INSTITUTI I STUDIMEVE EVROPIANE - Doktoratura ne UT · PDF fileKorniza ligjore dhe funksionimi...

REPUBLIKA E SHQIPËRISË

UNIVERSITETI I TIRANËS

INSTITUTI I STUDIMEVE EVROPIANE

ROLI I KOMUNITETIT NDËRKOMBËTAR (BE-SË) NË VENDOSJEN

DHE KONSOLIDIMIN E DEMOKRACISË NË KOSOVË: REALITETE

DHE SFIDA (1991-2012)

PUNOI UDHËHEQËS SHKENCOR

Lorenc XHAFERRAJ Prof. Dr. Paskal MILO

Tiranë, 2017

UNIVERSITETI I TIRANËS

INSTITUTI I STUDIMEVE EVROPIANE

DISERTACION

PARAQITUR NGA: LORENC XHAFERRAJ

NË KËRKIM TË GRADËS SHKENCORE “DOKTOR”

SPECIALITETI: DIPLOMACIA DHE MARRËDHËNIET

NDERKOMBËTARE

TEMA: ROLI I KOMUNITETIT NDËRKOMBËTAR

(BE-SË) NË VENDOSJEN DHE

KONSOLIDIMIN E DEMOKRACISË NË

KOSOVË: REALITETE DHE SFIDA (1991-

2012)

Mbrohet më, dt. ...../ ....../ 2017

1. ..................................................... Kryetar

2. ..................................................... Anëtar (oponent)

3. ..................................................... Anëtar (oponent)

4. ..................................................... Anëtar

5. ..................................................... Anëtar

TIRANË, 2017

ii

PËRMBAJTJA:

PARATHËNIE .......................................................................................................................................................................... vi KORNIZA KËRKIMORE ...................................................................................................................................................... x HYRJE -KOSOVA NË RRJEDHËN E HISTORISË .................................................................................................... 1 1. KAPITULLI I- KOSOVA DHE SHPËRBËRJA E RFSJ ................................................................................. 21 1.1. Kosova në vitet e fundit të sundimit serb ............................................................................................................... 21 1.2. Kosova e harruar ............................................................................................................................................................ 24 2. KAPITULLI II- EVOLUIMI I ÇËSHTJES KOSOVARE NË AXHENDËN

NDËRKOMBËTARE ............................................................................................................................................................ 29 2.1. Kosova në spektrin e diplomacisë dypalëshe ........................................................................................................ 29 2.1.1. SHBA ....................................................................................................................................................................... 29 2.1.2. Gjermania ............................................................................................................................................................... 32 2.1.3. Franca ....................................................................................................................................................................... 34 2.1.4. Britania e Madhe .................................................................................................................................................. 37 2.1.5. Italia .......................................................................................................................................................................... 39 2.1.6. Rusia ......................................................................................................................................................................... 41 2.2. Procesi i Kosovës në Këshillin e Sigurimit të OKB-së ...................................................................................... 45 2.3. Fazat e ndërhyrjes së komunitetit ndërkombëtar në Kosovë ............................................................................ 50 3. KAPITULLI III- KOSOVA GJATË VITIT VENDIMTAR- 1999 ............................................................... 64 3.1. Rambuje ............................................................................................................................................................................ 64 3.2. Ndërhyrja ushtarake e NATO-s ................................................................................................................................. 75 4. KAPITULLI IV- PËRQASJA E KOMUNITETIT NDËRKOMBËTAR DHE VENDEVE

TË BE-SË NDAJ KOSOVËS NË PERIUDHËN 2000-2008 ................................................................................... 78 4.1. Themelimi i UNMIK-ut ............................................................................................................................................... 78 4.2. Korniza ligjore dhe funksionimi i UNMIK-ut ...................................................................................................... 82 4.3. Problemet e legjitimitetit të UNMIK ....................................................................................................................... 85 4.4. Ndërtimi i institucioneve të reja ................................................................................................................................ 88 4.5. Përplasjet midis IPVQ dhe UNMIK-ut. .................................................................................................................. 92 4.6. Ri -konfigurimi i UNMIK - Vendosja e EULEX ................................................................................................ 95 5. KAPITULLI V- SHPALLJA E PAVARËSISË SË KOSOVËS- NJË REALITET I

PAKTHYESHËM ................................................................................................................................................................ 102 5.1. Shpallja e pavarësisë prej autoriteteve të Kosovës.......................................................................................... 102 5.2. Fushatat diplomatike për njohjen e shtetit të Kosovës .................................................................................... 111 5.3. BE e përçarë për Kosovën ........................................................................................................................................ 116 5.3.1. Greqia .................................................................................................................................................................... 116 5.3.2. Spanja .................................................................................................................................................................... 119 5.3.3. Sllovakia............................................................................................................................................................... 122 5.4. Roli i EULEX-it në procesin e krijimit të një shoqërie shumetnike në Kosovë ..................................... 124 5.5. Procesi i decentralizimit............................................................................................................................................ 133 5.6. Decentralizmi dhe kohezioni social ...................................................................................................................... 138

iii

6. KAPITULLI VI- E ARDHMJA E KOSOVËS DHE SFIDAT E INTEGRIMIT NË

FAMILJEN E VENDEVE EVROPIANE .................................................................................................................... 143 6.1. Aspekte të vendosjes së shtetit të së drejtës dhe demokracisë në Kosovë ................................................ 143 6.2. Realitete dhe sfida....................................................................................................................................................... 151 6.3. EULEX- Quo vadis .................................................................................................................................................... 158 7. KONKLUZIONE ........................................................................................................................................................ 163 8. REKOMANDIME ...................................................................................................................................................... 171 9. LITERATURA ............................................................................................................................................................ 173 9.1. Burime arkivore ........................................................................................................................................................... 173 9.2. Vepra të botuara .......................................................................................................................................................... 174 9.3. Përmbledhje studimesh dhe artikuj shkencorë................................................................................................... 176 9.4. Raporte & Dokumente & Deklarata për shtyp................................................................................................... 178 9.5. Burime elektronike të informacionit ..................................................................................................................... 179 9.6. Shtypi periodik............................................................................................................................................................. 185 10. ANEKSE ....................................................................................................................................................................... 186 10.1. Kronologji e ngjarjeve të rëndësishme në historinë e Kosovës .......................................................... 186 10.2. ILUSTRIME GRAFIKE ................................................................................................................................. 194 10.2.1. Slobodan Milosheviç duke folur në Kosovë në 600 vjetorin e Betejës së Fushë Kosovës

në 28 qershor 1989 ............................................................................................................................................................... 194 10.2.2. Nënshkrimet mbi marrëveshjen për formimin e qeverisë së unitetit – Rambuje, 23

shkurt 1999. ............................................................................................................................................................................ 194 10.2.3. Shpallja e Pavarësisë në Parlamentin e Kosovës. ................................................................................... 195 10.2.4. Elfie Kadriaj ........................................................................................................................................................ 195 10.2.5. Harta e Kosovës Veriore, sipas Planit të Ahtisarit për Rajonin e Mitrovicës ................................ 196 10.2.6. Harta e Komunave të Kosovës Qendrore dhe Lindore, sipas Planit të Ahtisarit .......................... 197 10.2.7. Certifikata e çmimit Nobel për Paqe, akorduar BE-së në vitin 2012. .............................................. 198 10.2.8. Një foto ilustruese e pozicionit aktual të Kosovës në arenën ndërkombëtare................................ 198

* * *

iv

Shkurtime

AAK- Aleanca për Ardhmërinë e Kosovës

ACTORD- Urdhri i Aktivizimit të NATOS

AKR- Aleanca për Kosovën e Re

AP –Asambleja e Përgjithshme

BE-Bashkimi Evropian

BB- Banka Botërore

CFSP- Politika e Përbashkët e Jashtme dhe e Sigurisë

CSDP- Politika e Përbashkët e Sigurisë dhe Mbrojtjes

ECHO- Zyra e Komisionit Evropian për Ndihmë Humanitare dhe Mbrojtje Civile

EIDHR- Instrumenti Evropian për Demokraci dhe të drejtat e Njeriut

EULEX-Misioni i Bashkimit Evropian i Sundimit të Ligjit në Kosovë

FMN- Fondi Monetar Ndërkombëtar

FSK-Forcat e Sigurisë së Kosovës

G8- Grupi i Tetëshes

GK- Grupi i Kontaktit

GJND- Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë

IDP- Personat e zhvendosur brenda vendit

IPA- Instrumenti i Para Aderimit

IRA- Ushtria Republikane Irlandeze (organizatë terroriste)

IPVQ- Institucionet e Përkohshme të Vetëqeverisjes

KE-Komuniteti Evropian, si dhe Komisioni Evropian

KiE- Këshilli i Evropës

KFOR-Forcat Ndërkombëtare të Sigurisë në Kosovë

KS-Këshilli i Sigurimit

KVM- Misioni Verifikues në Kosovë (i OSBE)

LDK- Lidhja Demokratike e Kosovës

LBD- Lëvizja e Bashkuar Demokratike

MIK- Marrëveshja për Menaxhimin e Integruar të Kufijve

MPJ- Ministri/a i/e Punëve të Jashtme

NATO-Organizata e Traktatit të Atlantikut Verior

OJQ- Organizatë Jo Qeveritare

OSBE-Organizata për Sigurinë dhe Bashkëpunim në Evropë

OKB-Organizata e Kombeve të Bashkuara

PE-Parlamenti Evropian

PCN-Përfaqësuesi Civil Ndërkombëtar

PGJS- Propozimi Gjithëpërfshirës për Statusin

PPSP-Përfaqësuesi i Posaçëm i Sekretariatit të Përgjithshëm

PKJ – Partia Komuniste Jugosllave

v

RSFJ-Republika Socialiste Federative e Jugosllavisë

SHBA- Shtetet e Bashkuara të Amerikës

TMK-Trupat Mbrojtëse të Kosovës

UÇK- Ushtria Çlirimtare e Kosovës

UNDP- Programi i OKB-së për Zhvillim

UNMIK-Misioni i OKB-së në Kosovë

UNOSEK- Zyra e të Dërguarit të Posaçëm të Sekretarit të Përgjithshëm të Kombeve të

Bashkuara në Kosovë

ZCN- Zyra Civile Ndërkombëtare

vi

PARATHËNIE

Ky disertacion ka si objekt analize rolin e komunitetit ndërkombëtar, me fokus BE-në si

organizatë dhe të vendeve të veçanta anëtare të tij në ndërtimin e shtetit më të ri në

Evropë: Kosovës. Qëllimi kryesor i këtij punimi është të hedhë dritë mbi çështjen se si e

ka konceptuar komuniteti ndërkombëtar konfliktin e Kosovës, duke evidentuar dhe

ballafaquar evoluimin ndër vite të qëndrimit dhe veprimit të përbashkët të BE-së në grup

dhe të vendeve të veçanta anëtare të tij për ndërtimin e paqes dhe sigurisë në Kosovë.

Në këtë punim do të shqyrtohet roli që kanë luajtur institucionet ndërkombëtare në

zgjidhjen e konfliktit në Kosovë, si edhe do të argumentohet aktiviteti i aktorëve dhe

institucioneve ndërkombëtare në Kosovë dhe vendimet e tyre, ndërthurja e interesave të

forta si dhe aftësia e komunitetit ndërkombëtar për të adresuar ngjarjet në terren. Jemi

dëshmitarë të mënyrës se si u shpalos kriza kosovare dhe të pasojave që solli ajo për

popullsinë e pambrojtur civile, të lidhura këto ngushtë me shkallën, shpejtësinë e

reagimit dhe cilësinë e zgjidhjeve të ofruara prej bashkësisë ndërkombëtare për banorët e

Kosovës.

Gjatë vitit1999 Kosova qëndroi në krye të lajmeve të mediave mbarë botërore, por

konflikti që shpërtheu aty fare mirë mund të ishte “kuruar” ose të ishte “trajtuar” të

paktën 10 vite më parë, që në vitin 1989. A vuri në zbatim komuniteti ndërkombëtar masa

të efektshme parandaluese apo u detyrua të ndërhynte vetëm në momentin kur konflikti

ishte përshkallëzuar tashmë në një konflikt të armatosur? A u arrit të frenohej nga

komuniteti ndërkombëtar edhe pas shpërthimit të konfliktit shkelja flagrante e të drejtave

themelore të njeriut të kryera kundër popullsisë të pambrojtur civile në Kosovë?

Në vitet ’90 situata në Ballkan ishte shumë e brishtë. Ndërhyrjet diplomatike të Fuqive të

mëdha qenë të shtyra nga qëllime të mira, por a rezultuan efikase, të besueshme e të

suksesshme? A iu dha rëndësia e duhur çështjeve që lidheshin me nevojën e mbështetjes

civile të procesit të paqes pas marrëveshjes së Dejtonit?

Përveç shqetësimit mbi stabilitetin e Bosnje dhe Hercegovinës dhe mbështetjes për

zbatimin e marrëveshjes së Dejtonit, e cila vetëm sa ndërpreu luftën dhe shënoi fillimin e

procesit të paqes në këtë vend, në fillimet e viteve ‘90 qasja e komunitetit ndërkombëtar

në Kosovë u ndikua fuqimisht nga dëshira për të shmangur pavarësinë e Kosovës.

Përcaktimi i kufijve të rinj në hapësirën e ish-Jugosllavisë, përbënte një çështje mjaft

problematike dhe me një potencial destabilizues të shtrirë në një sërë shtetesh si: IRJ e

Maqedonisë, Bosnje e Hercegovinën, Malin e Zi, si dhe mund të inkurajonte lëvizjet

separatiste në pjesë të tjera të Evropës dhe të botës. Kjo gjë në vetvete nuk përbente

ndonjë shqetësim të pabazë. Megjithatë, koha e kërkonte që interesi i komunitetit

ndërkombëtar në ruajtjen e status quo të kufijve ndërkombëtarë, nuk duhej të kishte

përparësi mbi nevojën imediate të frenimit të abuzimeve ndaj popullsisë civile.

vii

Koha e tregoi se këto abuzime ndaj popullsisë civile, të pa frenuara në kohë, sollën

shndërrimin e konfliktit të heshtur në një luftë të hapur me pasoja katastrofike dhe kosto

shumë të mëdha për t’u përballuar, duke sjellë mijëra të vdekur dhe shumë të humbur

apo të shpërngulur. Në këtë mënyrë, komuniteti ndërkombëtar duke synuar ruajtjen e

kufijve ekzistues me çdo kusht, përfshi këtu edhe nëpërmjet tolerimit të abuzimeve serioze

ndaj të drejtave të njeriut, prodhoi në fakt një destabilitet rajonal, pikërisht atë gjë të

cilën komuniteti ndërkombëtar po kërkonte ta shmangte me çdo kusht.

Në ditët e sotme çështja e Kosovës, e cila për pjesën dërrmuese të komunitetit

ndërkombëtar përbën një çështje unike, të jep përshtypjen e një rebusi, për zgjidhjen e të

cilit, përveç trajtimit të duhur të çështjeve politike të mbetura pezull, nevojiten ndër të

tjera përpjekje shumë të mëdha për krijimin midis banorëve të Kosovës të një identiteti të

përbashkët. Është pikërisht çështja e dytë, që merr rëndësi primare në përpjekjet për

krijimin e një shteti të qëndrueshëm në Kosovë dhe për të mbajtur të bashkuar të gjithë

banorët e saj dhe në të gjithë territorin. Ekzistenca e dobët ose mungesa e këtij identiteti

të përbashkët, përbën një nga temat e nxehta të debatit në forumet politike, sociale dhe

shkencore në Kosovë. Është e një rëndësie të jashtëzakonshme që të gjithë banorët që

jetojnë në Kosovë, të jenë në gjendje të ndërtojnë ndjenjën e një përkatësie të përbashkët,

të gjejnë ato lidhje që i mbajnë të bashkuar dhe të gatshëm të jetojnë së bashku nën

territorin dhe qeverisjen e autoriteteve shtetërore të Kosovës.

Në Kosovë konstatohet gjithashtu shembulli i angazhimit me misionin ndërkombëtar

paqeruajtës më të madh dhe të ndërlikuar deri më sot, të marrë përsipër nga ndonjë

organizatë ndërkombëtare rajonale, siç është Bashkimi Evropian. Arritjet dhe sfidat e

këtij misioni të BE-së në ndërtimin jo vetëm të institucioneve të shtetit të Kosovë, por

edhe të shoqërisë kohezive, do të jenë në fokus të punës kërkimore.

Studimet e kryera deri më sot në fushën e demokratizimit të shoqërive të dala nga

konfliktet e armatosura, janë kryesisht të përqendruara në çështjet që lidhen me

ndërtimin e institucioneve qeveritare dhe të transferimit të kompetencave të nevojshme

tek organet e qeverisjes lokale. Ato kanë trajtuar me detaje nivelin e “ndërtimit të

shtetit” dhe nuk janë shtrirë aq sa duhet në nivelet e studimit të elementeve që lidhen me

çështjet e ndërtimit të “shoqërive”. Kjo gjë është diktuar ndoshta edhe nga realiteti që

hasim në operacionet paqeruajtëse, ku në rend të parë konstatojmë se vendosen çështjet e

ndërtimit të infrastrukturës së nevojshme për ndërtimin e shtetit, ndërkohë që

anashkalohen pjesërisht apo tërësisht çështjet që kanë të bëjnë me ndërtimin e kohezionit

shoqëror.

Ky punim synon të argumentojë se në situatat e pas-konfliktit në çdo shoqëri janë

gjithmonë prezentë dy procese të ndara, por që bashkëveprojnë me njëri tjetrin: ri-

ndërtimi i shtetit, duke përfshirë krijimin e institucioneve burokratike dhe politike, si dhe

viii

stabilizimin e ekonomisë, dhe ri-ndërtimi i shoqërisë, duke përfshirë këtu lehtësimin e

tensioneve ndër-etnike apo midis grupeve në konflikt, si dhe ndërtimin e një identiteti të

përbashkët, koherent dhe gjithëpërfshirës, i cili mund të bashkojë njerëzit që më parë

kanë qenë në konflikt me njëri-tjetrin.

Disertacioni është strukturuar në përputhje me kornizën e tij kërkimore. Pas shtjellimit të

çështjes së Kosovës nga pikëpamja e rrjedhës historike të ngjarjeve, ku një kontribut të

çmuar kanë ofruar materialet arkivore të MPJ-së, pjesa kryesore e studimit është trajtuar

në formën e 6 kapitujve, të strukturuar me nënkapitujt përkatës dhe të lidhur midis tyre

nga logjika kronologjike e zhvillimit të ngjarjeve.

Kapitulli i parë trajton çështjet që lidhin Kosovën me shpërbërjen e ish Jugosllavisë.

Gjatë kësaj periudhe konstatohet rritja e dhunës ndëretnike, si pasojë e fuqizimit të

nacionalizmit serb nën udhëheqjen e Milosheviçit. Në të njëjtën kohë, konstatohet se

Kosova nuk përbënte ndonjë shqetësim për komunitetin ndërkombëtar dhe kjo çështje

trajtohej si çështje e brendshme e Serbisë.

Kapitulli i dytë hedh dritë mbi evoluimin e çështjes e Kosovare në arenën ndërkombëtare

me kalimin e kohës dhe nga perspektiva e diplomacisë dypalëshe dhe shumëpalëshe.

Kapitulli tretë i kushtohet tërësisht trajtimit të dy ngjarjeve kyçe, Konferencës së

Rambujesë dhe ndërhyrjes ushtarake të NATOS-s. Gjatë këtij viti vendimtar, viti 1999, e

gjithë vëmendja e opinionit ndërkombëtar ishte e përqendruar drejt Kosovës.

Kapitulli i katërt analizon përqasjen e komunitetit ndërkombëtar dhe BE-së që nga

çlirimi i Kosovës prej dhunës serbe dhe deri në shpalljen e pavarësisë. Gjatë kësaj

periudhe Kosova vendoset nën pushtetin e UNMIK-ut, ndërtohen institucionet e para të

përkohshme të vetëqeverisjes, fillon zbatimi i procesit të decentralizmit, rikonfigurohet

UNMIK-u dhe vendoset EULEX-i.

Kapitulli i pestë analizon përqasjen e komunitetit ndërkombëtar dhe BE-së pas shpalljes

së pavarësisë. Gjatë kësaj periudhe Kosova përfshihet në një betejë diplomatike për

njohjen e pavarësisë së shpallur prej autoriteteve të Kosovës në mënyrë të njëanshme.

Evidentohet problematika e vetë BE-së për sa i përket njohjes së pavarësisë së Kosovës

dhe roli i EULEX-it në krijimi e një shoqërie demokratike dhe shumë-etnike në Kosovën

tashmë të pavarur.

Kapitulli i gjashtë u kushtohet çështjeve të lidhura me të ardhmen e Kosovës dhe

perspektivës së anëtarësimit të saj në BE. Në këtë pjesë të punimit analizohen çështjet e

vendosjes së shtetit ligjor në Kosovë dhe aktiviteti i EULEX-it.

ix

Në përfundim të disertacionit jepen konkluzionet dhe disa rekomandime për institucionet

e Kosovës, EULEX-in dhe komunitetin ndërkombëtar, si dhe bibliografia e përdorur për

realizimin e tij. Disertacioni mbyllet me një aneks të përbërë prej kronologjisë të disa

prej ngjarjeve më të rëndësishme për Kosovën gjatë kësaj periudhe, i shoqëruar me disa

ilustrime grafike.

x

KORNIZA KËRKIMORE

Ky disertacion ka për qëllim të analizojë rolin dhe kontributin e komunitetit

ndërkombëtar dhe në veçanti të BE-së në çështjet e ndërtimit të institucioneve kosovare,

pajtimit, komunikimit social dhe formimit të një identiteti kolektiv në shoqërinë kosovare

të pas-konfliktit.

Me qëllim përftimin e një panorame më të qartë dhe të plotë të situatës pas-konfliktit në

Kosovë dhe për të mundësuar shqyrtimin në tërësi të çështjeve të mësipërme, synohet

kryerja e një studimi teorik mbi aspektet që lidhen me ndërtimin e shtetit (zhvillimi i

institucioneve të pushtetit efikas) dhe ato të ndërtimit të kohezionit social (ndërtimin tek

komunitetet të një ndjenje të përbashkët), nëpërmjet shqyrtimit të literaturës shkencore

me përzgjedhje.

Analiza teorike e përftuar nga kjo mënyrë do të ballafaqohet me studimet e hollësishme të

rasteve/shembujve konkretë për të ballafaquar parimet teorike me ngjarje specifike të

ndodhura në terren. Kjo gjë do të kryhet përmes mbledhjes dhe analizimit të

informacionit mbi proceset e ndërtimit të shtetit dhe ndërtimit të shoqërisë në Kosovë nga

dokumente/raporte të OKB-së, BE-së, etj., raporte/studime të tjera të rëndësishme të

prodhuara nga agjenci, apo organizata joqeveritare ndërkombëtare, artikuj të botuar në

revista shkencore, si dhe shkrimet në shtypin e shkruar periodik.

Në bazë të kësaj metode kërkimore, ky disertacion synon të analizojë se si ka evoluar

qasja e komunitetit ndërkombëtar dhe në veçanti e BE-së për zgjidhjen e çështjes së

Kosovës dhe se cilat janë sfidat e kapërcyera tashmë dhe ato të së ardhmes me të cilat do

ndeshet Kosova në konsolidimin e një shteti demokratik në të gjithë territorin e saj.

Duke mos pretenduar që studimi të jetë shterues, është e rëndësishme të vihet në dukje se

ky studim mund të përbëjë një kontribut modest në drejtim të pasurimit të literaturës

ekzistuese për trajtimin e rolit të komunitetit ndërkombëtar në ndërtimin e paqes së

qëndrueshme, si dhe të problemeve të ndërtimit të shoqërive demokratike në shoqëritë e

dala nga konflikti, pa pretenduar që të shërbejë si një “shabllon”, konkluzionet e të cilit

mund të zbatohen apo të jenë relevante për konflikte të ngjashme/të mundshme në të

ardhmen me atë të Kosovës.

Ky punim ka një kufizim kohor që shtrihet për periudhën 1990-2012, por me synimin për

të bërë një analizë të dobishme dhe gjithëpërfshirëse, të diktuar edhe nga logjika e

ndërthurjes kohore të çështjeve, në disa raste janë trajtuar aspekte të veçanta, që dalin

përtej këtij kuadri të përcaktuar kohor.

xi

Studimet e kryera deri më sot lidhur me proceset që ndeshen në shoqëritë e dala nga

konfliktet e armatosura, dëshmojnë qartë se demokratizmi i këtyre shoqërive kalon

përmes dy proceseve të ndara, por plotësuese dhe që bashkëveprojnë ngushtë midis tyre:

ndërtimit i shtetit dhe ndërtimi i shoqërisë (kohezioni social). Ndonëse procesi i parë, ai i

shtet-ndërtimit është nga vetë natyra më “urgjent” dhe i “dukshëm”, procesi i dytë kërkon

më shumë kohë, është më i ndërlikuar dhe shpeshherë “i padukshëm” për administratën

ndërkombëtare dhe vetë atë lokale. Duke kaluar nëpër këto dy procese të pa balancuara,

shoqëritë e shkatërruara prej konfliktit, të ndara kryesisht sipas vijave të përkatësisë

etnike, fetare ose tipare te tjera dalluese, kanë kushte më pak të favorshme për

demokratizimin e tyre. Në këtë kontekst, promovimi dhe zhvillimi i sa më shumë

aktiviteteve të përbashkëta, të cilat nxisin informimin, ndërveprimin dhe bashkëjetesën

midis individëve të komuniteteve të ndryshme, është i një rëndësie parësore.

Në këtë disertacion synohet të argumentohet se krijimi i një ndjenje të përbashkët të

komunitetit kombëtar, duhet t'i paraprijë proceseve të tjera të demokratizimit. Në këtë

kontekst, arritja e kohezionit kombëtar është i një rëndësie të veçantë. Mungesa totale ose

ekzistenca e një ndjenje të dobët të kohezionit kombëtar, mbart në vetvete rreziqe

potenciale të konsiderueshme në minimin e kapaciteteve dhe legjitimitetin e

institucioneve dhe strukturave qeveritare, si dhe pengon mbarëvajtjen e çdo politike

zhvillimore.

Duke u nisur nga sa më sipër, nëpërmjet shqyrtimit të rolit të komunitetit ndërkombëtar

dhe BE-së në drejtim të vendosjes dhe konsolidimit të demokracisë në Kosovë, do të

trajtohen hipotezat e mëposhtme:

1) Arritja e transformimit të suksesshëm demokratik në shoqëritë e prekura nga konflikti

ndëretnik kërkon jo vetëm ndërtimin dhe funksionimin e institucioneve qendrore të

shtetit, por edhe krijimin e kushteve sa më të favorshme për komunitetet e ndryshme të

jetojnë dhe punojnë së bashku;

2) Ndërtimi i kohezionit social duhet të përbëjë një komponent të rëndësishëm në

misionet për rindërtimin e shoqërive të dala nga konfliktet e dhunshme. Ky proces duhet

të realizohet përmes inkurajimit dhe garantimit të përfshirjes sa më të gjerë të

komuniteteve të ndryshme në hartimin dhe zbatimin e politikave zhvillimore.

1

HYRJE -KOSOVA NË RRJEDHËN E HISTORISË

Kosova përbën një nga konfliktet e hershme të ish Republikës Socialiste Federative të

Jugosllavisë (RSFJ) dhe padyshim është një prej konflikteve kryesore ndëretnike që e

kanë zanafillën e tyre që nga koha e krijimit të RSFJ-së. Duke shfletuar literaturën e

bollshme, shtypin periodik, apo duke lexuar, parë dhe dëgjuar lajmet e përcjella nga

media, konstatohet se Kosova zë një vend qendror në ndërgjegjen kombëtare si të

shqiptarëve, ashtu edhe të serbëve.

Gjatë periudhës në shqyrtim dhe sidomos në vitet 1998-2000 Kosova zuri një vend të

dukshëm në listën e çështjeve parësore të axhendës së përditshme të elitës drejtuese të

shumë shteteve të fuqishme anembanë globit. Kosova edhe në ditët e sotme vazhdon të

jetë pjesë e rëndësishme e bisedimeve në shumë forume ndërkombëtarë.

Historianët dhe studiuesit e të dy kombeve, por edhe shumë historianë të huaj, ndoshta

për shkak të kohës relativisht të largët kur ka filluar zanafilla e përplasjeve së dy

kombeve, atij shqiptar dhe atij serb, ndoshta edhe për shkak të gërshetimit në Ballkan të

interesave të forta me ngjyrime politiko-kombëtare, nuk kanë mundur që të dalin me një

të vërtetë shkencore mbi autoktoninë e Kosovës. Në të njëjtën kohë, nuk është artikuluar

ndonjë tezë shkencore, që të qëndrojë mbi interesat e dy kombeve dhe ndoshta të

pranohej prej të dy palëve.

Kosova përbën historinë e dy kombeve: fuqizimin e shtetit mesjetar serb dhe bërjen e

Shqipërisë moderne, nën kornizën e trashëgimisë të pasur të lëna pas nga otomanët.1

Kosova përbënte një vatër të nxehtë në gjirin e Evropës, për shkak të përplasjeve të

fuqishme midis shqiptarëve dhe serbëve përgjatë shumë shekujve, përplasje këto të

ushqyera, ndër të tjera, edhe nga njehsimi i mitit me realitetin. Lufta në Kosovë ishte

produkt i përplasjes së miteve me realitetin në terren dhe se konflikti midis këtyre dy

komuniteteve u intensifikua për shkak të ‘të vërtetave' konkurruese dhe kontradiktore të

interpretimeve dhe historisë.2 Në këtë mënyrë, miti u krijua nga një baladë dhe për më

tepër, miti e transformoi dhe baladën. Më qartë e shpreh Arbën Xhaferi, që thoshte se

epika u bë histori dhe historia u kthye në mit të serbëve.3

Nga ana tjetër, mitizimi i historisë apo personaliteteve të historisë në fazën e ngjizjes së

kombit nuk është fenomen ekskluzivisht shqiptar. Historia e kombeve fqinj, por edhe

atyre evropianë, është e mbushur me mite, një pjesë e të cilëve janë krijuar në kohën kur

edha ata hidhnin themele të nacionalizmit të tyre. Në Ballkan ka ndodhur ajo që shkruan

1Noel Malcolm, Kosovo, A short history. 1998, Hyrje 2Julie Mertus , Kosovo: How Myths and Truths Started a War,1999, f. 13 3Ben Andoni, Shqiptarët dhe urrejtja akademike e fqinjëve, Burimi:

http://revistamapo.com/lexo.php?id=1927

2

Hobsbaum se nacionalizmi kërkon të besosh fort në diçka që duket sheshit që nuk është.4

Ndërkohë, si rezultat i ndarjes së dhunshme etnike të të dy komuniteteve në vitet ’90, të

dyja palët u bënë edhe më këmbëngulëse në drejtësinë e pretendimeve të tyre.5 Për më

tepër, Kosova dhe Serbia ndodhen në qendër të Ballkanit, një rajon që sipas Çërçillit

(Winston Churchill), prodhon më shumë histori se sa mund të konsumojë dhe se pesha e

të kaluarës shtyp të sotmen.6

Gjatë shekullit të 19-të zhvillimi i miteve dhe simboleve kombëtare u bë element i

rëndësishëm në formimin e shteteve dhe kulturave evropiane. Shqiptarët qenë të fundit në

procesin e formimit të nacionalizmit shqiptar dhe kjo gjë solli edhe vonesën historike në

shpalljen e pavarësisë, që në radhë të parë është përgjegjësi e vetë shqiptarëve.7

Territori i Kosovës u bë arenë e përplasjes së dy miteve kombëtare. Për serbët, Kosova

me një numër të konsiderueshëm të vendeve dhe monumenteve të rëndësishme fetare,

është "djep" i kulturës serbe dhe identitetit kombëtar, si dhe përbën “zemrën” e

perandorisë mesjetare serbe - vendi i shenjtë ku perandoria mesjetare serbe u shkatërrua

nga ushtria osmane në vijim të thyerjes së ushtrisë së Princit Lazar-së nga ushtria osmane

e kryesuar nga vetë Sulltani Murati I, më 28 qershor 1389, në betejën e Fushë Kosovës.

Humbja në Fushë Kosovë, në Fushën e Mëllenjave (serbisht “Kosovo Polje”), është

mitologjizuar në poezinë epike serbe dhe portretizuar si datë për shkatërrimin e

Perandorisë serbe dhe skllavërimin e popullsisë të saj.8

Lidhur me këtë temë, ka mjaft fakte historike të betejës së Fushë Kosovës, të sjella madje

nga studiues të shquar të huaj. Së pari, edhe pse Beteja e Fushë Kosovës është kthyer në

mit në historiografinë serbe, si një ngjarje që rezultoi në rënien e Perandorisë dikur

madhështore serbe dhe fillimin e kohërave të errëta nën sundimin mysliman turk, të

dhënat historike tregojnë se Perandoria serbe ishte tashmë e shpërbërë që pas vdekjes së

Car Dushanit në 1355 dhe ishte e ndarë në principata, ku më e madhja drejtohej prej

Princ Lazarit.9

Së dyti, çështja se kush ishte fituesi dhe kush ishte humbësi nga kjo betejë është e

diskutueshme. Duke pasur parasysh humbjet e mëdha që të dyja palët kanë pësuar, duke

përfshirë vdekjen e sulltan Muratit dhe të Princit serb Lazar në fushën e betejës, si dhe

4Paskal Milo, Politika e Jashtme e Shqipërisë, Vol. I, Tiranë 2013, f. 32 5 Denisa Kostovicova, Kosovo: The Politics of Identity and Space, Routledge, 2005, f. 213 6Sir AdamRoberts, Lecture: Reinventing the Wheel: the cost of neglecting international history, Gresham

College, 2011 7 Milo, vepër e cituar, 2013, f. 21 8Ger Duijzings, Religion and the Politics of Identity in Kosovo, Columbia University, New York, 2000, f.

182 9Miranda Vickers, Between Serb and Albanian: A History of Kosovo 1998, p. 12; Malcolm, vepër e cituar,

f.58-59.

3

tërheqjen e të dy palëve, arrihet në përfundimin se lufta ishte një "barazim" pa fitues

vendimtare.10

Së treti, disfata në këtë betejë nuk rezultoi në vendosjen e menjëhershëm të sundimit

osman. Principatat serbe mbijetuan edhe për 70 vjet të tjerë, kuptohet me një shkallë të

kufizuar të ndërhyrjes osmane.11

Ndërkohë që prej historisë së hershme, Kosova ka qenë objekt i diskutimeve të zjarrta

mbi territorin dhe demografinë. Një nga pretendimet historike mbi zgjidhjen e çështjes së

territorit është debati në lidhje me pyetjen se cilët ishin banorët e parë të Kosovës?

Studiuesit shqiptarë të fushës me në krye të nderuarin Çabej, mbështesin origjinën ilire të

kombit shqiptar dhe pretendojnë të jenë një ndër kombet e lashtë të Ballkanit me

Kosovën si pjesë integrale të kombit shqiptar. Sipas tyre, paraardhësit e lashtë të Kosovës

ishin dardanët, një fis ilir që më vonë gëzonte një status të veçantë në Perandorinë

Romake dhe me këmbëngulje mbrojnë tezën se shqiptarët ishin banorët e lashtë të

Ballkanit dhe për këtë arsye edhe të Kosovës. E njëjta tezë mbrohet nga studiues të

Universitetit të Sarajevës dhe të Shkupit, të cilët kishin zbuluar dokumente turke të

viteve 1445-1467, në të cilat dëshmohej se turqit gjetën në viset e brendshme ballkanike

një popullsi të gjerë shqiptare.12

Megjithatë, disa autorë serbë e kundërshtojnë këtë argument duke hedhur tezën e

prejardhjes trake të dardanëve. Për më tepër ata pretendojnë se komuniteti i sllavëve të

jugut ka dominuar rajonin e Kosovës që nga shekulli i 6-të e në vijim dhe se shqiptarët

mbërritën një shekull më vonë.13 Lidhur me këtë pretendim të serbëve, Çabej argumenton

se “nga pikëpamje të gjeografisë historike dihet se shqiptarët e sotëm banojnë në ato vise

ku në kohën antike banonin fise ilire. Në pikëpamje historike është vënë re me të drejtë,

që sot e dy shekuj më parë, që nuk ka asnjë të dhënë, asnjë kumt historik që shqiptarët të

jenë ardhës, që të kenë zënë vend në këto troje në një periodë historike të caktuar, si bie

fjala aty nga mbarimi i kohës antike, ose në mesjetën e hershme. Në këto kushte vetë

arsyeja e thjeshtë shtyn të pranohet që populli shqiptar është vendës, autokton në këto

anë, në mos qysh prej periodave të mugëta parahistorike, së paku që prej kohës antike e

këtej. Këto dy arsye, arsyeja e banimit në territorin e dikurshëm ilir dhe arsyeja e

autoktonisë, shpien vetvetiu në mendimin që shqiptarët e sotëm janë stërnipat e fiseve

ilire të jugut dhe që shqipja është vazhdimi i njërit nga dialektet e vjetra ilire. Mund të

10 Vickers, vepër e cituar, f. 13

11Malcolm, vepër e cituar, f.58 12 Raport i Akademisë së Shkencave të Republikës së Shqipërisë mbi vizitën e grupit të punonjësve

shkencorë të Universitetit shtetëror të Tiranës në Kosovë me rastin e simpoziumit kushtuar Skënderbeut , 8-

18 maj 1968, Arkivi i Ministrisë së Punëve të Jashtme (AMPJ), Viti 1968, Dosja nr. 360, fleta 206 13Vikers, vepër e cituar, f.1-3

4

thuhet bile që barra e argumentimit më fort u bie atyre që mohojnë burimin ilir të

popullit shqiptar e të gjuhës së tij se atyre që e pohojnë”.14

Nga ana tjetër, është fakt i pamohueshëm se Kosova, duke qenë pikërisht vendi ku Lidhja

e Prizrenit u themelua për të mbrojtur tokat e populluara nga shqiptarët kundër pushtimit

të huaj, me të drejtë konsiderohet si djepi frymëzimit dhe fillimit të lëvizjes kombëtare

shqiptare dhe njëkohësisht një prej ngjarjeve më të rëndësishme në historinë shqiptare.

Themelimi i Lidhjes së Prizrenit jo vetëm afirmoi vetëdijen kombëtare, por edhe nxiti

popullin shqiptar të intensifikonte luftën për çlirim dhe bashkim të trevave shqiptare.

Prizreni e Kosova përfaqësonin simbolet më të fuqishme të shprehjes së identitetit

shqiptar.15 Karakteri mbarëkombëtar dhe politik që përshkoi veprimtarinë tre vjeçare të

Lidhjes së Prizrenit, dëshmoi në shkallë ndërkombëtare se tashmë populli shqiptar ishte

një komb i formuar dhe me aspiratat e veta për të krijuar shtetin e vet kombëtar. Në këtë

mënyrë Lidhja e Prizrenit kontribuoi dukshëm në hedhjen poshtë të tezave mbi paaftësinë

e shqiptarëve për vetëqeverisje dhe vendosi themelet e procesit të shpalljes së pavarësisë

së Shqipërisë.

Duke pasur parasysh vonesën e shqiptarëve për të shprehur dhe konsoliduar idetë

nacionaliste, si dhe brishtësinë e nacionalizmit shqiptar në këtë periudhë, është shumë

domethënës fakti që lëvizja kombëtare shqiptare i ka burimet e veta në Kosovë. Në këtë

mënyrë Kosova, duke qenë djepi i lëvizjes kombëtare shqiptare, ka kontribut të çmuar në

zhvillimin e identitetit shqiptar dhe përbën një argument shtesë në favor të tezës së

'autoktonisë' së shqiptarëve në Kosovë dhe në rajon.

Nacionalizmi shqiptar u ngjiz shumë vonë, nëse krahasojmë me kombet e tjera në rajon.

Ndër të tjera, një element i ndjeshëm me efekt negativ në këtë drejtim, ka qenë edhe

mungesa e mbështetjes së tij nga Fuqitë e mëdha të kohës. Nacionalizimit shqiptar iu

desh të zhvillohej pa një mbështetje të jashtme, kundrejt dhe kundër të gjithëve dhe me

një karakter mbrojtës.16

Duke marrë shkas nga prapambetja politiko-ekonomike e shqiptarëve, fuqitë e mëdha në

traktatin e Shën Stefanit dhe më pas në Kongresin e Berlinit i dhanë visto zgjerimit të

pozitave të Serbisë. Territori i Kosovës u nda midis Perandorisë osmane dhe Mbretërisë

serbo-malazeze. Dhënia e tokave të banuara prej shqiptarëve një mbretërie sllave,

shkaktoi pakënaqësi të mjaftueshme për të filluar lëvizjen e parë shqiptare të rezistencës,

e cila u bazua në ideologjinë kombëtare të Sami Frashrit.17

14Eqrem Çabej, Vështrime mbi prejardhjen e popullit shqiptar dhe të gjuhës së tij, Rilindja, Prishtinë

23.7.1977 15 Stephen Schwartz, Kosovo: Background to a war, 2012, f.13 16 Nathalie Clayer, Në fillimet e nacionalizmi shqiptar, f.11, cituar nga Paskal Milo, Politika e Jashtme e

Shqipërisë, Vol I, Toena, Tiranë 2013, f. 30 17Vickers, vepër e cituar, f. 30-31

5

Megjithëse ka pasur një seri kryengritjesh kundër Portës së Lartë18 të zhvilluara në tokat

shqiptare dhe të udhëhequra nga prijësit shqiptar lokalë, kompetencat dhe privilegjet e të

cilëve me reformat Tanzimatit19 ishin minimizuar, historianët janë të mendimit se

themelimi i Lidhjes së Prizrenit në prag të Kongresit të Berlinit në vitin 1878 prej një

grupi intelektualësh dhe veprimtarësh politikë, të kryesuar prej rilindasit Abdyl Frashri,

solli çështjen shqiptare në vëmendjen e fuqive të mëdha.20

Si kundërpërgjigje e diktuar prej vendimeve të padrejta të Kongresit të Berlinit, i cili e

ndau popullsinë shqiptare midis vendeve të ndryshme fqinje, më 10 qershor të vitit 1878

u krijua Lidhja e Prizrenit, për të mbrojtur territoret shqiptare dhe për të luftuar për një

republikë autonome në kuadër të Perandorisë Osmane deri në krijimin e një republike

shqiptare të pavarur.21 Ajo nuk ishte thjesht e vetëm produkt i krizës Lindore dhe reagim

ndaj kërcënimeve serioze për të copëtuar trojet shqiptare nga Fuqitë e Mëdha të kohës,

por ishte një detyrë e ngutshme që shtrohej para shqiptarëve që së bashku me njohjen e

tyre si kombësi më vete, të kërkonin t’i jepej fund copëtimit politiko-administrativ, qoftë

edhe në formën e një vilajeti të vetëm, mjaft që ky vilajet të njihej zyrtarisht me emrin

vilajeti i Shqipërisë.22

Lidhja e Prizrenit ishte e para lëvizje çlirimtare me karakter kombëtar, në të cilën morën

pjesë të gjitha krahinat e Shqipërisë dhe në të cilën u kombinuan të gjitha format e luftës

çlirimtare, që nga kuvendet popullore deri te parashtresat politike, që nga misionet

diplomatike deri te kryengritjet e armatosura.23 Kërkesat e Lidhjes së Prizrenit ishin për

krijimin e një njësie administrative që përfshinte të gjitha zonat shqiptare, me një

kryeqytet të vendosur në qendër të këtij territori, me administratorë vendorë dhe me

shqipen si gjuhë zyrtare, shfrytëzimin e taksave lokale për nevojat lokale, hapjen e

shkollave shqipe, si dhe krijimin e një parlamenti me anën e zgjedhjeve. Këto kërkesa më

vonë do të miratohen nga asambleja e mbledhur në qytetin e Gjirokastrës në 23 korrik

1880.24

Në fund të shekullit 19-të sërish tokat e banuara prej shqiptarëve u kërcënuan prej

pretendimeve të fqinjëve ballkanikë të preokupuar për të copëtuar territorin e Maqedonisë

të asaj kohe dhe ku pjesë e territoreve të kontestueshëm ishin edhe katër vilajetet

shqiptare. Në këto rrethana rifilluan përpjekjet e atdhetarëve shqiptarë për bashkimin e

18 Termi vjen nga fjala në frëngjisht “Porte” që përdorej nga fuqitë perëndimore për të karakterizuar

Perandorinë osmane ose gjykatat dhe autoritetin e Sulltanit. 19Reformat e Tanzimatit (në turqisht ka kuptimin “riorganizim”) u ndërmorën gjatë viteve 1839-1876 dhe

patën si qëllim rigjallërimin dhe modernizimin e Perandorisë osmane. 20Stavro Skendi, Beginnings of Albanian Nationalist and Autonomous Trends: The Albanian League, 1878-

1881, The American Slavic and East European Review Vol. 12, No. 2, f. 219-232 21 Raymond Detrez, Kosovo: The Delayed War, 1999, f. 33 22 Paskal Milo, 2013, vepër e cituar, f. 25. 23 Historia e popullit shqiptar, Vol. II, Akademia e Shkencave, Instituti i Historisë, Toena, Tiranë 2002,

f.226 24Paulin Kola, The Search for Greater Albania, 2003, f. 9

https://sq.wikipedia.org/wiki/Shekulli_XIX

https://sq.wikipedia.org/wiki/Maqedonia

6

gjithë popullit dhe për krijimin e një lidhjeje të re, e cila, sipas shembullit të Lidhjes së

Prizrenit, do t’i udhëhiqte shqiptarët në luftën për mbrojtjen e tërësisë tokësore të

Shqipërisë dhe për çlirimin e saj.

Vatër e përpjekjeve të tilla për formimin e një lidhjeje të re, ashtu si në vitet e Lidhjes së

Prizrenit (1878-1881) sërish më 1899, u bënë përsëri qytetet e vilajetit të Kosovës dhe

sanxhaku i Dibrës, të cilat kërcënoheshin drejtpërdrejt nga qarqet shoviniste të Serbisë, të

Bullgarisë e të Malit të Zi. Lidhja e re shqiptare u krijua pas një pune të madhe

përgatitore, organizative e politike, që atdhetarët shqiptarë brenda vendit, të udhëhequr

nga Haxhi Zeka dhe shoqëritë patriotike jashtë atdheut, sidomos ato të Bukureshtit dhe

Komiteti Shqiptar i Stambollit bënë në fundin e vitit 1898 dhe në janar të vitit 1899.

Më 23 janar 1899 nën presionin e kërcënimeve të reja për tokat shqiptare në Pejë u

mblodh një kuvend me 500 pjesëmarrës nga vilajetet e Kosovës dhe më pak nga ata

të Manastirit dhe të Janinës. Nga ky Kuvend, i cili u organizua dhe u drejtua nga Haxhi

Zeka u themelua Lidhja e Pejës. Kuvendi doli me një program 11 pikësh, i cili

kundërshtonte përpjekjet për të copëtuar tokat shqiptare, por që nuk kërkonte autonomi.

Lidhja e Pejës përcaktoi si detyrë kryesore e të dorës së parë mbrojtjen e tërësisë

territoriale të Shqipërisë kundër çdo orvatjeje që Serbia, Bullgaria, Mali i Zi dhe Greqia

do të ndërmerrnin për copëtimin e trojeve shqiptare, ku theksi u vu te rreziku i aneksimit

të vilajeteve shqiptare të Kosovës e të Manastirit. Në fundin e vitit 1900 Lidhja e Pejës u

shtyp pa arritur të përmbushte detyrat e Lëvizjes Kombëtare Shqiptare. Megjithatë, ajo la

mbresa të thella në ndërgjegjen e popullit dhe ushtroi një ndikim të fuqishëm në

organizimin e mëtejshëm të luftës së armatosur kundër sunduesve osmanë. 25

Me fillimin e konfliktit ballkanik që kulmoi me zhvillimin e dy luftërave ballkanike,

çështja shqiptare shihej përmes prizmit të luftës diplomatike për mbrojtjen e interesave të

tyre ndërmjet tre Fuqive të Mëdha të kohës. Në kushtet e rënies së sundimit osman në

Ballkan, Shqipëria kishte një pozitë gjeostrategjike me rëndësi të veçantë. Austro-

Hungaria shihte te Shqipëria një mburojë për të penguar përhapjen më tej të sllavëve në

Ballkan, si dhe si një urë lidhjeje për synimet e Austro-Hungarisë për të dalë në portin e

Selanikut. Fqinji perëndimor, Italia, ndante deri diku të njëjtat interesa me Austro-

Hungarinë, pa fshehur synimet e saj për të përdorur Shqipërinë si trampolinë për

depërtimin e mëtejshëm të saj drejt Lindjes. Kjo bëri që Italia dhe Austro-Hungaria të

bënin një pakt midis tyre në “mbrojtje” të interesave të Shqipërisë dhe të linin mënjanë hë

për hë rivalitetin midis tyre. Ndërsa Rusia cariste natyrshëm përpiqej dhe kujdesej për

shtrirjen e ndikimit të vet në Ballkan nëpërmjet zmadhimit të shteteve sllave. Në këtë

kuadër, Rusia mbështeste copëtimin e mëtejshëm të trevave shqiptare dhe ndarjen e tyre

ndërmjet shteteve fqinje.

25 Historia e Popullit Shqiptar, Vol. II, vepër e cituar, f. 275-278

https://sq.wikipedia.org/wiki/23_janar

https://sq.wikipedia.org/wiki/1899

https://sq.wikipedia.org/wiki/Manastiri_(Qyteti)

https://sq.wikipedia.org/wiki/Janina

7

Tre superfuqitë e mësipërme me interesa të drejtpërdrejta mbi fatin e mëtejshëm të

Shqipërisë, zhvilluan bisedime të fshehta midis tyre dhe Gjermanisë, Francës dhe

Britanisë së Madhe për të gjetur një emërues të përbashkët mbi fatin e mëtejshëm të

Shqipërisë. Kjo solli edhe organizimin e Konferencës së Londrës ku përfaqësuesit e

Gjashtë Fuqive (Britania e Madhe në nivel MPJ, z. Grej, ndërsa vende te tjera në nivel

ambasadorësh) do të shqyrtonin dhe vendosnin për zgjidhjen e problemeve kryesore të

dala në skenë nga Luftërat Ballkanike. Konferenca e Londrës (e Ambasadorëve) i filloi

punimet në datë 17 dhjetor 1912 dhe i vazhdoi punimet deri në 29 korrik 1913.

Konferenca shqyrtoi çështjen shqiptare që në fillim të punimeve në dy plane, e ardhmja

politike e Shqipërisë dhe caktimi i kufijve.

Në përputhje me gërshetimin e interesave lufta diplomatike në Konferencën e Londrës

për fatin e Shqipërisë u zhvillua kryesisht ndërmjet Austro-Hungarisë dhe Rusisë.

Konferenca e Londrës nuk e pranoi si bazë për zgjidhjen e çështjes së kufijve të

Shqipërisë parimin etnik. Gjithashtu, kjo konferencë nuk e mori për bazë as propozimin

austro-hungarez, i cili në mënyrë të pjesshme bazohej në kriteret etnike dhe prej fillimit

të janarit 1913, vendin e shkëmbimit të pikëpamjeve në parim rreth kufijve, e zunë

intrigat në dëm të tërësisë territoriale të Shqipërisë. Tokat shqiptare u përdorën nga Fuqitë

e Mëdha të kohës si monedhë këmbimi për të sheshuar kontradiktat midis tyre, për të

ruajtur influencën në Ballkan dhe për të kënaqur pretendimet e shteteve ballkanike. Sipas

kufijve që u caktuan në Londër, brenda Shqipërisë u përfshi afërsisht gjysma e trojeve

dhe e popullsisë shqiptare. Nga trungu i saj u shkëputën krahina të tëra (Kosova në veri,

Çamëria në jug), të cilat, jo vetëm përfaqësonin trevat bujqësore më pjellore me nëntokë

shumë të pasur, por edhe kishin qenë vatra të rëndësishme të lëvizjes kombëtare e kishin

dhënë kontribut shumë të çmuar në luftën me armë për çlirimin e vendit nga zgjedha

osmane.26

Në Konferencën e Londrës, e cila u mbajt pas përfundimit të Luftërave Ballkanike me

qëllimin kryesor për të krijuar ekuilibrat e rinj gjeopolitik në rajon, fuqitë e mëdha

mbështetën krijimin e një shteti shqiptar. Kjo Konferencë, pavarësisht faktit pozitiv se

njohu krijim e shtetit të ri shqiptar, prodhoi një realitet historik në terren mjaft të

pafavorshëm për kombin shqiptar, pasi gjysma e popullsisë shqipfolëse u la jashtë kufijve

të Shqipërisë. Kosova dhe rajone kryesisht të banuara nga shqiptarët në Maqedoni dhe

Mal të Zi u lanë jashtë shtetit të sapokrijuar shqiptar.

Kosova, e cila u nda midis Serbisë dhe Malit të Zi gjatë Luftërave Ballkanike, më pas u

aneksua në Mbretërinë e Serbëve, Kroatëve dhe Sllovenëve. Kjo Mbretëri duke përfshirë

edhe territoret e Vojvodinës dhe Bosnje-Hercegovinë, në vitin 1929 u quajt Jugosllavi,

emërtim ky që do të thotë “sllavët e jugut”. Kosova u përfshi me forcë nën këtë

26 Historia e popullit shqiptar, Vol. III, Akademia e Shkencave, Instituti i Historisë, Toena, Tiranë 2007, f.

18-27

8

organizim shtetëror, por kurrë shqiptarët nuk e kanë ndjerë veten një pjesë integrale të

Jugosllavisë. Shqiptarët keqtrajtoheshin nga serbët dhe konsideroheshin si qytetarë të

“dorës së dytë”. Udhëheqja jugosllave dhe më pas ajo serbe, sidomos pas vdekjes së

Titos, në vend që të përpiqeshin për krijimin e një mjedisi të qëndrueshëm, të favorshëm

për të promovuar bashkë-ekzistencën paqësore dhe integrimin e dy grupeve etnike,

ndoqën një politikë agresive të kolonizimit dhe asimilimit kulturor gjatë periudhës së

luftërave për të ndryshuar demografinë e Kosovës në favor të serbëve.

Marrëdhëniet shqiptaro-jugosllave janë zhvilluar me kurba ngritjeje dhe rënieje, në varësi

të politikave ndërshtetërore. Në gjysmën e parë të viteve ’30 këto marrëdhënie shënojnë

një përmirësim, kjo për vet kursin e ri të ndjekur nga Mbreti Zog, i cili në këto vite u

përpoq që të shkëpuste Shqipërinë nga ndikimi italian dhe tentoi të afrohej më shumë me

Jugosllavinë dhe Paktin Ballkanik27. Pavarësisht këtyre zhvillimeve, çështja e Kosovës

dhe viseve të tjera të banuara nga shqiptarët në Jugosllavi, nuk ka pasur një vëmendje

primare nga qeveritë e të dy vendeve, por u trajtua në funksion të çështjeve të brendshme

dhe të konjukturave që krijoheshin në politikën e jashtme. Madje, edhe kur Zogu u vet

shpall mbret, përkundër pritshmërisë në Beograd që ai do të ndiqte një politikë

irredentiste në Kosovë, vërejmë një politikë tejet të kujdesshme të tij, e cila nuk kalonte

përtej interesimit formal për çështjet e Kosovës. Kjo gjë mund të argumentohet me

dëshirën që kishte ai për të konsoliduar fronin e vet, duke mos acaruar marrëdhëniet me

Jugosllavinë, e cila mund dhe ishte në gjendje të nxiste kundërshtarët politikë të tij të

emigruar në Jugosllavi, si dhe për faktin që Mbreti Zog kërkonte të kishte mbështetjen

jugosllave si një kundërpeshë ndaj politikës dhe presioneve gjithnjë e në rritje të Italisë.28

Deri në vitin 1941, shqiptarët e Kosovës nuk u trajtuan asnjëherë si minoritet kombëtar

ekzistues, madje u shtypën dhe iu ndalua shkollimi në gjuhën e tyre në shkolla dhe

zhvillimi i aktiviteteve kulturore. Për më tepër, një strategji e kolonizimit serb filloi të

zbatohej në mënyrë që të ndryshohej përbërja etnike e Kosovës. Duke iu shpronësuar

shqiptarëve tokat dhe pronat e tyre, ata u inkurajuan zyrtarisht për të emigruar, ose

nganjëherë edhe u shpërngulën me forcë për në Shqipëri apo Turqi, me pretekstin se ishin

turq.29 Megjithatë kjo strategji nuk mund të zbatohej tërësisht për shkak të pushtimit

fashist dhe më pas nazist të Shqipërisë dhe Jugosllavisë. Gjatë këtyre viteve nën

pushtimin fashist dhe nazist politikat shtypëse serbe u ndaluan.

Rrjedha e mëtejshme e historisë dëshmon për një seri ngjarjesh të pafavorshme për

shqiptarët, të cilët u detyruan me forcë që të jetonin jashtë trojeve të shtetit amë. Për më

tepër, shqiptarëve të Kosovës dhe viseve të tjera shqiptare në Jugosllavi, jo vetëm që iu

ndalua të bashkoheshin me Shqipërinë, ashtu siç ishte deklaruar gjatë luftës së Dytë

27Milo, vepër e cituar, 2013, f. 857 28 Po aty 29Telegram datë 14.01.1968 nga Legata në Ankara, AMPJ, Viti 1968, Dosja nr. 318, fleta 9; Malcolm,

vepër e cituar, f. 269

9

Botërore e në përmbushje të vullnetit të shprehur në Konferencën e Bujanit, por u ndanë

në njësi të ndryshme të Federatës jugosllave.30

Pas periudhës së pushtimit nga fuqitë e Boshtit gjatë Luftës së Dytë Botërore, Kosova, në

fund të luftës u inkorporua në Jugosllavinë socialiste, të themeluar nga Josip Broz Tito.

Ky i fundit ishte i vetëdijshëm për potencialin e rrezikut që mbartnin në vetvete çështjet e

kombeve dhe kombësive të ndryshme të Jugosllavisë, veçanërisht për dëshirën e Serbisë

për të dominuar të gjithë RSFJ. Në vizionin e qeverisjes së Titos dominonte besimi se

nacionalizmi do të zhdukej me vendosjen e një strukture shtetërore të decentralizuar, ku

të trajtoheshin në mënyrë të barabartë të gjitha kombet dhe kombësitë e RSFJ dhe të

njiheshin ligjërisht të drejtat e tyre politike, ekonomike dhe kulturore. Kjo është arsyeja

pse ai dha status të veçantë dhe të barabartë të Republikës ndaj Malit të Zi, Maqedonisë

dhe Bosnje-Hercegovinës dhe të autonomisë ndaj Kosovës dhe Vojvodinës.

Parimet bazë të Jugosllavisë socialiste ishin “Vetë-administrimi” (Samoupravljanje) dhe

“Vëllazëri dhe Bashkim” (Bratstvo i Jedinstvo) Këto dy politika kyçe të drejtimit Titos

synonin zëvendësimin e ndjenjave etno-kombëtare me një identitet të përbashkët: atë të

klasës ekonomike të punëtorëve dhe identitetit mbi-kombëtar jugosllav. Këto dy politika

titiste synonin shtypjen e elementëve potencialë përçarës përmes promovimit të ndjenjave

dhe vlerave të përbashkëta ideologjike dhe duke theksuar ngjashmëritë ndërmjet grupeve

etnike të sllavëve të jugut.31 Gjithashtu, Tito dhe përkrahësit e tij ishin të mendimit se

duke ruajtur epërsinë në fushën ekonomike të Jugosllavisë, tendenca e shqiptarëve që

banonin në Jugosllavi për t’u afruar dhe bashkuar me Shqipërinë do të zhdukej

gradualisht.32

Tito arriti të mbante të bashkuar kombet e ndryshme me interesa konkurruese gjatë gjithë

drejtimit të tij, falë figurës së tij karizmatike dhe ndjekjes së një politike shtetërore të

balancuar, duke synuar minimizimin e rreziqeve për dominimin e një grupi etnik mbi një

tjetër. Megjithatë, nuk kaloi shumë kohë deri sa çështjet etnike të rishfaqeshin, menjëherë

pas vdekjes së tij, me shpërthimin e trazirave ndëretnike në Kosovë dhe Kroaci.

Deri në plenumin e Brionëve të LKJ që u mbajt në vitin 1966, në të cilin u dënua politika

e ndjekur prej Rankoviçit,33 popullsisë shqiptare të Kosovës që përbënte ¾ e të gjithë

popullsisë së Krahinës, i ishin mohuar edhe të drejtat më elementarë- gjuha, flamuri

kombëtar, arsimi, kultura kombëtare etj.34 Përveç mungesës së të drejtave civile-politike,

30Romeo Gurakuqi, Konferenca e Bujanit dhe kthimi i Kosovës nën Serbi, Gazeta Panorama,19 Nëntor

2014 31Jenkins B. & Sofos S.A. Nation and Identity in Contemporary Europe, 1996, f. 258 32 Telegram i Legatës në Beograd, datë 16.02,1968, AMPJ, Viti 1968, Dosja nr. 360, f. 45 33Aleksandar Rankoviç, me kombësi serbe, ishte simpatizues i flaktë i centralizimit dhe ndoqi një politikë

shtypjeje dhe denigrimi ndaj popullsisë shqiptare të Kosovës. 34 Si janë realizuar objektivat tona e KSAK dhe detyrat tona për 1975, AMPJ, Viti 1974, Dosja nr. 468,

f.43

10

kosovarët vuanin pasojat e gjendjes ekonomike tepër të vështirë. Një tregues për këtë

gjendje përbënte, ndër të tjera, edhe largimi masiv i nëpunësve e punëtorëve të

kualifikuar me origjinë serbe e malazeze, fenomen i cili pranohej zyrtarisht nga autoritet

dhe shpjegohej me arsyet e mëposhtme “tani kur gjithmonë e më shumë ngrihen kuadro

me kombësi shqiptare, një numër specialistësh të cilët përkohësisht kanë ardhur në këtë

krahinë kthehen mbrapsht dhe shkojnë në krahina të tjera të zhvilluara të Jugosllavisë, që

konditat e jetesës i gjejnë më të mira. Krahas tyre janë larguar një numër kuadrosh nga

krahina, për shkak se më në thellësi të Jugosllavisë gjejnë kondita më të mira pune, jetese

e kulturore.”35

Në sistemin kushtetues të RSFJ në vitin 1968, kosovarëve iu bënë disa lëshime të vogla.

Duke fajësuar Rankoviçin për padrejtësitë e bëra në të kaluarën, “propaganda zyrtare

përhapi mjaft iluzione në lidhje me “kthesën” që është bërë e do të thellohet më tej në

Kosovë, ajo përpiqet ta paraqesë këtë si një çlirim të dytë”.36 Gjatë kësaj periudhe

Shqiptarët e Kosovës të njohur zyrtarisht si një kombësi (narodnost), një term që është

më pak se “komb”, pasi kombi i tyre kishte një shtet amë (Shqipëria), filluan të gëzonin

të drejta më të gjera politike, ekonomike dhe kulturore.

Këto ndryshime të politikave u miratuan në përgjigje të demonstratave studentore të vitit

1968 dhe thirrjeve të shqiptarëve për më shumë të drejta politike në periudhën e pas

Rankoviçit. Megjithatë, banorët e Kosovës dhe veçanërisht rinia ishin shumë të

pakënaqur me masat gjysmake që u morën në favor të popullit shqiptar të Kosovës.37

Kërkesat e demonstrueseve jo vetëm nga Prishtina, por edhe në qytet e tjera kanë qenë: “

Kosova të shpallet Republikë”, “të drejtë për vetëvendosje”, “krahina duhet të ketë

kushtetutën e saj” etj. Në 27 nëntor 1968 shpërthyen sërish protesta në mbarë Kosovën,

ku më e madhja u zhvillua në Prishtinë. Autoritet jugosllave u kundërpërgjigjën

dhunshëm duke arrestuar 60 veta nga të cilët 44 prej tyre u dënuan me nga 15-30 ditë

burg, ndërsa kush kishte pasur armë zjarri u dënua me 45 ditë burg. Në mes të dënuarve

shumica ishin studentë dhe punonjës së arsimit.38

Reagimi i Tiranës zyrtare ndaj këtyre ngjarjeve ishte në përputhje me kuadrin e

qëndrimeve marksiste-leninste. Udhëheqja shqiptare e asaj kohe zgjidhjen e problemit të

35 Telegram i Legatës në Beograd, datë 04.05.1968, AMPJ, Viti 1968, Dosja nr. 360, f. 36-37, Informacion

i Ambasadës në Beograd mbi disa probleme të trajtuar në shtypin e Kosovës- 11-20 prill 1986, AMPJ, Viti

1986, Dosja nr. 900, f.80, Informacion i Ambasadës në Beograd mbi disa probleme të trajtuar në shtypin e

Kosovës-10-23 qershor 1986, AMPJ, Viti 1986, Dosja nr. 900, f.115, Mbi gjendjen në Kosovë dhe

përpjekjet e serbëve për shkombëtarizimin e shqiptarëve, Ambasada Beograd, AMPJ, Viti 1986, Dosja nr.

900, f.129-131 36 Raport i Akademisë së Shkencave të Republikës së Shqipërisë mbi vizitën e grupit të punonjësve

shkencorë të Universitetit shtetëror të Tiranës në Kosovë me rastin e simpoziumit kushtuar Skënderbeut. 8-

18 maj 1968,AMPJ, Viti 1968, Dosja nr.360, f.227 37 Relacion mbi udhëtimin në Kosovë nga datat 9-11 shkurt 1968, Legata në Beograd, AMPJ, Viti 1968,

Dosja nr.360, f.19 38 Telegram i Legatës në Beograd, datë 30.12.1968, AMPJ, Viti 1968, Dosja nr.360, f. 168

11

Kosovës e shihte në kuadër të problemit të përgjithshëm të Jugosllavisë, domethënë

rrëzimin e klikës së Titos dhe vendosjen e një udhëheqjeje marksiste leniniste, “e cila në

kuadrin e zgjidhjes së çështjeve nacionale në Jugosllavi, do ti jepte popullsisë shqiptare

të drejtën për vetëvendosje me plebishit... Për sa i përket çështjes në se jemi për

republikën apo krahinën autonome, ... Përsërisim se ne nuk jemi për krijimin e

republikës, sepse kjo nuk do ta zgjidhte problemin”.39

Përveç udhëzimit të mësipërm, në njoftimin që MPJ u bënte përfaqësive të Shqipërisë në

botë lidhur me demonstratat e 27 nëntorit në Kosovë, ndër të tjera shprehej se “Interesi

ynë dhe i vëllezërve Kosovarë e don që situata në Kosovë të mos ashpërsohet, që

demonstratat të mos dramatizohen, që parullat e avancuara nacionaliste që u hodhën

gjatë demonstratave të konsiderohen kryesisht provokacione të agjentëve serbo-mëdhenj

e të tjerë dhe të gjitha këto t’i shërbejnë qëllimit tonë që të pengohet klika e Titos të

hidhet në reprezalje terrori”.40

Gjithashtu, po gjatë kësaj periudhe konstatohet fillimi i procesit të afrimit gradual

ndërmjet Beogradit dhe Tiranës, i cili duket se diktohej në këtë periudhë tek të dy vendet

prej pushtimit sovjetik të Çekosllovakisë.41 Qeveria federale hoqi “Metohi", term serb për

pjesën perëndimore të provincës, nga emri zyrtar i provincës dhe lejoi shfaqjen publike të

flamurit shqiptar në vitin 1968. E pranuar si e barabartë me gjuhën serbo-kroate, gjuha

shqipe u fut në shkollat dhe administratën e RSFJ në vitin 1969, duke u bërë gjuha

zyrtare. Universiteti i Prishtinës dhe qendra të letërsisë shqipe u hapën në të njëjtin vit.

Kosova në vitet 70’ përjetoi një zhvillim të dukshëm, si në aspektin ekonomik, ashtu dhe

në atë politik, kulturor e sidomos në atë arsimor, gjë që ndikoi në forcimin e ndjenjës

kombëtare. Meritat për këtë “bum” shumëdimensional i takojnë padyshim edhe

Universitetit të Prishtinës, i cili pavarësisht vështirësive, arriti të edukojë dhe formojë një

brez intelektualësh dhe një elitë politike të aftë që të merrte në dorë në fillim

funksionimin e shtetit në hije të Kosovës dhe më pas të shtetit të pavarur, Republikës së

Kosovës. Historianët shqiptarë dhe të huaj, në analizat e tyre theksojnë se vitet ‘70-‘80

paraqesin një progres në lëmin e ekonomisë, të administratës, të kulturës e të arsimit, e

kjo do të thotë në të gjitha sistemet politike, ekonomike e sociale, të cilat e përmirësuan

jetën e popullatës së kësaj njësie politike të federatës jugosllave ku mbi 90% e saj ishin të

etnisë shqiptare.42

Nivelet në rritje të arsimit gjatë kësaj periudhe sollën si rezultat krijimin dhe shtimin në

numër të një klase të re intelektualësh shqiptar të edukuar, duke ndryshuar ekuilibrin në

39 Udhëzime legatës në Beograd, Informacion Ditor i Drejtorisë së IV dt. 30/09/1968, AMPJ, Viti 1968,

Dosja nr. 360, f. 249 40 Telegram i Legatës në Beograd, datë 3.12.1968, AMPJ, Viti 1968, Dosja nr. 360, f. 134 41Malcolm, vepër e cituar, f. 324-325 42 Ethem Çeku, Kosova në shtendosjen e raporteve Shqiptaro-Jugosllave në vitet ’60-70, International

Relations Quaterly, Summer 2014, f.19

12

punësimin publik në favor të shqiptarëve. Ky “shqiptarizim” i shpejtë i organeve të

pushtetit lokal dhe raporti në rënie i të punësuarve serbë dhe malazezë në administratën

shtetërore, për shkak të largimit në masë të këtyre të fundit në territoret e tjera të

Jugosllavisë me standarde jetese më të larta43 përgjatë viteve ‘60-‘70 ushqeu akoma më

shumë pakënaqësinë ekzistuese në radhët e serbëve brenda dhe jashtë Kosovës. Përveç sa

më sipër, ndryshimet në demografinë e krahinës u shkaktuan edhe nga norma e lartë e

lindjeve në radhët popullsisë shqiptare, fenomen ky i shkaktuar edhe prej emigrimit

masiv dhe të vazhdueshëm të banorëve të kombësive të tjera, të motivuar kryesisht nga

dëshira për të gjetur mundësi më të mira të punësimit dhe pjesërisht për shkak të frikës

dhe diskriminimit nga ana e shqiptarëve.44

Në fillim të viteve ‘70 si Shqipëria, ashtu dhe Jugosllavia, i ftohën marrëdhëniet me

BRSS dhe ndjen nevojën që të forcojnë marrëdhëniet midis tyre si kundërpeshë ndaj

kërcënimit të BRSS . Jugosllavia ishte e interesuar për normalizimin e marrëdhënieve me

Shqipërinë dhe për zhvillimin e tyre të mëtejshëm në çdo fushë me parullën “të lëmë

mënjanë çdo gjë që na ndan.”45 Tito kishte nevojë të angazhonte “komunistët e Kosovës

për nxitjen e bashkëpunimit në mes Jugosllavisë dhe Shqipërisë, i cili nuk duhej kufizuar

ekskluzivisht në bashkëpunimin e Kosovës me Shqipërinë, sepse kjo do të ishte politikë

shkurtpamëse dhe bashkëpunimi afatshkurtër dhe më në fund nuk do të ishte as në interes

të Shqipërisë, as të Jugosllavisë prandaj as të Kosovës”.46 Në këtë situatë të interesit

reciprok, Titua e shfrytëzoi udhëheqjen e Kosovës për të goditur njërin apo tjetrin krah

kundërshtar të tij, por nga ana tjetër edhe udhëheqja e Kosovës e shfrytëzoi Titon në

luftën e saj për të fituar sa më shumë të drejta.47

Në kushtetutën e vitit 1974 të Jugosllavisë, në saj të këmbënguljes së kosovarëve dhe

kursit politik të Titos, “ndryshimi i propozimit fillestar që dokumenti nga ‘Ligji Kushtetar

i Krahinës’ të emërtohej ‘Kushtetuta e Krahinës Socialiste Autonome të Kosovës’,

përbënte një arritje të dukshme politike”.48 Miratimi i kësaj kushtetute të parë të Kosovës

përbënte kurorëzimin me sukses të betejave të shqiptarëve në Kosovë për të fituar të

drejta civile-politike që më përpara u ishin mohuar. Sipas kësaj kushtetute, Kosova

fitonte statusin e një krahinë autonome brenda Jugosllavisë, por me të drejta e

kompetenca thuajse të njëjta me republikat e tjera të federatës. Asaj i garantoheshin

kufijtë e ligjshëm dhe të përcaktuar, sikurse republikave të tjera, dhe se kufijtë nuk do të

mund të ndërroheshin pa miratimin e Kuvendit të Kosovës. Kosova ishte e përfaqësuar në

të gjitha institucionet federative, përfshirë edhe Presidencën Kolektive, Parlamentin, etj.

43 Telegram i Legatës në Beograd, dt. 4.05.1968, AMPJ, Viti 1968, Dosja nr. 360, f.36 44Po aty, f. 36-37; Mertus, vepër e cituar, f. 315 45 Relacion mbi marrëdhëniet shqiptare jugosllave për vitin 1974 dhe muajt e parë të viti 1975- Legata e

RPSH Beograd-15.05.1975, AMPJ, Viti 1974, Dosja nr.424, f.55 46 Informacion mbi Konferencën e XI të LK të Kosovës, datë 7.05.1974, AMPJ, Viti 1974, Dosja nr.468,

f.17-18 47 Relacion mbi gjendjen aktuale politike në Kosovë, AMPJ, Viti 1974, Dosja nr. 470, f.3 48 Po aty, f.8

13

Kishte buxhetin e saj, institucionet e veta bankare, të drejtën për mbrojtje territoriale dhe

të gjitha këto në koordinim me strukturën qendrorë te federatës. Jeta politike, sociale, dhe

ekonomike e Kosovës buronte nga Kushtetuta e Kosovës.49

Kushtetutës e vitit 1974 i ofroi Kosovës një dokument politiko-juridik, i cili të paktën “de

jure” e thelloi autonominë50. Megjithatë, përveç anëve pozitive dhe frymës liberale që

kishte Kushtetuta e vitit 1974, ajo i kishte sanksionuar gjërat vetëm si të momentit në

mënyrë statike për kohën dhe hapësirën.51 Kosova kishte një status të dyfishtë, si pjesë e

Serbisë, po njëkohësisht edhe njësi e federatës jugosllave.

Në Jugosllavinë e post-Titos në krye qëndronte një organ në formën e “presidencës

kolektive me ‘përfaqësues” nga republikat e krahinat, nuk dihet se cili nga personat me

më autoritet ka arritur të ketë më shumë pushtet se sa mund të imponohet në mënyrë

sistematike për qëndrimet që duhet mbajtur e vijën që duhet ndjekur.”52 Gjatë kësaj

periudhe vlen të theksohet se ankesat e njërës palë ndaj tjetrës, të cilat buronin prej

perceptimeve kontradiktore, pabarazisë etnike dhe kujtimeve të hidhura të shkaktuar nga

secila palë, i shtynë si serbët, ashtu dhe shqiptarët e Kosovës, të zhvillonin maksimalisht

programet e tyre kombëtare. Të pakënaqur me statusin e tyre autonom të garantuar nga

Kushtetuta e vitit 1974, e cila ndër të tjera njihte “de jure” vetëqeverisjen për krahinën,

por gjithnjë në kuadër të Republikës së Serbisë, shqiptarët e Kosovës organizuan

demonstrata masive për ngritjen e statusit të krahinës në një republikë të mirëfilltë në

mars 1981. Ndër shkaqet kryesore të këtyre demonstratave, përveç rritjes së vetëdijes

kombëtare, sërish, ashtu si edhe në vitin 1968, renditen prapambetja e madhe ekonomike,

keqësimi i vazhdueshëm i gjendjes se jetesës dhe shtypja e popullsisë shqiptare si pasoje

e politikës nacionaliste serbe.53 Për serbët, kërkesa e shqiptarëve të Kosovës për statusin

e republikës, “do të thoshte se shqiptarët e Kosovës po kërkonin të shkëputeshin nga

Jugosllavia për t’u bashkuar me Shqipërinë.”54

Udhëheqja shqiptare e mirinformuar për shumë procese në Kosovë, edhe pse i kishte

pritur ngjarjet e zhvilluara, ajo akoma nuk kishte arritur në konkluzionin se ishin pjekur

kushtet objektive dhe subjektive për t’i shndërruar proceset politiko-shoqërore në

Kosovë, në një lëvizje të fuqishme. Ndonëse Beogradi lëshonte akuza me ngjyrime të

forta nacionaliste, Tirana zyrtare, e kapur në befasi nga zhvillimi i vrullshëm i ngjarjeve

dhe thellësia e kërkesa politike të demonstratave në Kosovë,55 vazhdonte të mbronte

49Islam Lauka, Kosovo a Universal Case or Sui Generis?, AIITC, Tiranë, 2008, f.75 50 Gjendja e Kosovës gjatë vitit 1974 dhe marrëdhëniet e saj me vendin tonë, AMPJ, Viti 1974, Dosja nr.

469, f. 7 51Ukshin Hoti, Filozofia politike e çështjes shqiptare, Prishtinë 1966, f. 96 52 Ngjarjet e kohëve të fundit në Kosovë, AMPJ, Viti 1981, Dosja nr. 1140, f. 131 53 Ngjarjet e kohëve të fundit në Kosovë, AMPJ, Viti 1981, Dosja nr. 1140/1, f. 234 54 Jakup Krasniqi, Kosova rrugë e gjatë drejtë vetëvendosjes 1981-1991, Prishtinë 2010, f. 131 55 Ngjarjet e kohëve të fundit në Kosovë, AMPJ, Viti 1981, Dosja nr. 1140, f.8; Ngjarjet e kohëve të fundit

në Kosovë, AMPJ, Viti 1981, Dosja nr. 1140/1, f.234; Orientimet kryesore lidhur me detyrat tona (Nga

takimi i dytë me sh. Ministër), AMPJ, Viti 1981, Dosja nr. 1140/1, f.180

14

interesat e shqiptarëve në Kosovë në baza ideologjike. Pas shpërthimit të protestave

masive, MPJ e Shqipërisë do të dilte me konkluzionin se: “E shikuar nga një

këndvështrim, kjo ngjarje me karakter të qartë e të theksuar politik, paraqitet si veprim i

nxituar dhe që dëmton çështjen e shqiptarëve të Kosovës.”56

Tirana zyrtare përdori gazetën “Zëri i Popullit” ku në 8 prill 1981 u botua artikulli “Pse u

përdor dhuna policore dhe tanket kundër shqiptarëve në Kosovë”. Në këtë artikull dhe në

dy të tjerë që pasuan më vonë, të cilët u shpërndanë me rrugë diplomatike në të gjitha

kancelaritë e Evropës dhe botës, ajo do të denonconte vazhdimisht qëndrimin antishqiptar

të Serbisë, duke përdorur luftën ideologjike kundër udhëheqjes jugosllave. Përfaqësitë

diplomatike shqiptare në botë u udhëzuan që “bazuar në artikullin e 8 prillit, të thonë...

Studentët, rinia, populli i Kosovës në ngjarjet e fundit treguan heroizëm kundër serbëve.

Kjo ishte një gjë e mirë dhe kërkesat e tyre ishin të drejta. Po ashtu edhe parullat për

vështirësitë ekonomike, për më shumë liri dhe kërkesa për republikë brenda Federatës.

Ato ishin të drejta dhe të domosdoshme. Çdo gjë duhet me kujdes dhe hap pas hapi.

Thirrjet për bashkimin me Shqipërinë dhe për sh. Enver Hoxha nuk i shërbejnë aktualisht

qëllimit tuaj të madh.”57 Megjithatë, veprimtaria e saj nuk i kaloi kufijtë e legalitetit dhe

ajo nuk u angazhua me veprimtari konkrete subversive, ndonëse u akuzua nga udhëheqja

jugosllave për ndërhyrje në punët e brendshme të saj. Mbrojtja e çështjes shqiptare iu

nënshtrua moduleve marksiste –leniniste.58

Raportet mes shtetit shqiptar dhe jugosllav, u ashpërsuan pas shpërthimit të

demonstratave të vitit 1981 në Kosovë, pasi Tirana zyrtare, ndonëse me vonesë dhe

gjithnjë në kuadrin e vijës marksiste-leniniste, përkrahu kërkesat e demonstruesve për

“Kosova Republikë” dhe demaskoi politikën jugosllave shtypëse ndaj shqiptarëve të

Kosovës. Ndërsa jugosllavët “i kushtëzonin marrëdhëniet me vendin tonë, duke shprehur

‘gatishmërinë’ e tyre për marrëdhëniet fqinjësore me Shqipërinë, duke insistuar me

kërkesën që vendi ynë ‘të heq dorë nga ndërhyrja në punët e brendshme’, nga ‘përkrahja

e hapur e organizatorëve të veprimtarive kundërrevolucionare në Kosovë’ dhe ‘shprehja

e interesave shqiptaromëdha.”59

Në planin e diplomacisë shumëpalëshe, Shqipëria e vet izoluar nuk kishte mundësi dhe

aftësi diplomatike për të avancuar çështjen e Kosovës. Kështu, shkelja e rëndë e të

drejtave të njeriut gjatë demonstratave të viti 1981 nuk u ngrit nga Shqipëria në Këshillin

e Sigurimit të OKB-së,60 ndërkohë shkalla e njohjes së problemit të Kosovës në tërësi

prej diplomatëve nga vendet e huaja ishte tepër e dobët. Bëhet e ditur se në pritjen me

rastin e festës kombëtare qe organizoi misioni ynë në Nju Jork, Kurt Waldheim, SP i

56 Diskutim në mbledhjen javore- 17 mars 1981, AMPJ, Viti 1981, Dosja nr. 1140, f.48 57 Detyra të tjera lidhur me punën për Kosovën, AMPJ, Viti 1981, Dosja nr. 1141, f. 168 58Sabit Syla, Shteti shqiptar dhe çështja e Kosovës, Prishtinë, 2012, f. 352-353 59 Buletin informativ-operativ për Kosovën (Java 1-7 shtator 1981), AMPJ, Viti 1981, Dosje nr. 1141, f.19 60 Radiogram nga Misioni në Nju Jork, AMPJ, Viti 1981, Dosja nr. 1222, f.16

15

OKB-së, mësohet të këtë thënë mbas shpjegimeve të Ambasadorit tonë mbi situatën në

Kosovë se “nuk e kam ditur që në Jugosllavi të ketë mbi 2 milion shqiptarë. Mendoja se

bëhej fjalë për një ose 2 mijë. Por më bën më shumë përshtypje që ata të bëjnë shumicën

dërrmuese në Kosovë dhe jetojnë në mënyrë kompakte në territore të njëjtë(a)”.61 Nëse

vetë SP i OKB-së, i cili në këtë kohë ishte në përfundim të mandatit të tij të dytë 5-vjeçar

si SP i OKB-së, për më tepër ishte nga Austria, një vend kaq afër gjeografikisht dhe

historikisht me interesa të theksuara në rajonin e Ballkanit, kishte njohuritë e mësipërme

për çështjen e Kosovës, atëherë ishte e tepërt të pretendohej që çështja e Kosovës të

ndodhej në “radarin” e diplomatëve të thjeshtë, apo të kishte hapësira prej Shqipërisë për

të ndërmarrë veprime diplomatike në këtë drejtim.

Me kalimin e kohës rritej edhe pjekuria e mendimit politik dhe ndërgjegjja kombëtare në

radhët e gjithë shtresave të popullsisë kosovare. Tashmë ata ishin të bindur se mohimi i

statusit të republikës, pavarësisht popullsisë shqiptare tepër të konsiderueshme, e cila në

numër ishte shumë më e madhe se sa malazezët dhe maqedonasit, buronte prej shkakut

kryesor se ata nuk ishin sllavë. Duke besuar se shkaqet e problemeve të tyre sociale dhe

ekonomike ishin rrënjosur në vetë strukturën e sistemit shtetëror jugosllav, kosovarët

arritën në përfundimin se vetëm njohja e statusit të republikës, njëlloj si 6 republikat e

tjera të Federatës Jugosllave, do të përmirësonte gjendjen ekonomiko-sociale dhe statusin

e tyre në Jugosllavi.

Ndërkohë popullsia serbe, duke e konsideruar veten si pasardhës dhe përfaqësues të denjë

të sllavëve të jugut, për shkak të angazhimit të tyre në rezistencën e armatosur kundër

pushtuesve të huaj gjatë luftërave të Parë dhe të Dytë Botërore, konsideronin krijimin e

dy njësive autonome me të drejta të gjera autonome brenda Serbisë, si reflektim i një

situate të padrejtë të krijuar prej Titos. Ata ishin të pakënaqur me zhvillimin e strukturës

shtetërore federale jugosllave dhe besonin se kjo ishte një politikë e ndjekur me qëllim

prej Titos (që kishte kombësi kroate nga babai dhe sllovene nga e ëma) për të dobësuar

pozitës serbe kundrejt asaj të kroatëve dhe sllovenëve.

Gjatë kohës së drejtimit të Jugosllavisë nga Titua, kosovarët “shfrytëzuan relativisht mirë

edhe autoritetin e ndihmën e tij, por edhe dobësitë e tij e të regjimit që ai drejtonte.”62

Mbas vdekjes së tij ishte e paqartë se ku do të shkonte Jugosllavia, ky shtet mozaik i

popujve me kombësi të ndryshme dhe me kontradikta të vjetra midis tyre. Midis

kombësive kishte një rivalitet të theksuar midis kroato-sllovenëve dhe serbëve dhe midis

serbëve dhe kosovarëve. Për shkak të riaktivizimit të ndjenjave të nacionalizmit serb, u

prish ai ekuilibër i brishtë që kishte arritur të ndërtonte Titoja midis kombësive të

Jugosllavisë. Këto ndjenja u nxitën, ndër të tjera, edhe nga një dokument me përmbajtje

të fortë nacionaliste që përcaktonte axhendën e Serbisë për dhjetë vitet e ardhshme. Ky

dokument i publikuar në vitin 1986 nga Akademia e Shkencave dhe Arteve të Serbisë,

61 Po aty, f.29 62 Diskutim në mbledhjen javore- 17 mars 1981, AMPJ, Viti 1981, Dosja nr. 1140, f.40

16

shënoi riaktivizimin në një formë të rrezikshme të nacionalizmit serb gjatë viteve në

vazhdim. Në publikimin e memorandumit të Akademisë Serbe të Shkencave dhe Arteve,

njëzet intelektualë serbë, me në krye nënkryetarin e Akademisë, fajësuan Kushtetutën e

vitit 1974 për dobësimin e pozicionit të Serbisë në Jugosllavi, duke e privuar atë nga e

drejta e saj për të formuar vetë shtetin e tyre serb, që u zhvillua përgjatë gjithë historisë.63

Sipas gazetës “Vechernie novosti” memorandumi nuk synonte të shërbente as si

platformë për luftë mendimesh dhe as për ushtrim të inteligjencës dhe retorikës, “por si

një program i hapur nacionalist, që në formë të re, por me argumente të vjetra, thërret

serbët që të mblidhen”.64

Në këtë dokument voluminoz, 30 faqet e para të tij i kushtoheshin analizës së çështjeve

që çuan në këtë pozitë shumë aktuale dhe të rëndë të popullit serb. Në këtë pjesë

vlerësohej se integriteti i popullit serb dhe i kulturës së tij në gjithë hapësirën e

Jugosllavisë përbënte çështje jetike.65 Memorandumi mund të shihet si një katalizator i

rëndësishëm në zhvillimin e nacionalizmit serb, edhe pse faktet e deklaruara në të dolën

se ishin të rreme dhe të përcaktuara gabimisht. Kështu në të thuhej se “gjenocidi fizik,

politik, ligjor dhe kulturor ndaj popullsisë serbe në Kosovë dhe Metohi është disfata më e

madhe e të gjitha betejave çlirimtare të udhëhequra nga serbët, që nga Orsaku më 1804 e

deri te kryengritja e 1941.”66 Për gjendjen katastrofike të popullit serb, memorandumi

ngarkonte me përgjegjësi PKJ dhe ata komunistë serbë që i kishin mbetur besnikë të saj67,

si dhe kroato-sllovenët dhe udhëheqësit e tyre.68 Publikimi i këtij dokumenti me

përmbajtje kaq të fortë nacionaliste, i tronditi marrëdhëniet ndërshtetërore midis

Shqipërisë dhe Federatës Jugosllave. Në takimet që u zhvilluan midis Presidentit të

Shqipërisë dhe Ambasadorit të sapoemëruar të federatës jugosllave në Tiranë, si dhe

midis dy MPJ gjatë punimeve të Asamblesë së Përgjithshme në Nju Jork, u përcoll

mesazhi i prerë që marrëdhëniet e fqinjësisë se mirë, të dëshiruara nga të dy palët, nuk

mund të zhvilloheshin mbi bazën e platformës nacionaliste të Akademisë së Shkencave të

Serbisë.69

Historia ka treguar se në momente dëshpërimi dhe krizash, populli i beson një individi

apo elitës së vet në tërësi, për të marrë situatën nën kontroll dhe mbrojtjen e

nacionalizmit. Serbët i vendosën të gjitha shpresat e tyre tek Slobodan Milosheviçi

(Слободан Милошевић). Milosheviçi ishte politikani i parë jugosllav që do të nxirrte

63Mihailovic, Krestic, Memorandum of the Serbian academy of sciences and arts-answers to criticisms, 1995, f.

126, Burimi: http://www.rastko.rs/istorija/iii/memorandum.pdf 64 Për çfarë flitet në projekt memorandumin e Komitetit të Akademisë së Shkencave të Serbisë?,

Informacion i datës 14.0.1986 i Ambasadës në Beograd, AMPJ, Viti 1986, Dosja nr. 900, f.169 65 Po aty, f.168 66ICTY, 2004, Deklaratat për shtyp, Burimi: http://www.icty.org/pressbriefings/2004 67Paqe e papërfunduar. Vepër e cituar, f.25-26 68 Për çfarë flitet në projekt memorandumin e Komitetit të Akademisë së Shkencave të Serbisë?,

Informacion i datës 14.0.1986 i Ambasadës në Beograd, AMPJ, Viti 1986, Dosja nr. 900, f.168 69 Takim i MPJ të dy vendeve në OKB, 1.10.1986, AMPJ, Viti 1986, Dosja nr. 460, f.31; Takimi Presidentit

Ramiz Alia me ambasadorin jugosllav, Novak Pribiçeviç, 4.11.1986, AMPJ, Dosja nr. 459, f. 7-15

17

përfitime nga pasojat e vdekjes së Titos. Në qendër ekzistonte një vakum pushteti, të cilin

ai vazhdoi ta mbushte me shpejtësi. Milosheviçi nxori mjaft përfitime nga kjo situatë,

duke e shndërruar Ushtrinë Popullore Jugosllave në një krah luftarak të nacionalizmit

serb. Në vitin 1987, Milosheviçi u dërgua në Kosovë, si një anëtar i Komitetit Qendror të

Serbisë, me detyrë të qetësonte tensionet në rritje etnike dhe të zgjidhte problemet e

degës lokale të partisë komuniste në Kosovë, e cila përbëhej kryesisht prej shqiptarëve

etnikë. Ai u bë mbrojtës vendimtar i serbëve që jetonin në Kosovë përmes shfrytëzimin të

çështjes së Kosovës për interesat e tij politike.70 Në manipulimin e nacionalizmit serb,

Milosheviç përdori një strategji të dyfishtë. Së pari, ai shfrytëzoi ankesat e serbëve të

Kosovës me qëllim që të siguronte udhëheqjen e Partisë Komuniste të Serbisë. Pastaj, së

dyti, ai abrogoi autonominë e Kosovës dhe Vojvodinës, si prelud i forcimit të federatës

qendrore.71 Duke shfrytëzuar situatën e vakumit të udhëheqjes në Jugosllavi, të shkaktuar

pas vdekjes së Titos, si dhe në saj të aftësive të tij për të shfrytëzuar politikat e

nacionalizmit për karrierë vetjake politike, Milosheviç arriti të zgjidhej në 1989 President

i Republikës Socialiste të Serbisë, detyrë që e mbajti edhe pas shpërbërjes së Jugosllavisë

deri në vitin 1997, për t’u bërë më pas President i Republikës Federale Jugosllave deri në

2000. Ndërkohë ai udhëhoqi Partinë Socialiste Serbe që nga krijimi i saj në 1990.

Duke sinjalizuar rifillimin e betejës për “Serbinë e Madhe”, Milosheviçi u bëri thirrje

serbëve që jetonin në Kosovë që të mos hiqnin dorë nga djepi i Serbisë, duke u shprehur

në një nga fjalimet e tija të shumta me frymë nacionaliste: "Ky është vendi juaj, këto janë

shtëpitë tuaja, fushat dhe kopshtet tuaja, kujtimet tuaja. Ju nuk do të braktisni tokat tuaja,

sepse jeta është e vështirë, sepse ju jeni shtypur nga padrejtësia dhe poshtërimi. Kurrë

nuk ka qenë një karakteristikë e popullit serb dhe malazez të tërhiqet përballë pengesave,

të çmobilizohen kur ata duhet të luftojnë, të demoralizohen kur gjërat janë të vështira. Ju

duhet të qëndroni këtu, si për etërit tuaj, ashtu dhe për pasardhësit tuaj ... Jugosllavia

nuk ekziston pa Kosovën! Jugosllavia do të shpërbëhet pa Kosovën! Jugosllavia dhe

Serbia nuk do të heqin dorë nga Kosova72. Duke marrë përsipër rolin e një “timonieri të

madh” Milosheviçi më mirë se kushdo tjetër në Jugosllavi, e ndjente deri ku arrinin

kufijtë e mundësitë e tij dhe se sa do të ishte e forte rezistenca që i bëhej.73 Në saj të

ndjekjes me zell prej Milosheviçit të politikave nacionaliste, dhe premtimit solemn se

“betejën e Kosovës do ta fitojmë,74” popullariteti i tij në Serbi dhe kudo ku jetonin serbët

në ish RFSJ u rrit së tepërmi. Në përhapjen e shpejt të këtij popullariteti, ndikoi edhe

mjeshtëria në përgatitjen dhe shfrytëzimin prej Milosheviçit të një fushate të gjerë

mediatike. Gjendjen në Kosovë propaganda serbe e paraqiste si një përpjekje të

70Shih BBC, Flashback to Kosovo's war, Burimi: http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/5165042.stm 71Paqe e Papërfunduar, vepër e cituar, f. 25 72Fjalimi u mbajt në 20 prill1987. Cituar sipas transkriptim të dokumentarit ‘Death of Yugoslavia’, Burimi:

http://vimeo.com/album/1610576 73 Raporti informativ për muajin prill 1989- Ambasada Beograd, AMPJ, Viti 1989, Dosja nr. 29, f.1 74 Procesverbal mbi takimin e shokut Reis Malile me Zëvendës Sekretarin Federativ të Punëve të Jashtme të

Jugosllavisë, Milivoje Maksiç më 22 janar 1989, AMPJ, Viti 1989, Dosja nr. 541, f.74

18

‘nacionalistëve dhe separatisteve shqiptare’ për shkatërrimin e Jugosllavisë, ndërsa

përleshjet e dhunshme që çuan në një numër të lartë viktimash, të arrestuarish dhe

dënuarish në gjyqe të montuara serbe, i konsideronin si kundërvënie të ligjshme të

forcave të rendit ndaj këtyre elementëve për ruajtjen e qetësisë publike.75

Duke ndjekur logjiken nacionaliste serbomadhe se në kushtetutën e Serbisë të 1974 ka

pasur disa kufizime ligjore që e ndanin republikën në tre pjesë dhe bënin që ajo të mos

ushtronte funksionet në tërë territorin duke përfshirë edhe dy krahinat autonome,76 si dhe

duke synuar që të rrisnin “mundësitë për integrim të RS të Serbisë në Federatën

Jugosllave”,77 Milosheviçi gjatë viteve 1988 -1989 arriti të organizonte demonstrata , në

të cilat u kërkua unitet për Serbinë, mbështetje për serbët në Kosovë dhe heqje e

autonomisë së Kosovës. Më 23 mars të vitit 1989, Milosheviçi u tërhoq nga zbatimi i

politikave titiste të decentralizimit duke shfuqizuar autonominë e Kosovës dhe

Vojvodinës me anën e ndryshimit të kushtetutës së Republikës Socialiste të Serbisë.

Protestat nga shqiptarët e Kosovës u shtypën me dhunë me anën e një ndërhyrje ushtarake

që rezultoi në njëzet e katër të plagosur. Në të njëjtën kohë, serbët ishin duke festuar

fitoren e tyre. Serbia ishte ri-bashkuar përsëri dhe autonomia e Kosovës ishte

shfuqizuar.78

Festimi i ribashkimit të Serbisë arriti kulmin në përkujtimin e 600 vjetorit të betejës së

Fushë Kosovës, në 28 qershor të vitit 198979. Në këtë datë Milosheviçi nxiti

nacionalizmin në zenitin e tij, duke parë drejt në sy nga plaku serb, i cili iu lut për

ndihmë, iu drejtua turmës me fjalët ‘Askush më nuk guxon ta rrahë këtë popull!’.80

Si rezultat i politikës të ndarjes etnike të ndjekur me zell prej Milosheviçit, gjendja në

Kosovë dhe Serbi ndryshoi rrënjësisht gjatë viteve 1988-1989. Pas heqjes së parimeve

autonome në Kushtetutën jugosllave të vitit 1974, politikat favorizuese ndaj

nacionalizmit serb kishin filluar të aktivizoheshin me shpejtësi. Qëllimi i këtyre

politikave ishte që serbët e Kosovës të merrnin pozita dominuese në të gjitha strukturat

shoqërore. Serbët kërkuan të rimerrnin pozicionet më të rëndësishme në fushat si

politika, tregtia, industria dhe arsimi; fusha të cilat ata i kishin dominuar para vitit 1974.

Kontaktet midis serbëve të Kosovës dhe shqiptarëve të Kosovës u bënë problematike për

shkak të largimit masiv të shqiptarëve të Kosovës nga ana e institucioneve dhe

ndërmarrjeve shtetërore të Kosovës. Nëpunësit civilë shqiptarë u shkarkuan ose u

arrestuan dhe pozicionet e tyre u zëvendësuan me serbët që e përkrahnin Milosheviçin.81

75 Po aty, f.9 76 Informacion mbi takimin me ambasadorin jugosllav Novak Pribiçeviç, dt. 28 mars 1989, AMPJ, Viti

1989, Dosja nr. 543, f.11 77 Po aty, f. 8 78Vickers, vepër e cituar f. 238 79 Informacion mbi Kosovën, AMPJ, Viti 1991, Dosja nr.1600, f. 28 80 Schwartz, vepër e cituar, f. 75 81Vickers, vepër e cituar, f. 248-249

19

Demonstratat e shqiptarëve të Kosovës u shndërrua në përleshje të dhunshme me ushtrinë

serbe dhe protestuesit u futën në burg, të akuzuar për aktivitete kundërrevolucionare.

Edhe media u vu nën kontroll të rreptë të shtetit dhe u përdor për të vijuar luftën

diskriminuese mbi baza etnike. Propaganda serbe përpiqej me çdo kusht që të bindte

opinionin se “nacional –separatistët” filluan të izolohen se, për rrjedhim, frytet e para te

“politikës së re” dhe “të bashkimit të Kosovës me Serbinë pas ndryshimeve kushtetuese”

kishin filluar të jepnin rezultat.82 Si pasojë, jeta publike u bë pothuajse e pamundur për

shqiptarët e Kosovës si dhe u cenuan rëndë të drejtat e njeriut dhe ato civile.83

Një tjetër rezultat i politikave ndarëse etnike të Serbisë, ishte 'beteja e shkollimit” në

Kosovë, pasi sistemi shkollor serb përdorte vetëm kurrikulat e shkollës serbe që

përfshinte përdorimin e gjuhës serbe, mësimi i historisë serbe dhe të fesë ortodokse.

Serbët e perceptonin arsimimin në gjuhën shqipe në përgjithësi, si dhe Universitetin e

Prishtinës në veçanti, si “bastion të nacionalizmit shqiptar”84, dhe për këtë arsye e

kufizuan rreptësisht ose e ndaluan qasjen ndaj këtij shkollimi për fëmijët ose të rinjtë

shqiptarë. Që nga viti 1981 e deri në 1990 numri i studentëve shqiptar u reduktua me

60%, ndërkohë vetëm gjatë vitit shkollor 198-1989 në shkollat e mesme në gjuhën shqipe

mundën të regjistroheshin vetëm 71% e nxënësve.85

Në përgjigje të kësaj politike shtypëse, kosovarët krijuan një “shtet” në hije, aktivitetet e

të cilit ishin të shtrirë kryesisht në fushat e shëndetësisë, arsimimit dhe financoheshin nga

kosovarët dhe diaspora. Arsimimi i shqiptarëve të Kosovës do të kryhej në shtëpi private,

ku mësimi kryhej bazuar në kurrikulat laike me frymë kombëtare. Këto shtëpi-shkolla u

bënë vatrat kryesore për edukimin e ndjenjës dhe kombësisë shqiptare dhe kontribuuan

në ngritjen e identitetit kombëtar shqiptar në periudhën e midis luftërave.86Në këtë

mënyrë u zvogëluan akoma më shumë kontaktet, të cilat ishin historikisht të ulëta për

shkak të dallimeve etno-linguistike dhe etno-kulturore, midis shqiptarëve dhe serbeve, gjë

që solli një situatë “aparteidi” në Kosovë, ku shqiptarët dhe serbet jetonin praktikisht të

ndarë.87

Pavarësisht deklarimeve të shumta të tipit “se as në Kosovë, as në Jugosllavi, ne nuk kemi

përkrahur asnjë forcë reaksionare antijugosllave,”88 Tirana zyrtare i mbështeti

demonstratat në Kosovë, kësaj here më fuqishëm se në vitin 1981. Gjatë kësaj periudhe

marrëdhëniet midis dy vendeve u influencuan tërësisht nga problemi i Kosovës dhe

82 Raporti informativ për muajin nëntor 1989- Ambasada Beograd, AMPJ, Viti 1989, Dosja nr. 29, f. 5 83Malcolm, vepër e cituar, f.349-350 84 Qëndrimi i RSH për Kosovën, AMPJ, Viti 1991, Dosja nr. 1602, f.10 85Letër e Rexhep Qoses (Anëtar i Akademisë së Shkencave) drejtuar z. Janez Dunovshek, President i

Presidencës së Jugosllavisë, AMPJ, Viti 1990, Dosja nr. 957/3, f.13. Bie në sy, që në shenjë proteste, z.

Qosja këtë letër e ka dërguar në gjuhën angleze dhe jo në serbisht! 86Vickers,vepër e cituar, f. 104 87 Kostovicova, vepër e cituar, f.166-9 88 Për takimin e shokut Reis Malile me zëvendësministrin jugosllav, 20.01.1989, AMPJ, Viti 1989, Dosja

nr. 541, f.6

20

gjendja e shqiptarëve në Jugosllavi. Kjo influencë mund të ishte pozitive ose negative, në

raport të drejtpërdrejtë me qëndrimin që mbahej ndaj shqiptarëve atje.89 Duke hedhur

poshtë akuzat për ‘shkatërrimin e Jugosllavisë” dhe “krijimin e Shqipërisë së Madhe,

Tirana zyrtare kërkonte më me insistim respektimin e të drejtave civile-politike që

Kosovarët kishin pasur në Kushtetutën e vitit 1974, madje shkonte më tej duke deklaruar

se “po të ishte mundur do të donim t’u ndihmonim, t’i zgjidhnit problemet e Kosovës,

megjithëse ju nuk na e kini kërkuar ndonjëherë këtë ndihmë”.90

Në aspektin e diplomacisë shumëpalëshe, vendi ynë vazhdonte të vuante prej politikës së

vet izolimit. Kështu përveç një letre të MPJ dërguar SP të OKB-së,91 ku shprehej revolta

e vendit tonë për shkeljet e të drejtave të njeriut të popullsisë shqiptare në Jugosllavi, në

frymën e dialogut dhe në kuadrin e përpjekjeve të “ruajtjes së fqinjësisë së mirë” dhe

zhvillimit normal të marrëdhënieve me Jugosllavinë, i behej thirrje opinionit

ndërkombëtar të mos heshtte kur të drejtat e një kombësie merreshin nëpër këmbë në

mënyrë brutale. Pavarësisht përkrahjes nga Kongresi i SHBA-ve92 dhe i disa vendeve për

çështjen e drejtë kosovare, për Shqipërinë “nuk do të ishte opurtune që nga ana jonë të

paraqitej në OKB ndonjë projektrezolutë kundër Jugosllavisë, sepse ajo nuk do të

mbështetje nga përfaqësuesit e vendeve të tjera. Jugosllavia vazhdon të ketë mbështetje të

gjerë ndërkombëtare, nuk ka qenë ndonjëherë objekt i kritikave të organizmave të OKB

për të drejta te njeriut”.93

89 Po aty, f.4 90 Procesverbal mbi takimin e shokut Reis Malile me Zëvendës Sekretarin Federativ të Punëve të Jashtme të

Jugosllavisë, Milivoje Maksiç më 22 janar 1989, AMPJ, Viti 1989, Dosja 541, f.72 91 Kjo letër u qarkullua në 8 shkurt 1989 si dokument i Asamblesë së Përgjithshme të OKB A/45/111 dhe i

Këshillit të Sigurimit të OKB-së S/21132, AMPJ, Viti 1990, Dosja nr. 968, f.14-15 92S-Con.Res.124, AMPJ, Viti 1990, Dosja nr. 957/2, f.12-16 93 Informacion i Drejtorisë së Organizatave Ndërkombëtare, dt. 9.08.1989, AMPJ, Viti 1989, Dosja nr.

969, f.3-4

1. KAPITULLI I- KOSOVA DHE SHPËRBËRJA E RFSJ

Nëse Kosova përbën një problem të sigurisë, ai është për Evropën94

Evropa është një gjigant ekonomik, xhuxh politik dhe krimb ushtarak95

Diplomacia e pambështetur nga forca, është njësoj sikur të mos bëj asgjë96

1.1. Kosova në vitet e fundit të sundimit serb

Publikisht, qeveria serbe vazhdonte të mohonte që ekzistonte dhunimi i të drejtave të

njeriut, dhe zyrtarët e saj shprehnin nevojën për të mbrojtur sovranitetin e shtetit.

Komuniteti ndërkombëtar ishte futur në kurth midis dëshirës së përgjithshme për të

frenuar dhunën e qeverisë serbe dhe neglizhencës për pavarësinë e Kosovës. Një Kosovë

e pavarur, argumentohej atëherë, do të bashkohej me Shqipërinë, dhe eventualisht, me

pjesën perëndimore të Maqedonisë, e cila banohet kryesisht nga shqiptarë etnikë. Më e

pakta që mund të shpresohej atëherë, një Kosovë e pavarur do të prishte balancën delikate

midis maqedonasve etnikë e shqiptarëve etnikë në shtetin e brishtë maqedonas të

sapokrijuar.

Shumë qeveri perëndimore i trembeshin gjithashtu precedentit sipas të cilit pavarësia e

Kosovës do të nxiste lëvizjet separatiste etnike në vende të tjera, si për shembull, ato të

popullsisë së baskëve në Spanjë. Duke zgjedhur një rrugë të mesme dhe për të qenë në

“anën e sigurt”, komuniteti ndërkombëtar apeloi për përmirësimin e të drejtave të

pakicave në Kosovë dhe inkurajoi në forma të ndryshme dialogun midis shqiptarëve e

serbëve. Në këtë kuadër fuqitë perëndimore ndanin gjerësisht opinionin se një zgjidhje

politike, që konsistonte në autonominë e Kosovës brenda Jugosllavisë, ishte e arritshme,

pavarësisht rritjes së dhunës serbe dhe abuzimeve të shumta ndaj të drejtave të njeriut të

kosovarëve.

Si reflektim i drejtpërdrejtë i kësaj gjendjeje pasiviteti që mbizotëronte tek komuniteti

ndërkombëtar dhe i represionit të vazhdueshëm nga ana e Serbisë, të gjitha aspektet e

jetës në Kosovë ndryshuan krejtësisht, pasi muret e ndarjes etnike u vunë në veprim

midis serbëve të Kosovës dhe shqiptarëve të Kosovës. Si rezultat, u krijua një shoqëri e

ndarë etnikisht, në të cilën të dy grupet e mëdha etnike nuk dëshironin aspak të punonin

94 Henry Kissinger, No U.S. Ground Forces for Kosovo-Leadership Doesn't Mean That We Must Do

Everything Ourselves, Washington Post, 22 February 1999 95Craig R. Whitney, Quoting then Belgian Foreign Minister, Mr. Mark Eyskens at “War in the Gulf:

Europe; Gulf Fighting Shatters Europeans' Fragile Unity”, New York Times, January 25, 1991 96 Paqe e papërfunduar, vepër e cituar, Hyrje

22

dhe jetonin së bashku. Në këtë mënyrë, duke mos u pajtuar me sistemet serbe të

shërbimeve, shqiptarët e Kosovës zhvilluan sistemet e tyre për kujdesin shëndetësor,

arsimin dhe mediat. Për shkak të politikës serbe të ndarjes etnike, ishte pothuajse e

pashmangshme që nëpërmjet një lëvizjeje intelektuale, të themelohej dhe të ekzistonte një

republikë paralele. Në 2 korrik 1990, si reagim ndaj dhunës serbe dhe shprehje legjitime e

vullnetit të popullit, Kuvendi i Kosovës shpalli Deklaratën për Konstituimin e Kosovës si

Republikë brenda Federatës jugosllave. Forcat serbe u kundër përgjigjën menjëherë duke

shpërbërë Kuvendin e Kosovës. Si rrjedhim, Kuvendi i Kosovës u mblodh në Kaçanik në

7 shtator 1990, për të miratuar Kushtetutën e Republikës së Kosovës,, në të cilën

sanksionohej se “Republika e Kosovës si shtet është anëtar i bashkësisë së

jugosllavëve”.97

Ekzistenca e shtetit paralel në Kosovë të udhëhequr prej Lidhjes Demokratike e Kosovës

(LDK) dhe me struktura qeveritare si president dhe kuvend, përbënte një dëshmi të qartë

të pjekurisë apo ndërgjegjes politike dhe sociale në rritje në radhët e shqiptareve. Ky

“shtet” nuk do të ishte bërë i mundur pa vrullin e zhvillimit të gjithanshëm që përjetoi

Kosova, si rezultat i autonomisë që përfitoi në bazë të Kushtetutës së vitit 1974. Në

themelet e këtij ‘shteti’ qëndronin një numër i lartë zyrtarësh, ekspertësh dhe

veprimtarësh, shumica e të cilëve, para së gjithash përfituan nga autonomia e krahinës për

t’u arsimuar në universitetin e Prishtinës.

Megjithatë, duhet të theksohet se disa aktivitete të këtij ‘shteti paralel’ nuk do të

ekzistonin pa “miratimin e heshtur” të autoriteteve serbe. Ekzistonte një lloj pakti i

ndërsjellë midis shtypësve dhe të shtypurve- midis shtetit zyrtar serb dhe shtetit paralel

shqiptar- dhe secila palë përpiqej të mos prishte ekuilibrin e brishtë të autoritetit, të

zhvillimit të aktiviteteve dhe marrjes së përgjegjësive përkatëse. Kjo gjendje nuk flet për

një bashkekzistencë të ngritur mbi tolerancën, por më shumë për një aparteid të bazuar në

urrejtjen në rritje dhe në frikën. Në radhët e shqiptarëve shtohej urrejtja për shkak të

keqtrajtimit serb, të ndjerit i huaj në vendin e vet, ndërsa serbët kishin frikë se mos

dominoheshin prej shqiptarëve.98

Rezistenca pacifiste kundër forcave serbe u drejtua prej z. Ibrahim Rugova, i cili zhvilloi

një “shuttle diplomacy” intensive duke udhëtuar në të gjithë botën për të referuar rastin e

Kosovës. Rugova dhe partia të cilën ai drejtonte, LDK-ja, ndoqën për shumë vite rresht

tre parime kryesore, të cilat ishin: së pari, ndërgjegjësimi ndërkombëtar i problemit të

Kosovës; së dyti, promovimi i rezistencës paqësore; dhe së treti, dënimi i politikës

shtypëse të Serbisë ndaj popullsisë shqiptare të Kosovës. Në vitin 1991, kuvendi i LDK-

së mbajti një referendum midis radhëve të popullsisë shqiptare të Kosovës. Fushata

zgjedhore u zhvillua kryesisht nëpërmjet gazetave dhe radiove shqiptare, si dhe takimeve

të mbajtura, duhet theksuar jo në publik për shkak të kushteve, të zhvilluara në tërë

97 Mbi gjendjen në Kosovë, AMPJ, Viti 1991, Dosja nr.1606, f. 246 98Paqe e papërfunduar, vepër e cituar, f. 121-122

23

Kosovën. Referendumi e shpalli Kosovën një Republikë sovrane dhe të pavarur më 19

tetor të vitit 1991. Megjithatë, deklarata e pavarësisë u njoh vetëm nga Shqipëria dhe ky

akt u konsiderua nga vendet tjera si çështje e brendshme e saj,99 si dhe OKB vazhdoi ta

trajtojë çështjen e Kosovës si një problem të brendshëm të Serbisë. Kjo edhe për arsyen

se Kushtetuta e Kaçanikut e sanksionoi Kosovën si shtet të pavarur në përbërje të

Federatës jugosllave, dhe jo si subjekt të pavarur të së drejtës ndërkombëtare.

Në këtë moment konstatohet krijimi i dy botëve imagjinare dhe kontradiktore. Së pari,

pikëpamja serbe për ri-integrimin e Kosovës në Serbi. Kjo gjë vërtet përbën një

pikëpamje imagjinare, pasi popullsia e Kosovës në shumicë përbëhej nga shqiptarët (mbi

nëntëdhjetë për qind), ndërsa autoriteti i vetëm i serbëve përbëhej prej kompetencave të

tyre qeveritare dhe ushtarake. Së dyti, perspektiva imagjinare shqiptare për një republikë

të pavarur të Kosovës, në të cilën nuk do të kishte ndonjë kontroll të Serbisë. Republikës

imagjinare paralele i mungonin organizimi dhe strukturat shtetërore të një territori të

veçantë, njohja ndërkombëtare, monedha, ushtria, sikurse dhe fakti që shqiptarët e

Kosovës nuk zotëronin një pasaportë të Kosovës.100

Këto arsye janë më se të mjaftueshme të arrihet në përfundimin se, në mungesë të

plotësimit të kritereve të një shteti të mirëfilltë, elementi i vetëm i vërtetë i republikës së

imagjinuar, ishte identiteti i përbashkët shqiptar midis individëve që besonin në

ekzistencën e kësaj republike. Kjo mund të shpjegojë arsyen se pse autoritetet serbe, deri

në një masë të caktuar, nuk ndërhynë mbi këto nisma të Kosovës. Ata e bënë një sy qorr

për këto aktivitete, pasi ato nuk prodhuan ndonjë efekt ligjor, apo cenuan organet e

administratës qeveritare. Pra, zyrtarisht nuk kishte asgjë për t'u shqetësuar, ose për të

luftuar kundër. Nga kjo situatë përfituan të dyja palët, sepse në një farë mënyre kjo gjë

mundësonte krijimin dhe ruajtjen e balancës delikate mes shqiptarëve të Kosovës dhe

dëshirës së tyre për një shtet të pavarur dhe nevojës së serbëve për të ushtruar sovranitetin

e tyre mbi Kosovën.

99 Qëndrimi i Rusisë, AMPJ, Viti 1991, Dosja nr. 1603, f.41 100Detrez, vepër e cituar, f.130

24

1.2. Kosova e harruar

Në dritën e zhvillimeve demokratike botërore, të cilat u frymëzuan me shembjen e Murit

të Berlinit dhe fillimit të një vale të gjerë demokratizimi liberal të shoqërive të mbyllura

të Evropës Lindore, gjithkush fare mirë e kuptonte se e ardhmja e demokracive në

Kosovë dhe Serbi ishin ngushtësisht të lidhura me njëra tjetrën. Demokracia e vërtetë në

Serbi nuk mund të konceptohej pa liri në Kosovë, dhe anasjelltas.101

Pavarësisht kësaj, në fillim të viteve 90, fuqitë kryesore ishin të preokupuara me

përfundimin e Luftës së Ftohtë. Me gjithë paralajmërimet e bëra nga shërbimet e zbulimit

perëndimor për rrezikun që i kanosej paqes dhe stabilitetit në rajon, nuk u ndërmor asnjë

masë e rëndësishme parandaluese. Askush nuk u kushtoi vëmendje ideve konstruktive për

ta shndërruar Jugosllavinë nga një federatë komuniste në një konfederatë demokratike-ide

që erdhën më parë nga Sllovenia dhe Kroacia në vitet 1990, dhe BH dhe Maqedonia në

vitet 1991.102

Kriza jugosllave shënoi një pikë kthese për diplomacinë evropiane. Në këtë moment,

fuqitë evropiane perëndimore ishin në kulmin e akumulimit të forcës që buronte prej

rritjes ekonomike të vrullshme, dhe kjo fuqi ekonomike u jepte krahë atyre që të

lakmonin më shumë në skenën politike botërore. Kjo është “ora e Evropës, jo e

amerikanëve”, u shpreh Kryeministri i Luksemburgut në cilësinë e kryesuesit të radhës së

KE-se (BE-së të sotme) në 29 qershor 1991. Me këtë deklaratë dukej se vendet evropiane

dëshironin që të nxirrnin më në pah rolin e tyre në rregullimin e krizës jugosllave.

Megjithëse në këtë kohë nuk ishte një institucion i mirëfilltë i sigurisë, KE u vu në krye të

përpjekjeve diplomatike për gjetjen e një zgjidhjeje paqësore të konflikteve në Jugosllavi,

por pa sukses. Madje për 5 vite rresht, të gjitha përpjekjet diplomatike të mishëruara në

planet e njëpasnjëshme të paqes, dështonin që në letër. Këto plane paqeje mëshironin

vetëm përqasjen perëndimore të konfliktit, rrjedhimisht ato hidheshin poshtë nga palët

ndërluftuese në ish- Jugosllavi pa asnjë hezitim.

Fuqitë kryesore vijonin t’i përmbaheshin mendimit se gjendja në Kosovë nuk përbënte

një kërcënim të dukshëm të paqes dhe sigurisë evropiane. Kosova vazhdonte të ishte në

periferi të çështjeve të axhendës evropiane. Përpjekjet diplomatike të Shqipërisë, me anën

e dy letrave drejtuar Lordit Kerington (Carrington), Kryetar i Konferencës së Paqes për

Jugosllavinë, për përfshirjen e faktorit shqiptar në punimet e kësaj konference, mbetën pa

përgjigje, Në letrën prej Presidentit të Shqipërisë kërkohej prezenca e “shqiptarëve të

Jugosllavisë” në Konferencë, pasi ata kishin dashur gjithmonë “të jenë pjesëmarrës të

101Paqe e papërfunduar, vepër e cituar, f. 124 102Po aty, f. 57

25

barabartë në përcaktimin e të ardhmes së Jugosllavisë”.103 Më pas, në letrën prej MPJ të

Shqipërisë, e cila ishte më e fortë nga përmbajtja, kërkohej prezenca e “shtetit amë” në

Konferencë, me argumentimin bazë se lënia jashtë e shqiptarëve nga Konferenca e Paqes

për Jugosllavinë, e bënte të pamundur gjetjen e një zgjidhje të plotë dhe të qëndrueshme

të krizës jugosllave, si dhe “si vend amë i shqiptarëve që jetojnë në trojet e tyre jashtë

kufijve të Republikës së Shqipërisë, ne gjykojmë se është e drejtë e pamohueshme e

Shqipërisë që të ftohet dhe dëgjohet në Konferencë”.104

Edhe përpjekjet e kosovarëve nuk rezultuan të suksesshme. Në letrën që Lord Kerington,

i dërgoi z. Rugova në datën 17 gusht 1992, thuhej: “Nëse planifikoni të vini në Londër në

kohën e Konferencës (26-28 gusht), atëherë jam i lumtur t’ju informoj se do të jetë e

mundur për ju dhe delegacionin tuaj që të keni qasje në qendrën e konferencave, me që

nuk do të jetë e mundur që t’i mundësojmë delegacionit tuaj qasje në vetë sallën e

mbledhjeve. Organizatorët do të sigurojnë sallone dëgjimi ku do të transmetohet zhvillimi

i Konferencës zyrtare në mënyrë të drejtpërdrejtë.”105

Sipas interpretimit të së Drejtës Ndërkombëtare të Komisionit të Badinterit

(Robert Badinter) në vitin 1992, Kosova nuk ishte republikë në kuadër të Jugosllavisë,

por vetëm një krahinë autonome brenda republikës serbe, prandaj Kosova në këtë mënyrë

nuk e kishte të drejtën e shkëputjes, njëlloj si ish republikat e tjera jugosllave. Megjithatë,

ky Komision njohu faktin se shqiptarët e Kosovës ishin të privuar nga të drejtat themelore

të njeriut dhe se ishte e qartë që Kosovës duhej t’i garantoheshin këto të drejta, në mënyrë

që paqja në rajon të mbetej e qëndrueshme.106

Kosova u mbajt në ankth, pasi synimet e Kosovës për vetëvendosje u shpërfillën edhe

gjatë procesit të arritjes së marrëveshjes së Dejtonit të vitit 1995, e cila i dha fund luftës

në Bosnjë dhe Hercegovinë. Shqiptarët e Kosovës nuk ishin të ftuar as në këtë

konferencë, ndërsa vetë Kosova nuk ishte në axhendën e bisedimeve. Shqiptarët e

Kosovës e ndjen veten si të harruarit e Dejtonit, pasi me të drejtë kërkonin një përgjigje

ndaj pyetjes se nëse marrëveshja e Dejtonit njohu ekzistencën e dy entiteteve të veçanta

brenda BiH, si dhe lidhjet e Republika Serpska me Serbinë, atëherë cili është argumenti

që mund të qëndronte dhe përdorej kundër pavarësisë së Kosovës ose lidhjeve me

Shqipërinë?

Kjo përqasje neglizhuese “e perëndimit” krijoi dhe më pas, përforcoi te kosovarët

përshtypjen, se perëndimi e kishte harruar çështjen e Kosovës dhe se rezistenca e tyre

paqësore nuk po funksiononte. Nga ana tjetër, përfundimi i marrëveshjes së Dejtonit pa

103 Letër e Presidentit Ramiz Alia drejtuar Lordit Kerrington, 4.09.1991, AMPJ, Viti 1991, Dosja nr. 59,

f.37 104 Letër e MPJ Muhamet Kapllani drejtuar Lordit Kerrington, 4.12.1991, AMPJ, Viti 1991, Dosja nr. 59,

f.61-62 105 Marc Weller, The Rambouillet Conference on Kosovo, Foreign Affairs, 75 (2) 1999, f.218 106 Allan Pellet, The Opinions of the Badinter Arbitration Committee: A Second Breath for the Self-

Determination of Peoples, European Journal of International Law, 1992, f. 178-185

26

përmendjen e çështjes së Kosovës, dëshmoi haptazi dështimin e rezistencës paqësore

kosovare nën udhëheqjen e z. Rugova. Në vend të shpërblimit për veprim të

përgjegjshëm, për arritjen e një zgjidhjeje të negociuar, siç preferonte komuniteti

ndërkombëtar dhe shpresonte Rugova, Kosova u injorua plotësisht. Kështu më 1996 në

pyetjen që iu bë z. Rudolf Perina (Rudolph Perina), shef i Misionit diplomatik të SHBA-

ve në Beograd dhe pjesëmarrës në Konferencën e Dejton-it, se pse Kosova nuk u ftua në

këtë Konferencë, ai do të përgjigjet: “Në Dejton janë ftuar ata që kanë luftuar”. Me këtë

u bë më se e qartë: Bota dëgjon vetëm krismën e pushkës!”107

Milosheviçit iu lejua që të nënshkruajë marrëveshjen e Dejtonit në emër të serbëve të

Bosnjës, duke përcaktuar kështu personalisht fatin e saj të mëtejshëm në atë Konferencë.

Për më tepër, me njohjen ndërkombëtare të kufijve të rinj të asaj që u quajt “Republika

Srpska”, shqiptarët kuptuan se komuniteti ndërkombëtar udhëhiqej nga ngjarjet në terren

dhe jo nga parimet shpirtmëdha të rezistencës jo paqësore, me fjalë të tjera, nga

argumenti i forcës dhe jo nga forca e argumentit.108 Në perëndim, Milosheviçi shihej si i

vetmi garantues i zbatimit në terren të marrëveshjes së Dejtonit, si rrjedhim, ai vazhdonte

të shihej si një partner i nevojshëm në kuadrin e stabilitetit rajonal. Administrata e lartë

shtetërore e Uashingtonit dhe në kryeqytetet e Evropës perëndimore ishin të preokupuara

që të mos sfidohej Milosheviçi për çështjen dhe ngjarjet në Kosovë, sepse ai ishte person

kyç dhe i domosdoshëm për zbatimin e marrëveshjeve të arritura në Dejton. Gjithashtu,

“frika nga sulmet ndaj ushtarëve perëndimorë të dislokuar në Bosnjë për të monitoruar e

imponuar zbatimin e marrëveshjes, përforcoi ngurrimin e perëndimit për të ndryshuar

status quo-në në Kosovë. Abuzimet me të drejtat e njeriut u vlerësuan të pranueshme për

hir të stabilitetit rajonal”.109

Ndër gabimet e rënda që bënë fuqitë e mëdha në fillimet e viteve 90-të në Ballkan

cilësohen pikërisht veprimet e tyre diplomatike. Këto ndërhyrje, u nisën nga qëllime të

mira, por në pjesën më të madhe ishin joefikase. Për më tepër, atyre u mungoi

kredibiliteti, për arsye se ato nuk u mbështetën nga gatishmëria për të përdorur forcën kur

këtë e kërkonte dinamika e zhvillimit të ngjarjeve në terren. Fuqitë e mëdha të kohës e

mbivlerësuan shumë aftësinë luftarake të ushtrisë serbe, “rrjedhimisht ato vonuan dhe u

lëkundën për një kohë të gjatë përpara se të dërgonin trupa për të mbështetur rrjedhën e

zgjatur të negociatave. Edhe pas Dejtonit ato vazhdonin t’i merrnin fjalët për vepra. Nëse

më parë ato nënçmuan dobinë e përdorimit të mjeteve ushtarake, tani ishte rrezik që ato

të mos i jepnin rëndësinë e duhur nevojës së mbështetjes civile të procesit të paqes”.110

107Blerim Shala, Vitet e Kosovës 1998-1999, Gama, Prishtinë; 2001, f.22 108 Marrëveshja e Dejtonit e ndau ish-Republikën Jugosllave të Bosnjës dhe Hercegovinës në dy entitete

sipas përqindjes së territorit 51% me 49%: Republika Srpska dhe Federatën e Bosnjës dhe Hercegovinës.

Pas spastrimit etnik në shkallë të gjerë të kryer gjatë luftës, Republika Srpska kishte një popullsi pothuaj

ekskluzivisht serbe. 109Shih Human Rights Report “Under the orders”, f.34 110Paqe e papërfunduar, vepër e cituar, f. 177-178

27

Pas arritjes së paqes të ndërmjetësuar prej amerikanëve në Dejton, BE mori përsipër një

rol kyç në financimin e dimensionit civil të kësaj marrëveshjeje me synimin rindërtimin e

BH. Megjithatë, si arritje kryesore për BE-në në atë kohë vlerësohet aftësia për gjetjen e

një konsensusi midis gjykimeve të ndryshme në kapacitet kombëtar të vendeve anëtare të

saj në lidhje me krizën ballkanike.111 Pavarësisht se shtetet evropiane mbajtën barrën më

të rëndë për sa i përket ofrimit të burimeve financiare, trupave civile dhe ushtarake, ishte

e qartë se BE së pari, nuk do të dëshironte dhe së dyti, nuk do të mundej të ndërmerrte një

sipërmarrje të tillë në rindërtimin e BH pa përfshirjen e drejtpërdrejtë të SHBA-ve.

Ky ngurrim shpjegohet kryesisht me faktin se KE(BE)në këtë periudhë përballej me

shumë sfida në drejtim të krijimit të identitetit të saj të përbashkët dhe rolit të synuar të

një fuqie globale në rregullimin e konflikteve. Së pari, shtetet evropiane që tashmë

gëzonin frytet e një paqeje gjysmë shekullore, natyrshëm që ngurronin të përfshiheshin

me “dëshirë” në luftën, e cila shpërtheu në zemër të saj, së dyti, midis tyre ekzistonte një

mosnjohje e theksuar e natyrës së konfliktit dhe menaxhimit të tij, gjë që shpjegon

paaftësinë për ta kontrolluar atë, si dhe zgjatjen disa vjeçare të konfliktit në BiH, dhe së

treti, ndërlikimet institucionale të KE, i cili përpiqej të shndërrohej në BE, nëpërmjet

zhvillimit të bisedimeve të ngjeshura për hartimin e Traktatit të Mastrihtit.

Është e kuptueshme se për shkak të mos përfshirjes së Kosovës në axhendën

ndërkombëtare, gjatë kësaj periudhe kohore mbështetja për politikën e Rugovës të

rezistencën paqësore u zvogëlua menjëherë. “Tani shqiptarët e Kosovës po i hidhnin sytë

përqark me dhimbje dhe të hutuar, pasi fqinjët e tyre tashmë jetonin në shtete të

pavarura. Këtu filloi dhe pika e kthesës dhe humbja e durimit, teksa shihej qartë mohimi i

të drejtave të shqiptarëve”.112 Ndjenjat e zhgënjimit dhe frustrimin që dominuan te

shqiptarët e Kosovës, shkaktuan rritjen e mendimeve dhe veprimeve radikale në radhët e

kosovarëve, kryesisht të të rinjve, si dhe kërkuan marrjen e masave më të guximshme nga

liderët e tyre për të mbajtur nën kontroll situatën. Grupet radikale filluan të kryejnë sulme

të dhunshme në Kosovë dhe situata u bë shumë e tensionuar pasi këtyre veprimeve iu

përgjigj me dhunë policia serbe. “Vrasjet serbe në Kosovë të sillnin ndër mend vrasjet në

Bosnje”.113

Krijimi i institucioneve paralele shqiptare dhe funksionimi i tyre deri në vendosjen e

UNMIK-ut, përbënte realizimin e vizionit qeverisës të LDK-së dhe udhëheqësit të saj,

Dr. Rugova, për zgjidhjen e çështjes së Kosovës nëpërmjet lëvizjes paqësore dhe për

ndërkombëtarizimin e problemit shqiptar në botë. Në kushtet e një realiteti ballkanik të

mbizotëruar nga procesi i Dejtonit, lëvizja “gandiste” e popullit kosovar të udhëhequr nga

Dr. Rugova, nuk qe në gjendje të zgjidhte problemin e kosovarëve.

111Po aty, f. 58 112Madeleine Albright, Zonja Sekretare, Dudaj, Tiranë; 2003, f.443 113Bill Clinton, Jeta Ime, Dudaj, Tiranë; 2005, f.712

28

Në momentin historik kur filloi shpërbërja e Jugosllavisë dhe shtetet si Sllovenia dhe

Kroacia u bënë shtetet e para të pavarura të dala nga ish RFSJ, shqiptarët e Kosovës u

ndërgjegjësuan akoma më shumë se pavarësia e plotë nga Serbia, ishte qëllimi i ri final

për t’u realizuar. Ky qëllim final u kristalizua me kalimin e kohës, pasi kosovarët u bënë

dëshmitarë të dështimeve të përsëritura të komunitetit ndërkombëtar për të ndërhyrë në

kohë në Kosovë, si dhe vuajtën represionin gjithnjë e në rritje të forcave të armatosura

serbe mbi popullsinë civile të Kosovës.

Diplomacia ndërkombëtare në përgjithësi, dhe ajo evropiane në veçanti, gjatë periudhës

në fjalë ka qenë tepër pasive në trajtimin e çështjes së Kosovës. Përqasja e komunitetit

ndërkombëtar në këto vite ka qenë kryesisht e orientuar në përkrahje të politikës

“gandiste” të Rugovës, duke i lenë dorë të lirë regjimit të Milosheviç-it të abuzonte në

mënyrë sistematike me të drejtat e njeriut në Kosovë. Shpresa e fundit për shqiptarët e

Kosovës që të siguronin autonomi me ndihmën e perëndimit dhe me mjete paqësore, u

zhduk plotësisht me dështimin për të përfshirë problemet e Kosovës në Marrëveshjen e

Dejtonit.

Deri në këtë moment, shqiptarët e Kosovës, nën ndikimin e liderit të dr. Ibrahim Rugova,

kishin zhvilluar gjerësisht një rezistencë paqësore, pa dhunë, “por si pasojë e

neglizhencës totale të çështjes së tyre nga fuqitë perëndimore gjatë konferencës së

Dejtonit, si dhe të refuzimit të kërkesës për njohjen e pavarësisë sipas Komisionit të

Badinterit, kosovarët i radikalizuan veprimet dhe i përforcuan kërkesat e tyre nëpërmjet

një strukture të re që erdhi në jetë si kundërpërgjigje e kësaj neglizhence, e njohur si

UÇK-ja”.114

114 J. M. Sharp, Rethinking western policy in the Balkans, Cambridge Review of International Affairs,

1999, Nr. 12 Vol. 2, pp. 109-123

29

2. KAPITULLI II- EVOLUIMI I ÇËSHTJES KOSOVARE NË

AXHENDËN NDËRKOMBËTARE

2.1. Kosova në spektrin e diplomacisë dypalëshe

2.1.1. SHBA

SHBA iu përqasën konfliktit të Kosovës në fazën e hershme të zhvillimit të tij, në të

njëjtën mënyrë si ata kishin vepruar në Bosnje: me pavendosmëri. Në Krishtlindjet e vitit

1992, Presidenti Bush (George Bush- Senior) i dërgoi një paralajmërim Milosheviçit, se

një goditje ndaj Kosovës do të ishte një goditje ndaj Amerikës. Pavarësisht të

ashtuquajturit “Ultimatumi i Krishtlindjeve”, i cili u përsërit në vitin 1993 nga Presidenti

i sapo zgjedhur, Bill Klinton (Bill Clinton), menjëherë pasi ai mori detyrën, qeverisë

amerikane iu desh kohë shumë e gjatë para se ata më në fund të përfshiheshin aktivisht.

Ndërsa ish Sekretarja e Shtetit, znj. Madlen Ollbrajt (Madeleine Albright), u bë një nga

avokatët më të fuqishëm për përfshirjen e fortë të SHBA në Kosovë, administrata e

Presidentit dhe Pentagoni ishin thellësisht skeptikë. Ka disa arsye pse administrata e

SHBA nuk ishte e gatshme për të vepruar.

Së pari, mosmarrëveshjet midis Pentagonit dhe Shtëpisë së Bardhë gjatë kësaj kohe e

bënin të vështirë arritjen e një politike të përbashkët.

Së dyti, situata e brendshme në fillim të vitit 1998 ishte larg prej ideales për zgjidhjen e

konflikteve ndërkombëtare. Problemet u përshkallëzuan me shpejtësi në Kosovë, por

Shtëpia e Bardhë ishte tepër e zënë me zgjidhjen e çështjes së brendshme, atë të Monika

Levinski (Monica Lewinsky) që sapo kishte dalë në sipërfaqe. Shtëpia e Bardhë i druhej

përfshirjes në operacione të reja në tokë të huaj, pasi këto veprime do të cilësoheshin si

një përpjekje për të devijuar vëmendjen e opinionit të brendshëm dhe të jashtëm nga

skandali Levinski.115

Së treti, pjesërisht për shkak të çështjes Levinski, si dhe të mosmarrëveshjeve me

Pentagonin, Shtëpia e Bardhë artikulonte një pikëpamje të ndryshme për konfliktin e

Kosovës nga ajo e znj. Ollbrajt. Administrata e Presidentit nuk e mbështeste retorikën e

saj të fortë dhe nuk ishte e përgatitur për të vepruar në bazë të “paralajmërimit të

Krishtlindjeve”, duke arsyetuar se kishte ende mundësi për të gjetur një zgjidhje të

negociuar me Milosheviçin.

115Intervistë me z. Daadler, Frontline, Burimi:

http://www.pbs.org/wgbh/pages/frontline/shows/kosovo/interviews/daadler.html

30

Së katërti, amerikanët ishin të shqetësuar se përdorimi i forcës kundër Milosheviçit në

këtë fazë do të rrezikonte progresin që ishte bërë në Bosnjë. Ato mbivlerësonin rolin e tij

në zbatimin e marrëveshjeve të Dejtonit.

Së fundi, Administrata e Presidentit Klinton preferonte që një kërcënim i ri ushtarak ndaj

Milosheviçit do të duhej të ishte një kërcënim i NATO-s, jo kërcënim i njëanshëm i palës

amerikane në formën e paralajmërimit të Krishtlindjeve.116 NATO kishte vendosur një

prezencë të sajën dhe kishte ndërmarrë tashmë një angazhim në Ballkan nëpërmjet

dërgimit të trupave të saj në BH në kuadër të SFOR-it. Në këtë mënyrë SHBA-të do të

dëshironin që NATO të përfshihej që në fillim. Ndërkohe, pozicionin e NATO-s lidhur

me çështjen e Kosovës e prezantoi në formë precize Sekretari i Mbrojtjes, z. Uilliam

Kohen (William Cohen), i cili u shpreh se NATO nuk është se nuk i shihte trupat serbe e

jugosllave që sulmonin civilë dhe përdornin forcë në mënyrë sporadike, por NATO nuk

donte të hidhej në aksione, të cilat mund të interpretoheshin si mbështetje në terren, qoftë

morale, qoftë ushtarake, ndaj atyre që kërkonin pavarësinë, e me këtë nënkuptonte UÇK-

në.117

Pavendosmëria amerikane gjatë gjithë periudhës së viteve 1997-1998, e pengoi Grupin e

Kontaktit118 (GK) të ishte më i vendosur dhe aktiv në konfliktin e Kosovës në një fazë më

të hershme. E thënë ndryshe, për Grupin e Kontaktit për të qenë efikas, do të duhej një

angazhim i fortë nga të gjithë partnerët e tij, veçanërisht SHBA. Më 19 dhjetor 1998

Kongresi i SHBA-ve filloi procedurën e mocionit të mosbesimit ndaj Presidentit Klinton

dhe nga mesi i janarit të vitit 1999 kjo procedurë kulmoi me mocionin e Senatit të SHBA-

ve për të larguar Presidentin nga detyra.

Për shkak të situatës së brendshme të trazuar, për SHBA-të kjo nuk ishte një kohë e mirë

për luftë. Përdorimi i forcës përbënte një çështje shumë të diskutueshme, njëlloj si edhe

çështja e sulmeve ajrore, ndërkohë artikulimi publik i një qëndrim mbështetës për

përdorimin e një force tokësore, do të ishte vetëvrasje politike për Presidentin Klinton.

Politika e përgjithshme e administratës së SHBA ndryshoi vetëm me vrasjet e Reçakut në

janar të vitit 1999, por çështja e trupave tokësore mbeti jashtë agjendës deri më 13 shkurt

1999, një ditë pas votimit dështuar në Senat për të larguar Presidentin Klinton nga

detyra.119 Pasi në SHBA u zgjidhën problemet e brendshme lidhur me Presidentin

Klinton, SHBA-të u angazhuan tërësisht dhe me vendosmëri për të zgjidhur konfliktin në

116Po aty 117 Intervistë me z. Cohen, Frontline, Burimi:

http://www.pbs.org/wgbh/pages/frontline/shows/kosovo/interviews/cohen.html 118 GK për Kosovën përbëhej nga Shtetet e Bashkuara, Mbretëria e Bashkuar, Franca, Gjermania, Italia dhe

Rusia. 119Intervistë me z. Daalder, Frontline, Burimi:

http://www.pbs.org/wgbh/pages/frontline/shows/kosovo/interviews/daalder.html

31

Kosovë, duke artikuluar haptazi edhe nevojën për të përdorur forcën jo vetëm nga ajri,

por edhe me trupa tokësore.120

Sipas disa studiuesve, SHBA nuk kishin si qëllim që të realizonin një marrëveshje të

mirëfilltë në Rambuje. Ata donin që të rrisnin presionin dhe argumentet që ndërhyrja

ushtarake ishte e domosdoshme dhe e legjitimuar në kushtet që kishin shteruar të gjitha

format diplomatike. SHBA-të dërguan z. Riçard Hollbruk (Richard Holbrook) në

Beograd, mbas dështimit të Rambujesë, dy ditë para se të fillonin bombardimet e NATO-

s, në një mision të minutës së fundit diplomatik për të bindur Milosheviçin të

nënshkruante marrëveshjen. Ndërkohë, znj. Ollbrajt e cilësoi të suksesshëm nënshkrimin

e Rambujesë prej shqiptarëve, sepse ky nënshkrim prodhoi dy rezultate për evropianët. Së

pari ata ranë dakord për përdorimin e forcës dhe së dyti morën angazhimin e kosovarëve

për zbatimin e kësaj marrëveshje si palë nënshkruese e saj.121

120Deklaratë e Presidentit të SHBA-ve Klinton, në 18 maj 1999, -“ të gjitha opsionet janë në tavolinë dhe ky

ka qenë pozicioni im prej fillimit”. Public Papers of William J Clinton, United States Government Prinitng

Office, Book I, Washington 2000, f.801 121 Shih intervistën me znj. Ollbrajt, Frontline,

Burimi:http://www.pbs.org/wgbh/pages/frontline/shows/kosovo/interviews/albright.html

32

2.1.2. Gjermania

Gjermania luajti një rol aktiv në zgjidhjen e çështjes kosovare. Kjo gjë vlen të theksohet

në kuadrin historik të dërgimit të trupave gjermane në përbërje të forcës shumëkombëshe

të NATO-s që zhvilloi operacionin “Forcat e bashkuara” mbi territorin serb. Ishte hera e

parë mbas 45 vitesh që forcat e armatosura gjermane merrnin pjesë në operacione kundër

një vendi sovran. Kjo gjë përforcohet akoma më shumë, po të shtojmë këtu se qeverinë

gjermane në atë kohë e përfaqësonte koalicioni i sapo zgjedhur i partive, Kuq- Gjelbër,

dhe operacioni i NATO-s ishte pa një mandat të KS të OKB-së.122

Gjermania ndoqi një politikë të dyfishtë gjatë krizës kosovare. Nga njëra anë ajo mori

pjesë aktivisht në sulmet ushtarake kundër forcave serbe, nga ana tjetër nxiste iniciativat

diplomatike për zgjidhjen e konfliktit. Kur tensionet filluan të përshkallëzoheshin në

Kosovë, në 19 nëntor 1997, Gjermania dhe Franca ndërmorën një nismë diplomatike të

përbashkët. Ministrat përkatës të jashtëm iu drejtuan me një letër Milosheviçit ku

kërkonin zgjidhje të negociuar të konfliktit, duke përmendur se në këmbim BE do të

rivendoste regjimin preferencial të tregtisë me Serbinë.123

Gjatë vizitës së MPJ, z. Kinkel (Klaus Kinkel) në 21 shtator 1998 në Tiranë, ai u shpreh

se problemi i Kosovës mbetet shumë i vështirë për dy arsye: e para, se mungonte dialogu

midis palëve në konflikt, e dyta, se në këtë moment ishte i pamundur diskutimi i kësaj

çështje me amerikanët për shkak të problemeve të brendshme.124

Diplomacia gjermane vazhdoi aksionin e saj aktiv për të bindur Milosheviçin për të bërë

lëshime, duke prodhuar Planin e Fisherit (Joschka Fischer), që shkoi deri aty sa të

propozonte ndërprerjen e bombardimeve të NATO-s, në mënyrë që të sillej Milosheviçi

në tavolinën e bisedimeve (i kundërshtuar me forcë nga SHBA) dhe Planin e Paqes të

Petersbergut, të 3 qershor 1999, i përpiluar nga treshja Ahtisari- Çernomerdin

(Черномы́рдин)-Talbot (Strobe Talbott), në përfundim të “luftës” dhe i pranuar nga

Beogradi.125

Kjo sjellje e Gjermanisë mund të interpretohet si një përpjekje për të gjetur balancën në

orientimet gjeostrategjike dhe në kushtet kur Gjermania do të donte të ruante besnikërinë

e saj ndaj SHBA-ve, të cilat kishin ndërhyrë më në fund, kishin bërë zgjedhjen e

ndërhyrjes ushtarake, zgjidhje kjo që nuk linte shumë hapësira për veprim për gjermanët.

122 Partia e të Gjelbërve në programin e vet ka si pikë kyçe mos përfshirjen e Gjermanisë në aksionet e

armatosura ndërkombëtare. Për më shumë, referojuni artikullit të Adrian Hyde-Price, Berlin Republic takes

to arms, The World Today , 12 qershor 1999 123 Shih France's Role in the Kosovo Crisis Burimi: http://european-security.com/n_index.php?id=282 124Paskal Milo, Ditari i Ministrit të Jashtëm, Konflikti i Kosovës, Toena, Tiranë, 2009, f.91 125Shih The EU-Summit in Cologne, Burimi: http://startrek.ehabich.info/eu_summit.htm

33

SHBA-të kishin marrë rolin e liderit në rajonin e Ballkanit, nëpërmjet zbatimit në mënyrë

aktive të teknikave të diplomacisë bindëse dhe asaj “fluturuese.” 126

Në debatin në Parlamentin gjerman, Kancelari i sapo zgjedhur Gerard Schroeder, u

shpreh se nëse Gjermania do të kishte refuzuar pjesëmarrjen në sulmet ushtarake, atëherë

ajo do të ishte fajësuar për dështimin e misionit të Hollbrukut, gjë që do të sillte pasoja të

rënda dhe dëmtimin e imazhit dhe influencës së Gjermanisë në arenën ndërkombëtare.

Për më tepër, retorika e zgjedhur nga Kancelari Schroeder përforconte faktin që me këtë

zgjedhje, Gjermania konfirmohej si anëtare e denjë në familjen e vendeve perëndimore, si

një vend kontribuues për ndërtimin e paqes në Ballkan dhe që ishte ndarë përgjithmonë

nga tmerret që Gjermania naziste u kishte shkaktuar shumë vendeve gjatë luftës së dytë

botërore.127

126 Termat në anglisht janë “coercive diplomacy” dhe “shuttle diplomacy” 127 Shih Gerhard Schröder: Germany Can Only Lead Europe the Way Porcupines Mate, Der Spiegel,

14/2013 dhe War in Yugoslavia—Background to a Green Decision, Burimi: http://www.greens.org/s-

r/20/20-16.html

34

2.1.3. Franca

Franca ka mbajtur një qëndrim tejet të kujdesshëm ndaj krizës së Kosovës, duke u

mbështetur në objektivin themelor të politikës së saj të jashtme në këtë çështje për gjetjen

e një zgjidhjeje politike të çështjes së Kosovës, nëpërmjet krijimit të një statusi të

autonomisë substanciale brenda Republikës Federale të Jugosllavisë. Franca këmbënguli

në zbatimin e një përqasjeje konsekuente për arritjen e këtij objektivi duke synuar

unitetin e Grupit të Kontaktit, veçanërisht duke përfshirë Rusinë, legjitimimin e të gjitha

veprimeve nga ana e Këshillit të Sigurimit të Kombeve të Bashkuara dhe të përdorimit të

çdo forme të presionit, duke përfshirë presionin ushtarak të NATO-s. Në çdo fazë të

krizës së Kosovës, Franca ndoqi e palëkundur objektivin dhe përqasjen e mësipërme.

Me përshkallëzimin e ndjeshëm të konfliktit në Kosovë, përpjekja e parë diplomatike e

Francës për të rregulluar këtë konflikt, përkon me letrën e përbashkët të dy ministrave të

jashtëm, frëng dhe gjerman, të datës 19 nëntor 1997 drejtuar Milosheviçit. Në këtë letër, e

cila mbeti pa përgjigje, kërkohej që Serbia t’i njihte Kosovës një status të veçantë. Një

kopje kësaj letre iu dërgua edhe Dr. Rugovës një ditë më pas.128

Franca luajti një rol vendimtar në përftimin e një reagimi të bashkuar nga ana e Grupit të

Kontaktit gjatë valës e parë të shpërthimit të dhunës në Kosovë në fund të shkurtit dhe në

fillim të marsit të vitit 1998. Në takimin e MPJ të GK në Londër më 9 mars 1998 u

miratua vendosja e sanksioneve të para kundër Beogradit dhe u lëshua një ultimatum për

presidentin Milosheviç. Një pjesë e këtyre sanksioneve, përfshi këtu embargon e armëve,

u konfirmuan me anën e Rezolutës së Këshillit të Sigurimit të Kombeve të Bashkuara

1160. Në 19 mars 1998 ministrat e jashtëm të Francës dhe Gjermanisë, zz. Iber Vedrin

(Hubert Védrine) dhe Klaus Kinkel, shkuan në Beograd për t’u njohur me mësuar

pikëpamjet e Milosheviçit, për të siguruar një qasje të pakufizuar në Kosovë për

organizatat humanitare dhe për caktimin e një përfaqësuesi federal për bisedime me

shqiptarët e Kosovës.

Pozicioni francez me kalimin e kohës po përafrohej gjithnjë e më shumë me atë të

SHBA-ve, me përjashtim të këmbënguljes së Francës për sa i përket planifikimit të

ndërhyrjes ushtarake. Në këtë pikë Franca insistonte në mendimin e saj ndryshe, lidhur

me nevojën për hapa konkretë të vendeve evropiane për ta bërë kërcënimin ushtarak të

besueshëm, ashtu dhe për sa i përket çështjeve të kontrollit politik dhe koordinimit të

strategjive të veprimeve të NATO-s me ato të komunitetit ndërkombëtar. Në të njëjtën

kohë, Franca ishte e vendosur për të mbrojtur prerogativat e Këshillit të Sigurimit të

OKB-së. Vlen të theksohet fakti se ishte Franca (së bashku me Britaninë e Madhe) ajo që

128 Shih France's Role in the Kosovo Crisis, Burimi: http://european-security.com/n_index.php?id=282

35

në korrik 1998 paraqiti tekstin e projekt-rezolutës të Këshillit të Sigurimit, që çoi në

miratimin më 24 shtator në Nju Jork të rezolutës 1199 nën kapitullin VII të Kartës së

OKB-së.

Pas përkeqësimit të situatës në terren gjatë dimrit të vitit 1998, duke kulmuar me ngjarjet

e masakrës së Reçakut në datën 15 janar 1999, Ministri i Jashtëm francez, z. Vedrin i

propozoi Presidentit Shirak ushtrimin e një presionit të fortë demokratik ndaj palëve,

duke i sjellë ato së bashku në një Kështjellë, të izoluar tërësisht nga bota e jashtme, të

bisedojnë për të gjetur një zgjidhje politike me ndërmjetësinë e negociatorëve

ndërkombëtarë. Vendi i përzgjedhur nga francezët për këto bisedime ishte Kështjella e

Rambujesë. Grupi i Kontaktit e miratoi këtë propozim të Francës në takimin e Londrës

më 29 janar 1999 dhe vendosi të thërrasë palët brenda javës në vijim, duke u dhënë atyre

vetëm një javë kohë për të përfunduar negociatat, me mundësinë e zgjatjes së këtij afati

edhe me një javë tjetër.

Presidenti Shirak hapi zyrtarisht takimin e Rambujesë më 6 shkurt 1999. Konferenca u

mbajt nën bashkë-kryesimin e MPJ zz. Kuk (Cook) dhe z. Vedrin, të cilët shkuan

rregullisht në Rambuje për të përmbushur rolin e ndërmjetësuesit midis palëve. Në 23

shkurt 1999 u arrit marrëveshja në parim e palëve për kornizën politike për autonomi

substanciale të Kosovës, si dhe u vendos të mbahet një mbledhje tjetër për të finalizuar

marrëveshjen duke përfshirë edhe mënyrën se si do të zbatohej kjo marrëveshje në terren.

Pavarësisht presionit të madh diplomatik të ushtruar nëpërmjet shumë mesazheve të

shkëmbyera prej z. Kuk dhe z. Vedrin në adresë të Milosheviçit, serbët ishin të ngurtë në

konferencën e Parisit më 15 mars 1999, pasi ata donin të rihapnin negociatat për

kapitullin politik të Marrëveshjes së Rambujesë dhe nuk pranuan të flasin për zbatimin e

tyre. Si rezultat, në 18 mars 1999 marrëveshjet e Rambujesë u nënshkrua vetëm nga

delegacioni kosovar.

Mbas dështimit të negociatave të Rambujesë, diplomacia franceze vijoi kursin e saj aktiv

në mbështetje të fushatës ushtarake, duke artikuluar qëndrimin e saj zyrtar se qëllimi i

fushatës ushtarake ishte për të dobësuar kapacitetin e regjimit represiv të Beogradit.

Franca gjatë fushatës ushtarake të NATO-s kreu 10% të të gjitha fluturime ajrore, 13% të

misioneve sulmuese dhe 20% të misioneve zbuluese.129 Vendosmëria e fortë e Francës në

lidhje me zhvillimin e fushatës ushtarake dhe strategjinë e zgjedhur nga NATO, atë të

sulmeve ajrore, u shoqërua me vendosmërinë e njëjtë të saj për të gjetur një zgjidhje

diplomatike, që të përfshinte edhe Rusinë dhe Këshillin e Sigurimit të OKB, duke

kërcënuar herë pas herë me të drejtën e përdorimit të vetos. Kur Rusia propozoi mbajtjen

e një takimi ministror të Grupit të Kontaktit në 25 mars 1999 dhe të G8 në 1 prill 1999,

Franca iu përgjigj pozitivisht të dyja këtyre nismave. Me fillimin e bombardimeve të

129 Shih Europe French pilots fly for Nato, BBC, 24 April 1999, Burimi:

http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/327457.stm

36

NATO-s dhe zhvillimin me sukses të operacioneve luftarake nga ajri, objektivat

diplomatike dhe ushtarake të Francës dhe aleatëve të saj ishin arritur. Emërimi i z.

Bernard Kushner në postin e Përfaqësuesit të Posaçëm të Sekretarit të Përgjithshëm të

OKB-së për Kosovën dhe kreut të UNMIK-ut, kurorëzoi përpjekjet diplomatike të

Francës për të influencuar Bashkimin Evropian të luajë një rol kyç në administrimin dhe

rindërtimin e Kosovës. Gjatë 18 muajve, që ai udhëhoqi përpjekjet e OKB-së për të

krijuar një administratë civile dhe sistem të ri politik, duke zëvendësuar organet e

mëparshme serbe. Gjithashtu, nën drejtimin e Kushner-it u zhvilluan zgjedhjet lokale në

fund të vitit 2000 dhe filloi puna për ringjalljen e ekonomisë së shkatërruar nga lufta.130

130 Mark Baskin, Local Governance in Kosovo. A link to development?,Kosovo between War and Peace,

edited by Tonny Brems Knudsen and Carsten Bagge Laustsen, Routledge, 2006, f.78- 79

37

2.1.4. Britania e Madhe

Britania e Madhe nuk ishte vetëm mbështetësi më entuziast i ndërhyrjes ushtarake të

NATOS, por kryeministri britanik z. Toni Bler (Tonny Blair), u bë edhe udhëheqësi i

“perëndimit” në këtë sipërmarrje unike, ku po anashkalohej një mandat nga KS i OKB

për ndërhyrje ushtarake ndaj një vendi sovran. Britania e Madhe në këtë fushatë tregoi

edhe një herë që nuk do të kursente asnjë gjë për të forcuar pozitat e SHBA-ve dhe

theksuar rolin aktiv të tyre në çështjet evropiane. Kryeministri britanik, z. Bler, pohoi

gjatë argumentimit të ndërhyrjes ushtarake se: "Evropianët nuk duhet të presin që Shtetet

e Bashkuara të duhet të luajnë rol në çdo çrregullim në oborrin e shtëpisë tonë”.131

Eksperienca e përftuar nga menaxhimi i krizave të tilla si ajo e Bosnjës, apo Lufta e

Gjirit, i kishte bindur SHBA se “evropianët” duhet “t’i tërheqësh” vazhdimisht përgjatë

rrugës së diplomacisë bindëse dhe shtrënguese në zgjidhjen e konflikteve. Megjithëse

Britania nuk kishte një ushtri të fuqishme, kryeministri Bler ishte në krye të nismës për

planifikimin e një ndërhyrjeje ushtarake të mundshme në Kosovë. Madje kishin edhe një

plan.132 Britanikët e kishin kuptuar se Milosheviçi gjatë bisedimeve në Rambuje thjesht

po luante një lojë, për të fituar kohë, dhe e nënvlerësonin përkushtimin e forcave

perëndimore për një ndërhyrje të mundshme ushtarake. Shkurt, serbët nuk besonin se

kërcënimi për përdorim e forcës ishte real. Prandaj, britanikët i shihnin përpjekjet e

SHBA-ve dhe Francës në veçanti, për arritjen e një zgjidhjeje të negociuar politike, si të

kota dhe humbje kohe nga pikëpamja e planifikimit të ndërhyrjes me trupa. Qeveria

britanike qysh në verë të vitit 1998 artikuloi në mënyrë të qartë dhe publike qëndrimin e

saj që zgjidhja e konfliktit në Kosovë do të kërkojë kërcënimin me anën e forcës dhe

vullnetin për të përdorur forcën, madje dhe trupat në terren.133

Ky pozicion i prerë britanik, u kritikua nga Gjermania, Italia, Franca, Greqia, pasi

përbënte një kërcënim serioz ndaj unitetit midis anëtarëve të NATO-s. Zyrtarët francezë

mësohet të jenë shprehur në kanale jo zyrtare se Britania po shkonte drejt izolimit duke

bërë presion për këtë opsion kaq haptazi jopopullor.134

Ministrat e mbrojtjes së SHBA-ve, Britanisë së Madhe, Francës, Gjermanisë dhe Italisë

ranë dakord të mbanin një takim sekret në Bon në datë 27 maj 1998. Në këtë takim

gjenerali Klark i NATO-s bëri një paraqitje të shkurtër mbi një studim të kryer nga

NATO lidhur me dërgimin e trupave në terren. Sipas përllogaritjeve të NATO-s duheshin

131Robert Wilkie, Fortress Europa: European Defense and the Future of the North Atlantic Alliance,

Strategic Studies, Winter 2002-2003, f. 34-47 132 Shih “Kosovo: the untold strory”, Observer, 18 korrik 1999, f.13 133 Shih intervistën me Daalder në

http://www.pbs.org/wgbh/pages/frontline/shows/kosovo/interviews/daalder.html 134 Shih Daily Telegraph, 19 maj 1999, f.15

38

gjithsej 150.000 trupa, ndërkohë që Britania e Madhe u zotua të ofronte 50.000 trupa dhe

për aq kohë sa do të duheshin.135

Ky angazhim serioz i Britanisë së Madhe, duke ofruar e vetme për konfliktin e Kosovës

1/3 e trupave në total që kërkonte të mobilizonte NATO, përbënte edhe angazhimin më të

madh të këtij vendi me trupa, që pas Luftës së Dytë Botërore. Mobilizimi me trupa në

Kosovë tejkalonte 5 herë angazhimin e saj gjatë luftës për rimarrjen e Ishujve Falkland në

vitin 1982, luftë kjo që u krye pa llogaritur kostot dhe me qëllimin kryesor rivendosjen e

prestigjit të saj në arenën ndërkombëtare.136

Entuziazmi i lartë i Britanisë për të fituar “luftën” ndaj Milosheviçit me çdo kusht dhe

kosto, shpjegohet me dhe buronte prej bindjes pragmatike të Kryeministrit Bler që lufta

ndaj Milosheviçit ishte e drejtë dhe kishte ardhur koha që britanikët të tregonin një

lidership të fortë në drejtim të avancimit të mëtejshëm të platformës së mbrojtjes

evropiane. Gjithashtu, z. Bler e përdori këtë qëndrim të fortë në çështjen e Kosovës edhe

në planin politik personal me argumentimin se nëse gjerat do shkonin mirë, atëherë ai do

të kërkonte meritat në këtë fitore dhe siguronte kështu një mandat të dytë (dhe kështu

dhe ndodhi). Nga ana tjetër, nëse do të shkonin keq gjerat në terren dhe do të duhej të

futeshin forcat ushtarake në veprim, z. Bler do të shfajësohej ndoshta duke thënë se fjala

e tij nuk ishte dëgjuar në kohën e duhur, pasi mendimi i tij ishte që trupat ushtarake duhej

të futeshin në veprim sa më herët, dhe jo pas dështimit të mundshëm të fushatës së

bombardimeve nga ajri të NATO-s.

135 Lee Meyers, Crisis in Balkans: Strategy, New York Times, 29 May 1999 136 Sipas revistës “Mysterra” numri trupave që dërgoi Britania e Madhe në Ishujt Falkalnd ishte reth 10.000,

por duhet të theksohet se distanca e largët dhe izolimi i ishujve Falklands, i detyruan anglezët të përdornin

mjete gjigande të transportit dhe pajisjeve ushtarake. Kjo luftë u kushtoi rreth 2 miliardë dollarë, shumë

astronomike për atë kohë. Për më shumë :http://www.mysterra.org/webmag/falkland-islands/conflict-

4.html

39

2.1.5. Italia

Italia, ashtu si shumë vende të tjera evropiane, favorizonte në etapat e para të konfliktit në

Kosovë, një shtet unitar jugosllav. Kjo gjë ishte legjitime të mendohej, pasi shpërbërja e

Jugosllavisë do të sillte, ashtu edhe siç ndodhi më pas, shumë probleme për rajonin dhe

më gjerë. Ky qëndrimi i Italisë ndryshoi menjëherë pas shpërthimit të konfliktit në

Bosnje, ku Italia luajti një rol aktiv në kuadrin e Komunitetit Evropian në përpjekje për të

gjetur një zgjidhje diplomatike.

Italia, e cila në këtë kohë gjithmonë ankohej për përjashtimin e saj nga çështje të

rëndësishme të sigurisë në Ballkan, hyri në Grupin e Kontaktit si mbajtëse e presidencës

së BE-së në vitin 1996, por nuk kishte dëshirë të largohej kur përfundoi presidencën e

BE-së. Përfundimisht, Italia arriti të qëndrojë në Grupin e Kontaktit, ku spikat roli i

Ministrit të Jashtëm italian, z. Lamberto Dini, gjatë Konferencës së Rambujesë, si një nga

5 ndërmjetësuesit e marrëveshjes së Rambujesë.

Në takimet që z. Dini zhvilloi me delegacionin kosovar binte në sy fakti se është një

diplomat që i bën përshtypje argumenti dhe vlerësohet fakti se ai ka qenë i drejtpërdrejtë

dhe i vendosur në pohimet e veta. Ministri Dini u la përshtypje anëtarëve të delegacionit

kosovar si një diplomat tejet racional, me mendime të qarta, të sistemuara dhe të

rrjedhshme duke u shprehur se “ajo që propozohet për Kosovën është një hap i madh

përpara drejt aspiratave tuaja. Do të ishte gabim tragjik po të mos shfrytëzohet ky shans

për të cilin keni luftuar edhe në terren me njerëz dhe të mira materiale. Po e theksoj këtë

me qëllim që të pranohen elementet e ofruara me garanci ndërkombëtare për një

autonomi substanciale, madje të plotë. Garancitë ndërkombëtare s’kanë të bëjnë vetëm

me zbatimin e marrëveshjes, por edhe me rindërtimin e Kosovës. Kjo është e shumta që

mund të ofrojë bashkësia ndërkombëtare duke pasur parasysh baraspeshën në rajon. Në

qoftë se Beogradi do të jetë shkaktar i dështimit të procesit, Beogradi do ta paguajë

shumë shtrenjtë. Në qoftë se përgjegjësia bie mbi ju, ju do të izoloheni pa asnjë shpresë

se do të vij kush t’ju shpëtojë! ”137

Ai e nxiti delegacionin kosovar të pranonte marrëveshjen, pasi “ne (anëtarët e GK) jemi

të bindur se në këtë fazë nuk mund të shkohet më tutje, jo sepse dikush e konteston

zgjidhjen përfundimtare pas disa vjetësh, por sepse kjo është e paarritshme sot. Askush

s’është në gjendje t’ia imponojë Beogradit pavarësinë e Kosovës sot.”138

Në Rambuje për herë të parë demokracitë botërore të Perëndimit po angazhoheshin

seriozisht në drejtim të kthimit të shqiptarëve shumë të drejta të mohuara po prej tyre

shume vite më parë (Konferenca e Londrës 1913). Ata dëshmuan qartë se kësaj here ishin

137Rexhep Qosja, Paqja e Përgjakshme, Botimet Toena, Tiranë, 1999, f. 150 138 Po aty, f. 153

40

përkrah dhe garantues të të drejtave të mohuara të shqiptarëve. Vlen të përmendet se në

rastin e Italisë, kur kryeministër ishte Massimo D’Alema (Partia Komuniste e Italisë, që

më pas ndërroi emrin në Partia Demokratike e Majtë ), Berluskoni ishte në opozitë, e

megjithatë me votën e tij u miratua pjesëmarrja e Italisë në luftën e Kosovës (për më

tepër që disa prej aleatëve të majtë votuan kundër). Berluskoni fare lehtë mund ta

shfrytëzonte këtë moment kyç në jetën politike të Italisë dhe të shkaktonte zgjedhje të

parakohshme, të cilat kishte shumë mundësi t’i fitonte në bazë të sondazheve të kryera.

Pa këtë votë pro të partisë së Berluskonit, qeveria e D’Alemës nuk mund të vazhdonte të

qeveriste më, duke e zhytur Italinë në një krizë tjetër qeverisëse. Në rast se do të ndodhte

kjo gjë, ndërhyrja ushtarake e NATO-s do të ishte vonuar, gjë që në mënyrë të

pashmangshme do të shoqërohej me humbje të tjera të jetëve njerëzore dhe vështirësonte

akoma më shumë zgjidhjen e problemit kosovar.

Për Italinë, e cila e kishte luftën te “dera e shtëpisë” ishte e pritshme që ajo të ishte mjaft

e interesuar dhe të luante një rol më aktiv dhe të vendosur për zgjidhjen e shpejtë të

konfliktit. Megjithatë, në etapat e para të shpërthimit konfliktit kjo gjë nuk ndodhi. Bëhet

e ditur se Italia përtej interesave politike për zgjidhjen konfliktit në kuadër të afërsisë

gjeografike, anëtarësisë të dyfishtë të saj në GK dhe NATO, kishte interesa ekonomike

për të mbrojtur në Serbi. Mjafton të përmendet se në 9 qershor 1997 kompania italiane

Stet bleu 29% të aksioneve të Telekomit të Serbisë.139 Në momentin kur u pa se SHBA-

të, së bashku me Britaninë e Madhe dhe Francën ishin të vendosura për fillimin e fushatës

ajrore të NATO-s, atëherë Italia nuk kishte rrugë tjetër, përveçse të përfshihej aktivisht në

këto operacione ushtarake, duke i ofruar NATO-s të gjithë bazën logjistike për

mbarëvajtjen e tyre.

139 Financial Times, 10 qershor 1997, f.30

41

2.1.6. Rusia

Krizat në Ballkan të provokuara nga shpërbërja e ish Jugosllavisë, e gjetën Rusinë në

krizë të thellë ekonomike, pasi reformat e para të ndërmarra nga Presidenti Jelcin në

fillim të viteve 90, fill pas shpërbërjes së Bashkimit Sovjetik për demokratizimin vendit

dhe reformimin e ekonomisë së centralizuar të vendit, nuk dhanë rezultat pozitiv. Rusia

në këtë kohë ndiqte me shqetësim të madh rritjen e fuqisë ekonomike dhe ushtarake të

Bashkimit Evropian, apo edhe të SHBA-ve, si dhe zgjerimi i NATO-s me vendet

priballtike, ishte si të thuash “qershia mbi tortën” e zemërimit kombëtar rus për gjendjen

e vështirë të vendit të tyre.

Qeveria ruse kishte filluar të distancohej dhe të ishte më e “kujdesshme” në veprimet dhe

marrëdhëniet me partnerët e saj perëndimorë që prej fushatës së bombardimeve në Bosnje

në vitin 1995. Zgjerimi i NATO-s, i cili kishte ndodhur me gjithë protestat ruse, ishte një

arsye e rëndësishme pse reagimi rus ishte më e fortë në 1999. Fushata e Rusisë në Çeçeni

ka luajtur gjithashtu një rol të rëndësishëm në përcaktimin pikëpamjeve ruse në krizën e

Kosovës.140141

Gjatë vizitës së z. Avdejev (Авдеев), Zv/ MPJ i Federatës Ruse në Tiranë në 24 qershor

1998, u ritheksuan edhe një herë pikëpamjet e qeverisë ruse, të përmbledhura në 4

faktorë, që sipas Moskës lidheshin me zgjidhjen e krizës në Kosovë.

Faktori i parë ishte Milosheviçi, miopia politike dhe paaftësia e të cilit për të qeverisur

një shtet shumëkombësh ishte shkaktar i krizës.

Faktor i dytë ishin shqiptarët e Kosovës prej të cilëve rusët kërkonin frenimin e prirjeve

ekstremiste radikale për shkëputjen nga Jugosllavia dhe ruajtjen e autoritetit të Rugovës,

duke i kthyer atij rolin, i cili duhej të bënte kujdes që konflikti të mos merrte ngjyra

pansllave apo myslimane.

Faktori i tretë lidhej me monitorimin e kufijve të Shqipërisë e të Maqedonisë nga

komuniteti ndërkombëtar, si dhe të mos anashkalohej KS i OKB nga NATO-ja përmes

ndërmarrjes së veprimeve ushtarake. “Një vendim i tillë, i marrë pas shpinës së Rusisë,

do të çonte në prishjen e Grupit të Kontaktit dhe do të cilësohej si agresion”.

Faktori i katërt ishin Shqipëria dhe Maqedonia, shtete këto të lidhura me konfliktin në

Kosovë, të cilat nuk duhej të shërbenin as si front, por as edhe si prapavijë.142

140 Shih artikullin Чечня – Русское Косово,Gazeta Segodnya, datë 24.09.2007, Burimi:

http://www.segodnia.ru/content/21833 141 Shih Nadia Alexandrova Arbatova, European Security after the Kosovo Crisis: The Role of Russia,

Southeast European and Black Sea Studies, Vol.l, No.2 (May 2001) f.64-78 142Paskal Milo, vepër e cituar, 2009(b), f.70-71

42

Rusët i konsideronin luftëtarët shqiptarë si terroristë, njëlloj si separatistët çeçenë, që në

atë kohë luftonin të shkëputeshin prej Rusisë. Rusët kishin frikë se çështja e Kosovës do

të kishte pasoja dhe do të krijonte precedent për vende të tjera, veçanërisht në kuadër të

ish-Bashkimit Sovjetik.143 Rusia me këmbëngulje vazhdoi të kundërshtojë përdorimin e

çdo forme ultimatumi, kërcënimi për përdorim force ose vendosjen e një force

paqeruajtëse të udhëhequr nga NATO. Në vazhdim të kësaj politike, Rusia refuzoi të

shkojë përtej rezolutave të KS 1160 dhe 1199 (23 shtator 1998), të cilat kishin përcaktuar

përdorimin e formave të buta të sanksioneve të bashkësisë ndërkombëtare dhe në të

njëjtën kohë, kishin përjashtuar përdorimin e forcës. Për këtë arsye, çdo veprim ushtarak

me mbështetjen e Rusisë, ishte jashtë diskutimit. Vlen të theksohet se në maj 1999

Presidenti rus Jelcin, ndodhej përballë një votimi mosbesimi nga Duma ruse. Për të

akomoduar qëndrimin e opozitës ruse në Dumën ruse për çështjen e Kosovës, Jelcini

ishte nën presion të konsiderueshëm për të artikuluar një qëndrim sa më të fortë kundër

NATO-s dhe në favor të serbëve.144

Nga dita e parë e ndërhyrjes ushtarake të NATO-s në Serbi, si rrallë ndonjëherë në jetën

politike të Rusisë, doli në pah një konsensus politik i gjerë, i cili u mbështet në

perceptimin se ndërhyrja e NATO-s përbënte një akt të hapur agresioni kundër një shteti

sovran. Sulmet ajrore të NATO-s i dhanë një goditje të rëndë sistemit të OKB-së dhe

sigurisë ndërkombëtare, rregullave të pranuara të sjelljes në marrëdhëniet ndërkombëtare,

si dhe të menduarit të ri politik dhe demokracisë në Rusi.145 Pa marrë parasysh se çfarë

argumentesh humanitare apo politike u përdorën për të justifikuar veprimin e NATO-s,

për Rusinë “kjo ndërhyrje ushtarake e NATO-s, përbënte një fakt ligjor dhe të

padiskutueshëm të agresionit, të shkeljes së Kartës së OKB-së, të parimeve të vitit 1975 të

Helsinkit dhe të Aktit Themelues të vitit 1975 të marrëdhënieve NATO-Rusi”.146

Nëse evropianët dhe amerikanët do të kishin vepruar të vetmuar, ashtu siç u detyruan të

veprojnë më vonë në fazat e përmbylljes së konfliktit në Kosovë, interesat ruse do të ishin

dëmtuar akoma më shumë të paktën në dy drejtime. Fuqitë perëndimore do të kishin

injoruar tërësisht interesat ruse në Ballkan dhe ato do të kishin dëmtuar autoritetin e

Këshillit të Sigurimit të OKB-së, një nga instrumentet më të rëndësishëm për realizimin

e interesave ruse në sferën e politikës së jashtme sigurisë në arenën ndërkombëtare. Por,

duke pasur parasysh se shtetet perëndimore të GK e çmonin lart bashkëpunimin me

Rusinë për aftësinë e saj të padiskutueshme në menaxhimin e krizës në rajon dhe për

influencën e saj ndaj Serbisë, ata ishin të gatshëm për të treguar fleksibilitet maksimal

ndaj Rusisë në gjetjen një zgjidhje të pranueshme për të dyja palët.

143 Shih artikullin Косово и Чечня - Звенья Одной Цепи, Gazeta Pravda, 15 mars 2002, Burimi:

http://www.pravda.ru/world/15-03-2002/806028-0/ 144 Shaqir Vukaj, Rusia dhe Kosova, Tiranë, 2007, f. 218-224 145 Федоров Борис, Пытаясь понять Россию, Лимбус пресс, СПб, 2000г. f.38-40 146 Shih Arbatova, vepër e cituar

43

Duku iu referuar politikës zyrtare të Rusisë ndaj çështjes së Kosovës, u duk haptazi se ajo

u përball me një dilemë të tipit të “Hamlet-it”: Të qëndronte në Kosovë si pjesë e KFOR-

it, duke përligjur kështu të gjitha veprimet e mëparshme të NATO-s në Jugosllavi, që

buronin nga vetë fakti i pjesëmarrjes së Rusisë në KFOR; apo të braktiste në mënyrë

demonstrative këtë sipërmarrje “perëndimore” në Kosovë, duke i lënë kështu serbët në

Kosovë ballë për ballë me NATO-n dhe t’i privonte ata nga çdo lloj forme mbështetje,

apo të mos ishte në gjendje t’i inkurajonte serbët për të rezistuar me çdo kusht. Në atë

kohë Moska kishte vetëm një zgjidhje për këtë dilemë. Ajo duhet të rriste mundësinë e

ndryshimit të marrëveshjes ushtarake teknike të Helsinkit. Mendimi mbizotërues i elitës

politike ruse ishte se qëllimi i vërtetë i Uashingtonit ishte drejtuar në eliminimin me çdo

kusht të regjimit të Milosheviçit, duke përfshirë edhe shpërbërjen e Federatës

Jugosllave147 përmes shkëputjes së Malit të Zi.148

Megjithatë, konstatohet qartë se pavarësisht ndryshimeve të qëndrimeve politike midis

Rusisë dhe perëndimit, qeveria ruse ishte ende e prirë për të ruajtur dhe zhvilluar një

marrëdhënie të mirë bashkëpunimi me partnerët e saj perëndimorë. Qëndrimi i saj

“konstruktiv” në kuadër të Grupit të Kontaktit, ishte e vetmja mënyrë që Rusia mund të

shpresonte të realizonte synimin e saj parësor, për të mbajtur NATO-n jashtë nga kriza e

Kosovës. Duke realizuar këtë synim parësor, Rusia rriste mundësitë për të imponuar

mendimin e saj dhe me fuqi detyruese ndaj vendeve perëndimore. “Protestat e Rusisë

ishin të drejtuara kryesisht kundër NATO-s dhe jo kundër Perëndimit në përgjithësi.”149

Këto protesta nuk u bën as për shkak të mbështetjes të gjithanshme të deklaruar prej

Rusisë për RSFJ-së. Rusia ishe e dyzuar në qëndrimin e saj zyrtar në mbrojtje të regjimit

të Milosheviçit, pasi ky i fundit kishte dhënë prova disa herë që ishte partner jo i

besueshëm dhe për më tepër, ai e kishte “bezdisur” rëndë Rusinë në marrëdhëniet me

partnerët e saj perëndimorë. Rusia nuk ishte e përgatitur të rrezikonte progresin e bërë në

marrëdhëniet e saj me Perëndimin gjatë dekadës së fundit për shkak të Milosheviçit. Si

pasojë, Rusia ia bëri të qartë Milosheviçit se ai nuk mund të marrë mbështetjen ruse si një

gjë të sigurt. Pikërisht, sepse Rusia donte të ruante bashkëpunimin me partnerët e saj

perëndimorë, ajo vazhdoi të luajë një rol konstruktiv edhe pasi dështuan bisedimet në

Rambuje.

Qëndrimi i Rusisë kundër NATO-s dhe kundërshtimi ndaj përdorimit të forcës, mbetën të

fortë, por Rusia, megjithatë, u bë një urë e rëndësishme mes Milosheviçit dhe GK. Disa

javë pas fillimit të fushatës se bombardimeve kundër Serbisë, Jelcin emëroi, Viktor

Çernomerdin, si të dërguarin e posaçëm të Rusisë. Çernomerdin arriti të bashkëpunojnë

ngushtë me homologët e vet të caktuar nga BE-së, finlandezin Marti Ahtisari dhe atë

147 Në vitin 2003 Republika Federale e Jugosllavisë u rithemelua si "Bashkimit shtetëror i Serbisë dhe Malit

të Zi" dhe pasardhësi ligjor i saj që nga viti 2006, pas shkëputjes së Malit të Zi, ishte Republika e Serbisë. 148 Shih Arbatova, vepër e cituar 149 Vukaj, vepër e cituar, f.295-300

44

amerikan, Strob Talbot, dhe si ekip ata më në fund arritën të ndërmjetësonin një

marrëveshje me Milosheviçin- Marrëveshjen e Petersbergut.

Në gjithë këto vite qëndrimi zyrtar i Rusisë ka qenë i palëkundur në mbrojtje të

interesave të Serbisë. Kjo politikë e palëkundur pro interesave serbe, vazhdoi me të

njëjtin intensitet edhe në vitet në vijim. Në fillim të viteve 2000 Rusia mbështeti politikën

“standardet para statusit” dhe çdo manovër të mundshme politiko-diplomatike në

Këshillin e sigurimit të OKB-së dhe organizata të tjera ndërkombëtare për të mbajtur

Kosovën si pjesë e pandashme e Serbisë dhe për të penguar Kosovën në procesin e shtet

ndërtimit të saj.

45

2.2. Procesi i Kosovës në Këshillin e Sigurimit të OKB-së

Reagimi i faktorit ndërkombëtar ndaj ofensivës serbe mbi popullsinë e pambrojtur

kosovare ishte i dobët për shkak të përçarjeve të vazhdueshme brenda komunitetit

ndërkombëtar. Në Këshillin e Sigurimit, Kina e Rusia, që të dyja anëtare të përhershme

me të drejtën e vetos, insistonin fort se konflikti ishte një çështje e brendshme që duhej të

zgjidhej nga autoritetet jugosllave. Ky pozicion bllokoi në mënyrë të efektshme një

përgjigje energjike të Këshillit të Sigurimit ndaj konfliktit. Një nivel i ngjashëm

përçarjeje u shfaq në Grupin e Kontaktit për Kosovën, ku Rusia në veçanti luajti rolin e

mistrecit destruktiv, ndonëse rezistenca ruse u përdor në ato kohë nga shtetet

perëndimore si një përligjje e pasivitetit të tyre.150

Kur kriza kosovare filloi të përshkallëzohej dukshëm në konflikt të armatosur, vetëm

atëherë komuniteti ndërkombëtar dhe organi më i rëndësishëm i OKB-së për ruajtjen e

paqes dhe sigurisë në botë, Këshilli i Sigurimit, në 31 mars 1998 miratoi rezolutën 1160.

Në kushtet dhe kohën kur u miratua kjo rezolutë, nuk mund të pretendohej që ajo të

merrej me thelbin e çështjeve. Rezoluta nuk parashikonte të marrjen e masave konkrete

për shuarjen e konfliktit, por mjaftohej vetëm me vendosjen e një embargo të armëve

ndaj ish RSFJ. Ajo u miratua vetëm pasi u bë e dukshme që paralajmërimet e përsëritura

të GK ishin shpërfillur haptazi nga Serbia.

Në tekstin e saj u shmangën të gjitha paralajmërimet dhe rekomandimet e GK dhe

miratimi i saj u bë i mundur vetëm pasi u arrit prej SHBA-ve dhe Britanisë të Madhe që

të bindej Kina të abstenonte. Kjo e fundit shpjegoi qëndrimin e saj para KS pas miratimit

të rezolutës, duke theksuar se çështja e Kosovës përbënte për Kinën një çështje të

brendshme të Jugosllavisë dhe se do të dëshironin që të zgjidhej nëpërmjet bisedimeve.151

Rezoluta në fjalë përbënte vetëm një lloj kafshimi ndaj regjimit të Beogradit e asgjë më

tepër. Ajo, duke njohur potencialin e rrezikshëm të konfliktit, vendosi një embargo

armësh ndaj ish Jugosllavisë, e cila do të ishte në fuqi për aq kohë sa të dy palët në

konflikt të përfshiheshin në një dialog të mirëfilltë politik. Gjithashtu, bëhej thirrje që

serbët të hiqnin trupat nga Kosova dhe të lejoheshin organizatat ndërkombëtare që të

vepronin në Kosovë.152

Megjithëse rezoluta 1160 e KS e OKB-së u miratua pa votim dhe përmbante në

paragrafët operativë të saj elementët e mësipërm, situata në terren, sidomos në zonën e

Drenicës, në vend që të përmirësohej, u përkeqësua akoma më shumë për shkak të

ofensivës ushtarake serbe. Si kundërpërgjigje ndaj situatës në terren, Këshilli i Sigurimit

miratoi rezolutën 1199, ku Kina përsëri abstenoi.

150Shih Human Rights Report “Under the orders”, f. 56 151 Yearbook of United Nations 1998, Vol.52, United Nations Publications, 2001, f.370 152 Shih Rezolutën 1160, po aty, f. 369-370

46

Kjo rezolutë mori edhe miratimin e Rusisë, e cila u bind nga SHBA-të dhe vendet

evropiane-perëndimore, që ajo nuk parashikonte përdorimin e forcës, në rast se Beogradi

nuk e zbatonte atë. Ndër të tjera, KS i OKB-së me anën e kësaj rezolute kërkoi

ndërprerjen e veprimeve të forcave të sigurisë jugosllave ndaj popullsisë civile, qasje të

pakufizuar të misioneve diplomatike verifikuese të BE në Kosovë, lehtësim të procesit të

rikthimit të sigurt të refugjatëve dhe lejimin e veprimtarisë së organizatave

ndërkombëtare humanitare, përshpejtim të dialogut dhe progres në bisedimet midis

serbëve dhe udhëheqësve të shqiptarëve të Kosovës, pa kushte dhe me ndërmjetësimin e

ndërkombëtarëve, për gjetjen e një zgjidhjeje politike. Nëse KS i OKB-së do të vendoste

që nuk ishin marrë masa konkrete për zbatimin e sa më sipër, “atëherë do të konsiderojë

aksionin e ardhshëm dhe masat shtesë për ruajtjen ose rivendosjen e paqes dhe stabilitetit

në rajon”.153

Pavarësisht se edhe rezoluta pasardhëse e 1160, rezoluta 1199, u miratua pothuajse me

konsensus, përfshi këtu edhe me pëlqimin e Rusisë, ishte e qartë që NATO në këtë

moment nuk mund të merrte një autorizim nga KS për përdorim e forcës, pasi një mandat

i tillë nuk mund të lëshohej nga KS. Një përpjekje e tillë në këtë moment do të merrte

automatikisht dy veto: atë të Rusisë dhe atë të Kinës.

Duke e krahasuar këtë rezolutë me atë pararendësen, konstatohet se Rezoluta 1199 e KS

shkoi pak më tej në dënimin e akteve të dhunës të kryera në Kosovë, duke riafirmuar

embargon e armëve dhe duke kërkuar një ndërprerje të menjëhershme të luftimeve. Por,

ajo çka e bën këtë rezolutë të rëndësishme dhe të kudo-cituar në dokumentet e

mëvonshme zyrtare dhe literaturën shkencore, është fakti se ajo u miratua duke cituar

kapitullin VII të Kartës së Kombeve të Bashkuara.154

Për të përligjur ndërhyrjen ushtarake të NATO-s, të pa autorizuar nga KS i OKB-së, u

renditën argumentet ligjore të mëposhtme:

• dështimi i ish Jugosllavisë për të përmbushur kërkesat e renditura në rezolutat e

KS 1160 dhe 1199;

• rreziku imediat i një katastrofe humanitare, ashtu siç dokumentohej në raportin e

SP të OKB-së të 4 shtatorit 1998;

• pamundësia për të marrë, në një kohë të shkurtër, mandat nga KS për përdorimin

e forcës;

• fakti që rezoluta 1199 e KS pohon se përkeqësimi i situatës në Kosovë përbën

kërcënim për paqen dhe sigurinë në rajon.155

153 Po aty, f. 377-378 154 Kapitulli 7 i Kartës së OKB-së përkufizon kompetencat e Këshillit e Sigurimit dhe e mandaton atë që të

marrë masat e duhura për ruajtjen apo rikthimin e paqes në zonat ku shpërthen konflikti i armatosur. 155 Shih Nato Press release, Burimi: http://www.nato.int/docu/speech/1998/s981013b.htm

47

Këshilli i Sigurimit, duke dëshmuar për faktin se komuniteti ndërkombëtar e kishte në

qendër të vëmendjes konfliktin në Kosovë, si dhe nisur nga domosdoshmëria për të

reflektuar në kohë reale lidhur me zhvillimet politike dhe humanitare në terren, miratoi

edhe dy rezoluta të tjera për situatën në Kosovë, të cilat cilësohen si të ndërmjetme, deri

në miratimin e rezolutës 1244 të datës 10 qershor 1999. Në 24 tetor 1998 u miratua

rezoluta 1203, e cila dënonte akte te dhunës në terren, si dhe përveç ripërtëritjes së

kërkesave të parashtruara në rezolutat e mëparshme, kërkonte që ish Jugosllavia të

bashkëpunonte ngushtë me Misionin Verifikues të OSBE-së dhe Misionin Ajror

Verifikues të NATO-s në Kosovë.156 Ndërsa rezoluta 1239 e miratuar në 14 maj 1999,

bënte thirrje për të lejuar qasje ndaj aksionit ndërkombëtar humanitar dhe për personat e

zhvendosur.157

Nga pikëpamja e analizës së sfondit kohor dhe të ngjarjeve që bashkëshoqëruan, ose më

mirë diktuan miratimin e këtyre dy rezolutave, konstatohet se mbas miratimit të urdhrit të

aktivizimit prej Këshillit të NATO-s në 12 tetor 1998, komuniteti ndërkombëtar nuk

ngurroi të ndërmerrte të gjitha masat e diplomacisë parandaluese të ndërhyrjes ushtarake.

Kështu, me ndërmjetësimin e të dërguarit special të SHBA-ve, z. Hollbruk, Milosheviçi

pranoi Misionin Verifikues të OSBE-së në Kosovë. Ky Mision përbëhej prej 2000

personash të paarmatosur.

Shumë prej studiuesve të fushës, ndajnë mendimin se kjo marrëveshje u arrit, jo vetëm

prej aftësive të shkëlqyera bindëse të diplomatit amerikan të sprovuar në Ballkan,

Hollbruk, por edhe sepse Milosheviçi ndjeu presionin e një ndërhyrjeje ushtarake, të

sanksionuar tashmë prej vendimit të Këshillit të NATO-s në 12 tetor. Ishte pikërisht kjo

marrëveshje që i dha shtysë KS të OKB-së, për të miratuar në 24 tetor 1998 rezolutën

1203, të përgatitur nga Britania e Madhe dhe Franca. e cila

Kjo rezolutë mori dy abstenime: Kina dhe Rusia, të cilat në momentin e fundit arritën që

të hiqnin nga paragrafët operativë përmendjen e “masave të duhura” në rast të

mosrespektimit të rezolutës. Pa përmendjen e këtyre fjalëve, kjo rezolutë për Kinën dhe

Rusinë do të thoshte që KS nuk autorizoi përdorimin e forcës kundër ish Jugosllavisë,

ndërsa për SHBA-të, Francën dhe Britaninë e Madhe, kjo rezolutë lejonte të paktën

veprimet për vendosjen e armëpushimit dhe ndalonte aktet e agresionit kundër popullsisë

civile dhe verifikuesve të OSBE-së.

Koha e tregoi se marrëveshja Milosheviç- Hollbruk nuk funksionoi në terren. Forcat

serbe të ushtrisë i shtuan sulmet kundër popullsisë civile në Kosovë. Ky moment përbën

një pikë kthese në drejtim të nxitjes së diplomacisë aktive. Në janar 1999, Shefi i

Misionit Verifikues të OSBE-së në Kosovë, z. Uoker (William Walker), deklaroi se

156 Shih Rezolutën 1203, Yearbook of the United Nations 1998, Vol.52, United Nations Publications, 2001,

f.382-383 157 Shih Rezolutën 1239, Po aty, f. 369-370

48

kishte parë shumë tmerre lufte dhe masakra të përgjakshme, por jo si ajo masakër e kryer

prej forcave serbe në Reçak.

Këshilli i Sigurimit vazhdoi të mbante në agjendën e vet çështjen e konfliktit të armatosur

në Kosovë. Rezoluta 1239 u miratua mbasi NATO kishte filluar sulmet ajrore mbi

territorin serb. Si rrjedhojë kjo rezolutë kishte një karakter teknik, reflektonte zhvillimet

në terren dhe substanca e saj kishte të bënte vetëm në thirrjen për të lejuar dhe mundësuar

aksionin ndërkombëtar humanitar, si dhe për të ndihmuar personat e zhvendosur.

Rezoluta u miratua me 13 vota pro, asnjë kundër dhe dy abstenime nga Kina dhe Rusia,

të cilat argumentuan se bombardimi i NATO-s, i cili u krye pa autorizimin e Këshillit të

Sigurimit, kishte kontribuar gjithashtu në thellimin e krizës.158

Në 10 qershor 1999 KS i OKB miratoi rezolutën 1244,e cila u provua nga koha të ishte

më jetëgjata nga rezolutat e tjera, dhe tepër vështirë për palën kosovare që të shkëputej

prej saj. Me anë të kësaj rezolute KS mandatoi themelimin e Misionit të OKB-së në

Kosovë (UNMIK) dhe një forcë paqeruajtëse të udhëhequr nga NATO-ja e njohur si

KFOR-it.

Rezoluta 1244 u miratua me 14 vota pro, asnjë kundër dhe Kina abstenoi. Ky qëndrim i

Kinës argumentohet me pozicionin e ngurtë të këtij vendi ndaj ndërhyrjeve ushtarake të

NATO-s (kujtojmë këtu që Ambasada e Kinës e Beograd u bombardua “gabimisht” prej

forcave të NATO-s!) dhe pozicionit të artikuluar zyrtar se konflikti duhet të zgjidhet nga

Qeveria e RSFJ-së dhe popullit të saj pa ndërhyrje të huaj. Me anën e kësaj rezolute KS i

OKB-së autorizoi një prezencë ndërkombëtare civile dhe ushtarake në Kosovë dhe

themeloi Misionin e Kombeve të Bashkuara të Administratës së Përkohshme në Kosovë

(UNMIK). Ajo pasoi marrëveshjen nga presidenti Milosheviç e RFJ-së për kushtet e

propozuara nga Presidenti i Finlandës, Ahtisari dhe Kryeministri rus, Çernomërdin, më 8

qershor 1999, e cila ndër të tjera, parashikonte tërheqjen e forcave serbe nga Kosova

(Aneksi 2 të Rezolutës).159

Rezoluta 1244, e cila ashtu si edhe rezoluta e mëparshme e KS me numër 1199, u miratua

nën kapitullin 7 të Kartës së OKB-së, përmbante veçoritë e mëposhtme:

• Kërkonte, në veçanti prej autoriteteve të Republikës Federale të Jugosllavisë, t'i

jepej fund menjëherë dhe në mënyrë të verifikueshme dhunës dhe represionit ndaj

popullsisë në Kosovë;

• Të përfundonte në mënyrë të verifikueshme faza e tërheqjes nga Kosova të gjitha

forcave ushtarake, policore dhe paramilitare serbe, në sinkronizim të plotë me

vendosjen e prezencës ndërkombëtare të sigurisë në Kosovë;

158 Shih UN Press release, Burimi: http://www.un.org/News/Press/docs/1999/19990514.SC6677.html 159 Shih UN Press release, Burimi: http://www.un.org/News/Press/docs/1999/19990610.SC6686.html

49

• E vendosi Kosovës nën administrimin e përkohshëm të OKB-së (UNMIK-u);

• Autorizoi një forcë paqeruajtëse të udhëhequr nga NATO në Kosovë (KFOR-i);

• Autorizoi UNMIK-un drejtpërdrejtë për të krijuar Institucionet e Përkohshme të

Vetëqeverisjes lokale në Kosovë (IPVQ);

• I kërkoi OKB-së të sigurojë kthimin e sigurt dhe të papenguar të të gjithë

refugjatëve dhe personave të zhvendosur në shtëpitë e tyre në Kosovë dhe të

sigurojë kushtet për një jetë paqësore dhe normale për të gjithë banorët e krahinës;

• I kërkoi UÇK-së dhe grupeve të tjera të armatosura shqiptare kosovare të

çmilitarizoheshin;

• Autorizoi Kombet e Bashkuara për të lehtësuar një proces politik për përcaktimin

e statusit të ardhshëm të Kosovës. Statusi i ardhshëm i Kosovës do të marrë

parasysh marrëveshjen e Rambujesë e cila Serbia nuk pranoi për të nënshkruar në

vitin 1998, dhe që "vullneti i popullit të Kosovës" të jetë një nga parimet

udhëheqëse në përcaktimin e statusit të Kosovës.160

Që nga viti 2010, për shkak të zhvillimeve në terren që e kanë zbehur dukshëm rolin e

rezolutës 1244, qeveria serbe ka artikuluar fuqishëm në Këshillin e Sigurimit të OKB-së

dhe forumet e tjera të rëndësishme ndërkombëtare se Rezoluta 1244 është e

detyrueshme161 për t’u përdorur si e vetmja referencë ligjore kur përmendet Kosova.

Megjithatë, pas shpalljes së pavarësisë së Kosovës dhe daljes së Opinionit Këshillimor të

Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë, rezoluta 1244 është shpallur si "e tejkaluar", dhe

se referencat për këtë rezolutë vazhdojnë të përdoren për të ruajtur fytyrën e Serbisë në

arenën ndërkombëtare.162

160 Po aty. 161Shih UN Press release, Burimi: http://www.un.org/News/Press/docs/2010/ga10980.doc.htm 162 Shih artikullin Serbia’s EU bid, The Economist, Burimi:

http://www.economist.com/blogs/easternapproaches/2012/03/serbias-eu-bid

50

2.3. Fazat e ndërhyrjes së komunitetit ndërkombëtar në Kosovë

Ngurrimi i fuqive të perëndimit për të marrë në shqyrtim çështjen e Kosovës në Dejton,

është pjesërisht i shpjegueshëm me faktin se në atë kohë, çdo zgjidhje e qëndrueshme për

problemin e Kosovës do të krijonte një precedent të rrezikshëm që mund të destabilizonte

vende të tjera në Ballkan dhe gjetkë ku haseshin probleme ndëretnike. Një tjetër arsye e

rëndësishme për t’u pasur parasysh gjatë argumentimit të këtij qëndrimi neglizhues të

perëndimit ndaj Kosovës para dhe gjatë procesit të Marrëveshjes së Dejtonit, ishte edhe

fakti se Milosheviç deklaroi se nuk pranonte në asnjë mënyrë të diskutonte mbi këtë

çështje. Duke pasur emergjencën për zgjidhjen e konfliktit në Bosnje, si dhe synimin e

fuqive perëndimore që Milosheviç të ishte i angazhuar në zbatimin e marrëveshjeve të

Dejtonit, ishte e kuptueshme që pse GK zgjodhi të përjashtonte çështjen e Kosovës nga

procesi i arritjes së marrëveshjes së Dejtonit. Në fund të fundit, BE-ja në fillim të viteteve

‘90, sipas thënies të MPJ belg të kësaj periudhe, z. Eyskens, nuk ishte veçse një “gjigant

në ekonomi, xhuxh në politikë dhe krimb në ushtri.”163

Në konfliktin e Kosovës shanset për një zgjidhje politike u reduktuan në mënyrë

dramatike gjatë verës së vitit 1998 për shkak të përfshirjes së vonuar të bashkësisë

ndërkombëtare. Anëtarët e GK u preokupuan tërësisht me çështjet që lidheshin me

zbatimin e Marrëveshjes së Dejtonit dhe axhendat e tyre të brendshme politike, gjë që

pengoi një ndërhyrje më të shpejtë në Kosovë, e cila do të kishte rezultuar më efikase në

menaxhimin e të gjithë konfliktit.

Ishte pikërisht “Urdhri i aktivizimit”, i miratuar mbas një debati maratonë nga mbledhja e

Këshillit të NATO-s në takimin e datës 18 tetor 1998 (më saktë në orët e para të

mëngjesit të 19 tetor 1998), akti që përbën një pikë kulmore në përqasjen e komunitetit

ndërkombëtar ndaj konfliktit të Kosovës, si dhe njëherazi sinjalizoi një kthesë të fortë në

taktikën e ndjekur të negociatave, pasi tani e tutje negociatat do të mbështeteshin nga një

"kërcënim i besueshëm i përdorimit të forcës”.

Sipas Belami,164 komuniteti ndërkombëtar u përfshi në Kosovë sipas një përcaktimi prej

7 fazash, të cilat karakterizuan ndërhyrjen ndërkombëtare në zgjidhjen e çështjes së

Kosovës. Faza e parë titullohet "Mosndërhyrje" dhe që përfshin një periudhë kohore prej

18 muajsh, nga janari 1991 deri në Gusht 1992. Gjatë kësaj periudhe komuniteti

ndërkombëtar ishte i "zënë" totalisht me përcaktimet politiko-ligjore ndërkombëtare që

dolën si pasojë e shpërbërjes së Jugosllavisë. Në këtë periudhë liderët kosovarë u

përpoqën pa sukses që çështja e Kosovës të trajtohej njëlloj me statusin e ish republikave

163 Whitney, Craig R, War in the gulf: Europe; Gulf Fighting Shatters Europeans' Fragile Unity, New

York Times, 25 January 1991 164 Shih Alex J. Bellamy, Kosovo and International Society, Palgrave Macmillian, 2002

51

të tjera jugosllave. Kjo kërkese e palës kosovare u injorua tërësisht nga komuniteti

ndërkombëtar dhe për më tepër fati i Kosovës u lidh me fatin e Serbisë.

E formuluar ndryshe, gjatë kësaj etapë fillestare, kur konflikti në Kosovë ishte vetëm

verbal dhe në horizont nuk dukej ndonjë shenjë e qartë që ky konflikt verbal mund të

përshkallëzohej deri në shpërthimin e konfliktit të armatosur, komuniteti ndërkombëtar,

përfshi këtu diplomacinë evropiane, i druhej procesit të ri përcaktimit të kufijve të

Jugosllavisë. Ky proces mendohej se në atë kohë mund të prodhonte pasoja

destabilizuese për Malin e Zi, Bosnjën e Maqedoninë, si dhe mund të inkurajonte lëvizjet

separatiste në pjesë të tjera të Evropës (baskët në Spanjë, IRA në Irlandë, etj) dhe të botës

(Kaukaz, Tibet, etj).

Padyshim, në vetvete kjo droje në atë kohë nuk ishte krejt e pabazë, por duke e trajtuar në

prizmin e ndërthurjes së çështjeve dhe balancën e forcave në tërësi, arrihet në

përfundimin se interesi i komunitetit ndërkombëtar në ruajtjen e kufijve ndërkombëtarë,

nuk duhej të bëhej pengesë për ndaljen e abuzimeve flagrante ndaj të drejtave të njeriut

në Kosovë. Masat parandaluese duhet të ishin vënë në veprim përpara se dhuna të

përshkallëzohej në një konflikt të armatosur, duke shkaktuar kështu një katastrofë

humanitare të përmasave shumë të mëdha, me mijëra të vdekur, të zhdukur dhe shumë të

shpërngulur, si dhe kosto të mëdha politike dhe ekonomike për mbarë komunitetin

ndërkombëtar.

Interesat e momentit të komunitetit ndërkombëtar për ruajtjen e stabilitetit territorial në

Ballkan, duhet të ishin ushtruar në përputhje me kërkesat për respektim të të drejtave

themelore të njeriut dhe të drejtën për vetëvendosje kombëtare. Dëshira “e tepruar” e

komunitetit ndërkombëtar në ruajtjen e status quo-së së arritur në Bosnjë dhe frika ndaj

ndryshimit të kufijve ndërkombëtarë, prodhuan situatën e trishtuar ku dhuna sporadike u

përshkallëzua në konflikt të armatosur ndërkombëtar. Në këtë mënyrë, komuniteti

ndërkombëtar duke i mëshuar fuqimisht tezës së ruajtjes së kufijve nëpërmjet tolerimit të

abuzimeve serioze ndaj të drejtave të njeriut në Kosovë, prodhoi pikërisht atë skenar, të

cilin po vet ai po kërkonte ta shmangte me çdo kusht- përshkallëzimin e konfliktit dhe

destabilitetin e mbarë rajonit të Ballkanit.

Bashkësia ndërkombëtare gjatë fazës së hershme të konfliktit në Kosovë provoi

paaftësinë e saj për të zhvilluar një strategji frutdhënëse për parandalimin e

përshkallëzimit të konfliktit në këtë vend. Për t'i bërë gjërat edhe më keq, ajo me naivitet

kontribuoi, ndoshta pa qëllim, në përshkallëzimin e konfliktit duke paragjykuar rezultatin

e negociatave mbi statusin e ardhshëm të Kosovës dhe duke dënuar rezistencën e

dhunshme të shqiptarëve ndaj regjimit shtypës së Beogradit.165

165 Stefan Troebst, Conflict in Kosovo: Failure of Prevention? An Analytical Documentation, 1992-1998,

European Centre for Minority Issues (ECMI) Flensburg, 1998

52

Faza e dytë sipas Belami titullohet "Angazhim i kufizuar" dhe përfshin periudhën kohore

Gusht 1992 deri qershor 1993. Gatë kësaj periudhe komuniteti ndërkombëtar duke e

trajtuar fatin e Kosovës të lidhur ngushtë me fatin e Serbisë, dislokoi në terren Misionin e

Verifikimit të OSBE-së (në atë kohe KSBE), i cili mandatoi Grupin e Punës mbi të

Drejtat e Minoriteteve që të studiojë këto të drejta edhe në territorin e Kosovës. Ndonëse

diplomacia evropiane vazhdoi të injoronte çështjen e Kosovës, SHBA u treguan mjaft

aktive duke lëshuar ""ultimatumin e krishtlindjeve", i cili iu diktua Milosheviçit, fjalë për

fjalë, nga Ambasadori i SHBA-ve në Beograd, ku paralajmërohej Serbia se në rast se do

të gjendej e përgjegjshme për dhunën në Kosovë, do të përballej me sulme ushtarake. Ky

ultimatum i lëshuar nga administrata e Presidentit Xhorxh Bush (George Bush -Senior)

në dhjetor 1992 në përfundim të mandatit në Shtëpinë e Bardhë, u rikonfirmua një vit më

vonë nga Presidenti i sapo zgjedhur Klinton, si dhe mendohet të ketë qenë një kërcënim i

suksesshëm i diplomacisë amerikane.166

Mesazhi i përcjellë nga komuniteti ndërkombëtar për palët në konflikt në Beograd dhe

Prishtinë ka qenë i prerë: jo dhunë, jo ndryshim i njëanshëm i kufijve ndërkombëtarë, por

gjithashtu, jo zgjatje e status quo-së, e cila vetëm sa tensiononte situatën. Ky qëndrim

mbeti pothuajse i pandryshuar deri në vitin 1998. Faktori ndërkombëtar impononte

ruajtjen e autonomisë të brendshme për shqiptarët e Kosovës dhe integritetin territorial të

Republikës Federative Jugosllave. Pa dyshim, asnjë nga këto formula nuk shërbeu si një

pikënisje për dialog midis palëve për të zgjidhur problemet e tyre. Në të dy “kampet”

kishte aktorë të prirë për të përdorur dhunën për të arritur qëllimet e tyre politike, ose për

të përqendruar në duart e tyre kontrollin e situatës së brishtë. Shqiptarët e Kosovës ishin

padyshim në favor të pavarësisë dhe të krijimit të një kufiri të ri ndërkombëtar midis

Kosovës dhe RFJ-së; ndërsa serbët në favor të status quo në Kosovë.

Në këtë periudhë fillon aktivizimi i Grupit të Kontaktit (GK) për Kosovën, i cili

formalisht ishte ngritur për zgjidhjen konfliktit të Bosnjës, ndërkohë tani grupit ekzistues

të anëtarëve të këtij grupi iu shtua edhe Italia. GK është emri për një grupim joformal të

vendeve me ndikim që kanë një interes të rëndësishëm në zhvillimet politike në Ballkan.

Në përbërjen e vet ai kishte katër nga pesë anëtarët e përhershëm të Këshillit të Sigurimit

të OKB-së dhe vendet që kontribuonin më shumë me trupa dhe ndihma në përpjekjet për

ndërtimin e paqes në Ballkan. Përfaqësuesit e Këshillit të BE-së, Presidencës së BE-së,

Komisionit Evropian dhe NATO-s në përgjithësi lejoheshin të merrnin pjesë në takimet e

GK.

Bashkimi Evropian dhe shumë prej shteteve anëtare të tij ishin të shqetësuar për

legjitimitetin dhe transparencën e GK. Në disa aspekte GK u pa si një konkurrent i

Politikës së Përbashkët të Jashtme dhe të Sigurisë (CFSP) të BE-së, shpallur nga BE-ja në

traktatin e Mastrihtit të shkurtit të 1992. Megjithatë, për shkak të informalitetit të

166Kimberly Hudsson, Justice, Intervention, and Force in International Relations: Reassessing just war

theory in the 21st century, Routledge, 2009 fq.135

53

formimit dhe funksionimit të GK, ky i fundit nuk ishte i detyruar që të informonte vendet

e BE-së mbi vendimet që merrte dhe jo të gjitha shtetet anëtare të BE-së mendonin se

ishin mbajtur të informuar si duhet, pavarësisht publikimit të deklaratave të GK. Një

numër i shteteve të BE-së jashtë GK gjithashtu ishin të shqetësuar për mungesën e

aftësisë për të ndikuar vendimet e marra nga Grupi. Megjithatë, gjatë gjithë viteve të

aktivitetit të tij, GK ka punuar ndjeshëm për të kapërcyer këtë problem dhe me

evoluimin e si të rolit të GK dhe ashtu edhe të CFSP të BE-së, u bë e qartë se të dy

institucionet nuk ishin në kundërshtim me njëri-tjetrin. Në këtë mënyrë, për sa kohë që

GK vazhdoi të mbante të informuar vendet anëtare të BE-së, sa herë që ishte e

nevojshme, dhe për aq kohë sa arrti të përdorë fuqinë e tij me mençuri, legjitimiteti i GK

nuk përbënte më një problem të madh.167

Përveç legjitimitetit dhe transparencës, probleme këto “lehtësisht” të kapërcyeshme prej

GK, ky i fundit vuante prej një tjetër problemi serioz. Ishte lehtësisht e dallueshme se

anëtarët e Grupit të Kontaktit, nuk ishin vetëm ambasadorë dhe ekspertë të pavarur, por

njëkohësisht edhe përfaqësues të qeverive të tyre përkatëse. Asnjë prej anëtarëve të tij

nuk e kishte luksin që aktivitetin që ushtronte si anëtar i GK, ta trajtonte si prioritetin e tij

të vetëm.

Kjo varësi e dyfishtë e tyre prodhoi në terren dy pasoja të rënda. Së pari, siç evidentohet

ndjeshëm në rastin e vendosjes së sanksioneve, interesat kombëtare mund të bëjnë të

pamundur miratimin e masave adekuate për zgjidhjen e problemit. Së dyti, çështje të

tjera të brendshme apo ndërkombëtare, që mund të ishin plotësisht të shkëputura nga

fusha e interesit e GK, i tërhiqnin vëmendjen dhe absorbonin energjitë anëtarëve të këtij

Grupi. Në rastin e Kosovës, kjo pamundësi e GK për të marrë masat e duhura dhe në

kohën e duhur, u kushtoi shtrenjtë jo vetë anëtarëve të Grupit, por shqiptarëve të Kosovës

dhe ndoshta akoma më shtrenjtë, serbëve, pasi këta të fundit nuk e gëlltitën lehtë

bombardimin prej NATO-s. Kur GK më në fund mundi të përfshihej plotësisht në

çështjen e Kosovës në vjeshtë të vitit 1998, qëndrimet e shqiptarëve të Kosovës, serbëve

nga njëra anë dhe të “perëndimorëve” dhe rusëve në anën tjetër, ishin tashmë pothuajse

përtej ndonjë kompromisi të mundshëm.

Faza e tretë sipas Belami titullohet "Mosndërhyrje e sëmurë" dhe përfshin një periudhë

relativisht të gjatë kohore, 5 vjet, që nga qershori 1993 deri në Mars 1998. Gjatë kësaj

periudhe evidentohet përzënia e Misionit Verifikues të OSBE-së prej Milosheviçit dhe

heqja e Kosovës nga mandati verifikues i Grupit të Punës për Minoritet në kuadrin e

Konferencës Ndërkombëtare për ish Jugosllavinë. Kjo periudhë u dominua nga një bindje

e sëmurë e diplomacisë evropiane dhe amerikane, sipas të cilës Kosova duhej sakrifikuar

në mënyrë që Milosheviçi të garantonte marrëveshjen e Dejton-it për paqen në Bosnje.

Duke dashur që të mbanin Milosheviçin të angazhuar në procesin e paqebërjes pas luftës

167Jelena Subotic, Perceptions of Legitimacy in the Western Balkans, Burimi:

http://www.wilsoncenter.org/sites/default/files/Subotic%20Working%20Paper%20%236.pdf

54

në Bosnje, komuniteti ndërkombëtar i bëri lëshime Milosheviçit duke hequr sanksionet

ekonomike dhe duke normalizuar tregtinë ndërkombëtare me Serbinë, pavarësisht

përkeqësimit të vazhdueshëm të situatës në terren në të gjitha skajet e Kosovës. Duhet

theksuar se edhe gjatë kësaj periudhe pati disa përpjekje të komunitetit ndërkombëtar për

të "disiplinuar Serbinë", por këto përpjekje ishin të dobëta dhe që të gjitha dështuan

përballë "këmbënguljes" serbe për t’u marrë vetë me "çështjen e brendshme të Kosovës".

Komuniteti ndërkombëtar gjatë kësaj periudhe pati jo një, por disa raste, për të treguar

angazhimin e tij për zgjidhje të konfliktit të heshtur në Kosovë. Pika më kulmore, në

morinë e ngjarjeve të rëndësishme diplomatike për të adresuar çështjet e nxehta në

Ballkan, përbën Konferenca e Dejton-it, e mbajtur në 1-21 nëntor 1995, Marrëveshja

finale e të cilës u nënshkrua në Paris në 14 dhjetor 1995, duke i dhënë fund konfliktit të

armatosur në Bosnje, i cili zgjati plot tre vite e gjysmë. Kosova nuk u thirr të

përfaqësohej në këtë konferencë dhe nuk përbënte çështje diskutimi në morinë e

çështjeve të shumta që u diskutuan gjatë procesit të paqes së Dejton-it. Përveç shqetësimit

mbi stabilitetin e Bosnjës dhe sigurimit të mbështetjes së zbatimit prej presidentit serb të

asaj kohe, Milosheviç, të marrëveshjes së Dejton-it, në fillimet e konfliktit të Kosovës

përqasja e komunitetit ndërkombëtar në Kosovë u ndikua fuqimisht nga dëshira për të

shmangur pavarësinë e krahinës.168

Në reflektim të plotë të politikës së "Mosndërhyrjes së sëmurë", GK i mbledhur në nivel

ministrash të jashtëm më 24 shtator 1997 në Nju Jork, paraqiti synimet e tij për

angazhimin e ardhshëm lidhur me mosmarrëveshjen mbi statusin e Kosovës: “ne nuk e

mbështesim pavarësinë dhe ne nuk e mbështesim ruajtjen e status quo-së. Ne mbështesim

një status të zgjeruar të Kosovës në kuadër të RFJ-së. Ky status duhet për të mbrojtur

plotësisht të drejtat e popullsisë shqiptare në përputhje me standardet e OSBE-së dhe të

kartës së OKB-së. Si hap i parë për të ulur tensionet, është thelbësore që të fillojë

dialogu”.169

Fazën e katërt Belami e titullon "Debati mbi ndërhyrjen" dhe që përfshin një periudhë 8

mujore nga marsi 1998 deri në tetor 1998, gjatë të cilës komuniteti ndërkombëtar u

detyrua të "zgjohej", për arsye të domosdoshmërisë të adresimit të siturës së rëndë në

terren. Kjo periudhë karakterizohet nga një përshkallëzim i dukshëm i dhunës ndaj

popullsisë civile, si pasojë e kundërpërgjigjes ushtarake të Serbisë ndaj aktivitetit në

rritje të UÇK-së.

Ndërmjet vendeve perëndimore dhe anëtare të NATO-s, kishte të tilla që nuk do ta

miratonin këtë ndërhyrje ushtarake, pa një mandat eksplicit të KS. Lidhur me qëndrimin e

vendeve të ndryshme për ndërhyrjen ushtarake të NATO-s, mbas miratimi të rezolutës

168 Shih “Under the orders”, vepër e cituar, f. 63 169 Statement on Kosovo of the Contact Group Foreign Ministers, Burimi: http://www.ohr.int/other-

doc/contact-g/default.asp?content_id=3543

55

1199 të KS, u krijuan të ashtuquajturat tre kampe që u pagëzuan nga Daalder dhe

O’Hanlon me togfjalëshin “debati teologjik”.170

I pari ishte “kampi katolik” (Franca dhe Italia), i cili insistonte në domosdoshmërinë e një

mandati të qartë nga KS OKB-së, duke argumentuar se “ashtu si edhe mëkati, ky rregull i

shenjtë mund të shkelet vetëm në raste tepër të veçanta”.

I dyti ishte “kampi luterian”(Britania e Madhe dhe Gjermania), i cili kishte adoptuar një

përqasje të bazuar në krizën humanitare që “kishte karakter gjithëpërfshirës dhe që

kërkonte një përgjigje emergjente”.

I treti ishte kampi i përfaqësuar nga SHBA-të, “kampi agnostik”, i cili ndante mendimin

se kërkesa për një mandat të KS për ndërhyrje ishte “as e shenjtë, e as absolute”.171 Në 10

tetor 1998, Këshilli i NATO-s, mbas një debati maratonë prej 10 orësh, mori një vendim

historik, që ekzistonte baza ligjore për të avancuar me planin e kërcënimit me anën e

përdorimit të forcës, dhe në rast se do duhej, edhe me përdorimin e saj.172

Sekretari Mbrojtjes i SHBA-ve, Uilliam Kohen (William Cohen), duke komentuar për

mandatin e KS të OKB-së për ndërhyrjen e mundshme ushtarake, u shpreh “SHBA-të

nuk e ndjejnë se është i detyrueshëm. Është i dëshirueshëm, por jo i detyrueshëm”.173 Në

të njëjtën kohë, Sekretarja e Shtetit, znj. Ollbrajt, u shpreh se: Nuk është dëshira jonë të

përdorim forcën. Dëshira jonë është ta zgjidhim me rrugë diplomatike”.174

Në këtë moment konstatohet “rritja e pjekurisë politike” dhe “ndërgjegjësimi maksimal” i

BE-së për domosdoshmërinë e përfshirjes aktive të BE-së në zgjidhjen e këtij konflikti.

Komisioni Evropian miratoi një deklaratë me përmbajtjen e mëposhtme: “Presidenti

Milosheviç mban një përgjegjësi të veçantë si kreu i qeverisë së RSFJ-së në gjetjen e një

zgjidhjeje paqësore për çështjen e Kosovës. ... Bashkimi Evropian mbetet i gatshëm të

marrë masa të tjera kundër Beogradit, nëse autoritetet e atjeshme nuk do të ndalojnë

përdorimin e tepërt të forcës dhe nuk të do të ndërmarrin hapa në drejtim të një progresi

politik të mirëfilltë”. Për më tepër, BE-ja inkurajonte organizatat e sigurisë

ndërkombëtare që të vazhdonin përpjekjet e tyre në këtë drejtim duke konsideruar të

gjitha opsionet, përfshirë ato që mund të kërkonin autorizimin (e Këshillit të Sigurimit të

Kombeve të Bashkuara) sipas kapitullit të VII-të.175

170 Daalder, I.H and O'Hanlon , M. E., Winning Ugly: NATO's War to Save Kosovo, The Brookings

Institutions, 2000,f.45 171 Po aty 172 Po aty. 173 Craig Whitney, Conflict in the Balkans: The overview; NATO to conduct large maneuvers to warn off

Serbs, NY times, 12 qershor 1998 174 Po aty. 175Shih EU Press statement, Bruksel, 9 qershor 1998, Burimi: europa.eu/rapid/press-release_PESC-98-

56_en.pdf

56

Gjatë kësaj faze relativisht aktive të përfshirjes së komunitetit ndërkombëtar në çështjen e

Kosovës, Grupi i Kontaktit zbatoi përqasjen e një negociatori të vetëm për

ndërmjetësimin e bisedimeve me Serbinë. Gjatë gjithë 1998, ambasadori i SHBA-ve në

Maqedoni, Kristofer Hill (Christopher Hill), ishte përgjegjës për përpjekjet kryesore të

GK për Kosovën. Ky i fundit vazhdoi të mbështeste aktivitetin diplomatik të Hill-it

ndërmjet deklaratave politike deri në shpërbërjen e tij, që ndodhi për shkak të dështimit të

bisedimeve në Rambuje, të cilat për rrjedhojë sollën fillimin e fushatës ajrore ushtarake

të NATO-s dhe tërheqjen e Rusisë prej këtij Grupi.

Gjatë kësaj periudhe, siç është shprehur edhe më sipër, SHBA-të ishin të lëkundura rreth

trajtës së aksionit ndërkombëtar në Kosovë. Shqetësimet ruse rreth zgjerimit të NATO-s

dhe presioni i opinionit të brendshëm publik, i bënë ata që të refuzojnë përdorimin e

forcës.176 Po kështu, për shkak të procesit ligjor kundër presidentit Klinton (çështja

Levinski), administrata e SHBA duhej gjithashtu të ishte shumë e kujdesshme në

përcaktimin e politikës së saj ndaj Kosovës, ashtu siç bënë gjermanët, sepse çdo dështim

në këtë drejtim mund të lëkundte mbështetjen e Partisë së Gjelbër në koalicion qeveritar,

e cila në thelb të programit të saj kishte lëvizjen pacifiste dhe në parim ishte kundër çdo

ndërhyrjeje ushtarake.

Padyshim pozicionet më të moderuara të miratuara prej serbëve dhe shqiptarëve të

Kosovës, për sa i përket çështjes së Kosovës, ishin nga njëra anë kthimi në autonominë e

vitit 1974, dhe nga ana tjetër një ri-federalizim i RFJ-së. Në shikim të parë, hendeku

midis këtyre dy pozicioneve dukej i kapërcyeshëm. Por një shqyrtim më i vëmendshëm i

këtyre dy pozicioneve nxjerr në pah se referencat e palëve në konflikt ishin krejtësisht të

ndryshme: autonomia i referohej Republikës së Serbisë - një Kosovë autonome do të

ishte sipas hierarkisë ende në vartësi të qeverisë së Republikës së Serbisë. Ri-federalizimi

i referohej RSFJ-së - një Republikë e Kosovës brenda federatës do të ishte sipas

hierarkisë në të njëjtin nivel si Republikat e Serbisë dhe Malit të Zi (dhe ndoshta si

Republikat e Vojvodinës dhe Sanxhakut). Por vënia në një pozitë të barabartë me

Prishtinën ishte e papranueshme për Beogradin, ashtu si dhe të mbeturit nën dominimin e

Beogradit ishte opsion i papranueshëm për Prishtinën.

Kështu që çështja e statusit të ardhshëm të Kosovës dukej pa një zgjidhje në horizont.

Deri në masakrën e Reçakut, forcat e moderuara në Beograd dhe Prishtinë si dhe

organizatat ndërkombëtare dhe OJQ-të kishin zgjedhur një qasje pragmatike për ndarjen e

çështjes së statusit prej masave të menjëhershme në mënyrë që të përmirësohej situata në

terren dhe të punohej për arritjen e një marrëveshjeje afatmesme të përkohshme.

Kuptohet se një qasje e tillë ishte e imponuar nga situata e tensionuar në terren, me qëllim

parandalimin e përshkallëzimit e mëtejshëm dhe shpërthimin e konfliktit të dhunshëm në

një shkallë më të gjerë.

176 Shih Arbatova, vepër e cituar

57

Masakrat ndaj popullsisë civile dhe përdorimi i tepruar i forcës nga ana e policisë kundër

demonstruesve, treguan se Milosheviçi e kishte projektuar politikën e tij ndaj Kosovës

vetëm për qëllim të ruajtjes së pushtetit të tij personal. Ai vazhdonte të injoronte

reagimet negative të bashkësisë ndërkombëtare, ndërkohë duke qenë i kritikuar ashpër

për muaj me radhë nga ana e nacionalistëve serb, që ai ishte treguar tepër i dobët në

adresimin e çështjeve të Kosovës, si dhe për lëshimet me vlerë të konsiderueshme ndaj

SHBA-ve në bisedimet e 23 shkurtit 1998, Milosheviçi kuptoi se kishte ardhur me të

vërtet koha e duhur për t’i treguar gjithë botës se kush ishte “i zoti i shtëpisë”.

Milosheviçi mendoi se efekti i këtyre ngjarjeve do të ishte i tillë: publiku serb, duke

përfshirë pjesën më të madhe të opozitës demokratike- do ta duartrokisnin, shqiptarët- do

të tmerroheshin dhe bashkësia ndërkombëtare- përsëri do të mbetej “thellësisht e

shqetësuar”, dhe asgjë më shumë. Por mesazhi që Milosheviçi i dha në të vërtetë

“perëndimit" ishte se Kosova nuk përbënte më një çështje e brendshme e Serbisë, por një

çështje personale e vetë Milosheviçit. Pra, vetë Milosheviçi ishte çelësi për zgjidhjen e

problemin të Kosovës.

Përsëritja e mendimit stereotip të bashkësisë ndërkombëtare se çdo zgjidhje e problemit

të Kosovës ishte e përfytyrueshme vetëm brenda kufijve të RSFJ – madje edhe brenda

Serbisë- demonstronte një mbështetje indirekte për interpretimin e konfliktit sipas

Milosheviçit, si një ‘çështje e brendshme’. Për më tepër, duke përjashtuar a priori

opsionin e pavarësisë për Kosovën dhe duke përkrahur etiketimin e Milosheviçit për

rezistencën e dhunshme shqiptare ndaj politikës shtypëse të Beogradit në mënyrë

eksplicite si ‘terrorizëm", Perëndimi-kryesisht Shtetet e Bashkuara dhe Grupi i Kontaktit

- legjitimuan brutalitetin e policisë serbe dhe në këtë mënyrë i hapën rrugën masakrës së

Drenicës177 dhe fillimit të luftës së armatosur në 28 shkurt 1998.

Fazën e pestë Belami e ka titulluar “ndërhyrje e paarmatosur”, e cila shtrihet gjatë

periudhës kohore tetor 1998- janar 1999. Gjatë kësaj periudhe vërehet një fillim i

dështuar i KVM të OSBE-së, pasi marrëveshja për këtë mision u bë pa marrë mendimin e

palës shqiptare-UÇK-së, e cila e shtriu ndjeshëm aktivitetin e saj duke marrë në terren

pozicionet që më parë kontrolloheshin nga forcat paraushtarake serbe. Gjithashtu,

marrëveshja Hollbruk - Milosheviç nuk parashikonte përdorimin e forcës në rast

moszbatimi, kështu që Milosheviç i kishte duart e lira për të mos e zbatuar atë.

Kështu, gjatë kësaj periudhe të shkurtër prej 4 muajsh forcat serbe u hodhën në ofensivë

të përgjithshme kundër “grupeve terroriste”, duke organizuar 45 operacione ushtarake, të

cilat arritën kulmin e tyre në 15 janar 1999 me masakrën e Reçakut. Kjo masakër përbën

një pikë të fortë kthese në diplomacinë e përfshirjes aktive të komunitetit ndërkombëtar

në Kosovë. Këtu fillon edhe faza e gjashtë, që Belami e ka titulluar “Diplomacia

177Shih Balkans : The fire is spreading, The Economist, 7 mars 1998, f. 41

58

bindëse”, e cila shtrihet gjatë periudhës janar-mars 1999. Gjatë kësaj periudhe

komunitetit ndërkombëtar duke përdorur kërcënimin e përdorimit të forcës nga ana e

NATO-s, detyruan palët që të uleshin në bisedime për të gjetur një zgjidhje politike të

problemit.

Fazën përmbyllëse të përfshirjes së komunitetit ndërkombëtar, Belami e ka titulluar

“Luftë e kufizuar”, e cila përfshin periudhën kohore mars-qershor 1999. Gjatë kësaj faze,

si kundërpërgjigje ndaj mospranimit të serbëve të marrëveshjes së Rambujesë, NATO

filloi bombardimet ajrore ndaj objekteve ushtarake serbe në territorin e Kosovës.

Ndërkohë, gjatë gjithë kësaj periudhe të përshkallëzimit gradual të konfliktit në Kosovë,

në Këshillin e Sigurimit, Kina e Rusia, arritën të bllokonin efektivitetin e marrjes së një

roli të fortë dhe dhënien e një përgjigje energjike të Këshillit të Sigurimit ndaj konfliktit.

Një fenomen i ngjashëm u shfaq edhe në GK, ku Rusia në veçanti luajti rolin e “mistrecit

destruktiv”, ndonëse rezistenca ruse u përdor në ato kohë nga shtetet perëndimore si një

përligjje e pasivitetit të tyre.

Anëtarët e BE-së që merrnin pjesë në GK ishin vënë përballë vështirësive serioze në

krijimin e një lidhjeje efikase midis Rusisë dhe SHBA-ve me anëtarët e tjerë të GK. Kjo

gjë e bënte aktiviteti e këtij organi në kufijtë e minimumit dhe çështja e përdorimit të

forcës vazhdonte të ishte problematike. Unitetit i GK u sigurua vetëm për aq kohë sa

SHBA-të ishin të lëkundura për të ndërmarrë veprime ushtarake. Politika e re dhe më

agresive të SHBA nga mesi i janarit 1999 ishte krejtësisht në kundërshtim me qëndrimin

e Rusisë për çështjen e Kosovës. Pikërisht, ishin vendet e BE-së, anëtare të GK, të

detyruara për të sjellë të dy palët së bashku në tavolinën e diskutimeve.

Pavarësisht nga problemet e brendshme, anëtarët evropian të GK arritën t’i krijonin botës

së jashtme imazhin e një fronti të bashkuar, gjë e cila ishte e tepër e rëndësishme për të

angazhuar BE dhe NATO. Problemi më serioz i jashtëm për anëtarët evropianë të Grupit

të Kontaktit, mbeteshin marrëdhëniet e tij me pjesën tjetër të vendeve të BE. Edhe pse

“legjitimiteti informal” i GK ishte shumë më i gjerë në vitin 1999, në krahasim me vitin

1994 kur ai u themelua, anëtarët e Grupit të Kontaktit ende ishin të ndjeshëm ndaj

qëndrimeve të partnerëve të tyre të BE-së. Kishte ende vende të tilla si Greqia, Spanja

dhe Holanda, etj., të cilët në mënyrë aktive kundërshtonin idenë e GK, kryesisht dhe për

të vetmen arsye kryesore për shkak se ata nuk ishin anëtarë të GK.178

Në një përpjekje për të adresuar këto dy shqetësime: legjitimiteti nga njëra anë dhe rritja

e transparencës në dhënien e informacionit, nga ana tjetër, disa vende evropiane bën

thirrje për një institucionalizim të mëtejshëm të Grupit të Kontaktit. Ideja për ta

178Christoph Schwegmann, The Contact Group and its impact on the European institutional structure,

Occasional Papers 16, Institute For Security Studies-Western European Union, June 2000, p. 20-21

59

transformuar Grupin e Kontaktit në një mekanizëm më të fortë e të ngjashëm me atë të

OSBE-së, apo në një “Këshill të Sigurimit Evropian” brenda kuadrit të BE-së kishte

filluar të qarkullonte. Por, çështja e të fituarit “më shumë legjitimitet” në shkëmbim të

dhënies të më shumë informacioni drejt jo anëtarëve të GK, ishte diçka që GK kërkonte

ta shmangte me çdo kusht. Institucionalizimi i mëtejshëm do të kishte rrezikuar

fleksibilitetin e paçmuar të GK, prandaj kjo ide kurrë nuk u bë një çështje e vërtetë që nga

momenti kur u kundërshtua nga rusët dhe amerikanët.179

Në periudhën maj- tetor 1998, me dijeninë dhe mbështetjen e GK, në sfondin e

bisedimeve të Rambujesë u zhvilluan dy procese të rëndësishme diplomatike. Këto ishin i

të ashtuquajturit 'Procesi Hill "- i udhëhequr nga Kristofer Hill dhe “Negociatat

Hollbruk”- të udhëhequra nga Riçard Hollbruk dhe që sollën si rezultat në tetor 1998

marrëveshjen “Hollbruk-Milosheviç”.

Në dritën e ultimatumit të NATO-s, urdhrit të aktivizimit-ACTORD, z. Hollbruk, i cili në

këtë kohë po negocionte jo vetëm për SHBA, por edhe në emër të Grupit të Kontaktit,

arriti një progres të momentit në bisedimet me presidentin Milosheviç. SHBA-të dhe BE,

apeluan në ndërprerjen e represionit serb dhe në këtë mënyrë u nënshkrua edhe

marrëveshja Milosheviç-Hollbruk, më 13 tetor të vitit 1998 në Beograd, e përbërë prej 11

pikave dhe kishte mbështetje të plotë të NATO-s dhe të Grupit të Kontaktit, përfshirë

edhe Rusinë. Për shumë arsye kjo konsiderohet si një arritje shumë e madhe. Sipas kësaj

marrëveshjeje, hapësira ajrore e Kosovës do të kontrollohej nga NATO. Si kurrë

ndonjëherë në Kosovë do të veprojnë 2.000 vëzhgues të OSBE-së. Do të kthehen

refugjatët shqiptar, si dhe do të fillonte procesi politik për zgjidhjen e problemit.180

Gjatë vjeshtës 1998, shpresa e vetme për të shmangur përdorimin e forcës qëndronte në

disa përpjekje të Grupit të Kontaktit për të kërkuar një zgjidhje politike në bazë të

marrëveshjes midis Hollbruk dhe Milosheviçit. Ky proces u udhëhoq nga ambasadori

amerikan në Maqedoni, Kristofer Hill, i cili kishte kohë në krye të përpjekjeve

diplomatike amerikane, para se Hollbruk të ndërhynte në negociata. Plani Hill i

shmangej përcaktimit të statusit ligjor të Kosovës, por në vend të kësaj, ky plan

përcaktonte autoritet publike në nivele të ndryshme të qeverisjes. Autoriteti kryesor u

ishte atribuuar komunat lokale të Kosovës, ndërkohë që një nivel i dytë i autoritetit

parashikohej të ushtrohej nga ana e bashkësive kombëtare, të cilët do të realizonin të

drejta të veçanta dhe shtesë përmes institucioneve të tyre. Rajoni i Kosovës vetë do të

kishte një Kuvend dhe një kryetar të zgjedhur drejtpërsëdrejti nga populli, cili do të

drejtonte një qeveri.

Në rast të pranimit, marrëveshja do t'i nënshtrohej një vlerësimi të plotë pas një periudhe

prej tre vjetësh dhe duhet të mbetej e hapur për përmirësime në rast të pëlqimit të të dy

179Po aty 180Vukaj, vepër e cituar, f. 193

60

palëve. Megjithatë, projekt- plani Hill dhe versionet e tij të shumta të rishikuara, u

hodhën poshtë nga qeveria e RSFJ-së. Të dy proceset: Hill dhe Hollbruk, u zhvilluan në

një shkallë të konsiderueshme në mënyrë të pavarur nga vetë negociatorët, ndërsa Grupi i

Kontaktit duke luajtur një rol mbikëqyrës dhe konsultativ, legjitimoi përpjekjet e të dy

negociatorëve. Ndërsa Hollbruk u përqendrua kryesisht në arritjen e një marrëveshje të

armëpushimit me Milosheviçin.181

Pavarësisht të metave që kishte plani Hill, ky propozim do të kishte pasur një shans për

t’u pranuar. Shqiptarët e Kosovës e mbështetën propozimin, megjithëse pa dëshirë.

Megjithatë, pavarësisht sinjaleve të mëparshme pozitive nga Serbia, plani u refuzua më 2

nëntor 1998 për shkak se ndryshimet e propozuara shtesë nga Serbia për planin nuk ishin

reflektuar. Pikërisht ky moment përbën dhe shansin e fundit të Grupit të Kontaktit për një

zgjidhje paqësore të krizës.

Rishikimi i tretë dhe i fundit i planit Hill u prezantua më 2 dhjetor 1998, por këtë herë

propozimi i ri u hodh poshtë menjëherë nga të dyja palët. Për shkak të zhvillimeve në

terren dhe fuqizimit të mëtejshëm të UÇK, në këtë moment palët nuk kishin më ndonjë

një interes të mirëqenë për një zgjidhje paqësore të ndërmjetësuar.

Më 15 tetor 1998, marrëveshja u pranua zyrtarisht nga Grupi i Kontaktit, i cili ra dakord

për të iniciuar një rezolutë të KS të OKB për ta mbështetur atë. Elementet më të

rëndësishme të marrëveshjes ishin:

• Presidenti Milosheviç ra dakord për respektim të plotë të Rezolutës 1199, gjë që

do të verifikohej nga ajri nëpërmjet avionëve të NATO-s;

• Në Kosovë do të vendosej një Mision Verifikimi i OSBE-së me rreth 2,000

persona të paarmatosur, të cilët do të gëzonin kompetenca të konsiderueshme dhe

mund të lëviznin lirshëm dhe vepronin kudo brenda Kosovës;

• U ra dakord për të arritur një marrëveshje politike me shqiptarët e Kosovës që të

përfshinte, ndër të tjera pikat e mëposhtme: vetëqeverisje të gjerë në Kosovë,

zgjedhje për një Kuvend të Kosovës që do të mbikëqyreshin nga OSBE-ja.182

Megjithatë, kjo marrëveshje u prit me skepticizëm nga komuniteti ndërkombëtar, përshi

këtu edhe vetë Grupin e Kontaktit, pasi Milosheviçi e kishte provuar tashmë disa herë,

në rastin e Bosnjës për shembull, se ai nuk ishte aspak i “shqetësuar” nga prania e

monitoruesve ndërkombëtare të pa ose të armatosur lehtë. Megjithatë, marrëveshja u

konsiderua si një mundësi e fundit për qeverinë serbe për të shmangur sulmet ajrore të

NATO-s.

181 Marc Weller, The crisis in Kosovo 1989-1999, 1999, f. 347-350 182 Daalder, I.H and O'Hanlon , M. E., Vepër e cituar, f.49-54

61

Si kundërpërgjigje e drejtpërdrejtë ndaj dhunës serbe, lindi edhe reagimi i organizuar dhe

i armatosur i kosovarëve në formën e krijimit të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës (UÇK), e

cila e shpalli ekzistencën e saj publikisht në fund të vitit 1997. Anëtarë të UÇK-së u bënë

shumë të rinj të papunë, të cilët të indinjuar nga situata e rëndë ekonomike dhe sociale e

Kosovës, ishin të gatshëm të sakrifikonin dhe jetën duke luftuar për pavarësinë e

Kosovës.

Dalja e UÇK-së në skenë u shfrytëzua nga shteti serb për të rritur e përshkallëzuar

dhunën, duke mbjellë e ashpërsuar më tej urrejtjen e popullsisë. Regjimi shtypës i

Beogradit ia lejoi vetes të shkelte me forcë çdo gjë, ligjet, rregullat e jetës, të drejtat dhe

liritë e njeriut, për më tepër me veprime sistematike e të planifikuara mirë. Në mars 1998

vërehet një përshkallëzim i veprimtarisë ushtarake të forcave paramilitare serbe, e

dokumentuar kjo në ngjarjet e konfliktit të armatosur të Prekazit, në zonën e Drenicës.

Është masakra e parë, që denoncohet në opinionin ndërkombëtar me tërë përmasat

tronditëse të tij. Kjo masakër do të pasonte me masakrën e Reçakut në 15 janar 1999, ku

u vranë barbarisht 45 kosovarë, burra, gra e fëmijë. Në fund të janarit 1999, forcat

jugosllave nën pretekstin e fillimit "të stërvitjeve dimërore" filluan goditjet me artileri

dhe shpërnguljen me dhunë të qytetarëve drejt kufijve jugorë. Filloi taktika e djegies dhe

shkatërrimit të shtëpive të civilëve, nën pretekstin e goditjes së bazave luftarake dhe

mbështetëse të UÇK-së.

UÇK-ja u bë faktor vendimtar në nxitjen dhe angazhimin e faktorit politik ndërkombëtar

në zgjidhjen e krizës ballkanike të shkaktuar nga regjimi i Beogradit në Kosovë. Ajo lindi

si një lëvizje e armatosur me rrënjë të thella në popull dhe në pranverën e viteve 81, si

dhe u fuqizua në kushtet e një represioni të paparë policor e ushtarak. UÇK sfidoi

autoritetin ushtarak të Beogradit dhe arriti të fitonte simpatinë e vendeve përparimtare

demokratike të botës.

Vlerat e saj janë vlera të karakterit shumëdimensional për mënyrën se si u krijua, u

fuqizua dhe e realizoi misionin e saj. Lufta e drejtë dhe e vendosur e UÇK-së i dha asaj

legjitimitetin ndërkombëtar, duke e bërë faktor vendimmarrës, dhe si lëvizje

ndërkombëtarisht të pranuar.183 Pa UÇK-në, Kosova do të vazhdonte ende të vërtitej në

vorbullën e diplomacisë boshe, të një diplomacie joefektive, që do të kënaqej me

deklarata dhe jo me veprime konkrete diplomatike që synon zgjidhjen reale afatgjate të

çështjes së Kosovës.184

Në fillimet e aktivitetit të saj UÇK-ja u cilësua si “bandë terroriste”, si lëvizje “marksiste-

leniniste”, si “ekstremiste nacionaliste” prej forcave, qarqeve e segmenteve të ndryshme

të politikës serbe. Vlen të përmendet këtu deklarata e të dërguarit të posaçëm të SHBA-

ve në Ballkan, z. Gelbard, i cili u shpreh në 23 shkurt 1998 se UÇK ishte një grup

183Edita Tahiri, Konferenca e Rambujes: Procesi negociator dhe dokumentet, Dukagjini, Pejë, 2001; f.23 184 Milo, Vepër e cituar 2009(a), f.116

62

terrorist.185 Në maj të vitit 1998 Ambasadori i SHBA-ve në Maqedoni, Kristofer Hill, u

ngarkua nga Sekretarja e Shtetit, znj. Ollbrajt, për të marrë një rol shtesë si i dërguar i

përhershëm mbi krizën në Kosovë. Ndër të tjera, z. Hill u porosit për të pasur kontakte të

fshehta me përfaqësues të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës (UÇK).

Vlen të përmendet se z. Hill në librin e vet kushtuar ngjarjeve në Kosovë, shkruan për një

rivalitet të zhvilluar mes tij dhe Riçard Hollbrukky i fundit u ngarkua për të ndihmuar në

këtë proces, nga njëra anë, dhe Robert Gelbard, I dërguari i SHBA për Kosovën nga ana

tjetër. Gelbardi fillimisht e shpalli UÇK-në një organizatë terroriste, vetëm e vetëm për

t'u takuar me përfaqësues të saj në Gjenevë menjëherë pas kësaj deklarate. Por, ky takim

në Gjenevë i kushtoi shtrenjtë z. Gelbard, pasi ky veprim i mbylli të gjitha dyert për të në

Beograd.186

Gjatë gjithë ofensivës serbe e jugosllave, komuniteti ndërkombëtar dënoi abuzimet

qeveritare, por nuk bëri asgjë për të penguar vazhdimin e ofensivës. Pasiviteti i

perëndimit la përshtypjen se po toleronte sulmet ndaj civilëve, dhe mund të jetë

interpretuar nga Milosheviçi si një dritë jeshile për të vazhduar. Avokatët e pasivitetit në

perëndim supozonin që ofensiva mund t’i çonte shqiptarët e Kosovës në tryezën e

negociatave. Një zyrtar i perëndimit u citua nga shtypi të thoshte se “ka një pikëpamje të

përgjithshme, sipas së cilës kryengritësit e UÇK-së po maten me hijen e mëngjesit e janë

fryrë ca si shumë, e për këtë arsye u duhen thyer hundët përpara negociatave.”187

Ndërsa Sekretari i Mbrojtjes i SHBA-ve, z. William Cohen, deklaroi se NATO “nuk është

se nuk i shihte” trupat serbe e jugosllave që sulmonin civilë e përdornin forcë në mënyrë

jo proporcionale, por NATO nuk donte të hidhej në aksione, të cilat “mund të

interpretoheshin si mbështetje në terren, qoftë morale, qoftë ushtarake, ndaj atyre që

kërkonin pavarësinë”, e me këtë nënkuptonte UÇK-në.188

Me kalimin e kohës, UÇK-ja ia doli të krijonte fizionominë e vet si një aktor i

rëndësishëm jo vetëm ushtarak, por edhe politik dhe negociator, duke merituar kështu një

vend në negociatat e Rambujesë dhe notat superiore të komunitetit ndërkombëtar.

Amerikanët të parët e kuptuan se UÇK-ja është tani një faktor dhe realitet i pa

injorueshëm në terren dhe se Rugova nuk mund të ushtronte ndikim mbi UÇK.

Amerikanët u vunë në kontakt të drejtpërdrejtë me përfaqësues dhe luftëtarë të UÇK,

duke sinjalizuar kështu dëshirën e tyre për përfshirjen e këtij faktori në bisedimet për

185Raport i Senatit të SHBA-ve, Burimi: http://fas.org/irp/world/para/docs/fr033199.htm 186Shih Christopher Hill's memoirs: the burning of the Embassy in Skopje, Burimi:

http://www.mia.mk/en/Inside/RenderSingleNews/326/132355863 187Reuters, 29 korrik 1998 188 Shih “Under the orders”, f. 56

63

zgjidhjen e situatës. Kjo manovër e SHBA-ve i gjeti në befasi evropianët dhe ata reaguan

jo pa nervozizëm.189

189Milo, vepër e cituar, 2009(a), f.74

64

3. KAPITULLI III- KOSOVA GJATË VITIT VENDIMTAR-

1999

3.1. Rambuje

Konferenca e Rambujesë përbën një ngjarje të shënuar në historinë e kombit shqiptar,

pasi ajo iu dedikua tërësisht çështjes së Kosovës. Në Rambuje dhe kudo përreth saj ishin

prezentë shqiptarët nga të gjitha trojet, duke përfshirë këtu drejtuesit e atëhershëm të lartë

të shtetit shqiptar, të politikës e të diplomacisë shqiptare, studiues të kulturës dhe

shkencave humanitare, si dhe veprimtarë të shquar nga e gjithë diaspora. Të gjithë

shqiptarët kishin ardhur për të mbështetur Delegacionin, për të inkurajuar atë të arrinte

një Marrëveshje dhe që të shfrytëzohej në maksimum ky shans historik që u ofrohej

shqiptarëve pas afro 85 vitesh dhe, më e rëndësishmja, të mos humbej mbështetja

ndërkombëtare në këtë moment kritik për Kosovën dhe çështjen shqiptare.

Konferenca në Rambuje erdhi si një kundërpërgjigje e represionit serb në rritje.

Masakrimi i 45 civilëve më 15 janar 1999 në Reçak nga forcat e sigurimit serb, tronditi

tërë opinionin ndërkombëtar. Ky veprim i kalonte përmasat e krimeve të luftës dhe të

krimeve kundër njerëzimit. Megjithëse sulmi ishte sipas disa gjasave i provokuar nga një

pusi e UÇK-së tri ditë më parë, gjatë së cilës u vranë tre policë serbë, forcat qeveritare u

përgjigjën duke qëlluar mbi civilë, duke torturuar të arrestuar dhe duke kryer ekzekutime

në masë.190 Është e rëndësishme të theksohet se masakra në Reçak, jo vetëm që u mirë-

dokumentua nga misioni i OSBE-së, por edhe u denoncua në kohë reale nga vetë kreu i

këtij misioni, diplomati amerikan z. Ulliam Uoker. Në mohim të kësaj masakre, qeveria

jugosllave u shpreh se viktimat ishin luftëtarë të UÇK- së të vrarë në luftime me njëri

tjetrin dhe kërcënuan se do ta largonin Uoker-in – të etiketuar si “një përfaqësues dhe

patron i separatizmit dhe i terrorizmit.”191

Më 18 janar 1999, kryeprokurores të Gjykatës për Krimet e Luftës, znj. Luiz Arbur

(Louise Arbour) iu mohua hyrja në Kosovë, ndërsa ajo kishte planifikuar të hetonte mbi

ngjarjen e Reçakut. Masakra e Reçakut provokoi një indinjatë të madhe në publikun

perëndimor dhe qeveritë perëndimore filluan të konsultoheshin mbi rrugët e mbështetjes

së diplomacisë me forcën. NATO rriti kërcënimet e saj për veprime luftarake, nëse

sulmet mbi civilë nuk do të reshtnin.

Duke pasur parasysh mësimet e rënda nga masakrat në Bosnje, si dhe duke marrë shkas

nga ngjarja e rëndë në Reçak, fuqitë perëndimore më në fund u ndërgjegjësuan

190Shih Raportin e Human Rights Watch, Krim lufte i qeverisë jugosllave në Reçak, Janar 1999. 191Shih “Under the orders”, f. 57, si dhe Deklaratë e Presidentit serb, Milan Milutinoviç, Borba, 18 janar

1999

65

mjaftueshëm për domosdoshmërinë e zgjidhjes së çështjes kosovare dhe vendosën që të

angazhohen në bisedimet e paqes midis Kosovës dhe Serbisë. Më 29 janar 1999 Grupi i

Kontaktit, i mbledhur në Londër, doli me deklaratën historike për mbajtjen e Konferencës

në Rambuje dhe miratoi 10 parimet e pa negociueshme, mbi të cilat duhej të ndërtohej

Marrëveshja Kalimtare për Kosovën. Pranimi i dokumentit të 10 parimeve të pa

negociueshme nga palët negociatore, ishte parakusht për pjesëmarrje në Konferencën e

Rambujesë dhe këto parime ishin:

1. Domosdoshmëria e ndërprerjes së menjëhershme të dhunës dhe respektimi i

armëpushimit;

2. Zgjidhja paqësore përmes dialogut;

3. Marrëveshja kalimtare: një mekanizëm për zgjidhjen përfundimtare pas

periudhës kalimtare trevjeçare;

4. Mos ndryshimi i njëanshëm i statusit kalimtar;

5. Integriteti territorial i RSFJ-së dhe i vendeve fqinje;

6. Mbrojtja e të drejtave të pjesëtarëve të të gjitha komuniteteve kombëtare

(ruajtja e identitetit, gjuhës dhe arsimit: mbrojtja e veçantë e institucioneve të tyre

të besimit);

7. Zgjedhje të lira dhe të ndershme në Kosovë nën mbikëqyrjen e OSBE-së;

8. Asnjë palë nuk do të ndjekë penalisht dikë për krime që lidhen me konfliktin e

Kosovës (përveç: krimeve kundër njerëzimit, krimeve të luftës, dhe shkeljeve të

tjera serioze të së drejtës ndërkombëtare);

9. Amnistia dhe lirimi i të burgosurve politikë;

10. Pjesëmarrja ndërkombëtare dhe bashkëpunimi i plotë i të gjitha palëve në

zbatimin e marrëveshjes.192

Fryma e Deklaratës së mësipërme të Grupit të Kontaktit, ishte gati në formën e një

ultimatumi për të gjetur një zgjidhje e për të negociuar para pranverës.193 Ndërkohë, vlen

të theksohet se një ditë me vonë, për të mbështetur këtë vendim politik të Grupit të

Kontaktit, në 30 janar 1999, Këshilli i NATO-s e ripërtëriu vendimin e marrë në tetorin e

vitit të kaluar (urdhrin e aktivizimit- shënim i autorit), duke vendosur kështu kornizë

diplomatike për Konferencën.194

Në Prishtinë e pritën mjaft mirë këtë iniciativë të Grupit të Kontaktit, pasi Kosova në

192 Edita Tahiri, vepër e cituar, f. 54-56 193 Paskal Milo, vepër e cituar, 2009(a), 138 194 Joschka Fischer, Vitet kuq-gjelbër, Koha, Prishtinë; 2008, f.131

66

Rambuje do të thoshte Kosova në Perëndim, e Kosova në Perëndim do të thoshte Kosova

jashtë Jugosllavisë.195 Ndërsa Tirana zyrtare, kishte kërkuar nga z. Fushe, këshilltar i

posaçëm i Ministrit të Jashtëm francez, z. Vedrin, dhe i ngarkuar për Kosovën, që

Shqipërisë t’i jepej statusi i vëzhguesit në këtë konferencë, gjë që nuk u pranua. Si

arsyetim këshilltari Fushe do të deklarojë se nuk do të ketë vëzhgues të tjerë nga

Ballkani, dhe se në Rambuje nuk do të ketë konferencë ndërkombëtare si ajo e Parisit për

Bosnjën.196

Natyrshëm në Beograd, deklarata e Grupit të Kontaktit nuk u prit mirë. Beogradi nën

trysninë e kërcënimeve të NATO-s, pranoi me hezitim të merrte pjesë në Konferencën

Ndërkombëtare për Kosovën në Rambuje, edhe pse deri atëherë çështjen e Kosovës e

quante ende çështje të brendshme të Serbisë. Delegacioni serb kryesohej nga Ratko

Markovic, Zv/Kryeministër i qeverisë së Serbisë, më pas kryesimin e delegacionit e mori

përsipër Presidenti i Serbisë, Milan Milutinoviç. “Delegacioni serb përbëhej nga 13

persona, shumica nga Kosova, përfaqësues të minoriteteve të qena e të paqena, përfshirë

edhe dy kryetarë shqiptarë të partive të shpikura197. Ky ishte synim i dëshpëruar për të

dëshmuar ‘tolerancën multietnike’ të Serbisë. Përveç dy shqiptarëve të ‘ndershëm’ (term

i shpikur në vitet e ’80) aty kishte futur edhe një boshnjak, një goran, dy turq, një rom,

madje edhe një ‘egjiptas’ zbulim ky i ri i regjimit serb.”198

Diplomatët kryesorë në bisedimet në Rambuje ishin ministrat e jashtëm Iber Vedrin

(Hubert Vedrin-Francë), Robin Kuk (Robin Cook-Britania e Madhe), Medlin Ollbrajt

(Madellene Albright-SHBA), Igor Ivanov (Игорь Иванов-Rusi), Joshka Fisher (Joschka

Fischer- Gjermani) dhe Lamberto Dini (Itali). Të gjithë ministrat e jashtëm, si dhe treshja

e ndërmjetësuesve Volfgang Petriç (Wolfgang Petrich), përfaqësues i BE-së, Kristofer

Hill (Christopher Hill), përfaqësues i SHBA dhe Boris Majorski (Борис Майорскнй),

përfaqësues i Rusisë, u mbështetën nga ekipet e vogla të diplomatëve dhe ekspertëve,

ndërsa ambasadori Riçard Hollbruk (Richard Holbrooke i SHBA) zgjodhi për të mbajtur

një profil të ulët, pas dështimit të marrëveshjes Hollbruk-Milosheviç.

Me qëllim të ndërprerjes së luftës, dhe për të vazhduar zgjedhje diplomatike, bashkësia

ndërkombëtare, e në veçanti SHBA-të, bënë përpjekje maksimale për ta kompozuar sa më

mirë delegacionin negociator të Kosovës. Thirrja e bashkësisë ndërkombëtare që Kosova

të flasë me një zë të vetëm, kishte në thelb përfaqësimin e të gjithë faktorëve kryesorë

politikë, përfshi këtu UÇK-në në të gjitha tryezat e bisedimeve. Delegacioni kosovar

kishte vështirësi për të përcaktuar përbërjen e tij. Komuniteti ndërkombëtar e kishte bërë

të qartë që dëshironte një delegacion negociator me bazë të gjerë, ndërkohë LDK-ja

përpiqej ta pengonte këtë gjë. Ishte e pritshme që LDK-ja e udhëhequr prej Dr. Rugovës

195Akademia e Shkencave, Kosova në Vështrim Enciklopedik, Toena Tiranë; 1999, f. 140 196 Milo, vepër e cituar ,2013, f.141 197 Po aty, f.142 198Shala Blerim, Vitet e Kosovës 1998-1999, Gama, Prishtinë; 2001, f.221

67

të pretendonte kryesimin e delegacionit kosovar në Rambuje. Kjo pritshmëri bazohej në

faktin se LDK-ja pretendonte “legjitimitetin qeverisës”, pasi kishte fituar dy here

zgjedhjet me shumicë absolute. Në të njëjtën kohë, ishte e dukshme që LDK-ja kishte

filluar të braktisej nga përkrahësit e saj për shkak të zhgënjimit nga mossuksesi i fushatës

së saj të rezistencës paqësore.

Blerim Shala, një nga anëtarët e delegacionit në Rambuje, në librin e vet shkruan: “Tre

ditët e mbetura deri në nisjen e konferencës së Rambujesë u mbushën me spekulime dhe

thashetheme për përbërjen e vërtetë të delegacionit të Kosovës. Tashmë diheshin emrat e

përfaqësuesve të UÇK-së, por pështjellimet më të mëdha ishin të lidhura me LDK-në, e

cila me çdo kusht dëshironte të kishte më së shumti pjesëmarrës në delegacionin tonë.

Megjithatë, Dr. Rugova vendosi që veç katër emrave të njohur që më parë, pra përveç tij,

F.Aganit, E.Tahirit dhe B. Bukoshit, të shtonte vetëm edhe emrin e akademik Idriz Ajetit, i

cili ishte kryetar i Kuvendit të Kosovës të dalë nga zgjedhjet e 22 marsit e të cilat, siç

dihej mirë, nuk i pranonte UÇK-ja. Inkuadrimi i Ajetit bëri që të krijohet historia për

‘institucionalistët’ në delegacionin tonë, sepse aty ishin Dr. Rugova, i cili hiqej si

‘President i Republikës së Kosovës’, Bujar Bukoshi që ishte ”Kryeministër i Republikës

së Kosovës” dhe Idriz Ajeti që vinte si ‘Kryetar i Kuvendit të Republikës së Kosovës’. Së

paku me tituj dhe funksionarë kishim republikë sa të duash në delegacionin e Kosovës.

Nga LBD, vinin Rexhep Qosja, Hydajet Hyseni, Mehmet Hajrizi dhe Bajram Kosumi,

Kryetar i Partisë Parlamentare të Kosovës. Si të pavarur, aty ishim Vetoni (Surroi) dhe

unë. U bëmë kështu 16 veta në delegacionin e Kosovës”.199

Në mbledhjen e parë të delegacionit kosovar në Rambuje, mbas bisedimeve të vështira, u

vendos që delegacioni të kryesohej nga Hashim Thaçi, përfaqësues i UÇK-së. Me këtë

gjest delegacioni kosovar jepte sinjalin e qartë për mbarë komunitetin ndërkombëtar se

UÇK ishte palë e bisedimeve, jo vetëm e barabartë, por madje me peshë kryesore në

arritjen e marrëveshjes. Gjithashtu, kryesimi i delegacionit prej UÇK përbënte gjithashtu

një kambanë alarmi për gjendjen e rëndë të popullit shqiptar të Kosovës. Në ditët e

mëvonshme delegacioni do të plotësohej me staf teknik, siç ishin ekspertët nga fusha të

ndashme (ligji, ekonomia, etj) dhe përkthyes. “Me qëllim rritjen e presionit ndaj palëve

për të arritur një marrëveshje, delegacioneve nuk do t’u lejohej dalja jashtë mureve të

kështjellës, për këtë dhe gazetat franceze delegacionet i cilësuan si ‘të burgosurit e

Kështjellës’ dhe se atyre u ishte imponuar regjimi i portave të mbyllura.’200

Delegacionin kosovar, i cili kishte ardhur për të nënshkruar një marrëveshje kalimtare, e

cila në radhë të parë do ndërpriste luftën në Kosovë, e shoqëroi gjatë gjithë Konferencës

pyetja se, çfarë do të bëhej me Kosovën pas tre vjetësh? A garantohej referendumi?201

Ata kishin ardhur në Konferencë me shpresën se forcat e NATO-s do të vendoseshin në

199 Blerim Shala, vepër e cituar, f. 218 200 Milo, vepër e cituar, 2013, f.145 201Qosja, vepër e cituar, f. 81

68

Kosovë si garantuese të paqes në qoftë se nënshkruhej marrëveshja dhe se forcat e

NATO-s, po ashtu do të vendoseshin në Kosovë në qoftë se regjimi i Milosheviçit nuk

pranon marrëveshjen dhe nuk pushon terrorin shtetëror mbi shqiptarët në Kosovë.202

Ndërkohë, edhe pse kishte pranuar të bisedonte, pala serbe vazhdonte ofensivën e saj

ushtarake në Kosovë. Gjatë gjithë zhvillimit të punimeve të konferencës, forcat serbe e

jugosllave u pozicionuan rreth kufirit të Kosovës me Serbinë, një tregues i qartë ky – i

kombinuar me këmbënguljen e delegacionit serb – se po përgatitej një ofensivë

ushtarake. Sipas OSBE-së, po bëhej “një organizim domethënës i forcave të ushtrisë

jugosllave në të gjithë Kosovën.203 Në këtë mënyrë pala serbe ushtronte presion të

dukshëm mbi rrjedhën e bisedimeve në Rambuje.

Shumë vëzhgues të procesit që u zhvillua në Rambuje besonin se Milosheviçi as që kishte

synuar ndonjëherë të nënshkruante një marrëveshje. Ai thjesht shfrytëzonte kohën për të

përforcuar më tej trupat e tij, dhe në fakt ai fitoi tri javë, për shkak të nevojës së Thaçit

për t’u konsultuar me komandantët brenda në Kosovë pas përfundimit të raundi të parë të

Konferencës. Raportimet e mediave të ndryshme, lokale dhe ndërkombëtare, ngritën më

vonë pretendimin, sipas të cilit qeveria austriake kish paralajmëruar NATO-n përpara

fillimit të bombardimeve, se po përgatitej një ofensivë në shkallë të gjerë. Pretendimi u

përsërit nga qeveria gjermane, e cila deklaroi se operacioni ushtarak me titull “Patkoi” –

një plan për të dëbuar shqiptarët nga Kosova – ishte projektuar gjashtë muaj përpara

fillimit të luftës ajrore.204

SHBA-të dhe Britania e Madhe ishin të vendosura për ta ndëshkuar Milosheviçin për

papërgjegjshmërinë e tij. Të njëjtin mendim ndanin edhe Gjermania me Francën, por kjo

e fundit ndihej të ishte disi e lëkundur. Ndërsa Italia, e cila e kishte konfliktin te dera e

shtëpisë, ishte më hezituese lidhur me sulmet ushtarake. Rusia, e cila kishte më shumë

nga të gjitha shtetet e sipërpërmendura influencë mbi Serbinë, i frikësohej humbjes së

kësaj influence dhe goditjes së prestigjit e krenarisë të saj si superfuqi ushtarake. Kjo

ndikoi së tepërmi që “diplomacia ruse në Rambuje të bënte përpjekje maksimale për të

mbrojtur sundimin e serbëve në Kosovë.”205

Në prizmin e gjithë këtij presioni të shumanshëm, bisedimet në Rambuje ishin tepër të

vështira. Në ditët e para delegacionet ishin në pozita pritëse të dokumenteve që

hartoheshin nga ndërmjetësuesit e Konferencës, të cilët duke zhvilluar takime të veçanta

me palët, përpiqeshin të ndërtonin formulime konsensuale dhe të akomodonin në

dokumentin bazë të marrëveshjes të hartuar paraprakisht në GK, qëndrimet e palëve

202Po aty, f. 86 203 Raporti i OSBE/ODHIR, Kosovo/Kosova: As seen as told,– f.27. 204Konferencë për shtyp e ministrit të Jashtëm të Gjermanisë, Fischer, 6 prill 1999, dhe Tony Paterson,

Gjermania jep detaje të planit të fshehtë, Times (Londër), 9 prill 1999. 205Vukaj, vepër e cituar, f.289

69

diametralisht të kundërta. Ditët kalonin me shpejtësi, ndërkohë marrëveshja ishte shumë

larg pranimit.

Delegacioni kosovar, dhe jo vetëm ai, ishin nën trysnisë e përhershme diplomatike të

anëtarëve të GK si dhe të vizitave të shpeshta të MPJ të vendeve të ndryshme, në mënyrë

që të gjitha propozimet t’i paraqisnin në formën e një dokumenti me shkrim, ku palët e

interesuara të bëjnë vërejtjet dhe komentet e tyre. Me kalimin e ditëve, kjo trysni për të

arritur një marrëveshje të shkruar sa vinte dhe rritej tek anëtarët e delegacionit. Për palën

kosovare ishte tepër e rëndësishme që të përfshihej në marrëveshje çështja e mbajtjes së

referendumit, pas 3 apo 5 vitesh, si dhe futja e NATO-s në Kosovë dhe garancitë e tjera

ndërkombëtare. Çështja e referendumit ishte një koncept tabu dhe në kundërshtim të plotë

të palës serbe dhe mbështetësve të tyre në grupin kontaktit, Rusisë. Ndërsa hyrja e

NATO-s ishte problem për të dy palët: për serbët sepse ndryshonte raportin e forcave në

terren dhe për shqiptarët sepse kushtëzonte marrëveshjen.206

Edhe pse kaluan dy javë nga çelja e konferencës, si dhe presionin e gjithanshëm

diplomatik dhe ushtarak që të arrihej një marrëveshje, progresi ishte shumë i ngadalshëm.

Amerikanët po përpiqeshin me të gjitha forcat që të arrihej një marrëveshje. Vetë

Presidenti Klinton ishte i angazhuar, ndërkohë Sekretarja e Shtetit Ollbrajt udhëtoi në

mënyrë urgjente në Rambuje, madje e zgjati qëndrimin e saj aty, me shpresën se do të

mund të arrihej marrëveshja. Ajo zhvilloi takime të përsëritura me të dy delegacionet, por

më tepër punoi që të bindte shqiptarët për ta pranuar marrëveshjen, që pastaj t’i vinte

serbët para përgjegjësisë së plotë.207

Në takimin e parë me palën kosovare, i cili zgjati vetëm 17 minuta, ajo shprehu shkurt

dhe prerë qëndrimin e SHBA-ve, që “për sa i përket çështjes tuaj, që ju të qeverisni

vetveten, ne jemi dakord. Unë mendoj se çështja juaj duhet të shikohet më shumë si

çështje e të drejtave të njeriut e jo si pavarësi. Në qoftë se serbët tërhiqen nga

marrëveshja, NATO do të përdorë forcën ajrore. Në qoftë se ju tërhiqeni, ju do të

humbisni mbështetjen tonë. Do të marrim masa që mos të mund të merrni ndihmë prej

tjetërkujt. Do të nxjerrim përfundimin se ju nuk jeni të interesuar për vetëqeverisje, por

për luftë dhe ndërrim kufijsh e kjo s’është në pajtim me qëndrimet e bashkësisë

ndërkombëtare. Më e mira është që të arrihet marrëveshja dhe të krijohet forca

ndërkombëtare për sigurimin e paqes në Kosovë. Mesazhi im është i qartë: ose luftoni

vetë, ose të arrini paqe e të jeni me Amerikën”.208

Kjo ardhje e beftë e znj. Ollbrajt në konferencë ishte e rëndësishme, sidomos për palën

kosovare, por fjalët e saj ishin shumë pak premtuese. Ajo “e rrëgjoi (dialektore nga

Kosova- rrënoi) çështjen e Kosovës në çështje të të drejtave të njeriut, në çështje

206 Qosja, vepër e cituar, f.249 207Milo, vepër e cituar, 2009(b), f.154 208Qosja, vepër e cituar, f.158-159

70

kulturore dhe në çështje demokratike”.209 Ndaj këtij ultimatumi të SHBA-ve, në këtë

bisedë të parë gjatë zhvillimit të Konferencës, kryetari i delegacionit kosovar, z. Thaçi,

iu përgjigj që “Kosova është në momente kthese historike: mes luftës dhe paqes. Jemi të

përcaktuar për paqe. Marrëveshja e Rambujesë, garantimi i marrëveshjes nga ana e

SHBA-së, krijimi i institucioneve demokratike dhe, në fund, deklarimi i qytetarëve të

Kosovës për statusin përfundimtar- këto janë me rëndësi”.210

Ndërkohë, znj. Ollbrajt arriti të organizojë me ndërmjetësimin e saj, një takim të

përbashkët të dy delegacioneve. Ishte hera e parë, që ndonëse ndodheshin në një

kështjellë dhe për një kohë mjaft të gjatë, delegacioni kosovar dhe ai serb të uleshin rreth

një tryeze të përbashkët bisedimesh. Në këtë takim, znj. Ollbrajt sërish me tonet e një

ultimatumi, iu kërkoi palëve që të arrinin në një marrëveshje. Ajo u shpreh: “Bisedimet

do të zgjaten edhe një javë. Jo më shumë. Mesazhi është ky: popullit të Kosovës duhet t’i

çohet marrëveshja. Në qoftë se s’arrini marrëveshjen sipas këtij plani, do të mbeteni në

një luftë të shekullit të 18! Rezultat i nënshkrimit të marrëveshjes do të ishte pjesëmarrja

e bashkësisë ndërkombëtare në zbatimin e saj menjëherë. Koha s’është me ju... po e

përsëris.. nuk ka gjë më të mirë se marrëveshja. Nuk ka asnjë ofertë më të mirë.”211

Me paraqitjen e draftit të parë “përfundimtar” të marrëveshjes së përkohshme, pala

kosovare u gjend e befasuar me modifikimet e shumta që i ishin bërë këtij dokumenti, ku

binte në sy futja e Kosovës nën sovranitetin e Federatës dhe vetë Serbisë, si dhe mungesa

e mbajtjes së referendumit. Ky projekt e bënte marrëveshjen, nga kalimtare në të

përhershme. Sipas Qoses, kosovarët mund të pajtoheshin me shumë lëshime, por “ajo pa

të cilën marrëveshja humb vlerën e saj historike ishte referendumi”.212

Natyrisht që kosovarët e shihnin zgjidhjen e problemeve të tyre tek pavarësia. Prandaj ata

domosdoshmërish kërkonin që në marrëveshje të kishte një gjuhë që lejonte legjitimitetin

për një referendum mbi statusin e Kosovës pas periudhës kalimtare tre-vjeçare të

protektoratit ndërkombëtar. Nga ana tjetër, një çështje të një rëndësie të veçantë përbente

edhe statusi i ardhshëm i UÇK-se, e cila sipas dokumentit të paraqitur do të çarmatosej

dhe shpërndahej. Shumë prej detajeve të marrëveshjes politike përcaktonin rivendosjen e

autonomisë substanciale në Kosove dhe zvogëlimin në minimum të mundësive të forcave

serbe për të shtypur kosovarët në të ardhmen.

Pjesa ushtarake e marrëveshjes ishte një kopje e përpiktë e aneksit të marrëveshjes së

Dejtonit për Bosnjën. Meqenëse vetë Milosheviçi e kishte nënshkruar më parë këtë

marrëveshje në Paris në Dhjetor 1995, ndërmjetësuesit e konferencës menduan se ai do

ta nënshkruante përsëri. Por, sidomos kur u bë e qartë se Beogradi nuk pranonte të

nënshkruante as komponentin e rëndësishëm ushtarak të marrëveshjes, përfaqësuesit e

209Po aty, f.165 210Po aty, f.159 211Po aty, f. 162-163 212 Qosja, vepër e cituar, f.240

71

UÇK-se nuk kishin se pse të nënshkruanin përfundimin e luftës së tyre dhe shkatërrimin e

UÇK-së.

Megjithatë, zhgënjimi i madh për komunitetin ndërkombëtar ishte mos pranimi i

marrëveshjes prej kosovarëve. Për sa kohë që edhe kosovarët refuzonin marrëveshjen,

kërcënimi i bombave të NATO-s mbi Milosheviçin, skenari i kërkuar nga SHBA dhe

Britania e Madhe në GK, mbetej në pikëpyetje. Ndërmjetësuesit e konferencës, si dhe

ministrat e jashtëm të vendeve të GK, zhvilluan shumë konsultime midis tyre dhe takime

të drejtpërdrejta me delegacionin kosovar. Në takimin me z. Kuk, ky i fundit është

përpjekur t’ju argumentojë anëtarëve të delegacionit kosovar se mënyra sesi është shkruar

marrëveshja flet haptazi për ndërtimin e institucioneve demokratike në Kosovë dhe se në

këtë mënyrë hapej mundësia për shprehje të vullnetit të popullit. Z. Kuk garantoi palën

kosovare se çështja e referendumit do të shqyrtohej pas tre vitesh dhe ushtroi presion

duke thënë se nuk mund të mbërrihet në marrëveshje në qoftë se fusim referendumin

sonte.213

“Ndodhemi në një situatë që pa frikë e konsideroj shumë delikate dhe shumë të

rrezikshme, por dhe historike. Jo të gjithë brezave dhe njerëzve u takojnë të kenë

momente kthesë për kombin dhe vendin gjatë jetës së tyre. Në mënyrë të dukshme ka

filluar procesi i zgjidhjes së çështjes së Kosovës, i cili do të ketë rrjedhoja shumë të

rëndësishme jo vetëm për shqiptarët dhe Shqipërinë, por për të gjithë Ballkanin”.214 Në

çastet vendimtare të Konferencës Rambujesë, Ollbrajt iu lutej kosovarëve që të pranonin

marrëveshjen, edhe pse aty nuk thuhej shprehimisht mbajtja e referendumit pas tre vitesh,

por nga ana tjetër kjo e drejtë garantohej në një letër publike të SHBA-ve. Presioni ishte i

madh për t’i thënë “Po” marrëveshjes, pasi në këtë mënyrë garantohej hyrja e NATO-s në

Kosovë dhe përfshirja e drejtpërdrejtë e SHBA-ve në zgjidhjen e kësaj çështjeje. Ollbrajt

disa herë ia ka përsëritur delegacionit kosovar se “Po domethënë prani e trupave

amerikane në tokën e Kosovës; Jo është izolim nga Amerika.”215

Në orët e fundit të mbylljes së Konferencës delegacioni kosovar ishte në dilemë të

theksuar për t‘i thënë po ose jo marrëveshjes. Për Hashim Thaçin, si kryetar i delegacionit

kosovar në Rambuje dhe një nga komandantët e UÇK-së, ishte e vështirë që të

nënshkruante një marrëveshje, në të cilën nuk njihej në mënyrë eksplicite e drejta për

referendum pas tre vitesh, dhe për më tepër të shkatërrohej UÇK-ja. Në këto momente

vendimtare, MPJ i Shqipërisë takoi dy herë delegacionin kosovar për ta nxitur që të

nënshkruante marrëveshjen, duke e cilësuar atë si më të mirën e mundshme, por pa

rezultat. Gjithashtu, delegacionit kosovar i vjen një letër nga Ismail Kadareja, i cili e

këshillonte delegacionin të pranojë marrëveshjen. “Në këtë fazë kalimtare mund të

mbetemi me kaq sa është arritur. Ky është një shans historik i madh për popullin shqiptar

213Po aty, f. 245 214Milo, vepër e cituar ,2009(b), f.184 215 Qosja, vepër e cituar, f.271

72

të Kosovës dhe madje, për gjithë kombin shqiptar. Historia shumë herë e ka treguar se jo

çdo luftë, sado heroike të jetë, e sjell një shans të tillë. Dhe shanset nuk përsëriten kaq

lehtë. Kam bindjen se këtij shansi kurrsesi nuk i duhet rënë me shkelm.” 216

Pas 17 ditësh intensive negociatash, si dhe të ushtrimit të një presion të madh ndaj të dy

palëve-me anë të kërcënimeve për bombardime të NATO-s (palës serbe) dhe etiketimin

përfundimtar të UÇK-së si organizatë terroriste nga SHBA(palës kosovare), mundësitë

për një marrëveshje dukeshin të pakta. Një orë para se të skadonte afati i përcaktuar, z.

Xhejms Rubin, Zëdhënësi i DASH, deklaroi para turmës së etur për lajme të gazetarëve

nga e gjithë bota se “paqja nuk është një ngjarje, është një proces.”217 Brenda Grupit të

Kontaktit po shfaqshin hapur shenjat e përçarjes në lidhje me përgjegjësinë e të dyja

palëve për mos nënshkrimin e marrëveshjes. Sërish, SHBA-ja, Britania, Franca dhe

Gjermania, akuzonin më tepër Beogradin, ndërsa Italia vazhdonte të bënte të dyja palët

fajtore.

Milosheviçi shpresonte se kosovarët nuk do ta nënshkruanin marrëveshjen, duke besuar

gjithashtu në shpërthimin e kundërshtive në radhët e anëtarësisë së NATO-s, për t’u mos

u vënë në jetë kërcënimi për veprim ushtarak. Gjithashtu, ai nuk besonte në seriozitetin e

Perëndimit për të përdorur edhe forcën në mbrojtje të shqiptarëve.

Rambuje u shpëtua vetëm nga një fjali e përgatitur me shumë art në momentin e fundit

nga Veton Surroi, i cili në praninë e tre ndërmjetësuesve të konferencës, nënvizoi

rëndësinë e arritjes se një « Po-je » të bashkuar dhe propozoi një formule të vështirë me

të cilën do të binin dakord të gjithë : “Delegacioni i Kosovës me konsensus deklaron se ai

mund ta nënshkruajë Marrëveshjen pas dy javësh, pas konsultimeve me popullin e

Kosovës dhe institucionet politike dhe ushtarake”. Anëtarët e delegacionit kosovar

pranuan në heshtje duke shpresuar se kjo formulë mund të funksiononte.218

Në 23 shkurt, delegacioni i shqiptarëve të Kosovës, përfshirë Thaçin, e pranuan

marrëveshjen në parim. U kthyen në shtëpi për ta miratuar me njerëzit e tyre,219 pasi ishte

i nevojshëm miratimi i komandantëve rajonalë të UÇK-së. Me anën e këtij gjesti, Thaçi

dëshmoi se UÇK-ja, jo vetëm që ishte një organizatë me struktura të formuara, por edhe

si një organizatë me natyrë të decentralizuar. Kjo i dha frymëmarrje dhe kohë

delegacionit shqiptar, e kryesisht Hashim Thaçit e drejtuesve të tjerë të UÇK-së që të

ktheheshin në Kosovë, të bisedonin me komandantët e njerëzit e terrenit dhe pastaj të

merrnin një vendim të pjekur mirë.220

216 Po aty, f. 315-316 217 Anthony Borden, Rambouillet and Aftermath: Still Practising the Process of Peace, IPWR, Burimi:

https://iwpr.net/global-voices/rambouillet-and-aftermath-still-practising 218 Qosja, vepër e cituar, f. 321 219 Klinton Bill, Jeta Ime, Dudaj, Tiranë; 2005, f.713 220 Milo, vepër e cituar, 2009(b,) f. 164

73

Konferenca i ndërpreu punimet për t’i rifilluar në 15 mars 1999 në Paris, ku do të

nënshkruhej përfundimisht akti i Rambujesë. Ndërsa Thaçi u kthye në Kosovë për të

marrë “po”-në e komandantëve të UÇK-së për marrëveshjen, treshja e ndërmjetësuesve të

Rambujesë, zhvilluan bisedime intensive me palën serbe, për ta detyruar këtë të fundit që

të nënshkruante marrëveshjen. Por ata kuptuan se ishin gabuar. Gjatë një takimi me

Milosheviçin dhe bashkëpunëtorët e tij më 8 Mars 1999 në Beograd, Ambasadori Petriç

kuptoi se Serbët kishin ndryshuar krejtësisht pozicionin e tyre. Çdo gjë që ata kishin

biseduar në Rambuje ishte bërë papritmas e papranueshme për ta, jo vetëm ana ushtarake,

por edhe pjesa politike e marrëveshjes, për të cilën ata kishin rënë më parë dakord "në

parim". Si rezultat, edhe në ditën e parë të bisedimeve në Paris "nuk kishte asnjë shenjë

për ndonjë marrëveshje të mundshme" nga pala Serbe. Ishte e qartë se ekipi Serb nën

drejtimin e Presidentit të Serbisë Milan Milutinoviç kishte ardhur në Paris me

instruksione për të mos e pranuar marrëveshjen.221

Ashtu siç ishte paralajmëruar, konferenca i rifilloi punimet në Paris, më 15 mars 1999.

Tri ditë më vonë dhe pas një presion të vazhdueshëm nga perëndimi, delegacioni i

shqiptarëve të Kosovës bëri nënshkrimin e marrëveshjes. Nënshkrimi nga ana e

delegacionit shqiptar i Marrëveshjes për Paqe, në Kosovë vlerësohej dhe si nënshkrim i

aleancës së Kosovës me SHBA-të.222 Pranimi i pritur nga ana e delegacionit shqiptar për

të nënshkruar marrëveshjen, përmirësoi shumë imazhin e dëmtuar të delegacionit në

Rambuje, veçanërisht të UÇK-së dhe të Thaçit. Shqiptarët tani janë në një avantazh të

dukshëm në raport me serbët, të cilët tani ndodhen plotësisht të zbuluar dhe nën një

presion ndërkombëtar në rritje.223

Pas dështimit në Paris, ku vetëm pala Shqiptare nënshkroi marrëveshjen, ndërmjetësuesit

Petriç, Hill dhe Majorski, u takuan sërish me Milosheviçin më 22 Mars 1999 për ta

informuar atë rreth pozicionit të Grupit të Kontaktit. Mesazhi i dhënë Milosheviçit ishte

se "koha po mbaronte" dhe se "një afrim pozitiv" nga ana e tij ishte i domosdoshëm për të

parandaluar dështimin e bisedimeve, duke e bërë ndërhyrjen ushtarake opsionin e vetëm

për komunitetin ndërkombëtar. Megjithëse ndërmjetësit nuk kanë qenë të autorizuar,

Majorski i ka ofruar edhe fillimin përsëri të bisedimeve, gjë e cila sipas Petriç, tregonte se

deri në çfarë pike kishte arritur Rusia. Por Milosheviç nuk ishte i interesuar për të gjetur

një rrugë dalje" dhe "e kishte marrë tashmë vendimin e tij". Ai "as nuk dëgjonte" fjalët e

ndërmjetësve ndërkombëtarë.224

Konferenca e Rambujesë nuk ishte një marrëveshje midis palës serbe e asaj kosovare, por

ishte një marrëveshje për të autorizuar ndërhyrjen e NATO-s në konflikt. Në atë kohë dhe

221 Shih Petric hedh dritë mbi Rambujenë, Burimi: https://iwpr.net/sq/global-voices/analize-petric-hedh-

drite-mbi-rambujene 222 Tahiri, vepër e cituar, f.10 223Milo, vepër e cituar, 2009(b), f.173 224 Shih “Petric hedh dritë mbi Rambujenë”, Burimi: https://iwpr.net/sq/global-voices/analize-petric-hedh-

drite-mbi-rambujene

74

ato kushte, askush nuk mund të ushqente ndonjë iluzion, se paqja do të arrihej me

firmosjen e një dokumenti në Rambuje. Produkti final i kësaj konference ishte se NATO

ishte garantues i marrëveshjes.

Marrëveshja e Rambujesë për Kosovën, ashtu si çdo marrëveshje ndërkombëtare e këtij

lloji, domosdoshmërish kishte të meta, por ajo pati meritë të veçantë në ndërprerjen e

luftës nëpërmjet bombardimit të objekteve ushtarake serbe prej NATO-s , largimin e

forcave serbe nga Kosova dhe krijimin e kushteve për zhvillimin e zgjedhjeve të para të

lira dhe demokratike në Kosovë.

Përveç rolit përcaktues të përfaqësuesve të Kosovës në Rambuje, të cilët janë edhe “të

zotët” e kësaj marrëveshjeje, duhet të vlerësohet roli i jashtëzakonshëm i Sekretares së

Shtetit të SHBA-së, znj. Ollbrajt, për vlerësimin real të situatës, që mund të zgjidhej

vetëm me një ndërhyrje ushtarake. Gjithashtu, në arritjen e Marrëveshjes së Rambujesë

kontribuoi pozitivisht Shqipëria, e cila që në fillimet e shpërthimit të dhunës në Kosovë,

ishte e prerë në pozicionin se prania e SHBA-së në zgjidhjen e Krizës së Kosovës ishte e

domosdoshme,225 ndërkohë që sipas Ambasadorit Petriç, ndërmjetësuesi i BE-së në

Rambuje, Tirana kishte adoptuar një politikë shumë të përgjegjshme në mbështetje të

strategjisë së Perëndimit për paqen përmes negociatave. Në këtë mënyrë ata i bënë një

shërbim të madh Komunitetit ndërkombëtar, i cili donte ta zgjidhte konfliktin sipas

çështjeve të rëna dakord në Grupin e Kontaktit.226 Një delegacion i kryesuar nga Zv/MPJ

qëndroi në Paris gjatë gjithë kohës së zhvillimit të Konferencës, ndërsa vetë MPJ përveç

takimeve me homologët e vet në Tiranë dhe nëpër aktivitete ndërkombëtare, zhvilloi dy

takime të posaçme me delegacionin kosovar, në Rambuje dhe në ditët më kritike, për ta

nxitur që të nënshkruante variantin e marrëveshjes që diplomacitë perëndimore paraqitën

për firmosje, si varianti më i mirë i mundshëm.

225 Milo, vepër e cituar, 2009(b), f.49 226 Po aty, f.13

75

3.2. Ndërhyrja ushtarake e NATO-s

Refuzimi i Milosheviçit për të nënshkruar marrëveshjen dhe përshkallëzimi i mëtejshëm i

konfliktit sollën si rezultat që opsioni i ndërhyrjes së armatosur nga bashkësia

ndërkombëtare në këtë moment të dukej i pashmangshëm. Duke u paraprirë dhe

paralajmëruar ngjarjet që do të pasonin, Misioni Verifikues i OSBE-së u tërhoq nga

Kosova më 20 mars, pak përpara se të fillonte bombardimi dhe të përkeqësohej situata.

Megjithëse vëzhguesit e OSBE-së kishin frikë se do të mbaheshin si pengje, qeveria serbe

e mirëpriti këtë veprim, dhe nuk e pengoi tërheqjen e tyre. Në një përpjekje finale për të

shmangur bombardimin, i dërguari special i Shteteve të Bashkuara Riçard Hollbruk,

shkoi në Beograd për të takuar Milosheviçin dhe kërcënoi me goditje ajrore, nëse ai nuk

nënshkruante marrëveshjen. Ai e la Beogradin duarbosh më 23 mars, dhe të nesërmen,

më 24 mars 1999 në orën 19.00 GMT, filluan bombardimet e NATO-s nga ajri.

Nga ana tjetër, fillimi i sulmeve ajrore të NATO-s e bëri të pashmangshme që aktiviteti i

Grupit të Kontaktit të reduktohej në mënyrë të ndjeshme. Duke dështuar në detyrën e tij

për të prodhuar një zgjidhje paqësore, GK u tërhoq nga skena diplomatike. Pavarësisht

kësaj, mund të themi se GK shërbeu si një mjet shumë i vlefshëm për koordinimin e

politikës ndërmjet qeverive anëtare të GK dhe institucioneve ndërkombëtare. Rëndësia e

GK u provua edhe një herë nga fakti se Rusia ri-hyri në këtë grup kur fushata e

bombardimeve ishte duke u zhvilluar .

Pas dështimit të GK, komuniteti ndërkombëtar formoi “Kuintin”, i cili nuk ishte gjë tjetër

veçse “GK minus Rusia.” Deri në maj 1999, moment në të cilin Rusia kërkoi nga G8 për

ta vendosur Kosovën në agjendën e punimeve të tij, nuk ka pasur asnjë kontakt në mes të

Kuintit dhe Rusisë. Deri në këtë moment ishte pikërisht Kuinti dhe NATO që vendosnin

mbi ngjarjet në Kosovë.

Anëtarët e Kuinitit vazhduan të takoheshin gjatë fushatës së bombardimeve për të

koordinuar politikën dhe veprimet në terren. Megjithatë, mund të themi pavarësisht rolit

të padiskutueshëm të Kuinitit gjatë fushatës së bombardimit të NATO-s, ky grupim i ri

nuk kishte aspak dëshirë për të zëvendësuar apo për të marrë prerogativat që luajti Grupi i

Kontaktit. Ndër të tjera, Kuinti nuk bëri asnjë përpjekje për të pasur legjitimitet apo për të

mbajtur shtetet e tjera evropiane të informuar dhe vetëm në pak raste Kuinti ftoi vende

apo organizata të tjera për të marrë pjesë në takimet e tij.

Kur NATO filloi fushatën ajrore, Kosova po përjetonte rritje të dhunës etnike, shtypje të

demokracisë, thyerje të ligjeve dhe të rregullave shoqërore më bazike, dhunim sistematik

të të drejtave të njeriut nga autoritetet serbe dhe kundërshtim të qeverisë së Beogradit për

të kërkuar a pranuar një zgjidhje politike. Në të njëjtën kohë, kishte të dhëna se qeveria e

Republikës Federative të Jugosllavisë po planifikonte të zgjeronte fushatën e saj shtypëse.

Komuniteti ndërkombëtar mund të ndodhej përpara një katastrofe njerëzore, që po

76

përvijohej. Pa dëshirën e saj, NATO vendosi të përdorte forcën. Është e rëndësishme të

vihen në dukje edhe përpjekjet e jashtëzakonshme të NATO-s dhe të komunitetit

ndërkombëtar për të shmangur ndërhyrjen ushtarake në Kosovë, ndërkohë që Aleanca ia

bëri të qartë presidentit Milosheviç se ishte plotësisht e përgatitur për përdorimin e forcës,

nëse lindte nevoja. Historia e kishte treguar se diplomacia, pa kërcënimin e përdorimit të

forcës, ishte e papërfillshme për Milosheviçin.

Masat shtrënguese të marra nga komuniteti ndërkombëtar, kryesisht bazuar në rezolutat e

deriatëhershme të Këshillit të Sigurimit të OKB-së, ishin të paefektshme. Kufijtë

pothuajse të pakontrollueshëm të asaj kohe, një treg armësh i mirë organizuar në Ballkan

dhe masat e dobëta shtrënguese e bënë embargon të mbetet pa ndonjë efekt kushedi se

çfarë. Sulmet ajrore të NATO-s filluan pa pritur miratimin e Këshillit të Sigurimit të

Kombeve të Bashkuara dhe ishin të parat sulme jashtë territorit të NATO-s, apo që

përbënin kërcënim të drejtpërdrejtë ndaj një vendi anëtar të NATO-s. Për të zbutur

sadopak kundërshtitë dhe pështjellimet në opinionin publik botëror lidhur me këtë sulm të

paautorizuar të NATO-s, Presidenti i SHBA-ve, Klinton, në 24 mars 1999, informoi

publikun se ndërhyrja ushtarake në Serbi ishte e pashmangshme. Milosheviçi u kishte

privuar kosovarëve të drejtat që u garantonte kushtetuta, duke kryer krime të shëmtuara

mbi popullsinë civile të pambrojtur kosovare. Më e rëndësishme ishte vendosja e

ngjarjeve aktuale në kontekstin e luftërave që Milosheviçi kishte bërë tashmë kundër

Bosnjës dhe Kroacisë dhe të ndikimit shkatërrimtar të masakrave të tij mbi të ardhmen e

Evropës.227

Të njëjtin qëndrim ndau në ato momente kritike edhe Franca, MPJ i saj, z. Vedrin, u

shpreh se NATO ishte një aleancë ushtarake që nuk vendoste e vetme. Ky vendim u mor

nga qeveritë e GK, me përjashtim të Rusisë, si vendimi më i mirë i mundshëm, i

“miratuar “ nga të gjitha vendet evropiane, anëtare të NATO-s ose jo. Milosheviçi mund

ta kishte ndalur këtë proces të paralajmëruar. Ai pati disa mundësi, sidomos gjatë

Konferencës së Rambujesë, e cila u organizua për këtë arsye. Kompromisi i përgatitur

parashikonte ”autonominë substanciale” të Kosovës, jo pavarësinë, e cila u vendos vetëm

disa vite më pas. Në Rambuje, delegacioni serb ishte gati të pranonte, por Milosheviçi jo.

Ai u shërbeu shumë keq interesave legjitime të Serbisë.228

Pas 78 ditë luftimesh midis forcave të NATO-s dhe UÇK-së, në njërën anë dhe të forcave

serbe në anën tjetër, Serbia ndërpreu rezistencën ushtarake dhe, në Kumanovë, pa

pjesëmarrjen e UÇK-së, u nënshkrua Marrëveshja ushtarake-teknike midis Forcave të

NATO-s dhe Forcave ushtarake të Serbisë. Marrëveshja tekniko-ushtarake, u nënshkrua

227 Klinton, vepër e cituar, f. 714 228Lajm i TV Klan Kosova, Në Rambuje dështuam të bindnim Milosheviçin, Burimi:

http://klankosova.tv/hubert-vedrine-ne-rambuje-deshtuam-te-bindnim-millosheviqin/

77

në aeroportin e Kumanovës në Maqedoni të kontrolluar nga francezët, mes gjeneralit

britanik Majk Xhekson (Mike Jackson) dhe gjeneralit serb Marjanoviç.

Duke u përpjekur të bënin bilancin e kësaj fushate ajrore tepër të suksesshme të NATO-s,

Presidenti Klinton u shpreh se operacioni i NATO-s mbi trupat serbe zgjati 78 ditë dhe

tërësisht ishte i bazuar në sulmet ajrore. Realizoi 30.000 fluturime. Vetëm dy avionë

kishin humbur.229 Ky sukses shpjegohet me përkushtimin dhe vendosmërinë e anëtarëve

të NATO-s që t’i shkonin deri në fund betejës për ndëshkimin e regjimit serb të

Milosheviçit. Në rast të mos kapitullimit të forcave ushtarake të ish-Jugosllavisë në

Kosovë parashikohej edhe ndërhyrja me trupa tokësore, të cilat ishin pozicionuar në

vendet fqinje të ish-Jugosllavisë. Në të njëjtën kohë një mision të tillë të trupave tokësore,

po e kryente me sukses UÇK-ja. Milosheviçi gabimisht kishte llogaritur në dobësimin e

uniteti të NATO-s. 230

229 Klinton, vepër e cituar , f. 721 230 Blair, vepër e cituar, f.48

78

4. KAPITULLI IV- PËRQASJA E KOMUNITETIT

NDËRKOMBËTAR DHE VENDEVE TË BE-SË NDAJ

KOSOVËS NË PERIUDHËN 2000-2008

4.1. Themelimi i UNMIK-ut

Pas luftës së viteve 1998-1999 Kosova doli e shkatërruar dhe me më shumë se gjysma e

popullsisë së saj ishte e zhvendosur nga vendbanimet fillestare. Si rezultat i arritjes së

konsensusit pas të debateve të gjata në KS të OKB-së ndërmjet përfaqësueseve të SHBA,

Francës dhe Mbretërisë së Bashkuar nga njëra anë, dhe Federatës Ruse dhe Kinës nga ana

tjetër, referuar modaliteteve të realizimit të prezencës ndërkombëtare në Kosovën e

pasluftës, si dhe të përmbajtjes së Rezolutës 1244 të Këshillit të Sigurimit, u arrit

marrëveshja lidhur me vendosjen në Kosovë të UNMIK- Misioni i Administratës së

Përkohshme të Kombeve të Bashkuara në Kosovë.

Hartuesit e rezolutës 1244, duke dashur që të shmangnin veton e dy anëtarëve të

përhershëm të KS të OKB-së, Rusisë dhe Kinës, lejuan përdorimin e një gjuhë të

dykuptimtë. Sipas kësaj rezolute Serbia (RSFJ) ruante “de jure” sovranitetin mbi

Kosovën, por kjo e fundit vendosej nën administrimin e përkohshëm të OKB-së. Është

pikërisht kjo formulë e sugjeruar nga KS i OKB-së, pra edhe nën sovranitetin e Serbisë,

edhe nën administrimin e përkohshëm të OKB, që përbën dhe zanafillën e pakënaqësisë

të shqiptarëve të Kosovës, të cilët kërkonin me ngulm pavarësinë e plotë prej Serbisë.

Në dritën e debateve dhe të konfigurimit të anëtarësisë të Këshillit të Sigurimit, ku dy

vende anëtare të tij, Rusia dhe Kina, kërcënonin me veto nëse shkelej parimi i sovranitetit

kombëtar, OKB-ja ishte e ndërgjegjësuar për rolin e saj modest, të artikuluar nga SP i

OKB-së, z. Ban Ki-Moon si më poshtë: “kuptohet që përgjegjësia ndërkombëtare e

Kombeve të Bashkuara do të jetë e kufizuar deri në masën e një kontrolli efektiv

operacional”.231 Pavarësisht se pritshmëritë e kosovarëve nuk u realizuan, mund të thuhet

se miratimi i rezolutës së Këshillit të Sigurimit 1244 (1999), i pasuar me vendosjen e

menjëhershme të KFOR-it dhe UNMIK-ut, shënuan fundin e një kapitulli tragjik në

historinë e popullit të Kosovës.

Detyra themelore para bashkësisë ndërkombëtare në këtë moment ishte që të ndihmonte

popullin e Kosovës për të rindërtuar jetën e tyre dhe të shëruar plagët e konfliktit.

Komuniteti ndërkombëtar ishe i bindur tashmë se pajtimi do të përbënte një proces të

231 Shih Raportin e Sekretarit të Përgjithshëm mbi UNMIK-un, S/1999/779, 12 korrik 2008, f.15

79

gjatë dhe të ngadaltë dhe se durimi dhe këmbëngulja do të ishin elementë të

domosdoshëm në përmbushjen e kësaj detyre.232

Me themelimin e UNMIK, konstatohet se për herë të parë në historinë e saj, OKB-ja mori

përsipër zbatimin e një mandati të pa precedentë, si për nga numri dhe larmia e

kompetencave, ashtu edhe për nga struktura e komplikuar e funksionimit, për të ndërtuar

një territor të shkatërruar nga konflikti i armatosur, populli i të cilit haptazi kërkonte

pavarësi. Mund të thuhet se në një farë mënyre UNMIK-ut iu dha mundësia të luaj rolin

dhe të mbarte kompetencat e një shteti të mirëfilltë.

Ky mision me mandat të dhënë nga KS OKB, kishte prioritet në axhendën e vet dy detyra

kryesore: atë më urgjenten dhe që duhej të kryhej sa më shpejt-përgatitjen e kushteve sa

më optimale për kthimin e refugjatëve dhe në kontekstin e detyrës afatgjatë- krijimin e

kushteve dhe institucioneve vendore të përshtatshme që Kosova të vetëqeverisej.233

Në bazë të rezolutës 1244 të KS OKB, UNMIK-u krijua me qëllim që të:

• mbështesë funksionimin themelor administrativ në Kosovë;

• ngrejë autonominë substanciale dhe kushtet për vetëqeverisjen në Kosovë;

• mundësojë dhe lehtësojë procesin e përcaktimit të statutit të Kosovës;

• ruajë rendin dhe sundimin e ligjit;

• ngrejë lart standardet e respektimit të të drejtave e njeriut;

• përkujdeset për kthimin e te gjithë personave në shtëpitë e tyre në Kosovë;

• koordinojë punën e organizatave ndërkombëtare të emergjencës dhe ato

humanitare;

• ndihmojë në rinovimin e infrastrukturës kyçe, etj.234

OKB-ja shihte te UNMIK-u mundësinë e saj për të testuar dhe dëshmuar aftësinë e kësaj

organizate për të përballuar në terren sfidat në rivendosjen e paqes, sigurisë, qeverisjes së

mirë dhe zhvillimit të shoqërisë të shpartalluar prej konfliktit të armatosur në Kosovë dhe

gjetkë. Një mision i tillë ishte plotësisht në përputhje me qëllimet dhe parimet e

Organizatës. Megjithatë, OKB-ja ishte e bindur se efektiviteti i UNMIKU-ut në

adresimin e sfidave për rindërtimin e Kosovës, varej në mënyrë të pashmangshme nga

mbështetja e shpejtë dhe të fortë e Këshillit të Sigurimit dhe shteteve anëtare të OKB-

së.235

232 Po aty, f.23 233 Shih Rezolutën 1244 të KS të OKB-së, Year Book of the United Nations, 1999, Vol. 53, United Nations

Publications, 2001, p.353-356 234 Po aty. 235Shih raportin e UNMIK S/1999/779, f.23, Burimi:www.unmikonline.org/SGReports/S-1999-799.pdf

80

UNMIK-u përbënte një mision ndërkombëtar origjinal jo vetëm për sa i përket mandatit

të tij të paprecedent për atë kohë, por edhe sepse funksionimi i tij u konceptua në formën

e katër "shtyllave”, drejtimi i të cilave iu besua organizatave të ndryshme ndërkombëtare.

Për herë të parë këto organizata do të duhej të koordinoheshin për të vepruar së bashku si

pjesë “e qeverisjes” së UNMIK-ut dhe që gëzonin një nivel të lartë autonomie në

hartimin dhe zbatimin e politikave kyçe sipas shtyllave të mëposhtme:

• Shtylla I: Policia dhe Drejtësia (udhëhequr nga OKB-ja)

• Shtylla II: Administrimi civil (udhëhequr nga OKB-ja)

• Shtylla III: Demokratizimi dhe ngritja e institucioneve (udhëhequr nga OSBE-ja)

• Shtylla IV: Restaurimi dhe zhvillimi ekonomik (udhëhequr nga BE-ja)

Në këtë mënyrë, mund të arrihet në konkluzionin se mandati fillestar i BE-së në Kosovë

buroi drejtpërdrejt nga Rezoluta 1244 e Këshillit të Sigurimit. Rrjedhimisht, BE-ja kishte

për detyrë në fazën e parë të ndërhyrjes ndërkombëtare, gjithnjë në kuadër të UNMIK-ut,

atë të udhëheqjes së Shtyllës IV dhe në përgjithësi kishte përgjegjësi për rindërtimin

ekonomik të Kosovës dhe koordinimin e masave për përthithjen e ndihmës ekonomike të

komunitetit ndërkombëtar.

Në kuadër të Shtyllës së 4-rt, BE-ja, përmes Task Forcës së Komisionit Evropian për

Rindërtimin e Kosovës, Zyrës Evropiane për Ndihmën Humanitare (ECHO) dhe

Agjencisë Evropiane për Rindërtim, mori përsipër barrën kryesore financiare për

rindërtimin dhe stabilizimin e Kosovës. Ashtu siç ishte përcaktuar në pikën 17 të

Rezolutës së Këshillit të Sigurimit 1244, ndërhyrja e BE-së në Kosovë që nga viti 1999

kishte si qëllim të ndihmonte jo vetëm në rindërtimin e vendit të shkatërruar nga lufta,

por edhe në hedhjen e themeleve për zhvillim të qëndrueshëm ekonomik, si në Kosovë,

ashtu edhe në rajonin e Ballkanit në tërësi.236

Në rastin e UNMIK-ut, organizatat dhe agjencitë ndërkombëtare (në total ishin 4, OKB,

OSBE, BE dhe NATO, por kjo e fundit vepronte në kuadër të KFOR duke ofruar siguri

në mbështetje të punës së UNMIK-ut, por nuk është në varësi të OKB-së) do të duhej të

punonin së bashku për përmbushjen e një detyre të përbashkët dhe nën një udhëheqje.

Asnjë prej këtyre aktorëve nuk do të mund të vepronte më vete. Vendosja e një

administratë të përkohshme, sigurimi i ndihmave humanitare, ndërtimi i institucioneve

demokratike dhe rivendosja e një ekonomie tregu funksionale, përbënte një ndërthurje

çështjesh delikate që kapërcente mundësinë dhe ekspertizën profesionale të secilës prej

këtyre organizatave të marra më vete.

Bashkëpunimi i agjencive drejtuese të secilës prej 4 shtyllave me organizatat e tjera, do të

krijonte një precedent për të ardhmen. Për të arritur qëllimet e veta, ishte thelbësore që të

236Shih pikën 17 të rezolutës 1244

81

4 shtyllat e UNMIK-ut të funksionin në një mënyrë plotësisht integruar dhe të flisnin me

një zë. Gjetja e mënyrës më të efektshme për të vepruar së bashku nuk ishte një detyrë e

lehtë. Konsultimet midis OKB-së, BE-së dhe OSBE-së në lidhje me modalitetet e

pjesëmarrjes së tyre në strukturën e integruar të Misionit të Administratës së Përkohshme

të Kombeve të Bashkuara në Kosovë u kryen brenda një harku kohor relativisht të

gjatë.237

237 Shih raportin e UNMIK S/1999/779, f.28, Burimi:www.unmikonline.org/SGReports/S-1999-779.pdf

82

4.2. Korniza ligjore dhe funksionimi i UNMIK-ut

Në bazë të Rezolutës 1244 (1999) Këshilli i Sigurimit të Kombeve të Bashkuara autorizoi

Sekretarin e Përgjithshëm që të krijojë një mision ndërkombëtar civil të njohur si Misioni

i Përkohshëm Administrativ i Kombeve të Bashkuara në Kosovë (UNMIK) me mandatin

që “të sigurojë një administratë të përkohshme për Kosovën nën udhëheqjen e së cilës

populli i Kosovës do të gëzojë autonomi substanciale në kuadër të RFJ-së, dhe do të

sigurojë administratë kalimtare derisa të formohen institucionet demokratike

vetëqeverisëse për të krijuar kushtet për një jetë normale dhe paqësore për të gjithë

banorët e Kosovës”.238

Gjatë periudhës së qeverisjes së përkohshme, UNMIK-ut në bashkëpunim me KFOR-in,

do të duhej në radhë të parë të përcillte besimin midis banorëve të Kosovës se po punonte

për të garantuar një atmosferë të përgjithshme ku të mbizotëronte qetësia dhe rendi

publik. Për më tepër, kjo atmosferë do të garantohej për të gjithë banorët e Kosovës, pa

marrë parasysh përkatësinë e tyre etnike, përfshi këtu refugjatët dhe personat e

zhvendosur brenda vendit, të cilët mund të ktheheshin lirisht në shtëpitë e tyre dhe të

jetonin në përputhje me standardet ndërkombëtare të respektimit të drejtave dhe lirive

themelore të njeriut. Para UNMIK-ut shtrohej detyra urgjente për të krijuar kushtet e

normalitetit në Kosovë, ku të gjithë banorët do të mund të gëzonin të mirat e demokracisë

dhe vetëqeverisjes.239

Gjatë periudhës në fjalë, gjithë pushteti legjislativ dhe ekzekutiv në Kosovë, duke

përfshirë administrimin e organeve të drejtësisë, u vendos në kompetencë të UNMIK-ut

dhe ushtrohej praktikisht nga Përfaqësuesi i Posaçëm i Sekretarit të Përgjithshëm (PPSP).

Për zbatimin e mandatit të dhëne nga KS i OKB-së për administrimin e përkohshëm të

territorit sipas rezolutës 1244 (1999) të Këshillit të Sigurimit të Kombeve të Bashkuara,

UNMIK-u miratoi akte ligjore në formën e rregulloreve. Gjatë kësaj periudhe ligji i

zbatueshëm në Kosovë përbëhej kryesisht nga rregulloret e UNMIK-ut.

Megjithëse nuk shprehej qartë në rezolutën 1244, UNMIK-u duke pasur mandat prej KS

të OKB-së për të vendosur një administratë të përkohshme për qeverisjen e Kosovës,

automatikisht i atribuoi vetes autorizimin për të nxjerrë ligje. Duke u mbështetur në këtë

rezolutë, PPSP nëpërmjet Rregullores nr. 1999/1 të 25 korrikut 1999, e cila përbënte

aktin e parë legjislativ të UNMIK-ut, përcaktoi që të gjitha autorizimet legjislative dhe

238Shih rezolutën 1244 të KS, United Nations Year Book, 1999, Vol. 53, f.354-356 239 Shih raportin e UNMIK S/1999/779 , f.23-24, Burimi:www.unmikonline.org/SGReports/S-1999-

779.pdf

83

ekzekutive në lidhje me Kosovën, duke përfshirë edhe administrimin e sistemit të e

gjyqësorit, i jepeshin UNMIK-ut dhe ushtroheshin nga vetë PPSP.240

Sidoqoftë, është e rëndësishme të theksohet se në momentin që OKB-ja hyri në Kosovë,

ajo nuk ishte një territor “pa ligje”. Këshilli i Sigurimit i OKB-së ruajti sovranitetin e

Republikës Federale të Jugosllavisë mbi Kosovën dhe në lidhje me atë sovranitet,

UNMIK-u siguroi se ligjet jugosllave të zbatueshme në territorin e Kosovës para 24

marsit të vitit 1999, duhet të vazhdonin të zbatoheshin edhe në periudhën në vijim, për aq

kohë sa këto ligje nuk do të binin në kundërshtim me standardet e pranuara

ndërkombëtarisht për të drejtat e njeriut dhe do t’i shërbenin përmbushjes së mandatit të

dhënë UNMIK-ut, ose më cilëndo rregullore të miratuar nga UNMIK-u.241

Legjislacioni i pranuar nga UNMIK-u për t’u zbatuar në Kosovë përfshinte legjislacionin

e Federatës jugosllave, të Republikës së Serbisë dhe të Krahinës së Kosovës. PPSP

përcaktoi se në rast të konfliktit, rregulloret dhe instrumentet tjera të lëshuara nga

UNMIK-u, duhet të kenë përparësi para legjislacionit lokal në fuqi.242

Sidoqoftë, nevoja reale për lëshimin e rregullores në fjalë, lindi kryesisht prej refuzimit të

gjykatësve dhe prokurorëve publikë për të zbatuar legjislacionin lokal, që ishte në fuqi

më 24 mars 1999. Ata e konsideronin këtë legjislacion si diskriminues ndaj popullsisë

shqiptare të Kosovës, pasi ai ishte nxjerrë pas shfuqizimit të statusit autonom të Kosovës,

domethënë pa pjesëmarrjen e përfaqësuesve të Kosovës në procedurat përkatëse

legjislative.243

Në teori ekzistenca dhe mënyra e zbatimit të legjislacionit dukej se ishte i qartë, por nga

pikëpamja praktike ishte i vështirë zbatimi i tij. Në kuadër të themelimit të Zyrës Civile

Ndërkombëtare në Kosovë (ZCN), anëtarët e stafit ndërkombëtar u emëruan nga shtetet e

ndryshme në kushtet e urgjencës dhe ata nuk patën mundësi të trajnoheshin paraprakisht.

Gjithashtu, nuk mund të pretendohej se ky staf në tërësi do të kishte përvojën e duhur në

dhënien e shërbimeve administrative nën udhëheqjen e Kombeve të Bashkuara, apo të

ishin të përballur më parë me nevojën e rikthimit të qetësisë dhe sigurisë publike, duke

përfshirë këtu komponentin e luftës kundër krimit të organizuar. Gjatë periudhës fillestare

të shtrirjes së aktivitetit ë ZCN-së, pati shumë persona të arrestuar që u mbajtën për një

kohë të gjatë në paraburgim. Kjo gjë diktohej prej faktit se në këtë fazë ishte e paqartë se

cili ishte legjislacioni i zbatueshëm në Kosovë, në bazë të të cilit mund të procedohej më

tej. Policët nga shtetet e ndryshme reflektonin në punën e tyre përvojën e ndryshme

240 Shih Rregulloren e UNMIK Nr. 1999/1, 25 qershor 1999, Burimi:

http://www.unmikonline.org/regulations/unmikgazette/03albanian/A1999regs/RA1999_01.htm 241 Po aty 242UNMIK Rregullorja Nr. 1999/24 , 12 dhjetorit 1999, Burimi:

http://www.unmikonline.org/regulations/unmikgazette/03albanian/A1999regs/RA1999_24.htm 243Raport i Sekretarit të Përgjithshëm, S/1999/1250, 23 dhjetor 1999

84

ligjore të shteteve nga vinin dhe ishin të prirë të zbatonin parimet ligjore me të cilat ishin

mësuar të punonin në shtetet e tyre.

Me kalimin e kohës fatkeqësisht kjo situatë nuk u përmirësua dukshëm. Juristët

ndërkombëtarë, kryesisht këshilltarë të sjellë në Kosovë për përgatitjen e drafteve ligjore

brenda një afati relativisht të shkurtër kohor, nuk i kushtonin vëmendje të mjaftueshme

legjislacionit lokal dhe si rrjedhojë përgatitnin akte ligjore që ishte e vështirë të

përshtateshin me kërkesat apo kornizën e sistemit ekzistues ligjor. Arsyeja kryesore për

një sjellje të tillë ishte njohuria e mangët mbi legjislacionin lokal të zbatueshëm. Kjo gjë

buronte për shkak të vështirësive që hasnin juristët e huaj për të siguruar qasje në burimet

zyrtare mbi legjislacionin e zbatueshëm në atë kohë në Kosovë. Gazetat Zyrtare, që

përmbanin ligjet përkatëse dhe të rëndësishme, ose kishin humbur ose ishin shkatërruar

gjatë konfliktit të armatosur. Po ashtu, mosnjohja e gjuhës shqipe, ose e asaj serbe, ishte

pengesë kryesore për juristët ndërkombëtarë për ta kuptuar legjislacionin lokal.

85

4.3. Problemet e legjitimitetit të UNMIK

Në rastet e vendosjes së demokracisë dhe ndërtimit të shtetit me ndërhyrjen dhe ndihmën

e “faktorit të jashtëm”, siç ishte rasti i Kosovës, legjitimiteti është njëri ndër faktorët

kryesorë që një mision ndërkombëtar duhet me çdo kusht ta ketë para se të marrë një

territor nën administrim dhe ta ruajë atë gjatë gjithë funksionimit të tij. Nga mënyra se si

u konceptua vendosja e këtij Misioni në terren, mund të pohohet se “de jure” UNMIK-u e

kishte legjitimitetin, i cili buronte nga rezoluta 1244 e KS të OKB-së, ndonëse në terren

fare lehtë konstatohej se ky legjitimitet pranohej nga banorët e Kosovës në nivel shumë

më të ulët në krahasim me KFOR-in e udhëhequr NATO.

Ky legjitimitet i cunguar i UNMIK-ut buronte në përgjithësi prej faktit se banorët e

Kosovës, në atë kohë ndanin gjerësisht mendimin që Kosova kishte nevojë në radhë të

parë për siguri të ofruar dhe garantuar prej paqeruajtësve (KFOR/NATO), e jo për një

mbikëqyrje të kudo pranishme në jetën publike (për çka ishte mandatuar UNMIK-u).

Sidoqoftë, të gjithë kosovarët e pranuan vendosjen e këtij misioni pa rezistuar gjatë. Vlen

të theksohet se edhe dy liderët kryesorë, Ibrahim Rugova dhe Hashim Thaçi, e pranuan

UNMIK-un dhe hoqën dorë nga institucionet që ata vetë i krijuan gjatë periudhës së

rezistencës paqësore, dhe/ ose gjatë luftës, apo menjëherë pas saj. E kundërta ndodhi në

rastin e udhëheqjes serbe në Mitrovicë, në veri të Kosovës, ku zhvillimet e mëvonshme

në terren treguan se serbët në Kosovë dhe kryesisht në veri të saj, nuk hoqën dorë nga

lidhjet e tyre të ngushta me strukturat dhe udhëheqjen e Beogradit.

Megjithatë, mandati i fuqishëm që mori UNMIK-u në Kosovë prej KS të OKB-së, nuk

mund të ishte i pakufizueshëm. Për të sqaruar disi këtë çështje në vitin 2004 Komisioni

Evropian për Demokraci përmes Ligjit (Komisioni i Venecias) shprehet lidhur me

përgjegjësitë e organizatës ndërkombëtare, si në vijon: “kur një organizatë

ndërkombëtare mban funksione ekzekutive që janë të ngjashme me ato të një shteti, ajo

nuk duhet që të jetë e përjashtuar nga çdo lloj shqyrtimi i pavarur ligjor, prej një sistemi

të pavarur shqyrtues në përputhje me standardet ndërkombëtare të të drejtave të

njeriut.”244

Duke marrë parasysh situatën e brishtë të sigurisë dhe sfidat e shumta sociale të

kudondodhura në shoqërinë kosovare të pasluftës, OKB-ja si mishërim i anëtarësisë,

parimeve dhe vlerave universale, ishte organizata e vetme që mund të ofronte neutralitet

në adresimin e çështjeve të shumta dhe të ndërlikuara të Kosovës së pas luftës.

Gjithashtu, për nga vetë natyra e anëtarësisë së saj, OKB-ja përfaqësonte një organizatë

ndërkombëtare që mund të pranohej prej të gjitha palëve të interesuara në çështjen e

rindërtimit apo të funksionimit të mëtejshëm të Kosovës. Sa i përket rolit të

244HRRP annual report 2010, f. 14 Burimi:

http://www.hrrp.eu/alb/docs/HRRP%20Annual%20Report%202010-a.doc

86

ndërmjetësuesit që morri përsipër UNMIK, studiues të ndryshëm të fushës theksuan rolin

e “kujdestarit, rëndësinë e marrjes së pëlqimit nga të gjitha palët, si dhe detyrën e

aktorëve ndërkombëtarë që të mbikëqyrin zbatimin e procesit paqësor.”245

Një nga detyrat e UNMIK-ut, që mund të cilësohet si më e rëndësishmja në planin

afatgjatë, ishte që të administronte territorin e Kosovës në atë mënyrë, si dhe ta sillte në

atë nivel standardesh, që të ndikonte mjaftueshëm faktorin ndërkombëtar në përcaktimin

e statusit të ardhshëm të Kosovës në arenën ndërkombëtare. Por këtë detyrë, qoftë për

shkak të natyrës tepër të komplikuar të konfliktit, apo për shkaqe të brendshme që

lidheshin me aktivitetin e dobët të UNMIK-ut, nuk mundi ta trajtojë në mënyrë të

mirëfilltë. UNMIK-u asnjëherë nuk ia doli mbanë që të zbatonte në tërësi dhe me cilësi

mandatin e gjerë të vendosur mbi shpatullat e tij nga KS i OKB-së, edhe pas tre vitesh

nga përfundimi i konfliktit, periudhë kohore e cila iu desh UNMIK-ut për të fituar në

shkallën më të lartë besueshmërinë e qytetarëve të Kosovës.

Studimet bashkëkohore dëshmojnë qartë se një ndër kushtet kryesore që duhet të

përmbushë një mision ndërkombëtar i suksesshëm, është ekzistenca, madje qysh në

fillimet e punës së tij, e një vizion të qartë mbi statusin përfundimtar politik dhe

ekonomik të territorit të marrë nën administrim të përkohshëm. “Asnjë administratë

ndërkombëtare nuk mund të funksionojë pa pasur një vizion politik, të nënkuptuar ose të

deklaruar, për shoqërinë që e administron”.246 Vizioni i paqartë i UNMIK-ut për të

ardhmen e Kosovës si dhe çështja tepër e ndërlikuar e përcaktimit të statusit final të saj,

u reflektua në mënyrë të vazhdueshme në funksionimin e dobët të tij, si dhe në

politizimin e theksuar të procesit paqësor të rindërtimit të vendit. Ky sfond zhvillimesh, i

karakterizuar nga shumë dilema dhe paqartësi, i shoqëruar edhe me një “vakum”

kompetencash qeverisëse, nxiste gjallërimin në terren të lëvizjeve radikale.

Për çështjen e statusit final të Kosovës, nga bashkësia ndërkombëtare u përdorën shumë

formula si për shembull “Standardet para statusit”, e cila me shumë përpjekje dhe vetëm

pas disa vitesh u “përmbys” nga kosovarët në formën “Standardet me statusin”. Të flisje

për statusin e Kosovës ishte një temë tabu, e cila vetëm në fund të vitit 2002 u thye dhe

filloi të shtjellohej në mes të shoqërisë kosovare nga elita e saj. Më vonë evidentohen

iniciativa të ndryshme, por kjo çështje vazhdonte të përbënte “mollën e sherrit” për

komunitetet në Kosovë dhe të gjithë aktorët vendas apo ndërkombëtarë të përfshirë. Duke

e etiketuar çështjen e përcaktimit të statusit të Kosovës si një “kuti Pandore”, e cila në

mënyrë të pashmangshme do të provokonte kriza të mëtejshme, si dhe duke mos pasur

besim te aftësia e administratës së UNMIK-ut për të zgjidhur problemet e përditshme,

komunitetet në Kosovë dashur pa dashur u mbyllën më shumë në vetvete. Në këtë

mënyrë, këto komunitete, duke e shmangur procesin e kohezionit shoqëror, prodhuan një

245 Shih Stephen Stedman, Spoiler Problems in Peace Processes, International Security, nr. 2, 1997, f: 5-3. 246 Robert Caplan, A New Trusteeship? The International Administration of War-torn Territories, shkurt

2002, f. 76

87

realitet në terren që nga ana psikologjike ndryshonte shumë pak, për të mos thënë aspak,

nga situata e paraluftës dhe se akoma mbetej në veprim logjika dhe dinamika e të jetuarit

dhe vepruarit njëlloj si gjatë konfliktit të vitit 1999.

88

4.4. Ndërtimi i institucioneve të reja

Me qëllim përthithjen sa më të gjerë dhe të shpejtë të ekspertizës së komunitetit lokal në

çështjet ligjore, UNMIK-u themeloi Komitetin e Përbashkët Këshillues për Çështjet

Ligjore si organ këshillimor pranë PPSP dhe që përbëhej në pjesën më të madhe nga

juristë me përvojë të gjatë akademike, por me më pak në praktike. Ndërkohë, UNMIK-u

hartoi një Kornizë Kushtetuese, e cila mundësoi mbajtjen e zgjedhjeve parlamentare,

emërimin e presidentit dhe qeverisë së përkohshme (IPVQ). Kjo Kornizë Kushtetuese

përcaktonte sferat e pushtetit “të rezervuar” ekskluzivisht të UNMIK-ut, duke i ndarë ato

nga kompetencat që mund të transferoheshin tek IPVQ-të.247 Kjo kornizë gjithashtu

përfshinte dispozita për të garantuar përfaqësim të minoriteteve në Parlament, qeveri dhe

në strukturat e shërbimit civil. Struktura qeverisëse pas luftës në Kosovë deri në shpalljen

e pavarësisë, i ngjante një piramide, në majën e të cilës qëndronte rezoluta 1244, e cila

pasohej nga UNMIK-u me rol mbikëqyrës dhe me kompetenca të gjera mbi IPVQ-të:

Tabela 1. Piramida e pushtetit në Kosovë para shpalljes së pavarësisë.

Ndërtimi i institucioneve të reja demokratike në Kosovë u ndikua fuqishëm nga klima e

efekteve të rënda negative të pasluftës dhe sidomos nga pasiguria për statusin final të

Kosovës. Për të mos mjaftuar kjo klimë dekurajuese, ky proces u krye në kushtet e

mbizotërimit të një atmosfere dominuese prej administratës ndërkombëtare, e cila kishte

në vitet e para fuqi të pakufizuara vendimmarrëse. Për të ilustruar këtë pushtet të

pakufizuar të UNMIK-ut, mjafton të përmendet këtu se ky i fundit me anën e miratimit të

rregullores 2001/9 për Kornizën Kushtetuese, me anën e të cilës miratoi krijimin e

institucioneve të përkohshme të vetëqeverisjes së Kosovës, përfshiu Kornizën

Kushtetuese të Kosovës si një aneks të Rregullores 2001/9. Në këtë mënyrë, nëse do të

247 Shih Raportin nr.182 të Grupit Ndërkombëtar të Krizave, 14 maj 2007, Burimi:

http://www.crisisgroup.org/en/regions/europe/balkans/kosovo/182-kosovo-no-good-alternatives-to-the-

ahtisaari-plan.aspx

Rezoluta 1244

Përfaqësuesi Special i SP të OKB-së

UNMIK

Institucionet e Përkohshme të Vetëqeverisjes (IPVQ)

89

lindte nevoja për të bërë ndryshime në Kornizën Kushtetuese të Kosovës, do të duhej që

këto ndryshime të bëheshin përmes miratimit prej UNMIK-ut të një rregulloreje të re. Në

këtë mënyrë rregullorja e UNMIK-ut dilte mbi Kushtetutën e Kosovës.

Sipas Rregullores 2001/9 institucionet e Kosovës mund të hartonin ligje, por ato do të

ishin të vlefshme vetëm nëse nënshkruheshin nga kreu i UNMIK-ut dhe ky i fundit i

nënshkruante ligjet vetëm nëse ato nuk shkelnin Rezolutën 1244 të KS të OKB-së, si dhe

Rregulloren 1999/1. Këtu lindën edhe mosmarrëveshjet e para lidhur me pyetjen se kush

e qeveriste Kosovën. Sipas aktivistëve të Lëvizjes Vetëvendosje, Kosova nuk qeverisej

nga Korniza Kushtetuese e Kosovës, por nga rregullorja 2001/9 dhe nga Rezoluta 1244,

sepse në bazë të Kornizës Kushtetuese, Institucionet e Përkohshme të Vetëqeverisjes

(IPVQ) ishin të detyruara që të ushtronin ‘pushtetin’ e tyre në përputhje me Rezolutën

1244.248

Pavarësisht pakënaqësive të mësipërme, vlen të përmendet se me miratimin e Kornizës

Kushtetuese dhe nëpërmjet zhvillimit të zgjedhjeve të lira, kosovarëve u njihej e drejta

për krijimin e institucioneve vetëqeverisëse qendrore dhe lokale. Mbikëqyrja e

funksionimit të këtyre organeve, si dhe demokratizimi i tyre i mëtejshëm, do të mbetej

sërish subjekt i mbikëqyrjes ndërkombëtare.

Zgjedhjet e para u zhvilluan në vitin 2000 në nivelin e organeve të qeverisjes lokale. Më

2001 u zhvilluan zgjedhjet parlamentare, të cilat prodhuan një parlament të ri. Ky

Parlament zgjodhi Presidentin e parë të Kosovës së Pavarur, z. Fatmir Sejdiu, i cili

propozoi një kabinet qeveritar të kryesuar nga z. Hashim Thaçi.

Institucionet e krijuara rishtazi dhe që nga kategoria i përkasin nivelit qendror ishin:

• Presidenca e Kosovës

• Kuvendi i Kosovës

• Trupat Mbrojtëse të Kosovës

• Shërbimi Policor i Kosovës

• Dhoma Ekonomike e Kosovës

• Agjencia Kosovare e Mirëbesimit

248Shkëlzen Gashi, UNMIK-u dhe IPVQ-të, Burimi: www.vetevendosje.org/Unmik-U-Dhe-Ipvq-Te/

90

Kuvendi i Kosovës

Pozita dhe roli i Kuvendit të Kosovës gjatë kohës së pas luftës, përcaktohej në Kreun 9 të

Kornizës Kushtetuese të Kosovës. Sipas dispozitave kushtetuese, Kuvendi i Kosovës

ishte institucioni më i lartë përfaqësues dhe ligjvënës i vetëqeverisjes së përkohshme të

Kosovës. Si i tillë, Kuvendi kishte përgjegjësi të kufizuara dhe të përcaktuara nga

UNMIK-u, të cilat në shumicën e rasteve binin në përputhje me kuvendet lokale të

Kosovës.

Sistemi i përfaqësimit proporcional u mendua nga faktori ndërkombëtar si sistemi më i

përshtatshëm për një shoqëri të pasluftës, siç ishte rasti i Kosovës pas vitit 1999. Partitë

kryesore në spektrin politik të Kosovës në atë kohë ishin: Partia Demokratike e Kosovës

(PDK), Lidhja Demokratike e Kosovës (LDK), Aleanca për Ardhmërinë e Kosovës

(AAK), Aleanca Kosova e Re (AKR), Lidhja Demokratike e Dardanisë (LDD) dhe Partia

Reformiste ORA. LDK ishte partia më e vjetër në këtë spektër politik, e cila ekzistonte që

para luftës dhe që drejtoi strukturat qeverisëse paralele të paraluftës, ndërsa PDK dhe

AAK dolën nga Ushtria Çlirimtare e Kosovës.

Parlamenti i Kosovës u konceptua në formën e një dhomë që ka gjithsej 120 deputetë.

Korniza Kushtetuese e Kosovës garanton përfaqësim të përhershëm për minoritetet,

kështu që këto 120 vende janë të shpërndara në këtë mënyrë:

• 100 vende për të gjitha subjektet politike të votuara drejtpërsëdrejti

• 10 vende të rezervuara për përfaqësuesit e komunitetit serb

• 10 vende të rezervuara për përfaqësuesit e komuniteteve tjera:

• 4 vende për komunitetet rom, shkali dhe egjiptian

• 3 vende për komunitetin boshnjak

• 2 vende për komunitetin turk

• 1 vend për komunitetin goran.249

Sipas konceptimit fillestar të përbërjes së parlamentit kosovar, partitë që në programin e

tyre kishin në themel mbrojtjen e të drejtave të minoriteteve, atyre u lindte e drejta të

garonin si për vendet e rezervuara posaçërisht për përfaqësuesit e minoriteteve, ashtu

edhe për 100 vendet e përcaktuara për të gjitha subjektet politike. Kushtetuta e re e

ndryshoi këtë dispozitë. Aktualisht partitë që mbrojnë të drejtat e minoriteteve do t’i zënë

vendet e rezervuara vetëm nëse fitojnë më pak vota se ato që nevojiten për t’i fituar ato

vende në zgjedhjet e drejtpërdrejta. Kështu, ato nuk do të jenë në gjendje që të përfitojnë

në të njëjtën kohë nga të dy kategoritë e sipërpërmendura të shpërndarjes së vendeve në

parlamentin e Kosovës.

249 Shih faqen elektronike të Parlamentit të Kosovës Burimi: http://assembly-Kosovo.org/

91

Qeveria e Kosovës.

Që nga krijimi i qeverisë së parë të Kosovës në vitin 2001 e deri në shpalljen e pavarësisë

së saj më 17 shkurt 2008, Kosova ka pasur pesë Kryeministra nga dy parti politike të

ndryshme. Në zgjedhjet parlamentare të 17 nëntorit 2007, Partia Demokratike e Kosovës

doli forca politike më e votuar. Kryetari i Partisë Demokratike të Kosovës, z. Hashim

Thaçi, i nominuar që gjatë fushatës për kryeministër nga kjo parti politike, u votua në 9

janar 2008 në Kuvendin e Kosovës në postin e Kryeministrit të Qeverisë së Kosovës.

Pas shpalljes së pavarësisë, në përputhje me përcaktimet e nenit 96 të Kornizës

Kushtetuese duhej që Qeveria e Kosovës të kishte në përbërjen e saj të paktën një

ministër të përkatësisë etnike serbe dhe të paktën një ministër nga komunitetet jo serbe në

Kosovë.250 Për më tepër, nëse qeveria do të përbëhej me më shumë se 12 ministra,

atëherë duhej patjetër të kishte një ministër të tretë nga një komunitet minoritar.

Z. Thaçi prezantoi para deputetëve të Kosovës përbërjen e kabinetit qeveritar dhe

konceptin për qeverisjen e re. Qeveria e parë e Republikës së Kosovës u krijua nga

koalicioni i PDK-së dhe LDK-së me partnerë të tjerë. Prioritet parësor i Qeverisë së parë

të Kosovës ishte njohja e shtetit të ri të Kosovës në arenën ndërkombëtare, si dhe

intensifikimi i zhvillimit social dhe ekonomik të vendit.

Pas shpalljes së pavarësisë, themelimi i Ministrisë së Punëve të Jashtme (prill 2008, i

Ministrisë së Forcës së Sigurisë dhe krijimi i Forcave të Sigurisë së Kosovës (gusht

2008), ishin hapat më vendimtarë në historinë moderne të Kosovës për ndërtimin e

shtetësisë të Kosovës dhe arritjen standardeve bashkëkohore të mirëqeverisjes.

250 Shih Kornizën Kushtetuese të Kosovës, Burimi:

http://www.kuvendikosoves.org/common/docs/FrameworkPocket_ALB_Dec2002.pdf

92

4.5. Përplasjet midis IPVQ dhe UNMIK-ut.

Prezenca e Misionit të Administratës së Përkohshme të Kombeve të Bashkuara në

Kosovë (UNMIK) ishte e dobishme pikë së pari sepse ofroi një grumbull njerëzish dhe

njohurish në të cilat kosovarët mund të mbështeteshin në atë situatë të emergjencës që

mbizotëronte pas luftës. UNMIK-u dhe OSBE ndihmuan në krijimin e institucioneve dhe

më vonë edhe në funksionimin e tyre. Pas zgjedhjeve të para parlamentare të vitit 1999,

rezultatet e të cilave nuk ofruan një fitues të qartë, u diktua domosdoshmëria që qeveria e

parë demokratike e zgjedhur e Kosovës të kishte formën e një koalicioni me bazë të gjerë

partish politike dhe u nevojitën tre muaj e gjysmë për krijimin e një koalicioni qeverisës.

Me miratimin e Kornizës Kushtetuese për Vetëqeverisje të Përkohshme në 15 maj të vitit

2001, çështja e transferimit të kompetencave tek institucionet e vetë-qeverisjes të

Kosovës të krijuara rishtazi, mori një prioritet të lartë. Në vitin 2002, në kohën kur afati

kohor tre-vjeçar i Rambujesë po skadonte, shefi i UNMIK-ut, gjermani Shtajner

(Steiner), hodhi në qarkullim konceptin e “Standardeve para Statusit”, si masë e

përkohshme lokale dhe përgjigje ndaj kërkesave të shqiptarëve të Kosovës për qartësi nga

komuniteti ndërkombëtar për çështjen e statusit.

Ky koncept përpiqej të përcaktonte kriteret e zhvillimit politik dhe social, përmbushja e të

cilave do të shërbente si parakusht për fillimin e negociatave mbi çështjen e statusit. Në

vitin 2003 Grupi i Kontaktit u shpreh se “Standardet para Statusit” do të bëheshin

operacionale, kur të ishin realizuar një numër standardesh dhe nëse progresi i qeverisë së

përkohshme e lejonte këtë, do të kishte shqyrtim të statusit final aty nga mesi i vitit

2005.251 Standardet e përcaktuara u provuan në terren si shumë të paqarta ose të

paefektshëm, si dhe zbatimi i tyre nga ana e qeverisë së Kosovës ishte i pamundur.

Është pikërisht Søren Jessen-Petersen, PPSP i emëruar në gusht 2004, që artikuloi dhe

mbështeti mendimin se një vendim mbi çështjen e statusit nuk mund të shtyhej

pafundësisht.252 Strategjia e re e artikuluar me titullin “Standardet dhe status” kishte në

themel të saj konceptin se standardet duhet të përmbushen sa më shpejt të jetë e mundur

dhe ndërkohë të fillojnë negociatat për statusin e Kosovës në një të ardhme të

parashikueshme. Plani Standardet për Kosovën, një plan prej tetë kërkesash për

plotësimin e kritereve të ndryshme para bisedimeve për hapjen e bisedimeve për statusin

final, u bënë udhërrëfyes për progresin e Kosovës dhe ishte rrjedhimisht një strategji e

251 Shih Raportin nr. 143 të Grupit Ndërkombëtar të Krizave, Burimi:

http://www.crisisgroup.org/en/regions/europe/balkans/kosovo/143-kosovos-ethnic-dilemma-the-need-for-a-

civic-contract.aspx 252 UNMIK Press release, UNMIK/PR/1565, 12 June 2006, Burimi:

http://www.unmikonline.org/PR/1565%20-%20SRSG%20S%C3%B8ren%20Jessen-

Petersen%20announces%20his%20decision%20to%20leave%20his%20post.doc

93

dobishme për mirëfunksionimin e UNMIK-ut. Kjo strategji fokusohej më shumë në

garantimin e të drejtave të minoriteteve, por ‘standardet’ Qeveria kosovare do të duhej t’i

plotësonte në të tetë fushat e mëposhtme:

• funksionimi i institucioneve demokratike;

• shteti i së drejtës (policia, gjyqësori);

• lëvizja e lirë;

• kthimi dhe ri integrimi;

• ekonomia;

• të drejtat e pasurisë;

• dialogu me Beogradin;

• ngritja e Trupës Mbrojtëse të Kosovës.

Përpjekjet e UNMIK-ut dhe të Qeverisë së atëhershme kosovare për realizmin e

standardeve të mësipërme i dhanë një shtysë të fuqishme reformave institucionale në dobi

të fuqizimit të shtetësisë dhe demokratizimit të vendit në përgjithësi.253

UNMIK-u shpesh ka qenë objekt i kritikave të forta nga banorët e Kosovës dhe faktori

ndërkombëtar. Duke pasur rolin e tij autoritar, ndikimi i UNMIK-ut në zhvillimin e

institucioneve të Kosovës, shpeshherë u vlerësua si mjaft negativ në shumë drejtime.

Ndër kritikat kryesore në adresë të UNMIK-ut evidentohen ato që kishin të bënin me

dedikimin e munguar të stafit të tij për të shënuar progres në qeverisjen e Kosovës, si dhe

mungesa e përgjegjësisë për veprimet apo mos veprimet e tyre.

Punonjësit e administratës ndërkombëtare dhe burokratët e karrierës të OKB u kritikuan

ashpër prej kosovarëve për krijimin e një lloj kaste midis radhëve të saj, e cila kujdesej në

radhë të parë vetëm për interesat e veta personale. Ndërkohë, problemi më i madh i

dukshëm ishte ai i mungesës së përgjegjësisë së UNMIK-ut. UNMIK-u në pjesën më të

madhe të aktiviteteve të tij shihej prej banorëve të Kosovës si një pushtet neo-kolonial, i

cili shmangte vendimet e vështira, duke zvarritur pafund vendimmarrjen dhe duke u

fshehur prapa nocioneve të paqarta për promovimin e demokracisë.

Një ilustrim të rolit negativ të UNMIK përbën procesi i ngadalshëm i miratimit të ligjeve

të reja i parashikuar në Kornizën Kushtetuese, sipas të cilit në fillim duhej që Parlamenti i

Kosovës të aprovonte ligjin, pastaj ligji shkonte për rishqyrtim në Zyrën për Çështje

Ligjore në UNMIK. Ligji pastaj kthehej sërish në Parlament, ky i fundit duhej të merrte

parasysh të gjitha vërejtjet e UNMIK-ut dhe ta miratonte përsëri. Ligji pastaj shkonte

përsëri për rishikim në Zyrën për Çështje Ligjore në UNMIK dhe vetëm nëse ai përputhej

me rekomandimet e tyre, dërgohej për aprovim final tek kreu i UNMIK-ut (Përfaqësuesi i

253 Niels van Willigen, Peacebuilding and International Administration: The Cases of Bosnia and Kosovo,

Routledge, 2013, pp. 60-62

94

Posaçëm i Sekretarit të Përgjithshëm, PPSP). Në bazë të këtij procesi ligjor të

ngadalshëm, për miratimin e një ligji shpesh nevojiteshin muaj të tërë. Nga pikëpamja

statistikore, gjatë legjislaturës së parë (2001 -2004), u miratuan 86 ligje dhe 5 rregullore.

Gjatë legjislaturës së dytë (2004– 2007) u miratuan vetëm 79 ligje.254

Edhe sa u përket çështjeve të pushtetit ekzekutiv, UNMIK-u gjatë kësaj periudhe luante

rolin përcaktues ndaj të gjithave vendimeve të qeverisë, duke ushtruar kompetenca të

drejtpërdrejta në fushat e mbrojtjes dhe marrëdhënieve me jashtë. Gjithashtu, roli i shtuar

i UNMIKU-ut u bë i pashmangshëm edhe në çështje të tjera si drejtësia apo punët e

brendshme, kjo për vetë faktin se Ministritë e Drejtësisë dhe të Punëve të Brendshme u

krijuan relativisht vonë, në vitin 2006.

Procesi i transferimit të përgjegjësive nga UNMIK-u tek institucionet e zgjedhura filloi

përafërsisht në të njëjtën kohë, por ishte mjaft i ngadalshëm. Roli mbikëqyrës i UNMIK-

ut krijoi një kulturë të papërgjegjësisë në mesin e elitës politike. Përveç faktit shqetësues

se UNMIK-u nuk kishte të përcaktuar asnjë përgjegjësi para qytetarëve të Kosovës,

ministrat e Qeverisë së Kosovës e justifikonin aktivitetin e tyre të dobët me ‘mungesën e

kompetencave’. Gjithashtu, deklaratat e shpeshta për korrupsion në radhët e administratës

lokale dhe ndërkombëtare, kontribuuan ndjeshëm në rritjen e pakënaqësisë qytetare

referuar aktivitetit të administratës së përkohshme ndërkombëtare dhe të IPVQ.255

254 Evidenca e ligjeve, Burimi: http://www.assembly-kosova.org/common/docs/ligjet/matrix_al.pdf 255 Në anketimet e kryera nga zyra e UNDP në Kosovë dhe të publikuara ne raportet periodike te saj “Pulsi

Publik”, ishin gjithmonë prezente shqetësimet e banorëve të Kosovës lidhur me performancën e dobët të

organeve qeverisëse dhe korrupsionin.

Burimi:http://www.ks.undp.org/content/dam/kosovo/docs/PublicPulse/

95

4.6. Ri -konfigurimi i UNMIK - Vendosja e EULEX

Çështja e statusit të pazgjidhur përbënte gjithnjë e më shumë një problem serioz për

Kosovën. Dëshira për pavarësi përbënte për kosovarët shtysën kryesore për reformimin e

vendit të tyre. Rruga drejt pavarësisë nënkuptonte për kosovarët gjithashtu edhe shumë

kohë të dedikuar dhe energji të shpenzuar për zgjidhjen e çështjes së statusit. Artikulimi

prej UNMIK-ut në fazat e hershme të administrimit prej tij të Kosovës të ‘status quo-së’,

e maskuar më vonë me artikulimin e politikës së “standardeve para statusit, pati një

ndikim dekurajues për sa i përket motivimit të banorëve të Kosovës për të pranuar dhe

zbatuar një seri të reformave të nevojshme për demokratizimin e shoqërisë kosovare. Një

ndër reformat më kryesore ishte reforma për decentralizimin. Për kosovarët në këtë kohë

kishte përparësi dhe rëndësi jetike ushtrimi i kompetencave të pushtetit prej

institucioneve qendrore të Kosovës si një vend i pavarur, pastaj mund të vijohej me

procesin e decentralizimit. Gjithashtu, kërkesa për pavarësi, apo më mirë të thuhet mos

shqyrtimi i kësaj kërkese prej ndërkombëtarëve, shfrytëzohej shpeshherë nga politikanët

kosovarë për të shmangur përgjegjësitë për dështimin e përmbushjes së premtimeve të

tyre para banorëve të Kosovës.

Si rezultat i “status quo” për çështjen e statusit final të Kosovës, të akumulimit të

problemeve sociale dhe etnike, si dhe prej paaftësisë së UNMIK-ut për të ushtruar

mandatin e tij në mënyrë efektive, në 16 mars 2004 në Kosovë shpërthyen trazirat e para

që pas luftës së vitit 1998-1999. Këto trazira shpërthyen si rezultat i vdekjes së tre

fëmijëve shqiptarë, që u ndoqën me qenë në lumin e Mitrovicës nga serbët e Kosovës.

Mbi 51,000 njerëz u përfshinë në këto trazira në 33 incidente të veçanta në tërë Kosovën,

duke rezultuar në 19 viktima (8 serbët, 11 shqiptarë). Ndërkohë, sipas OSBE-së janë

dokumentuar gjatë këtyre trazirave 954 njerëz të plagosur, 4,100 persona të zhvendosur,

550 shtëpi dhe 27 kishat ortodokse dhe manastire të djegura.256

Këto ngjarje e dëmtuan rëndë imazhin e Kosovës në drejtim të aftësisë së saj për

vetëqeverisje, duke zbehur ndjeshëm perspektivën e saj për të qenë një vend i pavarur.

Beogradi deklaroi se trazirat e marsit ekspozuan papërshtatshmërinë e Kosovës për

shtetësi. Rreziku i një kolapsi të përsëritur të dhunshëm i dha shtysë OKB-së që të

lëshonte një mandat për hartimin e raportit mbi statusin e ardhshëm të Kosovës prej të

Dërguarit Special të OKB-së, z. Kai Eide. Ky i fundit, në korrik 2005 në raportin e vet

rekomandoi transferim më të madh të pushtetit nga UNMIK-u në drejtim të IPVQ-të dhe

fillim të negociatave për statusin e ardhshëm të ndërmjetësuara nga OKB-ja.257 Në këtë

raport të titulluar: “Raporti i Kosovës: Konflikti, Përgjigja Ndërkombëtare, Mësimet e

Nxjerra”, thuhej se konceptet e sundimit të ligjit ishin zhvilluar dobët, nuk ishin krijuar

256 OSCE Mission in Kosovo, Human Rights Challenges following the March Riots in 2004, f.4. 257 Shih Raportin nr. 161 të Grupit Ndërkombëtar të Krizave, Burimi:

http://www.crisisgroup.org/en/regions/europe/balkans/kosovo/161-kosovo-toward-final-status.aspx

96

bazat për një shoqëri shumetnike dhe se Serbia kishte penguar zbatimin e standardeve,

duke promovuar bojkot të pjesshëm të serbëve ndaj institucioneve të përkohshme. Ai

propozoi që komunat me shumicë serbe të kishin pushtet shtesë dhe lidhje me Beogradin,

si kompensim të pjesshëm dhe arriti në përfundimin se asgjë nuk përfitohej nëse vonohej

edhe më shumë procesi për arritjen e marrëveshjes mbi statusin e Kosovës.

Në raportin e z. Eide argumentohej se pavarësia është rruga më e mirë për provincën e

trazuar dhe ai rekomandonte fillimin e negociatave për statusin e ardhshëm të Kosovës,

rekomandim ky që u mbështet edhe nga KS i OKB-së i cili i dha dritën jeshile nisjes së

procesit politik mbi statusin e ardhshëm të Kosovës në tetor të 2005.258 Procesi i

bisedimeve midis Kosovës dhe Serbisë mbi statusin final filloi zyrtarisht në 31 tetor 2005

me emërimin nga KS i OKB-së i të Dërguarit Special të OKB-së mbi Statusin e

Kosovës, të ish Presidentit të Finlandës, z. Marti Ahtisari.259 Gjatë ushtrimit të këtij

mandati, z. Ahtisari u përball me një detyrë të vështirë për shkak të pozitave të ndryshme

mbi statusin final të çështjes së Kosovës; pozitave të cilat reflektonin qëndrimet

kundërshtare të Beogradit dhe Prishtinës.

Gjatë ushtrimit të mandatit të tij, ai u fokusua në përpjekjet që të tërhiqte nga të dyja

palët elementet e një marrëveshjeje të mundshme kompromisi.260 Ndonëse statusi akoma

i papërcaktuar vazhdonte të përbënte një pengesë për demokratizim e mëtejshëm të

Kosovës, fillimi i negociatave ofroi shpresë për një zgjidhje. Gjithashtu, kosovarët u

lehtësuan disi në këtë drejtim pasi në shtator Grupi i Kontaktit e siguroi Kosovën për të

ardhmen e saj, duke sinjalizuar qartë se ajo “nuk do të kthehej në situatën e para marsit

1999”, d.m.th. nuk do të kishte kthim nën sundimin serb.261 Në nëntor UNMIK-u lejoi

qeverinë e përkohshme të Kosovës të krijonte edhe të tri ministri të reja, përkatësisht të

Energjisë dhe Minierave, të Komuniteteve dhe Kthimit, të Administrimit të Pushtetit

Lokal, vendim ky që u përshëndet nga GK në takimin e tij të radhës në Prishtinë në 16

dhjetor.262

Ndërkohë në terren, për sa i përket jetës politike kosovare mbizotëronte klima e

mosbesimit reciprok në dy plane: midis komuniteteve shqiptare dhe serbe nga njëra anë,

si dhe e komuniteteve ndaj politikanëve në anën tjetër. Për aq kohë sa statusi i Kosovës

mbetej i papërcaktuar, minoriteti serb ushqente shpresa se Kosova një ditë do të kthehej

nën sundimin serb. Kjo shpresë ushqehej me çdo mjet dhe rast nga udhëheqësit politik në

258 Yearbook of the United Nations, 2005, Vol.59, United Nations Publications, 2005, p.471 259 Më shumë informacion mund të gjeni në faqen e UNOSEK, Burimi: www.unosek.org. 260Gerard M. Gallucci, Plani i Ahtisarit dhe Veriu i Kosovës, Burimi:

http://www.transconflict.com/approach/think/policy/ahtisaari-plan-north-kosovo/plani-i-ahtisarit-dhe-veriu-

i-kosoves/ 261 Contact Group Statement September 22, 2004, Burimi: http://2001-

2009.state.gov/p/eur/rls/or/37535.htm 262Shih Contact Group Statement December 16, 2004, Burimi: http://2001-

2009.state.gov/p/eur/rls/or/40038.htm

97

Beograd, të cilët në mënyrë të përsëritur dhe me forma të ndryshme inkurajonte banorët

serbë të Kosovës, që të mos merrnin pjesë në jetën politike në Kosovë (bojkotim i

zgjedhjeve, mosnjohje e institucioneve kosovare, marrja e shërbimeve prej institucioneve

paralele serbe, etj.). Kështu, deputetët serb bojkotuan shumicën e seancave të legjislaturës

së parë dhe ky bojkot u thellua akoma më shumë gjatë legjislaturës së dytë të Kuvendit të

Kosovës.263 Ndërkohë që në Qeveritë e Kryeministrit Thaçi vazhdimisht ka pasur një

Ministër me përkatësi etnike serbe, serbët të cilët punonin në institucionet kosovare,

ndiheshin të kërcënuar nga aktivistët radikal, po nga komuniteti i tyre.

Pas dhunës së marsit 2004, fuqitë ndërkombëtare të cilat monitoronin zbatimin e

Rezolutës 1244 të Këshillit të Sigurimit të OKB-së – Grupi i Kontaktit i përbërë prej

përfaqësueseve të Britanisë së Madhe, Francës, Gjermanisë, Italisë, Rusisë dhe Shteteve

të Bashkuara – filloi t’i shmangej çështjes së çfarë duhet bërë më tutje në Kosovë. Në

nëntor të vitit 2005, Grupi i Kontaktit– në konsensusin e tij të fundit – deklaroi parimet

udhëzuese për zgjidhjen e statusit. Pesë shtetet Perëndimore të Grupit të Kontaktit (duke

hequr Rusinë) formuan të ashtuquajturin Kuinti, i cili erdhi në përfundim se të priturit që

Kosova të përmbushë “standardet para statusit” nuk do të funksiononte.

Ndërkohë, Këshilli i BE-së emëroi në nëntor 2005 z. Stefan Lehne si përfaqësues të BE-

së për të mbështetur Ahtisarin në zbatimin e mandatit të tij, madje edhe për ta

zëvendësuar Ahtisarin në një numër të madh rastesh. Bisedimet për statusin përfundimtar

gjatë viteve 2005-2007 u udhëhoqën nga evropianët, por BE-ja –si një entitet mbi dhe

përtej vendeve anëtare të tij - luajti një rol dytësor. Në fushat ku dialogu nuk kishte qenë

mjaft substancial, për shembull në ekonomi ose të drejtat e komuniteteve, Ahtisari u

mbështet në ekspertizën e organizatave relevante ndërkombëtare si BE ose Këshilli i

Evropës.

Për sa kohë që Grupi i Kontaktit vazhdonte të funksiononte normalisht, Këshilli i BE-së e

kishte relativisht më të lehtë të kapërcente ndarjet e brendshme, duke reflektuar

qëndrimet e Grupit të Kontaktit në deklaratat e veta. Pasi Ahtisari paraqiti propozimin e

tij, BE-ja nuk arriti të ndërtonte konsensus të brendshëm për ta mbështetur atë, edhe pse

ky propozim nuk e përmendte në mënyrë eksplicite pavarësinë, duke theksuar nevojën

për një vendim të Këshillit të Sigurimit të OKB-së për këtë çështje.264

Në nëntor 2005 Komisioni Evropian për herë të parë publikoi të ndarë raportet vjetore të

progresit mbi Serbinë, Malin e Zi dhe Kosovën, duke sinjalizuar rrugët e tyre të ndara për

anëtarësim. Një tjetër zhvillim pozitiv për Kosovën përbën fakti se në dhjetor 2005,

Komisioni vendosi që të integrojë Standardet e OKB-së në një Partneritet Evropian për

263Shih Serbët kanë humbur me bojkotimin e institucioneve të Kosovës, Burimi:

http://koha.net/?id=27&l=51740 264Year in Review 2007: United Nations Peace Operations, United Nations Press, 2008, p.34

.

98

Kosovën. Këshilli i BE-së dhe Komisioni filluan të planifikojnë praninë e misionit në

Kosovë pas përcaktimit të statusit, si dhe përcaktuan që marrëveshja për status duhet t’i

jepte Kosovës pushtet për të qenë e aftë të nënshkruante traktate dhe marrëveshje

ndërkombëtare. Në 31 janar 2006, ministrat e Grupit të Kontaktit të mbledhur në Londër

e zhvilluan më thellë qëndrimin e tyre të përbashkët, duke specifikuar se “duhet të bëhen

të gjitha përpjekjet e mundshme për të arritur një marrëveshje të negociuar gjatë vitit

2006” dhe se ajo duhet “të jetë e pranueshme për popullin e Kosovës.” Ata theksuan

vlerën e decentralizimit për të garantuar të ardhmen e komuniteteve pakicë dhe si një

“nxitje për kthimin e personave të zhvendosur të cilët duhet të jenë në gjendje të zgjedhin

se ku dëshirojnë të jetojnë në Kosovë.”265

Këshilli i BE-së i avancoi planet e tij për pranitë e misionit post-statusor, duke themeluar

ekipet planifikuese në Kosovë për EULEX-in dhe Zyrën Civile Ndërkombëtare (ZCN) /

Zyrën e Përfaqësuesit Special të BE-së (PSBE). NATO arriti në përfundim se ishte për

lejimin dhe mbikëqyrjen e krijimit të një Force të Sigurisë së Kosovës, të vogël e të

armatosur lehtë, dhe kjo u mor parasysh në Propozimin e ri të Ahtisarit.

Nga shkurti deri në shtator 2006 zyra e Ahtisarit (UNOSEK) ftoi dhe angazhoi ekipet

negociatore të Kosovës dhe Serbisë në disa raunde bisedimesh të drejtpërdrejta në Vjenë

dhe ndërmori një numër misionesh ekspertësh në dy kryeqytetet. Gjatë kësaj periudhe të

përcaktimit të statusit final të Kosovës, z. Ahtisari dhe ekipi i tij organizuan 17 raunde të

bisedimeve/takimeve të nivelit të lartë, 25 misione në nivel ekspertësh, si dhe një seri të

panumërt takimesh diplomatike. Procesi i bisedimeve rreth statusit zyrtarisht hapi një

epokë të re për politikën e re të jashtme të Kosovës. Tashmë ishte absolutisht e qartë që

Kosova kishte nevojë për mbështetje nga aktorë të jashtëm. Kufizimet “de jure” në

kuadër të Rezolutës 1244, ende mbeteshin të pa cenuara dhe penguese për fatin e saj, por

“de facto” situata kishte ndryshuar shumë në favor të çështjes kosovare.

Zhvillimet politike që solli ky proces erdhën natyrshëm në skenën ndërkombëtare dhe

nxorën në dritë Planin e Ahtisarit, i cili shërbeu si platformë bazë për garantimin e një të

ardhme të mundshme dhe të qëndrueshme për Kosovën. Më 2 shkurt 2007, Ahtisari

dorëzoi para liderëve të Serbisë dhe Kosovës dokumentin prej 63 faqesh me titull

“Propozimi Gjithëpërfshirës mbi Marrëveshjen për Statusin e Kosovës”. Më vonë gjatë

muajit shkurti UNOSEK-u organizoi një raund të ri dyjavor takimesh midis

negociatorëve nga Kosova dhe Serbia. Nga konkluzionet e këtij raundi u përftua një

version i rishikuar i Propozimit, i cili u qarkullua për mendim të liderëve të Kosovës dhe

Serbisë në një mbledhjeje finale të 10 marsit 2007Me këtë veprim Ahtisari bëri me dije se

ky proces përfundonte këtu, pas katërmbëdhjetë muajsh, shtatëmbëdhjetë raundesh

265 Kosovo Contact Group Statement, London, 31 January 2006, Burimi:

http://www.consilium.europa.eu/ueDocs/cms_Data/docs/pressdata/en/declarations/88236.pdf

99

bisedimesh të drejtpërdrejta në Vjenë dhe 26 misione ekspertësh, në Serbi dhe Kosovë.

Ai ia dërgoi Propozimin Sekretariatit të Përgjithshëm të OKB-së, së bashku me një raport

katër faqesh, ku shpreheshin pikëpamjet e tij për statusin politik të Kosovës. Më 26 mars,

Sekretari i Përgjithshëm i OKB-së, z. Ban Ki Moon, i dërgoi për shqyrtim të dy

dokumentet e dorëzuara nga Ahtisari në Këshillin e Sigurimit, duke shprehur përkrahjen

e tij të plotë. Më datën 3 prill 2007 Këshilli i Sigurimit dëgjoi prezantimin e Ahtisarit dhe

më 25-28 prill 2007 dërgoi një mision fakt- mbledhës në Serbi dhe Kosovë.266

Të gjitha përgatitjet paraprake të kryera nga BE-ja në planifikimin e saj për një prani të

ardhshme ndërkombëtare në Kosovë, u bënë në përputhje me politikën “pa paragjykime

ndaj rezultateve të negociatave të statusit.”267 Këshilli i BE-së vijoi përgatitjet e tij për

ngritjen e ZCN-në dhe të misionit të ardhshëm të BE-së në Kosovë për të garantuar

sundimin e ligjit, si dhe planifikoi një afat kohor, sipas të cilit supozohej se deri në

qershor do të merrej mandati përmes rezolutës së Këshillit të Sigurimit. Në të njëjtën

kohë, UNMIK-u planifikoi bartjen e pushtetit te qeveria e përkohshme dhe i dha leje asaj

që të planifikojë krijimin e ministrisë së punëve të jashtme.

Plani i Ahtisarit nxori në qarkullim një formulë zgjidhjeje të konfliktit, e cila do të lejonte

serbët e Kosovës që të kishin institucionet e tyre lokale dhe jetën komunale me lidhje të

vazhdueshme me Serbinë, por brenda kornizës së një Kosove shumetnike, si dhe në fund

të periudhës së tranzicionit, mandati i UNMIK-ut do të duhej të ndërpritej. Në këtë

mënyrë i gjithë autoriteti legjislativ dhe ekzekutiv që i përkiste UNMIK-ut, do të

transferohej në bllok te autoritetet qeverisëse të Kosovës. Plani i Ahtisarit parashikonte

një periudhë transitore 120- ditore, gjatë që cilës parashikohej që:

• Qeveria e Kosovës të përgatiste kornizën ligjore, të nevojshme për të qeverisur;

• Administrimi i përkohshëm tetëvjeçar i OKB-së (UNMIK) të transferonte tërë

autoritetin e tij legjislativ dhe ekzekutiv;

• Misioni për Sundimin e Ligjit i Bashkimit Evropian (EULEX) të vendosej, për të

ofruar përkrahje vitale për siguri dhe qeverisje në tërë Kosovën, me një forcë

policore kundër trazirave prej 550 policëve, dhe me mandat për të marrë

kompetenca ekzekutive kur është e domosdoshme; dhe

• Përfaqësuesi Civil Ndërkombëtar (PCN, i cili kryeson Zyrën Civile

Ndërkombëtare, (ZCN), dhe ka “mandat të dyfishtë”, si Përfaqësues Special i BE-

së, PSBE) të fillonte monitorimin e zbatimit të planit të Ahtisarit. 268

266 Yearbook of the United Nations, 2007, Volume 61, United Nations Publications, 2007, f.398-401 267 Bashkimi Evropian në përgatitje të pranisë së ardhshme ndërkombëtare dhe të BE-së në Kosovë,

Broshurë, Zyra për Shtyp dhe Informim të Publikut, Maj 2007, Burimi:

http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/serbia/kosovo/eu_preparations_may_2007_alb.pdf 268Shih PGJS - Parimet e Përgjithshme, neni 15.1(g), Burimi:

www.unosek.org/unosek/en/statusproposal.html

100

Pas dështimit të negociatave dhe bllokimit të propozimit të Ahtisarit në Këshillin e

Sigurimit, BE-ja me të njëzet e shtatë vendet anëtare mezi arriti të bjerë dakord se çështja

e njohjes së Kosovës do të mbetej në kompetencën ekskluzive të kryeqyteteve

individuale. Sipas z. Lehne, në fillim të dhjetorit 2007 Trojka paraqiti raportin e saj pranë

Sekretarit të Përgjithshëm të OKB-së, ku theksohej se asnjëra palë nuk ishte e gatshme

për të ndryshuar pozicionin e saj në çështjen themelore të sovranitetit mbi Kosovën.

“Procesi i negocimit ka shteruar. Përderisa veprimi i Këshillit të Sigurimit mbetej i

bllokuar nga Rusia, ka mbetur vetëm një mundësi për të vendosur mbi çështjen e statusit:

Shpallja e pavarësisë nga Kuvendi i Kosovës, e ndjekur nga procesi i njohjeve

ndërkombëtare”.269

Pavarësisht procesit të dështuar në kuadër të KS të OKB-së, BE-ja do të mbetej e

bashkuar në angazhimin e saj operativ, në veçanti në vendosjen e misionit të saj civil më

ambicioz deri më tani në aspektin e CSFP&CDSP, EULEX-it, i projektuar për të forcuar

sundimin e ligjit në Kosovë. Vendimet ligjore në lidhje me misionin, të cilat u miratuan

me shpejtësi në janar - fillim i shkurtit 2008, me mbështetjen e njëzet e shtatë vendeve

anëtare (Qipro abstenoi), do të kishte qenë më e vështirë të miratoheshin mbas shpalljes

së pavarësisë.270

Me miratimin nga Këshilli i BE-së më 4 shkurt 2008 të Veprimit të Përbashkët

2008/124/CFSP mbi themelimin e Misionit të Bashkimit Evropian për Sundimin e Ligjit

në Kosovë, ndër të tjera, BE riafirmonte rolin e saj në Kosovë dhe përcaktonte funksionet

ekzekutive të EULEX-it si vijon: "EULEX në Kosovë do të ndihmojë institucionet e

Kosovës, autoritetet gjyqësore dhe agjencitë për zbatimin e ligjit në përparimin e tyre

drejt qëndrueshmërisë dhe llogaridhënies dhe në zhvillimin dhe forcimin e një sistemi të

pavarur, shumë-etnik të drejtësisë dhe të forcës shumë-etnike të shërbimit policor dhe

doganor, duke siguruar se këto institucione nuk kanë ndërhyrje politike dhe respektojnë

standardet e njohura ndërkombëtare dhe praktikat më të mira evropiane. EULEX-i në

Kosovë, në bashkëpunim të plotë me Programet Ndihmëse të Bashkimit Evropian, do ta

përmbushë mandatin e tij përmes monitorimit, udhëzimit dhe këshillimit, duke mbajtur

disa funksione ekzekutive.”271

BE-ja kishte dy mundësi brenda të cilave mund të zgjidhte se si do të vendoste EULEX-

in “në të tërë Kosovën” : ose mund të vepronte me vendosmëri, duke u mbështetur në

autoritetin e vet si një organizatë në të cilën Serbia ka aspirata të aderojë, ose të tërhiqej

në hije, duke u mbështetur në aftësitë e OKB-së për të negociuar në emër të saj për

praninë e BE në veri. BE-ja zgjodhi alternativën e fundit, sepse kishte nevojë që të

mbështetej në logjistikën, mjetet dhe objektet e UNMIK-ut, pasi nuk ishte e gatshme

269 Stefan Lehne, Resolving Kosovo’s Status, OIIP Policy Paper, June 2009 270 Council Joint Action 2008/124/CFSP of 4 February 2008 on the European Union Rule of Law Mission

in Kosovo. 271Po aty.

101

të merrte përsipër shpenzimet e shumta nëse do ta kryente këtë proces në mënyrë të

pavarur. Në këtë mënyrë, BE-ja duke pranuar të vepronte nën “çadrën e OKB-së” dhe

të priste momentin e përshtatshëm se kur mund të dislokohej në tërë Kosovën misioni i

saj EULEX-i, zvarriti për në kohë të gjatë dislokimin e këtij të fundit në terren.

Bashkësia ndërkombëtare në Kosovë gjatë kësaj periudhe afro 10 vjeçare të prezencës

dhe aktivitetit të saj në Kosovë, e përqendroi aktivitetin e saj në aspekte të ndryshme të

procesit të ndërtimit të elementeve të një shteti të mirëfilltë në Kosovë. Kështu, bashkësia

ndërkombëtare e shtriu kontributin e saj që nga shpërndarja e ndihmave emergjente

humanitare në vitin 1999, e deri në hartimin/zbatimin e një strategjie për zhvillimin e

shtetit të ri në vitin 2008. Gjatë këtij udhëtimi prej një dekade drejt normalizimit të

situatës në Kosovë, ajo ka pasur suksese dhe në mënyrë të pashmangshme, edhe

dështime.

Gjatë kësaj periudhe nga pikëpamja e zhvillimeve politike, Kosova përjetoi një jetë të

gjallë politike, të shoqëruar me zhvillimin e disa zgjedhjeve në nivel lokal dhe qendror, të

cilat pas përfundimit të procesit zgjedhor përkatës, u vlerësuan si të lira dhe demokratike.

Për sa i përket progresit në fusha të tilla si demokratizmi i shoqërisë dhe qeverisja e mirë,

mund të shprehemi se suksesi i bashkësisë ndërkombëtare në këto dy aspekte ka qenë i

kufizuar.

Kosova vazhdonte të vuante pasojat e sundimit të dobët të ligjit, situatë kjo që në mënyrë

të pashmangshme forconte perceptimin tek banorët e Kosovës dhe komuniteti

ndërkombëtar për një përhapje të madhe të korrupsionit. Kjo situatë precipitoi si rezultat i

mos efikasitetit të UNMIK-ut, mungesës së kapaciteteve të qeverisë dhe për shkak të një

mungese të theksuar të gatishmërisë së UNMIK dhe organeve të qeverisjes së

përkohshme të Kosovës që të merreshin me këtë çështje. Si rezultat, në terren zhgënjimi i

përgjithshëm i qytetarëve kosovar me institucionet lokale dhe ndërkombëtare sa vinte dhe

përforcohej. Vlerësimi për punën e UNMIK-un dhe IPVQ-të u ul ndjeshëm dhe në

mënyrë të vazhdueshme përgjatë periudhës 2005 - 2007. Gjithashtu, pesimizmi politik

mbeti i lartë gjatë gjithë kësaj kohe.272

Gjatë kësaj periudhe fillestare të vendosjes dhe funksionimit të “protektoratit ndërkombëtar”

bie në sy fakti se komuniteti ndërkombëtar nuk i përmbushi zotimet e veta për ofrimin e një

përkrahjeje adekuate ndaj organeve kosovare të përkohshme të vetëqeverisjes. Edhe pse

marrëveshja për krijimin e Misionit të Sundimit të Ligjit (EULEX), si operacioni më i madh

i BE-së në kuadër të Politikës të Përbashkët për Siguri dhe Mbrojtje (CFSP),u arrit në shkurt

2008, EULEX-i mundi të fillojë punën e vet vetëm pas 10 muajsh vonese në dislokim dhe

arritjen e shkallës së duhur të funksionimit.

272UNDP, Raport i Paralajmërimit të Hershëm Raporti i Kosovës # 19, Janar 2008,

Burimi:http://www.kosovo.undp.org/repository/docs/EWR_19_Eng_.pdf

102

5. KAPITULLI V- SHPALLJA E PAVARËSISË SË KOSOVËS-

NJË REALITET I PAKTHYESHËM

5.1. Shpallja e pavarësisë prej autoriteteve të Kosovës

Strategjia e preferuar e Bashkimit Evropian dhe SHBA-ve, për të avancuar procesin e shtet-

ndërtimit të Kosovës në pavarësi të mbikëqyrur përmes Këshillit të Sigurimit të Organizatës

së Kombeve të Bashkuara, dështoi pavarësisht përpjekjeve të vazhdueshme në këtë

drejtim. Kjo strategji e përgatitur me kujdes dhe e zbatuar pak nga pak, nuk arriti të

kurorëzohej pas kundërshtimit të prerë dhe të palëkundur të Rusisë, si dhe kërcënimit të

vazhdueshëm për të përdorur të drejtën e vetos në KS të OKB-së. Gjithashtu, pasi z.

Ahtisari paraqiti Propozimin e tij, BE-ja nuk arriti të ndërtonte konsensus të brendshëm

midis të gjitha vendeve anëtare për të mbështetur këtë propozim, edhe pse ky i fundit nuk

e përmendte në mënyrë të qartë opsionin e pavarësisë, duke theksuar nevojën për një

vendim të Këshillit të Sigurimit të OKB-së për këtë çështje. Në këto kushte liderët

shqiptarë të Kosovës u vunë nën presion të pa rezistueshëm nga faktori i brendshëm dhe

nuk u mbetej asnjë alternativë tjetër, përveçse të shpallin pavarësinë në mënyrë të

njëanshme, me apo papërkrahje të aktorëve dhe faktorëve të jashtëm.

Kjo alternativë e vetme e kosovarëve, e pozicionoi BE-në dhe SHBA-të në një atmosferë nxitëse

për të vepruar, pasi rreziqet nga mosveprimi do të ishin tepër të rënda. Sipas këtij skenari,

ku kosovarët do të shpallnin pavarësinë e njëanshme të pa mbështetur nga faktori

ndërkombëtar, atëherë detyrimisht Kosova do të copëtohej. Serbia ndoshta do të arrinte

të rimerrte kontrollin ish territorit të saj para luftës së vitit 1999 në veri të lumit Ibër,

serbët në pjesë të tjera të Kosovës do të zhvendoseshin dhe do të përqendroheshin në

Serbi, duke shumëzuar me zero në këtë mënyrë tetë vjet të arritjeve në ndërtimin e

shoqërisë demokratike dhe institucioneve kosovare nën drejtimin ndërkombëtar.

Sipas këtij skenari do të prekej rëndë stabiliteti në vendet fqinjë duke provokuar ndarje të

mëtejshme përgjatë vijave etnike. BE-ja i trembej shumë vërshimeve të refugjatëve dhe

se vendet e BE-së do të përjetonin një efekt shokues të trazirave prej rrjeteve të krimit të

organizuar në Ballkan. Dështimi për të vepruar gjithashtu do të diskreditonte Politikën e

Përbashkët të Jashtme dhe të Sigurisë (CFSP) të BE-së dhe përpjekjet e saj që të afirmonte

veten si aktor ndërkombëtar i besueshëm dhe i aftë për t’u përfshirë në zgjidhjen e

konflikteve të tjera të kësaj natyre në të ardhmen.

Të gjitha këto pasoja të padëshiruara, që në një masë të madhe do të mund të ishin

shmangur nëse Këshilli i Sigurimit do të kishte hapur dritën jeshile për pavarësinë e

Kosovës në bazë të planit të z. Ahtisari, e ndërgjegjësuan BE-në që pasojat e mosveprimit

do të ishin të rënda. Për më tepër, këto pasoja do të ishin të rënda jo vetëm për Kosovën,

103

por edhe për vetë BE-në dhe rajonin e Ballkanit. BE e kishte kuptuar se sa më shpejt në

bllok, apo një shumicë domethënëse e shteteve të saj anëtare, të grupuar mbas Britanisë së

Madhe, Gjermanisë dhe Francës, t ë deklaronin gatishmërinë e tyre për të përkrahur një

Kosovë të pavarur, aq më të mëdha ishin gjasat për të parandaluar skenarin e mësipërm.

Formula e diversitetit në njohjen e pavarësisë273 dhe e unitetit në angazhimin e BE-së në

Kosovë, tregoi të ishte e suksesshme në ruajtjen e angazhimit të vazhdueshëm të BE-së

në menaxhimin e çështjes së Kosovës. Megjithatë, përvoja e zbatimit të kësaj formule në

terren, ka treguar se nuk ka qenë aspak e lehtë.

Procesi i shpalljes së pavarësisë u finalizua në formën e miratimit të një deklarate të

shpalljes së pavarësisë në Kuvendin e Kosovës, pasi ky proces nuk mundi të përmbyllej

përmes miratimit të një rezolute të re në Këshillin e Sigurimit të OKB-së. SP i OKB-së i

dha mandat një Trojke të përbërë nga BE, SHBA, Rusia për të gjetur një formulë

kompromisi për pranimin e Propozimit të Ahtisarit dhe miratimin e një rezolute në KS në

bazë të këtij propozimi. Gjatë vitit 2007 u përgatitën 5 draft rezoluta, të cilat u rrëzuan

nga Rusia. Gjithashtu, u kryen edhe 120 ditë negociata shtesë për të arritur të

ashtuquajturën “shpallje e koordinuar e pavarësisë”, por as këto bisedime nuk u

përmbyllën me një marrëveshje.

Miratimi i Deklaratës së Shpalljes së Pavarësisë prej Kuvendit të Kosovës, i mbledhur në

një seancë të jashtëzakonshme në 17 Shkurt të vitit 2008, padyshim përbën një nga

momentet më kulmore në historinë moderne të Kosovës dhe të mbarë trevave shqiptare.

Ky akt u krye me mbështetjen e plotë të Kuintit dhe ndryshoi rrënjësisht qëndrimin e

shteteve dhe organizatave ndërkombëtare në raport me një shtet të ri, që deri atëherë

konsideroj si krahinë e një shteti tjetër. “Me anën e kësaj Deklarate, Kosova u zotua

gjithashtu se do t'i përmbahej rezolutës 1244 (1999) dhe do të angazhohej që të punonte

në mënyrë konstruktive me Organizatën e Kombeve të Bashkuara. Njëqind e nëntë prej

120 anëtarëve të pranishëm të Kuvendit votuan në favor të deklaratës. Të 10 deputetët

serbë të Kuvendit të Kosovës nuk morën pjesë në seancë.”274

Shpallja e pavarësisë së Kosovës dhe shkëputja përfundimtare e saj nga Serbia paraqet

një pikë kthesë dhe një raport krejt të ri në marrëdhëniet e vjetra të karakterizuara prej

konfliktit të vazhdueshëm midis shqiptarëve të Kosovës dhe serbëve. Duke shpallur

pavarësinë Kosova i pranoi plotësisht detyrimet e Propozimit Gjithëpërfshirës për

Zgjidhjen e Statusit të Kosovës, ose thënë ndryshe Planin e Ahtisarit.

Beteja diplomatike për njohjen e pavarësisë së Kosovës, në kushtet e mungesës të një

miratimi formal të ndonjë dokumenti të posaçëm prej Këshillit të Sigurimit të OKB-së për

pavarësinë e saj, parashikohej nga BE-ja dhe aktorët e tjerë ndërkombëtar të ishte e gjatë.

273 BE e la në kompetencë të vendeve anëtare të saj këtë çështje, si “të drejtë ekskluzive kombëtare”. 274 Shih Raportin e UNMIK për SP të OKB S\2008\211, Burimi:www.unmikonline.org/SGReports/S-2008-

211.pdf

104

Në realitetin gjeopolitik të krijuar, Serbia i kishte duart e lira që të luante fort kartën e

sovranitetit, gjë që i lejonte asaj të mos hiqte kurrë dorë nga Kosova. Për sa kohë shteti i ri

të Kosovës do të qëndronte nën Rezolutën 1244 të pa revokuar të Këshillit të Sigurimit, e

cila njihte ruajtjen formale të sovranitetit të Serbisë, kjo e fundit “do të kishte mundësinë të

ngrinte pretendime “legjitime” mbi këtë sovranitet dhe bashkë me Rusinë, do të luftonte që

të bllokonte anëtarësimin e Kosovës në institucionet ndërkombëtare”.275

E ardhmja evropiane e Kosovës, e këtij shteti të ri në gjirin e Evropës, do të konfirmohej

që një ditë pas shpalljes së pavarësisë, në 18 shkurt 2007, SP i OKB-së, z. Ban ki Moon,

mori një letër nga z. Havier Solana, Përfaqësuesi i Lartë i Bashkimit Evropian për

Politikë të Jashtme dhe Siguri të Përbashkët. Me anën e kësaj letre informohej OKB për

vendimin e Bashkimit Evropian “për të vendosur një mision të sundimit të ligjit në

kuadrin e Rezolutës 1244 (1999 ) dhe për të emëruar një Përfaqësues special të

Bashkimit Evropian për Kosovën që, ndër të tjera, do të koordinonte punën e Bashkimit

Evropian në Kosovë”.276

Po në datë 18 shkurt 2007, SP i OKB-së mori një letër tjetër, këtë herë nga z. Boris Tadiç,

Presidenti i Serbisë, me anën e të cilës informohej OKB se “autoritetet e Beogradit dhe

përfaqësues të serbëve të Kosovës e kishin dënuan shpalljen e pavarësisë dhe se

parlamenti i Serbisë kishte miratuar një vendim ku thuhet se shpallja e pavarësisë nga

Kosova përbën një ndarje me forcë dhe të njëanshme të një pjesë të territorit të Serbisë

dhe se kjo deklaratë nuk prodhon asnjë efekt ligjor në Serbi ose në rendin ligjor

ndërkombëtar”.277

Qeveria serbe filloi të zbatonte masat diplomatike ndëshkuese ndaj shteteve që e kishin

njohur Kosovën, duke degraduar marrëdhëniet diplomatike dhe duke thirrur ambasadorët

e saj në Beograd, por kërcënimi i këtyre vendeve ndaj Serbisë për bojkot ekonomik në

fushat e tregtisë dhe energjisë elektrike dhe furnizimit me ujë, bëri që Serbia të hiqte dorë

nga kjo luftë diplomatike. Në vend të kësaj, qeveria në Beograd drejtoi fushatën për

shkëputjen “de facto” të veriut të Kosovës dhe për përforcimin e strukturave paralele, që

ishin institucionet në veri dhe enklavat serbe në Kosovën qendrore dhe jugore të

financuara dhe të kontrolluara nga Beogradi. Në mënyrë të përmbledhur mund të arrihet

në përfundimin se strategjia e Serbisë, pas shpalljes së pavarësisë së Kosovës në shkurt të

vitit 2008, u fokusua kryesisht drejt konsolidimit të kontrollit mbi veriun e Kosovës dhe

për të minuar autoritetin e qeverisë së Prishtinës në të gjitha nivelet.

275Raport i Grupit Ndërkombëtar të Krizave, nr. 185, 21 gusht 2007, Burimi: http://www.crisisgroup.org/en/regions/europe/balkans/kosovo/185-breaking-the-kosovo-stalemate-europes-responsibility.aspx 276 Shih Raportin e UNMIK për SP të OKB, S\2008\211, Burimi:www.unmikonline.org/SGReports/S-2008-

211.pdf 277 Po aty.

105

Shpallja e pavarësisë në Prishtinë dhe dalja e Kosovës si shteti i shtatë që u shkëput nga

tërësia territoriale e ish Jugosllavisë, beri që të shpërthenin reagimet emocionale dhe të

dhunshme në Serbi. Në Beograd, ambasadave të shteteve perëndimore iu vu zjarri, si dhe

u dogjën flamujt kombëtarë të SHBA e të disa vendeve të BE-së. Serbët e Kosovës e

kundërshtuan fuqishëm shpalljen e pavarësisë dhe organizuan protesta të vazhdueshme,

“disa prej të cilave përfunduan me dhunë, veçanërisht në veri të Kosovës, ku me 19

shkurt dy pika shërbimi doganor në vijën administrative kufitare u sulmuan dhe

shkatërruan nga grupe të vogla të demonstruesve të dhunshëm”.278 Liderët politikë serbë

të Kosovës, dhe autoritetet në Beograd, deklaruan gjithashtu kundërshtimin e tyre për

vendosjen e EULEX-it në zonat me shumicë serbe të Kosovës, si dhe e bënë të qartë se

ata do të bashkëpunonin vetëm me UNMIK-un.

Qeveria kosovare u përpoq që të vendoste autoritetin e saj në të gjithë Kosovën, por

ndeshi në vështirësi serioze në zonat që banoheshin me popullsi me shumicë serbe.

Vështirësitë ishin të theksuara veçanërisht në veri të Kosovës, për shkak të afërsisë

gjeografike dhe lidhjeve më të ngushta me Serbinë, të influencuara ndjeshëm edhe në

kuadër të funksionimit të hekurudhave dhe gjykatave serbe atje. Në këtë rajon të Kosovës

do të ndërpritej funksionimi normal i shërbimeve të ofruara nga institucionet publike,

pasi Beogradi udhëzoi nëpunësit serbë të punësuar në këto institucione që të braktisnin

vendet e punës, pasi do t’i merrnin pagat direkt nga Serbia. Nëpunësit dhe udhëheqësit

serbë të Kosovës filluan ngritjen e strukturave paralele të qeverisjes vendore në përputhje

me ligjet serbe. Madje, “disa udhëheqës serbë të Kosovës, në veçanti ato nga me shumicë

serbe të Kosovës dhe komunat në veri të Kosovës, të mbështetur nga Ministria serbe për

Kosovë dhe Metohi, shprehën edhe qëllimin e tyre për të ngritur një Kuvendi serb të

Kosovës.”279

Në dallim nga serbët dhe ashtu siç pritej të ndodhte, reagimi i komunitetit shqiptar të

Kosovës për këto ngjarje ishte i përmbajtur. Qeveria e Kosovës u bëri thirrje në mënyrë të

përsëritur për qetësi, durim dhe besim në aftësinë e pranisë ndërkombëtare civile dhe

ushtarake ndërkombëtare në Kosovë për të menaxhuar situatën. Kryeministri Thaçi

zhvilloi vizita në terren në komunitetin e minoritetit serb të Kosovës në tërë Kosovën.280

Pas shpalljes së pavarësisë së Kosovës, UNMIK-u vazhdoi të veprojë si më parë, i

mbështetur në besimin se Rezoluta 1244 (1999) do të mbetej në fuqi derisa Këshilli i

Sigurimit të vendoste ndryshe. Është e qartë se akti i shpalljes së pavarësisë së Kosovës

278 Shih Raportin e SP të OKB për UNMIK, S\2008\211, Burimi: www.unmikonline.org/SGReports/S-

2008-211.pdf 279 Shih Raportin e SP të OKB për UNMIK, S\2008\458, Burimi: www.unmikonline.org/SGReports/S-

2008-458.pdf 280Shih Raportin e SP të OKB për UNMIK, S\2008\211, Burimi: www.unmikonline.org/SGReports/S-2008-

211.pdf

106

ushtroi një ndikim shumë dimensional dhe të thellë në gjendjen në Kosovë. Shpallja e

pavarësisë dhe ngjarjet që ndodhën më pas në Kosovë sfiduan rëndë rolin dhe aftësinë e

UNMIK-ut për të ushtruar autoritetin e tij administrativ në Kosovë. Kjo gjë pohohej në

raportin e radhës mbi aktivitetin e UNMIK-ut para KS të OKB-së, ku përmendet se për të

adresuar këto sfida, “UNMIK-u, i udhëhequr nga nevoja imperative për të garantuar

paqen dhe sigurinë në Kosovë, ka vepruar dhe do të vazhdojë të veprojë, në një mënyrë

realiste dhe praktike dhe në dritën e rrethanave në zhvillim.”281

Më 9 prill 2008 Kuvendi i Kosovës miratoi "Kushtetutën e Republika e Kosovës", e cila

hyri në fuqi më 15 qershor 2008, së bashku me një paketë të ligjeve emergjente që

mbulonin çështje të decentralizimit dhe kufijve, si dhe autorizonin krijimin e Ministrisë

së Jashtme të Kosovës dhe të Shërbimit Informativ. Duke theksuar faktin e se Kosova

ishte kthyer tashmë në një vend të pavarur, kjo Kushtetutë nuk përmendte në tërësinë e

neneve të saj apo dispozitave kalimtare ndonjë rol apo funksion të Kombeve të

Bashkuara dhe nuk përmbante ndonjë referencë për Rezolutën 1244 (1999). Megjithatë,

autoritetet e Kosovës e përshëndetën praninë e vazhdueshme të Kombeve të Bashkuara

në Kosovë dhe shprehën angazhimin e tyre për zbatimin e plotë të Propozimit

Gjithëpërfshirës për Statusin e Kosovës, përgatitur nga Ahtisari. Përveç miratimit të

kushtetutës dhe paketës së legjislacionit, më 10 qershor 2008 Kuvendi i Kosovës miratoi

himnin kombëtar dhe më 17 qershor 2008 Qeveria e Kosovës autorizoi hapjen e nëntë

ambasadave në shtetet anëtare që e kanë njohur shpalljen e pavarësisë së saj.282

Shpallja e pavarësisë së Kosovës u njoh menjëherë nga vendet e fuqishme perëndimore,

ku vlen të përmendet faksi se SHBA-të, Britania e Madhe dhe Franca paraqitën aktin

formal të njohjes në Prishtinë menjëherë, një ditë pas shpalljes së Pavarësisë. Ditët që

vijuan më pas përshkruhen si ditë historike ku lajmet për njohjen e pavarësisë së Kosovës

përditësoheshin çdo ditë. Kështu gjatë 11 ditëve të mbetura të muajit shkurt 2008,

Kosova u njoh prej 21 shteteve, ku 12 prej të cilave ishin shtete anëtare të BE-së. Gjatë

muajit mars 2008 Kosova u njoh nga 14 shtete të tjerë, ku gjysma e tyre ishin vende

anëtare të BE-së. Deri në fund të vitit 2007 Kosova siguroi njohjen e pavarësisë së saj

nga 53 shtete anëtare të OKB-së, ku nënvizohen njohjet prej 22 (nga 27 në total) të

vendeve anëtare të BE-së. Ndërkohë një shtysë të fuqishme konsolidimit të shtetësisë së

saj i dha njohja e pavarësisë në të njëjtën ditë, pikërisht në 9 tetor 2008, nga vendet fqinje

si Maqedonia dhe Mali i Zi.283

281 Shih Raportin e SP të OKB për UNMIK, S\2008\211, Burimi: www.unmikonline.org/SGReports/S-

2008-211.pdf 282 Shih Raportin e SP të OKB për UNMIK, S\2008\458, Burimi: www.unmikonline.org/SGReports/S-

2008-458.pdf 283 Deri në mars 2016 Kosova ishte njohur nga 111vende. Lista e përditësuar në kohë reale e njohjeve

ndërkombëtare të Kosovës Burimi: http://www.kosovothanksyou.com/

107

Ashtu siç pritej, pavarësia e Kosovës u kundërshtua fuqishëm nga Rusia, Kina dhe India.

Ministrat e jashtëm të këtyre vendeve në 15 maj 2008, edhe pse kishin kaluar tre muaj

nga shpallja de facto pavarësisë, bënë thirrje për rifillimin e bisedimeve midis

udhëheqësve të Serbisë dhe Kosovës mbi statusin e territorit të Kosovës. Ministri i

Jashtëm rus Sergei Lavrov në një konferencë për shtyp u shpreh se: "Rusia, India dhe

Kina bëjnë thirrje për rifillimin e bisedimeve midis Beogradit dhe Prishtinës nën kornizën

e të drejtës ndërkombëtare për të kërkuar një zgjidhje për territorin serb". Lavrov bëri

thirrje që çështja e Kosovës të zgjidhej "ekskluzivisht në bazë të së drejtës

ndërkombëtare" dhe hodhi poshtë pavarësinë e Kosovës, duke shtuar se “shpallja e

njëanshme e pavarësisë së Kosovës ka shkelur rezolutën 1244 të Këshillit të Sigurimit të

OKB”.284

Njohja e menjëhershme e pavarësisë së shpallur të Kosovës nga shtetet e fuqishme pa

dyshim që dëshmonte për një progres të fuqishëm për Kosovën në arenën ndërkombëtare.

Kjo gjë përbënte inkurajim për institucionet e Kosovës që të punonin më fort në

konsolidimin e kësaj pavarësie edhe në aspektin e brendshëm. Megjithatë, sipas

përfaqësuesve të opozitës kosovare, kjo gjë nuk ndodhi me ritmet duhura dhe se shpallja

e pavarësisë u përdor nga Qeveria dhe Presidenti i atëhershëm i Kosovës për avancimin e

axhendave të tyre partiako- politike dhe jo në funksion të konsolidimit të brendshëm të

sovranitetit dhe integritetit territorial.

Pas shpalljes së pavarësisë, pritej që kosovarët do të ishin në gjendje që të zhvendosnin

vëmendjen e tyre tek problemet e tjera më të ngutshme, të tilla si reduktimi i papunësisë

dhe varfërisë dhe zbutja e problemeve të tjera sociale. Sidoqoftë, kjo pritshmëri në

drejtim të përmirësimit të standardit të jetesës dhe ofrimit të shërbimeve publike, rezultoi

të ishte e parealizueshme në praktikë. Institucionet e Kosovës, nga vetë mënyra se si u

finalizua shpallja e pavarësisë, ishin shumë të zëna me miratimin e pakos së ligjeve të

hartuara nga z. Ahtisari në Propozimin Gjithëpërfshirës. Këto institucione nuk kishin

mundësi reale që krahas hartimit, plotësimit dhe përmirësimit të legjislacionit, të

ndërmerrnin menjëherë reformat e nevojshme sociale dhe ekonomike. Me kalimin e

kohës, kosovarët u ndjenë të hutuar lidhur me ndikimin real të shpalljes së pavarësisë,

pasi shumë pak gjëra kishin ndryshuar në jetën e tyre të përditshme.

Ngazëllimi prej shpalljes së pavarësisë u sfumua më tej nga përhapja e shpejtë në terren e

misioneve ndërkombëtare, të cilat krijuan te banorët e Kosovës një ndjenjë të një

“pushtimi të ri”. Zyra Civile Ndërkombëtare (ZCN), Përfaqësuesi Special i Bashkimit

Evropian (PSBE) dhe Misioni i Sundimit të Ligjit në Kosovë (EULEX) ishin tre

institucione të reja, të cilat u krijuan posaçërisht për të mbikëqyrur pavarësinë e Kosovës.

Shkalla e lartë e zbarkimit të EULEX-it në Kosovë, përbënte ndoshta çështjen më të

284 Shih Russia, India, China urge resumption of Kosovo talks, Burimi:

http://news.xinhuanet.com/english/2008-05/15/content_8179173.htm

108

polemizuar në radhët e kosovarëve. Fillimisht ai u mirëprit nga shqiptarët e Kosovës, me

shpresën se do të ndihmonte në luftën kundër krimit të organizuar dhe korrupsionit.

Megjithatë, perceptimet ndryshuan në mënyrë dramatike me kalimin e kohës. Për shkak

të kundërshtimit të madh të Beogradit zyrtar dhe serbëve kosovar, EULEX-i hasi

vështirësi së pari, në shtrirjen e tij në të gjithë territorin dhe së dyti, që është edhe më e

rëndësishme, në kryerjen e funksioneve të tij, veçanërisht në veriun e Kosovës të

predominuar nga popullsia serbe.

Duke synuar të pakësonte vakumin e shkaktuar prej zvogëlimit të rolit të UNMIK-ut, si

dhe për të mundësuar zbarkimin e EULEX-it në veri dhe garantuar funksionimin e tij

operacional, perëndimi pranoi kërkesën serbe për ‘neutralitet ndaj statusit’ të EULEX-it

të shprehur në Planin Gjashtë Pikësh të OKB-së për zbarkimin e EULEX-it në veri të

Kosovës. Ky plan hasi kundërshtimin e fuqishëm të shqiptarëve të Kosovës pasi njohja e

pavarësisë nuk u shfrytëzua për ta bërë Kosovën sovrane dhe me kufij të mbrojtur. Për

më tepër, edhe “ajo pavarësi formale po dëmtohej së fundi me këtë 6 pikëshin famëkeq të

Ban Ki-moon-it”.285

Deklaratat pasuese të drejtuesve të shqiptarëve të Kosovës se Plani Gjashtë Pikësh ishte i

vdekur,286 e vuri EULEX-in në një pozitë shumë të pafavorshme dhe mjaft larg nga

mikpritja bujare e popullsisë së Kosovës në fillim. Gjithashtu, duhet të përmendet në këtë

kontekst, se përpjekjet e sforcuara të BE-së për të “shpëtuar fytyrën” e saj nëpërmjet

“zbarkimit të plotë” dhe “të rrufeshëm” të EULEX-it, nuk luajtën ndonjë një rol të madh

në minimin e legjitimitetit të EULEX-it. Ndërkohë, zhvillimi i ngjarjeve në terren

dëshmoi se EULEX-i nuk mundi të influencojë me aktivitetin e vet ndonjë progres të

dukshëm në arritjen e qëllimeve të tij për vendosjen e shtetit ligjor dhe luftën ndaj krimit

të organizuar. Asnjë arrestim i profilit të lartë nuk ndodhi gjatë kësaj periudhe, që ndoshta

do të dëshmonte lidhur me aftësinë e EULEX-it për të luftuar korrupsionin dhe krimin e

organizuar, dy aspekte përcaktuese të ekzistencës së EULEX-it dhe njësi matëse e

efektivitetit të tij në radhët e banorëve të Kosovës.

Mospërputhjet që ekzistonin në perceptimin e realitetit midis komunitetit ndërkombëtar

dhe popullsisë lokale kontribuuan në ngritjen e një barrierë të madhe për bashkëpunim.

Një tjetër faktor minues i pozitës së EULEX-it në sytë e banorëve të Kosovës përbënte

fakti se shumica, nëse jo i tërë stafi i EULEX-it, ishin thjeshtë persona të transferuar nga

UNMIK-u. Këta faktorë, të shoqëruar me dilemën nëse EULEX-i me kalimin e kohës do

të mund të fitonte respektin e banorëve të Kosovës, apo do të përjetonte të njëjtin fat si

285 Albin Kurti, Pavarësia dhjetë muaj e vjetër në prag të Vitit të Ri, Burimi:

http://www.vetevendosje.org/pavaresia-dhjete-muaj-e-vjeter-ne-prag-te-vitit-te-ri/ 286 Shih Thaçi: Harroni 6 pikët, ato janë ëndërr e Beogradit, Burimi: http://www.lpk-

kosova.com/lajme/lajme_nentor_2008.html

109

UNMIK-u, përbënin shqetësimin kryesor të komunitetit ndërkombëtar dhe do të

shoqëronin ELUEX-in gjatë gjithë veprimtarisë së tij.

Si përfundim mund të arrihet në konkluzionin e përgjithshëm se pas shpalljes së

pavarësisë, Kosova përjetoi një shtim të prezencës së misioneve ndërkombëtare në

Kosovë, ndërkohë nuk ndodhi ashtu siç ishte parashikuar nga Plani i Ahtisarit dhe siç

dëshironte pjesa dërrmuese e banorëve të Kosovës, ndërprerja e mandatit të UNMIK-ut.

Për më tepër, nga vëzhgimi i situatës në terren, gjatë kësaj periudhe UNMIK-u mbeti

prezenca kryesore e OKB-së, pavarësisht ri konfigurimit dhe zvogëlimit të kompetencave

dhe numrit të stafit të tij.

Ndërkohë, gjatë kësaj periudhe u zhvillua një lloj dueli i heshtur midis aktorëve të

ngjashëm se kush do ta kryente ose plotësonte mandatin e vendosur nga KS mbi

UNMIK-un. Si përfundim ky rol u mor përsipër në një shkallë të madhe nga BE, pasi

vetëm BE ishte në gjendje të luante një rol shumë influencues në drejtimin e politikës së

Kosovës. Gjatë periudhës së hershme pas shpalljes së pavarësisë, beteja për të përcaktuar

se kush e qeveriste me të vërtetë Kosovën, e dëmtoi së tepërmi procesin e mirëfilltë të

qeverisjes.

Ndër faktorët kryesorë që do t’ia mundësonin BE-së të luante një rol me ndikim të shtuar

në Kosovë, vlen të përmendet prezenca e saj e përforcuar në Kosovë nëpërmjet

strukturave të saj si EULEX-it, PSBE dhe Zyra Ndërlidhëse e Komisionit Evropian, si

dhe faktet kuptimplotë me ngjyrim lokal, ku spikasin ndër të tjera që popullsia e Kosovës

është njëra ndër popullsitë më pro evropiane në rajonin e Ballkanit si dhe vetë. simbolet

kombëtare të Kosovës janë frymëzuar dhe ngjasojnë jashtëzakonisht shumë me ato të BE-

së.

Sidoqoftë, në mënyrë ironike, gjatë gjithë periudhës në shqyrtim 2008-2012, Kosova

ishte i vetmi vend në rajon, i cili nuk kishte lidhur ende marrëdhënie kontraktuale me

BE-në në formën e një Marrëveshjeje për Stabilizim Asociim, dhe që vazhdonte të ishte i

vetmi vend në Ballkan i izoluar, i cili nuk ishte përfshirë në procesin e liberalizimit të

vizave.287

287 Zhvillimet e reja në këtë drejtim dalin jashtë afatit kohor të disertacionit. Kështu, vetëm në 28 qershor

2013 Këshilli i BE-së mori vendimin për nisjen e negociatave për MSA ndërmjet Kosovës dhe BE-së.

Negociatat teknike filluan më 28 tetor 2013 dhe përfunduan në 30 tetor 2015 me nënshkrimin e MSA. Më

21 janar 2016 Parlamenti Evropian miratoi Marrëveshjen e Stabilizim Asociimit (MSA) ndërmjet Kosovës

dhe Bashkimit Evropian, e cila hyri në fuqi në 1 prill 2016. Kjo marrëveshje përbën një moment historik

për marrëdhëniet BE-Kosovë, pasi ajo do të ndihmojë Kosovën në rrugën e reformave dhe do të krijojë

mundësi për tregti dhe investim. Me hyrjen në fuqi të kësaj marrëveshjeje, BE dhe Kosova janë palë

kontraktuese me të drejta dhe detyrime të dyanshme për një numër të gjerë sektorësh. MSA-ja do të krijojë

një zonë të tregtisë të lirë dhe mundësojë zbatimin e standardeve evropiane në fusha të tjera, të tilla si

110

Këto fakte kontribuonin ndjeshëm në rritjen e ndjenjës së zhgënjimit ndaj BE-në në

radhët e banorëve të Kosovës. Për shkak të paaftësisë për të pasur një qëndrim të

unifikuar rreth çështjes së Kosovës (sjellim në vëmendje se 5 vende të BE-së nuk e

njohin Kosovën), BE pavarësisht burimeve financiare dhe njerëzore të mëdha, si dhe

kohës të shpenzuar në drejtim të stimulimit të proceseve të integrimit të Kosovës në BE,

nuk ka qenë në gjendje ta sjell atë sa më afër fillimit të këtij procesi. Kosovarët ishin i

vetmi popull në Ballkanin Perëndimor që gjatë kësaj periudhe nuk kishin pasur përfitime

thelbësore nga proceset integruese në BE.

konkurrenca, ndihma e shtetit dhe prona intelektuale. Dispozita të tjera mjaft të rëndësishme përfshijnë

dialogun politik, bashkëpunimin në një numër të madh sektorësh, duke filluar nga arsimi dhe punësimi deri

te energjia, mjedisi, drejtësia dhe punët e brendshme.

Ndërkohë, procesi i liberalizimit të vizave, ndonëse u iniciua më herët se MSA, ka ecur me hapa më të

ngadaltë. Më Qershor 2012 KE i dorëzoi Kosovës Udhërrëfyesin për Liberalizimin e Vizave. Me marrjen e

këtij udhërrëfyesi, Qeveria kosovare u angazhua për përmbushjen e kritereve dhe standardeve të

përcaktuara në këtë dokument. Deri në këtë moment procesi nuk është përmbyllur ende, pasi Kosova nuk i

ka përmbushur kriteret e përcaktuara nga BE, ku më të rëndësishmet janë lufta ndaj krimit të organizuar

dhe korrupsionit. Në deklaratat e fundit nga Komisioni Evropian jepet shpresë se Kosova do të mund të

përfitojë liberalizmin e vizave gjatë vitit 2016, njëlloj si Ukraina, Gjeorgjia dhe ndoshta Turqia.

111

5.2. Fushatat diplomatike për njohjen e shtetit të Kosovës

Pas shpalljes së pavarësisë, autoritetet kosovare, të ndihmuara kryesisht nga disa shtete

anëtare të BE-së, SHBA-të dhe Turqia, u morën me zell të madh me një detyrë të

ngutshme: njohja e pavarësisë së shtetit të ri të Kosovës nga sa më shumë anëtarë të

OKB-së. Gjatë periudhës shkurt 2008- 14 tetor 2008 autoritetet kosovare arritën që të

merrnin njohje të pavarësisë nga 51 vende të botës. Këto njohje përfshijnë SHBA dhe 22

nga 27 vendet e BE-së.288 Pas bum-it fillestar të njohjeve nga vendet e fuqishme

perëndimore dhe vende me peshë relativisht më të vogël në arenën ndërkombëtare,

procesi i njohjeve u ndërpre për shkak të miratimit në Asamblenë e Përgjithshme të

OKB-së së rezolutës të paraqitur nga Serbia për referimin e çështjes së shpalljen së

pavarësisë prej Kosovës në Gjykatën Ndërkombëtare të Drejtësisë (ICJ) në 18 tetor 2008.

Procesi i njohjeve rifilloi vetëm mbas daljes së Opinionit Këshillimor të ICJ në nëntor

2010, se “miratimi i deklaratës së pavarësisë të 17 shkurtit 2008 nuk e shkeli të Drejtën

Ndërkombëtare, Rezolutën e Këshillit të Sigurimit 1244 (1999) apo Kornizën

Kushtetuese" dhe kjo Gjykatë arriti në përfundimin se miratimi i kësaj deklarate nuk

kishte shkelur asnjë rregull të aplikueshëm të së drejtës ndërkombëtare.289

Për autoritetet kosovare njohja sa më e gjerë ndërkombëtare e shtetit të ri të Kosovës, jo

vetëm që do të konsolidonte shtetësinë dhe legjitimitetin e autoriteteve vendore, do të

forconte mbështetjen për anëtarësim në organizatat ndërkombëtare (një prioritet i

hershëm ky për Qeverinë e Republikës së Kosovës), por do të rriste gjithashtu

perspektivën për stabilitet në rajon, gjë që do të shoqërohej detyrimisht edhe me rritjen e

investimeve të huaja në Kosovë.

Krahas lobimit intensiv për njohjet bilaterale të Kosovës, autoritet kosovare duke synuar

anëtarësim të shpejt në OKB, e shtrinë aksionin e tyre edhe në aspektin e diplomacisë

shumëpalëshe. Në qershor 2009 Kosova u anëtarësua në Fondin Monetar Ndërkombëtar

dhe Bankën Botërore. Anëtarësimi i Kosovës në këto dy institucione të rëndësishme

ndërkombëtare dhe garantuese të stabilitetit financiar shënoi një hap të rëndësishëm në

konsolidimin e shtetësisë të brishtë të Kosovës, jo vetëm në planin politik, por edhe në

aspektin ekonomik. Në vitin 2008, komuniteti ndërkombëtar organizoi Konferencën e

Donatorëve, ku pjesëmarrësit u angazhuan të kontribuonin financiarisht 1.2 miliard

dollarë amerikanë (USD) për ndërtimin e shtetit të ri të Kosovës. Ndërkohë në vitin 2010,

Banka Botërore në kuadrin e zbatimit të Strategjisë së Përkohshme u zotua të jepte një

fond prej 87,5 milionë USD, krahas 20 milionë USD të ofruara nga FMN.290

288 Një kronologji të njohjeve të pavarësisë së Kosovës mund ta gjeni në sitin: www.kosovothanksyou.com 289 Opinioni Këshillimor i GJND, Burimi: www.icj-cij.org/docket/files/141/16010.pdf 290 Deklaratë për shtyp e BB në 18 shkurt 2010, Burimi: www.worldbank.org

112

Shumica e vendeve anëtare të BE-së u përfshinë në një fushatë ndihmuese për njohjen e

pavarësisë së Kosovës, duke shënjestruar për të influencuar ato vende ku kishin

besueshmëri të lartë, ose duke ndërmarrë veprime të ndryshme në arenën ndërkombëtare.

Në këtë kontekst, Gjermania që në këtë kohë, kur kriza financiare kishte goditur

shumicën e vendeve të BE-së, kishte në dorë “timonin e BE-së”, ushtronte influencë ndaj

vendeve të BE-së që nuk e kishin njohur Kosovën që ta bënin një gjë të tillë, ndërsa ndaj

Serbisë ushtroi presion të madh, duke i kujtuar asaj perspektivën evropiane. Kështu, në

19 dhjetor 2011 gjatë vizitës në Kosovë, Kancelarja Merkel, pasi inkurajoi shqiptarët e

Kosovës për të luftuar korrupsionin, të "sillen me përgjegjësi" dhe jo të "ndezin

tensionet", përcolli mesazhin e saj kryesor ndaj Serbisë dhe e bëri të qartë se për

Gjermaninë, nuk ka asnjë mënyrë që Serbia të hyjë në BE, nëse nuk njeh Kosovën.291

Ndërkohë bëhet e ditur se Gjermania ka ushtruar presion edhe ndaj Greqisë për të njohur

Kosovën. Ambasadori grek në Beograd, z. Dimosthenis Stoidis, gjatë takimit që pati me

Kryetarin e Parlamentit serb, z. Nebojsha Stefanoviç, në fillim të shatorit 2012 u shpreh

se Greqia nuk e ka ndryshuar qëndrimin saj për mosnjohjen e pavarësisë së Kosovës dhe

pavarësisht nga fakti se kriza ekonomike që ka mbërthyer Greqinë "është përdorur si

mjet për t'i bërë presion Athinës të njohë autoritetet në Prishtinë”.292

Një ngjarje të shënuar për diplomacinë e BE-së dhe arritje në planin personal të vetë

Baroneshë Ashton, përbën fillimi në 19 tetor 2012 i bisedimet e normalizimit të

marrëdhënieve ndërmjet Kosovës dhe Serbisë nën ndërmjetësimin e Bashkimit Evropian.

Këto bisedime do të zhvilloheshin në Bruksel midis palëve të përfaqësuara nga

kryeministri serb Ivica Daçiç dhe kryeministri i Kosovës Hashim Thaçi. Të dy

kryeministrat u ulën në tryezën e bisedimeve, duke shënuar kështu fillimin e raundeve të

bisedimeve për normalizimin e marrëdhënieve midis Prishtinës dhe Beogradit. Vlen të

theksohet këtu se arritja e një marrëveshje të tillë, ishte një kusht i nevojshëm për

kandidaturën e Serbisë në BE. Me kalimin e kohës Qeveritë e të dy vendeve arritën të

lidhnin marrëveshje në fusha të ndryshme, të tilla si liria e lëvizjes, njohja e diplomave

universitare, përfaqësimi rajonal, në fushën e tregtisë dhe normave ndërkombëtare. Një

nga marrëveshjet më të rëndësishme të lidhura midis palëve në Bruksel gjatë periudhës

së studimit tonë, ishte Marrëveshja për Menaxhimin e Integruar të Kufijve (MIK), për të

cilën u ra dakord se do fillohej të zbatohej nga të dyja palët në 10 dhjetor 2012.293

Procesi i njohjeve të Kosovës pati një impuls pozitiv edhe prej rolit të spikatur të

Britanisë së Madhe në këtë aspekt. Ky vend, jo vetëm që ka qenë dhe mbetet një

mbështetës i fuqishëm i pavarësisë dhe integritetit territorial të Kosovës, por dhe ka

291Gerard M. Gallucci, Kosovo – Serbia, the EU and Germany, Burimi:

http://www.transconflict.com/2011/12/kosovo-serbia-the-eu-and-germany-212 292 http://www.b92.net/eng/news/politics-article.php?yyyy=2012&mm=09&dd=06&nav_id=82117 293 Maria Risitc, Serbia PM Pledges Kosovo Solution in 2013,

http://www.balkaninsight.com/en/article/solution-for-kosovo-in-2013-dacic-says

113

luajtur një rol të rëndësishëm në përgatitjen e strategjive të Qeverisë së Kosovës për të

siguruar sa më shumë njohje ndërkombëtare. Përveç influencës së drejtpërdrejtë ndaj

vendeve të Komunuelthit, Mbretëria e Bashkuar luajti rol të rëndësishëm në mbështetjen

e Kosovës përmes prezencës dhe rolit të saj aktiv në Bashkimin Evropian, Kombet e

Bashkuara dhe organizatat tjera ndërkombëtare, si dhe përmes marrëdhënieve bilaterale

të saja me shtetet e tjera të botës. Mbretëria e Bashkuar duke shfrytëzuar marrëdhëniet e

saj të konsoliduara me shtetet tjera (veçanërisht ato të Komonuelthit), e përdori kapitalin

e saj politik në këto vende për të promovuar njohjen e shtetit të ri kosovar, në një mënyrë

që Kosova nuk kishte mundësi ta bënte. Mbështetja në këtë drejtim vazhdon ende, në

përputhje me angazhimin politik të artikuluar nga Baronesha Warsi (Ministre e lartë e

shtetit) në Janar të vitit 2013: “Gjatë aktiviteteve bilaterale dhe multilaterale ne do të

vazhdojmë të inkurajojmë shtetet tjera që të njohin Kosovën, ndërkohë që do të vazhdojmë

mbështetjen tonë për përpjekjet për lobim nga Ministria e Punëve të Jashtme e Kosovës.

Mbretëria e Bashkuar është duke bashkë-financuar një projekt të Qeverisë që ka për synim

thellimin e marrëdhënieve në mes të Kosovës dhe shteteve anëtare të BE-së që nuk e kanë njohur

atë, si dhe përmirësimin e imazhit të shtetit të ri përmes diplomacisë publike.”294

Mbretëria e Bashkuara ka luajtur rol të rëndësishëm në mbështetje të Kosovës edhe duke

shërbyer si anëtare e Grupit Drejtues Ndërkombëtar, i cili përbëhej nga përfaqësues të 25

shteteve dhe ishte i mandatuar të mbikëqyrte zhvillimin demokratik të Kosovës pas

shpalljes së pavarësisë. Synimi i këtij grupi ishte të mbikëqyrte dhe promovonte

qeverisjen e mirë, shoqërinë shumetnike dhe sundimin e ligjit në Kosovë. Një nga

përgjegjësitë e këtij Grupi ishte edhe emërimi i Përfaqësuesit Civil Ndërkombëtar,

misioni i të cilit ishte mbështetja e Kosovës në procesin e integrimit evropian dhe

mbikëqyrja e zbatimit të Planit të Ahtisarit. Pjesëmarrja dhe mbështetja për Kosovën në

këtë grup nga Mbretëria e Bashkuar, kryhej nëpërmjet artikulimit me forcë dhe në

mënyrë të përsëritur të tezave se Kosova tashmë e pavarur, ka dëshmuar mjaftueshëm se

ishte në gjendje për ndërveprim me shtetet e tjera në kuadër të rendit ndërkombëtar.

Gjithashtu, një rol të spikatur Mbretëria e Bashkuar ka luajtur edhe në procesin e

shqyrtimit dhe përpilimit të opinionit këshillues të Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë

(ICJ) mbi shpalljen e pavarësisë së Kosovës. Kjo mbështetje e fuqishme prej saj ishte me

rëndësi kritike për shtetin e pavarur të Kosovës. Mbretëria e Bashkuar vendosi të

mbështes Kosovën jo vetëm duke dorëzuar një kontribut të shkruar voluminoz me

argumente juridike,295 por edhe duke dorëzuar komente me shkrim mbi kontributet e

shteteve të tjera. Këto dokumente paraqisnin deklaratën e pavarësisë si të ligjshme dhe në

përputhje me të drejtën ndërkombëtare, dhe njëkohësisht tërhiqnin vërejtje për

“përshkrimin jo të saktë të rastit” të dorëzuar nga disa shtete, nga të cilat më kryesorja

294 HLDeb, 29 Janar, 2013, c1425. Burimi:

http://www.publications.parliament.uk/pa/ld201213/ldhansrd/text/130129-0001.htm#13012966000002 295 Letër e FCO për GJND-në, Burimi: http://www.icj-cij.org/docket/files/141/15638.pdf

114

ishte Kina.296 Gjithashtu, Mbretëria e Bashkuar ka ofruar kontributin e vet të argumentuar

nga pikëpamja e së drejtës ndërkombëtare edhe në debatet publike që u zhvilluan në

Asamblenë e Përgjithshme të OKB-së apo në Këshillin e Sigurimit të OKB gjatë

periudhës 2007-2009.297

Në aspektin politik kjo mbështetje përbënte emëruesin e përbashkët të të gjitha veprimeve

të Mbretërisë së Bashkuar në arenën ndërkombëtare në raport me Kosovën, si dhe ka

ndihmuar në stabilizimin e marrëdhënieve të kësaj të fundit me shumë shtete dhe

institucione ndërkombëtare. Në fund të fundit, kjo mbështetje e fuqishme e Britanisë së

Madhe ndaj Kosovës prodhoi më shumë stabilitet në mbarë rajonin e Ballkanit.

Përveç Britanisë së Madhe, rol të pa diskutueshëm në dirigjimin e të gjithë procesit që

kulmoi në shpalljen e pavarësisë të Kosovës, kanë padyshim SHBA-të. Ato përveç

pjesëmarrjes aktive dhe kontributit të drejtpërdrejtë në promovimin dhe mbrojtjen e

çështjes kosovare në Grupin e Kontaktit, Grupin Drejtues Ndërkombëtar, në Këshillin e

Sigurimit dhe forume të tjera të rëndësishme ndërkombëtare, kanë meritë ekskluzive në

arritjen e njohjeve të Kosovës prej vendeve ishullore në Oqeanin Paqësor (Ishujt

Marshall, Palau, Papua, etj.). Për më tepër, diplomatët nga Prishtina kanë konfirmuar

vendosjen e një "linje komunikimi të drejtpërdrejtë" me Departamentin Amerikan të

Shtetit (DASH) në bazë ditore që para shpalljes së pavarësisë, ndërkohë që një punonjës

i DASH ishte i ngarkuar ekskluzivisht për të lobuar për Kosovën, kurdo dhe kudo që të

ishte e mundur.298

Pavarësisht rolit të padiskutueshëm të BE-së dhe SHBA-ve në fushatën diplomatike

sensibilizuese për njohjen e pavarësisë së Kosovës, gjatë vitit 2012 një rol të madh ka

luajtur në këtë proces edhe Turqia. Kështu, në totalin prej 13 njohje të reja gjatë vitit

2012, merita për shumicën e tyre i takon pikërisht Turqisë. Duke shfrytëzuar potencialin

e vet politik dhe ekonomik në rritje në disa vende të kontinentit afrikan, Turqia e përdori

këtë potencial për të influencuar këto vende që të njihnin pavarësinë Kosovës.299

Roli ndërmjetësues turk do të shtrihej jo vetëm në aspektin politik lobues, por edhe në

aspektin praktik të realizmit të njohjes formale. Për shembull, Pakistani, i cili e njohu

Kosovën në datën 24 dhjetor 2012, njoftoi se do të akreditonte ambasadorin e tij aktual në

296 Po aty 297Gjatë kësaj periudhe kam pasur rastin të ndjek fjalimet në KS të OKB-së të Përfaqësuesit të Britanisë së

Madhe pranë OKB-së në Nju Jork, të cilat shquheshin jo vetëm për logjikën e fortë në mbështetje të

pavarësisë së Kosovës, për edhe për forcën e argumentit ligjor. 298 Bisedë e autorit me përfaqësues të delegacionit Kosovar në seancat e KS për Kosovën në Nju Jork.

(Autori ka shërbyer në Misionin e Përhershëm të RSH pranë OKB-së në Nju Jork gjatë periudhës 2006-

2009) 299 Chris Deliso, Countries that Recognized Kosovo in 2012 and Implications , Burimi:

http://www.balkanalysis.com/kosovo/2013/01/08/countries-that-recognized-kosovo-in-2012-and-

implications/

115

Ankara në postin e të Ngarkuarit me Punë në Kosovë. Në këtë mënyrë, diplomacia e

Pakistanit në Kosovë do të zhvillohej përmes një kanali diplomatik në Turqi.300

Deri në fund të vitit 2012, 98 shtete sovrane dhe anëtare të OKB-së e njohën shtetin e

pavarur të Kosovës. Nga ana statistikore, ky numër dëshmonte se mbi 50 për qind e

anëtarësisë së OKB-së tashmë e njihte Kosovën si shtet i pavarur.301 Megjithatë, problem

shqetësues në këtë aspekt përbënte grupi i 5 vendeve anëtare të BE-së (Qipro, Greqi,

Spanjë, Rumani dhe Sllovaki), që kishin deklaruar më se një herë se nuk do ta njihnin

pavarësinë e Kosovës.

Në fund të vitit 2012 vendet e “Kuintit” tërhiqen nga lobimi aktiv për njohjen e Kosovës,

pasi arritën në mendimin e përbashkët se këto vende nuk kishin më ndonjë rol për të

luajtur. Italia nuk qe në gjendje për të luajtur ndonjë rol të dukshëm, ndërsa Franca dhe

Britania e Madhe u tërhoqën mënjanë duke shpresuar se lojtarët kryesorë, Shtetet e

Bashkuara dhe Gjermania, do të vepronin në koordinim të plotë me Brukselin. Të gjitha

këto vende shpresonin tek përdorimi me efikasitet i avantazheve që ofronte perspektiva e

anëtarësimit në BE, si një mjet presioni mbi Beogradin. Ndërkohë, për shumë nga vendet

anëtare të BE-së, politika e presionit mbi Beogradin, pa u dhënë serbëve diçka si

kompensim, ndërkohë ku shqiptarëve të Kosovës u ofrohej pothuajse 100% përmbushja

e kërkesave të tyre, tingëllonte si një politikë e keqe e BE-së. Por, gjithsesi, kjo politikë e

BE-së i përshtatej Gjermanisë, e cila nuk ishte shumë entuziaste për pranimin e Serbisë

në BE, - ndërkohë i linte dorë të lirë SHBA-ve për t’u dhënë shqiptarëve të Kosovës një

zgjidhje kompromisi.302

300 Po aty 301 Një listë kronologjike të njohjeve të Kosovës mund ta gjeni në www.kosovothanksyou.com 302Gerard. M Gallucci, Kosovo – what next from Pristina and friends?, Burimi:

http://www.balkaninsight.com/en/blog/kosovo-what-next-from-pristina-and-friends

116

5.3. BE e përçarë për Kosovën

Në këtë nënkapitull do të shqyrtohen specifikat kombëtare të tre nga pesë vendet e BE-së

që nuk e kanë njohur ende Kosovën: Greqia, Spanja dhe Sllovakia. Këto vende janë

përzgjedhur pasi në këndvështrime të ndryshme janë ndoshta vendet më “interesante” për

t’u hulumtuar, për sa u përket specifikave kombëtare, qëndrimit që ato kanë mbajtur ndaj

njohjes së Kosovës dhe evoluimit të këtij qëndrimi me kalimin e kohës dhe në konfrontim

me zhvillimet në terren.

5.3.1. Greqia

Në 18 shkurt 2008, një ditë pas shpalljes së pavarësisë nga autoritetet kosovare, Ministrja

e Punëve të Jashtme e Greqisë, znj. Dora Bakojanis deklaroi se Greqia do të marrë

vendimin nëse do ta njohë pavarësinë e Kosovës apo jo, pasi të shqyrtojë çështjen në

thellësi dhe se vendimi i saj do të vijë si rezultat i bashkëpunimit të ngushtë me vendet

evropiane dhe fqinje, duke pasur në mendje rolin e Serbisë në ruajtjen e stabilitetit

rajonal. Një qëndrim të ngjashëm ajo mbajti edhe pas një muaji, gjatë vizitës në Tiranë në

20 mars 2008, ku në një konferencës për shtyp u shpreh se Greqia do të shqyrtonte

çështjen me kujdes para se të merrte një vendim nëse do ta njihte pavarësinë e Kosovës të

shpallur në mënyrë të njëanshme. Mungesa e vendimit për njohjen e pavarësisë së

Kosovës, nuk përbënte ndonjë pengesë për angazhimin e Greqisë. "Ne jemi

jashtëzakonisht të etur për të ruajtur paqen dhe stabilitetin në rajon. Siç e dini, Greqia ka

trupa brenda KFOR-it. Ne besojmë fortë se misioni politik i BE-së duhet të jetë atje në

Kosovë dhe ne do t’i bashkohemi atij misioni.”303

Një vit më vonë, në shkurt 2009, një zëdhënës nga ambasada greke në Beograd u shpreh

se Greqia nuk kishte plane për të ndryshuar qëndrimin e saj mbi Kosovën, pavarësisht

nga miratimi në Parlamentin Evropian i një rezolute që u bënte thirrje vendeve të BE që

nuk e kishin njohur Kosovën, ta ndërmerrnin këtë hap. Ai gjithashtu shtoi se të gjithë

deputetët grekë që morën pjesë në debatin për miratimin e kësaj rezolute në Parlamentin

Evropian në Strasburg votuan kundër rezolutës.304

Më 2 korrik 2009, Presidenti i Greqisë, Karolos Papulias, gjatë vizitës së tij në Beograd,

tha se “kur është fjala për Kosovën, pozicioni grek është i njohur mirë. Vendi ynë ka qenë

gjithmonë në favor të një zgjidhje të pranueshme të ndërsjellë e cila do të mbështetej në

303 Shih Greece will "examine" Kosovo recognition, Burimi:

http://www.b92.net/eng/news/region.php?yyyy=2008&mm=03&dd=20&nav_id=48650 304 Shih lajmin e B92, Burimi: http://www.b92.net/eng/news/politics-

article.php?yyyy=2009&mm=02&dd=06&nav_id=56965

117

të drejtën ndërkombëtare, e cila do të respektojë drejtat e pakicave dhe do të prodhojë as

fitues as humbës.”305

Pavarësisht këtyre deklaratave të forta politike, nuk ka munguar komunikimi institucional

ndërmjet Athinës dhe Prishtinës, i cili është zhvilluar në përputhje me objektivat kryesore

të politikës së jashtme të secilës palë. Për Greqinë, ka qenë parësore në këtë drejtim

organizimi i vizitave të shpeshta, krijimi i kanaleve zyrtare të komunikimit dhe

inkurajimi i pjesëmarrjes në nismat e ndryshme rajonale. Duke ndjekur këtë kurs të

politikës së jashtme, Greqia dëshmonte rreth ambicies së saj për krijimin e imazhit të saj

si aktor i rëndësishëm rajonal. Në përputhje me këtë vizion politik, Greqia ishte tërësisht

e angazhuar për të mbajtur një ekuilibër të drejtë në marrëdhëniet e saj si me Beogradin,

ashtu edhe me Prishtinën. Gjithashtu, në funksion të kësaj politike, Greqia ofronte

kontributin e saj në drejtim të ruajtjes së stabilitetit të fqinjëve të saj të afërt, përmes

insistimit në gjetjen e zgjidhjeve paqësore dhe të pranueshme reciprokisht.

Kosova, nga ana tjetër, ndjehej mirënjohëse ndaj Greqisë për vetë faktin se kjo e fundit

nuk përpiqej ta izolonte Kosovën në arenën ndërkombëtare, pavarësisht politikës

deklarative të mosnjohjes së pavarësisë së saj. Në fund të fundit, ishte e qartë se edhe pse

Greqia nuk e njihte Kosovën, ajo e mbështeste integrimin e saj evropian. Si dëshmi e

kësaj mbështetje, përmendet fakti se Greqia votoi në favor të anëtarësimit të Kosovës në

Fondin Monetar Ndërkombëtar, Bankën Botërore (BB) dhe Bankën Evropiane për

Rindërtim dhe Zhvillim (BERZH).

Gjithashtu, Greqia lejoi vendosjen e vizave Shengen që lëshonte ky vend për mbajtësit e

pasaportave të lëshuara nga autoritetet e Kosovës, si dhe vendosi një zyrë ndërlidhjeje në

Prishtinë. Sipas Shefit të atëhershëm të kësaj zyre, z. Dimitris Moskopulos, “mosnjohja e

Pavarësisë së Kosovës nga ana e Greqisë ka ndodhur për disa arsye komplekse, por kur

do të ndodhë njohja, do të jetë një moment shumë i veçantë për Greqinë. Duke folur për

integrimet euro-atlantike, ai shprehet se Greqia e mbështet Kosovën në integrimin e saj

në BE, por sipas tij, për të ndodhur një gjë e tillë, Kosova duhet të njihet nga të gjitha

shtetet anëtare të BE-së”.306

Marrëdhëniet ndërmjet Greqisë dhe Kosovës kanë dëshmuar se shkojnë shumë përtej

politikës së njohjes formale. Gjatë këtyre viteve konstatohet se këto marrëdhënie janë

zhvilluar, madje përforcuar pavarësisht mungesës së njohjes formale të pavarësisë. Të

dyja palët kanë shumë mundësi për t’i zhvilluar ato më tej, duke pasur parasysh kursin e

qëndrueshëm të shtetit grek për mos izolimin e Kosovës nga proceset integruese

305Shih Papoulias reiterates backing over EU, Kosovo, Burimi:

http://www.b92.net/eng/news/politics.php?yyyy=2009&mm=07&dd=02&nav_id=60215 306 Cituar sipas gazetës Ekspres, Moschopoulos: Njohja e Kosovës, do të jetë moment shumë i veçantë për

Greqinë, Burimi: http://www.gazetaexpress.com/lajme/moschopoulos-njohja-e-kosoves-do-te-jete-

moment-shume-i-vecante-per-greqine-3277/

118

evropiane, ku janë përfshirë të gjitha vendet e Ballkanit Perëndimor. Në të vërtetë, qasja e

Greqisë ndaj Kosovës mund t’u ofrojë shteteve të tjera ide të dobishme për mënyrën se si

një vend që nuk e ka njohur Kosovën, sërish mund të mbajë qëndrim bashkëpunues dhe

konstruktiv ndaj saj.307

307 Shih “Kosovo calling”, Soros Foundation –Kosovo, Prishtinë, 2000, f. 118-119

119

5.3.2. Spanja

Më 18 shkurt 2008, Ministri i Jashtëm spanjoll, Miguel Ángel Moratinos deklaroi se

Spanja nuk do ta njihte Kosovën, sepse shpallja e pavarësisë prej autoriteteve të Kosovës

nuk ishte në përputhje me të drejtën ndërkombëtare. Ai gjithashtu tha se pavarësia e

Kosovës do të ishte e ligjshme vetëm në qoftë se ajo do të vinte si rezultat i një

marrëveshjeje të arritur nga të gjitha palët e përfshira, ose përmes një rezolute të KS të

OKB.308

Ky qëndrim i artikuluar prej MPJ spanjoll ndaj çështjes së njohjes së pavarësisë së

Kosovës ka mbetur hermetik, si ditët dhe muajt e parë pas shpalljes së pavarësisë, e deri

më sot. Vlen të theksohet se ky qëndrim vjen nga një vend, i cili kurrë nuk ka qenë aktor

kryesor në arenën e Ballkanit. Mesa duket, pas anëtarësimit të Spanjës në strukturat euro-

atlantike, ajo po zhvendos prioritet e saj politike nga Amerika Latine dhe Lindja e

Mesme, bastione këto tradicionale të influencës së saj në shekuj, duke kërkuar të bëhet

faktor me peshë në rajonin e Ballkanit. Një argument në favor të kësaj teze shërben fakti

që Spanja ka rritur pjesëmarrjen e saj aktive në të gjitha nismat evropiane dhe e

konsideron përfshirjen e saj në Ballkan si njohje të statusit të saj si aktore e rëndësishme

evropiane.

Çështja e më mprehtë e brendshme e Spanjës, e cila krijon një lidhje logjike me

mosnjohjen e pavarësisë së Kosovës, është ajo e separatizmit katalonjas dhe bask. Kjo

lëvizje separatiste natyrisht që rrit dozën e tensionit politik të brendshëm. Kjo gjë vihej

re në çdo rast kur ndonjë vend njihte pavarësinë e Kosovës, të gjithë aktorët e spektrit

politik spanjoll ndiheshin të detyruar të reagonin në radhë të parë mbi problematikën e

këtij veprimi në marrëdhëniet e brendshme dhe jo vetëm për çështjet ndërkombëtare.

Duke pasur këtë problematikë të brendshme, Spanja ndihej komode në artikulimin e

vazhdueshëm të qëndrimit të saj në forume të ndryshme se çështja e Kosovës do të duhej

të ishte zgjidhur në përputhje me të drejtën ndërkombëtare.

Ndërkohë kur katër shtetet e fuqishme të BE-së - Franca, Gjermania, Italia dhe Mbretëria

e Bashkuar- në mënyrë progresive vendosën dhe treguan gatishmërinë e tyre për

mbështetjen e pavarësisë së Kosovës, Spanja u përball me një dilemë të fuqishme që u

shkaktua prej përplasjes të dy prej parimeve të saj kryesore udhëheqëse: ose Spanja do të

duhej ta njihte Kosovën në mënyrë që të shmangte thyerjen e konsensusit evropian, ose

do të duhej të qëndronte e fortë si faktor ndarës në një çështje kaq të ndjeshme për BE-

në. Në zgjidhjen e kësaj dileme, Spanjën e ndihmoi realiteti politik që disa shtete të tilla

308 New York Times, 19 February 2008, Burimi:

http://www.nytimes.com/2008/02/19/world/europe/19kosovo.html?pagewanted=all&_r=0 dhe EU and

Kosovo recognition: Individual decisions, Burimi:

http://www.b92.net/eng/news/politics.php?yyyy=2008&mm=02&dd=16&nav_id=47745

120

si Greqia dhe Sllovakia, nuk ishin të gatshme ta njihnin shtetin e ri të Kosovës dhe, në

veçanti, refuzimi i fuqishëm dhe i shprehur haptazi i Qipros dhe i Rumanisë. Këto

rrethana krijuan mundësi që Spanja, së paku me retorikë, të mbështeste evropianizimin

dhe, në të njëjtën kohë, të mbronte interesat e saj të brendshme duke dalë në mbrojtje të

së drejtës ndërkombëtare. Deri në prag të shpalljes së pavarësisë në 17 shkurt 2008,

Spanja thjesht deklaronte se do të ruante unitetin e veprimit të përbashkët të BE-së.

Qëndrimi hermetik i Spanjës vazhdoi të ruhej me të njëjtin intensitet edhe pse presioni

nga zhvillimet në terren dhe i BE-së rritej me kalimin e kohës. Një vit më vonë, në shkurt

2009, ambasadori i Spanjës në Serbi, z. Inigo de Palacio España u shpreh se qëndrimi i

Spanjës për të mos njohur pavarësinë e Kosovës "nuk do të ndryshojë edhe pas miratimit

të rezolutës nga Parlamenti Evropian (PE)" dhe se "shumica e anëtarëve të OKB-së nuk

e njohin pavarësinë e Kosovës. Vetëm 54 nga 194 e kanë njohur. Rezoluta e Parlamentit

Evropian nuk është e detyrueshme dhe është miratuar me një shumicë të ngushtë, e cila

tregoi se ka pasur një ndarje brenda institucionit për çështjen e pavarësisë së

Kosovës".309

Në maj 2009, José García-Margallo y Marfil, anëtar spanjoll i Parlamentit të Evropës, u

shpreh se Spanja nuk e njihte Kosovën për shkak të parimeve që lidhen me komunitetet

autonome të Spanjës- Baske dhe Katalonia, duke theksuar gjithashtu se këto komunitete

autonome spanjolle nuk mund të krahasoheshin me Kosovën, çështja e të cilës ishte

krejtësisht e ndryshme. Në konferencën për shtyp gjatë Sesionit të 64-të AP të OKB-së,

kryeministri Zapatero u shpreh se Spanja ruante një pozitë të qëndrueshme lidhur me

çështjen e njohjes së krijimit të shteteve të pavarura, sipas të cilës respektimi i të drejtës

ndërkombëtare ishte i një rëndësie të jashtëzakonshme dhe se nga pikëpamja e Spanjës,

nuk ishte e drejtë që të njihnin Kosovën. Ai deklaroi se Spanja nuk do ta ndryshonte

qëndrimin e saj, pavarësisht se tashmë pavarësinë e Kosovës e kishin njohur rreth 60

vende.310

Në dallim nga shumica e vendeve mos njohëse me interesa në rajon (për shembull

Greqia), Spanja shkëputi çdo lidhje me autoritetet e Kosovës së pavarur, si dhe hoqi dorë

nga çdo lloj përfaqësimi në Prishtinë, qoftë në formën e Zyrës së Ndërlidhjes (për

shembull Greqia, Rusia, Kina). Gjithashtu, në përputhje me një vendim paradoksal të

qeverisë të marrë menjëherë pas shpalljes së pavarësisë prej Kosovës, për një periudhë të

gjatë kohore Spanja refuzoi zhvillimin e vizitave diplomatike, madje as diplomatët nga

ambasada e Spanjës në Beograd nuk mund ta vizitonin Kosovën. Parlamentarët u

këshilluan që të mos e vizitonin vendin. Qëndrim ekstrem përbënte edhe fakti se

309 Shih Spain will not recognise Kosovo, Burimi: http://www.b92.net/eng/news/politics-

article.php?yyyy=2009&mm=02&dd=07&nav_id=56975 310 UN Presss release, Burimi: http://www.un.org/News/briefings/docs//2009/090923_Spain.doc.htm

121

dokumentet zyrtare të Kosovës, do të refuzoheshin nga Spanja. Madje, vetëm prezenca e

përfaqësuesve të shoqërisë civile nga Kosova në një aktivitet, mjaftonte që zyrtarët e

Spanjës të bojkotonin aktivitetin. E gjithë kjo ndodhte në një kohë kur kontaktet ndërmjet

zyrtarëve serbë dhe qytetarëve të Kosovës ishte një ngjarje pothuajse e përditshme dhe

kur zyrtarët dhe politikanët serbë udhëtonin rregullisht në Kosovë. Në shumë aspekte,

qëndrimi dhe veprimet e Spanjës lidhur me Kosovën e tejkalonin edhe aksionin e Serbisë

në këtë drejtim.

Qëndrimi i Spanjës ishte më i dukshëm në mbledhjet e Këshillit të BE. Së bashku me

katër vendet e tjera mos njohëse (Greqinë, Sllovakinë, Rumaninë dhe Qipron), Spanja u

tregua e gatshme të bllokonte çdo nismë të BE-së, për të cilën mendonte se nuk është

‘neutrale ndaj statusit’ dhe mund të fuqizonte pavarësinë e Kosovës ose të institucioneve

të saj. Pas reagimit negativ të Serbisë dhe Rusisë kundër EULEX-it, ministri spanjoll

Moratinos sugjeroi që misioni mund të mos funksiononte më në Mitrovicë, një sugjerim

që u hodh poshtë menjëherë nga Përfaqësuesi i atëhershëm i Lartë i BE-së për CFSP,

Havier Solana. Dy javë pas njoftimit për tërheqje nga KFOR-i, qeveria e Spanjës e bëri

publik vendimin e saj për tërheqjen e nëntë policëve spanjollë, që ishin pjesë e EULEX-it

në atë kohë, përsëri pa konsultime të mëparshme me aleatët.311

Në Kombet e Bashkuara, aktivizimi i Spanjës kundër njohjes u ekspozua haptazi gjatë

votimit të saj “pro” rezolutës për të kërkuar mendim këshillëdhënës nga Gjykata

Ndërkombëtare e Drejtësisë mbi ligjshmërinë e shpalljes së pavarësisë së Kosovës. Duke

bërë këtë, Spanja (dhe katër shtetet tjera mos njohëse të BE-së) veproi ndryshe nga

shumica e vendeve të BE-së, që zgjodhën të abstenonin. Për më tepër, Spanja i paraqiti

në GJND komentet e saj me shkrim, dhe ato ishin komentet më të gjata nga të gjitha

tekstet e paraqitura në mbështetje të qëndrimit serb. Në aspektin e brendshëm, ashtu siç

pritej, Opinioni Këshillimor i GJND e solli sërish dhe ndoshta më fuqishëm çështjen e

Kosovës përsëri në krye të debatit politik spanjoll. Megjithatë, vendimi i GJND, si në

aspektin global por, ashtu edhe në nivelin e shteteve të veçanta, nuk e ndryshoi

mendimin e ndonjë aktori kryesor politik.312 Spanja nuk e ka ndryshuar qëndrimin e saj

themelor kundër njohjes që nga shkurti 2008, por nuk do të thotë që ajo ka qëndruar si

vëzhguese pasive e situatës. Në të vërtetë, Spanja ka ndërmarrë nisma në këtë drejtim

dhe ka mbetur aktive në reagimet e saj gjatë gjithë periudhës që ka kaluar.

311 Lisa Abend, Spain's Withdrawal from Kosovo Angers Allies, Time, March 24, 2009 312 Written comments of the Kingdom of Spain, ICJ, July 2009, Burimi: http://www.icj-

cij.org/docket/files/141/15706

122

5.3.3. Sllovakia

Sllovakia nuk e ka njohur ende Kosovën, pavarësisht se shteti tjetër, Çekia, shteti me të

cilin sot janë fqinj, por me të cilin kishin formuar një shtet të përbashkët deri para pak

vitesh, e njohu Kosovën me disa hezitime, por mjaft herët, që në 21 maj 2008.313

Gjithashtu, vlen të përmendet se Sllovakia është e vetmja anëtare e Grupit të Vishegradit

(Poloni, Ceki, Sllovaki dhe Hungari), e cila nuk e ka njohur ende pavarësinë e Kosovës.

Në ditën e shpalljes së pavarësisë, Ministria sllovake e Punëve të Jashtme lëshoi këtë

njoftim në faqen e saj në internet: "Ministria e Punëve të Jashtme e Republikës së

Sllovakisë ‘mori shënim’ shpalljen e njëanshme të pavarësisë së Kosovës. Për momentin

Sllovakia nuk e konsideron njohjen e Kosovës në bazë të kësaj deklarate. Sllovakia ka

qenë gjithmonë në favor të zgjidhjes përfundimtare të statusit të Kosovës në bazë të një

marrëveshjeje me rolin vendimtar të Këshillit të Sigurimit të OKB-së, në përputhje me

parimet e Grupit të Kontaktit të miratuara prej OKB-së. Sllovakia do të mbështesë të

gjitha aktivitetet e OKB-së, Bashkimit Evropian, NATO-s, OSBE-së dhe Këshillit të

Evropës lidhur me Kosovën, kryesisht me anë të pjesëmarrjes së Sllovakisë në misionet e

NATO (KFOR) dhe të BE-së (EULEX) në bazë të Rezolutës së Këshillit të Sigurimit të

OKB-së 1244 (1999)".314

Me përjashtime të vogla, shumica e politikanëve sllovakë (përjashto këtu partitë politike

të minoritet hungarez) do të pajtoheshin me qëndrimin e shprehur nga Mikulas Xhurinda

në një fjalim që ai dha për ambasadorët e huaj të akredituar në Sllovaki, menjëherë pas

marrjes së postit të Ministrit të Jashtëm në verën e vitit 2010 se "një shkëputje e

njëanshme e çdo kombi nuk është në interesin evropian”.315

Rrënjët e refuzimit sllovak, shtet ky që vet u përftua nga ndarja e Çekosllovakisë, mund

lokalizohen vetëm duke menduar për pakicën etnike hungareze në jug të Sllovakisë.

Ekziston një ndjenjë e farkëtuar në mbarë opinionin publik sllovak se pakica hungareze

që jeton në jug përbën kërcënimin më madhor për interesat kombëtare të shtetit sllovak

dhe se kjo pakicë ka ende në plan për t’u larguar nga Sllovakia dhe të bëhen pjesë e

Hungarisë.316

Edhe pse Sllovakia nuk ka marrëdhënie diplomatike me Kosovën, ajo ka një prani

diplomatike në Prishtinë (Zyrës Ndërlidhëse), që zyrtarisht është në vartësi të ambasadës

313 Shih listën kronologjke të njohjeve të Kosovës, Burimi: www.kosovothanksyou.com 314Shih Slovakia's reaction to the 2008 Kosovo declaration of independence

http://en.wikipedia.org/wiki/Slovakia's_reaction_to_the_2008_Kosovo_declaration_of_independence 315Eliška Sláviková, Central Europe in Kosovo: 4 Stories, 4 Policies, Burimi:

http://visegradrevue.eu/?p=433 316 Shih Slovakia: Refusal to Recognize Independent Kosovo, Burimi:

http://globalvoicesonline.org/2008/07/23/slovakia-refusal-to-recognize-independent-kosovo/

123

e saj në Beograd. Kjo zyrë mban marrëdhënie jozyrtare me aktorët vendas dhe të huaj në

Kosovë dhe ofron shërbime konsullore.

Natyrisht, pozicionet e ndryshme ndaj Kosovës parandalojë grupin e Vishegradit të

miratojë ndonjë qëndrim të përbashkët politik mbi çështjet që lidhen me marrëdhëniet

Kosovë-Serbi ose Kosovë-BE deri më sot, ky Grup nuk ka mundur të artikulojë ndonjë

qëndrim të përbashkët në këtë drejtim edhe pse është e vërtetë, që në traditën e tij të

konsultimeve dhe diskutimeve në nivele të ndryshme të administratave kombëtare, Grupi

ka shtuar Ballkanin Perëndimor, duke përfshirë Kosovën, në agjendat e takimeve të tij.

Me sa duket, me përjashtim të përsëritjes së frazës se e ardhmja e Kosovës është në BE,

vendet e grupit të Vishegradit nuk mundet të bëjnë asgjë më shumë. Megjithatë, përtej

deklaratave politike, ky grup ka ndërmarrë edhe veprime konkrete. Vlen të përmendet se

në janar 2012, “në një përpjekje për të kuptuar pozicionin e Kosovës dhe Serbisë vis-à-vis

dialogut të udhëhequr nga BE-ja ndërmjet Kosovës dhe Serbisë, si dhe nivelin e zbatimit

të marrëveshjeve dhe situatën në veri të Kosovës, katër drejtorët politikë të MPJ të

Grupit të Vishegradit zhvilluan takime të përbashkëta me përfaqësues politikë në

Beograd dhe Prishtinë”.317

Si përfundim, me gjithë përpjekjet e deritanishme, Sllovakia vazhdon të mbetet e ngurtë

në qëndrimin e saj ndaj njohjes së Kosovës. Ajo përbën ilustrim të rastit që edhe pse një

vend i vogël, i anëtarësuar rishtas në BE-së, për shkak të drojës të implikimeve

mundshme të brendshme prej njohjes së pavarësisë së Kosovës, të vazhdojë të bllokojë

për një kohë të gjatë konsensusin e BE-së për këtë çështje.

317Sláviková, vepër e cituar

124

5.4. Roli i EULEX-it në procesin e krijimit të një shoqërie shumetnike në

Kosovë

Pas shpalljes së pavarësisë qeveria e Kosovës, e ndodhur para sfidave të panumërta që

shtroheshin para saj në aspektin e ndërtimit të një shteti ligjor, demokratik dhe shumetnik

në Kosovë, iu përvesh punës me ritme të shpejta. Nga 17 shkurti deri më 15 qershor

2008, kur përfundoi periudha tranzitore e parashikuar nga Plani i Ahtisarit, me hyrjen në

fuqi të Kushtetutës së Kosovës, qeveria e Kosovës miratoi 41 ligje kyçe. Ky është një

tregues i kënaqshëm i punës së autoriteteve të Kosovës, por pavarësisht kësaj UNMIK-u

nuk u tërhoq pas hyrjes në fuqi të Kushtetutës së Kosovës, ndërkohë PCN-ja nuk mori

rolin udhëheqës, si dhe EULEX-i nuk u zbarkua plotësisht.318 Kjo ndodhi për arsye se

legjitimiteti i këtij misioni të BE-së ishte kontestuar aq ashpër nga Rusia dhe Serbia, duke

shtuar këtu faktin se dhe 5 shtete anëtare të BE-së kishin refuzuar që ta njohin Kosovën.

Edhe pse koncepti i krijimit të një shoqërie shumetnike në Kosovë, u pranua nga të gjitha

palët e përfshira si zgjidhja e vetme e problemeve me të cilat po përballej Kosova, një gjë

rezultoi e vërtetet: ishte shumë e vështirë për ta arritur atë në terren. Edhe vetë shqiptarët

e Kosovës, të cilët pranuan pa hezitim Planin e Ahtisarit, ishin të vetëdijshëm për

shkallën e ndërlikimit të çështjeve që lidheshin me zbatimin e këtij Plani në terren. Për

shembull, në një intervistë që z. Veton Surroi, atëherë një publicist i shquar dhe

themelues i lëvizjes politike “Ora”, i dha një gazetari të Institutit të Raportimit të Paqes

dhe Luftës (IPWR), deklaronte qartë se “unë do të përkrah një Kosovë tolerante, por jo

domosdoshmërish një Kosovë multi-etnike.... Kjo na kujton sloganin e "vllaznim-

bashkim", në Jugosllavinë socialiste, e cila në fund dështoi plotësisht”.319

Në kuadër të ndërtimit të një shoqërie shumetnike në Kosovë, është e rëndësishme të

theksohet se BE-ja nuk ishte struktura e vetme e jashtme që vepronte në Kosovë dhe as

që mund të pretendonte të ishte e plotfuqishme. Institucione të tjera dhe organizata të

ndryshme zhvillonin paralelisht me BE-në aktivitetet e tyre të pavarura, kryesisht të

fokusuara në zgjidhjen e konflikteve dhe ndërtimin e paqes në Kosovë. Për sa i përket

qeverisë dhe qytetarët e Kosovës, ishin ata të cilët mbartin përgjegjësinë madhore në

zgjidhjen e një konflikti, detyrë kjo që tejkalonte mundësitë e tyre reale.

BE-ja mund të konsiderohet si aktori me më shume peshë në ndërtimin dhe konsolidimin

e paqes në Kosovë, megjithatë një nga problemet më të mëdha në këtë iniciative të BE-

së, përbente ndarja e vazhdueshme brenda anëtarësisë së saj për "çështjen e statusit". Ky

faktor i rëndësishëm ndikoi në zbatimin e një qasjeje jo adekuate dhe të vendosur ndaj

318 Raporti i Grupit Ndërkombëtar të Krizave (GNK), nr. 196, Shtator 2008, Burimi:

http://www.crisisgroup.org/en/regions/europe/balkans/kosovo/196-kosovos-fragile-transition.aspx 319Shih intervistën e plotë të z. Surroi, Përpjekjet për ndërtimin e Kosovës së re, Burimi:

https://iwpr.net/sq/global-voices/interviste-surroi-perpjekjet-ndertimin-e

125

problematikave ndërshtetërore midis Kosovës dhe Serbisë. Gjithashtu, ky mos koordinim

i politikës së BE-së, automatikisht dhe vazhdimisht reflektohej tek mundësitë e saj reale

për ndjekjen e një politikeje të vendosur, e cila do të kishte më shumë shanse praktike

suksesi në adresimin e problemeve me të cilat u përball shteti i ri kosovar.

Progresi i gjithanshëm, i thellë dhe i shpejtë në demokratizimin e shoqërisë kosovare

ishte i dëshirueshëm për të gjithë, por në të njëjtën kohë ishte e qarte se pushteti

ekzekutiv do të mund të dorëzohej tërësisht në duart e autoriteteve kosovare vetëm pasi

këto të fundit të demonstronin kapacitetet e nevojshme për vetëqeverisje. Ndër kriteret

bazë që duhet të plotësoheshin ishin qeverisja e mirë dhe llogaridhënia ndaj të gjithë

qytetareve të Kosovës. Çdo strategji tjetër e BE-së që nuk do kishte në përbërje integrale

të saj kushtin e mësipërm, automatikisht do cilësohej më pak ambicioze për nga qëllimet

e veta dhe do të ishte e padëshirueshme për të gjitha palët. Çdo strategji jashtë këtij

kuadri do të dëmtonte jo vetëm interesat e Kosovës, por edhe interesat ekonomike dhe

ato të sigurisë të BE-së në rajonin e Ballkanit Perëndimor.

Lidhur me çështjen kyçe, atë kufijve shtetërorë të Kosovës, Prishtina zyrtare dhe

partnerët e saj ndërkombëtarë kishin prirje ta shihnin vijën kufitare mes Serbisë dhe

veriut të Kosovës si një kufi ndërkombëtar, ndërsa serbët si një kufi administrativ në

kuadër të Serbisë. Ligjërisht ky kufi shënonte fundin e mundësive administrative të

Serbisë dhe ndante zonën doganore-ekonomike serbe nga ajo e Kosovës. Megjithatë,

gjatë kësaj periudhe qytetarët serbë nuk do ta ndjenin ndonjëherë detyrimin për njohjen e

këtij realiteti kufitar të pranuar dhe nga shumica e shteteve anëtare të OKB-së. Ata që nga

shpallja e pavarësisë në 17 shkurt 2008, kanë vijuar të kalojnë anën tjetër të kufirit pa

asnjë procedurë ndërkufitare, sidomos në rastin kur origjina etnike e policëve kufitarë ka

qenë serbe (serb etnikë të Kosovës) ose pjesëtar të misionit ndërkombëtar të EULEX-it.

Ky mos-respektim i rregullave të kalimit kufitar, të zbatuara në çdo vend sovran të botës,

përbënte një faktor shqetësues për Prishtinën zyrtare, pasi inkurajonte ngulitjen e besimit

për mungesën reale të kufijve midis Kosovës dhe Serbisë. Në thelb, mosnjohja e regjimit

të kalimit kufitar, përbënte boshtin e politikës zyrtare të Beogradit për minimin e

legjitimitetit të sovranitetit të qeverisë qendrore të Prishtinës. Në bazë të kësaj politike të

koordinuar, synohej që me anën e serbëve të Kosovës të minohej në maksimum

legjitimiteti i brendshëm i Qeverisë, ndërkohë nga që nga Serbia, me zell të madh dhe me

çdo mjet e rast, ndiqej politika e minimit të legjitimitetit të jashtëm të Kosovës në arenën

ndërkombëtare.

Në përpjekje për normalizimin e funksionimit të shtetit Kosovar, plani i Ahtisarit filloi të

zbatohej gradualisht në jug, por ai u refuzua në veri, ku serbët shfaqën indiferentizëm të

thellë për t’u njohur me dispozitat që u ofronte atyre ky plan për vetëqeverisjen. Ky

126

indiferentizëm shpjegohet ndër të tjera me faktin se këta banorë mbanin dhe një

komunikim intensiv me zyrtarët dhe strukturat shtetërore në Serbi.

Sidoqoftë, duhen bërë dy dallime thelbësore midis Serbëve të veriut dhe atyre të jugut:

serbët e jugut për shkak të realitetit në terren (kryesisht të largësisë gjeografike nga

Serbia), inferioritetit numerik dhe mundësive të tyre të kufizuara ekonomike, kanë qenë

subjekt i integrimit në strukturat e reja kosovare në mënyrë të suksesshme. Në

“asimilimin e butë” të serbëve në jug apo në brendësi të territorit kosovar, një rol të

rëndësishëm ka luajtur politika asimetrike e Beogradit zyrtar, e cila ka qenë e angazhuar

kryesisht në ruajtjen e sovranitetit Serb mbi veriun e Kosovës dhe jo në pjesë të tjera të

territorit kosovar me popullsi të konsiderueshme serbe.

Për vite të tëra, pjesa më e madhe e komunitetit ndërkombëtar i drejtohej Prishtinës

zyrtare me kërkesën për të përqendruar përpjekjet e saj integruese në jug të Kosovës,

duke shmangur dhe vonuar përballjen e organeve qendrore të Kosovës në veri të vendit,

“ku teorikisht kjo qeveri kishte sovranitet të plotë, zyrtarisht ishte pjesë e administruar

nga komuniteti ndërkombëtar dhe praktikisht, ishte dhe mbetet një protektorat i

Serbisë”.320Ky kombinim faktorësh i jepte mundësinë Serbisë për të minuar sovranitetin e

Kosovës jo vetëm nga jashtë, duke vonuar njohjet e pavarësisë së shpallur prej saj dhe

anëtarësimin në organizatat ndërkombëtare dhe rajonale, por edhe nga brenda vendit, në

pjesën veriore të saj, ku qeveria e Prishtinës nuk kishte mundësi reale për të vendosur

kontrollin e saj mbi të gjithë territorin.

Fillimi i aktivitetit të EULEX-it më 8 dhjetor 2008, pas një periudhe disa mujore të

negociatave ndërmjet OKB-së, BE-së dhe autoriteteve të Beogradit dhe Prishtinës, u

kremtua si një fitore diplomatike në të dy kryeqytetet. Beogradi i mëshoi fort faktit se

EULEX-i do të kishte "status neutral" dhe do të garantonte funksionimin sa më të mirë të

këtij misioni për zbatimin e Planit të Ahtisarit, i cili përmendte midis të tjerash,

"pavarësinë e mbikëqyrur."321 Për Prishtinën zyrtare, perceptimi i EULEX-it si "neutral

ndaj statusit", përbënte një zhgënjim, por vendosja e këtij misioni në të gjithë territorin e

Kosovës ishte më shpresëdhënës sesa zgjatja e mandatit të UNMIK-ut, i cili në mandatin

e tij në mënyrë të qartë njihte sovranitetin e Serbisë mbi Kosovën. Më 6 prill 2009, ditë

në të cilën u inauguruan zyrat e reja të EULEX-it në Prishtinë,322 ky i fundit dëshmoi

faktin se kishte arritur nga pikëpamja strukturore kapacitetin e tij të plotë. Ndërkohë siç

është përmendur dhe më lart, nga ana funksionale ky mision arriti fazën e tij operacionale

vetëm pas 6 muajve të tjerë, aty nga mesi i shtatorit 2009.

320 Crisis Group Europe Report N°161, Kosovo: Toward Final Status, 24 January 2005, Burimi: http://www.crisisgroup.org/en/regions/europe/balkans/kosovo/161-kosovo-toward-final-status.aspx 321Shih Veprimin e Përbashkët i BE-së, Burimi: : http://www.eulex-

kosovo.eu/al/info/docs/JointActionEULEX_EN.pdf 322Ky fakt konfirmohet edhe në faqen zyrtare të EULEX, Burimi:http://www.eulex-

kosovo.eu/al/info/whatisEulex.php

127

Edhe pse mandati dhe qëllimet e aktivitetit të EULEX-it në fushat e policisë, drejtësisë

dhe doganave ishin të njëjtë për të gjithë territorin e Kosovës, zbatimi efektiv i këtij

mandati në veri të Kosovës, ishte i pamundur praktikisht. Ky element reflektohej dhe në

trajtimin e veçantë ndaj serbëve, të cilët përbënin shumicën e popullsisë në këtë pjesë të

Kosovës. Gjithashtu, shkalla e ndërlikimit të çështjeve përforcohej akoma edhe më

shumë prej faktit se kjo pjesë e Kosovës ishte ngushtësisht e ndërlidhur me Serbinë nga

pikëpamja gjeografike. Autoritetet serbe vazhdonin të ishin prezentë dhe mjaft aktivë në

këtë pjesë të Kosovës, duke garantuar dhe ofruar një shumëllojshmëri shërbimesh

utilitare, e kombinuar kjo dhe me mbështetje financiare ndaj popullsisë serbe. Për sa u

përket problematikave të ngjashme në lidhje me banorët serbë në jug të Kosovës, përveç

faktorëve të përmendur më lart, tek këta të fundit politikat e Beogradit kishin ndikim

shumë të kufizuar si dhe marrëdhëniet e tyre me shumicën etnike shqiptare sa vinin dhe

intensifikoheshin me synimin e normalizimit të tyre me kalimin e kohës.

Për sa i përket pjesës veriore të vendit, problematikat e hasura nuk mund të zgjidhshin për

aq kohë sa Beogradi kundërshtonte pavarësinë e Kosovës dhe për aq kohë sa do të

stimulonte politika mbështetëse ndaj popullsisë serbe, të cilat mbajnë pezull integrimin e

këtyre të fundit në strukturat e reja qendrore dhe shoqërinë kosovare. E rëndësishme të

theksohet se ky fenomen nuk konstatohej vetëm në veri, por shkalla e përhapjes të këtij

fenomeni në pjesën e territorit ku përfshihen komunat me popullsi shumicë serbe (në kufi

me Serbinë), paralizonte procesin e vendosjes së institucioneve demokratike dhe shtetit të

së drejtës në këtë pjesë të Kosovës. Si rezultat i zbatimit të vazhdueshëm të kësaj

strategjie paralizuese nga ana e Serbisë, serbët në veri të Kosovës e kishin relativisht

mjaft të lehtë refuzimin e qeverisjes qendrore të Kosovës, ndërsa serbët e shpërndarë në

pjesën tjetër të territorit Kosovar, më të paktë në numër, kishin më pak zgjedhje dhe

mundësi bashkëpunimi me strukturat paralele të ngritura prej Beogradit. Banorët serb më

në brendësi të territorit të Kosovës ishin të detyruar të gjenin kompromise pragmatiste për

të punuar me qeverinë qendrore në Prishtinë dhe të integroheshin më thellë me pjesën

tjetër të shoqërisë.323

Në realizimin e politikave të gjithë-përfshirjes së komuniteteve etnike, kontribut të

rëndësishëm ka luajtur padyshim edhe ‘statusi neutral’ i EULEX-it, i cili ofronte për të dy

palët kryesore në konflikt një qasje graduale në zgjidhjen e problemeve nëpërmjet

dialogut dhe progresit hap pas hapi. Sigurisht, në zbatimin në terren të ‘statusit neutral’,

EULEX-i shpeshherë jo vetëm që nuk ka zbatuar një politikë bashkëpunuese me autoritet

kosovare, por në mjaft raste ka zhvilluar një konflikt të hapur me këta të fundit mbi

çështje të ndjeshme në lidhje me marrëdhëniet me Serbinë, apo në rastin e funksionimit të

trupës së policisë të EULEX-it. Në këtë aspekt, një ndikim të fort dhe mjaft negativ

323Shih EULEX Press release, datë 14 Janar 2010, Burimi: http://www.eulex-

kosovo.eu/en/pressreleases/0046.php

128

përcillte përçarja politike e vendeve të BE-së lidhur me njohjen e pavarësisë së Kosovës,

e cila reflektohej kryesisht dhe jo vetëm në mospërputhjen e politikave të pranive të

ndryshme ndërkombëtare. Një shembull ilustrues për këtë tezë përbën Strategjia për

Veriun, e cila u hartua nga ZCN-ja dhe Qeveria e Kosovës, në përputhje me Planin e

Ahtisarit, dhe që synonte vendosjen e kontrollit mbi këtë rajon. BE-ja nuk mund ta

mbështeste formalisht këtë strategji, por EULEX-i në praktikë mund të kontribuonte në

zbatimin e atyre pjesëve të kësaj strategjie që kishin të bënin me sundimin e ligjit.324

Kjo përfshirje asimetrike e EULEX-it në Kosovë, e cila përmblidhej në një prani të

zgjeruar të këtij misioni në veri të Kosovës dhe intensifikim të përpjekjeve për të bërë

Gjykatën e Mitrovicës funksionale, ishte në funksion të realizimit të mandatit origjinal të

EULEX-it. Në funksion të kësaj, për të balancuar situatën në terren, EULEX-i përpiqej

të gjente një zgjidhje funksionale dhe të pranueshme për të gjitha komunitetet,325 zgjidhje

që në fund të fundit nuk i shërbenin asnjërës palë në praktikë.

Misioni i EULEX-it në thelb përbënte një "angazhimin operacional" të Bashkimit

Evropian në vendosjen e sundimit të ligjit, ndërtimin të institucioneve demokratike dhe

krijimin e parakushteve për vendosjen e shtetit shumetnik. Ndonëse ky mision arriti të

shënonte disa suksese të hershme dhe nga vetë qytetarët e Kosovës pranohej se ishte

shumë më efikas në krahasim me UNMIK-un, gjendja faktike në terren përbënte një

shtysë të fortë që BE-ja do të duhej jo vetëm që t’i avanconte më tej angazhimet e saj, por

edhe t’i përshtaste ato në përputhje me nevojat për adresimin adekuat të sfidave në terren.

Për sa i përket mbështetjes popullore për EULEX-in, ajo ishte akoma shumë e ulët në

radhët e serbëve të Kosovës. Ky mision u ndesh me vështirësi serioze në gjetjen e

partnerëve të besueshëm për zbatimin e projekteve të veta në këtë zonë. Duke qenë se

serbët i kishin bojkotuar institucionet qeverisëse të Kosovës, EULEX ishte i detyruar të

ofronte një vëmendje edhe më të forcuar ndaj shoqërisë civile të komuniteteve serbe në

veri të Kosovës, në mënyrë që të siguronte angazhimin e këtij grupimi të shoqërisë në

realizimin e mandatit të vet.

Edhe pse EULEX-i kishte vetëm kompetenca ekzekutive të kufizuara në krahasim me

ZCN, dilema e ndërhyrjes së huaj në mbështetje të proceseve të vetë-qeverisjes, përbënte

një çështje me peshë të madhe për misionin, pasi çështjet e ruajtjes së rendit publik dhe të

zbatimit të ligjit, janë në esencën e atributeve v të një shteti sovran. Për më tepër, shkalla

e ndërlikimit të zbatimit të mandatit prej EULEX-it rritej akoma më shumë prej faktit se

ky mision ishte vendosur në Kosovë jo për të zbatuar Planin e Ahtisarit (i pranuar

gjerësisht prej Qeverisë së Kosovës), por për të vepruar sipas formulës së "statusit

neutral".

324Shih Serbia minister: EULEX doesn’t back north Kosovo strategy, Balkan Insight , 4 March 2010 325 Shih EULEX chief meets with Serbian officials, Balkan Insight ,3 March 2010

129

Prishtina zyrtare e pranoi vendosjen e EULEX-it sipas formulës “status neutral”, për të

vetmen arsye se në këtë periudhë ajo kishte pak, ose më mirë të thuhet aspak, përvojë në

realizimin e një qeverisje të natyrës liberale demokratike, si dhe më e rëndësishmja, për

hir të ambicies të përhershme për t'u bërë pjesë e Bashkimit Evropian. Fakti që EULEX-i

u pranua nga Qeveria qendrore e Kosovës, nuk do të thoshte aspak se ai u pranua nga të

gjithë kosovarët. Misioni ka hasur në rezistencën e fortë të aktivistëve nga shoqëria civile

dhe politikanë të “Vetëvendosjes” për çështje të veçanta të tilla si Protokolli Policor dhe

gjykimi i Albin Kurtit.326

I ndodhur përball kësaj situate, EULEX-i u përpoq për të minimizuar efektet negative të

veprimtarisë së tij, duke ndërmarrë një sërë masash në favor të stimulimit të rritjes së

mbështetjes popullore. Këto masa synonin të inkurajonin pronësinë vendore të çështjeve

dhe zbatimin e reformave me fokus vendosjen e sundimit të ligjit. EULEX-i gjatë kësaj

periudhe kufizoi në maksimum përdorimin e kompetencave të veta ekzekutive në

gjyqësor dhe polici, si dhe nuk kurseu përpjekjet për të respektuar në mënyrë rigoroze,

me përgjegjësi e transparencë, kriteret profesionale të përcaktuara në mandatin e tij gjatë

ushtrimit të funksioneve operacionale.

Pavarësisht këtyre përpjekjeve, ky mision jo gjithmonë ia arriti që të perceptohet prej

autoriteteve dhe aktivistëve kosovarë dhe ndërkombëtarë, si profesionist në ushtrimin e

mandatit të vet për të punuar së bashku me qeverinë e Kosovës në transformimin e shtetit

dhe institucioneve të ligjit në përputhje me "standardet evropiane bashkëkohore”.

Kështu, EULEX-i nga fundi i vitit 2010 intensifikoi përpjekjet e tij në luftën kundër

korrupsionit në radhët e zyrtarëve të nivelit të lartë, duke përfshirë këtu institucione të

rëndësishme publike. Sidoqoftë, nëse këto përpjekje do të zgjeroheshin në shkallën e

duhur për të përfshirë personalitete të larta të administratës shtetërore, ekzistonte

mundësia që ajo sadopak mbështetje nga publiku i gjerë dhe Qeveria e Kosovës e fituar

me aq mund nga EULEX-i, të binte ndjeshëm dhe brenda një harku kohor të shkurtër.

Mjafton të përmenden këtu reagimet e autoriteteve kosovare në rastin e arrestimit të dytë

të ish Ministrit të Transporteve, z. Fatmir Limaj, i cili ndodhi pikërisht në vigjilje të

kremtimeve me rastin e 100 vjetorit të shpalljes së Pavarësisë së Shqipërisë.327

Në këtë periudhë krijimi i marrëdhënieve normale mes Beogradit dhe Prishtinës ishte

ende larg dhe as që mund të mendohej për një rezultat të qenësishëm lidhur me

326 Shih EULEX Press release, Burimi: http://www.eulex-kosovo.eu/al/pressreleases/0041.php 327 Shih Përplasje mes EULEX-it dhe Thaçit për Fatmir Limajn, Deutsche Welle, 26 nëntor 2012, Burimi:

http://www.dw.com/sq/p%C3%ABrplasje-mes-eulex-it-dhe-tha%C3%A7it-p%C3%ABr-fatmir-limajn/a-

16406158

130

integrimin ndërkombëtar të Kosovës. Megjithatë, shtetësia e Kosovës përbënte një fakt të

pakthyeshëm, veçanërisht pasi Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë vendosi se shpallja e

njëanshme e pavarësisë së Kosovës nuk e kishte shkelur të drejtën ndërkombëtare. Fill

pas daljes së këtij vendimi, Baronesha Ashton, Përfaqësuesja e Lartë e BE-së për

Politikën e Jashtme, u angazhua personalisht dhe ia arriti qëllimit të saj për të bindur

shtetet anëtare të BE-së të mbështesnin një deklaratë për shtyp. Kjo deklaratë, duke

përshëndetur Opinionin Këshillimor të GJND, i bënte thirrje Serbisë dhe Kosovës që të

angazhoheshin në një dialog të lehtësuar nga BE “për të promovuar bashkëpunimin dhe

për të arritur përparim në rrugën drejt Evropës dhe përmirësimin e jetës së njerëzve328"

dhe për të bindur Serbinë për të bashkë sponsorizuar një rezolutë të Asamblesë së

Përgjithshme të OKB-së, me anën e të cilës mirëpritej gatishmëria e BE-së për të

lehtësuar procesin e dialogut ndërmjet palëve.329

Vendimi i GJND, ishte i rëndësishëm jo vetëm nga përmbajtja, por edhe nga koha kur ai

u shpall publikisht. Pak kohë para se ai të shpallej, autoritet kosovare në përpjekje për të

arritur një konsensus mbi mënyrën e funksionimit të aparatit shtetëror, kishin marrë në

konsideratë seriozisht çështjen e ofrimit ndaj komunave me shumicë serbe të një lloj

autonomie të modelit në Bosnje. Në fund të vitit 2010, konsensusi politik i ligjvënësve

Kosovarë kishte arritur në një pike kritike ku lëshime të tjera mbi komunat veriore me

shumicë serbe, ishin praktikisht minimale për t’u realizuar.330 Vendimi i favorshëm për

Kosovën i dhënë nga GJND shënoi një pikë kthese në këtë kuadër, duke e zbehur

ndjeshëm këtë konsideratë.

Vlen të përmendet se SHBA dhe disa prej shteteve anëtare të BE-së intensifikuan në këtë

kohë inkurajimet e tyre për autoritetet kosovare që të avanconin axhendën qeveritare për

shtrirjen e legjitimitetit dhe kontrollit në të gjithë territorin, duke insistuar në

domosdoshmërinë për integrimin e veriut. Në fakt, autoritet e Prishtinës, pasi e kishin

humbur durimin me ngjarjet e shpeshta e me doza negative në këtë pjesë të Kosovës, të

fuqizuar edhe nga vendimi pozitiv dhe shumë favorizues për Kosovën në GJND, kishin

arritur vetë në përfundimin se kishte ardhur koha e përshtatshme për të ndërhyrë në këtë

pjesë problematike të territorit kosovar.

Viti 2010 shënon kulmin e ndërgjegjësimit të EULEX-it mbi situatën delikate në të cilën

Misioni po vepronte në veri të Kosovës. Forcimi i besimit në radhët e qytetarëve serbë të

Kosovës në drejtim të aftësisë dhe profesionalizmit të policisë lokale dhe të sistemit të

328 Shih Declaration by High Representative for Foreign Affairs and Security Policy Catherine Ashton on

behalf of the European Union on the International Court of Justice advisory opinion on Kosovo, 12516/10,

PRESSE 213, 22 July 2010, Brussels. 329 Shih Rezolutën 298 të sesionit të 64-rt të AP së OKB-së A/RES/64/298, 13 October 2010, Yearbook of

the United Nations, 2010, Vol.64, p.1287 330 Shih Raportin nr. 206 të Grupit Ndërkombëtar të Krizave, f-10-11, Burimi:

http://www.crisisgroup.org/~/media/Files/europe/206%20Kosovo%20and%20Serbia%20after%20the%20I

CJ%20Opinion-1

131

drejtësisë, përbënte një nga sfidat më të vështira për EULEX-in në drejtim të realizimit të

mandatit të vet. Nga njëra anë, qëllimi final i Misionit ishte për të punuar ngushtë me

institucionet e Kosovës për të pasur mbështetjen e tyre në zbatimin e standardeve dhe

procedurave përkatëse për të cilat duhej marrë parasysh dhe përkatësia etnike e

qytetarëve. Nga ana tjetër EULEX-i u perceptua shpesh prej komunitetit serb të Kosovës,

si një palë e tretë e ngarkuar me funksione të arbitrazhit dhe si një agjenci që do të

përdorej për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve mbi sjelljet e pretenduara prej këtij

komuniteti si të paligjshme dhe të kryera prej organeve të zbatimit të ligjit të qeverisë së

Kosovës.331

Hapja e "Shtëpisë së BE-së" në veri të Mitrovicës, dëshmoi edhe një herë mbi

ndërgjegjësimin e lartë mbi situatën në veri dhe zellin e EULEX-it për t'iu përgjigjur

situatës së vështirë. Ndërsa objektivat për kontrollin e situatës në veri ishin në përputhje

me Strategjinë e Prishtinës për veriun, EULEX-i gjithmonë vepronte sipas formulës të

"statusit neutral" dhe vazhdonte përpjekjet për të gjetur zgjidhje praktike të pranueshme

edhe për Beogradin edhe për Prishtinën.332

Deri në fund të 2010-ës, në përpjekje për të analizuar shkallën e progresit të bërë nga

EULEX-i në përmbushjen e mandatit të tij, arrihet në konkluzionin se nuk vërehej ndonjë

përparim i dukshëm në shoqërinë kosovare në të tre fushat kryesore të mandatit të tij.

Progresi i mundshëm i BE-së në këtë fushë zvogëlohej në mënyrë drastike për shkak të

refuzimit nga Qipro, Greqia, Sllovakia, Spanja dhe Rumania për të njohur Kosovën si

shtet sovran. Gjithashtu, përveç EULEX-it edhe pranitë e tjera të BE-së brenda Kosovës

vuanin pasojat e ndarjes, ashtu si dhe vetë BE-ja.

Në aspektin e ndërtimit të paqes dhe të forcimit të marrëdhënieve ndëretnike, të gjeturit e

një zgjidhjeje praktike dhe të pranueshme për të gjitha palët, vlerësohet si proces kyç dhe

që sjell fryte të madha në dobi të konsolidimit të paqes në Kosovë. Në të njëjtën mënyrë,

është gjerësisht e pranueshme se një qëndrim i unifikuar i BE-së për Kosovën, do të

përbënte një nxitje të fuqishme për aktivitetin diplomatik të EULEX-it. Në këtë kontekst,

është i bazuar vlerësimi kritik ndaj rolit të BE-së si një aktor ndërkombëtar që mbështet

procesin e ndërtimit të paqes brenda Kosovës. Institucionet e dobëta qeveritare, tensionet

dhe ndarjet etnike, si dhe problemet e mëdha socio-ekonomike, përbëjnë terren të

përshtatshëm për zhvendosjen e konfliktit në të ardhmen. Situata në terren dëshmon edhe

një herë mbi dobësinë e qasjes pragmatike të EULEX-it sipas formulës së “statusit

neutral.”

331Shih EULEX Programme Report 2010,Building Sustainable Change Together, f.65-66, Burimi:

http://www.eulex-kosovo.eu/docs/tracking/EULEX%20Programme%20Report%202010%20.pdf. 332Shih EULEX Press Release, EULEX to open a new office in North Mitrovica, 15 October 2009, Burimi:

http://www.eulex-kosovo.eu/en/news/000180.php

132

Duke pranuar mendimin e ndarë gjerësisht nga organizatat ndërkombëtare dhe OJQ të

ndryshme, sipas të cilit Kosova do të ketë nevojë për ndihmën e EULEX-it edhe për

shumë kohë gjatë procesit të ndërtimit të shtetit të mirëfilltë dhe funksional, duhet

theksuar se angazhimi i EULEX-it në këtë drejtim duhet të konsiderojë në kohë dhe në

shkallën e duhur si rrezikun e humbjes së mbështetjes popullore, ashtu dhe krijimin e

varësisë brenda institucioneve, nëse ndihma e huaj do të zgjasë më tepër se sa duhet.

Ndërkohë që pavarësia është bërë një realitet pa kthim, serbët dhe shqiptarët e Kosovës

do të duhet të gjejnë mënyrat më efikase për të jetuar së bashku, pavarësisht nga rezultati

i bisedimeve politike midis Beogradit dhe Prishtinës.

133

5.5. Procesi i decentralizimit

Në rastet e konflikteve të armatosura dhe ndër-etnike, aktorët ndërmjetësues, duke dashur

të minimizojnë faktorët që ndikojnë në përshkallëzimin e mëtejshëm të konflikteve, ose

në gjenerimin e premisave për mbartjen e tyre në të ardhmen, shfaqin një tendencë të

theksuar në përdorimin sa më të hershëm të strategjisë së rregullimit të shpejtë të

çështjeve të menaxhimit të territorit. Kjo strategji përkthehet në fund të fundit në një

produkt final që merr formë në kuadër të zhvillimit të procesit të decentralizmit. Ky i

fundit ka për qëllim t’u ofrojë komuniteteve lokale një shkallë më të lartë të

vetëqeverisjes dhe t’i stimulojë ato që të qeverisin në mënyrë të pavarur jetën e tyre

ekonomike, politike dhe kulturore brenda vendbanimeve të tyre. Në këtë mënyrë,

potenciali për konflikte ndëretnike zvogëlohet nga fakti se secili komunitet në rajonin e

vet merr vendimet e veta, duke lënë vetëm shumë pak çështje që duhet të zgjidhen me

anë të bashkëpunimit midis komuniteteve, apo mes shumicës dhe pakicës.333

Në përputhje me këtë synim strategjik, ishte komuniteti ndërkombëtar që nxiti qeverinë e

Kosovës që në fazë shumë të hershme për zbatimin e procesit të decentralizimit, duke

menduar se kështu do të forcohej stabiliteti i Kosovës dhe promovohej ndërveprimi midis

shqiptarëve dhe serbëve të Kosovës. Megjithatë, komuniteti ndërkombëtar nuk mori

parasysh disa faktorë kyç që ndoshta do ta bënin më të suksesshëm zbatimin e procesit të

decentralizimit. Kosova përbënte një rast unik, për sa i përket trashëgimisë së saj politike

dhe sociale, shpërndarjes demografike, si dhe karakterizohej nga një situatë e brendshme

që nuk mund të krahasohej me asnjë vend tjetër të botës. Në këtë vend, ku mungonte

trashëgimia historike e kulturës së mirëfilltë të vetëqeverisjes, institucionet dhe kultura

politike ishin në fillesat e tyre.

Kur i dërguari i posaçëm i OKB-së për Statusin e Kosovës, z. Ahtisari, u ngarkua për

ndërmjetësimin dhe propozimin e një zgjidhjeje për statusin përfundimtar të Kosovës,

duke propozuar një pavarësi të mbikëqyrur për Kosovën, ai identifikoi dhe diferencoi

fushat e integrimit nga fushat e autonomisë, në mënyrë që të zvogëlonte ndarjen e

komuniteteve në Kosovë.334 Arsyeja për decentralizim u argumentua në Planin e

Ahtisarit, kryesisht me nevojën për të promovuar qeverisjen e mirë, transparencën dhe

efikasitetin e shërbimeve publike në të gjithë territorin e Kosovës, dhe veçanërisht për t’u

fokusuar në zgjidhjen e problemeve të komunitetit serb të Kosovës. Në bazë të

dispozitave për decentralizim të këtij Plani, në komunat ku popullsia serbe përbente

shumicën, qeveria qendrore e Kosovës do t’u jepte autonomi të gjerë për të marrë vetë

vendimet në fushat si arsimi, shëndetësia, financat dhe buxheti lokal, si dhe në çështjet e

zhvillimit urban lokal.

333 Adem Beha, Decentralisation in Kosovo: A Challenge to Deal With?, Journal of Peace, Conflict and

Development - Issue 17, August 2011 334Po aty

134

Që në kohën e hedhjes së idesë mbi dhe fillimin e zbatimit të procesit të decentralizimit

në Kosovë ka pasur dhe vazhdojnë të zhvillohen shumë debate. Shumica e çështjeve të

këtyre debateve nuk lidheshin me substancën apo ecurinë e procesit në tërësi, por me

çështjet politike, të tilla si përcaktimi i kufijve të komunave ekzistuese dhe atyre të reja,

statusi i tyre politik dhe, mbi të gjitha, përbërja etnike e komunave. Në stadin e hershëm,

debatet mbi këtë proces u politizuan akoma më shumë për shkak të lidhjes së këtij procesi

me problematikat e bisedimeve mbi statusin e ardhshëm të Kosovës. Në fund të fundit,

ky debat solli edhe aspekte pozitive, pasi ndihmoi në krijimin e një platforme për

shkëmbimin e ideve dhe identifikimin e sugjerimeve konstruktive në dobi të procesit të

vendimmarrjes.

Decentralizimi nga vetë natyra e tij është një proces i ngadalshëm dhe që do kohën e vet

dhe të mjaftueshme për t’u kryer, si dhe më pas për të testuar rezultatet në terren. Në

esencën e vet ai nuk është gjë tjetër, veçse një proces i delegimit të kompetencave nga

autoritetet qendrore drejt autoriteteve lokale dhe aftësim i këtyre të fundit për të ushtruar

këto kompetenca me efikasitet. Në këtë mënyrë decentralizimi mundësonte që

vendimmarrja dhe ofrimi i shërbimeve të ishin sa më afër qytetarëve. Në rastin e Kosovës

lidhur me kryerjen e këtij procesi kishte mjaft paqartësi. Pyetjet më kritike në themel të

procesit të decentralizmit ishin se si do t'i siguronin komunat fondet e nevojshme për të

ofruar shërbimet; cilat ligje do të duhej të ndryshoheshin për të lehtësuar këtë proces; si

dhe cilat kapacitete do të duhej të ndërtoheshin apo fuqizoheshin në institucionet e

qeverisjes lokale për marrjen e përgjegjësive të reja?335

Ahtisari në propozimin e tij përcaktonte se Kosova do të qeverisej nga institucionet

qendrore dhe komunat, pa parashikuar funksionimin apo ndonjë organizim në nivel të

ndërmjetëm të administratës. Të gjitha komunat do të kishin të drejtën që të formojnë

partneritete në fushat e kompetencave të tyre, duke përfshirë kompetencat e theksuara në

rastin e komunave me shumicë serbe. Atyre u lejohej themelimi i organeve të përbashkëta

ekzekutive për këtë qëllim, nën vëzhgimin e qeverisë qendrore të Kosovës. Ato

gjithashtu, mund të grupoheshin dhe të formonin asociacione të komunave për mbrojtjen

dhe promovimin e interesave të tyre të përbashkëta.336

Në mbarëvajtjen e zbatimit të këtij procesi, pikërisht e drejta për të formuar asociacione

midis komunave ishte (dhe vazhdon të jetë) çështja më e debatueshme rreth

decentralizimit në Kosovë. Shqiptarët e Kosovës nuk mund ta kundërshtonin këtë të

drejtë që Ahtisari ua atribuonte komunave për formimin e partneriteteve dhe

asociacioneve, pasi vetë komunat me shumicë popullsie shqiptare e kishin këtë të drejtë.

Nga ana tjetër, natyrshëm lindte frika se këto përcaktime do t’u lejonin komunave me

335Shih UNDP Report Blue Ribbon 1, Burimi: http://www.kosovo.undp.org/en/Publications 336 Shih Propozimin Gjithëpërfshirës për Marrëveshjen për Statusin e Kosovës të Ahtisaarit (PGJS),

Shtojca III, Neni 9

135

shumicë serbe, që së bashku të ndërtonin një strukturë të fuqishme të entitetit serb, e cila

do të kishte mundësi ekzekutive për të zhvilluar lidhje të drejtpërdrejta me qeverisjen e

Beogradit. Ishte më se e qartë që vënia në jetë e këtij skenari ka qenë dhe mbetet

objektivi kryesor i nxitur dhe mbështetur nga Beogradi që në etapat e para të konceptimit

të decentralizmit. Serbia insistonte që Propozimi i Ahtisarit të mbështeste të drejtën e

komunitetit serb të Kosovës për formimin e entitetit serb në territoret e komunave me

shumicë serbe dhe zonave të mbrojtura të manastireve kryesore ortodokse. Sipas planit të

Beogradit, do të formohej një Këshill për Entitetin Serb nga kryetarët e komunave me

shumicë serbe dhe përfaqësuesit e Kishës Ortodokse Serbe, që “të luajë një rol politik

dhe kulturor, si organ me përfaqësim të drejtpërdrejtë të interesave dhe shqetësimeve

kryesore të komunitetit serb.”337

Shqiptarët e Kosovës e pranuan decentralizimin dhe krijimin e komunës së re me

shumicë serbe në veriun e Mitrovicës, si një zgjidhje pragmatike dhe mënyrë praktike për

mënjanimin e ndarjes së thellë përgjatë Ibrit dhe mendonin se decentralizimi në lindje

“do të mbështetej nëse integrohej Mitrovica dhe veriu”. Ndonëse shumica ishte e bindur

se ky proces do të sillte si rezultat garantimin e një kufiri të përcaktuar në veri, shumë të

tjerë ndanin bindjen se “në vend të zgjidhjes së çështjes së veriut me ndihmën e lindjes, në

të vërtetë lindja do të bëhet një rajon i ri problematik.”338

Procesi i decentralizimit, që në vlerësimin e komunitetin ndërkombëtar përbënte ndoshta

një nga arritjet më të mëdha në Kosovë gjatë vitit 2009, u mundësoi komuniteteve lokale

nga të gjitha grupet etnike të ushtronin një rol përcaktues në komunat ku ata jetonin.

Ndërsa decentralizmi prirej të plotësonte nevojat e komunitetit serb, duke i faktorizuar ata

në jetën politiko-sociale të Kosovës dhe duke u dhënë më shumë mundësi për t’u ndjerë

më të lirshëm në proceset e integrimit të tyre në shoqërinë kosovare, tek institucionet

kosovare kishte lindur nervozizmi dhe shtohej frika se ky Asociacion i Komunave Serbe

do të transformohej me kalimin e kohës në një “Republika Serbska” të tipit të Bosnjës.

Megjithatë, në këtë pikë kulmore të procesit të decentralizimit institucionet e Kosovës

kishin të drejta ekskluzive në drejtim të hartimit të një pakete ligjore, e cila do të

përcaktonte funksionimin e këtij asociacioni në përputhje me kornizën ligjore të Kosovës

Mungesa e gjatë e miratimit të paketës ligjore, si dhe ecuria e dobët e dialogut në Bruksel

midis Prishtinës-Beogradit mbi ngritjen dhe funksionimin e Asociacionit339, shpjegohet

pikërisht në këtë frikë.

337 Shih Raport i Grupit të Krizave Nr. 182, Kosova: pa alternativa të mira për Planin e Ahtisarit, Burimi:

http://www.crisisgroup.org/en/regions/europe/balkans/kosovo/182-kosovo-no-good-alternatives-to-the-

ahtisaari-plan.aspx 338Po aty 339Shih Gjuric- Ndërpriten bisedimet Prishtinë Beograd, Burimi: http://www.balkanweb.com/site/gjuric-

nderpriten-bisedimet-prishtine-beograd/

136

Nga pikëpamja e komunitetit ndërkombëtar procesi i decentralizimit në Kosovë ka qenë

mjaft i suksesshëm dhe njohja e komunave të reja të krijuara nga votuesit serbë, kishte

zvogëluar perspektivat për ndarjen e Kosovës.340 Pjesëmarrja e serbëve të Kosovës në

punën e Këshillave Komunale për Siguri të Komunitetit ka qenë në rritje gjatë viteve të

fundit, gjë që provon suksesin e punës së UNMIK-ut për të promovuar bashkëpunimin

dhe komunikimin ndërmjet autoriteteve komunale, aktorëve të shoqërisë civile dhe

Shërbimit Policor të Kosovës.341

Megjithatë, sipas kritikëve të këtij procesi, decentralizimi në Kosovë që synoi

modernizimin dhe rritjen e efikasitetit të pushtetit vendor nëpërmjet afrimit të

shërbimeve më afër banorëve, prodhoi një paralizim të plotë të funksionimit të

institucioneve të Kosovës dhe ndërlikoi zhvillimin e sistemit ekonomik duke përçuar

vështirësi të papërballueshme, në radhë të parë për shqiptarët. Pushteti asimetrik i

komunave i deleguar nëpërmjet procesit të decentralizimit, u dha më shumë liri për të

vepruar komunave serbe, brenda të cilave do të mbetej edhe një numër i

konsiderueshëm i banorëve etnikë shqiptarë. Në këtë mënyrë, këta banorë shqiptarë të

Kosovës, u kthyen në një minoritet brenda minoritetit. “Ndonëse serbët e arritën

qëllimin e tyre, i grupuan të gjitha fshatrat e tyre në komuna të reja e të vjetra serbe,

autoritetet e Beogradit, që negociuan në emër të serbëve të Kosovës, mbetën të

pakënaqur, sepse nuk u interesojnë të drejtat e serbëve të Kosovës, por ruajtja e

sovranitetit të Beogradit mbi Kosovën. E vogël është Kosova për t’u qeverisur nga disa

pushtete, por edhe më e vogël për t’u copëtuar aq shumë!”342 343

340 I. Deda, Kosovo , in: L. Mootz red, Nations in Transit 2010, Democratization from Central Europe to

Eurasia, Freedom House, Washington/Budapest 2010, f. 273-287 341 Shih EULEX Programme Report 2010 , f.66. 342Hivzi Islami, Decentralizimi aktual, si ndarje specifike territoriale-politike e Kosovës, Studime Sociale

2008, 1 f. 5-18 343 Zhvillimet më të fundit (deri ne momentin e botimit të disertacionit) në lidhje me ecurinë e këtij procesi

tregojnë që qeveria e Kosovës nuk ka mundur të miratojë akoma paketën e akteve ligjore që do të

mundësonte funksionimin normal të Asociacionit të Komunave serbe. Kjo çështje provokoi një krizë

institucionale të rëndë në Kosovë në prag të zgjedhjes së Presidentit të ri, është kthyer në një pengesë

serioze për zhvillimin e dialogut në Bruksel midis Kosovës dhe Serbisë.

Më 19 prill 2013 u nënshkrua në Bruksel Marrëveshja e parë për Bashkësinë e Komunave serbe në Kosovë

nga dy ish kryeministrat, Thaçi i Kosovës dhe Daçiq i Serbisë. Zbatimi i kësaj marrëveshje qe i pamundur,

prandaj u desh rinegociimi saj, i cili u pasua me nënshkrimin për të dytën herë, madje prej dy

kryeministrave të tjerë, Mustafa në emër të Kosovës dhe Vuçiq për Serbinë në 25 gusht 2015.

Në marrëveshjen e dytë, Bashkimi Evropian në shenjë kompromisi ofroi dy terma, të cilat do t’i kënaqnin

të dyja palët. Në versionin serb ‘Asociacioni’ do të emërtohej ‘Zajednica’, që ka kuptimin ‘Bashkësia’ dhe

që paraqet një strukturë institucionale, në të cilën përfaqësohet tërësisht interesi serb në Kosovë. Sipas kësaj

137

Ndaj qeverisë së Prishtinës kishte pritshmëri të lartë se me kalimin e kohës ajo do të

ishte në gjendje që të shtrinte autoritetin e saj institucional në veri, menjëherë pas

dhënies së statusit, ndërkohë shumica e intelektualëve shqiptarë gjatë kësaj periudhe

artikulonin mendimin se status quo-ja nuk do të ndryshonte menjëherë në atë pjesë.

Sipas vlerësimit të grupit Ndërkombëtar të Krizave, pavarësisht zhvillimeve pozitive

në konsolidimin e territorit të Kosovës, ideja e një ndarje të mundshme të Kosovës si një

zgjidhje përfundimtare për problemet e statusit me Serbinë, vazhdonte të qarkullonte herë

pas here në media. Është e rëndësishme të theksohet se ky opsion nuk qarkullonte vetëm

në media, por zinte vend edhe në raportin e Grupit Ndërkombëtar të Krizave për

Kosovën, i cili duke mbështetur gjithmonë Planin e Ahtisarit, e pranonte se edhe një

shkëmbim i territoreve përbënte një nga zgjidhjet e mundshme për zgjidhjen e situatës.

"As Prishtina e as Beogradi nuk e kanë propozuar këtë gjë hapur, por zyrtarët në të dy

kryeqytetet kanë filluar të flasin për këtë opsion.”344

formule kompromisi, ‘Zajednica’ përbën një organ të themeluar sipas ligjeve të Kosovës, por në anën tjetër

është gjithashtu një organ me bazë në sistemin kushtetues të Serbisë.

Zyrtarët e Qeverisë së Kosovës, në vazhdimësi kanë përsëritur që Asociacioni i komunave me shumicë

serbe nuk do të ketë kompetenca ekzekutive, ndërkaq autoritetet e Serbisë, kanë insistuar që kjo ‘Bashkësi’,

të ketë më shumë se sa ajo që ofron legjislacioni i Kosovës. Thaci në një intervistë për TVSH pak ditë

përpara se të inaugurohej President i Kosovës, i pyetur “A është e shëndetshme “Zajednica” u përgjigj se

“Për Kosovën është e shëndetshme zbatimi i të gjitha marrëveshjeve që kemi nënshkruar në Bruksel për

normalizimin e marrëdhënieve me Serbinë. Ato marrëveshje janë sipas Kushtetutës së Kosovës,

standardeve të Bashkimit Europian. Edhe marrëveshja që lidhet me krijimin e Bashkësisë së Komunave

Serbe është e frymën e Kushtetutës së Kosovës dhe vetë vendimi i Gjykatës Kushtetuese e ka detyruar

qeverinë që të themelojë këtë asociacion.”.

Sipas opozitës kosovare, marrëveshja e dytë në mes të Kosovës dhe Serbisë në lidhje me themelimin e

Asociacionit të Komunave Serbe bie ndesh me shumë parime kushtetuese të Republikës së Kosovës dhe

vizionit evropian të shtet-ndërtimit të saj. Lëvizja Vetëvendosje mbetet e palëkundur në pozicionin e saj të

fortë se ‘Zajednica’ përbën pushtet të tretë në Republikën e Kosovës dhe se sigurisht që do ta rrezikoj

sovranitetin e Kosovës.

344 Shih Raportin e GNK nr. 2006 Kosovo and Serbia after the ICJ Opinion, Burimi:

http://www.crisisgroup.org/en/regions/europe/balkans/kosovo/206-kosovo-and-serbia-after-the-icj-

opinion.aspx

138

5.6. Decentralizmi dhe kohezioni social

Në çdo shoqëri, veçanërisht në shoqëritë e dala nga konfliktet e dhunshme ndëretnike,

mungesa e kohezionit social, apo ekzistenca e një ndjenje të dobët që mban komunitetet

e ndryshme së bashku, në mënyrë të drejtpërdrejtë apo të tërthortë, mbart në vetvete një

potencial të madh për shpërthimin e konflikteve të reja socio-politike. Mungesa e

kohezionit social minon kapacitetin dhe legjitimitetin e institucioneve dhe strukturave

shtetërore. Në këtë kontekst, synimi për të arritur kohezionin social, duhet të jetë element

përbërës tepër i rëndësishëm i strategjive për zhvillimin e mëtejshëm dhe të qëndrueshëm

të çdo shoqërie.

Shoqëria kosovare, ashtu si çdo shoqëri në tranzicion, përballej me sfida të

shumëllojshme dhe akute. Banorët e saj natyrshëm kishin pritshmëri të larta në drejtim të

fuqizimit të institucioneve të Qeverisë së Kosovës, në mënyrë që këto të fundit të ishin të

afta për të garantuar mirëqeverisjen, element kyç dhe një nga parakushtet për progresin

social dhe ekonomik të vendit. Institucionet e Kosovës duhej të fuqizonin ekonominë, si

dhe në kontekstin e kohezionit social, duhej të hartonin dhe zbatonin një strategji

zhvillimore ku të integrohej perspektiva e fuqizimit të kohezionit social, e cila do ta bënte

më të lehtë përballimin e varfërisë dhe minimizonte përjashtimin social, probleme këto

shqetësuese për të gjitha shtresat e popullsisë së Kosovës..

Në vitin 2010, kur Këshilli i Evropës publikoi Strategjinë Kohezionin Social, shprehej se

“kohezioni është një ideal drejt të cilit shoqëritë duhet të përpiqen vazhdimisht. Ai është

një qëllim drejt të cilit ato aspirojnë, por kurrë nuk e arrijnë plotësisht.”345 Siç vërehet

nga ky konstatim i KE-së, ishte sfidë për vetë vendet e BE-në që të arrinin kohezionin e

duhur në shoqëritë e tyre. Kjo sfidë shumëfishohej disa herë në rastin e shoqërisë

kosovare, që ishte një shoqëri e traumatizuar nga pasojat e luftës, ku komunitet etnike

ende i ruanin të freskëta tmerret e saj.

Duke u përpjekur të përkufizojë më qartë termin e kohezionit, Këshilli i Evropës shprehet

se “kohezioni social është diçka që i lidh shoqëritë së bashku. Të gjitha shoqëritë janë

rezultat i një bashkëveprim në mes forcave të kundërta, gjërave që i sjellin njerëzit së

bashku dhe atyre që i ndajnë veç e veç, forcave të bashkimit dhe forcave të ndarjes,

interesave të individit dhe interesave të komunitetit. Të gjitha shoqëritë duhet të përpiqen

të arrijnë një balancë midis këtyre forcave. Konflikti është një tipar i domosdoshëm dhe i

përhershëm i jetës në shoqëri prandaj nuk qëndron çështja te krijimi i një ekuilibri të

përhershëm të forcave, por te vendosja dhe menaxhimi i një ekuilibri dinamik. Sfidë, me

345 Shih Strategy for Social Cohesion, Council of Europe, 2000, Burimi:

http://www.coe.int/t/dg3/socialpolicies/socialcohesiondev/source/strategy_en.doc

139

fjalë të tjera, përbën krijimi i shoqërive që mund të menaxhojnë konfliktin dhe të

ndryshojnë në mënyrë konstruktive dhe kreative.”346

Ndryshimet reale shoqërore dhe proceset e zhvillimit kërkojnë angazhimin dhe

mbështetjen e aktorëve lokalë, ndërsa ndihma nga jashtë mund të lehtësojë dhe mbështesë

këtë proces. Ndër aktorët lokalë me të cilët duhej të bashkëpunonte EULEX-i,

nënvizojmë se përveç institucioneve të qeverisë, nevojitej bashkëpunimi me një

shumëllojshmëri të organeve të shoqërisë civile, duke përfshirë këtu përveç organizatave

tradicionale, edhe partitë politike, sindikatat, përfaqësuesit e besimeve fetare, organizma

këto të rëndësishme në drejtim të fuqizimit të kohezionit social.

Në rastin e Kosovës, nga vetë gjendja e shoqërisë dhe kushtet që diktuan zhvillimin e

procesit të decentralizimit, ky i fundit jo vetëm që nuk ofroi barazi në trajtim dhe ofrim

shërbimesh ndërmjet grupeve etnike, por e përforcoi akoma më shumë ndarjen etnike në

mes të dy grupeve më të mëdha, shqiptare dhe serbe. Në këndvështrimin e shumë

analistëve, decentralizmi dukej si një zgjidhje e përkohshme për të lehtësuar tensionet

ndëretnike, duke lejuar krijimin e enklavave serbe me një autonomi politike dhe kulturore

ndaj qeverisë qendrore të Kosovës të dominuar prej shqiptarëve.

Një nga fenomenet që u vu re në përfundim të procesit të decentralizimit, ishte fakti se

partitë politike kosovare u organizuan në bazë të grupeve dhe enklavave etnike që

reflektonin edhe përbërjen e komuniteteve lokale. Këto parti politike, në mënyrë të

pashmangshme i përdorën banorët e Kosovës dhe do të vazhdojnë kështu në të ardhmen,

si avokatë të interesave të tyre të ngushta politike me bazë partiake dhe jo në interes të

zhvillimit mbarëkombëtar. Në këto kushte është e pashmangshme që politika dhe lufta

për pushtet politik të shoqërohen me doza të theksuara të shprehjes dhe mbrojtjes së

interesave sipas përkatësisë etnike. Si rrjedhim, në planin afatgjatë, modeli i

decentralizimit i zbatuar në Kosovë nuk do të mundet të garantojë siguri dhe stabilitet në

këtë vend.

Në ndërtimin e ndjenjës së kohezionit kombëtar dhe zhvillimin të institucioneve

qeveritare funksionale, në fazën fillestare të tranzicionit ku ndodhet sot Kosova,

mendohet se do të ishte më frytdhënëse që të liheshin mënjanë disa aspekte konkurruese

të demokracisë, në rastin tonë decentralizmi kundrejt kohezionit social. Eksperienca e

grumbulluar nga proceset e paqe ndërtimit në shoqëritë e dala nga konfliktet ka treguar se

në radhë të parë duhen zbatuar aspektet demokratike që kanë një efekt gjithëpërfshirës

dhe që lehtësojnë kanalet e komunikimit ndërmjet komuniteteve. Në këtë kuptim, procesi

i decentralizimit, ashtu siç u zbatua gjatë kësaj periudhe në Kosovë, ishte një nga proceset

që duhet të ishte shtyrë për më vonë.

346Po aty

140

Sipas opinionit publik të hulumtuar nga UNDP në mars të 2011, ndër faktorët e

rëndësishëm të ndarjes brenda shoqërisë kosovare, ishte pikërisht hendeku i madh mes të

pasurve dhe të varfërve. Pikërisht ky konstatim i sondazhit të UNDP, ishte theksuar edhe

në Strategjinë për Kohezion Social të Këshillit të Evropës, ku ndër të tjera nënvizohej se

“ekonomitë e bazuara në modelin e tregut të lirë, si çdo sistem tjetër ekonomik, krijojnë

dallime midis individëve për sa i përket pasurisë dhe statusit social. Dallime të tilla do të

tolerohen për sa kohë që njerëzit ndjejnë se ata kanë mundësi të barabarta për të

përmirësuar gjendjen e tyre. Nëse, dallimet janë shumë flagrante, dhe mbi të gjitha në

qoftë se ndjehen më pak të privilegjuar dhe kanë pak shpresa që të përmirësojë situatën e

tyre, atëherë këta individë nuk kanë interes të jenë pjesëtarë aktiv të shoqërisë, për

shkak se shoqëria nuk ka asgjë për t’u ofruar atyre, dhe atëherë kjo ndarje socio-

ekonomike e vendos kohezionin social në rrezik”.347

Ashtu si në çdo shoqëri tjetër, diversiteti i shoqërisë kosovare nuk është në vetvete një

element me efekt negativ dhe përçarës. Kosova, ashtu si të gjitha vendet në rajonin e

Ballkanit aspiron për integrimin e plotë në familjen evropiane dhe në këtë kontekst

kuptimplotë është edhe vetë fakti se Bashkimi Evropian bazon fuqinë e tij pikërisht tek

diversiteti i shteteve anëtare të tij. Por, si kudo dhe sidomos në Kosovë, për të menaxhuar

diversitetin e shoqërisë së saj në një mënyrë të tillë që shfrytëzohet në maksimum

potenciali i tij pozitiv, duhen marrë masa konkrete dhe të guximshme. Sfida për

përfshirjen dhe integrimin e të gjitha grupeve të shoqërisë mbi bazën e respektimit të

dallimeve të tyre, e lidhur ngushtë kjo edhe në kuadrin e njohjes së plotë dhe garantimit

të të drejtave themelore të njeriut, përbën një detyrë të vazhdueshme dhe që kërkon

gjithmonë një vëmendje të veçantë prej çdo qeverie dhe demokracie liberale.

Modeli i decentralizimi që u zbatua në Kosovë, duke u dhënë autonomi komuniteteve të

formuara sipas ndarjeve etnike, inkurajoi gjithashtu hartimin dhe zbatimin e politikave të

zhvillimit në baza etnike. Këto politika mbartin në vetvete potencial shumë të lartë për të

gjeneruar konflikte gjatë periudhave të vështira ekonomike. Kosova përballet me një

nevojë urgjente për të përmirësuar vizionin dhe trajtimin e çështjeve të përfshirjes

sociale. Prandaj, përfaqësuesit e komuniteteve në nivel lokal duhet të lehtësojnë më

shumë dialogun rreth çështjeve praktike për të cilat bashkëpunimi është i nevojshëm. Si

fillim ky dialog mund të fokusohet në gjetjen e zgjidhjeve pragmatike dhe praktike për

ofrimin e shërbimeve utilitare dhe të zgjerohet me kalimin e kohës më tej.

Në Kosovë para së gjithash palët duhet të diskutojnë vazhdimisht se si mund të

inkurajohet dhe të rritet në mënyrë progresive pjesëmarrja e serbëve në të gjitha nivelet e

qeverisjes. Qeveria qendrore duhet të jetë avokatja kryesore për inkurajimin e

pjesëmarrjes së sa më shumë serbëve në administratën qendrore dhe lokale. Në planin

347 Po aty

141

afatgjatë të masave qeveria e Kosovës duhet të ndërtojë kapacitetet e saj për të garantuar

qasje të barabartë në pushtetin politik dhe ekonomik për të gjithë individët.

E vetmja mënyrë që qeveria mund të tejkalojë politikat me baza etnike është nëse ajo

angazhohet seriozisht për të ofruar një qasje të barabartë në pushtetin politik, ekonomik

dhe social të vendit. Të gjithë banorët e Kosovës, pavarësisht përkatësisë etnike, duhet të

jenë subjekt i ofrimit të barabartë dhe me cilësi të shërbimeve në shëndetësi, edukim,

dhe punësim. Decentralizimi mund të sigurojë qasje më të lartë tek komunitetet, por nuk

garanton cilësi dhe barazi në ofrimin e shërbimeve. Shqiptarët e Kosovës, serbët dhe

pakicat e tjera duhet të binden nëpërmjet veprimeve konkrete se qeveria e Kosovës

inkurajon me të vërtet krijimin e një shoqërie të barabartë dhe të bazuar në meritat

individuale dhe jo në bazë të statusit shoqëror apo përkatësisë etnike dhe politike.

Një aspekt tjetër shumë i rëndësishëm, i cili qëndron në themel të arritjes së synimeve për

ndërtimin e kohezionit social në shoqëritë e dala nga konfliktet etnike, është nxitja e

pajtimit midis grupeve etnike. “Kohezioni në shoqëritë e dala nga konfliktet mund të

zhvillohet nëpërmjet ndërmarrjes së procesit të pajtimit, nxitjen e komunikimit social dhe

zhvillimin e një identiteti kolektiv të përbashkët, apo të paktën të një" komunitet

imagjinar."348 Në rastin e shoqërive të prekura nga konfliktet, ky proces përfshin

promovimin e kanaleve të komunikimit shoqëror dhe sigurimin e pjesëmarrjes dhe

përfshirjes të individëve në proceset politike dhe shoqërore. Pajtimi është një proces i

gjatë, nëpërmjet të cilit transformohen marrëdhëniet midis individëve dhe grupeve nga

antagoniste në akomoduese. Komunikimi social, i cili përbën më së shumti transmetimin

e informacionit brenda shoqërisë, ndihmon për të lidhur një grup njerëzish së bashku si

një komb, i përbërë nga individë të cilët janë të gatshëm të vazhdojnë të jetojnë së bashku

në të njëjtin komunitet politik.349 Procesi i pajtimit kërkon një kohë relativisht të gjatë për

t‘u realizuar, pasi vetëm me kalimin e kohës fashiten përjetimet e hidhura të luftës.

Shumë nga këto të fundit zbehen me kalimin e kohës, bëhen më pak të rëndësishme, duke

mundësuar kështu procesin e pajtimit midis grupeve ndëretnike.

Një dukuri që bie shpesh në sy në Kosovë dhe që përforcon ndarjen midis komuniteteve,

është edhe barriera gjuhësore. Serbët e moshuar në komunat veriore nuk kuptojnë shqip

gjë që i pengon ata të hyjnë lirshëm në komunikim me pjesën tjetër shqipfolëse të këtij

komuniteti. Që nga viti 1999 nuk ka qenë e mundur dhe nuk ka pasur ndonjë përpjekje

për të zhvilluar arsim dygjuhësh në të dyja anët e lumit Ibër. Të arsimuar në shkolla të

ndara, fëmijët shqiptarë dhe serbë dhe sidomos të rinjtë kanë pasur praktikisht shumë pak

mundësi për kontakte dhe komunikim në dy dekadat e fundit. Duke mos ditur gjuhën e

njëri tjetrit, banorët, kryesisht të rinjtë, komunikojnë në gjuhën angleze, që sërish është

një gjuhë e huaj. Kjo situatë ka përforcuar më thellë ndarjet midis dy grupeve. Mungesa e

348Benedict Anderson, The Nation as Imagined Community, Burimi:

http://www.nationalismproject.org/what/anderson.htm 349Po aty

142

kontaktit dhe komunikimit ndërmjet anëtarëve të dy grupeve ka penguar mundësinë për të

diskutuar të kaluarën dhe krijimin e një bazë të përbashkët për gjetjen e një zgjidhje të

pranueshme të konfliktit.

Në kushtet që decentralizimi u krye me ngut në Kosovë, si dhe duke theksuar faktet se ky

proces u krye në kushtet e mungesës së një strategjie për kohezion social, si dhe të

mungesës së një shoqërie civile të pjekur në Kosovë, arrihet në konkluzionin se

decentralizmi duhej të ishte shtyrë për më vonë. Mungesa e një strategjie për kohezionin

social përcillte tek institucionet kosovare dhe ato ndërkombëtare një vizion të turbullt

rreth faktorëve të ndarjes brenda shoqërisë dhe rrjedhimisht prodhonte një situatë në

terren ku kishte pamjaftueshmëri të mekanizmave, proceseve dhe institucioneve që do të

mundnin të parandalonin elementët dhe faktorët që rrezikonin paqen sociale në Kosovë.

Gjatë kësaj periudhe rreth 12 vjeçare të administrimit ndërkombëtar, edhe pse pavarësia e

Kosovës e shpallur më 17 shkurt 2008 përbënte një realitet të pakthyeshëm, edhe pse

Kosova ishte njohur deri në fund të 2010 nga 83 shtete,350 një gjë ishte e qartë: shoqëria

kosovare vazhdonte të ishte e ndarë. Komuniteti ndërkombëtar nuk pati sukses në

kapërcimin e pasigurive të grupeve të pakicave, sidomos serbëve dhe romëve, për të

rikthyer besimin e tyre në procesin politik dhe në aspektin e gjenerimit të politikave

konkrete në shërbim të kohezionit social dhe shoqërisë shumetnike.

350 Deri në mars 2016 numri i vendeve që e kishin njohur Kosovën ishte 111.

143

6. KAPITULLI VI- E ARDHMJA E KOSOVËS DHE SFIDAT E

INTEGRIMIT NË FAMILJEN E VENDEVE EVROPIANE

6.1. Aspekte të vendosjes së shtetit të së drejtës dhe demokracisë në

Kosovë

Kur analizohen përpjekjet e ‘komunitetit ndërkombëtar’ në ndërtimin e elementeve të

një shteti të mirëfilltë në Kosovë, është përdorur ky nocion duke nënkuptuar një “trupë”

kompakte të përbërë nga të gjithë aktorët ndërkombëtarë. Supozohet që kjo “trupë”

të ishte unike dhe e pandarë në ekzistencën dhe veprimet e saja në Kosovë. Megjithatë,

në realitet gjerat ishin krejt ndryshe dhe larg ideales. Kur analizohet me kujdes sistemi

dhe dinamika e marrëdhënieve ndërkombëtare, është e pamundur të identifikohet një

“komunitet” që me të drejtë do t’i kishim vënë pas përcaktimin “ndërkombëtar”. Arsyeja e

kësaj qëndron në faktin e thjeshtë se çdo ‘komunitet’, që natyrshëm është i përbërë nga

aktorë të ndryshëm, po aq natyrshëm jo për çdo gjë mund të ketë interesa dhe qëllime të

përbashkëta. Ekzistenca ose jo e qëllimeve/interesave të përbashkëta për çështje të

caktuara, bën që ky “komunitet” të përpiqet të identifikojë ose të arrijë konsensus për

vlera vërtet të përbashkëta dhe në emër të të cilave, të gjithë aktorët përbërës së këtij komuniteti,

do të ishin të gatshëm të vepronin të bashkuar.

Është e qartë se togfjalëshi “komunitet ndërkombëtar” përbën “një përdorimi i gabuar,

në rastin më të mirë, një eufemizëm, që reflekton shpresat e të shtypurve dhe të pa

favorizuarve, por jo realitetin e politikës botërore.”351 Ai nuk është një xhandar botëror

dhe as një autoritet moral, por një entitet imagjinar, të cilit i bëjnë thirrje ata që ndihen

të nëpërkëmbur; quhet kështu nga të tjerët, për t’u dhënë bekimin padrejtësive të tyre dhe

përdoret si justifikim për të fshehur pasivitetin nga të gjitha ato shtete që nuk duan të

përzihen-ose pretekst për të vepruar nga ato shtete që mezi presin të hyjnë në konflikt.352

Në ndërtimin e një shteti demokratik në Kosovë, çështje kryesore mbetet shkalla e

angazhimit, e vendosmërisë dhe vullnetit politik që mund të arrijë komuniteti

ndërkombëtar në vitet që pasojnë. Në një botë ideale, komuniteti ndërkombëtar duhet të

jetë në gjendje që gjatë gjithë kohështrirjes së mandatit të dhënë, të ofrojë mbështetjen e

tij ndaj vendeve të dala nga konflikti, në mënyrë të tillë që të perceptohet nga aktorët

lokalë dhe ndërkombëtarë, si një arbitër neutral në ndërveprimin e tij me grupet e

ndryshme të interesit. Megjithatë, ndërtimi i shoqërive demokratike të dala nga konfliktet

nuk mund të kryhet në një ambient vakumi dhe shpeshherë aktorët ndërkombëtarë

351 Paqe e papërfunduar, vepër e cituar, f. 4 352Po aty, f. 5

144

përfshihen në marrjen e vendimeve politike në lidhje me përcaktimin e burimeve dhe

funksionimin e pushtetit. “Kjo gjë nuk është gjithmonë një gjë e keqe, nëse UNMIK-u në

Kosovë do të ishte përmbajtur nga marrja e një roli politik më aktiv, të vërejtur në

fillimet e punës së vet, do të kishte qenë më në gjendje për të ofruar ndonjë prej

angazhimeve në mandatin e tij për demokratizimin e shoqërisë kosovare. Por kjo gjë

mund të jetë problematike, nëse çon në një situatë ku individët ose grupe të caktuara

politike janë ndërtuar në kurriz të institucioneve”.353

Duke dashur të pasqyrojmë sfidat me të cilat u ndeshën autoritetet lokale kosovare, të

ndihmuar nga komuniteti ndërkombëtar, përveç aspektit të shtjelluar më sipër, duhet të

mbahet parasysh edhe një faktor i brendshëm, që ka lidhje me politikë-bërësit kosovarë.

Këta të fundit gjatë periudhës në shqyrtim, ishin direkt përgjegjës në një shkallë të

konsiderueshme se pse gjatë këtyre viteve nuk u arrit të zbatohej në Kosovë një politikë e

orientuar drejt zhvillimit të reformave efektive në fusha të tilla të rëndësishme si

ekonomia, mirëqenia sociale, arsimi, shëndetësia dhe administrata publike.

Ajo çka i pengoi politikanët kosovarë të ishin më të suksesshëm në ndërmarrjen e

reformave, ishte fenomeni i të qenurit “të fiksuar pas statusit.” Ata lanë pas dore shumë

çështje thelbësore të mirëfunksionimit të një shteti të mirëfilltë, duke fokusuar të gjitha

energjitë dhe burimet drejt arritjes së pavarësisë. Kur kjo e fundit u arrit në 17 shkurt

2008, edhe pse gjatë kësaj periudhe pavarësia nuk do të thoshte më shumë se një

“sovranitet të kufizuar”, sërish ajo u kthye në një lloj strehe të ideve të paqarta për të

ardhmen e vendit. Mendohej gjerësisht se arritja e pavarësisë do të realizonte ‘si me

magji’ zgjidhjen e morisë së problemeve të mbartura nga e kaluara dhe farkëtonte

shpresën për një të ardhme më të mirë. Padyshim, kjo shpresë ishte e mbushur me

pritshmëri joreale prej banorëve të Kosovës për përmirësimin e shpejtë të situatës

ekonomike dhe zgjidhjen e problemet më të ngutshme sociale.

Në Kosovën e pasluftës, progresi i shpejtë, veçanërisht në fushën ekonomike dhe atë

sociale, fatkeqësisht përbënte një detyrë të vështirë për t’u përmbushur, sepse problemet

urgjente të Kosovës pas shpalljes së pavarësisë, nuk ishin sipërfaqësore. Këto probleme

buronin në një masë të konsiderueshme nga mungesa e strukturave të duhura. Duke

pasur parasysh këtu edhe rrethanat jashtëzakonisht të pafavorshme historike dhe

shoqërore, si dhe mungesën e administratës profesioniste në nivel qendror dhe lokal,

arrihet në konkluzionin se çdo zgjidhje do të ishte e mundur vetëm në perspektivën

kohore afatmesme apo afatgjatë.

Shpallja e pavarësisë u shoqërua me një ri-konfigurim të ndjeshëm të pranisë

ndërkombëtare në Kosovë. Bashkimi Evropian, nëpërmjet komponentit të tij EULEX, u

353Shih Dominik Zaum, States of Conflict: Lessons from statebuilding in Kosovo, London, Institute for

Public Policy Research, 2009, Burimi: http://www.ippr.org/publications/states-of-conflicta-case-study-on-

statebuilding-in-kosovo

145

bë aktori më i rëndësishëm ndërkombëtar në Kosovë në periudhën pas shpalljes së

pavarësisë. Pas shprehjes së angazhimit politik prej Kosovës për të zbatuar Planin e

Ahtisarit, BE-ja mori përsipër shumë nga përgjegjësitë e OKB-së dhe NATO-s në fusha

të tilla si paqe ruajtja, policia, shtet formimi dhe reforma administrative. Ky angazhim i

BE-së u konceptua në formën e ndërtimit të tre institucioneve, që ishin Zyra Ndërlidhëse

e Komisionit Evropian (ECLO),354 Misioni i Bashkimit Evropian për Sundimin e Ligjit

në Kosovë (EULEX) dhe Zyra Civile Ndërkombëtare (ZCN).

Secili nga këto institucione kishte detyra të përcaktuara. Kështu, ECLO menaxhonte

instrumentet e zgjerimit sipas Procesit të Stabilizim Asociimit për të forcuar institucionet

e Kosovës dhe për të zhvilluar ekonominë dhe realizimin e "standardeve evropiane" në

sundimin e ligjit, demokratizimit dhe legjislacionin. EULEX, të cilin shumë politologë e

kanë përkufizuar si misionin më të madh në kuadër të Politikës së Përbashkët të Jashtme

dhe të Sigurisë së BE-së (CFSP), kishte si mandat të punës së vet zhvillimin dhe forcimin

e një shoqërie shumetnike ku sundonte rendi dhe ligji. Ndërsa ZCN kryesisht monitoronte

zbatimin e Planit të Ahtisarit në emër të Grupit Drejtues Ndërkombëtar.

Roli i UNMIK-ut pas shkurtit të vitit 2008 pritej të zvogëlohej ndjeshëm, madje kishte

zëra optimistësh në radhët e kosovarëve që mendonin se mbyllja e këtij Misioni do të

ndodhte shumë shpejt. Megjithatë, një gjë e tillë u pengua të ndodhte në Këshillin e

Sigurimit nga Rusia, e cila refuzoi kategorikisht dhe me çdo mjet shpalljen e pavarësisë

së Kosovës. Tek ekzistenca e UNMIK-u Rusia shihte të vetmin mjet për të realizuar

synimet e veta të politikës së jashtme dhe ruajtjen e legjitimitetit të saj, prandaj ishte e

gatshme të sakrifikonte gjithçka për ruajtjen e UMNIK-ut për një kohë sa më të gjatë.

Ndërkohë gjërat në terren kishin ndryshuar dhe nën presionin e vazhdueshëm për të

reflektuar kushtet e reja në terren, pavarësisht rezistencës së ashpër nga Rusia dhe

Beogradi, si dhe dëshirës së kuptueshme të tyre për të vazhduar me status-quo, UNMIK-u

iu nënshtrua një procesi ri-konfigurues duke filluar nga qershor 2008 e në vazhdim. Në

përfundim të këtij procesi, UNMIK-u u tkurr për sa i përket mandatit të tij ekzekutiv

(përveç mandatit të tij në Mitrovicë), si dhe në numër të personelit të tij. Një fakt

domethënës ilustrues për sa i përket zvogëlimit të rolit të tij në Kosovën e pavarur, si dhe

të kalimit të tij në periferi të vëmendjes së politikës kosovare, shërben edhe zhvendosja

jashtë Prishtinës, madje në rrugën mes Prishtinës dhe Fushë Kosovës, e Selisë së tij.355

Për të vlerësuar punën e UNMIK-ut, vlen të theksohet se deri në shpalljen e pavarësisë

prej Kosovës, ky mision ka qenë pjesërisht i suksesshëm në realizimin e mandatit të tij.

Në mënyrë të veçantë duhen njohur arritjet e tij për sa i përket krijimit të një sërë

institucionesh publike në Kosovë dhe në veçanti spikat këtu reformimi i strukturave të

354Website of the ECLO, Role of the Liaison Office, http://delprn.ec.europa.eu/?cid=2,110 20/09/2010 355Shih UNMIK-u zhvendoset nga selia qendrore, Burimi:

http://www.evropaelire.org/archive/news/20080907/704/704.html?id=1330612

146

policisë. Megjithatë, autoriteti i UNMIK u minua rëndë pas fillimit të bisedimeve për

statusin dhe mandati i tij u kontestua ndjeshëm pas shkurtit të vitit 2008. Nga ky ri-

konfigurim dolën në sipërfaqe tre çështje madhore në lidhje me praninë ndërkombëtare:

• Roli i UNMIK-ut pas 17 shkurtit 2008

• Çështjet e lidhura me vendosjen e EULEX-it

• Funksionimi i dobët i Zyrës Civile Ndërkombëtare (ZCN).356

Për sa i përket EULEX-it, i cili u autorizua prej miratimit të Veprimit të Përbashkët të

Këshillit të Evropës në prag të pavarësisë së Kosovës, vlen të theksohet se për shkak të

përçarjes midis vendeve anëtare të BE-së, atij iu desh shumë kohë për t’u vendosur në

Kosovë dhe u bë plotësisht operacional vetëm pas 15 muajve të miratimit të tij, në prill të

vitit 2009. EULEX kishte si detyrë funksionale monitorimin dhe këshillimin e

autoriteteve kosovare të policisë, drejtësisë, shërbimeve korrektuese dhe doganave.

EULEX kishte gjithashtu disa kompetenca ekzekutive të kufizuara në lidhje me ndjekjen

penale të krimeve të luftës dhe luftën kundër korrupsionit dhe krimit të organizuar.

Përfaqësuesi Special i BE (PSBE) në Kosovë mbështeste zyrtarisht punën e Përfaqësuesit

të Lartë të Bashkimit për Politikën e Punëve të Jashtme dhe Sigurisë, në atë kohë znj.

Ashton. PSBE ishte njëkohësisht edhe Përfaqësuesi Civil Ndërkombëtar (PCN), pra ishte

në krye të ZCN. Duke marrë parasysh sa më sipër, rezulton se PSBE kishte kompetenca

të gjera ekzekutive në Kosovë. Tre pranitë institucionale të BE-së, si dhe mandati i

dyfishtë i PSBE si kreu i EULEX dhe i ZCN, dëshmojnë për shkallën e lartë të

angazhimit të BE-së për të luajtur një rol udhëheqës në forcimin e stabilitetit në Kosovë

dhe në mbarë rajonin. Edhe pse jo të gjitha shtetet anëtare të BE-së e kishin njohur

Kosovën, është e rëndësishme të vihet në dukje se Këshilli i Bashkimit Evropian në

mënyrë unanime arriti të miratonte vendimin se BE do të kontribuonte për një Kosovë

paqësore, të qëndrueshme, funksionale, demokratike dhe shumetnike, që është e

angazhuar për sundimin e ligjit dhe për mbrojtjen e minoriteteve.357

Pavarësisht miratimit unanim të vendimit të mësipërm, EULEX-i i cili mori përsipër

funksionet kyçe nga UNMIK-u, hasi vështirësi të dukshme në funksionimin e tij në

terren. Këto kufizime erdhën si pasojë e mosnjohjes së pavarësisë së Kosovës nga 5

anëtare të BE-së (Qiproja, Greqia, Rumania, Sllovakia dhe Spanja), sidomos për sa i

përket çështjes nëse gjyqtarët e EULEX-it do të duhej të aplikonin ligjet e miratuara nga

institucionet e Kosovës pas shpalljes së pavarësisë.

Ndërsa institucioni tjetër më i ri i themeluar prej komunitetit ndërkombëtar në Kosovë,

Zyra Civile Ndërkombëtare (ZCN), megjithëse kishte një mandat të fortë “në letër”, ishte

356Zaum, vepër e cituar 357 Shih Council decision 2010/446/DFSP of 11 August 2010 me anën e të cilit u zgjat mandati i PSBE në

Kosovë, Official journal of the European Union C 211 (2010), f.36-38.

http://www.ippr.org/search?authors=12458

147

e pritshme që në terren ky mandat të zbehej, pasi mandati dhe funksioni i ZCN u bazua jo

në autoritetin e një institucioni të krijuar shumëpalësh si BE-ja apo OKB-ja, por në

Marrëveshjen e Ahtisarit (e cila nuk njihej nga Serbia), dhe për më tepër ZCN u ngrit pa

pëlqimin e shprehur të qeverisë së Kosovës. Duke u nisur nga droja se çdo përdorim i

kompetencave të ZCN do të mund të interpretohej si një tregues se Kosova nuk është me

të vërtetë një shtet sovran dhe i pavarur, si dhe mund të vinte në pikëpyetje premisat e

propozimit të Ahtisarit dhe mandatin e ZCN-së, kjo Zyrë nguroi të përdorte fuqitë e saj

ekzekutive.

Komunitetit ndërkombëtar iu desh pothuajse një vit për të riorganizuar praninë e tij në

Kosovë. Vendosja e ngadaltë e EULEX-it kontribuoi në ndarjen efektive të Kosovës

përgjatë lumit Ibër, i cili edhe në ditët e sotme vazhdon të minojë themelet e një Kosove

të pavarur. Për më tepër, nëpërmjet riorganizimit të stërzgjatur të pranisë së tij në

Kosovë, komuniteti ndërkombëtar e zhvendosi fokusin larg vështrimit të Kosovës përmes

optikës së konfliktit ndëretnik, duke e parë atë gjithnjë e më shumë nga perspektiva e një

Kosove me probleme të zbatimit të ligjit. Një perspektivë e tillë rrezikonte të

margjinalizonte disa nga sfidat më të rëndësishme për stabilitetin afatgjatë, si dhe

zhvillimin e Kosovës në veçanti.358

Duke pasur parasysh sa më sipër, natyrshëm lind mendimi se nëse ky ri konfigurim i

prezencës ndërkombëtare në Kosovë, do të ishte planifikuar më mirë, nuk do të kishte

ndodhur ndoshta ndarja e Kosovës përgjatë lumit Ibër, si dhe mandatet e ZCN-së dhe

EULEX-it do të kishin rezultuar më të pranuara midis aktorëve të skenës politike

kosovare. Pa dyshim, bashkësia ndërkombëtare do të kishte pasur më shumë mundësi dhe

forcë për të vepruar dhe për t’u përballur me sfidat në veri të Kosovës dhe në

marrëdhëniet e saj me aktorët lokalë.

Duhet vënë në dukje se BE nuk vepronte e vetme në Kosovë, pasi paralelisht shumë

aktorë të tjerë vazhdonin aktivitetin e tyre në Kosovë. Këtu përmendim, NATO/KFOR-

in, UNMIK-un, OSBE-në, Grupin Drejtues Ndërkombëtar dhe OJQ të ndryshme, të cilët

e kishin fokusuar punën e tyre në ndërtimin e një Kosove shumetnike, paqësore dhe të

zhvilluar ekonomikisht. Bashkëpunimi me këta aktorë të tjerë ndërkombëtare dhe aktorët

lokalë ishte shumë i rëndësishëm, pasi BE-ja nuk mund të vepronte si një aktor i vetëm

për hartimin dhe zbatimin në terrenin e vështirë kosovar të pasluftës të një strategjie

gjithëpërfshirëse. Por nga na tjetër, edhe koordinimi me kaq shumë aktorë të tjerë,

përbënte një sfidë me vete.

Në procesin e ndërtimit të shtetit demokratik nga pikëpamja e kontributit të aktorëve

lokalë, evidentohen dy koncepte të njohur botërisht dhe që kontribuojnë ndjeshëm në këtë

drejtim: kultivimi i ndjenjës së "pronësisë lokale" dhe roli i "shoqërisë civile".

358Zaum, vepër e cituar

http://www.ippr.org/search?authors=12458

148

Pronësia lokale i referohet rëndësisë së mbështetjes dhe përfshirjes së aktorëve lokalë në

procesin e ndërtimin të paqes, si dhe nevojës që politikat dhe programet e ndërmarra në

këtë kuadër të respektojnë traditat dhe specifikat kulturore lokale. Ndonëse përdoret termi

"pronësi", ky koncept nuk ka të bëjë me të drejtat e posedimit të procesit. Në vend të

kësaj, termi i referohet kapaciteteve, fuqisë ose ndikimit të aktorëve politikë, socialë dhe

komunitetit lokal në veçanti për të marrë vendimet përkatëse dhe më e rëndësishmja,

përgjegjësinë për realizimin e këtyre vendimeve dhe në arritjen e objektivave të

përcaktuara në kuadrin e një axhende zhvillimi. “Pronësia lokale” nënkupton se zbatimi

i programeve për ndërtimin e paqes duhet të jetë i rrënjosur në vendin pritës, pra të

Kosovës dhe të përfaqësojë interesat e të gjithë banorëve të saj.

"Shoqëria civile" është një tjetër koncept me përdorim të gjerë në rrethet akademike dhe

sociale. Ajo përbëhet nga një shumëllojshmëri e gjerë e aktorëve, duke përfshirë p.sh.

OJQ-të e zhvillimit, organizatat e grave, organizatat me bazë fetare, shoqatat e biznesit,

grupeve sociale, rrethet akademike dhe sindikatat. Shumë nga këto organizma kanë

potencial të fuqishëm për të mbështetur ndërtimin e paqes dhe për të kontribuar në

drejtim të arritjes së progresit shoqëror. Ato mund të veprojnë si të pavarura në ushtrimin

e mandatit dhe vizionit të tyre, por në lidhje me nismat për ndërtimin e paqes, ato

detyrimisht duhet të bashkërendohen nga qeveritë apo aktorët ndërkombëtarë.

Megjithatë, organizatat e shoqërisë civile nuk duhet të shihen si të barabartë me aktorët e

tjerë për ndërtimin e paqes. Është i mirënjohur fakti që shumë aktorë të shoqërisë civile,

duke u nisur nga përfitimet e ngushta politike dhe ekonomike (projekte, financime nga

donatorët), janë të predispozuara të paraqesin një realitet ndryshe nga ç ‘është në të

vërtetë. Ka disa prej tyre, të cilat në momente të caktuara e përdorin potencialin e tyre për

ndikimin shoqëror për të kundërshtuar procesin e paqes.359

Një problem i përbashkët në procesin e ndërtimit të paqes pas konfliktit dhe zbatimit të

konceptit të pronësisë lokale, është mungesa e aktorëve të organizuar të shoqërisë civile

që mund të angazhohen me praninë ndërkombëtare dhe përfaqësojnë mendimin e

komunitetit lokal. Për aktorët ndërkombëtarë dhe të jashtëm, siç është BE, ishte e

vështirë që të bashkëpunonte me individë jo të organizuar, dhe për këtë arsye, në fazat e

para të përfshirjes së BE-së në Kosovë, një nga prioritetet e veprimtarisë në terren ishte

promovimi i zhvillimit të shoqërisë civile, si një pjesë integrale e ndërtimit të paqes pas

konfliktit në Kosovë.

359Shembull ilustrues përbëjnë përleshjet e dhunshme të udhëhequara nga Lëvizja Vetvendosje në Kosovë

në kohën e fillimit të dialogut Prishtinë- Beograd nën ndërmjetësimin e BE-së.

149

Megjithatë, promovimi i zhvillimit të shoqërisë civile, jo vetëm në rastin e Kosovës, por

përbën një trend global, mbart në vetvete potencialisht dy rreziqe kryesore: varësia e

theksuar nga fondet e donatorëve dhe realizmi i vetëm atyre projekteve që financohen

nga donatorët. Në këtë mënyrë zhvillimi i projekteve të ndryshme me efekt mbar

shoqëror kushtëzohet nga ekzistenca e interesit/fondeve të donatorëve dhe jo nga nevojat

e komunitetit/shoqërisë të orientuar drejt zhvillimi të qëndrueshëm. Nga ana tjetër, vetë

BE-ja varet nga organizatat e shoqërisë civile për promovimin e pronësisë vendore. BE

ka nevojë të konsultohet me organizata të ndryshme lokale në zbatimin e politikave të saj,

si dhe kërkon partnerë në zbatimin e projekteve dhe kontributin e tyre për vlerësimet e

programeve dhe progresin e ndërtimin e paqes në përgjithësi.

Në dukje të parë, krijohet përshtypja se zyrtarët e lartë të BE-së gjatë aktivitetit të

EULEX-it në Kosovë nuk bën gjë tjetër, veçse lëshuan deklarata në emër të BE-së, për

shembull mbi incidentet e ndryshme të ndodhura në Kosovë. Megjithatë, në këto

deklarata ku bëhej thirrje për përpjekje të shtuara prej autoriteteve të Kosovës për

shembull në luftën kundër korrupsionit, dilte qartë dhe konfirmohej përkushtimi i BE-së

për të ardhmen evropiane të Kosovës, si dhe shprehej vlerësimi për përpjekjet dhe arritjet

e autoriteteve të Kosovës dhe organeve të BE-së në Kosovë.360

Nga ana tjetër, edhe Parlamenti Evropian ka lëshuar deklarata të ngjashme si Komisioni

Evropian dhe miratuar rezoluta për Kosovën, edhe pse këto deklarata apo rezoluta mund

të kenë ushtruar ndikimin e tyre vetëm përmes Këshillit dhe Komisionit të BE-së.

Deklaratat simbolike kanë luajtur një ndikim relativisht të vogël në ecurinë në terren të

procesit të ndërtimit të paqes, si dhe në përgjithësi përfshirja publike e zyrtarëve të lartë

të BE-së ka qenë e kufizuar. Edhe pse BE-ja deklaronte shpesh se e shihte anëtarësimin e

Serbisë në Bashkimin Evropian dhe statusin e pazgjidhur të Kosovës, si dy çështje të

ndara, në kanale të tjera artikulohej qëndrimi se njohja e Kosovës prej Serbisë përbënte

një parakusht jozyrtar për anëtarësimin e Serbisë në BE.361

Përfshirja më aktive e zyrtarëve të lartë të BE-së duket deri diku e pamundur për aq kohë

sa pesë vende anëtare të BE nuk e njohin Kosovën. Në të njëjtën kohë është e logjikshme

të supozohet se edhe gjatë kësaj periudhe, BE-ja ishte deri diku e angazhuar në përgatitjet

për të gjetur një zgjidhje përfundimtare për çështjen e statusit. Një status i qartë i Kosovës

nevojitej për të arritur pajtimin midis komuniteteve të shqiptarëve dhe serbëve, si dhe

përbënte njëherësh çelësin e anëtarësimit të Kosovës në organizatat ndërkombëtare dhe të

Serbisë në procesin e integrimit të saj në BE.

360 Shih, Van Rompuy Pushes Fight Against Corruption In Kosovo, BalkanInsight -7 july 2010 dhe

Statement by the spokesperson of High Representative Catherine Ashton on the incident in Kosovo, 2 July

2010 361 B. Barlovac, Vejvoda: EU is Key to Kosovo Solution, Balkan Insight , 6 August 2010

150

Në shtator 2010 BE-ja kurorëzoi me sukses betejën e saj diplomatike, e para për nga lloji

i vet, midis Serbisë dhe Kosovës. Pas dy ditë negociatash intensive të drejtpërdrejta midis

presidentit Tadiç dhe Përfaqësueses së Lartë të BE-së për Politikën e Jashtme,

Baroneshës Ashton, u arrit që vetëm një ditë para dorëzimit përfundimtar në Asamblenë e

Përgjithshme të OKB-së, Serbia të tërhiqte projekt-rezolutën me tekst shumë kontradiktor

mbi shpalljen e pavarësisë së Kosovës.

Në vend të projekt rezolutës serbe, u dorëzua një projekt rezolutë e përbashkët e BE-së

dhe Serbisë, me tekst shumë të ndryshëm nga ai i mëparshmi dhe që mbi të gjitha, nuk e

dënonte shpalljen pavarësisë së Kosovës.362 Me anën e kësaj rezolute BE angazhohej që

të ndërmjetësonte një dialog të drejtpërdrejtë midis Serbisë dhe Kosovës. Teksti i kësaj

rezolute, duke u përpjekur që të reflektonte interesat dhe qëndrimin e Serbisë dhe të 5

anëtarëve të BE që nuk e njihnin Kosovën, nuk e përmendte në asnjë formë ose mënyrë

njohjen e pavarësisë së Kosovës, si dhe theksonte se negociatat e ardhshme ndërmjet

Prishtinës dhe Beogradit do të mund të mbaheshin vetëm për "çështje teknike".

Ky sukses diplomatik dëshmoi mbi aftësitë bindëse të BE-së për të gjetur një zgjidhje të

pranueshme për të gjitha palët, për sa kohë që ajo vepronte e bashkuar dhe e përdor me

efikasitet politikën e "shkopinjve dhe karotave" ndaj vendeve kandidate për anëtarësim ne

BE. Megjithatë, ky sukses ishte i mundur për BE-në vetëm duke marrë një pozicion mjaft

neutral në tema të ndjeshme për të dy palët, siç ishin njohja e pavarësisë dhe përqasja

ndaj Mitrovicës dhe enklavave të tjera serbe. Këto çështje të nxehta në fund të fundit do

të duhej të merrnin një zgjidhje në një moment të caktuar, pavarësisht se sa larg do

shtyhej ky moment.

Fati i Serbisë dhe Kosovës mbetet i lidhur për sa kohë të dy palët do të mbajnë gjallë

aspiratat e tyre integruese evropiane. Megjithatë, pranimi i Serbisë dhe Kosovës në BE

nuk është një çështje e afërt, pasi të dy vendet kanë ende një rrugë të gjatë për të

përshkuar. Edhe pse nuk është ende një kërkesë formale nga ana e BE-së, është e qartë se

Serbia do të duhet të njohë pavarësinë e Kosovës përpara se të mund të bëhet një vend

anëtar i BE-së në të ardhmen.

BE-ja duhet të ushtrojë me më shumë forcë metodat dhe mjetet e diplomacisë bindëse në

përpjekjet e saj për të ndërmjetësuar midis Beogradit dhe Prishtinës mbi çështjen e

statusit. Është më se e dukshme se ndarja e brendshme midis vendeve të BE-së lidhur me

njohjen e pavarësisë së Kosovës, është duke e ngadalësuar ndjeshëm këtë proces. Një

zgjidhje e pranueshme për këtë çështje do të jetë e vështirë të arrihet për aq kohë sa nuk

ka një pozicion të unifikuar për Kosovën brenda radhëve të anëtarësisë së BE-së.

362 Shih Belgrade scraps UN Resolution on Kosovo, Balkan Insight, 9 September 2010

151

6.2. Realitete dhe sfida

Gjatë dy viteve të fundit të periudhës në shqyrtim, Kosova ka shënuar progres të

dukshëm në konsolidimin e shtetësisë së saj. Janë disa tregues të rëndësishëm që

dëshmojnë për këtë gjë, ndërkohë vlen të theksohet se veçanërisht viti 2012 ka qenë një

vit i mbushur me ngjarje mbresëlënëse dhe një vit i suksesshëm, si për Kosovën ashtu

edhe për BE-në.

Gjatë kësaj periudhe BE ka kontribuuar ndjeshëm në ruajtjen e stabilitetit dhe uljen e

tensioneve midis vendeve të Ballkanit Perëndimor nëpërmjet promovimit të një axhende

integruese dhe pro evropiane. Nën udhëheqjen e Përfaqësueses së Lartë për Politikën e

Jashtme, BE po lehtëson dialogun e vazhdueshëm midis Serbisë dhe Kosovës, proces ky

që ka për qëllim normalizimin e marrëdhënieve dhe krijimin e kushteve të favorshme për

qëndrueshmëri politike dhe prosperitet demokratik dhe social të të dy vendeve.

Viti 2012 la gjurmë të rëndësishme në drejtim të konsolidimit të shtetësisë së Kosovës,

pasi ai shënoi vitin e përmbylljes së procesit të mbikëqyrjes ndërkombëtare. Me

përmbylljen e mbikëqyrjes ndërkombëtare të pavarësisë, Plani i Presidentit Ahtisari, në

bazë të cilit edhe u shpall pavarësia e Kosovës e koordinuar me SHBA-të dhe vendet më

të fuqishme evropiane, u vlerësua se ishte përmbushur në nivelin e kënaqshëm, ndonëse

të gjithë aktorët ndërkombëtarë pranuan se ky plan nuk ishte zbatuar aspak në komunat

veriore. Ndonëse ky akt i dha fund mbikëqyrjes ndërkombëtare, Kosova në të njëjtën

kohë pranoi t’i jepte më shumë fuqi ekzekutive misionit të Bashkimit Evropian për

sundim të ligjit – EULEX, duke i lejuar pranisë ndërkombëtare ruajtjen e një pjesë të

konsiderueshme të kompetencave në fushën e sundimit të ligjit.

Shteti më i ri evropian, Kosova, gjatë vitit 2012 arriti t’i shtonte listës së vendeve që

njohën pavarësinë e saj plot 12 shtete të reja. Gjithashtu, në nëntor 2012-ës Kosova u

anëtarësua në Bankën Evropiane për Rindërtim dhe Zhvillim (BERZH). Po gjatë këtij

viti, Kosova nisi zyrtarisht takimet e drejtpërdrejta me Serbinë në nivel të lartë politik, në

nivelin e kryeministrave. Nga Bashkimi Evropian, Kosovës iu premtua edhe njëherë

perspektiva evropiane dhe liberalizimi i vizave, por pasi ajo të ketë plotësuar kriteret e

përcaktuara.

Në rezolutën 64/298 të 9 shtatorit 2010, të sponsorizuar nga BE (të 27 vendet anëtare)

dhe Serbia, Asambleja e Përgjithshme e Kombeve të Bashkuara përshëndeti

“gatishmërinë e Bashkimit Evropian për ta ndihmuar procesin e dialogut midis palëve;

procesi i dialogut në vetvete do të jetë një faktor i paqes, sigurisë dhe stabilitetit në rajon,

dhe qëllim i këtij dialogu do të jetë që të promovojë bashkëpunimin, të arrijë progres në

rrugën drejt Bashkimit Evropian dhe t’i përmirësojë jetët e njerëzve”.363

363 Shih Rezolutën 64/298, Burimi: http://www.un.org/en/ga/search/view_doc.asp?symbol=A/RES/64/298

152

Takimi i parë i dialogut të drejtpërdrejtë midis Serbisë dhe Kosovës, sipas kushteve të

përcaktuara në rezolutën 298 të AP së OKB-së, u mbajt në datat 8 dhe 9 mars 2011, në

Bruksel, nën kryesimin e "lehtësuesit të BE-së", z. Robert Kuper (Robert Cooper). Gjatë

këtij takimi të parë, delegacionet e Kosovës dhe Serbisë përsëritën angazhimin e tyre për

dialog dhe gatishmërinë e tyre për të vazhduar këtë proces.364

Që nga marsi 2011, nën lehtësimin dhe përkujdesjen e veçantë të BE-së, janë zhvilluar

shtatë raunde të bisedimeve të drejtpërdrejta midis dy vendeve, të cilat janë përqendruar

në tri çështje kryesore: (1) në bashkëpunimin rajonal; (2) në lirinë e lëvizjes; dhe (3) në

sundimin e ligjit. Gjatë këtyre negociatave, palët kanë arritur disa marrëveshje të

rëndësishme ku vlen të përmenden ato për Menaxhimin e Integruar të Kufirit (MIK/IBM-

Integrated Border Management), për lëvizjen e lirë të njerëzve, për regjistrat civilë, për

vulat e doganave, për njohjen e diplomave universitare, për regjistrat e kadastrës, etj.

MIK/IBM ishte marrëveshja më e rëndësishme e arritur gjatë këtyre bisedimeve, por

njëkohësisht përbënte edhe marrëveshjen më të vështirë për t’u zbatuar në terren. Për aq

kohë sa pala kosovare e paraqiste këtë marrëveshje si njohje “de facto” nga Serbia të

kufirit mes Kosovës e Serbisë, kjo e fundit duhej të bindte opinionin e saj publik për të

kundërtën. Serbia mbrohej para opinionit të brendshëm se marrëveshja nuk e përmend

fjalën “kufi” dhe në vend të saj gjithandej në marrëveshje përdoret termi “kufi

administrativ”. Në këtë mënyrë përplasja mes Kosovës e Serbisë vazhdon. Kjo gjë

ndihmohet edhe nga fakti se në tekstin e marrëveshjes në gjuhën angleze kudo është

përdor vetëm shkurtimi IBM, duke lejuar interpretime të ndryshme nga secila palë. Nga

këndvështrimi i BE-së, zbatimi i marrëveshjes së MIK/IBM po shkonte më mirë se sa

ishte pritur.365 Në të vërtetë, zbatimi i kësaj marrëveshjeje po realizohej në mënyrë të qetë

në kalimet kufitare në Merdarë dhe Konçul, ndërsa në dy kalimet në pjesën veriore të

Kosovës ajo ndeshi në shumë vështirësi.

Në parim marrëveshja MIK/IBM u arrit gjatë dy raundeve të fundit të dialogut teknik të

mbajtura në dhjetor 2011, por zbatimi i saj filloi vetëm një vit më vonë, në dhjetor 2012,

pasi filloi dialogu politik në nivel të dy kryeministrave, të Kosovës dhe Serbisë.

Marrëveshja përcaktonte që dy shtetet duhet të vendosnin pika të përbashkëta, të

integruara, të vetme dhe të sigurta në të gjitha kalimet kufitare (gjashtë në tërësi), të cilat

ishin përcaktuar bashkërisht nga të dy vendet. Asnjëra nga palët nuk do të shpaloste

ndonjë simbol të tyre të karakterit kombëtar në zonat e përbashkëta të zbatimit të kësaj

marrëveshjeje. Përveç kësaj, Kosova dhe Serbia ranë dakord për shkëmbimin e zyrtarëve

364 Shih, Përfundoi raundi i parë i dialogut, Gazeta Bota sot, Burimi:

http://botasot.info/kosova/108208/tHELrLQ/ 365 Shih Press Statement, EU facilitated dialogue: three agreements, Brussels, 2 July 2011; Press

Statement, EU facilitated dialogue: Agreement on Customs Stamps and Cadastre, 13772/11, PRESSE 294,

Brussels, 2 September 2011. Press Statement, EU facilitated dialogue: Agreement on IBM, 18095/11,

PRESSE 473,Brussels, 2 December 2011.

http://botasot.info/kosova/108208/tHELrLQ/

153

ndërlidhës të kryeqyteteve përkatëse, të cilët do të “strehoheshin” në delegacionet

përkatëse të BE-së.

Ndërkohë një tjetër marrëveshje po aq e rëndësishme sa MIK/IBM, u arrit më 24 shkurt

2012. Me anën e Marrëveshjes për Përfaqësimin Rajonal dhe Bashkëpunimin, të dy palët

konfirmuan angazhimin e tyre për të arritur anëtarësim në BE përmes bashkëpunimit dhe

përfaqësimit rajonal.366 Sipas kësaj marrëveshje, Kosova më në fund do të “çlirohej” prej

UNMIK-ut dhe do të mundej të merrte pjesë dhe të nënshkruante marrëveshje të reja në

emër të saj dhe të përfaqësohej vet në të gjitha takimet rajonale. Por për këtë “privilegj”,

Kosova do të duhet të paguajë nëpërmjet vendosjes së një shënimi mbi emrin e saj

(Kosovo*), i cili përmbante tekstin e mëposhtëm: "*Ky përcaktim është pa paragjykuar

pozicionet mbi statusin dhe është në përputhje me Rezolutën 1244 të KS të OKB dhe

opinionin e GJND mbi Deklaratën e Pavarësisë së Kosovës”.367 Për të rënë dakord mbi

përmbajtjen e këtij shënimi u deshën plot dy ditë e gjysmë bisedimesh intensive midis

palëve, si dhe me ndërmjetësimin e drejtpërdrejtë të vetë znj. Ashton.

Ndonëse Kosova në bazë të kësaj marrëveshjeje “nuk shpëtoi nga rezoluta 1244”, në

Serbi pati reagime të ashpra lidhur me këtë lëshim që i beri Serbia sovranitetit të saj mbi

Kosovën. Në të vërtetë, ky shënim do ta pengonte Kosovën të përfaqësohej si një shtet

plotësisht i pavarur në takimet rajonale, pasi emërtimi i saj në takimet rajonale do të

përmbante një referencë të Rezolutës 1244 të KS të OKB, e cila nga ana e vet riafirmon

sovranitetin e Serbisë mbi Kosovën. Akoma më të ashpra ishin akuzat në Kosovë, ndaj të

cilave Zv/Kryeministrja Edita Tahiri, njëkohësisht edhe kryetare e delegacionit të

Kosovës në këto bisedime, u përgjigj duke thënë se ky shënim (fusnota) do të ishte si një

fjollë bore që do të shkrinte sapo të vinte vera. Por në realitet, kanë kaluar tashmë disa

vera dhe ajo fusnotë është bërë pjesë përbërëse e emrit të Kosovës për të pamundësuar që

Kosova të trajtohet si shtet normal.368

Takimi i parë simbolik ndërmjet kryeministrit të Kosovës Hashim Thaçi dhe atij të

Serbisë, Ivica Daçiç u mbajt më 19 tetor 2012 në Bruksel nën ndërmjetësimin e

Përfaqësueses së Lartë të Bashkimit Evropian për Politikën e Jashtme, Baroneshës

Ashton. Procesi i bisedimeve Kosovë – Serbi mori një dimension të ri pas vizitës së

Sekretares Amerikane të Shtetit, Hilari Klinton (Hillary Clinton) dhe Përfaqësueses së

Lartë e BE-së për Politikë të Jashtme Ketrin Ashton (Catherine Ashton) në Beograd dhe

Prishtinë. Mesazhet e tyre ishin të qarta – bisedimet duhet të zhvillohen pa prekur çështje

thelbësore të sovranitetit dhe tërësisë territoriale të Kosovës. “Do të jem shumë e qartë, jo

vetëm këtu në Prishtinë, por për të gjithë ata që na dëgjojnë e shikojnë në rajon, se

366Shih Press Statement, EU facilitated dialogue: Agreement on Regional Cooperation and IBM technical

protocol, 5455/12, PRESSE 9, Brussels, 24 February 2012 367 Në gjuhën angleze ky shënim është : This designation is without prejudice to positions on status, and is

in line with UNSC 1244 and the ICJ Opinion on the Kosovo Declaration of Independence. 368 Agustin Palokaj, Zbukurimi i ndarjes së Mitrovicës, Gazeta Koha, Burimi:

http://koha.net/?id=31&o=191

154

Shtetet e Bashkuara janë të vendosura për integritetin dhe sovranitetin e Kosovës”,

deklaroi Sekretarja e Shtetit Klinton në Prishtinë më 31 tetor 2012. Ndërkaq Ashton

deklaroi se qëllimi i Brukselit ishte që nga këto bisedime të arrihet deri te një normalizim

i marrëdhënieve Kosovë – Serbi dhe vendosje e një bashkëpunimi ndërmjet dyja

vendeve. Të dyja politikanet e larta e vunë theksin në domosdoshmërinë e zbatimit të

marrëveshjeve të arritura nga të dy palët.369

Në vitin 2012 BE-ja fitoi çmimin Nobel për Paqe për angazhimin e saj afatgjatë në

drejtim të paqe ndërtimit dhe promovimit të demokracisë dhe të drejtave të njeriut në

Evropë. Negociatat e drejtpërdrejta midis Prishtinës dhe Beogradit, të lehtësuara nga

Përfaqësuesja e Lartë e BE-së për Politikën e Jashtme, znj. Ashton, janë vlerësuar si një

mënyrë efikase për të normalizuar marrëdhëniet mes Kosovës dhe Serbisë dhe përbëjnë

në vetvete një përpjekje të drejtpërdrejtë të BE-së për të marrë një rol të shtuar në

ndërmjetësimin e paqes në Ballkan. Një tregues tjetër i suksesit të politikës së jashtme të

BE-së, është fakti se falë angazhimit të vazhdueshëm dhe personal të znj. Ashton, në vitin

2011 u arrit të ndalohej organizimi i një referendumi pavarësie në Republika Srpska,

duke kontribuar kështu në ruajtjen e stabilitetit të Bosnje dhe Hercegovinës.370

Në dhjetor 2012, Këshilli i BE-së në konkluzionet e punës së tij deklaroi se Kosova dhe

Serbia duhet të përmirësonin marrëdhëniet e tyre, si një prej kritereve të rëndësishme në

rrugën drejt integrimit në BE, duke mos bllokuar njëra-tjetrën në përpjekjet e tyre. Në

funksion të kësaj deklarate, BE shpresonte se të dy palët do të zbatonin në mirëbesim të

gjitha marrëveshjet e arritura në dialog.371

Në po këtë mbledhje, Këshilli i BE-së miratoi edhe “kushtet” ndaj palëve në dialog, ku

Serbisë iu kërkua që: të shpërbënte institucionet e paligjshme gjyqësore dhe policore në

veri të Kosovës; të bënte transparente fondet dhe mjetet e tjera financiare të mbështetjes

së institucioneve paralele serbe në territorin e Kosovës (kryesisht në pjesën veriore); dhe

duke rritur bashkëpunimin me EULEX-in, të shmangej ndërhyrja e Beogradit në

aktivitetin e këtij misioni dhe që Serbia të garantonte zbatimin e plotë të mandatit të

EULEX-it në të gjithë Kosovën. BE i kërkoi palës kosovare që të garantonte një përbërje

të vetme institucionale dhe administrative në të gjithë territorin, të zhvillonte pa humbur

kohë planin e shtrirjes në veriun e Kosovës, si dhe të adresonte “nevojat e veçanta” të

popullsisë lokale serbe në Kosovën veriore.372

369 Shih mbulimin e plotë të kësaj vizite tek gazeta Bota Sot, në http://botasot.info/kosova/194132/clinton-

dhe-ashton-e-ardhmja-e-kosoves-ne-be-dhe-nato/1 370 Shih L. Smiljanic, Dodik Cancels Referendum after Talks with Ashton, Southeast European Times, 16

May 2011. 371 Konkluzionet e Këshillit të BE-së të miratuara gjatë mbledhjes e Këshillit të Punëve të Përgjithshme në

Bruksel,f.11, Burimi:

http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_data/docs/pressdata/EN/genaff/134234.pdf 372Po aty.

155

Normalizimi i plotë i marrëdhënieve mes Kosovës dhe Serbisë përbën një çështje kyçe

për të ardhmen e Ballkanit Perëndimor, si për stabilitetin politik të rajonit, ashtu dhe për

zhvillimin e mëtejshëm socio-ekonomik.373 Shumica dërrmuese e shteteve anëtare të BE-

së ndajnë mendimin se Serbia nuk mund të hyjë në BE pa njohjen e pavarësisë së

Kosovës, pavarësisht se zyrtarisht Serbia nuk ka marrë ndonjë thirrje publike nga BE për

të marrë një vendim të tillë. Përafrimi i Kosovës dhe i Serbisë me kërkesat dhe standardet

e BE-së, do të kalojë përmes një procesi tranzicioni, i cili në hapat e parë do të ketë në

themel të tij normalizimin e marrëdhënieve midis Kosovës dhe Serbisë, i pasuar ky më

vonë me bashkëpunimin e plotë ndër-shtetëror në nivele dypalëshe dhe shumëpalëshe të

tyre, si dy shtete normale të pavarura dhe fqinje.

Në fund të vitit 2012, Kosova përballej me dy realitete të ndryshme referuar

marrëdhënieve të saj me jashtë. Kosova dashur pa dashur ishte dyzuar në këto

marrëdhënie, pasi ajo gëzonte statusin e një shteti të pavarur dhe sovran dhe njëkohësisht

të një entiteti të pavarur. Kosova trajtohej si një entitet i pavarur në marrëdhëniet e saj me

institucionet ndërkombëtare dhe shumicën e shteteve që nuk e kishin njohur Kosovën,

situatë e cila do të vazhdojë për aq kohë sa Serbia ta trajtojnë Kosovën edhe si territor të

shkëputur prej saj, që administrohet nga Rezoluta 1244 e KS të OKB-së, por edhe si pjesë

integrale të vet Serbisë. Serbia në këtë përqasje të saj ndaj Kosovës, dëshmon mbi

situatën e krijuar në terren si pasojë e drejtpërdrejtë e zbatimit të qëndrimit “neutral ndaj

statusit” të institucioneve ndërkombëtare, duke përfshirë këtu edhe BE-në dhe

Organizatën e Kombeve të Bashkuara.

Megjithatë, politika e “neutrale ndaj statusit” e zbatuar prej EULEX-it nuk e ka ndalur

Kosovën t’i bashkohet një numri të kufizuar të organizatave dhe nismave rajonale të

Evropës Juglindore. Përveç organizatave ndërkombëtare ku Kosova është anëtarësuar si

shtet i pavarur (Banka Botërore, Fondi Monetar Ndërkombëtar, BERZH-i), të gjitha

organizatat e tjera shumëpalëshe e shohin Kosovës si entitet të pavarur dhe bazuar mbi

këtë fakt, shumica prej tyre nuk e lejojnë anëtarësimin me të drejta të plota në këto

organizata. Kosova trajtohet si shtet i pavarur vetëm në nivelet dypalëshe nga shtetet që e

kanë njohur pavarësinë e saj.

Për shkak të interpretimeve të ndryshme të marrëveshjes mbi përfaqësimin rajonal nga

qeveritë e Serbisë dhe të Kosovës, zbatimi i saj në fillim qe i vështirë, por me kalimin e

373 Ndërsa në nivel teknik gjërat po evoluonin me ritëm të kënaqshëm, normalizimi i marrëdhënieve në

nivel politik midis Kosovës dhe Serbisë dukej një proces i vështirë. Bisedimet e drejtpërdrejta në nivel të

lartë midis Prishtinës dhe Beogradit, të filluara në qershor 2012, u kurorëzuan me një marrëveshje vetëm në

19 prill 2013 pas 10 raundeve të dialogut politik në Bruksel nën ndërmjetësimin e Përfaqësueses së Lartë të

Bashkimit Evropian për Politikë të Jashtme dhe Siguri, znj. Ashton. Në këtë datë, kryeministrat e Kosovës

dhe Serbisë, Hashim Thaçi dhe Ivica Daçiç nënshkruan “Marrëveshjen e Parë të Parimeve Qeverisëse të

Normalizimit të Marrëdhënieve” ndërmjet dy vendeve.

156

kohës situata filloi të normalizohej. Në kundërshtim me marrëveshjen, Serbia fillimisht

në mënyrë të vazhdueshme, i bllokoi dhe i bojkotoi takimet rajonale ku Kosova ftohej si

partnere, duke shkaktuar dyshime serioze lidhur me vullnetin e vet të mirë për zbatimin e

marrëveshjes. Rrjedhimisht, pas përpjekjeve të jashtëzakonshme dhe një përkrahjeje

shumë të madhe të BE-së, Kosova arriti të merrte pjesë në punimet e disa organizata të

rëndësishme rajonale, të tilla si Këshilli i Bashkëpunimit Rajonal dhe Procesi i

Bashkëpunimit të Evropës Juglindore. Ndoshta Kosova nuk ka pasur shumë interes për

anëtarësim dhe rrjedhimisht nuk ka ndërmarrë hapa konkretë drejt pjesëmarrjes në tre

nisma rajonale: Organizata e Bashkëpunimit Ekonomik të Detit të Zi (BEDZ), Nismën

Adriatiko Joniane (NAJ) dhe Nisma e Bashkëpunimit të Evropës Juglindore (NBEJ).

Duhet theksuar se pjesëmarrja e Kosovës në nismat rajonale është e ndërlidhur ngushtë

me sukseset e saj në arritjen e njohjeve të pavarësisë së saj. Fakti që në rajon, përveç

Serbisë, Kosovën nuk e kanë njohur as Bosnja e Hercegovina, Greqia dhe Rumania, e

vështirëson akoma më shumë integrimin rajonal të Kosovës. Ndërkohë, siç është

përmendur edhe më parë, BE-ja do të vazhdojë t’i ketë duart e lidhura në këtë drejtim, për

aq kohë sa 5 nga shtetet e saj anëtare të vazhdojnë të mos e njohin Kosovën. Megjithatë

ky fakt nuk e ka penguar BE-në që në kuadër të procesit të anëtarësimit të Serbisë, t’i bëj

presion kësaj të fundit për të normalizuar marrëdhëniet me Kosovën.

Pavarësisht sfidave serioze lidhur me pjesëmarrjen e Kosovës në nismat rajonale, është

me rëndësi të evidentohet se Kosova ka shënuar progres të qenësishëm në këtë drejtim.374

Perspektiva e anëtarësimit të mëtejshëm të Kosovës në organizatat më të rëndësishme

ndërkombëtare, vazhdon të mbetet e paqartë dhe e ndikuar nga shumë faktorë, të

brendshëm dhe të jashtëm. Vlen të përmendet në këtë kontekst, se edhe dialogu Prishtinë-

Beograd nën lehtësimin e BE-së, pavarësisht arritjes së disa marrëveshjeve të

rëndësishme teknike, nuk ka ndikuar në pozicionin mos njohës të 5 shteteve të BE-së të

pavarësisë së Kosovës. Koha e vërtetoi se këto pesë shtetet anëtare të BE-së, nuk do ta

ndryshonin qëndrimin e tyre për mosnjohjen e pavarësisë së Kosovës në një të ardhme të

afërt, ndonëse kishte një pritshmëri të lartë që ky dialog, jo vetëm që do të sheshonte

mosmarrëveshjet midis Prishtinës dhe Beogradit, por do të arrinte të sensibilizonte

mjaftueshëm këto 5 shtete për të marrë hapa konkret në drejtim të njohjes së Kosovës.

Kosova duhet të përshpejtojë reformat dhe ritmin e qeverisjes, në mënyrë që të arrijë

kohën e humbur për të siguruar legjitimitetin e saj të plotë, në aspektin e brendshëm dhe

atë të jashtëm. Procesi i ndërmjetësuar prej BE-së për “normalizimit të marrëdhënieve”

me Serbinë, i cili në një farë mase kushtëzon anëtarësimin e kësaj të fundit në BE, në

përgjithësi duhet parë me rezerva. Për shkak të krizës globale ekonomike dhe “lodhjes

374 Sipas informacionit të konfirmuar nga MPJ e Kosovës, diplomacia kosovare deri në tetor 2014 kishte

mundur të sigurojë anëtarësimin e plotë në një numër total prej 35 organizatash rajonale dhe

ndërkombëtare. Shih artikullin Kosova anëtare e 35 organizatave rajonale e ndërkombëtare, Koha, 15

tetor 2014; Burimi: http://koha.net/?id=27&l=29472

157

nga zgjerimi”, kapaciteti i BE-për të stabilizuar rajonin e Ballkanit Perëndimor është

zvogëluar shumë dhe do të duhen shumë vite që këto vende të integrohen plotësisht në

BE.

Kosova po përballet me sfida serioze në fusha kyçe të funksionimit të shtetit, si

demokratizimi i shoqërisë, forcimi i shtetit ligjor dhe i luftës ndaj krimit të organizuar e

korrupsionit, rigjallërimi i ekonomisë, si dhe përshpejtimi i procesit të anëtarësimit në

BE. Vendosja e një partneriteti funksional midis qeverisë së Kosovës dhe EULEX-it,

gjithashtu përbën një sfidë të vazhdueshme. Ndërkohë që Kosova po afirmohet gjithnjë e

më shumë në rolin e saj si një aktor rajonal, ajo ende ka nevojë për të çuar përpara

reformat strukturore që do të mundësojnë arritjen e progresit në drejtim të qeverisjes së

mirë, do ta përmirësojnë efikasitetin e institucioneve dhe që do të gjenerojnë zhvillim

politik dhe socio-ekonomik.375

Duke vijuar me angazhimin e saj global të ndërmjetësimit dhe dialogut në 20 vitet e

fundit, si dhe duke marrë një rol gjithnjë e më të guximshëm proceset e paqe ndërtimit në

zonat e konfliktit, BE kërkon të provojë aftësitë e saj në sektorin e politikës së saj të

jashtme dhe sigurisë, si dhe të afirmohet në arenën ndërkombëtare si një partner i

fuqishëm dhe i besueshëm. Në procesin e rivendosjes së paqes dhe ndërtimit të shoqërive

të dala nga konfliktet e armatosura, BE-ja bashkëpunon ngushtë me aktorë të

rëndësishëm global si OKB dhe NATO, por edhe aktorë të tjerë të dimensionit rajonal.

Suksesi dhe dështimi në proceset e shtet-ndërtimit janë ngushtësisht të varur nga aftësia e

këtyre aktorëve për të koordinuar dhe punuar së bashku.

375 Shenoll Muharremi, Kosovo Feasibility Study: EU’s Chance to Anchor Kosovo, Development Group,

May 2012, f. 3

158

6.3. EULEX- Quo vadis?

Mandati i EULEX-it ishte ambicioz dhe po aq ambicioze ishte edhe pritshmëria rreth

aftësisë së tij për ta realizuar mandatin e vet në terren. Kjo pritshmëri e lartë u bazua në

radhë të parë në angazhimin e lartë politik të shprehur jo vetëm prej zyrtarëve të lartë të

BE-së, por edhe të vendeve anëtare më me zë të saj në mbështetje të mandatit dhe

funksionimit të EULEX-it. Përveç mbështetjes së lartë pulitke, ky mision kishte të

garantuar një buxhet me shifra gati astronomike. Që nga themelimi i tij në shkurt të vitit

2008, EULEX-it i janë akorduar 613.8 milionë euro376, të miratuara deri në qershor të

vitit 2013, pra rreth 120 milion euro në vit. Këtë shifër buxhetore e kanë lakmi shumë

prej misioneve analoge paqeruajtëse kudo në botë.

Duke evidentuar arritjet e tij, duhet pranuar se EULEX e ka përmbushur realizimin e

mandatit të tij në pjesën më të madhe të çështjeve që lidheshin me komponentët e ofrimit

të ndihmës dhe mbështetjes ndaj institucioneve kosovare dhe të kontributit për situatën e

sigurisë në Kosovë. EULEX-i në shumë raste ka arritur që të parandalojë presionin

politik të ushtruar mbi institucionet e sistemit gjyqësor dhe institucioneve të tjera të

pavarura, duke promovuar sundimin e ligjit, ofrimin e shërbimeve profesionale të këtyre

institucioneve dhe duke kontribuar në rritjen e shkallës së zbatimit të ligjeve nëpërmjet

dhënies fund të kulturës së mos ndëshkimit të fajtorëve.

EULEX-i ka luajtur një rol të pamohueshëm në menaxhimin e kalimeve problematike

kufitare me Serbinë në veri të Kosovës. Edhe pse marrëveshja për Menaxhimin e

Integruar të Kufirit (MIK/IBM) filloi të zbatohej gradualisht në të gjitha pikat e kalimit

kufitar, forcat e EULEX-it përsëri nevojiteshin të vepronin atje ku qeveria e Kosovës nuk

mund të vepronte. Megjithatë, pavarësisht nga prania e EULEX-it, kontrabanda

ndërkufitare dhe krimi i organizuar gjatë gjithë periudhës në shqyrtim mbetej në nivele të

larta. EULEX-i ka arritur të parandalojë përhapjen e dhunës ose shpërthimet me motive

etnike dhe ka tentuar të luftojë problemin e korrupsionit përmes arrestimit të disa

zyrtarëve të lartë të qeverisë së Kosovës.

BE, nëpërmjet vendimit që të ndikojë pak ose aspak mbi çështjen e njohjes së pavarësisë

së Kosovës, duke e lenë këtë çështje tërësisht në kompetencë kombëtare të vendeve

anëtare të saj, e përligji plotësisht politikën "neutrale ndaj statusit" të EULEX-it. Në këtë

mënyrë BE ishte korrekte me sjelljen e saj ndaj Serbisë dhe në të njëjtën kohë ruante

imazhin e saj në raport me Kosovën.

Përveç pritshmërisë së lartë, funksionimi i EULEX-it në Kosovë do të shoqërohej edhe

me dy perceptime krejt të kundërta të popullsisë lokale nga njëra anë dhe institucioneve

në Bruksel nga ana tjetër. Sipas një studimi mbi këtë temë, popullsia lokale ishte vetëm

376Shih Veprimi i Përbashkët i Këshillit 2008/124/CFSP, 4 shkurt 2008

159

22% e kënaqur me punën e këtij Misioni, ndërkohë po ky tregues për institucionet e

Brukselit, të cilat siguronin mjetet financiare dhe shumicën e zyrtarëve të tij, shkonte deri

në 70%.377

Pas përmbylljes së pavarësisë së mbikëqyrur të Kosovës më 10 shtator 2012, EULEX-i

vazhdoi që të funksionojë me të njëjtat kompetenca në terren, duke u bazuar kryesisht në

mandatin e vet fillestar të përcaktuar nga Veprimi i Përbashkët i Këshillit 2008/124/CFSP

të përmirësuar pjesërisht në fushën e kompetencave ekzekutive. Misioni vazhdon që të

mbajë disa kompetenca ekzekutive në fushat si policia, doganat dhe gjykatat, të cilat i

ushtron sidomos për çështje që kanë të bëjnë me krime lufte, krim të organizuar dhe

korrupsion. Në shumë aspekte, EULEX-i funksionon si një strukturë ndërkombëtare dhe

legjitime, paralelisht me organet e pushtetit ekzekutiv dhe të sistemit të drejtësisë të

Republikës së Kosovës, tashmë me pavarësi të pa mbikëqyrur prej komunitetit

ndërkombëtar.

Fakti që EULEX vazhdonte të zbatonte të njëjtin mandat, duke injoruar realitetet e

krijuara pas përfundimit të pavarësisë së mbikëqyrur, përbënte një problem shqetësues

për kosovarët, pasi Veprimi i Përbashkët i BE-së as i merrte në konsideratë, e as krijonte

ndonjë lidhje me instrumentet ligjore të Kosovës. Për më tepër, ende mbante në fuqi

dispozitën që i jepte kompetencë EULEX-it, që në koordinim me praninë tjetër

ndërkombëtare në Kosovë, të kthente dhe të anulonte vendimet operacionale të marra nga

autoritetet e Kosovës.378

Në përgjithësi, legjitimiteti i EULEX-it është rritur me kalimin e kohës dhe qëndrimi i tij

"neutral ndaj statusit" ka qenë i vështirë për t'u mbajtur si pasojë e realiteteve të reja të

krijuara në terren. Paqartësitë ligjore dhe ndërlikimet politike nën të cilat misioni i

EULEX ndodhej shpeshherë, kanë ndikuar së tepërmi në rritjen e vështirësive për sa i

përket operacionalitetit të tij. Nga ana tjetër, këto sfida ligjore dhe ndërlikimet politike në

asnjë rrethanë nuk duhet të përbënin arsyetime për paaftësinë e misionit në përmbushjen

e pritshmërisë ndaj aktivitetit të tij. Paaftësia apo mungesa e bindjes së autoriteteve të

Kosovës për të mos e sfiduar ligjshmërinë e EULEX-it dhe qëndrimin e tij "neutral ndaj

statusit", ka ndihmuar eliminimin e pengesave të shumta për misionin dhe ka lehtësuar

veprimtarinë dhe funksionalitetin e përgjithshëm të misionit në tërë Kosovën, me

përjashtim të veriut.

Aktiviteti normal i EULEX-it u ndikua ndjeshëm nga mungesa e unitetit midis shteteve

anëtare të BE-së dhe institucioneve të Brukselit, jo vetëm për sa i përket njohjes së

Kosovës, por edhe të mënyrës së funksionimit të EULEX-it në terren. Si në çdo mision të

huaj, EULEX kishte në radhët e tij përveç stafit të përhershëm, edhe staf të deleguar si

nga shtetet anëtare të BE-së, ashtu dhe nga shtetet e tjera kontribuuese, jo anëtare të BE-

377Cituar sipas KIPRED, Intervistë me zyrtare të lartë në CMPD , Bruksel, 4 dhjetor 2012 378 Shih Veprimi i Përbashkët i Këshillit 2008/124/CFSP, 4 shkurt 2008, Neni 3 (b)

160

së. Personeli i deleguar përfaqësonte më shumë se 80% të stafit të përgjithshëm të

misionit, si dhe vlen të përmendim se pozicionet më kyçe në veçanti ato të gjyqësorit,

ishin pothuajse tërësisht të plotësuara nga personeli i deleguar. Sipas sistemit të delegimit

gjyqtarët do të duhej të qëndronin në detyrë zakonisht nga një deri në dy vjet, ndërsa stafi

tjetër i sistemi gjyqësor për periudha akoma më të shkurtra. Kontratat e punës kaq të

shkurtra të gjyqtarëve, ishin të pamjaftueshme për hetimin e krimit të organizuar dhe

korrupsionit, ose për çështje të tjera të drejtësisë penale. Shpeshherë ka ndodhur se pasi

personeli gjyqësor është njohur me rastet dhe rrethanat lokale, i ka mbaruar afati i

emërimit dhe u është dashur të lënë çështjen në mes dhe të largohen.379

Nga ana tjetër, pozicionet e punës me delegim nga vendet, nuk janë joshëse për punonjës

profesionistë Për këtë ka disa arsye. Këto pozicione nuk paguhen nga buxheti i

përgjithshëm i Misionit, i cili garanton edhe një shpërblim joshës, por. nga vetë shtetet

kontribuuese që marrin pjese në një mision ndërkombëtar, si dhe ligjet e ndryshme të

punës dhe procedurat në shtetet individuale kontribuuese, mund të mos lejojnë delegime

afatgjata pa e humbur vendin e mëparshëm të punës. Arsyet e mësipërme teknike, si dhe

mungesa e unitetit në Bruksel, e cila diktonte në mjaft raste që pozicionet e punës të

mbuloheshin qëllimisht me staf të deleguar, prodhoi një situatë të tillë që administrata e

EULEX-it të mos ishte e kualifikuar në nivelin e dëshiruar, por të mbetej në nivelin e

praktikantëve apo profesionistëve të rinj me pak ose aspak eksperiencë.

Vendosja në zemër të mandatit të EULEX-it të luftës kundër krimit të organizuar në

Kosovë, ishte një nga vendimet më të drejta të BE-së, pasi realizimi i kësaj detyre

kontribuonte ndjeshëm në drejtim synimit kryesor, atij të ruajtjes së stabilitetit të Kosovës

dhe të mbarë rajonit të Ballkanit Perëndimor. Megjithatë, duket se marrëdhëniet e brishta

ndërmjet Kosovës dhe Serbisë, e shtynë Brukselin që të merrej me zvogëlimin e

mundësive të ndonjë konflikti të mundshëm rajonal, duke i kushtuar gjithnjë e më pak

vëmendje luftës ndaj krimit të organizuar. Kjo në asnjë rrethanë nuk do të thoshte se BE-

ja kishte hequr dorë nga lufta kundër krimit të organizuar në Kosovë, por vendosja e

stabilitetit rajonal në krye të prioriteteve të BE-së, thjeshtë e zhvendosi luftën kundër

krimit të organizuar një vend më poshtë në listën e prioriteteve të BE-së.

Kjo zhvendosje në listën e prioriteteve të BE-së në Kosovë evidentohet qartë, nëse

krahasojmë kapitalin politik të investuar nga BE në EULEX me atë të investuar në

mbështetje të ecurisë së dialogut të drejtpërdrejtë mes Kosovës dhe Serbisë. Pa diskutim,

BE vazhdon të ofrojë mbështetje të padiskutueshme për të dyja këto mekanizma të saj,

EULEX-in dhe dialogun. Por, ndërsa mbështetja financiare shkon në EULEX, mbështetja

politike shkon në dialog. Mbështetja financiare e Brukselit për EULEX-in është rreth

379 Shpend Kursani, A Comprehensive Analysis of EULEX: What Next?”, KIPRED, Prishtinë, Janar 2013,

Burimi: http://www.kipred.org/en/news/A-COMPREHENSIVE-ANALYSIS-OF-EULEX-WHAT-NEXT-

135

161

45% më e lartë në krahasim me fondet e IPA-së që ajo i ofron Kosovës përmes Zyrës së

BE-së në Prishtinë.380

EULEX gjatë vitit 2012 u morr zellshëm me luftimin e korrupsionit në radhët e zyrtarëve

të administratës së lartë.381 Këtu përmendim rastin e padisë ndaj ish Ministrit të

Transportit, z. Fatmir Limaj, i cili pas një numri rigjykimesh, u akuzua përsëri në fund të

nëntorit 2012 për përfshirjen e tij të supozuar në krimet kundër njerëzimit. Gjykata e

Lartë e pranoi pjesërisht padinë e EULEX-it ndaj z. Limajt, i cili konsiderohej nga shumë

njerëz si hero. Natyrisht kjo padi dhe arrestimi i tij, i cili ndodhi pak ditë para festimit të

100 vjetorit të Pavarësisë së Shqipërisë, ngjalli pakënaqësi jo vetëm në mesin e

simpatizantëve të Limajt, por edhe në mesin e politikanëve nga radhët e partisë së tij.

Kryetari i PDK-së dhe Kryeministri Hashim Thaçi nuk hezitoi të dënoj këtë veprim të

EULEX-it, duke e cilësuar atë si “një fyerje” për qeverinë e Kosovës dhe akuzoi

EULEX-in si arrestues të “heronjve të luftës prapa shpinës ”, dhe se “kjo nuk ishte

drejtësi por turp.”382

Deri në fund të vitit 2012 BE-ja ka qenë në gjendje për të "joshur" Kosovën dhe Serbinë

dhe për t’i mbajtur të dy palët të angazhuar në negociatat për procesin e integrimit

evropian. Në këtë kontekst, si pala kosovare, ashtu dhe ajo serbe, ishin të vetëdijshme se

të dy palët kanë nevojë për të arritur një marrëveshje, e cila do të garantonte paqe të

qëndrueshme në rajon, edhe pse është e qartë se rruga drejt anëtarësimit është e gjatë. Për

sa më sipër BE-ja duhet të ndihet mjaft komode në pozitat e saj lidhur me rolin e ushtruar

në drejtim të sigurimit të paqes dhe stabilitetit Kosovë, rol të cilin ka mundur ta ushtrojë

mjaft mirë nëpërmjet EULEX-it.

Kosova ishte (dhe vazhdon të jetë) i vetmi shtet në Ballkanin Perëndimor që nuk gëzon

liberalizimin e vizave, për shumë arsye, ku më kryesorja është perceptimi se Kosova

përbën një qendër dhe origjinë të trafikimit të drogës dhe njerëzve si dhe të aktiviteteve të

tjera kriminale. Pavarësisht se Kosova nuk është e vetme në rajonin tonë që has këto

probleme, paaftësia e Kosovës dhe e EULEX-it që bashkërisht t’i luftojnë këto aktivitete

kriminale deri në atë masë që do të konsiderohej mjaftueshëm prej Këshillit të BE-së,

shtrojnë hipoteza se në Kosovë veprojnë forca të caktuara lokale dhe ndërkombëtare që

janë të interesuara që Kosova të paraqitet e tillë në arenën ndërkombëtare. Të gjithë

presim kohën kur institucionet e Kosovës të dëshmojnë pjekuri lidhur me aftësitë e tyre

për të përmbushur përgjegjësitë e tyre kushtetuese, duke ofruar në radhë të parë rezultate

konkrete në luftën kundër korrupsionit dhe krimit të organizuar.

Marrëdhëniet e brishta ndërmjet Kosovës dhe Serbisë përbëjnë një kërcënim legjitim për

stabilitetin rajonal. Rregullimi i këtyre marrëdhënieve teston aftësinë e CFSP-së të BE-së

380 Po aty. 381Po aty. 382 Shih Fjalimi i Kryeministrit të Republikës së Kosovës, Hashim Thaçi, me rastin e ditës së Forcës së

Sigurisë së Kosovës, Prishtinë, 26 nëntor 2012, Burimi: http://kryeministri-ks.net/?page=1,9,3236

162

për t'iu përgjigjur kërcënimeve të tilla, si dhe dëshmon për shkallën e suksesit të saj të

përgjithshëm në rajon. Prioritetet e EULEX-it në Kosovë: sundimi i ligjit dhe lufta

kundër krimit të organizuar dhe korrupsionit duhet të jenë në harmoni të plotë me

prioritetet e BE-së në rajonin e Ballkanit. Ndonëse prioritetet e EULEX-it mbeten të

pandryshuara me kalimin e kohës, prioritet e BE-së në rajon ndryshojnë në kohë të

caktuara, gjë që ndikon në aftësinë e EULEX-it për të realizuar mandatin e tij.

Është e qartë se me kalimin e kohës, mandati që ka EULEX-i duhet që gradualisht të

transferohet tek institucionet vendore të Kosovës. Këtu lind nevoja që EULEX-i duhet të

përgatisë siç duhet institucionet e Kosovës, në mënyrë që ato të mos dështojnë në

përmbushjen e kërkesave të një shoqërie ku sundon ligji. Institucionet shtetërore kosovare

duhet të aftësohen për të marrë përsipër përgjegjësinë kryesore për të siguruar zbatimin e

duhur të të gjitha aspekteve të shtetit ligjor në Kosovë, në mënyrë që Kosova të jetë e

aftë për të funksionuar vetë si shtet, pa ndihmën e gjithanshme të huaj, dhe e aftë për të

marrë për sipër detyrimet e procesit të anëtarësimit të saj të plotë në BE.

163

7. KONKLUZIONE

Krizat që shpërthyen në ish Jugosllavi pas viteve 90-të të shekullit të kaluar, kishin në

themel të tyre përplasjen midis dy parimeve bazë të së drejtës ndërkombëtare: parimi i

vetëvendosjes së popujve dhe parimi i sovranitetit të shtetit. Komuniteti ndërkombëtar, i

ndikuar ndjeshëm prej arsyetimit të Grupit të Kontaktit për të ndërhyrë në Kosovë me

qëllim parandalimin e një përshkallëzim të mëtejshëm të konfliktit në vendet e tjera të

Ballkanit, si dhe nga nevoja emergjente për të ndalur një katastrofë humanitare, e bëri

zgjedhjen e vet. Vendosi të ndërtojë një Kosovë të lirë dhe shumetnike, e cila “që të

mbijetojë, duhet të luftojë për t’u bërë shoqëri civile, ku lidhjet ndëretnike dhe të

solidaritetit shoqëror mund të zhvillohen si kundërpeshë ndaj lidhjeve që ofron

nacionalizmi. Por jo me më pak rëndësi ka fakti se një shoqëri e tillë duhet të ketë edhe

një shtet të aftë për të zbatuar rendin juridik”.383

Nga pikëpamja kohore, ndoshta kjo zgjedhje ishte e vonuar, pasi në etapat e para të

ngjizjes dhe më pas të gjallërimit të konfliktit, komuniteti ndërkombëtar dhe veçanërisht

BE-ja, vendosi që të mos ndërhynte. Në momentin që u “poqën kushtet”, nuk vonoi edhe

reagimi. Nga forma dhe përmbajtja, kjo zgjedhje ishte sa unike, po aq edhe e vendosur.

Komuniteti ndërkombëtar zgjodhi së pari, të ndalojë konfliktin, duke ndërhyrë

ushtarakisht nëpërmjet NATO-s pa marrë një mandat të qartë për këtë ndërhyrje

ushtarake prej KS të OKB-së; dhe së dyti, të ndërtojë shoqërinë e traumatizuar kosovare

nga shtypja sistematike e institucioneve të shtetit serb, nëpërmjet vendosjes së saj nën

administrimin e përkohshëm të OKB-së dhe mbështetjes së gjithanshme të aktiviteteve të

misioneve të UNMIK dhe EULEX.

Kjo ndërhyrje e komunitetit ndërkombëtar në Kosovë, e motivuar më së shumti mbi

bazën e nevojës urgjente të ndalimit të dhunës sistematike dhe shkeljes së të drejtave të

njeriut, ka shkaktuar polemika të mëdha lidhur me zbatimin e të drejtës ndërkombëtare

nga vetë vendet anëtare të OKB-së, për më tepër në rastin kur cenohet sovraniteti i një

vendi tjetër anëtar i OKB-së. Kjo polemikë është akoma e ndezur edhe për vet faktin se

kudo në botë konstatohen shkelje flagrante të të drejtave të njeriut, por komuniteti

ndërkombëtar heziton të ndërhyjë.

Kosova, duke marrë në tërësi çështjet e lidhura dhe të ndodhura në këtë territor për më

shumë se një shekull, përbën një “çështje unike” në morinë e konflikteve ndërkombëtare.

Studimet e rasteve të konflikteve në Ballkan të krijojnë bindjen se komuniteti

ndërkombëtar mund të aktivizohet vetëm në rastet e krizave të rënda dhe ku cenohet

stabiliteti i një rajoni të gjerë. Në mbështetje të kësaj bindjeje vlen të përmenden faktet se

lëvizja disavjeçare “gandiste”, e udhëhequr nga Dr. Ibrahim Rugova, nuk pati sukses,

ndërkohë me lindjen e një faktori me potencial destabilizues për mbarë rajonin e

383Shih Paqe e papërfunduar, vepër e cituar, f.36

164

Ballkanit, siç mendohej se ishte UÇK në etapat fillestare të ekzistencës së saj, komuniteti

ndërkombëtar nuk ngurroi të bënte UÇK palë, madje palë kryesore, në bisedimet

ndërkombëtare për zgjidhjen e konfliktit. Gjithashtu, komuniteti ndërkombëtar ndërhyri

në Bosnje dhe Hercegovinë, vetëm në atë moment (sërish tepër me vonesë!) kur

përshkallëzimi konfliktit atje dëshmoi qartë për gjenerimin e pasojave të gjera dhe

dramatike për të gjithë Ballkanin.

Në etapat e hershme të ngjizjes së konfliktit në Kosovë, komuniteti ndërkombëtar duke

qenë se ishte tepër i zënë me problemet e konfliktit në Bosnje Hercegovinë dhe me

modalitetet e zbatimit të marrëveshjes së Dejton-it, la të kuptohej se nuk do të merrej me

çështjen e Kosovës. “Në vitet ’90 situata në Ballkan ishte shumë e brishtë, pasi Fuqitë e

mëdha kanë bërë gabime të rënda. Ndërhyrjet e tyre diplomatike, të shtyra nga qëllime të

mira, por në pjesën më të madhe joefikase, nuk patën besueshmëri dhe sukses, sepse ato

nuk u mbështetën nga gatishmëria për të përdorur forcën, kur këtë e kërkonte zhvillimi

ngjarjeve. Ato e mbivlerësuan shumë aftësinë luftuese të makinës ushtarake serbe,

rrjedhimisht ato vonuan dhe u lëkundën për një kohë të gjatë përpara se të dërgonin

trupa për të mbështetur rrjedhën e zgjatur të negociatave. Edhe pas Dejtonit (Dayton)

ato vazhdonin t’i merrnin fjalët për vepra. Nëse më parë ato nënçmuan dobinë e

përdorimit të mjeteve ushtarake, tani ishte rrezik që ato të mos i jepnin rëndësinë e

duhur nevojës së mbështetjes civile të procesit të paqes.”384

Për sa i përket rolit të BE-së, arrihet në konkluzionin se BE nuk e neglizhoi tërësisht

çështjen kosovare. BE zgjodhi që të luante një profil të ulët, nëpërmjet taktikës së

“mosndërhyrjes”. Në fund të fundit BE në këtë kohë, që sipas fjalëve të ministrit të

jashtëm belg të asaj kohe, z. Eyskens, ishte “një gjigand ekonomik, një xhuxh politik dhe

një krim ushtarak”, nuk kishte hapësira dhe mundësi të tjera, përveçse “luksin” për të

zgjedhur një opsion të tillë.

Megjithatë, pasi BE duket se nxori “mësimet e duhura” nga konflikti në Bosnje dhe

Hercegovinë, evidentohet zbatimi gjithnjë e në rritje prej BE-së i parimeve të

“diplomacisë parandaluese”, si mjet efikas për zgjidhjen e problemeve potenciale të

shkaktuara nga konfliktet e armatosura. Gjithashtu, gjatë kësaj periudhe konstatohet roli

gjithnjë e në rritje i BE, si institucion kryesor i angazhuar për transformimin demokratik

të rajonit të Ballkanit.

BE në disa Samite të tij, duke filluar nga Samiti i Kelnit në vitin 1999 dhe përforcuar

akoma më shumë në Samitin e Selanikut në vitin 2000, ka ndërmarrë nisma dhe ka

mbështetur financiarisht dhe me kapacitetet njerëzore hartimin dhe më pas zbatimin e

planeve konkrete për të çuar para perspektivën e integrimit të plotë të gjithë rajonit të

Ballkanit në BE. Kjo perspektivë mbështetet gjerësisht dhe fuqimisht nga qeveritë dhe

banorët e të gjitha vendeve të rajonit. Integrimi në BE përbën për të gjitha këto vende një

384 Paqe e papërfunduar, vepër e cituar, f. 177-178

165

shpresë dhe një udhërrëfyes të pagabueshëm për të transformuar shoqëritë e tyre nga

“totalitare” në “demokratike”, për të përmbyllur tranzicionin e vështirë dhe të gjatë

ekonomik nga ekonomia e centralizuar, drejt ekonomisë së tregut dhe për të siguruar një

të ardhme të sigurt dhe të begatë për popullsinë e secilit vend.

Kosova dhe Serbia fatmirësisht përbëjnë vagonët e të njëjtit tren me destinacion final

Bashkimin Evropian. Në këtë rrugëtim me trajektore të përbashkët, këto dy vende kanë

mbështetjen e institucioneve dhe mekanizmave të BE-së. Këto dy vende nuk kanë rrugë

tjetër veçse atë të dialogut konstruktiv për zgjidhjen e problemeve të trashëguara apo të

krijuara rishtazi, me qëllim demokratizimin e thellë të shoqërive të tyre dhe ngritjen e

kapaciteteve të domosdoshme për të përmbushur standardet e një vendi të denjë për t’u

anëtarësuar në BE.

Suksesi i BE-së në Kosovë është deri diku i matshëm. Një tregues domethënës në këtë

drejtim shërben fakti se në vitin 2012 BE-ja fitoi çmimin Nobel për Paqe për angazhimin

e saj afatgjatë në drejtim të paqe ndërtimit dhe promovimit të demokracisë dhe të drejtave

të njeriut në Evropë. Ky çmim iu akordua BE-së kryesisht dhe si vlerësim për rolin e saj

të pamohueshëm për lehtësimin e bisedimeve të drejtpërdrejta midis autoriteteve më të

larta politike të Kosovës dhe Serbisë. BE ka qenë i suksesshëm në uljen në tryezën e

bisedimeve të zyrtarëve të lartë dhe ekspertëve teknikë të Prishtinës dhe të Beogradit,

duke i nxitur të dyja palët për të arritur marrëveshje në funksion të normalizimit të

marrëdhënieve midis tyre. Gjithashtu, nëpërmjet EULEX ka mundur të eliminojë

presionin politik të ushtruar ndaj institucioneve të pavarura dhe për më tepër ka qenë në

gjendje të lehtësojë tensionet në pjesën veriore të Kosovës, edhe pse evidentohet

lehtësisht se strukturat paralele atje vazhdojnë të funksionojnë, duke sfiduar kështu

autoritetin e qeverisë së Kosovës dhe të EULEX-it, si dhe duke minuar aktivitetin e

përditshëm të këtyre dy të fundit.

BE ka ushtruar ndikimin e vet pozitiv për ndërtimin e një shoqërie demokratike dhe të

shtetit ligjor në Kosovë nëpërmjet dy dimensioneve. Së pari, duke siguruar fonde

financiare të mëdha në mbështetje të funksionimit të EULEX-it. Ashtu siç është shprehur

më lart, për çdo gjë mund të “ankohej” ky mision i BE-së, por vetëm për buxhet të

pamjaftueshëm (siç ndodh shpesh në misionet ndërkombëtare të kësaj natyre) nuk mund

të ankohet. Megjithatë, ky bollëk në ofrimin e fondeve në Kosovë, nuk ka sjellë

domosdoshmërish përdorimin e tyre me efikasitet në dobi të demokratizmit të shoqërisë

kosovare, apo fuqizimit të elementëve shtet-ndërtuese të saj. Një pjesë e mirë e këtyre

fondeve ka përfunduar në xhepat e zyrtarëve të EULEX-it apo të zyrtarëve të Qeverisë së

Kosovës. Indeksi i korrupsionit dhe i papunësisë vazhdon të mbetet tepër i lartë.

Së dyti, BE ka përdorur “karotat dhe shkopat” e procesit të integrimit dhe të liberalizimit

të vizave me Kosovën. Ndonëse Kosova gjatë etapës së fundit të periudhës në shqyrtim

shënoi progres të kufizuar për sa i përket fillimit të negociatave lidhur me Marrëveshjen e

166

Stabilizim Asociimit,385 ajo nuk arriti asnjë progres lidhur me procesin e liberalizimit të

vizave.386

Pavarësisht faktit trishtues se aktualisht është i vetmi vend në Ballkan, shtetasit e të cilit

nuk e gëzojnë këtë të drejtë kaq themelore, siç është lëvizja e lirë, ajo ka qenë pjesë e

proceseve rajonale demokratizuese dhe inkurajuese për të kryer reforma të thella

strukturore që nga viti 2000. Për nga vetë natyra e proceseve të vendimmarrjes në BE,

duhet theksuar se përmbyllja me sukses e procesit të liberalizimit të vizave për shtetasit e

Kosovës varet shumë, jo vetëm prej progresit të institucioneve të Kosovës për të arritur

“kriteret/standardet teknike” të këtij procesi, por në një shkallë të madhe varet nga

vullneti politik i vetë vendeve anëtare të BE-së. Përveç problemit të migracionit të

paligjshëm, simptomave të “krizës ekonomike” dhe “lodhjes prej zgjerimit”, nuk duhet

nënvleftësuar fakti se 5 nga 28 vendet anëtare të BE-së vazhdojnë të mos e njohin ende

pavarësinë e Kosovës.

Gjatë periudhës në shqyrtim, as që mund të flitej që BE të avanconte me procesin e

nënshkrimit të MSA-së me Kosovën. Ndasitë brenda BE-së për statusin e Kosovës e

pengonin BE-në të lidhte marrëdhënie kontraktuale me Kosovën, një marrëdhënie e cila

do t’i krijonte Kosovës më shumë mundësi për përfitime të tjera që rrjedhin në kuadër të

procesit të anëtarësimit në BE. Nga ana tjetër, mendohet se BE-ja përpiqet të përdor

ruajtjen e këtyre ndarjeve në qëndrimin e shteteve të saj anëtare ndaj pavarësisë së

Kosovës, në mënyrë që të mbetet një partner i besueshëm për Serbinë. Shumë politik-

bërës të BE-së ishin të mendimit se arritja e një qëndrimi të unifikuar për statusin e

Kosovës midis radhëve të anëtarësisë së BE-së, do të sillte në mënyrë të pashmangshme

për BE-në humbjen e besueshmërisë para Serbisë dhe do të ndikonte mjaft negativisht në

ruajtjen e një marrëdhënie të ekuilibruar midis të dy palëve.

Është e qartë se perspektivat e anëtarësimit të Kosovës në organizatat rajonale dhe/ose

ndërkombëtare, do të varen nga faktorë të ndryshëm dhe sidomos nga zhvillimet politike

në drejtim të adresimit të çështjeve globale të mëposhtme: marrëdhëniet ndërshtetërore

midis Kosovës dhe Serbisë, sasia dhe cilësia e njohjeve ndërkombëtare, ecuria e

proceseve integruese të Kosovës në BE, dhe e fundit por jo nga rëndësia, ndërtimi dhe

përmirësimi i vazhdueshëm i kapaciteteve të duhura institucionale për të garantuar

mirëqeverisjen dhe sundimin e shtetit ligjor.

Edhe pse numri i njohjeve ndërkombëtare të Kosovës është relativisht i lartë, janë

padyshim qëndrimet e disa vendeve mos njohëse që janë të rëndësishme për Kosovën, për

385 MSA midis BE-se dhe Kosovës u diskutua për një kohë të gjatë. Negociatat teknike u bë e mundur të

fillonin më 28 tetor 2013 dhe përfunduan në 30 tetor 2015 me nënshkrimin e MSA. Më 21 janar 2016

Parlamenti Evropian miratoi Marrëveshjen e Stabilizim Asociimit (MSA) ndërmjet Kosovës dhe Bashkimit

Evropian, e cila hyri në fuqi në 1 prill 2016. 386 Nga deklaratat e fundit të Komisionit Evropian bëhet e ditur se Kosova mund të përfitojë së bashku me

Ukrainën, Gjeorgjinë dhe mbase Turqinë liberalizimin e vizave së shpejti, pa caktuar një datë të saktë apo

të përafërt ( me shumë gjasa, kjo datë mund të jetë gjatë vjeshtës së vitit 2016, ose fillimi i vitit 2017)

167

sa i përket anëtarësimit të saj në organizatat ndërkombëtare dhe pjesëmarrjes së saj të

suksesshme në nismat rajonale. Para së gjithash, çështja më kritike për nga rëndësia dhe

urgjente për nga nevoja e kryerjes në këtë drejtim, është ndryshimi i qëndrimit të pesë

vendeve anëtare të BE-së që ende nuk e kanë njohur pavarësinë e Kosovës. Nga këto pesë

vende, Greqia dhe Rumania janë jashtëzakonisht të rëndësishme në drejtim të avancimit

të mëtejshëm të proceseve integruese të karakterit rajonal të Kosovës. Ndërkohë për

anëtarësimin e saj në OKB duhen krijuar kushtet e favorshme për të shmangur veton e

Rusisë (ndoshta edhe të Kinës) në Këshillin e Sigurimit të OKB-së.

Kosova duhet të shfrytëzojë në maksimum faktin që tashmë është njohur nga të gjithë

fqinjët e vet, përveç Serbisë. Nëpërmjet fuqizimit të bashkëpunimit me shtetet e saj

fqinje, Kosova do të jetë në gjendje të ushtrojë një presion maksimal dhe më efektiv ndaj

shteteve mos njohëse. Tashmë që Marrëveshja për Përfaqësimin Rajonal të Kosovës po

zbatohet në nivel të kënaqshëm, është e qartë se ka përfunduar politika e bojkotimit të

takimeve rajonale, e ndjekur prej Beogradit në takimet e para rajonale ku ishte ftuar

Kosova. Politika e mësipërme ka dëmtuar jo vetëm Kosovën, por edhe vetë Serbinë. Në

vitet në vazhdim është e një rëndësia vendimtare sigurimi i përkrahjes së vazhdueshme

nga shtetet fqinje dhe nga BE-ja, në drejtim të rritjes së presionit politik në radhë të parë

ndaj Serbisë, dhe Bosnjës në disa rate, për t’i detyruar këto dy vende të heqin dorë nga

vijimi në të ardhmen i politikave të bllokimit të pjesëmarrjes aktive të Kosovës në

takimet rajonale.

Në drejtim të synimeve afatshkurtra të anëtarësimit në organizatat ndërkombëtare,

Kosova duhet të intensifikojë akoma më shumë përpjekjet e saj për anëtarësim në

Këshillin e Evropës (KiE). Përpjekjet e Shqipërisë për të përfshirë në axhendën e KiE të

anëtarësimit të Kosovës gjatë periudhës së kryesimit të Këshillit të Ministrave të kësaj

organizate në vitin 2012, nuk patën sukses. Nëpërmjet anëtarësimit në KiE, organizatë

kjo tepër e rëndësishme e 47 shteteve, Kosova do të legjitimojë statusin e vet si shtet i

pavarur dhe me një shoqëri demokratike. Në këtë kontekst, anëtarësimi i kohëve të fundit

në Komisionin e Venecias, një nga institucionet më të rëndësishme të KE, përbën një hap

të rëndësishëm për Kosovën drejt anëtarësimit në KiE dhe integrimin në BE.

Në shumë këndvështrime, rezulton se BE-ja u nxitua duke shtyrë autoritetet kosovare të

zbatonin me ngut projektin e decentralizimit. Ky proces, i cili u trumbetua si ndoshta një

nga arritjet më të mëdha në Kosovë gjatë vitit 2009, synonte që komunitetet lokale, një

dhe shumë etnike, të kishin një rol më të zëshëm në proceset zhvillimore në komunat ku

ata jetonin. Në realitet, procesi i decentralizmit, në kohën dhe formën se si u zbatua,

kontribuoi në minimin e konceptit të artikuluar fort prej ndërkombëtarëve, atë të krijimit

të një “shoqërie shumetnike” në Kosovë. Aktualisht ekziston “de facto” një “ndarje” e

Kosovës në veri dhe legjitimiteti i Prishtinës sfidohet haptazi prej ekzistencës së

strukturave paralele të financuar nga Serbia. Ndoshta do të kishte qenë më racionale që të

168

shtyhej procesi i decentralizimit për më vonë, derisa institucionet kosovare dhe vetë

shoqëria kosovare të ishte gati për të ndërmarrë një akt të tillë.

Si rrjedhojë e zhvillimit të parakohshëm të procesit të decentralizimit për pjekurinë dhe

aftësinë zbatuese të administratës qendrore dhe lokale në Kosovë, u krijuan dy komuna të

reja në veri të Kosovës dhe u miratua vendimi për themelimin e Asociacionit të

Komunave Serbe në Kosovë. Komunat me shumicë serbe, sipas marrëveshjeve të arritura

në Bruksel nëpërmjet përfaqësueseve të lartë të qeverive të Kosovës dhe Serbisë, do të

kishin kompetenca të gjera në fushat e arsimit, shëndetësisë, zhvillimit ekonomik si dhe

planifikimit rural e urban. Ndoshta në dukje këto komuna do të funksiononin jashtë

juridiksionit të Prishtinës, institucionet e Kosovës arritën të ruajnë të drejta ekskluzive në

drejtim të hartimit të një pakete ligjore, e cila do të përcaktonte funksionimin e

Asociacionit në përputhje me kornizën ligjore të Kosovës. Kjo paketë ligjore vazhdon të

mbetet e pa miratuar nga Kuvendi i Kosovës dhe përbën një çështje të nxehtë në spektrin

e jetës politike kosovare.

Ndërsa decentralizmi synonte kryesisht realizimin e nevojave të komunitetit serb, në

mënyrë që ky komunitet të ndihej sa më komod në proceset e integrimit të tyre në

shoqërinë kosovare, tek institucionet kosovare dhe shoqëria civile lindi nervozizmi se ky

proces decentralizimi, nëpërmjet krijimit të Asociacionit të Komunave Serbe, do të sillte

si rezultat final me kalimin e kohës, krijimin e një “Republika Serpska” të tipit të Bosnjës

në territorin e Kosovës. Mungesa e gjatë e miratimit të paketës ligjore, si dhe ecuria e

dobët e dialogut në Bruksel midis Prishtinës-Beogradit mbi ngritjen dhe funksionimin e

Asociacionit, shpjegohet pikërisht në këtë frikë.

Detyra më e vështirë për BE-në në vitet në vazhdim është që të jetë në gjendje të

përgatisë me kujdes dhe të zbatojë gradualisht një strategji të daljes së EULEX-it nga

Kosova. Herët apo vonë, kur kjo ditë të vijë, “dalja” e EULEX-it nga Kosova, duhet të

përshkohet nga një proces i mirë studiuar dhe që do të shoqërohet me një transferim të

plotë të kompetencave të tij, pa shkaktuar vakum tek institucionet e pavarura të Kosovës.

Sfidat për ndërtimin e paqes me të cilat po përballen BE-ja dhe aktorët e tjerë në Kosovë,

janë të shumta në numër dhe të vështira nga pikëpamja e zgjidhjes së tyre. Rrënjët e

tensioneve ndëretnike midis shqiptarëve dhe serbëve të Kosovës, si dhe grupeve më të

vogla etnike (përfshirë boshnjakët dhe romët), janë të ngulitura në historinë jo shumë të

largët të konfliktit të dhunshëm dhe të spastrimit etnik, shpërnguljes së mijëra refugjatëve

dhe personave të zhvendosur brenda vendit (IDP), si dhe shkatërrimit të pronës dhe

trashëgimisë kulturore dhe fetare. Edhe pse ka kaluar më shumë se një dekadë pas

përfundimit të luftës, vërehet se veçanërisht komunitetet serbe dhe shqiptare vazhdojnë të

jetojnë në realitet virtual, si dy shoqëri paralele, të ndara nga gjuha, feja, territori dhe të

ndërvarura nga mosbesimi i ndërsjellë.

169

Shqiptarët e Kosovës, që përbëjnë rreth 90% të popullsisë të përgjithshme, dominojnë

jetën politike dhe sociale të Kosovës. Ndërkohë, komunitetet me mbizotërim serb të

popullsisë në veri të Kosovës, vazhdojnë të gjejnë mbështetje në institucionet paralele të

krijuara në territorin verior të Kosovës dhe të drejtuara nga Beogradi. Sondazhet e

ndryshme të kryera nga institucionet ndërkombëtare kanë dëshmuar se serbët e Kosovës

vazhdojnë të mos i pranojnë institucionet e reja demokratike dhe sfidojnë haptazi

autoritetin e organeve qendrore të Kosovës.

Ndarja e thellë etnike që vazhdon të ekzistojë në shoqërinë kosovare, përbën një sfidë

serioze në drejtim të arritjes së qeverisjes të mirë. Demokratizimi i shoqërisë dhe nxitja e

bashkëpunimit midis anëtarëve të komuniteteve shumetnike, mbetet i nevojshëm për të

siguruar një të ardhme paqësore. Në këto kushte, ndërtimi i paqes dhe premisave të

pajtimit midis ish-grupeve të kundërta në shoqëri, është një proces shumë i vështirë dhe

që zhvillohet në një klimë mosbesimi të ndërsjellë tepër të pafavorshme. Për më tepër,

procesi i paqe ndërtimit dhe zhvillimit ekonomik të Kosovës, i marrë përsipër pjesërisht

nga BE-ja për t’u çuar përpara, vështirësohet akoma më shumë për vetë faktin se

historikisht Kosova ishte territori më i varfër dhe i pazhvilluar ekonomikisht nga të gjitha

republikat apo rajonet e ish-RFJ-së.

Perspektivat e ardhshme të pjesëmarrjes së Kosovës dhe përfitimit prej anëtarësisë në

organizatat globale/rajonale, si dhe mbartja dhe ushtrimi i funksioneve të një shteti të

mirëfilltë, varen në pjesën më të madhe nga ndërtimi apo fuqizimi i kapaciteteve të

institucioneve të Kosovës për të marrë në pronësi një perspektivë të tillë dhe për të

përballuar me sukses përgjegjësitë apo rolet që rrjedhin nga kjo perspektivë. Një shtet

është funksional dhe efikas vetëm përmes një administrate publike të zhvilluar,

profesionale dhe të përgjegjshme.

Aktorët e jashtëm, të tillë si BE-ja, NATO, OSBE, etj., me eksperiencën e tyre dhe më e

rëndësishme, me burimet e tyre financiare, mund të kontribuojnë gjerësisht në

promovimin e reformave politike, zhvillimin social dhe ekonomik dhe forcimin e

institucioneve dhe shtetit të së drejtës. Këta aktorë gjithashtu mund të lehtësojnë procesin

e bashkëpunimit politik dhe kohezionit shoqëror, por në fund të fundit, nevojitet

detyrimisht të zhvillohet në shkallën e duhur te kosovarët ndjenja “e pronësisë lokale të

proceseve zhvillimore”, për të adresuar me sukses të gjitha sfidat me të cilat përballet

Kosova në procesin e ndërtimit të paqes dhe zhvillimit ekonomik dhe social. Në këtë

prizëm, ndonëse BE-ja është me të vërtetë aktori më i rëndësishëm ndërkombëtar, ajo nuk

mund të arrijë sukses të qëndrueshëm pa përfshirjen e sinqertë dhe të devotshme të të

gjithë banorëve së Kosovës.

E ardhmja e BE-së është e ndërvarur ngushtësisht me të ardhmen e Ballkanit. Për nga

vetë pozita gjeografike dhe një sërë faktorësh të tjerë, ekzistenca e një Ballkani

Perëndimor të stabilizuar, të begatë dhe paqësor, është faktor kyç për të pasur një BE të

170

qëndrueshëm dhe të begatë, si dhe për të dëshmuar mbi rolin e BE-së si një aktor

ndërkombëtar i rëndësishëm në arenën globale. Pranimi eventual i të gjitha vendeve të

Ballkanit Perëndimor në BE do të përbëjë një sukses të shënuar për BE-në, veçanërisht

për sa i përket efikasitetit të politikës së jashtme të përbashkët dhe asaj të zgjerimit.

BE-ja duhet të dëshmojë se është e gatshme të marrë përsipër përgjegjësitë e saja që

lidhen me zgjerimin eventual të saj drejt Ballkanit Perëndimor, duke dëshmuar se “nuk

është më e lodhur nga zgjerimi” duke stimuluar proceset integruese tek vendet aspiruese

dhe në të njëjtën kohë duke përgatitur shoqëritë e vendeve anëtare për t’i “hapur dritën

jeshile” zgjerimit të mëtejshëm të BE-së në afate kohore optimale dhe të përcaktuara

qartë. Të gjithë presim nga BE që politikën e saj të “kushtëzimit” ta mbështesë jo vetëm

me kritere, por edhe në mëritë dhe duke përcaktuar afate kohore konkrete të perspektivës

së zgjerimit të saj drejt Ballkanit Perëndimor.

Ndërkohë që në vitet në vazhdim BE do të fokusohet në arkitekturën e ardhshme të

EULEX dhe garantimin e mbështetjes së gjithanshme ndaj institucioneve ende të brishta

kosovare, me qëllim çuarjen përpara të proceseve të shtet ndërtimit të Kosovës, vetë

autoritetet kosovare në nivel qendror dhe lokal duhet të maksimizojë përpjekjet për “të

bërë detyrat e shtëpisë”.

Hipoteza e ngritur se proceset e ndërtimit të kohezionit social në shoqëritë e dala prej

konfliktit të armatosur, janë po aq të rëndësishme sa edhe proceset për ndërtimin e shtetit,

u vërtetua. Gjithashtu u vërtetua se ato janë të destinuara të mbeten nën “hijen” e

proceseve të shtet ndërtimit, si dhe të mos trajtohen me vëmendjen e duhur prej

autoriteteve përkatëse, në rastin e Kosovës prej UNMIK-ut dhe EULEX-it.

171

8. REKOMANDIME

Ky disertacion arriti në konkluzionin se proceset e ndërtimit të shoqërisë në Kosovë nuk

janë trajtuar me rëndësinë e duhur, por gjithnjë kanë mbetur nën hijen e procesit të

ndërtimit të shtetit. Gjithashtu, procesi i decentralizmit, në kushtet dhe kohën kur u krye,

e thelloi akoma më shumë ndarjen me baza etnike, sidomos në komunat ku popullsia

serbe përbën shumicë. Bazuar në konkluzionet e mësipërme rekomandohet që në të

ardhmen të trajtohen me prioritet çështjet e mëposhtme:

1. Ndonëse shumë vende të botës nuk kanë një strategji të mirëfilltë të kohezionit

social, Kosova e ka tepër të domosdoshme një të tillë. Hartimi dhe zbatimi i saj

duhet të jetë prioritet.

2. Të gjitha strategjitë sektoriale të zhvillimit në Kosovë duhet të përshkohen nga

elementet që nxisin kohezionin social midis shtresave të popullsisë, duke marrë

parasysh nevojat e veçanta të grupeve të rrezikuara.

3. EULEX-i duhet të ngrejë shkallën e efektivitetit në drejtim të realizmit të

mandatit të tij: vendosjes së shtetit të së drejtës në Kosovë, duke përforcuar luftën

ndaj korrupsionit dhe krimit të organizuar.

4. EULEX-i dhe autoritet e Kosovës duhet të koordinojnë veprimet e tyre në mënyrë

që të zhvillojnë tek banorët e Kosovës ndjenjën e “pronësisë lokale” të proceseve

të zhvillimit. Në këtë mënyrë, ndër të tjera, do të sigurohet një lidhje më e fortë

midis të gjithë banorëve të Kosovës, pa dallim përkatësie etnike apo shtrese

shoqërore.

5. EULEX-i dhe autoritet e Kosovës duhet të investojnë më shumë në drejtim të

konsolidimit të shoqërisë civile në Kosovë, në veçanti në pjesën veriore të vendit.

Shoqëria civile është partner i rëndësishëm në konceptimin dhe zbatimin e

projekteve të zhvillimit. Vetëm duke pasur një shoqëri civile të pjekur, aktive dhe

të shtrirë në të gjithë vendin, mund të krijohen premisat për një bashkëpunim të

frytshëm në këtë drejtim.

6. EULEX-i duhet të përgatitet për një “strategji daljeje” nga Kosova. Largimi i

EULEX-it duhet të bëhet në kohën e duhur, as shumë herët dhe as shumë vonë,

por pikërisht në momentin kur arrihet në konkluzionin e përgjithshëm se autoritet

e Kosovës janë të afta të kryejnë vetë të gjitha funksionet e ushtruara nga EULEX

gjatë gjithë kësaj periudhe.

172

7. Bashkimi Evropian, duke qenë se të gjitha vendet e rajonit, përfshi këtu Kosovën,

aspirojnë të anëtarësohen në të, duhet të përqendrojë energjitë e veta në drejtim të

garantimit të perspektivës së integrimit të të gjitha vendeve, duke u ofruar këtyre

të fundit një axhendë konkrete veprimesh dhe me afate të përcaktuara qartë. Në

këtë drejtim, liberalizimi i vizave për Kosovën, si dhe përfshirja e çështjes së

njohjes së Kosovës në axhendën e lartë politike të çështjeve që duhen zgjidhur në

kontekstin e anëtarësimit të Serbisë në BE, apo edhe të unitetit në qëndrim midis

vendeve anëtare të BE-së, përbëjnë çështjet më urgjente.

8. Komuniteti ndërkombëtar, bazuar në faktin se pavarësia e Kosovës përbën tashmë

një realitet të pakthyeshëm, duhet të tregohet më i zhdërvjellët në dhënien fund

politikës së izolimit të Kosovës në arenën ndërkombëtare. Anëtarësimi i shpejtë i

Kosovës në organizatat ndërkombëtare/rajonale kontribuon jo vetëm për

konsolidimin e shtetësisë së saj, por krijon premisa më të favorshme për

zhvillimin e të gjitha vendeve, duke hedhur kështu pas një barrë të rëndë të së

kaluarës dhe që mbahet mbi supe artificialisht.

173

9. LITERATURA

9.1. Burime arkivore

Arkivi i Ministrisë së Punëve të Jashtme, Viti 1968, Dosja nr. 318



Arkivi i Ministrisë së Punëve të Jashtme, Viti 1974, Dosja nr. 468,




Arkivi i Ministrisë së Punëve të Jashtme, Viti 1981, Dosja nr. 1140/1

















174

9.2. Vepra të botuara

Akademia e Shkencave, Kosova në Vështrim Enciklopedik, Redaktor R. Qosja,

Toena, Tiranë, 1999

Akademia e Shkencave, Historia e Popullit Shqiptar, Vol. II, Toena, Tiranë, 2002

Akademia e Shkencave, Historia e Popullit Shqiptar Vol. III, Toena, Tiranë, 2007

Albright Madeleine, Zonja Sekretare, Dudaj, Tiranë, 2003

Bajrami, Hakif, Programi Kombëtar politik i shqiptarëve, Prishtinë, 2002

Bashkurti, Lisen, Diplomacia e Vetëizolimit, Tiranë, 2004

Bellamy, Alex J., Kosovo and International Society, Palgrave Macmillian, UK, 2002

Buja, Ramë, Çështja e Kosovës dhe shkatërrimi i Jugosllavisë, Prishtinë, 2006

Blair, Toni, Për Shqiptarët, ‘’albPAPER’’, Tiranë, 2005

Cohen, L. J. & Lampe, J. R. Embracing democracy in the western Balkans.

Uashington, D.C., Woodrow Wilson Center Press, Washington DC , 2011

Çeku, Ethem, vepër e përmbledhur, Tiranë, 2010

Daalder, I.H and O'Hanlon , M.E., Winning Ugly: NATO's War to Save Kosovo, The

Brookings Institutions, 2000

Denitch, Bogdan, Ethnic Nationalism:The Tragic Death of Yugoslavia, Minneapolis,

University of Minnesota Press, 1999

Detrez, Raymond, Kosovo: The Delayed War, 1999

Duijzings, Ger, Religion and the Politics of Identity in Kosovo, Columbia University,

New York, 2000

Fischer Joschka, Vitet kuq-gjelbër, Koha, Prishtinë; 2008

Федоров Борис, Пытаясь понять Россию, Лимбус пресс, СПб, 2000

Hoti, Ukshin, Filozofia politike e çështjes shqiptare, Prishtinë, 1966

Hoxha, H.- Popovci S, Barazia e pakicave kombëtare, Rilindja, Prishtinë, 1984

Klinton Bill, Jeta Ime, Dudaj, Tiranë; 2005

Kola, Paulin, The Search for Greater Albania, 2003

Kostovicova, Denisa, Kosovo: The Politics of Identity and Space, Routledge, 2005

175

Krasniqi Jakup, Kosova rrugë e gjatë, drejtë vetëvendosjes 1981-1991, Prishtinë,

2010

Lalaj Ana, Kosova-Rruga e gjatë drejt vetëvendosjes, Tiranë, 2000

Lauka, Islam, Kosovo a Universal Case or Sui Generis?, AIITC, Tiranë, 2008

Malcolm, Noel, Kosovo A short histori, 1998

Mertus, Julie, Kosovo: How Myths and Truths Started a War,1999,

Milo, Paskal, Ditari i Ministrit të Jashtëm, Konflikti i Kosovës, Toena, Tiranë, 2009

Milo, Paskal, Kosova nga Rambuje në Pavarësi, Toena, Tiranë; 2009

Milo, Paskal, Politika e Jashtme e Shqipërisë, Vol. I, Tiranë, 2013

Petifer, Jemes, Vickers, Miranda, Çështja shqiptare, Tiranë, 1998

Qosja, Rexhep, Paqja e Përgjakshme, Botimet Toena, Tiranë, 1999

Schwartz, Stephen, Kosovo: Background to a war, Tiranë, 2012

Shala Blerim, Vitet e Kosovës 1998-1999, Gama, Prishtinë, 2001

Tahiri, Edita, “Konferenca e Rambujes: Procesi negociator dhe dokumentet”,

Dukagjini, Pejë, 2001

Vickers, Miranda, Between Serb and Albanian: A History of Kosovo, Columbia

University Press,1998

Vukaj Shaqir, Rusia dhe Kosova, ‘’Enriko Koco’’, Tiranë, 2007

Weller Marc, The crisis in Kosovo 1989-1999, Documents and Analysis Publ.,1999

176

9.3. Përmbledhje studimesh dhe artikuj shkencorë

Arbatova, Nadia Alexandrova, European Security after the Kosovo Crisis: The Role

of Russia, Southeast European and Black Sea Studies, Vol.l, No.2 (May 2001)

Baskin, Mark, Local Governance in Kosovo. A link to development?,Kosovo

between War and Peace, edited by Tonny Brems Knudsen and Carsten Bagge

Laustsen, Routledge, 2006

Beha, Adem, Decentralisation in Kosovo: A Challenge to Deal With? Journal of

Peace, Conflict and Development - Issue 17, August 2011

Caplan, Robert, “A New Trusteeship? The International Administration of War-torn

Territories”, February 2002

Deda, I. ‘Kosovo’, in: L. Mootz red., Nations in Transit 2010. Democratization from

Central Europe to Eurasia, Freedom House, Uashington/Budapest 2010

Eqrem Çabej, Vështrime mbi prejardhjen e popullit shqiptar dhe të gjuhës së tij,

Rilindja, Prishtinë, 23 korrik 1977

Hudsson, Kimberly, A., Justice, Intervention, and Force in International Relations:

Reassessing just war theory in the 21st century, Routledge, 2009

IPPR, Shtetet në Konflikt: Një rast studimi mbi ndërtimin e shtetit në Kosovë

Islami, Hivzi, Decentralizimi aktual, si ndarje specifike territoriale-politike e

Kosovës, Studime Sociale, Vol. 1, 2008

Jenkins B. & Sofos S.A. 1996. Nation and Identity in Contemporary Europe,1996,

Kosovo calling, Soros Foundation, Prishtinë, 2000

Paqe e papërfunduar, Raporti i Komisionit Ndërkombëtar për Ballkanin, Soros,

Tiranë, 1996

Pellet, Allan, The Opinions of the Badinter Arbitration Committee: A Second Breath

for the Self-Determination of Peoples, European Journal of International Law, 1992

Sir Adam Roberts, Reinventing the Wheel: the cost of neglecting international

history, Gresham College, 2011

Sharp, J. M. Rethinking western policy in the Balkans. Cambridge Review of

International Affairs, Nr.12 Vol.2,1999

177

Skendi Stavro, “Beginnings of Albanian Nationalist and Autonomous Trends: The

Albanian League, 1878-1881”, The American Slavic and East European Review, Vol.

12, No. 2, 1953

Troebst Stefan, Conflict in Kosovo: Failure of Prevention? An Analytical

Documentation, 1992-1998,European Centre for Minority Issues (ECMI) Flensburg,

1998

University of Cincinnati. "One of earliest farming sites in Europe discovered."

ScienceDaily, 16 Apr. 2012. Web. 10, July 2012

Muharremi, Shenoll, “Kosovo Feasibility Study: EU’s Chance to Anchor Kosovo,”

Development Group, May 2012

Schwegmann, Christoph,The Contact Group and its impact on the european

institutional structure, Occasional Papers 16, Institute For Security Studies-Western

European Union, June 2000

Stedman, Stephen “Spoiler Problems in Peace Processes,” International Security, no.

2,1997

Zaum, Dominik States of Conflict: Lessons from statebuilding in Kosovo, London

Institute for Public Policy Research , 2009

Weller Marc, The Rambouillet Conference on Kosovo, Foreign Affairs, no.75, Vol.2

1999

Wilkie, Robert, Fortress Europa: European Defense and the Future of the North

Atlantic Alliance Strategic Studies, Winter 2002-2003

Willigen, Niels van, Peacebuilding and International Administration: The Cases of

Bosnia and Kosovo, Routledge, 2013

178

9.4. Raporte & Dokumente & Deklarata për shtyp

Broshura “Bashkimi Evropian në përgatitje të pranisë së ardhshme ndërkombëtare

dhe të BE-së në Kosovë”, Zyra për Shtyp dhe Informim të Publikut, Maj 2007

Human Rights Watch Report “Under the orders”, 2002

OSCE Mission in Kosovo Report, ‘Human Rights Challenges following the March

Riots in 2004’, 25 May 2004

OSCE/ODHIR, Report “Kosovo as seen as told”, 13 August 2008

Press release - Ministri i Jashtëm i Gjermanisë, Fischer, 6 prill 1999, World Hall of

Foreign Office, dhe Tony Paterson, “Gjermania jep detaje të planit të fshehtë,” Times

(Londër), 9 prill 1999.

Press release – Sekretari i Përgjithshëm i NATO-s, Javier Solana, Vilamoura,

Portugali, 24 shtator 1998

Press release – World Bank, 18 February 2010

Press release – EULEX, 14 January 2010

Press release – EULEX, 15 October 2009

Public Papers of William J Clinton, United States Government Prinitng Office, Book

I, Washington 2000

Rezoluta 1160 e Këshillit të Sigurimit të Kombeve të Bashkuara, 31 mars 1998

Rezoluta 1199 e Këshillit të Sigurimit të Kombeve të Bashkuara, 23 shtator 1998

Rezoluta 1203 e Këshillit të Sigurimit të Kombeve të Bashkuara, 24 tetor 1998

Rezoluta 1239 e Këshillit të Sigurimit të Kombeve të Bashkuara, 14 maj 1999

Rezoluta 1244 e Këshillit të Sigurimit të Kombeve të Bashkuara, 10 qershor 1999

Yearbook of the United Nations 1998, Vol.52, United Nations Publications, New

York, 2001

Yearbook of the United Nations, 1999, Vol. 53, United Nations Publications, New

York 2001

Yearbook of the United Nations, 2005, Vol.59, United Nations Publications, New

York 2005

179

Yearbook of the United Nations, 2007, Vol. 61, United Nations Publications, New

York 2007

Yearbook of the United Nations, 2010, Vol.64, United Nations Publications, New

York 2010

Year in Review 2007: United Nations Peace Operations, United Nations Press, 2008

9.5. Burime elektronike të informacionit387

http://revistamapo.com/lexo.php?id=1927, Andoni, Ben, Shqiptarët dhe urrejtja

akademike e fqinjëve

http://

wds.worldbank.org/servlet/WDSContentServer/WDSP/IB/2002/02/02/000094946_02

01230401191/Rendered/PDF/multi0page.pdf, Banka Botërore, Raport nr. 32378

“Vlerësimi i varfërisë në Kosovë”, 20 dhjetor 2001

http://www.b92.net/eng/news/region.php?yyyy=2008&mm=03&dd=20&nav_id=486

50, B92 news


965, B92 news


215, B92 news


975, B92 news

http://www.b92.net/eng/news/politics-

article.php?yyyy=2012&mm=09&dd=06&nav_id=82117, B92 news

http://www.b92.net/eng/news/region.php?yyyy=2008&mm=03&dd=20&nav_id=486

50, B92 news

387 Burimet elektronike të informacionit në internet janë kontrolluar për qasjen ndaj tyre së fundmi në datë

30 mars 2016

180




215, B92 news



www.balkaninsight.com/en/article/dacic-and-thaci-make-history-attendingmeeting ,

Balkan Insight, Dacic and Thaci Meet in Brussels, Make History

http://www.balkaninsight.com/en/article/van-rompuy-pushes-fight-against-

corruption-in-kosovo, Balkan insight, Van Rompuy Pushes Fight Against Corruption

in Kosovo

http://www.balkaninsight.com/en/article/solution-for-kosovo-in-2013-dacic-says,

Balkan Insight, Solution for Kosovo

www.balkaninsight.com/en/article/vejvoda-eu-is-key-to-kosovo-solution, Balkan

Insight, EU is Key to Kosovo Solution

www.balkaninsight.com/en/belgrade-scraps-un-resolution-on-kosovo, Balkan Insight,

Belgrade scraps UN Resolution on Kosovo

http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/5165042.stm, BBC, Flashback to Kosovo's war

http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/327457.stm, BBC, Europe French pilots fly for

Nato

http://botasot.info/kosova/108208/tHELrLQ/, Bota sot, Përfundoi raundi i parë i

dialogut

http://botasot.info/kosova/194132/clinton-dhe-ashton-e-ardhmja-e-kosoves-ne-be-

dhe-nato/1, Bota sot, Vizita e Klinton dhe Ashton

http://news.xinhuanet.com/english/2008-05/15/content_8179173.htm, China’s

Foreign Policy

http://thinkexist.com/quotes/winston_churchill/, Churchill quotes

http://www.un.org/Docs/journal/asp/ws.asp?m=S/2007/168/Add.1, Comprehensive

Proposal - addendum to the Letter dated 26 March 2007 from the Secretary-General

addressed to the President of the Security Council, UN Doc. S/2007/168/Add.1

http://botasot.info/kosova/108208/tHELrLQ/

181

http://2001-2009.state.gov/p/eur/rls/or/37535.htm, Contact Group Statement

September 22, 2004

http://2001-2009.state.gov/p/eur/rls/or/40038.htm, Contact Group Statement

December 16, 2004

http://www.consilium.europa.eu/ueDocs/cms_Data/docs/pressdata/en/declarations/88

236.pdf. Contact Group Statement, London, 31 January 2006

http://www.ohr.int/other-doc/contact-g/default.asp?content_id=3543, Contact Group

Foreign Ministers’ Statement on Kosovo

http://www.eulex-kosovo.eu/eul/repository/docs/WEJointActionEULEX_EN.pdf,

Council of EU Comoon Position 2008/124/CFSP date 4 February 2008 as amended

by 2009/445/CFSP date 9 July 2009

http://www.balkanalysis.com/kosovo/2013/01/08/countries-that-recognized-kosovo-

in-2012-and-implications/, Deliso, Chris, Countries that Recognized Kosovo in 2012

and Implications

http://www.dw.com/sq/p%C3%ABrplasje-mes-eulex-it-dhe-tha%C3%A7it-

p%C3%ABr-fatmir-limajn/a-16406158, Deutsche Welle, Përplasje mes EULEX-it

dhe Thaçit për Fatmir Limajn, 26 nëntor 2012

http://delprn.ec.europa.eu/?cid=2,110 20/09/2010, ECLO Website -‘Role of the

Liaison Office’

http://www.eulex-

kosovo.eu/docs/tracking/EULEX%20Programme%20Report%202010%20.pdf,

EULEX Programme Report 2010, “Building Sustainable Change Together”

http://www.eulex-kosovo.eu/al/info/whatisEulex.php, EULEX

http://www.gazetaexpress.com/lajme/moschopoulos-njohja-e-kosoves-do-te-jete-

moment-shume-i-vecante-per-greqine-3277/, Intervistë me ambasadorin grek

http://www.mysterra.org/webmag/falkland-islands/conflict-4.html, Falkland islands

conflict

http://www.pbs.org/wgbh/pages/frontline/shows/kosovo/interviews/albright.html,

FRONTLINE, Interview with Albright

http://www.pbs.org/wgbh/pages/frontline/shows/kosovo/interviews/cohen.html,

FRONTLINE, Interview with Cohen

182

http://www.pbs.org/wgbh/pages/frontline/shows/kosovo/interviews/daalder.html,

FRONTLINE Interview with Daalder

http://www.pbs.org/wgbh/pages/frontline/shows/kosovo/interviews, FRONTLINE,

Kosovo Interviews

http://kryeministri-ks.net/?page=1,9,3236, Fjalimi i Kryeministrit të Republikës së

Kosovës, Hashim Thaçi, me rastin e ditës së Forcës së Sigurisë së Kosovës, Prishtinë,

26 nëntor 2012

http://www.trepca.net/english/2006/serbian_memorandum_1986/slobodan_milosevic

s_speech_in_kosovo_polje_24_april_1989.html, Fjalimi i Miloshevicit në Fushë

Kosovë, 24 prill1989

http://european-security.com/n_index.php?id=282, France's Role in the Kosovo Crisis

http://www.transconflict.com/approach/think/policy/Ahtisari-plan-north-

kosovo/plani-i-ahtisarit-dhe-veriu-i-kosoves/, Galluci, Gerard. Plani i Ahtisarit për

veriun e Kosovës

http://www.transconflict.com/2011/12/kosovo-serbia-the-eu-and-germany-212,

Gallucci, Gerard M.,Kosovo – Serbia, the EU and Germany

http://www.balkaninsight.com/en/blog/kosovo-what-next-from-pristina-and-friends,

Gallucci, Gerard. M, Kosovo – what next from Pristina and friends?

http://www.Vetevendosje.Org/Unmik-U-Dhe-Ipvq-Te/, Gashi , Shkelzen, Unmik-u

dhe IPVQ-të

http://www.pravda.ru/world/15-03-2002/806028-0/, Gazeta Pravda, Косово И Чечня

- Звенья Одной Цепи

http://www.segodnia.ru/content/21833, Gazeta Segodnia, Чечня – Русское Косово

http://www.panorama.com.al/konferenca-e-bujanit-dhe-kthimi-i-kosoves-nen-serbi/,

Gurakuqi, Romeo, Konferenca e Bujanit dhe kthimi i Kosovës nën Serbi

http://www.crisisgroup.org/en/regions/europe/balkans/kosovo/161-kosovo-toward-

final-status.aspx, International Crisis Group Report No.161

http://www.crisisgroup.org/en/regions/europe/balkans/kosovo/182-kosovo-no-good-

alternatives-to-the-ahtisaari-plan.aspx, International Crisis Group Report No.182

183

http://www.crisisgroup.org/en/regions/europe/balkans/kosovo/185-breaking-the-

kosovo-stalemate-europes-responsibility.aspx, International Crisis Group Report No.

185

http://www.crisisgroup.org/en/regions/europe/balkans/kosovo/196-kosovos-fragile-

transition.aspx, International Crisis Group Report No.196

http://www.crisisgroup.org/en/regions/europe/balkans/kosovo/206-kosovo-and-

serbia-after-the-icj-opinion.aspx, International Crisis Group Report No. 206

http://koha.net/?id=31&o=191, Zbukurimi i ndarjes së Mitrovicës

http://koha.net/?id=27&l=29472, Kosova anëtare e 35 organizatave rajonale e

ndërkombëtare

http://www.kuvendikosoves.org/common/docs/FrameworkPocket_ALB_Dec2002.pd

f , Korniza Kushtetuese e Kosovës

http://www.kosovomemorybook.org/?page_id=2884&lang=de, Kosovo Memory

Book

http://www.kipred.org/en/news/A-COMPREHENSIVE-ANALYSIS-OF-EULEX-

WHAT-NEXT-135, Shpend Kursani, A Comprehensive Analysis of EULEX: What

Next?

http://www.vetevendosje.org/pavaresia-dhjete-muaj-e-vjeter-ne-prag-te-vitit-te-ri/,

Albin Kurti, Pavarësia dhjetë muaj e vjetër në prag të Vitit të Ri

http://www.rastko.rs/istorija/iii/memorandum.pdf, Mihailovic, Krestic, Memorandum

of the Serbian academy of sciences and arts-answers to criticisms

http://www.nato.int/docu/speech/1998/s981013b.htm, NATO statement

http://www.nytimes.com/2008/02/19/world/europe/19kosovo.html?pagewanted=all&

_r=0, New York Times article

http://www.nytimes.com/1991/01/25/world/war-in-the-gulf-europe-gulf-fighting-

shatters-europeans-fragile-unity.html, New York Times article

http://www.nytimes.com/2008/02/

19/world/europe/19kosovo.html?pagewanted=all&_r=0 , New York Times article

www.icj-cij.org/docket/files/141/16010.pdf, Opinioni Këshillimor i GJND

http://assembly-Kosovo.org, Parlamenti i Kosovës

184

www.kosovothanksyou.com, Portali i njohjeve të pavarësisë

http://www.icty.org/pressbriefings/2004, Press releases ICTY- 2004

http://fas.org/irp/world/para/docs/fr033199.htm, Raport i Senatit të SHBA-ve

www.unmikonline.org/SGReports/S-1999-779.pdf, Raporti i UNMIK për SP të OKB,

S\1999\779

www.unmikonline.org/SGReports/S-1999-1250.pdf, Raporti i UNMIK për SP të

OKB, S\1999\1250


S\2008\211


S\2008\458

http://www.unmikonline.org/regulations/unmikgazette/03albanian/A1999regs/RA199

9_01.htm, Rregullore e UNMIK Nr. 1999/1, 25 qershor 1999

http://www.unmikonline.org/regulations/unmikgazette/03albanian/A1999regs/RA199

9_24.htm, Rregullore e UNMIK Nr. 1999/24, 12 dhjetorit 1999

http://visegradrevue.eu/?p=433, Sláviková, Eliška, Central Europe in Kosovo: 4

Stories, 4 Policies

http://www.wilsoncenter.org/sites/default/files/Subotic%20Working%20Paper%20%

236.pdf , Subotic, Jelena, Perceptions of Legitimacy in the Western Balkans

http://www.lpk-kosova.com/lajme/lajme_nentor_2008.html, Thaçi: Harroni 6 pikët,

ato janë ëndërr e Beogradit

http://vimeo.com/album/1610576, Transkriptim i dokumentarit ‘DeathofYugoslavia’

http://startrek.ehabich.info/eu_summit.htm, The EU-Summit in Cologne

http://globalvoicesonline.org/2008/07/23/slovakia-refusal-to-recognize-independent-

kosovo/, Slovakia’s refusal

http://www.publications.parliament.uk/pa/ld201213/ldhansrd/text/130129-

0001.htm#13012966000002, UK Parliament Publications

http://www.un.org/News/Press/docs/1998/19981024.sc6588.html, UN News

http://www.un.org/News/Press/docs/1999/19990514.SC6677.html, UN News

http://www.un.org/News/Press/docs/1999/19990610.SC6686.html, UN News

185

http://www.un.org/News/Press/docs/2010/ga10980.doc.htm, UN News

http://www.un.org/News/briefings/docs//2009/090923_Spain.doc.htm, UN News

http://www.ks.undp.org/content/kosovo/en/home/library/human_development.html

UNDP, Raport i Paralajmërimit të Hershëm Raporti i Kosovës,19 Janar 2008,

http://www.state.gov/p/eur/ci/kv/c24701.htm, US DOS Statement

www.unosek.org, UNOSEK, Informacione mbi Planin e Ahtisarit

http://www.greens.org/s-r/20/20-16.html, War in Yugoslavia—Background to a

Green Decision

http://www.icj-cij.org/docket/files/141/15706, Written comments of the Kingdom of

Spain, ICJ, July 2009

9.6. Shtypi periodik

Borba, 18 janar 1999

Daily Telegraph, 19 maj 1999

Der Spiegel, nr. 14, 2013

Financial Times, 10 qershor 1997

Koha Ditore, 21 shkurt 2005 & 30 korrik 2008

New York Times, 25 janar 1991; 29 Maj 1999, 19 shkurt 2008, 12 qershor 1998

Panorama, 19 nëntor 2014

Time, 24 Mars 2009

Times (Londër), 9 prill 1999

The Economist, Mars 1998 & Mars 2012

The World Today , 12 qershor 1999

Rilindja, 8 tetor 1966 & 23 korrik 1977 & 4 maj 1989

Observer, 18 korrik 1999

Washington Post, 22 shkurt 1999

http://www.icj-cij.org/docket/files/141/15706

186

10. ANEKSE

10.1. Kronologji e ngjarjeve të rëndësishme në historinë e Kosovës388

Nëntor 2012

Më 27 nëntor, Farid Zarif, Përfaqësuesi Special i Sekretarit të Përgjithshëm për Kosovën

dhe shefi i UNMIK-ut, informoi Këshillin e Sigurimit mbi raportin më të fundit të

Sekretarit të Përgjithshëm. Zarif përshëndeti hapat e fundit të ndërmarra nga Kosova dhe

Serbia për të "normalizuar marrëdhëniet," duke vënë në dukje momentin e rëndësishëm

që u arrit më 19 tetor "kur kryeministrat nga Kosova dhe Serbia u takuan në Bruksel. (Ata

u takuan sërish më 7 nëntor.) Përfaqësuesi Special i bëri thirrje komunitetit ndërkombëtar

për të mbështetur procesin e dialogut dhe tha se një qasje e unifikuar e pranisë

ndërkombëtare në terren mbetet thelbësore. (Përveç UNMIK-ut, në Kosovë vepronin

EULEX, si dhe NATO). Anëtarët e Këshillit dënuan dhunën e fundit në veri të Kosovës

dhe disa theksuan se sulmet ndaj personelit ndërkombëtar duhet të pushojnë.

Tetor 2012

Më 19 tetor, kryeministrat e Serbisë dhe të Kosovës zhvilluan bisedime të drejtpërdrejta

të ndërmjetësuara nga BE në Bruksel. Kjo ishte hera e parë që të dy palët u takuan në

nivel kryeministri që kur Kosova shpalli pavarësinë më 17 shkurt 2008.

Shtator 2012

Më 25 shtator, gjatë Debatit të Përgjithshëm të Asamblesë së Përgjithshme, presidenti

serb pohoi se vendi i tij ishte i gatshëm për të marrë pjesë në mënyrë konstruktive në

procesin negociues "me Prishtinën, edhe pse Serbia kurrë nuk do ta njohë shpalljen e

njëanshme të pavarësisë së Kosovës. Kosova nuk është anëtare e OKB-së ose shtet

vëzhgues i saj, prandaj ajo nuk foli në debatin e përgjithshëm, edhe pse presidenti i saj u

takua me Sekretarin e Përgjithshëm në margjinat e Asamblesë së Përgjithshme më 23

shtator.

Gusht 2012

Më 21 gusht, kreu i UNMIK-ut informoi Këshillin e Sigurimit mbi raportin e Sekretarit të

Përgjithshëm lidhur me zhvillimet më të fundit në Kosovë, duke theksuar nevojën që të

dy palët Serbia dhe Kosova të zbatojnë plotësisht marrëveshjet e arritura më parë dhe

nevojën për të rifilluar dialogun Beograd-Prishtinë. Kryeministri i ri i Serbisë, Ivica

Daçiq, tha se zgjidhja e statusit final të ashtuquajturës nga Serbia “Kosova dhe Metohija",

388Përgatitur për periudhën 17 shkurt 2008-2012 sipas informacionit të publikuar në

www.securitycouncilreport.org

187

ishte një nga përparësitë kryesore të qeverisë së tij. Kryeministri i Kosovës Hashim Thaçi

ripohoi se Prishtina është angazhuar për dialogun me Serbinë, por theksoi se integriteti

territorial i Kosovës "nuk do të vihet në pikëpyetje, duke e përshkruar atë si një" fakt

politik dhe juridik." Disa anëtarë të Këshillit bënë thirrje për një rifillim të shpejtë të

bisedimeve në mes të dy palëve.

Korrik 2012

Më 24 korrik, Sekretari i Përgjithshëm Ban Ki-moon vizitoi Kosovën, në kuadër të një

turneu rajonal. Kjo ishte hera e parë që Sekretari i Përgjithshëm e kishte vizituar

Kosovën, e cila nuk është anëtare e OKB-që nga shpallja e pavarësisë në vitin 2008.

Maj 2012

Më 14 maj Këshilli i Sigurimit mbajti debatin e tij tremujor për Kosovën dhe u informua

nga kreu i UNMIK-ut, i cili vlerësoi si “shumë profesionist” lehtësimin nga OSBE-ja të

zgjedhjeve të përgjithshme të Serbisë për qytetarët serbë në Kosovë, të zhvilluara në 6

maj dhe pa ndonjë incident. Ministrat e jashtëm të Serbisë dhe të Kosovës, gjithashtu

mbajtën fjalimet e tyre para Këshillit.

Pril1 2012

Më 9 prill, Përfaqësuesi Special dhe kreu i UNMIK-ut e dënoi me forcë sulmin me

bombë të datës 8 prill në Mitrovicë. Prishtina e dënoi sulmin si një "akt kriminal dhe

terrorist".

Shkurt 2012

Më 8 shkurt, Këshilli u informua nga DPKO mbi raportin e Sekretarit të Përgjithshëm të

publikuar në 31 janar lidhur me gjendjen në veri të Kosovës, e cila ishte epiqendra e

tensioneve gjatë gjysmës së dytë të vitit 2011. Si edhe në rastet e mëparshme, ministrat e

jashtëm të Serbisë dhe Kosovës morën pjesë në takim.

Dhjetor 2011

Më 9 dhjetor, Këshilli i Bashkimit Evropian lëshoi një deklaratë duke përshëndetur ri-

angazhimin e Serbisë në dialogun Beograd-Prishtinë dhe për të ecur përpara me

marrëveshjen për Menaxhimin e Integruar të Kufirit.

Nëntor 2011

Më 29 nëntor, Këshilli i Sigurimit u informua nga Përfaqësuesi Special dhe kreu i

UNMIK-ut mbi raportin periodik të Sekretarit të Përgjithshëm. Një ditë më parë, disa

ushtarë të KFOR-it u plagosën, pasi u përpoqën të hiqnin barrikadat e ngritura nga serbët

e Kosovës, të cilët kundërshtuan masat e Prishtinës për të dërguar më shumë forca

kufitare të kontrollit të regjimit kufitar.

188

Tetor 2011

Më 11 tetor, Sekretari i Përgjithshëm njoftoi emërimin e Farid Zarif si përfaqësuesin e tij

të ri special dhe kreun e UNMIK-ut. Në 20 tetor, trupat e KFOR-it, duke u përpjekur për

të çmontuar barrikadat e ngritura, u përleshën me protestuesit serbë në dy vendkalimet

kufitare në veri të Kosovës.

Shtator 2011

Këshilli i Sigurimit u mblodh tre herë gjatë këtij muaji për të shqyrtuar situatën lidhur me

mosmarrëveshjet kufitare në veri të Kosovës. Më 14 shtator anëtarët e Këshillit zhvilluan

konsultime pasi Serbia dhe Rusia kërkuan një takim urgjent të Këshillit për të adresuar

një kërcënim potencial për paqen dhe sigurinë përgjatë kufirit të diskutueshëm. Gjatë

këtyre konsultimeve, anëtarët e Këshillit ranë dakord për t’u informuar nga DPKO dhe të

mbajnë një takim të mbyllur me të dyja palët, Kosovën dhe Serbinë, një ditë më pas, më

15 shtator. Anëtarët e Këshillit u takuan përsëri më 28 shtator në konsultime të mbyllura,

me kërkesë të Rusisë, për t’u informuar nga DPKO lidhur me përleshjet e dhunshme

midis serbëve të Kosovës dhe forcave të NATO-s përgjatë kufirit të diskutueshëm.

Gjithashtu më 28 shtator, mbas vdekjes së një dëshmitari kyç në një rast të dyshuar të

krimit të luftës në Kosovë, Zyra e Komisionerit të Lartë për të Drejtat e Njeriut ka

shprehur shqetësimin në lidhje me mbrojtjen e dëshmitarëve në Kosovë dhe bëri thirrje

për një sistem të pavarur për mbrojtje e dëshmitarëve dhe të viktimave.

Gusht 2011

Më 30 gusht, Këshilli i Sigurimit mbajti debatin e tij tremujor për Kosovën duke

shqyrtuar raportin e Sekretarit të Përgjithshëm të publikuar në datën 12 gusht. Debati u

përqendrua u përqendrua në tensionet kufitare në veri të Kosovës, të cilat filluan në fund

të korrikut. U diskutua edhe çështja e akuzave për trafikim organesh.

Korrik 2011

Më 28 korrik, Këshilli mbajti një takim urgjent mbi tensionet në veri të Kosovës pas

kërkesës të Serbisë dhe Rusisë lidhur me një shpërthim të dhunës përgjatë kufirit Kosovë-

Serbi. Komandanti i KFOR-it u takua me udhëheqësit në veri të Kosovës më 27 dhe 28

korrik në një përpjekje për të lehtësuar tensionet. Më 27 korrik, NATO mori kontrollin e

dy pikave kufitare të konfiskuara nga Kosova më 26 korrik në përpjekje për të zbatuar një

embargo tregtare kundër të gjitha produkteve serbe.

Qershor 2011

Më 23 qershor, Rusia qarkulloi një projekt-rezolutë të Këshillit të Sigurimit në emër të

Serbisë, me anën e të cilës kërkohej krijimi i një mekanizmi ad-hoc, nën autoritetin e

189

Këshillit të Sigurimit, për të hetuar akuzat e trafikimit të organeve njerëzore në Kosovë.

(Projekt rezoluta asnjëherë nuk u votua)

Maj 2011

Më 12 maj, kreu i UNMIK-ut Lamberto Zanier informoi Këshillin e Sigurimit mbi

situatën në Kosovë. Ai tha se bisedimet e ndërmjetësuara nga BE mes Kosovës dhe

Serbisë kanë qenë vendimtare për zgjidhjen e problemeve që pengonin zhvillimin. Ai

deklaroi se e mbështet thirrjen nga Këshilli i Asamblesë Parlamentare të Evropës për një

hetim të plotë, të paanshëm dhe të pavarur në akuzat për trajtim çnjerëzor të njerëzve dhe

trafikimin e paligjshëm të organeve njerëzore në Kosovë dhe tha se "UNMIK-u mbetet

plotësisht në dispozicion për të bashkëpunuar në kryerjen e një hetimi të tillë".

Prill 2011

Në 1 -19 prill, Kosova kreu regjistrimin e saj të parë në 30 vjet. Shumë serbë etnikë në

veri të Kosovës bojkotuan regjistrimin e popullsisë, pavarësisht nga fakti se zyrtarët e

OKB-së u dërguan aty të kryenin regjistrimin e njerëzve në vend të zyrtarëve kosovarë.

Në një letër të datës 19 prill adresuar Sekretarit të Përgjithshëm, Serbia kërkoi krijimin e

një mekanizmi ad hoc, nën autoritetin e Këshillit të Sigurimit, për të kryer një hetim

penal në akuzat për trafikim të organeve njerëzore në Kosovë.

24 janar 2011

Rezultatet përfundimtare të zgjedhjeve u publikuan, pas përfundimit të zgjedhjeve të

përsëritura në pesë komuna, të cilat përjetuan parregullsi zgjedhore, duke konfirmuar se

PDK-ja kishte fituar zgjedhjet.

12 dhjetor 2010

U zhvilluan zgjedhjet e para të përgjithshme të Kosovës, të cilat u përfolën për mashtrime

dhe parregullsi të mëdha.

12 dhjetor 2010

Në një raport të nxjerrë nga Asambleja Parlamentare e Këshillit të Evropës pretendohet

se kryeministri Thaçi ka qenë i përfshirë në krimin e organizuar, përfshirë trafikimin e

drogës dhe trafikimin e paligjshëm të organeve njerëzore, gjatë kohës së tij si një

udhëheqës të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës.

29 tetor 2010

KFOR njoftoi për një ristrukturim dhe reduktim të forcave nga 10,000 në rreth 5,000 nga

Pranvera 2011.

16 tetor 2010

190

Lidhja Demokratike e Kosovës (LDK) njoftoi se ishte duke e lënë qeverinë e koalicionit.

27 shtator 2010

Presidenti Fatmir Sejdiu dha dorëheqjen pasi Gjykata Kushtetuese vendosi se ai kishte

vepruar në shkelje të kushtetutës duke mbajtur në të njëjtën kohë postet e Presidentit dhe

kryetarit të LDK-së.

11 shtator 2010

Serbia padit nëntë ish-anëtarë paraushtarakë për vrasjen e 43 shqiptarëve etnikë në maj

1999 gjatë konfliktit në Kosovë.

9 shtator 2010

Asambleja e Përgjithshme miratoi pa votim një rezolutë që përshëndeti "gatishmërinë e

Bashkimit Evropian për të lehtësuar procesin e dialogut ndërmjet palëve."

3 gusht 2010

Përfaqësuesi Special dhe shefi i UNMIK-ut, Lamberto Zannier, informoi Këshillin pas

publikimit të opinionit të GJND-së mbi ligjshmërinë e shpalljes së njëanshme të

pavarësisë së Kosovës. Ai tha se GJND ripohoi se Kosova ka mbetur objekt i

administratës së përkohshme të OKB-së dhe rezolutës 1244 (1999) dhe se në Kosovë

vazhdon të zbatohet Korniza Kushtetuese të UNMIK-ut. Ai gjithashtu paraqiti raportin e

fundit mbi UNMIK-un (S /2010/401).

28 korrik 2010

Serbia paraqiti një projekt-rezolutë në Asamblenë e Përgjithshme të OKB-së duke bërë

thirrje për negociata të reja për Kosovën.

22 korrik 2010

GJND-ja publikoi opinionin e saj këshillues për ligjshmërinë e shpalljes së njëanshme të

pavarësisë së Kosovës. Me dhjetë vota pro dhe katër kundër gjykata arriti në përfundimin

se shpallja e pavarësisë së Kosovës, të miratuar më 17 shkurt 2008, nuk e ka shkelur të

drejtën ndërkombëtare, Rezolutën 1244 të Këshillit të Sigurimit ose Kornizën

Kushtetuese të UNMIK

22 korrik 2010

ICTY urdhëroi që të rigjykohej ish Kryeministri dhe ish-komandant i Ushtrisë Çlirimtare

të Kosovës, Ramush Haradinaj.

30 Maj 2010

191

Në Mitrovicë janë mbajtur zgjedhjet lokale të organizuara nga Beogradi, duke çuar në

përleshje ndërmjet serbëve të Kosovës dhe protestuesve shqiptarë të Kosovës.

27 Pri1l 2010

Mijëra serbë të Kosovës në enklavën serbe të Graçanicës protestuan kundër çmontimin

nga autoritetet të dy rrjeteve të telefonisë celulare të Serbisë në Kosovë, të cilët

konsiderohej se ishin duke vepruar ilegalisht në Kosovën qendrore.

19 Pri1l 2010

NATO njoftoi se do të transferojë përgjegjësinë për kontrollin e kufirit me Shqipërinë tek

Policia e Kosovës.

Janar 2010

Peter Feith, Përfaqësuesi Civil Ndërkombëtar dhe Përfaqësuesi Special i BE-së, propozoi

një strategji për integrimi i veriut të Kosovës, e cila do të ketë efektin e forcimin të

kontrollit të Prishtinës në këtë fushë.

13 dhjetor 2009

U mbajtën në Kosovë raundi i dytë i zgjedhjeve komunale.

1-11 dhjetor 2009

GJND-ja ka zhvilluar dëgjime publike për çështjen e ligjshmërisë së shpalljes së

njëanshme të pavarësisë së Kosovës.

11 shtator 2009

Serbia dhe EULEX-i nënshkruan një protokoll për bashkëpunim policor.

25 gusht 2009

Përleshjet e dhunshme ndërmjet serbëve të Kosovës dhe shqiptarëve të Kosovës

shpërtheu në qytetin e ndarë etnikisht të Mitrovicës në veri të Kosovës. Në të njëjtën ditë,

në një incident tjetër në Prishtinë, 24 automjete të EULEX-it u dëmtuan në një protestë të

udhëhequr nga Vetëvendosje.

30 Qershor 2009

Asambleja e Përgjithshme e OKB-së vendosi të reduktojë forcën e autorizuar të

personelit të UNMIK-ut në 507 nga 4911, gjatë miratimit të buxhetit të misionit 2009-

2010.

8 Maj 2009

Kosova u anëtarësua në FMN.

192

17 prill 2009

33 shtete, përveç Serbisë dhe Kosovës, paraqitën argumentet e tyre me shkrim mbi

ligjshmërinë e shpalljes së pavarësisë së Kosovës në GJND deri në përfundim të afatit -17

prill.

6 Prill 2009

EULEX hapi selinë në Prishtinë.

21 janar 2009

U formua Forca e Sigurisë së Kosovës (FSK), duke zëvendësuar Trupat Mbrojtese te

Kosoves (TMK), një trup kuazi-ushtarake të përbërë kryesisht prej veteranëve etnikë

shqiptare. Serbia dërgoi një letër NATO-s dhe OKB duke protestuar për formimin e saj.

8 tetor 2008

Asambleja e Përgjithshme e OKB-së miratoi me 77 vota pro dhe 6 kundër (74 abstenuan

dhe 35 nuk votuan) për një rezolutë të sponsorizuar prej Serbisë, e cila i kërkonte GJND-

së një opinion këshillues mbi ligjshmërinë e shpalljes së njëanshme të pavarësisë së

Kosovës.

20 qershor 2008

Lamberto Zannier nga Italia u emërua Përfaqësuesi i ri Special i Sekretarit të

Përgjithshëm në Kosovë.

18 qershor 2008

Presidenti i Kosovës Fatmir Sejdiu nënshkroi një dekret për themelimin e nëntë

misioneve diplomatike.

15 qershor 2008

Kushtetuta e re e Kosovës hyri në fuqi.

11 Maj 2008

Zonat e dominuara nga serbët në Kosovë zhvilluan zgjedhjet lokale, të cilat u

konsideruan të paligjshme nga UNMIK-u.

9 prill 2008

Kuvendi i Kosovës miratoi një kushtetutë të re.

18 mars 2008

193

Serbia i kërkoi Këshillit të marrë në konsideratë përkeqësimin e situatës në Kosovë,

nëpërmjet një letre drejtuar presidentit të Këshillit.

9 Mars 2008

Kryeministri serb Vojislav Koshtunica dha dorëheqjen, duke pretenduar se qeveria e tij

ishte e ndarë në mënyrë të pariparueshme pas shpalljes së pavarësisë së Kosovës.

6 Mars 2008

Serbia ka kërkuar një takim urgjent të Këshillit të Sigurimit për të shqyrtuar situatën që

sipas tyre cilësohej si një "përkeqësim i situatës" në Kosovë.

28-29 shkurt 2008

U formua "Grupi Ndërkombëtar Drejtues" për Kosovën për të mbështetur zbatimin e

plotë të Propozimit Gjithëpërfshirës për Zgjidhjen e Statusit të Kosovës të të dërguarit të

posaçëm të OKB-së, Marti Ahtisari të datës 26 mars 2007. Përbërja fillestare e këtij grupi

ishte: Mbretëria e Bashkuar, Franca, Gjermania, Italia, SHBA, Austria, Republika Çeke,

Finlanda, Suedia, Turqia, Belgjika, Danimarka, Hungaria, Sllovenia dhe Zvicra. Në një

letër drejtuar Sekretarit të Përgjithshëm të OKB-së, më 29 shkurt, Serbia shprehej se

Grupi nuk kishte bazë ligjore.

18 shkurt 2008

Këshilli i Sigurimit zhvilloi një takim publik emergjence, me pjesëmarrjen e kryeministrit

të Serbisë, Boris Tadiç. Takimi u mbajt me kërkesë të Serbisë dhe të mbështetur nga

Rusia.

17 shkurt 2008

Kosova shpalli pavarësinë.

194

10.2. ILUSTRIME GRAFIKE

10.2.1. Slobodan Milosheviç duke folur në Kosovë në 600

vjetorin e Betejës së Fushë Kosovës në 28 qershor 1989

Burimi: Tomislav Peternek/ Polaris

10.2.2. Nënshkrimet mbi marrëveshjen për formimin e qeverisë

së unitetit – Rambuje, 23 shkurt 1999.

195

10.2.3. Shpallja e Pavarësisë në Parlamentin e Kosovës.

Kryeministri i Kosovës, z. Hashim Thaçi, duke mbajtur fjalën solemne me rastin e

shpalljes së Kosovës së pavarur në Parlamentin e Kosovës në datën 17 shkurt 2007.

Burimi: www.kryeministri-ks.net

10.2.4. Elfie Kadriaj

Kjo fotografi e Wade Goddard, publikuar në New York Times, në datë 8 tetor 1998,

tronditi opinionin botëror. Në këtë foto tregohet një vajzë, Elfije Kadriaj, e cila ishte e

sëmurë që nga lindja dhe vëllai i saj i

vogël e ka shtyrë me karrocë në pyll për

t’i shpëtuar reprezaljeve të forcave

paraushtarake serbe. Elfija, e sëmurë, e

vetme, e pafuqishme, në mes të pyllit...

Burimi: New York Times

196

10.2.5. Harta e Kosovës Veriore, sipas Planit të Ahtisarit për

Rajonin e Mitrovicës

Burimi: Agjencia Kadastrale e Kosovës e përshtatur nga Grupi Ndërkombëtar i Krizave (ICG)

197

10.2.6. Harta e Komunave të Kosovës Qendrore dhe Lindore,

sipas Planit të Ahtisarit

Burimi: Agjencia Kadastrale e Kosovës e përshtatur nga Grupi Ndërkombëtar i Krizave (ICG)

198

10.2.7. Certifikata e çmimit Nobel për Paqe, akorduar BE-së në

vitin 2012.

Burimi: The Nobel Foundation 2012

10.2.8. Një foto ilustruese e pozicionit aktual të Kosovës në

arenën ndërkombëtare.

Burimi: Presseurop

199

Promovimi i formave demokratike të qeverisjes në territoret e prekura nga konfliktet e

armatosura, ka tërhequr interesin e gjerë të studiuesve, në përputhje edhe me angazhimin gjithnjë

në rritje të organizatave ndërkombëtare/rajonale në adresimin e sfidave të panumërta dhe të

larmishme për të ndërtuar premisat për ndërtimin e paqes të qëndrueshme në këto territore.

Transformimi i shoqërive të shkatërruara nga konflikti në shoqëri demokratike përmes ndërhyrjes

dhe ndihmës të jashtme, bazohet kryesisht në bindjen se deficiti i demokracisë inkurajon

konfliktet e armatosura. Njëkohësisht, në këtë kontekst supozohet se shoqëritë demokratike nuk

luftojnë me njëra tjetrën, si dhe vendosja e demokracisë do të ndihmojë për të thyer ciklin e

dhunës, për të krijuar paqe të qëndrueshme dhe mundësuar zhvillimin e qëndrueshëm.

Në rastin e Kosovës, që nga vendosja e administratës së përkohshme të OKB-së në 1999 dhe të

EULEX-it në 2007, krijimi i një shoqërie të qëndrueshme dhe multi-etnike, ka qenë kryefjala e

çdo mesazhi të përcjellë prej komunitetit ndërkombëtar në adresë të kosovarëve për të garantuar

mbarëvajtjen e proceseve tranzitore të zhvillimit paqësor dhe demokratik të Kosovës. Deri në

vitin 2012, pas 12 viteve të administrimit ndërkombëtar, edhe pse deri në këtë periudhë

pavarësinë e Kosovës e kanë njohur 75 vende nga bashkësia ndërkombëtare dhe ky numër është

në rritje progresive, nga vrojtimi i situatës në terren një gjë është e qartë: shoqëria kosovare është

ende e ndarë. Komuniteti ndërkombëtar nuk ka qenë plotësisht i suksesshëm në krijimin e

shoqërisë multi-etnike në Kosovë. Komunitet në Kosovë, veçanërisht ato serbe dhe rome, jetojnë

të ndarë nga komuniteti shumicë dhe më e rëndësishmja, jetojnë në një situatë pasigurie mbi të

ardhmen e tyre.

Fusha e studimit: Marrëdhëniet ndërkombëtare

Fjalët kyçe: Kosova, UNMIK, EULEX, multi-etnike, integrimi, decentralizimi, kohezioni social

***

The issues of promoting democratic governance in the territories affected by armed conflicts have

attracted wide interest of researchers. This trend goes in line with the growing commitment of the

United Nations and other international regional organizations, such as NATO and EU in their

efforts to build preconditions of durable and sustainable peace in those territories. The

transformation of the conflict affected societies into democratic ones, through external

intervention and assistance, is based largely on the common shared belief that it is the deficit of

democracy, which encourages the break out of violent internal conflicts. Simultaneously, in this

context it is assumed that the establishment of democracy, will help to break the cycle of

violence; maintain peace and achieve sustainable development.

In the case of Kosovo, since the establishment of the UNMIK in 1999 and EULEX in 2007, the

creation of a stable and multi-ethnic society, has been the key word of any message transmitted

by the international community to the people of Kosovo, aiming at guarantying a steady progress

on the peaceful and democratic transformation of Kosovo. By 2012, after 12 years of the

international administration, although Kosovo's independence has been recognized by 75

countries and this number is increasing progressively, from the ground observations, one thing is

clear: Kosovo society is still divided. The international community has not been successful in

establishing a multiethnic society in Kosovo. Communities in Kosovo, in particular Serbian and

roma, are living separately and remain uncertain about their future.

Study area: International relations

Keywords: Kosovo, UNMIK, EULEX, multiethnic, integration, decentralization, social cohesion

INSTITUTI I STUDIMEVE EVROPIANE - Doktoratura ne UT · PDF fileKorniza ligjore dhe funksionimi...

Documents

Transcript of INSTITUTI I STUDIMEVE EVROPIANE - Doktoratura ne UT · PDF fileKorniza ligjore dhe funksionimi...