MEDIA CIRCLE PROJEKT

Indeks klijentelizma u

medijima 15.12.2016.

1

Odgovor graana na klijentelizam u medijima - MEDIA CIRCLE projekt se financira iz

Instrumenta pretpristupne pomoi Europske unije (IPA) Civil Society Facility (CSF) i

sufinancira od strane Ureda za udruge Vlade Republike Hrvatske.

Kratica projekta: MEDIA CIRCLE

Puni naziv projekta: Odgovor graana na klijentelizam u medijima

Trajanje projekta: Prosinac 2013 Prosinac 2017

Doprinos Europske komisije: 548.341,37 EUR

Referenca: EuropeAid/134613/C/ACT/MULTI

Broj Ugovora o darovnici: 2013/332-758

Internet stranica projekta: http://www.fairpress.eu/

http://www.fairpress.eu/

2

Autor: Munir Podumljak

Autorica analize vlasnitva nad medijima: Ana Heimovi

Analiza podataka: Munir Podumljak, Ana Heimovi

Ekonometrijska analiza: Munir Podumljak, Sandra Gaji

Metodologija i supervizija: Munir Podumljak, Lavoslav aklovi

Prikupljanje podataka: Adis unjar, Alem Sinanovi, Maja Ledjenac, Smiljana Milinkov,

Momilo ivadinovi, Ana Jankovi Jovanovi, Marija Sopreni, Selena Tasi, Maja

Ravanska, Septimius Parvu, Ana Gavrani, Mirela Poli, Matea Mati, Kristina Markalaus,

Ivana Horvatek, Ana Heimovi

3

Sadraj Klijentelizam u medijima pojmovi, koncept i pristup u mjerenju indeksa klijentelizma u medijima .. 5

Metode prikupljanja podataka ................................................................................................................. 6

Mjerenja i indeksacija ............................................................................................................................. 7

Metoda potencijala ukratko ................................................................................................................. 8

Struktura podataka ............................................................................................................................... 8

Drutveni kontekst ................................................................................................................................. 11

Indeks klijentelizma u medijima 2016 .................................................................................................. 12

Horizontalno ponderirano mjerenje ................................................................................................... 13

Vertikalno ponderirano mjerenje ....................................................................................................... 14

Pregled prikupljenih podataka ........................................................................................................... 15

Trendovi, 2014. 2015. .................................................................................................................... 20

Dodatak: (Ne)transparentno vlasnitvo nad medijima, normativna analiza .......................................... 27

Hrvatska ............................................................................................................................................ 27

Bosna i Hercegovina ......................................................................................................................... 35

Srbija ................................................................................................................................................. 36

Crna Gora .......................................................................................................................................... 37

Makedonija ........................................................................................................................................ 38

Rumunjska ......................................................................................................................................... 39

Zakljuak analize ............................................................................................................................... 39

Prikazi Prikaz 1 Bruto domai proizvod po glavi stanovnika, 2015.................................................................. 11

Prikaz 2 Indikator upravljanja: Glas i odgovornost, 2005.-2015. ......................................................... 11

Prikaz 3 Indeks klijentelizma u medijima, 2016 ................................................................................... 13

Prikaz 4 Struktura medija prema vrsti vlasnitva medija, 2015. ........................................................... 16

Prikaz 5 Prihodi i udio dobitka u prihodima javnih medijskih servisa, u EUR, 2015. .......................... 17

Prikaz 6 Iznosi dravne potpore medijima, u EUR, 2015. .................................................................... 17

Prikaz 7 Iznosi financiranja iz dravnog prorauna (promidba i informiranje), u EUR, 2015. ........... 18

Prikaz 8 Broj zaposlenih u industriji ("Informacije i komunikacije") i udio u odnosu na ukupan broj

zaposlenih u dravi, 2015. ..................................................................................................................... 19

Prikaz 9 Broj nezaposlenih novinara u odnosu na ukupan broj nezaposlenih u dravi, 2015. .............. 19

Prikaz 10 Prosjena neto plaa u industriji ("Informacije i komunikacije") u odnosu na prosjenu neto

plau u dravi, u EUR, 2015. ................................................................................................................ 20

Prikaz 11 Ukupan broj medija (javni, neprofitni i privatni) na 10.000 stanovnika, 2014.-2015. .......... 21

4

Prikaz 12 Ukupna dobit/gubitak javnih TV postaja, u EUR, 2014. - 2015. .......................................... 22

Prikaz 13 Iznosi dravne potpore medijima, u EUR, 2014. - 2015. ...................................................... 23

Prikaz 14 Broj zaposlenih u industriji i udio u odnosu na ukupan broj zaposlenih u dravi, 2014.-

2015. ...................................................................................................................................................... 23

Prikaz 15 Broj zaposlenih u industriji i udio u odnosu na ukupan broj stanovnika u dravi, 2014.-

2015. ...................................................................................................................................................... 24

Prikaz 16 Broj nezaposlenih novinara i udio u ukupnom broju nezaposlenih u dravi, 2014.- 2015. .. 25

Prikaz 17 Prosjena neto plaa u industriji, u EUR, 2014. - 2015. ....................................................... 25

Tabele Tabela 1 Ponderirano horizontalno mjerenje ........................................................................................ 13

Tabela 2 Ponderirano vertikalno mjerenje ............................................................................................ 14

5

Klijentelizam u medijima pojmovi, koncept i pristup u mjerenju indeksa

klijentelizma u medijima

Pojam klijentelizam koristi se za definiranje "quid pro quo"1 drutvenih, politikih i

ekonomskih odnosa definiranih asimetrinom moi izmeu aktera koji sudjeluju u odreenom

odnosu. Iako se ova dva fenomena u zadnje vrijeme nastoje konceptualno razdvojiti,

jednadba korupcije kako ju je opisao Robert Kiltgaard (1998:75), posluila je kao okvir za

izradu modela indeksa klijentelizma, iji je fokus na detektiranju, odnosno sprijeavanju

klijentelizma. Prema Kiltgaardu, korupcija nastaje kada monopol moi i administrativna

diskrecija nisu provjereni pomou odgovornosti, odnosno uinkovitim sustavom polaganja

rauna.2 Kasnije e ovaj model nadograditi i Mungiu Pippidi (2013:28), predlaui da je

korupciju najbolje opisati kao ekvilibrij izmeu prilika, odnosno resursa za korupciju i motiva

za koruptivno ponaanje s jedne strane i ogranienja, odnosno barijera postavljenih od strane

drave ili drutva, koje bi korupciju trebale sprijeiti, s druge: korupcija = prilike (diskrecija

moi + materijalni resursi) ogranienja (legalna + normativna).

Oslanjanje na teorijski okvir koji ureuje korupciju ne znai da klijentelizam poistovjeujemo

s korupcijom pri mjerenju indeksa klijentelizma u medijima. Fokus indeksa je na mjerenju

kapaciteta drutva da detektira i sprijei klijentelistiku praksu u medijima. Preciznije, radi se

o mjerenju sposobnosti drutva da determinira razmjenu pogodnosti izmeu politike,

ekonomskih centara moi i medija, koja predstavlja rizik i dovodi do devijacije u izvrenju

uloge koju mediji imaju u drutvu.

Mediji predstavljaju okosnicu demokracije. Pored ostalih zadaa, mediji bi u demokratskom

sustavu trebali djelovati kao neovisan pas uvar, vanjski kontrolni mehanizam sustava, ali i

drutva openito. Pored toga, sloboda medija i pluralizam medija, te prisutnost velikog broja

dobro informiranih graana, uvelike utjee na dobru kontrolu korupcije (Pippidi, 2013:39). U

visoko korumpiranim drutvima, onemoguavanje medija u vrenju navedene funkcije jedan

je od ultimativnih ciljeva politikih i drutvenih elita. Hallin sugerira da je jedan od

najvanijih naina na koje klijentelizam utjee na medije, kroz instrumentalizaciju medija,

odnosno kroz proces gdje vlasnici medija i oni kojih ih financiraju stavljaju medije pod svoju

kontrolu kako bi ostvarili svoje partikularistike interese (Roudakova, 2008:43). Indeks

klijentelizma u medijima analizira kljune znaajke formalnih i neformalnih mehanizama,

koje bi u praksi trebale osigurati potivanje