Instituti i Sigurimeve të Kujdesit Shëndetësor (ISKSH) · 2018-05-30 · te sigurimeve...

Na kontaktoni ne:Instituti i Sigurimeve të Kujdesit Shëndetësor (ISKSH)Rruga “Sami Frashëri”, Lagjia 8, Tiranë.Tel: +3554230984Fax: +3554274953

www.isksh.com.alPergatiti: Etiola [email protected]

tel&fax: +3554259855

Perktheu: Mimoza Backa

Desing & Layout: Ilir Mullaj

Shtypur ne shtypshronjen“AlbPAPER”

Tel / Fax: 04 2358937

Materialet e paraqitura në këtë botim mbrohen nga e drejta e autorit dhe nuk mund të riprodhohen pa bërë të ditur me saktësi burimin dhe autorësinë.

Dhjetor 2012

Ky eshte nje botim special i Institutit te Sigurimeve te Kujdesit Shendetesor (ISKSH) ne kuader te 100 vjetorit te

Pavaresise se Shqiperise si dhe per te promovuar ligjin e ri te sigurimeve shendetesore.

100 vjet shtet shqiptar

4

Revista FOKUS

Instituti i Sigurimeve te Kujdesit Shendetesor ne bashkepunim me fondacionin gjerman “Konrad Adenauer” organizuan konferencen me teme “Evoluimi I legjislacionit shendetesor per vendosjen e ekonomise sociale te tregut ne 100 vjet shtet shqiptar”, ku merrnin pjese drejtoresha e ISKSH-se znj. Elvana Hana, ministri I shendetese z. Vangjel Tavo, ambasadorja e Gjermanise, znj. Carolla Muller-Holtkemper si dhe mjeket me te njohur shqiptare te disa brezave.Ne konference u shfaq dokumentari

me teme “Rrugetimi I Legjislacionit shendetesor ne 100 vjet shtet shqiptar te pavarur”, i pergatitur nga Instituti i Sigurimeve te Kujdesit Shendetesor, me ndihmen e Televizionit Scan.

Ne konference referuan gjithashtu mjeke te njohur si prof. Isuf Kalo, prof. Adelina Mazreku, Dr. Dine Abazaj si dhe ne emer te Qeverise Shqiptare, pershendeti keshilletarja e kryeministrit, Dr. Mirela Tabaku.

“Evoluimi i Legjislacionit Shendetesor per vendosjen e ekonomise sociale te tregut ne

100 vjet Shtet Shqiptar”

Gjate konferences se organizuar nga ISKSH dhe Fondacioni gjerman “Konrad Adenauer”


5

Revista FOKUS

Kam privilegjin te jem para nje auditori te tille, me mjeke dhe profesore te nderuar qe kane vene gure te rendesishem themeli ne shendetesine shqiptare.

Me lejoni fillimisht t’I uroj mireseardhjen dhe te falenderoj perzemersisht drejtorin te ri te Fondacionit Konrad Adenauer ne Shqiperi, z, Thomas Schrapel, i cili mirepriti menjehere idene per organizimin e kesaj konference ne kuader te 100 vjetorit te pavaresise se Shqiperise dhe promovimit te ligjit te ri te sigurimeve shendetesore. Falenderoj gjithashtu, ambasadoren e Gjermanise, znj. Carola Muller-Holtkemper, e cila I ka mbeshtetur gjithmone aktivitetet tona ne kuader te implementimit te ekonomise sociale te tregut.

Te nderuar pjesemarres,

Perpjekjet per te ngritur, e me tej, reformuar sistemin shendetesor shqiptar jane te hershme. Dokumentat e arkivit te shtetit, tregojne se, hapat e pare te krijimit te sistemit shendetesor datojne ne fillesat e shtetit shqiptar, ku gjejme format e para te nje sistemi qe nuk zgjidh vetem emergjencat akute, por gjeneron ide per te mbajtur

ne kembe nje sherbim qe t’i rezitoje kohes.

Elementet e pare solidare- mbrojtjen ndaj te varferve, te sanksionuar ne ligje e rregullore, I gjejme qe ne vitet ’20, ku nuk mungojne dhe idete inovatore per ngritjen dhe funksionimin e sherbimeve shendetesore - sikurse ishte kontraktimi i mjekeve privat; vendosja e koncepteve te para te kontrates me personelin shendetesor (ku perfshiheshin masa drastike ndaj rryshfetit); futja e elementeve te pare te pageses dhe bashkepageses; masa te forta per licensimin e mjekeve etj.

Por sigurisht rruga drejt ngritjes dhe permiresimit te sistemit shendetesor ka patur edhe kthim mbrapa sa I takon organizimit gjate sistemit komunist, ku edhe pse ndodhi masivizimi I

Fjala e drejtoreshes se ISKSH-së, Dr. Elvana Hana

I nderuar z. Minister I Shendetesise, Vangjel TavoE nderuar Ambasadore e Gjermanise, znj.Carola Muller-Holtkemper,I nderuar z. Thomas Schrapel, Drejtor i Fondacionit Konrad Adenauer në Shqipëri, Te nderuar profesore te njohur qe jeni te pranishem,


6

Revista FOKUS

shendetesise, shtetezimi i plote zeroi elementet e konkurrences, por mbi te gjitha solli nje ulje te ndjeshme te cilesise se sherbimit.

Jemi deshmitare te gjithe se, ringritja e sistemit shendetesor pas kolapsit nga ndryshimi I sistemeve ne vitet ‘90 - me privatizimet e para dhe krijimin e institutit te sigurimeve shendetesore, ishte dhe eshte ende sot, nje rruge e veshtire ne perpjekje per te reformuar sistemin tone shendetesor.

Por nga ana tjeter, status quo-ja nuk eshte nje zgjidhje, ndaj reforma shendetesore qe vjen permes ligjit te ri te sigurimeve shendetesore, nuk eshte nje luks I tepruar, por nje nevoje per njerezit. Reformimi I sistemit shendetesor, eshte gjeja me e rendesishme qe te gjithe bashke mund te bejme per Shqiperine sot.

Pas perpjekjeve shumevjecare per ndarjen e financimit te sherbimeve nga politikat shendetesore, fale nje pune te madhe te stafit te ISKSH-se, mbeshtetjes se Ministrise se Shendetesise, te Qeverise, aktoreve te tjere dhe partnereve tane nderkombetare- sot mund te flasim per nje ligj ambicioz te sigurimeve shendetesore, ligj qe pritet te hyje ne fuqi ne fund te marsit te vitit 2013.

Ku ligj bazohet ne parimin e solidaritetit, mbrojtjen e te varferve dhe ka si synim te realizoje mbulimin universal te popullates per perfitimin e sherbimeve te kujdesit shendetesor. Por, eshte e nje rendesie paresore, krijimi I terrenit te pershtatshem per funksionimin e ligjit, sic eshte akreditimi I institucioneve shendetesore si publike ashtu edhe private, nje process themelor ne perfshirjen e metejshme te sherbimeve shendetesore ne skemen e sigurimeve.

Me ligjin e ri te sigurimeve shendetesore, Instituti do te quhet “FONDI i sigurimit te detyrueshem per kujdesin shendetesor” dhe do te menaxhoje financimin e shërbimeve të kujdesit shëndetësor.

Por per nje financim te mire te sherbimeve shendetesore, duhet te vazhdojne investimet per ruajtjen e te dhenave ekzistuese, ne menyre qe te evidentohen te gjitha sherbimet e dhena per pacientet dhe duhet patur parasysh qe, struktura e shpenzimeve te jete ne favor te prevencionit, pasi sjell shkurtim te kostove dhe mbi te gjitha, rrit cilesine e jetes per pacientet.

Fakti qe ne kemi nje popullesi me te moshuar, nuk eshte e vetmja arsye pse ne kemi kosto ne rritje, por edhe sepse shpesh ngaterrohet nga te gjithe, se, sherbimi me I shtrenjte, eshte sherbim me I mire apo sepse, per nje shkak apo nje tjeter, sherbimet kane filluar te fragmentohen, duke I dhenen me shume perparesi sasise dhe jo cilesise.

Per kete arsye, ka nje nevoje imediate per krijimin e paketave te sherbimeve qe parashikohen ne kete ligj. Keto paketa, do te jene te mirëpërcaktuara dhe shumë transparente, çka përbën dhe një element të rëndësishëm kundër korrupsionit. Transparenca do të jetë në të gjithë elementët, që nga futja e pacientit në sistem deri tek kostot që paguan Fondi për pacientët, në çdo hallkë të sistemit, për çdo lloj shërbimi.

Ka nevoje per nje permiresim te modelit te pagesave ne spitale dhe dhenien e bonuseve per paciente te trajtuar e te sheruar - qe parashikohet ne ligj - duke e vene theksin dhe promovuar jo me shume trajtime, por me shume shendet!

Pavarësisht se ligji vë theksin tek sistemi publik shëndetësor, që është dhe pjesa më e rëndësishme e tij, në të lihet hapësirë dhe për sherbimin privat. Kontraktimi me sherbimin privat, do te rrise mundesite dhe alternativat e marrjes se sherbimeve


7

Revista FOKUS

shendetesore nga ana e popullates por ne shpresojmë që sektori privat, pas akreditimit dhe konsolidimit të tij, të sjellë cilësi të mirë dhe konkurencë reale ne treg.

Kontraktimi I spitaleve private per paketa sherbimi te caktuara, apo pjese te tyre, do te behet pas procesit te akreditimit dhe nëse sjellin risi dhe ulje të çmimeve në krahasim me publikun, por edhe cilësi më të mirë në raste të tjera, duke lejuar edhe bashkëpagesën - menyra e aplikimit te se ciles eshte per t’u percaktuar.

Do të krijohet per here te pare, regjistri i ri i dhënësve privatë të shërbimit, i cili do të përfshijë vetëm subjekte të licensuara dhe akredituara, dhe me tej, do të jetë Keshilli Administrativ i ISKSH-se, i cili do të miratojë metodat dhe kriteret e kontraktimit per dhenesit e sherbimeve shendetesore duke stimuluar aksesin e sherbimeve, efektivitetin e kostos se tyre dhe rritjen e cilesise se sherbimeve ndaj popullates.

Te dashur kolege,

Une e di qe ka patur shume diskutime per pjesen se sa kushton kjo reforme, por kjo do te shihet pak nga pak, pasi implementimi I saj do te behet hap pas me hapi, duke patur parasysh kosto-efektivitetin.

Ky eshte nje test per vendimmarresit, aktoret e interesuar dhe shoqerine, nese do te mbajne drejt balancen e futjes se sherbimeve te reja me ristrukturimin dhe rritjen e aksesit te sherbimeve shendetesore ekzistuese.

Sic do ta shihni dhe nga dokumentari, vetem Qeverite nuk e zgjidhin dot problemin me nje shkop magjik, sado mbeshtetese dhe positive te jene ato. Ne jemi te gjithe bashke pjese e zgjidhjes. Te mos kemi asnje dyshim, kosto e mosveprimit, eshte me e madhe. Kjo eshte nje sfide qe na perket ne te gjitheve, dhe ne te gjithe se bashku, mund te japim me te miren!


8

Revista FOKUS

Historia e sistemit shëndetësor nis me vlerësimin e njeriut

për jetën. Njerëzimi, gjatë historisë së tij për shërbimet shëndetësore ka njohur dhe përdorur sisteme të ndryshme të shëndetit dhe financimit, në kohë apo hapësirë, mbështetur në kushte, tradita dhe zhvillime shoqërore, juridike dhe financiare.

1912-1944

Mbas një periudhe 5 shekullore nën sundimin otoman,

Shqipëria e fitoi pavarësinë vetëm më 28 Nëntor të vitit 1912. Në fillimet e tij, shteti shqiptar trashëgoi një nivel e strukture shoqërore dhe ekonomike shumë të prapambetur e rudimentare. Me shpalljen e pavarësisë së shtetit shqiptar, u konkretizuan dhe sfidat e para me të cilat do të përballej populli ku sigurisht nën nivelin e lartë të varfërisë dominonte problemi i kujdesit shëndetësor. Në vitet e para të pavarësisë, infrastruktura si dhe profesionalizmi mjeksor mungonte seriozisht në viset shqiptare ku mund

“Rrugetimi i Legjislacionit Shendetesor në 100 vjet shtet shqiptar të pavarur”


9

Revista FOKUS

të dallojmë se krahas numrit të kufizuar të mjekëve dhe farmacistëve shqiptar të cilën punonin në vend, licensoheshin vazhdimisht mjek të huaj nga Austria, Italia dhe Franca për të përballuar domosdoshmëritë e popullatës.

Në këtë kohë u ngrit dhe Drejtoria e Përgjithshme e Shendetësisë, e cila fillimisht do të funksiononte pranë ministrisë së brendshme. Ky institucion ishte i pari i cili përligji të gjitha funksionet shëndetësore, ku dominonin spitalet rajonale, nën drejtimin dhe sipas strategjisë qeveritare. Ishin pikërisht këto përpjekjet e para të shtetit shqiptar për të ligjëruar dhe standartizuar shërbimet shëndetësore në vend, duke ndjekur modelin europian perëndimor, por dhe duke aplikuar rregullore dhe ligje të përshatshme për situatën.

Pas realizimit të funksionimit pothuajse të plotë të spitaleve dhe qendrave shëndetësore në vend, në vitin 1923, qeveria shqiptare hartoi për herë të parë të plotë buxhetin e përcaktuar me fonde sipas secilit qytet I cili kishte një spital.. (material buxheti 1923 f.152.195). Tirana 54000 franga për 50 shtretër, Vlora dhe Korça gjithashtu 54000 franga për 50 shtretër, ndërsa Elbasani dhe Berati nga 25000 franga për 25 shtretër.

Në vitin 1925, qeveria shqiptare vendosi të ndërtojë ligjin për organizimin e shërbimeve shëndetësore


10

Revista FOKUS

ku u përcaktuan pikërisht kategoritë e mjekëve të cilët do të shërbenin në qendra dhe spitale shëndetësore. Gjithashtu në nenet e ligjit përcaktohet struktura drejtuese e shërbimeve me drejtorin e shëndetësisë dhe inspektoriatin shëndetësor. Ky ligj i dha kompetencat e plota drejtorisë së shëndetësisë mbi licensimin, kontrollin si dhe përgatitjen e buxhetit. Më tej ligji për organizimin e shërbimeve shëndetësore, në nenet e përcaktuara qartësonte sistemin e vaksinimit së bashku me masat për epidemitë e ndryshme, veconte mjekët shëtitës të cilët dërgoheshin në zona të infektuara si dhe jepte udhëzime për krijimin e karantinave kundër sëmundjeve që përhapen në kufij. Një tjetër problematikë e prekur nga ligji i vitit 1925 ishte dhe sigurimi i mjekimeve dhe barnave për të vobektit ku si komunat, ashtu dhe qendrat shëndetësore duhet të ofronin shërbimin falas.

Në vitin 1927, nëpërmjet një ligji të posacëm, u përmirësuan disa pika të ligjeve të mëparshme. Mjekët nuk duhet të ishin më vetëm shtetas shqiptar, por me anë të taksimit, u përcaktuan tarifat

prej 300 franga p ë r


11

Revista FOKUS

mjekët e huaj, dhe 100 franga për mjekët shqiptar. Në të njëjtin ligj u detajua dhe formimi i kulturës profesionale mjekësore ku kërkohej ngritja e sindikatës shqiptare pan-mjekësore si dhe rritja e formimit edukativ në këtë fushë.

Pesë vjet më pas, në vitin 1932, si pasojë e vështirësive financiare që po kalonte shteti shqiptar, me anë të një ligji të posaçëm i cili fliste pikërist për tarifat e pagesës që duhe të aplikoheshin në spitale. Ekzaminimet laboratorike kushtonin nga 1 deri ne 8 franga, operacionet ndaheshin sipas shkallës së vështirësive nga 100 deri në 300 franga ari, si dhe pagesa për ditë-qëndrim e cila kushtonte 8 franga ari ndahej ë 2 franga për mjekun dhe 6 franga për spitalin.

Në vazhdën e hapave të parë të konceptit të sigurimit shëndetësor, në vitin 1934, mbështetur në nenin 100 të ligjit për


12

Revista FOKUS

gjysma e kësaj takse për shitësit ambulantë.

Në vitin 1936 kërcënimi shëndetësor i popullit ishin epidemitë e ndryshme të cilat me anë të një ligji u sanksionuan duke e kthyer në detyrim vaksinimin, kryesisht kundër sëmundjes së Li-së.

Ishte viti 1937 në të cilin Mbreti Zog, urdheron me nje shkrese te posacme Kryeministrine per ngritjen e nje komisioni nen kryesimin e Ministrit te Puneve te Brendshme me 8 anetare , dy prej te cileve mjeke te huaj, per pergatitjen e nje programi pune 5 vjecar per shendetesine publike. Ishte pikërisht kjo strategjia e parë afatgjatë për sektorin e shëndetësisë shqiptare.

Një vit më vonë, në vitin 1938 Drejtoria a Pergjithshme e Shendetesise leshoi nje Qarkore per gjithe spitalet lidhur me deklarimin e detyruar mujor dhe tre mujor te semundjeve ngjitese. Ne zbatim te saj, drejtoret e spitaleve te rretheve duhet të raportonin periodikisht lidhur me rastet e semundjeve ngjitese te trajtuara, te tilla si: Malarie, Sifiliz, Tifo, TBC, Disanteri, Antrax, Difteri dhe puna qe ishte bere me to.

1944-1990

P ërfundimi i luftës së dytë botërore, së bashku me shkatërrimin e një

pjese të globit, e radhiti Shqipërinë ndër vendet përkrahëse të kampit socialist. Ndjekëse e fortë e vendeve

bashkitë, u vendos t a k s a prej 5 franga ari për të g j i t h ë kategoritë e personave të cilët prodhojnë produkte ushqimore dhe ndikojnë mbi shëndetin e popullatës si dhe u aplikua


13

Revista FOKUS

të Lindjes, Shqipëria dhe struktura e saj shoqërore nisën të përgatiten për tu përshtatur me legjislaturën dhe jetesën shoqërore të këtyre shteteve ku një ndër ceshtjet kryesore sigurisht e përbënte shtetëzimi i kujdesit dhe shërbimimt shëndetësor. Pikërisht në vitin 1944, ashtu si në fusha të ndryshme të shoqërisë shqiptare, edhe sistemi shëndetësor nisi të riformohej duke u bazuar në koncepte trandicionale dhe njëkohësisht të përshtatshme me kohën. Organizimi shëndetësor ne rang ministror dhe ekzekutiv u përcaktua nga qeveria e re, e cila më 22 tetor të vitit 1944, nënvijëzoi etapat dhe pikat qendrore të interesit në këtë sektor. Ndër to mund të përmendim përcaktimin e detyrës themelore të shërbimit shëndetës për të përmirësuar dhe ruajtur shëndetin e popullit nëpërmjet reformimit të legjislacionit dhe drejtimit strukturor dhe organizativ të shëndetësisë.

Në muajt në vazhdim, me përcaktimin e ministrit të shëndetësisë si dhe organeve përgjegjëse për hartimin dhe zbatimin e ligjit mbi kujdesin shëndetësor, u ndërtua dhe inventari kombëtar i pajisjeve, ambjenteve dhe personelit të kualifikuar shëndetësor në Republikën e Shqipërisë. Këtu ndodheshin të renditur numrat e shtretërve në spitale, ambulancave, dispancerive antimalarike si pasojë e sëmundjeve ngjitëse që qarkullonin në atë kohë, materniteteve, ilaceve si dhe aparaturave profesionale. Gjithashtu u përcaktuan faktorët kryesor ndikues në fomimin professional të personelit në këtë sektor duke renditur numrin dhe


14

Revista FOKUS

cilësinë e mjekëve, infermierëve dhe sigurisht mamive.

Pas përcaktimit të kushteve bazë aktuale mbi të cilat do të ngrihej sistemi i kujdesit dhe shërbimit

shëndetësor, qeveria e kohës vendosi të përcaktonte tarifat monetare sipas së cilave do të

f u n k s i o n o n t e kjo fushë. Rregulloret e tarifimit tregonin se si do të krijohej, organ izohe j dhe funksiononte shërbimi i poliambulancave dhe ambulancave, si dhe qartësoheshin tarifat për analizat laboratorike, punimet dentistike,


15

Revista FOKUS

shërbimet në spitale si dhe tarifat për mjekët privat.

Ishte pikërisht viti 1946 më 11 korrik, ditë në të cilën shteti shqiptar mori vendimin qeveritar për të shtetëzuar të gjitha shërbimet mjekësore, klinikat private, materialet dhe mjetet e punës, veglat dhe aparaturat mjekësore, kirurgjikale, radiologjike si dhe laboratore. Ishte etapa e parë e rrugës së gjatë të aplikimit të sistemit Shemasko, të emëruar për nder të mjekut rus Nikolai Semashko dhe të stërprovuar në Bashkimin Sovjetik.

Më pas, rreth 10 muaj më vonë, Shqipëria njohu konceptin e sigurimeve shoqërore duke përcaktuar dhe hartuar jo vetëm legjislacionin e nevojshëm në këtë drejtim por edhe duke ngritur Institutin e Sigurimeve Shoqërore, institucion i cili gjatë tre viteve të para të punës, pra deri në vitin 1950 arriti të detajonte qartë ndarjen ndërmjet konceptit të të siguruarit dhe të pasiguruarit. Me anë të një vendimi të këshillit të ministrave më 18 shtator 1950, qeveria shqiptare, me qëllim rritjen e cilësisë dhe efikasitetit të shërbimeve shëndetësore ndaj të gjithë shtresave të shoqërisë, duke u nisur nga propozimet e ministrisë së shëndetësisë përcaktoi pikërisht uljen e tarifave të aplikuara në Institucionet shëndetësore. Nën këtë vendim u përfshinë shërbimet pa pagesë, ato me pagesë të reduktuar si dhe trajtimet special në raste të vecanta.

Por këto kohë, nga viti 1947 deri më 1950, gjithashtu e përballën popullin

dhe qeverinë shqiptare me një rrezik të pranishëm prej kohësh dhe kërcënues të qëndrueshëm, sëmundjet ngjitëse. Më 30 tetor të vitit 1947 u aprovua dhe ligji kundër sëmundjeve ngjitëse


16

Revista FOKUS

dhe epidemike të cilat deklaroheshin sëmundje infektive dhe në konstatimin e parë nga qendrat shëndetësore duhej me ligj të raportoheshin pranë organeve shëndetësore. Ishte pikërisht një luftë kundër epidemive të ndryshme.

Në 7 apo 8 vitet e ardhshme sistemi shëndetësor në vend kishte marrë trajtat e para serioze duke u kthyer në pikë referimi pë të gjithë nevojtarët dhe qytetarët shqiptar. Por zonat rurale vazhdonin të vuanin nga mungesa e kujdesit dhe shërbimit shëndetësor duke u detyruar të udhëtonin drejt qyteteve me shpenzime parash si dhe vonesa që mund të kushtonin shtrenjtë. Për këtë në vitin 1954 u mor vendimi për ngritjen e spitaleve rurale si institucione shëndetësore, të vendosura në lokalitete dhe krahina të largëta nga zonat urbane, si dhe me struktura dhe personele të kufizuara sipas kërkesave të popullsisë së vendit.

Me ngritjen e legjislacionit përkatës, përvetësimin dhe kontrollin total të aparaturave dhe të gjithë sistemit shëndetësor në vend, krijimit të inventareve dhe bazës së informacionit mbi sistemin e kujdesit shëndetësor në zonat urbane dhe rurale, Shqipëria dukej se kishte marrë formë të dukshme në fytyrën e shërbimeve mjekësore që ofronte për shtetasit e saj. Gjithashtu shteti ishte përgjegjës edhe për qytetarët e huaj në republikën e Shqipërisë, vecanërisht ata të angazhuar në përfaqësitë e huaja. Në këtë drejtim, këshilli I ministrave, më 22 nëntor 1962, pikërisht 1 vit përpara aplikimit të plotë të sistemit Semashko, vendosi dhe rregulloren tarifore mbi shërbimet shëndetësore të përfaqësive diplomatike, duke e kthyer shtetin në sovran absolut të shërbimeve shëndetësore në vend.

Në vitin 1963, kuvendi i popullor i Shqipërisë, në kuadër të shtetëzimit të të gjithë shërbimeve të ofruara në republikë, miratoi disa ligje të rëndësishme pikërisht mbi shërbimin shëndetësor dhe dhënien falas të ndihmës mjekësore. Këto ligje kishin për qëllim rritjen dhe përfshirjen


17

Revista FOKUS

e plotë të shtetit në shëndetin e qytetarëve, duke përcaktuar udhëzimet e qarta nga ilacet e përdorura e deri tek ndërhyrjet kirurgjikale të kryera. Ishte pikërisht kjo pika kulminante gjatë së cilës u aplikua në të gjitha instancat sistemi SEMASHKO.

Në vitet në vazhdim vazhdoi të aplikohej I njëjti sistem I sigurimeve, shërbimeve dhe kujdesit shëndetësor, I cili ashtu si në vendet e tjera të lindjes kishte nxjerrë në pah problematika të thella në mundësimin e shërbimeve, ilaceve dhe personelit të nevojshëm.

Ishin pikërisht këto kohët më të vështira të shërbimit shëndetësor shqiptar ku pavarësisht se ekzistonin kuadro dhe mjek shumë të përgatitur, kushtet spitalore, aparaturat e amortizuara dhe financimet e pakta, e bënin trajtimin shëndetësor të vështirë dhe të paplotë.

1990-2012

Vitet 90 e gjetën Shqipërinë me një system ekonomik të rrënuar në të gjitha drejtimet dhe fushat, përf-

shirë edhe sektorin shëndetësor. Pavaresisht se sherbimi shendetesor vazhdonte te deklarohej falas, kishte mung-esa bazike ne barna, aparatura e gjithcka tjeter te domos-doshme per trajtimin e pacienteve.

Në këto kushte dhe me këtë kolaps të dukshëm, kërkohej riorganizimi i sistemit shëndetësor, administrimi efikas i strukturave përgjegjëse, mjeteve financiare të nevojshme si dhe mundësimi imperative I ngritjes së sistemit të sigurimeve shëndetësore. Ne kete forme, ndaheshin rolet e aktoreve institucionale te vendit ne politikberje dhe financues, ne perputhje me ndryshimet, politike, sociale dhe ekonomike.

Krijimi i sistemit të sigurimeve shëndetësore përfaqë-sonte një reforme të ndërmarrë me synime të qarta


18

Revista FOKUS

Rimbursimin e barnave

Per tu pershtatur realiteteve te reja ne vite, u bene shume ndryshime ligjore, te cilat konsistonin te shmangnin financimin e fragmentizuar te sistemit shendetesor dhe kalimin e tij ne nje financues te vetem dhe strategjik sic eshte ISKSH-ja.

Aktualisht ISKSH-ja financon:

- Sherbimin shendetesor paresor ( Qen-drat shendetesore)

- Sherbimin shendetesor spitalor ( te gjitha spitalet publike ne vend)

- Rimbursimin e barnave per pacien-tet e siguruar, ( te listes se barnave te rimbursueshme).

Suksesi i sistemit kontributiv, ku mbeshtetet financimi i sigurimeve shendetesore ne Shqiperi, dhe pervoja gati 20-vjecare, solli domosdoshmerisht dhe hartimin e nje ligji teresisht te RI, “Per sigurimin e detyrueshem te kujdesit shendetesor ne R.SH” i cili u miratua me nr 10383 dt. 24.02.2011 dhe hyn ne fuqi ne Prill te vitit 2013.

Sipas ketij ligji, Instituti do te quhet “FONDI i sigurimit te detyrueshem per kujdesin shendetesor”, i cili menaxhon financimin e shërbimeve të kujdesit shëndetësor.

Ligji, nepermjet konceptit te blerjes se sherbimeve shendetesore nga Fondi, sipas PAKETAVE te sherbimeve shendetesore, te cilat ofrohen nga dhenesit e sektorit publik dhe privat, sipas nje cmimi te percaktuar per cdo pakete, do te

në shërbim të qytetarëve duke për-caktuar disa prioritete si : mënyrën e re të financimit dhe administrimit, shpërndarjen më të drejtë sipas parim-it të solidaritetit, shtimin e burimeve financiare si dhe përdorimin racional të burimeve për të ofruar mbrojtje sa më të gjerë sociale për popullatën. Kjo reforme zyrtarizonte rikthimin në sistemin kontributiv, apo si quhej ndry-she sistemi Bismark, ku në themel të tij qëndronte pikërisht parimi I solidar-itetit, pra paguajnë të gjithë në mënyrë që të përfitojë cili ka nevojë.

Instituti i Sigurimeve te Kujdesit Shendetesor ( ISKSH), u krijua mbeshtetur ne Ligjin Nr. 7870, dt. 13.10.1994 “Per sigurimet shendetesore ne RSH” te ndryshuar dhe Vendim të Këshillit të Ministrave nr. 613 dt. 20.12.1994 “Për miratimin e Statutit të Sigurimit të Kujdesit Shëndetësor”

Pikenisja e punes se ISKSH-se, ishte administrimi i fondeve te mbledhura nga kontributet dhe transfertat nga buxheti i shtetit te cilat perdoreshin per:

Pagesen e mjekut te familjes


19

Revista FOKUS

realizoje:

Mbulimin universal te popullsise ne perfitimin e sherbimeve te kujdesit shendetesor.

Duke synuar realizimin e nje mbulimi universal te popullates, ligji, ben ndarjen e te siguruarve ne dy kategori te medha: persona ekonomikisht aktive dhe persona ekonomikisht joaktive, ku gjejme nendarjes sipas vecorive ekonomike e sociale te seicilit grupim. Te dy kategorite jane te siguruara ne skemen e sigurimeve shendetesore,me ndryshimin e vetem qe kategoria e pare paguan vete kontributet, ndersa per kategorin e dyte do te paguaje buxheti i shtetit.

Ligji, po ne kete dispozite trajton edhe sigurimin vullnetar si dhe periudhen pritese per perfitim. Personat që nuk përfshihen në kategorine e parë dhe të dytë kanë të drejtë të bashkohen vullnetarisht me skemen e detyrueshme. Personat e siguruar vullnetarisht kanë të njejtat të drejta dhe detyrime si personat subjekte te sigurimit të detyruar nëse përmbushin kushtin e periudhës pritëse 6 mujore nga data e regjistrimit dhe derdhjes së kontributit deri në datën e lindjes së të drejtës për të përfituar.

Baza për llogaritjen e kontributit për personat ekonomikisht aktive është mesatarja mes pagës minimale dhe maksimale për efekt të llogaritjes së kontributeve. Kjo risi sjell transparence dhe stabilitet financiar ne strukturat financiare te fondit . Nderkohe masa e kontributit të sigurimit të detyruar shëndetësor është 3,4 % të bazës për

llogaritjen e kontributeve per te gjitha kategorite e mbuluar nga skema. Për të punësuarit, kontributet paguhen në masën 50% nga punëdhënësi dhe në masën 50% nga i punësuari.

Bazuar ne ligjin e ri, Fondi menaxhon aktivitetet e tij brenda burimeve të vlefshme financiare , nuk hyn ne borxhe dhe nuk mbulon shërbime të kujdesit shëndetësor jashtë paketës së sigurimit te detyrueshëm dhe sipas kontraktimeve përkatëse .

Per here te pare ne kete ligj eshte parashikuar realizimi i regjistrit te personave te siguruar identifikimi i tyre, pajisja e tyre me numrin e sigurimit. Gjithashtu eshte parashikuar ndertimi i regjistrit te dheneseve te sherbimit shendetesor.Ligji nderton nje sistem raportimi qe identifikon numrin e popullsise ekonomikisht jo aktive, dhe percakton saktesisht masen e kontributit qe shteti duhet te paguaje per ta duke iu referuar pages minimale te percaktuar nga Keshilli i Ministrave.

Fondi paguan dhënësit e shërbimeve shëndetësore vetëm për shërbimet e ofruara ndaj personave të siguruar dhe bazuar mbi termat dhe kushtet e kontratave respektive dhe anekseve të tyre. Këshilli Administrativ miraton procedurat dhe kriteret për lidhjen e kontratave dhe për pagesat, duke synuar në stimulimin e aksesit ndaj shërbimeve, kostos së efektivitetit dhe rritjes së cilësisë së shërbimeve të ofruara prej dhënësve private dhe publik ndaj komunitetit.

Skema Bismark e sigurimeve shendetesore (e aplikuar ne kete ligj) eshte nje skeme qe funksionon prej qindra vjetesh ne


20

Revista FOKUS

18

Neni 43 Ky ligj hyn në fuqi 2 vjet pas botimit në Fletoren Zyrtare.

K R Y E T A R E Jozefina Topalli (Çoba) Këshilltarë: Jonida Tafani Eglantina Jera Drejtore Juridike: Lefterie Lleshi

17

4. Në rast të përsëritjes së kërkesave për rimbursim për shërbime në bazë të kërkesave të rreme, i siguruari ndëshkohet me pezullimin e së drejtës për të përfituar shërbime shëndetësore të rimbursueshme nga 1 deri në 3 muaj.

Neni 39

Apelimet kundër vendimeve

1. Personat e siguruar, kontribuesit dhe dhënësit e kujdesit shëndetësor kanë të

drejtën e apelimit të vendimit të gjobës ose të pezullimit të përfitimit, në Drejtorinë e Përgjithshme dhe më pas në gjykatën e shkallës së parë.

2. Këshilli administrativ, me propozimin e Drejtorit të Përgjithshëm, miraton rregullat dhe procedurën e Komitetit të Shqyrtimit Administrativ në zyrën qendrore ose vendore të Fondit.

KREU VIII

DISPOZITA KALIMTARE

Neni 40

Përfituesit e sigurimit shoqëror

1. Derisa Fondi të vendosë regjistrimin, në përputhje me nenin 27 të këtij ligji, të gjithë personat e siguruar me anë të Institutit të Sigurimeve Shoqërore, janë automatikisht të regjistruar te Fondi i Sigurimit të Detyrueshëm të Kujdesit Shëndetësor dhe janë të detyruar për të paguar kontributet për sigurimin shëndetësor të detyrueshëm.

2. Instituti i Sigurimeve Shoqërore do të transferojë kontributet e sigurimit të detyruar shëndetësor te Fondi nëpërmjet Drejtorisë së Përgjithshme të Tatimeve për të gjithë personat e regjistruar te sigurimet shoqërore.

Neni 41

Ngarkohet Këshilli i Ministrave për nxjerrjen e akteve nënligjore në zbatim të

neneve 6 pika 4, 10 pika 6, 11 pika 2, 14 pika 1, 16 pika 3, 19 pika 5, 24 pika 1 shkronja “b”, 27 pikat 5 e 6, 29 dhe 32 pika 4 të këtij ligji.

Neni 42

Ligji nr.7870, datë 13.10.1994 “Për sigurimet shëndetësore në Republikën e Shqipërisë”, i ndryshuar, shfuqizohet me hyrjen në fuqi të këtij ligji.

16

2. Fondi publikon një raport statistikor vjetor.

KREU VII

SANKSIONE

Neni 37

Sanksionet lidhur me kontributet

1. Shkeljet e mëposhtme, kur nuk përbëjnë vepër penale, janë kundërvajtje

administrative dhe dënohen si më poshtë: a) mosregjistrimi ndëshkohet me gjobë me 25 000 lekë për çdo shkelje; b) vonesat e punëdhënësve në pagesën e kontributeve ndëshkohen me gjobë të

barabartë me 5 për qind të shumës së kontributeve të papaguara. Në asnjë rast shuma nuk mund të jetë më e vogël se 10 000 lekë;

c) evazioni për pagesën e kontributeve, deklarimi i kontributeve më të ulëta dhe vërtetimi i rremë, kur nuk përbëjnë vepër penale, dënohen me gjobë të barabartë me 100 për qind të diferencës së shumës së përllogaritur nga ajo që duhet të ishte në fakt;

ç) refuzimi për dhënien e informacionit, në përputhje me dispozitat e këtij ligji dënohet me gjobë 10 000 - 50 000 lekë për çdo shkelje.

2. Gjobat vendosen në përputhje me ligjin nr.9920, datë 19.5.2008 “Për procedurat tatimore në Republikën e Shqipërisë”, të ndryshuar.

3. Mospagesat e kontributeve i heqin të drejtën shtetasve për përfitim të shërbimeve shëndetësore të rimbursuara nga Fondi për periudhën e mospagimit të kontributit.

Neni 38

Sanksionet për skemën e sigurimit të detyruar

1. Dhënësit e shërbimit shëndetësor ndëshkohen për shkelje të dispozitave të këtij ligji dhe të kontratës me Fondin e Sigurimeve Shëndetësore. Penalitetet parashikohen në kontratat e veçanta dhe mund të variojnë nga gjoba në lekë deri në përqindje të shumës së kontratës.

2. Shkeljet serioze, të përsëritura të detyrimeve kontraktore nga dhënësit e shërbimeve shëndetësore dhe refuzimi për t’iu nënshtruar kontrollit dhe inspektimit nga Fondi përbëjnë një shkak për prishjen e kontratës dhe heqjen e dhënësit nga Regjistri i Dhënësve të Përzgjedhur të Shërbimeve Shëndetësore. Në të tilla raste, dhënësi i kujdesit shëndetësor mund të riaplikojë për t’u përfshirë në regjistër, pasi ka kaluar një periudhë kohore njëvjeçare.

3. Kërkimi i rimbursimeve për shërbime në bazë të kërkesave të rreme nga të siguruarit, kur nuk përbën vepër penale, përbën kundërvajtje administrative dhe dënohet me gjobë në masën 50 000 lekë. Vendimi merret nga Fondi, në përputhje me ligjin nr. 10 279, datë 20.5.2010 “Për kundërvajtjet administrative”.

15

4. Këshilli i Ministrave përcakton institucionet ose organizmat e tjerë që duhet të ofrojnë të dhëna rregullisht, sipas nevojave të Fondit.

5. Fondi lidh marrëveshje ndërinstitucionale për shkëmbimin, në mënyrë të vazhdueshme, të informacionit të hollësishëm me entet private dhe publike, sipas pikave të mësipërme të këtij neni, duke marrë dhe duke analizuar informacionin e tyre.

Neni 33

Detyrimi i raportimit të dhënësve të kontraktuar të kujdesit shëndetësor

1. Dhënësit e shërbimit shëndetësor janë të detyruar t’u dorëzojnë Ministrisë së

Shëndetësisë dhe Fondit, peridiokisht, informacion për veprimtarinë e tyre, sipas detyrimeve për raportim, të parashikuara në kontratat me Fondin.

2. Mosraportimi i pajustifikuar si më sipër përbën shkak për zgjidhjen e kontratës dhe heqjen e dhënësit të shërbimit shëndetësor nga Regjistri i Dhënësve të Përzgjedhur të Shërbimeve Shëndetësore për një periudhë kohe të caktuar, nga këshilli administrativ, me propozimin e Drejtorit të Përgjithshëm.

Neni 34

Konfidencialiteti i informacionit

I gjithë informacioni për shëndetin e një personi të siguruar, i mbledhur dhe i transferuar në Fond, është konfidencial. Fondi administron informacionin e krijuar sipas këtij ligji, në përputhje me rregullat e parashikuara në legjislacionin në fuqi, veçanërisht legjislacioni për mbrojtjen e të dhënave personale.

Neni 35

Informimi publik

1. Fondi ka detyrim ligjor të informojë publikun e gjerë periodikisht nëpërmjet mjeteve të shtypit, website-eve, revistave e broshurave, të publikuara prej tij, dhe mjeteve të tjera të komunikimit publik, për:

a) vendimet e marra, në zbatim të këtij ligji; b) veprimtarinë e Fondit; c) paketat e përfitimit; ç) pagesat e drejtpërdrejta dhe tarifat. 2. Fondi përgatit dhe publikon një raport vjetor të veprimtarive të tij të

përgjithshme, për popullsinë dhe shërbimet e mbuluara, si dhe financat e tij.

Neni 36

Statistikat

1. Fondi përpilon statistikat e nevojshme për sa i përket zhvillimit të shpenzimeve të sigurimeve shëndetësore. Ofruesit janë të detyruar t’i shpërndajnë informacionin e nevojshëm Fondit. Fondi respekton legjislacionin përkatës për mbrojtjen e të dhënave. 14

3. Fondi rimburson personat e siguruar, që marrin shërbime nga dhënësit e shërbimit shëndetësor brenda vendit, që nuk kanë kontratë me Fondin, vetëm në mungesë të dhënësve të kontraktuar të shërbimeve shëndetësore, pas verifikimit përkatës nga Fondi. Këshilli administrativ specifikon rastet e rimbursimit të personave të siguruar, si dhe rregullat e procedurat e rimbursimit.

4. Fondi ka të drejtë dhe detyrë të verifikojë çdo pagesë të dhënë në përputhje me termat dhe kushtet e kontratave dhe të refuzojë çdo kërkesë për pagesë në rastet e parashikuara në rregulloret financiare, të miratuara nga këshilli administrativ.

5. Pagesa e shërbimeve të dhënësve të shërbimit shëndetësor bëhet vetëm nëpërmjet llogarive bankare.

6. Zyrat vendore të Fondit paguajnë rregullisht, në përputhje me termat dhe kushtet në kontratat përkatëse, kërkesat e pagesave të dërguara prej dhënësve të kontraktuar të shërbimeve shëndetësore, pas verifikimit përkatës.

7. Procedura për paraqitjen e kërkesës për pagesë dhe verifikimi i tyre përcaktohen në rregulloret e hartuara nga Drejtori i Përgjithshëm dhe të miratuara nga këshilli administrativ.

Neni 31

Verifikimi i kërkesave për pagesë

1. Fondi ka të drejtë dhe detyrë të verifikojë vërtetësinë dhe rregullsinë e çdo

kërkese për pagesë të dhënësit të shërbimit shëndetësor, përpara se të kryejë pagesën. 2. Në rast të kërkesave për pagesë, që konsiderohen të tepërta apo jo të rregullta,

pagesa pezullohet deri në qartësimin ose korrigjimin e tyre. Në të kundertën pagesa refuzohet.

3. Procedurat e verifikimit dhe të kontrollit të kërkesave për pagesë përcaktohen në rregulloret e hartuara nga Drejtori i Përgjithshëm dhe të miratuara nga këshilli administrativ.

KREU VI

SISTEMI I INFORMACIONIT

Neni 32

Detyrimi i autoriteteve publike për të dhënë informacion

1. Fondi merr informacion nga Ministria e Financave për treguesit e zhvillimit makroekonomik, të dhënat për prodhimin e përgjithshëm bruto dhe informacione të tjera financiare për funksionimin e Fondit.

2. Fondi merr informacion nga Ministria e Shëndetësisë për politikat, strategjitë që kanë lidhje me sistemin shëndetësor, për të dhënat e gjendjes shëndetësore, si dhe informacione të tjera shëndetësore që kanë lidhje me funksionimin e Fondit.

3. Drejtoria e Përgjithshme e Tatimeve i jep informacion periodik Fondit për shumën e kontributeve të mbledhura të sigurimeve shëndetësore nga të gjitha subjektet që janë të detyruara të derdhin kontribute pranë kësaj drejtorie, për numrin e kontribuesve dhe listëpagesat përkatëse.

13

Neni 28

Identifikimi i të siguruarve

Identifikimi i personave të siguruar bëhet nëpërmjet dokumentit të identifikimit të sigurimit shëndetësor, të lëshuar nga Fondi.

Neni 29

Kontratat

1. Fondi paguan dhënësit e shërbimeve shëndetësore vetëm për shërbimet e ofruara ndaj personave të siguruar dhe në bazë të termave e të kushteve të përcaktuara në kontratat përkatëse.

2. Këshilli administrativ miraton procedurat dhe kriteret për lidhjen e kontratave dhe për pagesat, duke synuar në stimulimin e aksesit ndaj shërbimeve, kostos së efektivitetit dhe rritjes së cilësisë së shërbimeve të ofruara prej dhënësve privatë dhe publikë ndaj komunitetit.

3. Fondi lidh kontratë me dhënësit publikë të shërbimit shëndetësor, të licencuar nga autoriteti kompetent, dhe mbulon të gjitha shërbimet e ofruara nga dhënësi, të cilat janë të përfshira në paketën e shërbimeve, sipas nenit 10 të këtij ligji.

4. Fondi mund të lidhë kontratë me dhënësit privatë të shërbimit shëndetësor, të licencuar nga autoriteti kompetent. Kontrata përcakton shërbimet shëndetësore, që do të mbulohen nga Fondi. Kontratat lidhen për një kohëzgjatje të caktuar dhe mund të rinovohen.

5. Fondi ndërpret kontratën me një dhënës shërbimi në rastet kur analiza e performancës tregon se ky dhënës nuk përmbush kriteret, sipas pikës 2 të këtij neni. Përpara ndërprerjes së kontratës, Fondi duhet të informojë Ministrinë e Shëndetësisë, si dhe t’i caktojë ofruesit të shërbimit një afat të caktuar kohe, brenda të cilit ai duhet të plotësojë kriteret.

6. Fondi krijon Regjistrin e Dhënësve të Përzgjedhur të Shërbimeve Shëndetësore, në të cilin regjistrohen dhënësit e shërbimeve publike, si dhe ato private, të cilët plotësojnë kriteret e përmendura në pikën 2 të këtij neni.

Regjistri i Dhënësve të Përzgjedhur të Shërbimeve Shëndetësore miratohet nga këshilli administrativ dhe bëhet publik në faqen zyrtare të Fondit.

Neni 30

Pagesat ndaj dhënësve të shërbimeve të kujdesit shëndetësor

1. Këshilli administrativ përcakton dhe vendos format e ndryshme të pagesave ndaj dhënësve të shërbimeve të kujdesit shëndetësor dhe institucioneve të kujdesit shëndetësor, duke garantuar aksesin e popullatës ndaj shërbimeve, koston e efektivitetit të shërbimeve dhe rritjen e cilësisë së tyre.

2. Fondi paguan dhënës shërbimi të kontraktuar, për shërbime shëndetësore dhe barna e produkte mjekësore, të përfshira në paketat e sigurimeve të detyrueshme shëndetësore, të dhëna në përputhje me termat dhe kushtet e kontratave të nënshkruara prej tyre me Fondin.

12

Neni 25

Aftësia paguese e Fondit

1. Fondi menaxhon veprimtaritë e tij brenda burimeve të vlefshme financiare dhe nuk hyn në borxhe.

2. Fondi nuk mbulon shërbime të kujdesit shëndetësor jashtë paketës së sigurimit të detyrueshëm dhe jashtë kontraktimeve përkatëse.

Neni 26

Kontabiliteti dhe auditimi

Mbajtja e kontabilitetit dhe auditimi bëhen në përputhje me legjislacionin shqiptar në fuqi.

KREU V

PROCEDURAT

Neni 27

Regjistrimi dhe identifikimi i personave të siguruar

1. Të gjithë personat e përmendur në nenin 5 të këtij ligji janë të detyruar të regjistrohen te Fondi.

2. Punëdhënësit janë përgjegjës për regjistrimin te Fondi të punëmarrësve të tyre dhe për informimin e Fondit për:

a) numrin e personave që kanë siguruar; b) emrat e personave të siguruar dhe numrin e sigurimit; c) pagat e personave të siguruar; ç) masën e kontributit të personave të siguruar; d) periudhën e punësimit. 3. Të gjithë personat e regjistruar kanë një numër të sigurimit shëndetësor të

detyrueshëm dhe një dokument që vërteton regjistrimin e tyre në Fond e që identifikon personin e siguruar.

4. Personat, subjekt i sigurimit shëndetësor të detyrueshëm, regjistrohen në Fond brenda 30 ditëve nga data që bëhen subjekt i detyrimit për të paguar kontribute. Ndryshimet në statusin e personave të siguruar regjistrohen dhe evidentohen nga Fondi.

5. Këshilli i Ministrave përcakton institucionet publike përgjegjëse dhe periudhën gjatë së cilës kanë detyrim për të informuar Fondin për numrin dhe identitetin e personave, sipas kategorive të përmendura në nenin 5 të këtij ligji.

6. Këshilli i Ministrave vendos rregullat për regjistrimin dhe identifikimin e të siguruarve dhe mënyrën e paraqitjes së informacionit.

11

KREU IV

FINANCIMI I FONDIT

Neni 23

Burimet e financimit

Fondi ka burimet e financimit si më poshtë: a) kontributet e sigurimit të detyrueshëm shëndetësor, sipas pikës 1 të nenit 5 të

këtij ligji; b) kontributin e sigurimit të detyrueshëm shëndetësor prej Buxhetit të Shtetit nga

personat ekonomikisht joaktivë, sipas pikës 2 të nenit 5 të këtij ligji; c) kontributet e sigurimit shëndetësor vullnetar, sipas pikës 3 të nenit 5 të këtij

ligji; ç) transfertat nga Ministria e Shëndetësisë për subvencionimin e një pjese të

pagesave të drejtpërdrejta, sipas pikës 2 të nenit 11 të këtij ligji; d) transfertat nga Ministria e Shëndetësisë për shërbimet e kërkuara nga ajo,

përtej atyre të buxhetuara ose të kontraktuara nga Fondi; dh) transfertat e miratuara në Buxhetin e Shtetit për balancimin e buxhetit të

Fondit ose për kompensimin e mosrealizimit të kontributeve në procesin e zbatimit të buxhetit.

e) burime të tjera, dhurime, grante nga burime kombëtare dhe ndërkombëtare.

Neni 24

Struktura financiare e Fondit

1. Struktura financiare e Fondit është si më poshtë: a) sigurimi i detyrueshëm shëndetësor përfshin të gjitha të ardhurat nga

kontributet, burimet e tjera, sipas nenit 23 të këtij ligji, të ardhurat nga fondi rezervë, si dhe shpenzimet për pagesën e paketave të shërbimeve të kujdesit shëndetësor nën skemën e sigurimit të detyrueshëm shëndetësor;

b) fondi rezervë i sigurimeve të detyrueshme përbëhet nga tepricat e akumulueshme të të ardhurave ndaj shpenzimeve. Fondi rezervë është një fond emergjence për mbulimin e lëvizjeve të përkohshme dhe të deficiteve operative në sigurimin e detyrueshëm shëndetësor, në përputhje me rregullat e përcaktuara për këtë qëllim me vendim të Këshillit të Ministrave. Fondi rezervë nuk duhet të kalojë 10 për qind të shpenzimeve vjetore të Fondit;

c) administrimi përfshin shpenzimet korrente dhe kapitale për menaxhimin e Fondit;

ç) sigurimi shëndetësor vullnetar, i cili konsiston në të ardhurat dhe shpenzimet nën kontratat e sigurimeve shëndetësore.

2. Mjetet monetare të Fondit depozitohen në banka të licencuara dhe të regjistruara në Republikën e Shqipërisë.

9

2. Drejtori i Përgjithshëm përzgjidhet nga këshilli administrativ nga një listë me jo më pak se tre kandidatë, që plotësojnë kriteret.

3. Këshilli zgjedh Drejtorin e Përgjithshëm, me votim të fshehtë, me 2/3 e votave të të gjithë anëtarëve të këshillit administrativ. 4. Koha e ushtrimit të detyrës së Drejtorit të Përgjithshëm është 5 vjet. 5. Paga e Drejtorit të Përgjithshëm caktohet me vendim të Këshillit të Ministrave. 6. Drejtori i Përgjithshëm raporton para këshillit administrativ. 7. Këshilli administrativ vendos për shkarkimin e Drejtorit të Përgjithshëm në këto raste: a) nëse dënohet me vendim të formës së prerë, për kryerjen e një vepre penale; b) nëse shkel dispozitat e statutit, vendimet e këshillit administrativ dhe legjislacionin në fuqi.

Neni 20

Funksionet e këshillit administrativ

Këshilli administrativ kryen funksionet e mëposhtme: a) zgjedh, emëron dhe shkarkon Drejtorin e Përgjithshëm për shkaqe të

parashikuara në këtë ligj; b) cakton anëtaret e komisionit teknik, sipas nenit 10 të këtij ligji, për hartimin e

paketës së shërbimeve shëndetësore dhe të listës së barnave të rimbursueshme; c) miraton paketat e shërbimit që financohen nga skema e sigurimit të

detyrueshëm shëndetësor, të hartuara nga komisioni teknik, të cilat i dërgon në Ministrinë e Shëndetësisë për procedim pranë Këshillit të Ministrave;

ç) miraton rregullat ekonomike e financiare, procedurale, të kontrollit, strukturën e përgjithshme organizative dhe rregullat e personelit, si dhe rregulla të tjera të brendshme, që ai i gjykon të nevojshme gjatë veprimtarisë së Fondit, në zbatim të këtij ligji;

d) miraton kriteret e lidhjes së kontratave, si dhe kontratat me dhënësit e shërbimeve shëndetësore publike dhe private;

dh) miraton raportin vjetor, raportin financiar dhe bilancin vjetor, të paraqitur nga Drejtori i Përgjithshëm;

e) miraton projektbuxhetin vjetor të Fondit dhe parashikimin për tre vitet e ardhshme;

ë) miraton sistemin e pagave të punonjësve të Fondit; f) miraton hapjen ose mbylljen dhe shpërndarjen e zyrave vendore të Fondit; g) përcakton numrin e përgjithshëm të punonjësve të Fondit, të cilin e dërgon për

miratim në Këshillin e Ministrave; gj) rekomandon ndryshime në legjislacionin e sigurimeve të detyrueshme të

kujdesit shëndetësor dhe ia propozon Ministrit të Shëndetësisë; h) vendos për çështje të tjera, të parashikuara me ligj.

Elvana Hana: Ky ligj, nuk eshte thjesht nje grupim nenesh bazuar ne eksperien-cat me te mira nderkombetare, por fillesat e te cilit I gjejme pikerisht ne vitet e para te shtetit shqiptar te pavarur; nje sistem, qe nuk ngrihet nga hici, por nga disa mendimtare e mjeke shqiptare largpames, qe kane dashur…sikurse ne sot, me te miren per Shqiperine!

8

f) një përfaqësues të organizatës së konsumatorëve, të cilët përfaqësojnë përfituesit e Fondit.

2. Koha e shërbimit të anëtarëve të këshillit administrativ është 4 vjet, me të drejtë rizgjedhjeje, ose për aq kohë sa anëtari është përfaqësues i organit përkatës. 3. Këshilli i Ministrave përcakton se cila sindikatë, organizatë e personave të vetëpunësuar dhe punëdhënësve, organizatë konsumatore është përfaqësuesja më e madhe dhe që do të emërojnë përfaqësuesit e tyre në këshillin administrativ.

Neni 17

Drejtimi i këshillit administrativ

1. Këshilli administrativ zgjedh me votim të fshehtë kryetarin ndërmjet

përfaqësuesve të Këshillit të Ministrave. 2. Mandati i kryetarit të këshillit administrativ është njëvjeçar dhe bazohet në

parimin e rotacionit. 3. Këshilli administrativ zgjedh nënkryetarin ndërmjet përfaqësuesve të

kontribuesve joqeveritarë. 4. Kryetari ose, në mungesë të tij, nënkryetari drejton këshillin administrativ.

Neni 18

Mbledhjet dhe vendimet e këshillit administrativ

1. Mbledhjet e zakonshme të këshillit administrativ thirren nga Drejtori i

Përgjithshëm, jo më pak se një herë në dy muaj. 2. Rendi i ditës propozohet nga Drejtori i Përgjithshëm dhe miratohet nga këshilli

administrativ. 3. Këshilli administrativ mblidhet në mënyrë të jashtëzakonshme nga kryetari, me

kërkesën e të paktën 3 anëtarëve të këshillit ose të Drejtorit të Përgjithshëm. 4. Kuorumi i mbledhjeve të zakonshme është 2/3 e anëtarëve të këshillit.

Vendimet miratohen me shumicën e anëtarëve të pranishëm. Gjatë votimeve në këshillin administrativ nuk lejohet abstenimi.

5. Në raste të jashtëzakonshme, sipas rregullave të brendshme të këshillit, kryetari mund të mbledhë këshillin dhe mbledhjet mund të zhvillohen me një kuorum prej 5 anëtarësh. Në këto raste, vendimi merret në mënyrë unanime nga të gjithë anëtarët e pranishëm.

6. Kryetari i relaton këshillit administrativ dhe paraqet për miratim vendimet e marra në raste të jashtëzakonshme, në mbledhjen më të parë të radhës.

Neni 19

Drejtori i Përgjithshëm

1. Këshilli administrativ emëron Drejtorin e Përgjithshëm pas një procedure konkurrimi të hapur, në bazë të kritereve të përcaktuara në statutin e Fondit. Kandidatët duhet të demonstrojnë se kanë njohuritë dhe përvojën profesionale për të menaxhuar Fondin. 7

3. Buxheti i Fondit miratohet si pjesë përbërëse e pandarë e Buxhetit vjetor të Shtetit.

Neni 14

Statuti i Fondit

1. Fondi organizohet dhe funksionon në bazë të statutit të Fondit, i cili miratohet nga Këshilli i Ministrave.

2. Statuti i Fondit përcakton, ndërmjet të tjerave: a) strukturën e përgjithshme organizative të Fondit, funksionet dhe përgjegjësitë

përkatëse; b) procedurat e miratimit e të ndryshimit të rregullave procedurale për

veprimtarinë e këshillit administrativ, Drejtorinë e Përgjithshme dhe zyrat vendore; c) marrëdhëniet ndërmjet këshillit administrativ, Drejtorit të Përgjithshëm dhe

zyrave vendore; ç) procedurat për hartimin, ndryshimin dhe zbatimin e rregulloreve administrative,

rregulloreve të organizimit dhe të personelit, rregulloret ekonomike, të auditimit dhe të kontabilitetit, si dhe procedura e rregullore të tjera, të nevojshme për veprimtarinë e Fondit;

d) masën e shpërblimit për pjesëmarrjen e anëtarëve në këshillin administrativ; dh) marrëdhëniet ndërinstitucionale brenda dhe jashtë vendit; e) kriteret ligjore dhe profesionale të përzgjedhjes së Drejtorit të Përgjithshëm.

Neni 15

Organet drejtuese

Fondi drejtohet nga: a) këshilli administrativ; b) Drejtori i Përgjithshëm.

Neni 16

Këshilli administrativ

1. Këshilli adminstrativ është organi më i lartë vendimmarrës i Fondit dhe ka në

përbërje 9 anëtarë, si më poshtë: a) Ministrin e Shëndetësisë ose përfaqësuesin e tij; b) Ministrin e Financave ose përfaqësuesin e tij; c)Ministrin e Punës, Çështjeve Sociale dhe Shanseve të Barabarta ose

përfaqësuesin e tij; ç) Drejtorin e Përgjithshëm të Fondit ose përfaqësuesin e tij; d) Drejtorin e Institutit të Sigurimeve Shoqërore ose përfaqësuesin e tij; dh) një përfaqësues të sindikatës së të punësuarve; e) një përfaqësues të dhënësve të kujdesit shëndetësor, i caktuar nga Urdhri i

Mjekut; ë) një përfaqësues të shoqatës së punëdhënësve privatë dhe të të vetëpunësuarve;

6

5. Këshilli administrativ i Fondit miraton projektin e paketave të propozuara nga komisionet teknike dhe ia dërgon Ministrit të Shëndetësisë për procedim pranë Këshillit të Ministrave. Paketa e propozuar shoqërohet nga një raport financiar i Drejtorit të Përgjithshëm të Fondit për mundësitë e mbulimit financiar nga Fondi të shërbimeve të paketave të propozuara.

6. Miratimi i paketave të shërbimeve të sigurimit të detyrueshëm, paraqitur nga Ministri i Shëndetësisë dhe shoqëruar me raportin financiar të Drejtorit të Përgjithshëm të Fondit, bëhet me vendim të Këshillit të Ministrave.

Neni 11

Pagesat e drejtpërdrejta

1. Personat e siguruar marrin pjesë në pagesën e një pjese të çmimit të shërbimit

shëndetësor që u jepet. Masa, shërbimet dhe mënyra e pagesës së drejtpërdrejtë vendoset në çdo rast nga Këshilli i Ministrave.

2. Këshilli i Ministrave, në bazë të politikave sociale të Qeverisë, mund të përjashtojë nga pagesat e drejtpërdrejta kategori të veçanta të individëve, duke u bazuar në aftësinë e tyre për të paguar.

Në këto raste, Këshilli i Ministrave jep fonde ekstra (subvencione) për t’u financuar dhënësve të shërbimeve shëndetësore koston e pagesave të drejtpërdrejta.

Neni 12

Shërbimet shëndetësore të cilat nuk mbulohen nga sigurimi i detyrueshëm shëndetësor

1. Fondi i sigurimit të detyrueshëm shëndetësor nuk financon shërbime të kujdesit

shëndetësor ndaj personave që nuk janë të siguruar, në përputhje me dispozitat e këtij ligji, me përjashtim të rasteve të urgjencës mjekësore.

2. Fondi i sigurimit të detyrueshëm shëndetësor nuk financon shërbime të kujdesit shëndetësor që nuk bëjnë pjesë në paketat e shërbimeve të përcaktuara sipas këtij ligji.

KREU III

DREJTIMI I FONDIT DHE FUNKSIONET E ORGANEVE DREJTUESE

Neni 13

Fondi i Sigurimit të Detyrueshëm të Kujdesit Shëndetësor

1. Fondi i Sigurimit të Detyrueshëm të Kujdesit Shëndetësor është i vetmi person

juridik, publik, autonom, i cili ofron dhe administron sigurimin e detyrueshëm të kujdesit shëndetësor në Republikën e Shqipërisë.

2. Fondi i Sigurimit të Detyrueshëm të Kujdesit Shëndetësor menaxhon skemën e sigurimit të detyrueshëm të kujdesit shëndetësor, në përputhje me politikat kombëtare të kujdesit shëndetësor, të vendosura nga Ministria e Shëndetësisë. 5

Neni 9

Mbledhja e kontributeve

1. Drejtoria e Përgjithshme e Tatimeve mbledh kontributet për sigurimin e detyrueshëm shëndetësor nga punëdhënësit, për punonjësit dhe të vetëpunësuarit dhe ia transferon ato Fondit, në përputhje me legjislacionin përkatës në fuqi.

2. Instituti i Sigurimeve Shoqërore mbledh dhe i transferon Fondit kontributet për sigurimin e detyrueshëm shëndetësor të të vetëpunësuarve në bujqësi (fermerëve).

3. Fondi është përgjegjës për llogaritjen dhe mbledhjen e kontributeve të sigurimeve shëndetësore vullnetare.

4. Fondi mbledh kontributin nga Buxheti i Shtetit për popullsinë ekonomikisht joaktive.

Neni 10

Paketa e shërbimeve të sigurimit të detyrueshëm

1. Sigurimi i detyrueshëm financon paketat e shërbimeve të sigurimit të detyrueshëm, ku përfshihen:

a) vizitat, ekzaminimet dhe trajtimet mjekësore në qendrat e kujdesit shëndetësor parësor publik dhe në spitalet publike;

b) vizitat, ekzaminimet dhe trajtimet mjekësore në dhënës privat të kujdesit parësor dhe spitale private;

c) barnat, produktet dhe trajtimet mjekësore nga dhënës të kontraktuar shërbimesh shëndetësore.

2. Paketat e shërbimeve të sigurimit të detyrueshëm hartohen duke përcaktuar: a) vizitat, ekzaminimet dhe trajtimet mjekësore në qendrat shëndetësore të kujdesit

parësor dhe spitalet publike, të cilat paguhen për këtë shërbim nga sigurimi i detyrueshëm;

b) listën e barnave të rimbursueshme, si dhe masën e mbulimit të barnave të saj. Struktura e listës së barnave përcaktohet në bazë të listës së barnave themelore, sipas klasifikimit INN (principit aktiv të barit), të përcaktuar nga Organizata Botërore e Shëndetësisë, si dhe në mbulimin e alternativës më të lirë;

c) listën e pajisjeve mjekësore, si dhe masën e mbulimit të tyre. 3. Përfshirja e shërbimeve shëndetësore në paketën e sigurimit të detyrueshëm

mbështetet në kriteret e mëposhtme: a) mjekësore: shkalla në të cilën shërbimi ndikon në përmirësimin e cilësisë së

jetës në shmangien e përkeqësimit të mëtejshëm të shëndetit dhe në rritjen e jetëgjatësisë;

b) ekonomike: raporti i kostos së efektivitetit të shërbimit dhe disponueshmëria e burimeve financiare të Fondit;

c) sociale: aftësia paguese e pacientit, disponueshmëria e shërbimeve dhe numri i përfituesve në raport me popullsinë.

4. Hartimi i paketave të shërbimeve bëhet nga komisione teknike, të përbëra nga ekspertë, të cilët përfaqësojnë, në mënyrë të barabartë, ndarjen e kritereve në mjekësore, ekonomike dhe sociale. Përbërja nominative e komisioneve teknike caktohet nga këshilli administrativ i Fondit, sipas rregullave të përcaktuara në statutin e Fondit. 4

vonuara, periudha pritëse do të jetë 1 vit nga data e regjistrimit dhe e derdhjes së kontributit vjetor.

5. Këshilli administrativ, me propozim të Drejtorit të Përgjithshëm të Fondit, miraton rregulloren e sigurimit vullnetar, si dhe kushtet dhe përmbajtjen e kontratave të sigurimit shëndetësor vullnetar.

Neni 6

Detyrimi për të paguar kontributet

1. Punëdhënësit, për vete dhe të punësuarit e tyre, personat e vetëpunësuar dhe punonjësit e papaguar të familjes janë përgjegjës për llogaritjen e saktë dhe për pagesën e kontributeve, sipas afateve të përcaktuara në legjislacionin për mbledhjen e kontributeve të detyrueshme të sigurimeve shoqërore e shëndetësore.

2. Sigurimi shëndetësor vullnetar paguhet nga vetë personi, i cili lidh me Fondin kontratë sigurimi shëndetësor vullnetar.

3. Kontributet për personat e parashikuar në pikën 2 të nenit 5 të këtij ligji paguhen nga shteti.

4. Rregullat për mbledhjen e kontributeve të sigurimit të detyrueshëm shëndetësor përcaktohen në aktet ligjore dhe nënligjore përkatëse.

Neni 7

Baza për llogaritjen e kontributeve

1. Baza për llogaritjen e kontributit është paga bruto e personit të siguruar deri në maksimumin e pesëfishit të pagës minimale për efekt të llogaritjes së kontributeve në shkallë vendi.

2. Kontributi i shtetit për personat ekonomikisht joaktivë bazohet në konsumin për frymë të shërbimit shëndetësor, indeksuar me koeficientin e inflacionit. Konsumi për frymë për shërbimin shëndetësor përcaktohet nga Fondi dhe miratohet nga Kuvendi së bashku me miratimin e buxhetit vjetor.

3. Baza për llogaritjen e kontributit për punonjësit e vetëpunësuar është mesatarja ndërmjet pagës minimale dhe maksimale për efekt të llogaritjes së kontributeve.

4. Për sigurimet shëndetësore vullnetare baza e llogaritjes së kontributit është mesatarja ndërmjet pagës minimale dhe maksimale për efekt të llogaritjes së kontributeve.

Neni 8

Masa e kontributit

1. Masa e kontributit të sigurimit të detyruar shëndetësor është 3,4 për qind e

bazës për llogaritjen e kontributeve sipas pikave 1, 3 dhe 4 të nenit 7 të këtij ligji. 2. Për të punësuarit, kontributet paguhen, në masën 50 për qind nga punëdhënësi

dhe në masën 50 për qind nga i punësuari.

3

KREU II

SIGURIMI I DETYRUESHËM I KUJDESIT SHËNDETËSOR

Neni 4

Sigurimi i detyrueshëm i kujdesit shëndetësor

1. Sigurimi i detyrueshëm shëndetësor bazohet në kontributet e të punësuarve e të punëdhënësve të shtetit dhe në burime të tjera për persona të tjerë, siç parashikohet në këtë ligj, bazuar në parimin e solidaritetit.

2. Skema e sigurimeve të detyrueshme shëndetësore synon në mbulimin e popullsisë në përfitimin e shërbimeve të kujdesit shëndetësor, të financuara nga sektori publik dhe privat, në bazë të këtij ligji.

Neni 5

Personat e siguruar

1. Sigurimi i detyrueshëm shëndetësor dhe pagesa e kontributeve përkatëse janë të detyrueshme për të gjithë personat ekonomikisht aktivë, me banim të përhershëm në Shqipëri, si:

a) të punësuarit; b) personat e vetëpunësuar; c) punonjësit e papaguar të familjes; ç) persona të tjerë ekonomikisht aktivë. 2. Sigurimi i detyrueshëm shëndetësor mbulon, gjithashtu, kategoritë e mëposhtme

të personave ekonomikisht joaktivë, pagesa e kontributeve të të cilëve financohet nga Buxheti i Shtetit ose burime të tjera të përcaktuara me ligj:

a) personat që përfitojnë nga Instituti i Sigurimeve Shoqërore; b) personat që përfitojnë ndihmë ekonomike ose pagesën për aftësinë e kufizuar,

në përputhje me legjislacionin përkatës; c) personat e regjistruar si të papunë-punëkërkues në Shërbimin Kombëtar të

Punësimit; ç) shtetasit e huaj azilkërkues në Republikën e Shqipërisë; d) fëmijët nën moshën 18 vjeç;

dh) nxënësit e studentët nën moshën 25 vjeç, me kusht që të mos kenë të ardhura nga veprimtari ekonomike;

e) kategori personash që përcaktohen me ligje të veçanta. 3. Personat, që nuk përfshihen në pikat 1 e 2 të këtij neni, kanë të drejtë të

bashkohen vullnetarisht me skemën e detyrueshme. Personat e siguruar vullnetarisht kanë të njëjtat të drejta dhe detyrime si personat, subjekte të sigurimit të detyruar, nëse përmbushin kushtin e periudhës pritëse 6-mujore nga data e regjistrimit dhe e derdhjes së kontributit deri në datën e lindjes së të drejtës për të përfituar.

4. Pas përfundimit të periudhës së sigurimit të detyrueshëm ose sigurimit vullnetar, personat që nuk përfshihen në kategoritë, për të cilat kontribuon shteti, duhet të regjistrohen pranë Fondit për sigurim vullnetar brenda 3 muajve. Për regjistrime të

2

Neni 3

Përkufizime

Në këtë ligj termat e mëposhtëm kanë këto kuptime: 1. “Fondi” është Fondi i Sigurimit të Detyrueshëm të Kujdesit Shëndetësor në

Republikën e Shqipërisë, i krijuar sipas këtij ligji. 2. “Persona ekonomikisht aktivë” janë të gjithë personat e punësuar, të

vetëpunësuar, punëdhënësit dhe persona me të ardhura të rregullta nga pasuritë e luajtshme e të paluajtshme dhe burime të tjera të krahasueshme.

3. “Persona ekonomikisht joaktivë” janë të gjithë personat, pagesa e kontributeve të të cilëve financohet nga buxheti i shtetit ose burime të tjera, të përcaktuara me ligj.

4. “Persona të punësuar” janë të gjithë personat e punësuar nga një punëdhënës. 5. “Punëdhënës” janë të gjithë personat, fizikë ose juridikë, që punësojnë persona

të tjerë dhe u paguajnë atyre shpërblimin për punën e kryer, sipas legjislacionit të punës. 6. “Të vetëpunësuar” janë të gjithë personat që punojnë për llogari të tyre, si

artizanë, biznesmenë të vegjël, konsulentë, pronarët e vetëm të një biznesi, fermerë dhe të tjerë të ngjashëm me ta, sipas legjislacionit të punës.

7. “Kontribues” janë të gjithë personat, fizikë dhe juridikë, të detyruar t’i paguajnë kontribute Fondit të Sigurimit të Detyrueshëm të Kujdesit Shëndetësor, sipas këtij ligji, si punëdhënësit, punëmarrësit, të vetëpunësuarit dhe shteti.

8. “Përfitues” është personi, i cili ka të drejtë të përdorë shërbimet e kujdesit shëndetësor nën skemën e sigurimit të detyrueshëm ose të përfitojë rimbursimin e kostove të shërbimeve shëndetësore, sipas një kontrate sigurimesh shëndetësore të detyrueshme.

9. “Pagesat e drejtpërdrejta” janë pagesa që bëjnë përfituesit e sigurimeve shëndetësore të detyrueshme për paketat e shërbimeve shëndetësore, pavarësisht nga pagesat e kontributeve të skemës së sigurimeve shëndetësore të detyrueshme.

10. “Përjashtime nga përfitimet” janë shërbime shëndetësore, barna, pajisje mjekësore, që nuk financohen nga sigurimi i detyrueshëm shëndetësor, por tërësisht nga pacienti.

11. “Çmim” është pagesa monetare për dhënien e shërbimit të kujdesit shëndetësor.

12. “Paketa e përfitimit nga sigurimi i detyrueshëm shëndetësor”, paketa standarde e përfitimit të shërbimeve shëndetësore, e cila përfshin shërbime shëndetësore të kujdesit shëndetësor parësor, të kujdesit spitalor, barna të rimbursueshme dhe për përdorim spitalor dhe materialet e konsumit mjekësor.

13. “Punonjës i papaguar i familjes” është anëtari i familjes që punon e bashkëjeton me të vetëpunësuarin dhe nuk ka ndonjë punësim tjetër.

vendet e europes perendimore por eshte aplikuar me sukses edhe ne vendet e rajonit (europes juglindore).

Jemi te bindur se eshte nje ligj I punuar

me se miri, fale punes se stafit te ISKSh-se, asistences nderkombetare dhe mbeshtetjes se aktoreve te tjere te interesit.

Gjithashtu ky ligj dhe zbatimi i tij,

e perafron Shqiperine me vendet e Bashkimit Europian, si ne aspektin legjislativ, po ashtu edhe drejt rritjes se cilesise dhe persosjes se sherbimit shendetesor ne vend.

Instituti i Sigurimeve të Kujdesit Shëndetësor (ISKSH) · 2018-05-30 · te sigurimeve...

Documents

Transcript of Instituti i Sigurimeve të Kujdesit Shëndetësor (ISKSH) · 2018-05-30 · te sigurimeve...