Inkilap Tarihi

Bahar Dönemi Ders 2

Kemalist Devrimler• 3 Mart 1924 : Tevhid-i Tedrisat, Maarif Vekaleti’nin

kurulması• 25 Kasım 1925: Şapka Kanunu – Karşı gösteriler,

protestolar- İstiklal Mahkemeleri• 30 Eylül 1925 Tekke ve Zaviyelerin Kapatılması, Din

görevlileri dışında dini kıyafet giymenin yasaklanması• 26 Aralık 1925 Uluslar arası saat ve takvimin kabulü• 17 Şubat 1926 Medeni Kanun• 1 Mart 1926 Türk Ceza Kanunu• 22 Nisan 1926 Borçlar Kanunu• 29 Mayıs 1926 Türk Ticaret Kanunu

Kemalist Devrimler• 28 Mayıs 1928 Türk Vatandaşlığı Kanunu• 24 Mayıs 1928 Uluslar arası Rakalmlar• 18 Haziran 1927 Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu• 10 Nisan 1928’de Devletin Resmi Dini İslam’dır ifadesi

Anayasadan çıkartıldı• 8 Ağustos 1928 Yeni Türk Harfleri açıklandı, Millet

Mektepleri açıldı.,• 9 Nisan 1929 Ceza Muhakemeleri Usulü Kanunu• 24 Nisan 1929 İcra ve İflas Kanunu• 15 Mayıs 1929 Deniz Ticaret Kanunu• 3 Nisan 1930 Kadınlara belediye seçimlerinde seçme ve

seçilme hakkı verildi.

Kemalist Devrimler

• 5 Aralık 1934 Kadınlara Milletvekili seçme ve seçilme hakkı verildi. (1935 seçimlerinde 18 kadın seçildi)

• 26 Mart 1931 Ölçüler Kanunu• 21 Haziran 1934 Soyadı Kanunu• 26 Kasım 1934 Efendi, Bey, Paşa lakaplar

kaldırıldı.

Yapay ve Güdümlü Bir Demokrasi Deneyi

Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın kurulmasına etki eden faktörler:

• Ekonomik zorluklar – Dünyadaki gelişmeler• Hızlı Kemalist devrimlerin halk arasında

yarattığı tepkiler• Eleştiriye kapalı bir siyasi sistem (tek parti)• Mustafa Kemal’in kontrolü altında bir

muhalefet partisinin kurulmasını istemesi

Serbest Cumhuriyet Fırkası

• Kurucuları arasında: Fethi Bey, Ahmet Ağaoğlu, Mehmet Emin Yurdakul, 15 CHP Milletvekili..

• Parti Ekonomik alanda Liberal’di.• vergilerin indirilmesini, • yabancı sermayenin önündeki engellerin kaldırılmasını, • tekellerin ve bürokrasinin azaltılmasını savunuyordu.

• İzmir Miting’de halkın ilgilisi, hükümeti, özellikle İnönü Hükümetlerini eleştirmesi destek gördü.

• M. Kemal Paşa’nın CHP’yi desteklemeye başlaması • Yerel seçimlerde aralarında Samsun gibi şehirlerin de

olduğu yerlerde belediye seçimleri kazanıldı.

CHP – Devlet Bütünleşmesi

• CHP’nin 1931 yılındaki 3. Büyük Kongresi:– Parti programın kabulü

• Güçler birliği ilkesi• Tek dereceli seçim• Kadınlara oy hakkı• 6 Ok’un kesinleşmesi (Devletçilik ve İnkilapçılık)

– Parti dışındaki tüm örgütlenmelerin CHP içerisinde bütünleşmesi

• Türk Ocakları• Türk Kadınlar Birliği

CHP – Devlet Bütünleşmesi

• Türk Ocakları yerine partiye bağlı Halkevleri açıldı.– İl ve ilçe merkezlerinde şubeler, kırsal kesimde

1940’dan sonra Halk Odaları– CHP’nin ilkeleri doğrultusunda partili, partisiz herkesi

toplayacak, birleştirecek, ulusal kültür ve eğitim yuvaları kurmak amaçlandı.

– CHP’nin denetimi ve yönetimi altında faaliyet gösterdi.– Finansmanı devlet ve CHP tarafından sağlandı. – 1932-1950 döneminde 478 Halkevi, 4322 Halk Odası

açıldı

CHP – Devlet Bütünleşmesi• CHP’nin 4. Büyük Kurultayı 1935 tarihinde

yapıldı– Genel Sekreter Recep Peker Türkiye Cumhuriyeti’nin

ilk parti devleti olduğunu açıkladı.– İki dereceli seçim sistemi savunuyolordı.– Parti ile Devlet örgütü birbirini tamamlayan bir birlik

olarak kanul ediliyordu.• 15 Haziran 1936 tarihinde İnönü ve Peker parti

ile devlet-hükümetin birleştirildiği açıklandı.– Dahiliye Vekili olan kişi aynı zamanda CHP Genel

Sekreteri olacak– Valiler CHP il Başkanları olacaklardı.

Atatürk – İnönü İlişkileri

• İnönü 1924-1925 yıllarında kısa bir süre hariç 1937 yılına kadar Başbakanlık yapmıştır.

• Atatürk ile İnönü arasındaki anlaşmazlık 3 temel konudadır:– Atatürk’ün hükümet işlerine dışarıdan müdahalesi

(Bakan atamalar vs.)– Hatay sorunu ile ilgili görüş farklılığı– Ekonomik alanda izlenecek politikalar

• Devletçi politikalar – özel teşebbüs• İş Bankası Örneği ve Celal Bayar

Atatürk’ün Hastalığı ve Yeni Cumhurbaşkanı Seçimi

• Atatürk’ün hastalığının ciddiyeti 1937 yılında ortaya çıkmıştır.

• İktidar’dan düşen İnönü’yü destekleyenler, köstekleyenler...– Dışişleri Bakanı Tevfik Rüştü Aras, İnönü’yü Washington

Büyükelçisi yapmaya çalıştı. Milletvekilliği de düşecekti...– Salih Bozok, Kılıç Ali...

• Diğer aday adayları:– Mareşal Fevzi Çakmak ve Fethi Okyar (milletvekili değildi), Celal

Bayar, Aldülhalik Renda• Bayar, tüm bu siyasi tartışmaların uzağında ve karşı

olduğunu tutumuyla göstermiştir.• Bayar, Başbakanlığı döneminde İnönü dönemine ait

temel taşları oynatmadığı, aynı bakanlarla, aynı meclis ile çalıştığı için Atatürk’ten sonra İnönü’nün Cumhurbaşkanlığı zor olmadı.

İsmet İnönü’nün Cumhurbaşkanlığı

• Atatürk’ün vefatından sonra 11 Kasım 1938’de TBMM toplandı.

• Seçim ilk defa gizli oylama ve parti yönetiminin ortaya koyduğu isimler olmaksızın yapıldı.

• CHP Meclis Grubunda yapılan oylamada 322 oy İnönü’ye 1 oy Bayar’a çıktı.

• Aynı gün yapılan seçimlerde İnönü oybirliği ile 2. Cumhurbaşkanı seçildi.

Milli Şef Dönemi

• İlk tartışmalar: Latin harflerinin ve kadınlara tanınan hakların kaldırılacağı yönündeki söylentiler.

• İnönü’nün TBMM’deki ilk konuşması• Bayar’ın yeniden Başbakanlık’a getirilmesi

– Kabine revizyonu: İnönü muhaliflerinin tasfiyesi– T.R.Aras Londra Büyükelçisi oldu!– İnönü’yü destekleyen Refik Saydam İçişleri Vekili oldu

(aynı zamanda CHP Genel Sekreteri)

Milli Şef Dönemi

• CHP Kurultayı 26 Aralık 1938’te toplandı.– Ebedi Şef Atatürk’ten sonra İnönü’ye Milli Şef ünvanı

verildi. (Dünya’da şef sistemi: Hitler, Mussolini, Franco...)

– Bayar, CHP’nin Değişmez Genel Başkanvekili oldu.• İnönü, eski küskünlerle bir araya geldi

– Kazım Karabekir, Fethi Okyar yeniden milletvekili oldular

– Ali Fuat Cebesoy ve Refet Bele yeniden CHP’ye katıldılar.

• 1. Bayar Hükümeti faaliyetlerinin sert bir şekilde denetlenmesi ve Bayar’ın gücünün bastırılması– Yolsuzluk davaları, istifa eden Bakanlar– Seçim kararı ve Bayar’ın istifası...

Milli Şef Dönemi

• 26 Mart 1939 seçimlerinden sonra yapılan CHP’nin 29 Mayıs 1939 tarihinden kurultay toplandı.– Parti içerisinde “Müstakil Grup” kurulması– Kurultay içerisinden seçilen 21 kişilik grup bağımsız

olarak icraatları denetleyeceklerdi.• Müstakil Grup Başkanı :İnönü• Müstakil Grup, Meclis Grubu toplantılarına dinleyici olarak

katılmakta fakat görüşlerini açıklayamamaktaydı.• Milletvekili olanlar da Meclis oylamalarında grup kararlarına

göre oy kullandığından Grubun etkisi azdı.– İnönü, Parti Politikalarını bu ve benzeri şekilde

yönlendirmekteydi.• Milli Şef, Valilerin CHP İl Başkanı olarak

yürüttükleri görevi sonlandırdı.

Köy Enstitüleri

• Amaç: Çok kısa sürede çok sayıda öğretmen yetiştirmekti.

• Köylülerin desteği ile köy öğretmen okullarında çok sayıda köy kökenli öğretmen yetişitirilecekti.

• Köy kökenli oldukları için kırsalda daha etkin olacakları düşünüldü.

• 1940’da yasalaşan Köy Enstitüleri Kanunu İnönü ve Eğitim Bakanı Hasan Ali Yücel tarafından hazırlanmıştı.

Köy Enstitüleri

• Köy Enstitüleri, Halk Odaları ile birlikte 200.000 tarımcı öğretmen yetiştirmeyi hedefliyordu.

• Savaş sonrası için planlanan “Toprak Reformu”nun destek ve temellerini oluşturmak amaçlanıyordu.

• 1939-1945 yılları arasında Enstitü sayısı 20’ye çıktı. 45.000 mezun verdi.

• Savaştan sonra bu girişim zamanla yavaşladı.

Köy Enstitüleri

• Köylüler bu girişimi kendilerine yük olduğu gerekçesiyle destelemediler.

• Meyveleri uzun dönemde alınabileceği için siyasi destek de güçlü değildi.

II. Dünya Savaşı Döneminde Ekonomik Sorunlar

• Milli Koruma Kanunu (1940): Kanun Hükümete ekonomiyi yeniden düzenlemek amacıyla olağanüstü yetkiler tanımaktadıydı.– Devletin ekonomiye müdahalesi arttırıldı.– Özel girişim Devlet vesayeti altına giriyordu.

• Saraçoğlu Hükümeti, fiyatlar üzerindeki devlet müdahalesini kısmen kaldırdı.

• Mal yokluğu ve karaborsanın önüne geçilemedi.

II. Dünya Savaşı Döneminde Ekonomik Sorunlar

• Gelir dağılımının düzenlenmesi, sosyal adaletin sağlanması gerekçeleri ile– Kentlerdeki “savaş zenginlerinden” Varlık

Vergisi– Kırsal kesimdeki “savaş zenginlerinden”

Toprak Mahsülleri Vergisi toplanmıştır.

Varlık Vergisi

• 1943 yılında Saraçoğlu Hükümetinin çıkarttığı yasaya göre:– Savaşın başından itibaren geçen zamanda elde

edilen servet ve kazançlara hükümet tarafından el konulmasına olanak veren bir düzenleme

– Yasaya göre, servet ve kazanç sahiplerinden servetleri ve olağanüstü kazançlarından 1 defaya mahsus Varlık Vergisi alınacaktı.

– Uygulamada Müslüman-Türklere hoşgörü gösterilirken ekonomide önemli rolleri olan gayri-müslimlere çok katı davranıldı.

Varlık Vergisi

• Vergiler, bir komisyon tarafından belirleniyor, siyasi etki ve nufuz etkili oluyordu.

• Tahakkuk eden verginin %60-65’i gayri müslimlere, tahsilatın %55’i yine gayri müslimlere aitti.

• Vergiyi kısa sürede ödeyemenler Erzurum’a taş ocağında çalışmaya gönderildi.

• Vatandaşlar, ırklarına, mesheplerine göre resmi olarak tasnif edildi.

• Servet, sermaye el değiştirdi.

1940’lı yıllar ve Siyasi Gelişmeler

• Varlık Vergisi uygulamaları ile ilgili rahatsızlık– Celal Bayar’ın Önergesi ve CHP ve Başbakanı

eleştirmesi– Saraçoğlu ve İnönü, Bayar ilişkileri (Grup

Başkanvekilliği, Müstakil Grup Başkanlığı)

• Basında izlenen dış politika eleştiriliyor– Müttefiklerin (demokratik güçlerin) savaşı

kazanmakta olduğu, bunun sonuçlarının Türkiye’yi de etkileyeceği ifade edilmekteydi.

1940’lı yıllar ve Siyasi Gelişmeler

• 1944 Mart’ında Saraçoğlu Hükümeti için yapılan güven oylamasında 251’e karşı 57 red oyu aldı.

• Uzun yıllar sonra Bayar 1945 bütçe görüşmelerinde söz alarak bütçeye yönelik eleştirilerde bulunmuştu. Bütçeye tek başına red oyu vermiştir.

• Basın da baskı altındaydı. Muhalif gazete ve dergiler çeşitli gerekçelerle kapatıldı.

Milli Şef Döneminin Sonu

• 10 Mayıs 1946: CHP 2. Olağanüstü Kurultayı’nda Değişmez Genel Başkan ve Milli Şef ünvanları kaldırıldı.

• Uluslar arası gelişmeler Türkiye’nin sadece dış politikasını değil iç politikasını da etkilemekteydi.– Müttefiklerin zaferi tek parti rejimlerinin demokratik

güçler karşısında yenildiğini göstermekteydi.– Türkiye hangi ittifakın içerisinde yer alacaktı?

Türkiye Yol Ayrımında…

• San Francisco Konferansı öncesinde, kapatılan Vatan, Tasviri Efkar gibi gazetelerin yeniden yayınlanmasına izin verildi.

• Türk Heyeti konferansta, çok yakında Türkiye’nin çok partili hayata geçeceğini duyurdu.

• TBMM’de yapılan görüşmelerde ekonomik rota da tartışılmaktaydı:– Şirketi Hayriye’nin kamulaştırılması – Devletçilik ilkesi?

Türkiye Yol Ayrımında…

• İnönü’nün 19 Mayıs 1945’te yaptığı konuşma:“memleketin siyaset ve fikir hayatında demokrasi prensipleri daha geniş ölçüde hüküm sürecektir”

• İnönü daha önceki denemelerde partilerin kapatılmasının hata olduğunu, bu hatanın kendisine ve Atatürk’e ait olduğunu ifade etmiştir.

CHP İçerisinde Muhalefetin Oluşması

• Çiftçiyi Topraklandırma Kanunu tartılmaları– 5.000 dönüm üzeri araziler kamulaştırılacak– 3 yıl üst üste ekilmeyenler kamulaştırılabilecek..

• Adnan Menderes, Emin Sazak, Refik Koraltan eleştiri oklarını Saraçoğlu’na yönelttiler.

• Oylamada 5 Red oyu: Menderes, Koraltan, Köprülü, Bayar, Sazak…

• Bu görüşmeler sonunda yapılan güven oylamasında 7 güvensizlik oyu: Recep Peker…

Dörtlü Takrir• 7 Haziran 1945: Partide ve ülkede liberalleşme talep

eden bir önerge CHP Meclis Grup Başkanlığı’na verildi– Menderes, Bayar, Köprülü, Koraltan– Bütün dünya demokrasi yolunda ilerlerken Türkiye’nin

bu akımdan ayrı kalamayacağı vurgulanıyordu.

• İlk düşünce CHP içerisinde güçlü bir muhalefet akımı yaratmaktı. ,

• Yaz aylarında ilk muhalefet partisi kuruldu: Milli Kalkınma Partisi

Demokrat Parti’ye Doğru…

• İnönü, kurulacak asıl muhalefet partisinin CHP ve Meclis içerisindeki kadrolardan çıkmasını arzu etmekteydi.

• Yeni bir parti kurulmasını bizzat İnönü teşvik etmiştir. Verilen 4’lü takrir ise CHP içerisinde kabul görmemiştir.

• 26 Haziran 1945, BM’ye giriş, Postdam Konferansı demokratikleşme sürecini hızlandırmıştır.

• Sovyetler ile ilişkiler gergindi. Bu durum Türkiye’yi batılı devletlerle işbirliğine itmiştir.

Demokrat Parti’ye Doğru…

• İnönü, 1 Kasım 1945’de TBMM’de yapmış olduğu açılış konuşmasında, hükümet partisi karşısında bir parti bulunmamasının yarattığı eksikliği vurguladı ve yeni bir parti kurulmasını teşvik etti.

• 3 Aralık 1945’de Bayar CHP’den istifa etti, 4 Aralık’ta İnönü-Bayar görüşmesi gerçekleşti.

• DP 7 Ocak 1946’de Bayar, Menderes, Köprülü ve Koraltan’ın öncülüğünde kuruldu.