www.deArchitect.nl

Interieur kantoor Rabobank Nederland, UtrechtWerkomgeving als stedelijk landschap Rabo Unplugged laat de regels los Sander Architecten organiseert verandering, vrijheid en ontmoeting Co-creating: samen naar één interieurontwerp

Jaargang 42, Sdu Uitgevers, 2011

01-01_Cover 1 9-6-2011 10:03:35

de Architect �

Redactioneel

Netwerk en stad

Opdrachtgevers zetten in toenemende mate het ontwerp in om veranderingen in hun onderneming aan te moedigen en te implementeren. Ontwerpers staan voor de opgave methoden en instrumenten te ontwikkelen die niet in hun traditionele gereedschapskist zitten en die deze veranderingen vormgeven. Het nieuwe kantoor van Rabobank Nederland in Utrecht is een bijzonder voorbeeld van de rol die het ontwerp kan spelen in de culturele veranderingen die een onderneming wil bewerkstelligen. In de door Sander Architecten gemaakte ordening van het interieur wordt creativiteit aangemoedigd en samenwerking gestimuleerd.Twintig jaar geleden was het ontwerp van de werkomgeving gericht op de voorzieningen en de ruimtes voor individuele werknemers. In de huidige werkomgeving ligt de nadruk op de samenwerking in teams en op de groepsdynamica. Zoals bestuurslid van Rabobank Nederland Piet van Schijndel in dit nummer opmerkt, komen mensen vooral naar kantoor voor de sociale component. Vanuit dit uitgangspunt ontwierp Ellen Sander een innovatieve werkomgeving, waarin naast ruimtes om elkaar te ontmoeten en met elkaar te communiceren, ook rust en intimiteit worden geboden. Bij het ontwerp greep ze terug op de metafoor van de stad, om zo te ontdekken wat het beste werkt voor de medewerkers en voor de gemeenschappelijke communicatie. Zoals Marit Overbeek aantoont in haar artikel, konden de andere ontwerpers binnen de geformuleerde spelregels effectief hun visie ontplooien. Intuïtief weten we dat omgeving het gedrag van men-sen beïnvloedt, hun stemming, maar ook hun productiviteit. Het gevolgde proces voor het nieuwe kantoor van Rabobank Nederland leert dat het loont op deze intuïtie te vertrouwen. Harm Tilman

Een van de deelontwerpers is het

bureau next Architects, dat onder

andere een vergaderpaviljoen

van driedimensionaal geweven

wafelstof ontwierp.

Fotograaf Alexander van Berge

de Architect �

Interview

De verhuizing naar het nieuwe pand van Rabobank Neder-

land in Utrecht luidt het begin van een nieuw tijdperk in

voor de bank. De architectuur van de nieuwbouw aan de

Croeselaan is een vertaling van de moderne werkstijl Rabo

Unplugged, waarin de klant centraal staat en medewerkers

maximale vrijheid, verantwoordelijkheid en vertrouwen

krijgen. Opdrachtgever Piet van Schijndel, lid raad van

bestuur Rabobank Groep, en een van de grondleggers van

het Interpolis-concept, zet zijn visie op het kantoor van de

toekomst uiteen.

Waarom investeert de bank in architectuur en design?

“De grote uitdaging van de komende jaren is hoe je mensen

aan je bedrijf bindt, de arbeidsmarkt wordt immers krap.

Daarom zetten wij ons gebouw neer op deze plek in Utrecht,

naast een OV-hoofdstation, goed bereikbaar. Daarnaast

moet je medewerkers de ruimte geven om privé en werk

met elkaar te verbinden op de manier die het beste bij hun

leefomstandigheden past. Beide partners hebben tegen-

woordig een baan en zorgtaken. Natuurlijk willen mensen

thuis werken. Vroeger werkte iedereen aan huis, maar ook

toen wilden zij met collega’s praten over het vak. Ik trek

altijd de parallel met een gildehuis; een kantoor is in feite

een eigentijdse versie daarvan. Je hoort bij de Rabobank,

je maakt deel uit van deze familie en daar ben je trots op.

Dan moet je ook een mooi huis neerzetten, zoals de

schoenlappers en beenhouwers indertijd.

In ons kantoor kun je geconcentreerd werken, maar ook

elders, in de trein of thuis. Laten we afscheid nemen van

oude werkpatronen. Regels zijn uit de twintigste eeuw, het

gaat nu om vrijheid en verantwoordelijkheid. Mensen

komen vooral naar hun werk voor de sociale component.

Daarom is het Plein in de plint ingericht met functionali-

teiten die gericht zijn op ontmoeten en communiceren.”

Wat is de plaats van jullie kunstcollectie? Kunst symboliseert bij uitstek ‘het ontmoeten van het andere’.

“De Kunstzone is goed op zijn plaats in de plint. Het pro-

gramma van eisen vroeg om levendigheid aan de straat en

hier zijn de wisselende exposities voor iedereen zichtbaar.

Het beschermen van cultuur zien wij als een maatschappe-

lijke plicht. Door de eeuwen heen ondersteunden de finan-

cieel daadkrachtigen de kunst, vroeger waren dat de kerk

en de adel, nu zijn dat banken en verzekeraars.”

Hoe is de nieuwe werkfilosofie naar het interieur vertaald?

“Vijftien jaar geleden waren we bij Interpolis de pionier op

het gebied van tijd- en plaatsonafhankelijk werken. Ik ben

nog steeds erg trots op dat concept, want sinds 1996 is er in

het gebouw in Tilburg geen wand verzet. Dat bleek uitein-

delijk de grootste kostenbesparing.

Tegenwoordig is dit idee breed geaccepteerd. Iedereen

heeft het nu over Het Nieuwe Werken en de pijlers van toen,

vrijheid, vertrouwen en eigen verantwoordelijkheid, staan

nog steeds overeind.

Destijds adviseerde Veldhoen + Company, en daar hebben

ze gelijk in, dat je een kantoor moet inrichten zoals een huis,

vanuit bepaalde functionaliteiten, en activiteitgericht: elke

ruimte heeft een eigen functie.

Voor het interieurontwerp van de nieuwbouw van Rabobank

Nederland kozen we Ellen Sander, omdat ze vanuit haar

ervaring als deelontwerper bij Interpolis wist waar het om

gaat. Het interieur moet mooi zijn en inspirerend, maar ook

functioneel en zelfs productiever zijn dan voorheen.

De schaal van het gebouw was een uitdaging. Het Plein in

de plint moest geen monotone, homogene ruimte worden.

Om mensen te prikkelen is pluriformiteit nodig en ondanks

de enorme schaal van het gebouw, lopen de mensen niet

verloren rond in kille ruimtes.

De samenwerking met Ellen was professioneel en fan-

tastisch. In dit intensieve traject waren er ook moeilijke

momenten, maar we vonden overal oplossingen voor. Zo

heeft Ellen bijvoorbeeld uitstekend gebruikgemaakt van

de in de plint aanwezige bovenlichten. Die markeren en

verlichten de verschillende vergaderpaviljoens. Ze wist de

bestaande ruimte optimaal te benutten.”

Het gebouw is ontworpen door Kraaijvanger • Urbis. Fotograaf Bertus de Ruiter

neemt afscheid van regels op de werkvloer

Auteur Renée Borgonjen

“Regels zijn uit de twintigste eeuw, nu gaat het om vrijheid en verantwoordelijkheid”

Piet van Schijndel

� de Architect de Architect �

Interview

organiseert de dynamiek van verandering

Auteur Renée Borgonjen

Ellen Sander

Sander Architecten was tien jaar geleden een van de deelontwerpers bij de veelgeroemde en vernieuwende inrichting van het hoofdkantoor van Interpolis in Tilburg. Ook tekende het bureau van Ellen Sander voor het interieurontwerp van de Media Plaza in de Utrechtse Jaarbeurs en voor diverse andere kantoren, waaronder dela en het ministerie van Defensie. Sander Architecten is door de Rabobank uit een groep van twintig architecten geselecteerd, om het interieurontwerp te maken en de supervisie te voeren over het interieurontwerp.

Fotograaf Julia de Boer

� de Architect de Architect �

Het leidende principe van jullie interieurvisie is flow. Kun je dat begrip nader toelichten?

“In een kantoor waarvan de schaal zelfs op Europees niveau

uniek is, wilde ik in het interieur alle onderdelen en uitgangs-

punten verbinden tot één geheel: het gebouw van Kraaijvan-

ger.Urbis architecten, de waarden van de Rabobank en de

nieuwe werkstijl Rabo Unplugged. Om grip te krijgen op de

complexe materie schreven en presenteerden we eerst een

interieurvisie. Het is bijzonder dat de bank ons die pas op de

plaats lieten maken, een bewijs van goed opdrachtgever-

schap.

Rabo Unplugged gaat uit van vrijheid, vertrouwen en eigen

verantwoordelijkheid. De medewerkers zijn in de visie van de

bank allemaal ondernemers, die verantwoordelijk zijn voor

hun eigen functioneren in een ruimte zonder vaste regels,

vaste tijden en vaste plaatsen. De werkplekken zijn toege-

sneden op specifieke activiteiten. Vergaderen, een bilateraal

overleg en geconcentreerd een stuk schrijven; elke activiteit

heeft zijn eigen snelheid. Als je een rivier observeert, ervaar

je verschil tussen de rustige buitenbocht en de snelstromen-

de binnenbocht. In de natuur zie je routes op een natuurlijke

wijze ontstaan, intuïtief vinden mensen hun weg.

Naar die vanzelfsprekendheid, die ‘flow’, zocht ik.

De organische vorm van het gebouw van Kraaijvanger • Urbis

speelde hierin een belangrijke rol. De drukste routes kwa-

men automatisch rond de kernen met de liften en trappen te

liggen en de luwtes ontstonden als vanzelf daaromheen.

Bij onderzoek naar de waarden van de Rabobank bleek dat

deze flow al aanwezig is in het coöperatieve karakter van de

bank, met zijn fysieke netwerk met vertakkingen tot in de

kleinste dorpen en maatschappelijke geledingen. Bovendien

verbindt het psychologische begrip ‘flow’, het moment waar-

op moeten, willen en kunnen samenvallen, het geluk van de

werknemer met een optimaal resultaat voor de werkgever.

Ons uitgangspunt voor het interieurontwerp werd daarom

‘form follows flow’. Om het stromen mogelijk te maken,

wilde ik geen verticale scheidingswanden, zodat je overal de

horizon kan zien. ‘The office is my world and the world is my

office.’”

Het eerste kantoor in Nederland waar een nieuwe werkstijl is ingevoerd was Interpolis in Tilburg. Jij was een van de deelontwerpers. Wat is er sindsdien veranderd in het kantoor-interieur?

Interview Ellen Sander

“Het zijn vooral de gebruikers zelf die natuurlijker met de

nieuwe manier van werken omgaan. Technologie is inmid-

dels een normaal onderdeel van ons leven geworden. Door

de nieuwe apparatuur worden we echter wel constant

geprikkeld, waardoor er vaker behoefte bestaat aan plekken

om geconcentreerd te werken. Daarom moet de nieuwe

werkomgeving naast ruimte om elkaar te ontmoeten, rust

en intimiteit bieden.”

Jullie werkten samen met een aantal deelont-werpers: Richard Hutten, Ineke Hans, Emma architecten, next architects en Pentagram. Naast interieurontwerper was je supervisor; welke lijnen zetten jullie uit om eenheid en diversiteit in evenwicht te houden?

“Het gebouw is opgevat als een stad. De spelregels die we

vanuit die stadsmetafoor opstelden voor de deelontwerpers,

hebben dezelfde functie als stedebouwkundige randvoor-

waarden. Het dak met de lichtkoepels op het Plein fungeer-

de als stedebouwkundig grid, en de lichtkoepels bepaalden

de diameter, vorm en rooilijnen. Iedere deelontwerper kreeg

een gebied op het plein toegewezen. Daarnaast schreven we

kleur en materiaal voor. Op het Plein is de meeste ruimte

voor diversiteit, in de toren namen drie deelontwerpers daar-

naast een cluster voor hun rekening. Ieder cluster bevat

naast vier werkvloeren een zogenoemde samenwerkvloer;

een vloer van gevel tot gevel die functioneert als het plein

van de ‘wijk’. Hier bevinden zich overlegruimtes, een lunch-

bar en kunstwerken. In de toren zijn de deelontwerpen iets

terughoudender, om de eenheid op de vloer intact te laten.”

Wat betekent co-creating in bredere zin?

“Zowel de flowvisie als de spelregels bleken krachtige instru-

menten om op terug te kunnen grijpen tijdens het ontwerp-

proces. Co-creating helpt slimmer om te gaan met een

gebouw, met kennis en met elkaar. Vanaf het moment dat

een opdrachtgever over nieuwbouw nadenkt, is in de huidige

snel veranderende wereld co-creating een must. Uitgangs-

punten als werkstijl, gebouwvorm, bedrijfsidentiteit en vier-

kantemeterbehoefte moeten tegelijkertijd met gespeciali-

seerde professionals op elk gebied worden ontwikkeld tot

één concept. Dan pas kun je een echt duurzaam, efficiënt en

betaalbaar gebouw maken.”

Uitgangspunt van het interieur-

ontwerp is flow. Sander liet zich

inspireren door een rivier, met een

rustige buitenbocht en een snel-

stromende binnenbocht.

De diepe werkvloeren krijgen volop daglicht via de vides, die in clusters van vijf verdiepingen zijn aangebracht. Fotograaf Bertus de Ruiter

10 de Architect

Project

Vrijheid en ontmoeting in de stad

Of vormgeving het gedrag van mensen kan veranderen, is een elementaire vraag in het ontwerpvak. Nu het kantoorinterieur als gevolg van de implementatie van moderne werkstijlen opnieuw wordt gedefinieerd, staat de interieurarchitectuur voor nieuwe uitdagingen. Ze moet de relaties op zo’n manier ordenen dat creativiteit wordt gestimuleerd en samenwerking wordt bevorderd. Met de inrichting van het nieuwe kantoor in Utrecht, vormgegeven als een moderne stad, maken Rabobank Nederland en Sander Architecten deze ambitie waar.

Auteur Marit Overbeek Fotograaf Alexander van Berge

Op het Eetplein zitten medewerkers naast twee vergaderpaviljoens van karton en washipapier. Zo is er een tactiele ervaring gecreëerd.

de Architect 13

Dat Rabobank Nederland en Sander Architecten de stad

kozen als uitgangspunt voor een interieurontwerp dat

vrijheid, eigen verantwoordelijkheid en vertrouwen wil

stimuleren, is een logische keuze. De stad is immers de

plaats waar individuele vrijheid én spontane ontmoetingen

van het grootste belang zijn. Opdrachtgever en ontwerpers

zien een omgeving voor zich waar drukte en rust naast

elkaar bestaan, waar mensen hun eigen weg kiezen, gezel-

schap zoeken of zich afzonderen.

Op het Plein, gelegen in de plint van het nieuwe kantoor-

gebouw, is de effectiviteit van dit concept zichtbaar. Op

6000 m2 is een minimetropool verrezen, met buurten, open

pleinen en bebouwing in diverse stijlen en hoogten. Wande-

lend over ‘straat’ stuit men op uitnodigende terrassen, eet-

gelegenheden, vergaderruimtes, kunstwerken, koffiebars,

kantoren en stiltegebieden. Medewerkers en bezoekers

werken, eten, lezen, ontmoeten elkaar in een afwisselend

landschap. De ‘gebouwen’, losse volumes met verschillende

functies, voegen zich in het strakke grid van lichtkoepels en

slanke kolommen.

Mediterrane sfeerDeze stad in hartje Utrecht heeft een mediterraan karakter,

dankzij de terrazzovloer in aardetinten, de overvloedige

lichtinval, het huiselijk vormgegeven straatmeubilair, maar

vooral dankzij de materialisering van de losse volumes en

meubels. Eikenhout is door Sander Architecten gebruikt als

bekleding van het toiletblok en van de horecaeilanden, in de

lamellen voor de spreekkamers en als basismateriaal voor

de ‘bebouwing’.

Het zijn zachte en natuurlijke elementen in een verder

vrij hard gematerialiseerde ruimte met steen, staal en glas.

Maar het hout maakt het Plein ook tot een samenhangend

geheel, in plaats van een verzameling losse objecten. Daar-

aan is te zien dat Sanders opzet werkt: om de diversiteit van

een stedelijke ruimte te realiseren, zijn aan verschillende

externe ontwerpers deelopdrachten uitgegeven. Om hierin

eenheid te verkrijgen, stelde Sander drie eisen aan de pavil-

joenontwerpen: ze zijn in diameter, rooilijn en vorm gelijk

aan de bovenliggende lichtkoepel, gemaakt van hout en

wit van kleur. De hoogte van de cilinders mocht variëren.

Afwijkend en toch aansluiting De door Sander Architecten zelf ontworpen vergaderpavil-

joens zijn gemaakt van washipapier en karton, dus van hout

afgeleide materialen. Gecombineerd met de van washi-

papier gemaakte lampion die uit de lichtkoepel naar bene-

den zakt, is zo een opmerkelijke tactiele ervaring gecreëerd.

Vooral het kartonnen paviljoen, dat door de verschillende

toepassingen van het materiaal fraaie patronen bevat,

nodigt uit tot aanraken.

De andere deelontwerpers kregen volop ruimte om hun

eigen visie te ontplooien binnen de gestelde randvoorwaar-

den. Zo tekent Emma architecten voor drie surrealistische

blikvangers. De paviljoens die zij ontwierpen, geïnspireerd

op dennenappels, zijn sierlijke constructies met een

ambachtelijke uitstraling, die hoog boven de gebruikers uit-

torenen. Ze zijn gemaakt van een combinatie van Hollandse

houtsoorten. Twee paviljoens, door de medewerkers van de

bank ‘vogelnestjes’ genoemd, zijn bedekt met een glazen

dak en doen dienst als vergaderruimte, de derde is open en

fungeert als bibliotheek. Ondanks de afwijkende grootte en

Project Vrijheid en ontmoeting in de stad

Multifunctionele meubels

Vanuit een bestaande meubellijn zijn

werkmeubels speciaal voor de Rabo-

bank doorontwikkeld, die verschil-

lende activiteiten faciliteren:

individueel werken, samenwerken en

bespreken. Ze zijn eenvoudig vorm-

gegeven, zodat duidelijk afleesbaar

is hoe ze kunnen worden gebruikt.

De basis bestaat uit zittingen en

tafels die in hoogte te verstellen zijn,

verder varieert de hoogte van de

rugleuningen, het aantal en de

opstelling van de zitplekken. De

meubels zijn door de deelontwer-

pers aangepast zodat ze aansluiten

op de sfeer van hun ontwerp.

Blikvanger op het Plein is de

wand-annex-glazen vitrinekast,

waarin een werk van de Chinese

kunstenaar Ni Haifeng wordt

tentoongesteld.

Het kartonnen paviljoen bevat fraaie patronen door de verschillende toepassingen van het materiaal.

De spreekkamers zijn afgeschermd

met houten lamellen.

14 de Architect de Architect 15

verrassende verschijning vinden zij dankzij de materialise-

ring en kleur toch aansluiting bij de andere ‘gebouwen’.

In de door NEXT Architects ingerichte ‘Bakkerij’ halen mede-

werkers belegde broodjes. Inspiratiebron was een Japanse

tuin. De wijk heeft een heldere structuur, ze bestaat uit drie

grote eetvelden tussen drie paviljoens. De eettafels en stoe-

len, de velden, zijn uitgevoerd in bamboe. De paviljoens zijn

opgetrokken uit driedimensionaal geweven wafelstof, ont-

worpen in samenwerking met Boon Design. Net als in de

paviljoens van Sander Architecten is de materiaalkeuze ook

functioneel: textiel dempt geluiden, contrasteert met de

gladde omgeving en verleent de paviljoens warmte en inti-

miteit.

EigenzinnigheidAnkerpunt op het Plein is de espressobar, ontworpen door

Richard Hutten. Deze is gemaakt van spiegelend gepolijst

roestvast staal en is getooid met een enorme trechter. De

stoffen huid hiervan, gespannen over gekleurde ledpanelen,

doet dienst als projectiescherm. De ongebruikelijke vorm-

geving maakt van de bar een onmisbaar ontmoetingspunt.

Hier vinden werknemers en bezoekers elkaar en beginnen

medewerkers de dag om vervolgens met een espresso of lat-

te macchiato door te lopen naar hun werkplek.

De ‘wijk’ van Ineke Hans onderscheidt zich in kleurgebruik

(blauw), maar ook in eigenzinnige vormen. Haar speelse

handschrift is te herkennen in de Kantenkijker, een vergader-

paviljoen-annex-stiltewerkplek met een dicht dessin en met

ramen die zijn geëxtrudeerd tot lange telescopen. Met het

meubilair en de vilten, geluidsabsorberende ‘cactussen’ op

de werkmeubels maakt dit deze zone tot een buitenbeentje.

Kunst tonen aan de stad Blikvanger op het Plein is de wand-annex-glazen vitrinekast,

waarin het kunstwerk ‘On the departure and the arrival’ van

de Chinese kunstenaar Ni Haifeng staat tentoongesteld. In

dit verticale museum, ontworpen door Sander Architecten,

staan in porselein uitgevoerde gebruiksvoorwerpen, zoals

een schaar, een fles Glassex en een strijkijzer, beschilderd

met Delftsblauwe motieven. Ook de achtergrond van het

werk kreeg een plaats in het interieur: foto’s en een film van

‘the making of’ zijn te bekijken in de ruimte achter de kast.

Project Vrijheid en ontmoeting in de stad

De sterk afwijkende materialise-

ring en de hightech uitstraling

maken van Huttens bar een

onmisbaar ontmoetingspunt

op het Plein.

Plein met deelontwerpen

1 Pentagram

2 Sander Architecten

3 Richard Hutten

4 Ineke Hans

5 Emma architecten

6 NEXT Architects

Beelden van graanvelden sieren de uitgiftebalie van de ‘Bakkerij’. Wafelstof en bamboe zijn gebruikt voor het paviljoen en het meubilair.

22

3

5

6

22

1 41

1

2

16 de Architect de Architect 17

Het belang dat de Rabobank hecht aan haar kunstcollectie,

komt tot uiting in de transparante, witte kunstzone. Deze is

door William Russell van het Britse ontwerpbureau Penta-

gram ingericht met torenhoge, houten tentoonstellings-

kasten. Medewerkers en bezoekers kunnen via de grote

vides de exposities bekijken, en via de entree de ruimte

binnenwandelen. De bank toont haar kunst aan de stad via

de hoge glazen gevels aan de straatzijde.

Kennis en ervaringen delenSupervisor Sander Architecten heeft de input van alle partij-

en, opdrachtgever en adviseurs, architectenbureau en deel-

ontwerpers, samengebracht in een toegankelijk, leesbaar en

helder interieurontwerp. Het bureau opereerde daartoe als

een spin in het web, dat in de lange onderhandelingen het

basisontwerp overeind heeft gehouden.

Ook de samenwerking met externe designers als Hutten,

NEXT, Hans, Emma en Russell heeft goed uitgepakt. De

verschillende handschriften zorgen voor dynamiek en

verrassing op het Plein en roepen diverse zintuiglijke erva-

ringen op. De espressobar, de kunstzone, het eetplein en de

paviljoens zijn aantrekkelijke plekken met een bijzondere

verblijfskwaliteit en nodigen uit tot collega’s ontmoeten en

kennis delen, de essentie van het moderne kenniswerken.

Sander Architecten en de Rabobank verleggen opnieuw de

grenzen van de moderne werkomgeving. Het Interpolis-

kantoor introduceerde innovatieve voorzieningen, zoals

flexplekken, informele vergaderruimtes en brainstormloun-

ges. Zo ontstond een interieur vol autonome, uitgesproken

vormgegeven gebieden, zichtbaar geschikt voor één

bepaalde functie. Inmiddels zijn deze concepten bekend,

en zijn internet en smart phones geheel geïntegreerd in ons

leven. Waar Interpolis als pionier de boodschap veel kracht

moest bijzetten, kan de Rabobank een bescheidener en

subtielere taal spreken, en zich concentreren op het stimu-

leren van groepsdynamiek, de voornaamste functie van het

kantoorinterieur van de toekomst.

Project Vrijheid en ontmoeting in de stad

De Kantenkijker, ontworpen door Ineke Hans, is een vergaderpaviljoen

annex concentratiewerkplek.

Links: de paviljoens prikkelen

de nieuwsgierigheid en bieden de

gebruikers een bijzondere

beleving.

Het Eetplein bestaat uit ronde uitgifte-eilanden met een houten afwerking en

open terrassen.

18 de Architect

Projectgegevens

Colofon

de Architect 2011 / 06

Redactieadres:

Postbus 20025

2500 EA Den Haag

Binckhorstlaan 403

2516 BC Den Haag

tel (070) 378 99 11

fax (070) 385 43 21

architect@sdu.nl

www.deArchitect.nl

Hoofdredactie

Harm Tilman (80406)

h.tilman@sdu.nl

Eindredactie

Marit Overbeek (80314)

m.overbeek@sdu.nl

Bureauredactie

Marianne Lahr (80310)

m.lahr@sdu.nl

Grafische vormgeving

Quirina van Hof (80319)

q.hof@sdu.nl

Hans de Jong (80318)

h.jong@sdu.nl

Basisvormgeving

Sake van den Brule

Elke Kunneman

Motif: Concept & Design

Fonts: Interface / Plume

De Architect

is een uitgave van

Sdu Uitgevers,

Postbus 20025

2500 EA Den Haag

E-mail: sdu@sdu.nl

Web: www.sdu.nl

Uitgever

Michael Sprong

(070) 378 05 56

m.sprong@sdu.nl

Fotografie cover

voorzijde: Ray Edgar

achterzijde: Alexander van Berge

Opdrachtgever Rabobank Nederland

Ontwerp Kraaijvanger • Urbis, Rotterdam

Projectarchitect Rob Ligtvoet

Interieurontwerp Sander Architecten, Amsterdam

Projectarchitect, supervisor Ellen Sander

Projectteam Yvonne Modderman, Niels Maree, Annemarie Dijkhof, Jacob Sanders, Jordi van de Bovenkamp

Deelontwerpers Emma architecten, Ineke Hans, next Architects, Pentagram (gb), Richard Hutten, Sander Architecten

Adviseur integrale werkstijl Veldhoen + Company, Maastricht

Adviseur horeca Vijverborgh, Breda

Adviseur akoestiek Peutz

Aannemer Bouwcombinatie Heijmans / JP van Eesteren, Rosmalen

Interieurbouwer Hoogendoorn Maritieme betimmeringen en Interieurbouw, Werkendam; Soons Interieurbouw, Schimmert;

Smeulders Interieurgroep, Nuenen

Projectadvies Den boer projectadviseurs, Rotterdam

Meubelontwerp Sander Architecten, Amsterdam

Werkplekmeubilair Gispen, Culemborg, i.s.m. Sander Architecten, Amsterdam

Audiovisueel/ ict Mk2, Breda

Verlichting Erco Lighting, Naarden

Vloeren Terrazzo Eterno Terrazzo, Almere; vloerbedekking Desso, Waalwijk en Leoxx, Houten;

houten vloeren D2 Projectparket, Utrecht

Vloeroppervlakte 56.000 m² bvo

Start ontwerp 2006

Start bouw 2009

Oplevering 2011

de Architect 19

Binnenvaart Maritiem Interieurbouw

Beatrixhaven 354251 NK WerkendamT (0)183 308 383F (0)183 308 384E info@hoogendoorn-mbi.nl www.hoogendoorn-mbi.nl

The Floor is Yours

Verkoop | Verhuur | Service

MK2 Audiovisueel.Onderscheidend in beeld en geluid.

tune the light

Logotec LEDDe eerste serie spots van ERCO die consequent voor LED, de lamp van de toe­komst, is ontworpen en geconstrueerd. Alleen ERCO heeft de bijzonder efficiën­te LED­lichttechniek van collimatoren en Spherolit­lenzen – met zes lichtver­delingen van narrow spot tot wide flood, oval flood en wallwash: voor creatieve lichtconcepten met efficient visual comfort.

Tel.: +31 35 699 1710info.nl@erco.comwww.erco.com

www.smeulders-ig.nl

www.desso.com

de Architect, juli - augustus 2011 �

Of vormgeving het gedrag van mensen kan veranderen, is een

elementaire vraag in het ontwerpvak. Nu het kantoorinterieur

als gevolg van de implementatie van moderne werkstijlen

opnieuw wordt gedefinieerd, staat de interieurarchitectuur voor

nieuwe uitdagingen. Ze moet de relaties op zo’n manier ordenen

dat creativiteit wordt gestimuleerd en samenwerking wordt

bevorderd. Voor het interieur van het nieuwe kantoorgebouw

van Rabobank Nederland in Utrecht bracht interieurontwerper

en supervisor Sander Architecten de input van alle partijen

bij elkaar. Opdrachtgever en adviseurs, architectenbureau

Kraaijvanger • Urbis en de deelontwerpers next Architects,

Richard Hutten, Emma architecten, Ineke Hans en Pentagram.

Met de inrichting van het nieuwe kantoor, vormgegeven als een

moderne stad, maken alle betrokkenen deze ambitie waar.