İqtisadi sistem və dövlətin fəaliyyəti

Plan1.İqtisadi sistem.2.İqtisadi sistemin vəzifəsi.3.İqtisadi sistemin məqsədi.4.İqtisadi sistemin xarakterik xüsusiyyətləri.5. İqtisadi sistemin növləri.

Giriş İqtisad elmi tarixində müxtəlif elmi nəzəriyyələr mövcud olmuşdur. Bu iqtisadi nəzəriyyələrin hər birində iqtisadiyyatın öyrənilməsi çox vacib olan bir sıra sahələri öz əksini tapmışdır.İqtisadi sistemlər də araşdırılması böyük əhəmiyyət kəsb edən mövzulardan biridir.İqtisadiyyat üzrə nobel mükafatı laureatı Duqlas Nort 6 yanvar 2006 il tarixdə Bostonda Birləşmiş İctimai Elmlər Assosayisanın konfransında çıxış edərək bildirmiçdir ki, yaşadığımız dünya elə sürətlə dəyişir ki, mövcud nəzəriyyə əsasında siyasəti qurmaq və ya proqnazlaşdırmaq demək olar ki, mümkün deyil. Müasir nəzəriyyə ətalətlidir, dinamik deyildir. O, müəyyən məqamda mövcud problemlərin həlli üçün yaradılmışdır. Lakin, bugünkü problemlər dinamik xarakter daşıyır.

“İqtisadi sistem—iqtisadiyyatın başlıca probleminin həllinin təşkilinə və idarə olunmasına görə,mövcud olan məhdud resurslardan istifadə olunması səviyyəsinə görə, həmçinin cəmiyyət və onun üzvlərinin tələbatlarının ödənilməsinə görə, bir-birindən fərqlənən iqtisadi şərait və amillərin məcmusuna deyilir”.

Nə?Necə?

Kim üçün?

Birinci vəzifə- nə istehsal etməkdir. Burada belə bir qərar qəbul olunmalıdır ki, məhz hansı nemət, hansı keyfiyyətdə və miqdarda istehsal olunmalıdır.

İkinci vəzifə- necə istehsal etməkdir. Burada belə bir qərar verilməlidir ki, nemət hansı məhdud resurslar , onların kombinasiyası və hansı texnikanın köməyi ilə istehsal olunmalıdır.

Üçüncü vəzifə- kim üçün istehsal etməkdir. Bu problem nemətlərin bölgüsü ilə bağlıdır: istehsal olunmuş nemət kimə çatacaq və iqtisadi subyekt hansı məbləğdə ona sahib olacaqdır.

İqtisadi sistemin vəzifələri

İqtisadi sistemlərin məqsədləri sxemi

Tam məşğulluğu

təmin etməkİqtisadi artım

İqtisadi azadlıq

Gəlirlərin ədalətli bölgüsüİqtisadi səmərəlilik Sosial iqtisadi təminat: dövlət

əmək qabiliyyətli olmayanların, qocaların, xəstələrin və s. Iqtisadi yaşayışlarını təmin etməlidir

Qiymətin səviyyəsinin

sabitliyi

JK GalbraithC.Helbreytin fikrincə «Ən yaxşı iqtisadi sistem, insanların çox ehtiyac duyduğu şeylərlə, onların maksimum tələbatını ödəməyə qadir olan sistemdir».

İqtisadi sistemin xarakterik xüsusiyyətləri

İqtisadi sistemin bütün tərkib hissələrinin

vəhdətliyi və bütölüyüdür.

İstehsal-bölgü-mübadilə-istehlak

Təsərrüfatçlığın maddi və ictimai

tərəflərinin qarşılıqlı asılılığı:

subyekt-əşya-əşya-subyekt

Strukturunun mürəkkəbliyi:

iqtisadiyyatın hər elementi

ayrılıqda iqtisadi sistemin bir

hissəsidir, yaxud yarım sistemdir

İqtisadi sistemin növləri

Bazar

ƏnənəviQarışıq

Planlı

Ənənəvi iqtisadi sistem

Ənənəvi iqtisadi sistem adət-ənələrə əsaslanmaqla istehsalı təşkil etdiyinə, istehsal zamanı uzun dövr ərzində eyni üsul və vasitələrdən istifadə edildiyinə görə belə adlanır.

Ənənəvi iqtisadi sistem

Müxtəlif mülkiyyət

formalarına əsaslanır

Əsasında natural

təsərrüfat mövcuddur

Xırda xüsusi mülkiyyət və

bu əsasda xırda əmtəə

istehsalı mövcuddur

Təsərrüfat forması kənd təsərrüfatı və sənətkarlıqdır

Bazar iqtisadi sistemi

Bazar iqtisadi sistemi əmtəə pul münasibətlərinə və xüsusi mülkiyyətə əsaslanan, bazar qanunları və bazar mexanizmi ilətənzim olunan, istehsalçı və istehlakçıların azad rəqabəti və azad seçiminin hökm sürdüyü iqtisadi sistemdir.

Bazar iqtisadi sisteminin mərhələləri

Azad rəqabətə əsaslanan Müasir bazar iqtisadiyyatı

Əsas tənzimləyici mexanizm bazarın öz

mexanizmidir

Bazarın öz mexanizmi, inhisar mexanizmi və dövlət tənzimi mexanizmi eyni vaxtda işləyir

Planlı iqtisadi sistem

Bu iqtisadi sistem istehsal vasitələri və digər iqtisadi resusrlar üzərində ictimai mülkiyyətə, iqtisadiyyatın mərkəzdən Planlı idarə olunmasına əsaslanır. Əsas iqtisadi qərarlar qaydada qəbul olunur.

Planlı iqtisadi sistemdə ölkənin sosial-iqtisadi planları hazırlanır, icra olunmaq üçün yerlərə, müəssisələrə çatdırılır. Plan taşırıqlarının yerinə yetirilməsi üçün resusrslar tapşırıqlara uyğun olaraq bölüşdürülür. İstehsal edilmiş məhsullar planlı qaydada istehlakçılara çatdırılır. Planların yerinə yetirilməsi üzərində mərkəzi nəzarət həyata keçirilir və s. Burada söhbət mərkəzdən idarə edilən və bütün iqtisadiyyatı əhatə edən bir sistemdən gedir. Buna misal olaraq keçmiş SSRİ iqtisadiyyatını göstərmək olar.

Qarışıq iqtisadi sistem1.Burada iqtisadiyyatın xüsusi və dövlət bölməsi eyni vaxtda fəaliyyət göstərir.

3.Bu iqtisadi sistemdə bazar mexanizmi ilə yanaşı, dövlət tənzimi mexanizmi də fəaliyyət göstərir.

4.Bazar mexanizmi və plan mexanizmindən istifadə olunur.

2.Qarışıq iqtisadi sistemdə iqtisadiyyatın sosial yönümü güclüdür.

Nəticə Düşünürəm ki, iqtisadi sistemlərin insanların həyatında nə dərəcədə mühüm rol oynadığı barədə mümkün qədər məlumatımızOldu. Həmçinin iqtisadi sistemlər bazar münasibətlərinə də öz təsirini göstərmişdir. İqtisadi sistemin bir çox müsbət cəhətləri olduğu kimi mənfi cəhətləri də olmuşdur. Amma qeyd etmək lazımdır ki, bu münasibətlər formalaşmasa ölkə də inkişaf etməzdi.

Ədəbiyyat siyahısı1. Qafarov Şamil S. “Müasir iqtisadi sistem və qloballaşma”, “Elm”, Bakı 2005.2. Məmmədhəsən Meybullayev X. “İqtisadi təlimlər tarixi” Bakı 2002.3. Hacızadə Ə.M. “Sosial iqtisadi sistemin formalaşması və inkişafı problemləri”, BDU,

Bakı 1989.4. Кембел Р. Макконнел и Стенли Л. Брю «Экономикс: принципы, проблемы и

политика» м.,т.1, 1992.5. Şirəliyev A.İ. “Bazar iqtisadi sistemi və aqrar münasibətlər”, “Sabah” Bakı 2002.6. Məmmədov Nüsrəddin “Azərbaycan iqtisadiyyatının formalaşması və inkişafı

problemləri”, BDU, Bakı 2004.7. Əliyev Aqil və Şəkərəliyev Arif “Bazar iqtisadiyyatına keçid, dövlətin iqtisadi

siyasəti”, Bakı 2002.8. T.S.Vəliyev, Ə.P.Babayev və M.X.Meybullayev, “İqtisadi nəzəriyyə”, dərslik,

“Çaşıoğlu”, Bakı 2001.9. Quliyev T. Məmmədov N. “İqtisadiyyatın əsasları”, “Maarif” nəşriyyatı, Bakı-1997.