1

2

INDEKS Wprowadzenie Kiedy szkolenie przekształca się w dobrą praktykę……………....................... str. 3 Rozdział pierwszy Witamy w Realnej i Wirtualnej Przestrzeni.. str. 4 Rozdział drugi Telepraca i niepełnosprawność....................... str. 14 Rozdział trzeci ICT i niepełnosprawność.................................. str. 8 Rozdział czwarty Studium przypadku uczestnika..................…. str. 36 Rozdział piąty Nauka online – Moodle jako narzędzie elearningu i sieci społecznej………...……….. str. 39

3

WPROWADZENIE Kiedy szkolenie przekształca się w dobrą praktykę Vito La Fata

RAVT (realna i wirtualna przestrzeń) jest projektem, który był realizowany w latach 2005 i 2007 w czterech krajach europejskich. Projekt ukierunkowany był na nauczycieli, pracowników i kierowników organizacji z tych czterech, różniących się pod względem geograficznym, ekonomicznym i kulturowym, krajów: Włoch, Łotwy, Polski i Wielkiej Brytanii. Przewidzianym celem było stworzenie modelu szkolenia, który można zastosować w każdym europejskim kraju. RAVT powstał w wyniku rosnącej świadomości o istnieniu luki pomiędzy potrzebą efektywnego zastosowania reguł integracji, aktywnego społeczeństwa i solidarności zaadoptowanych przez Unię Europejską i różnymi podejściami do niepełnosprawności, a szczególnie dorosłych niepełnosprawnych. Publikacja ta jest wypadkową wielu podejść stworzonych podczas międzynarodowych spotkań projektowych w Palermo (Włochy), Rzeszów (Polska), Manchester (Wielka Brytania), Tukums (Łotwa); jej zamiarem jest umożliwienie dalszego rozwoju pełnego wyzwań i kompleksowego, ale realnego i osiągalnego zadania: upowszechnienia przetestowanego modelu dydaktycznego, który może być rozwiązaniem w sytuacjach odnoszących się do nazwy podzieleni cyfrowo. Model adoptuje nowe możliwości dostępne dla

4

osób niepełnosprawnych pracujących na zasadzie telepracy. Możliwości te pochodzą z pozytywnych relacji istniejących pomiędzy technologiami informacyjnymi nowej generacji i metod przesyłania danych, dających rezultaty w postaci nowych modeli komunikacji synchronicznej i asynchronicznej, które są konieczne do pracy na odległość dla osób niepełnosprawnych i równocześnie pomocne w ich integracji. Prace Marii Antonietty Sansalone (dydaktycznego koordynatora projektu), Małgorzaty Mikłosz (trenera i kierownika projektu w instytucji polskiego partnera), Helen Fairweather (trenera w instytucji angielskiego partnera) i Adama Hill’a (koordynatora ICT) zostały zebrane w tej publikacji. Każda część pracy ma na celu osiągnięcie jednego z założeń projektu: rozwój osobistej i zawodowej świadomości pracowników, trenerów i kierowników, którzy pracują w dziedzinie telepracy, niepełnosprawności i ICT, a którzy mogą wdrożyć interaktywne i integrujące modele szkoleniowe.

Realizacja projektu była możliwa dzięki ekonomicznemu wsparciu Komisji Europejskiej z pewną dozą satysfakcji oferujemy tę publikację, która zbiera niektóre ważne chwile naszych doświadczeń.

Chcielibyśmy podziękować wszystkim osobom oraz instytucjom prywatnym i publicznym, które brały udział w realizacji tego projektu.

ROZDZIAŁ PIERWSZY

5

Witamy w Realnych i Wirtualnych Teksturach

RAVT skierowany jest do wychowawców, pracowników i managerów stowarzyszeń w czterech, różnych geograficznie, kulturowo i społecznie, kontekstach: Włochy, Łotwa, Polska i Wielka Brytania. Opracowujemy model szkoleniowy, który będzie uniwersalny dla wszystkich krajów UE. RAVT czerpie inspiracje z faktu istnienia przeciwstawnych punktów widzenia pomiędzy potrzebami realnej implementacji zasad UE (aktywna postawa obywatelska, integracja i subsydiarność) a odmiennym podejściem do niepełnosprawności a w szczególności niepełnosprawności osób dorosłych. W rzeczywistości polityczno- prawne, społeczne i szkoleniowe podejście Krajów Członkowskich jest dalekie od zintegrowanego modelu i istnieje szeroko rozpowszechniona trudność sprostania potrzebom dorosłych osób niepełnosprawnych w obecnym Społeczeństwie Europejskim- zmierzającym przecież do bardziej poznawczej i technologicznie rozwiniętej gospodarki. System szkolenia RAVT wykorzystuje złożone techniki e-learningu, ICT (Information Communication Technologies) oraz multimedia jako narzędzia umożliwiające przezwyciężenie społecznej izolacji i marginalizacji osób niepełnosprawnych, otwierając przed nimi możliwość poprawy warunków życia. Celem tego projektu jest promocja otwartego pedagogicznego dialogu, trwałego odwoływania się do zdobywania społecznej, pedagogicznej i etycznej wiedzy o niepełnosprawności dorosłych oraz ICT w kontekście europejskim. RAVT jest przeznaczony dla profesjonalnej kadry szkolącej (menagerowie stowarzyszeń i instytucji, szkoleniowców i kadry wychowawczej, z czterech krajów partnerskich, które pracują z dorosłymi osobami niepełnosprawnymi). Dla tych profesji, wymagane jest nie tylko wspieranie implementacji praw w odniesieniu do równości szans, ale, co

6

ważniejsze, podejmowaniu akcji wspierających integrację osób niepełnosprawnych w ramach społecznego, produktywnego systemu. Cele i Zadania CELE: • Zaktywizowanie profesjonalnej innowacyjności wspierającej

społeczną integracje, aktywną postawę obywatelską oraz uczestniczenie osób niepełnosprawnych w procesach demokracji.

• Promowanie współpracy pomiędzy różnorodnymi profesjami wspieranymi przez system komputerowy.

• Wspieranie metodologicznych i strukturalnych innowacji w dziedzinie edukacji i szkoleń prowadzonych osobiście jak i na odległość.

• Zapewnienie osobie uczącej się możliwości uczestniczenia w procesie szkoleniowym opartym na tworzeniu narzędzi, modeli oraz inicjatyw wspieranych przez ICT, a także umożliwiających promocję osób niepełnosprawnych.

• Połączenie indywidualnej i profesjonalnej świadomości ukierunkowanej na zmianę zachowań i postaw oraz przedsięwzięcie opracowania interaktywnych modeli edukacyjno-szkoleniowych.

ZADANIA: • Nabywanie wiedzy i umiejętności związanych z ICT

(Information Communication Technologies/ Technologie informacyjne i komunikacyjne)

• Poszerzanie świadomości dotyczącej podstawowych składowych w relacji pomiędzy uczeniem się a nauczaniem osobiście jak i na odległość.

7

• Rozwój opracowanych instrumentów w nawiązaniu do wagi treści oraz poznawczego charakteru przedmiotu.

• Rozwój umiejętności podejmowania decyzji i planowania, rozpowszechnianie, porównywanie i zarządzanie akcjami edukacyjnymi wspieranymi przez infrastrukturę telekomunikacyjną i technologiczną.

• Rozwój umiejętności samokształcenia przy użyciu Internetu oraz przy wsparciu trenera.

• Zdobywanie kompetencji niezbędnych do wspierania i monitorowania procesu nauczania w „wirtualnej klasie”, na forum i innych formach komunikacji/nauki, przy wsparciu infrastruktury telekomunikacyjnej.

Partnerzy Projekt RAVT powstaje w oparciu o współpracę szeregu partnerów posiadających różnorodne umiejętności i zasoby. Aby dowiedzieć się więcej o partnerach, kliknij na ich nazwę poniżej lub w menu po lewej stronie. CE. S.I.E. CE. S.I.E. jest organizacją non-profit, posiadającą wysokie doświadczenie w projektach międzynarodowych, często jako organizacja zarządzająca. Związana jest z programami: Młodzież (akcja 1, 2 i 5), EuroMed, Leonardo da Vinci oraz programem Sokrates. Głównym polem działania jest: zwalczanie rasizmu (etnicznego, religijnego, seksualnego, fizycznego itp.), wspieranie aktywnej postawy obywatelskiej i demokracji, rozwiązywanie konfliktów bez użycia przemocy, integracja osób niepełnosprawnych, profesjonalne szkolenia itd. CE. S.I.E. posiada wysokie kompetencje w zakresie metodologii interkulturalnej, ICT, rozwiązywaniu konfliktów, szkoleniu i integrowaniu osób niepełnosprawnych. CE. S.I.E. jest ponadto stowarzyszeniem uniwersyteckim uznawanym przez Uniwersytet w Palermo. CE. S.I.E. zatrudnia 8 pracowników oraz współpracuje ze 120 wolontariuszami. Od kilku lat organizacja ta pracuje z osobami niepełnosprawnymi głównie koncentrując się na integracji i

8

angażowaniu młodzieży niepełnosprawnej w projekty lokalne i międzynarodowe (wymiany młodzieżowe, szkolenia). Wykraczając poza doświadczenie organizacji jako całości, jej niektórzy członkowie posiadają szczególne kompetencje związane z pracą z dorosłymi osobami niepełnosprawnymi, nabyte podczas pracy w instytucjach publicznych (np. Uniwersytet w Palermo). Centro per lo Sviluppo Creativo Danilo Dolci Jest organizacją non-profit, istniejącą od 10 lat, założoną przez młodzież i dorosłych ludzi, pracujących przede wszystkim na polu kilku poziomów edukacji. Stowarzyszenie powstało dzięki doświadczeniom płynącym z pracy społecznej i edukacyjnej Danilo Dolci i jego współpracowników, zapoczątkowanej w zachodniej Sycylii w latach 50’tych. Dzięki wystąpieniom i demonstracjom, zorganizowanym bez użycia przemocy, angażującym tysiące ludzi, możliwe było stworzenie dogodnych warunków do rozwoju regionalnego z uwzględnieniem lokalnej kultury. Konkretne rezultaty tych wystąpień są wciąż widoczne w praktycznych przedsięwzięciach (budowa tamy na rzece Jato, Eksperymentalne Centrum Edukacyjne w Mirto, współpracujące społeczności lokalne, Międzynarodowe Centrum Edukacji w Trappeto) i wciąż tkwią w pamięci ludności zaangażowanej w tamte wydarzenia. Organizacja posiada również departament młodzieży, zrzeszający około 50 osób zaangażowanych w jej działalność i podejmowanie decyzji. Działalność organizacji obejmuje: pracę w grupach ukierunkowanych na kulturową i społeczną promocję; edukacje dla pokoju, rozwiązywanie konfliktów, zwalczanie mafii bez użycia przemocy, udzielanie informacji na potrzeby lokalnej społeczności odnośnie rozwoju terytorialnego z uwzględnieniem człowieka, zastosowanie struktury „mutual maieutic” wśród młodzieży, młodzieży i dorosłych, pomiędzy szkołami a terenami, na których

9

się znajdują, aby ułatwić ich wzajemne relacje; promocja innowacyjnych procesów wśród społeczności i szkół publicznych poprzez warsztaty i seminaria, mająca jako punkt odniesienia doświadczenia Danilo Dolci, dorobek Centrum Badań i Innowacji, a przede wszystkim działalność Centrum Edukacyjnego w Mirto; rozwój kursów na temat „maieutic structure”, pomoc w integrowaniu osób niepełnosprawnych. Danmar Computers Danmar Computers to firma szkoleniowo-konsultingowa z siedzibą w Rzeszowie, w Polsce. Firma specjalizuje się w świadczeniu usług związanych z ICT (Technologie informacyjne i komunikacyjne) na rzecz sektora prywatnego, instytucji samorządowych i pozarządowych, uniwersytetów i szkól. Wszystkie projekty konstruowane są tak, aby spełniały podstawowy cel, którym jest rozwój i umacnianie społeczeństwa informacyjnego. Aby osiągnąć powyższy cel firma Danmar Computers prowadzi edukacyjne badania sondażowe i konsultacje; wspiera rozwój programów naukowych i wydawanie materiałów szkoleniowych; zaangażowana jest we wdrażanie systemem ICT; zajmuje się rozwojem e-rozwiązań (e-learning, e-business, e-commerce); określa standardy z zakresu ICT. Działalność Danmar Computers opiera się na dobrze zorganizowanej współpracy z organizacjami pozarządowymi (NGO’s), instytucjami szkoleniowymi, samorządami lokalnymi, uniwersytetami i szkołami. e2000 International e2000 International jest organizacją o charakterze społecznym z siedzibą w Wielkiej Brytanii. Pracuje ona na poziomie międzynarodowym a jej celem jest wspieranie i rozwój procesów demokracji oraz promowanie aktywnej postawy obywatelskiej wśród młodzieży przy wykorzystaniu najnowszych technologii. Od października 1999 roku kiedy to e2000 rozpoczęła swoją działalność, zapoczątkowała powstanie licznych projektów angażujących młodzież w więcej niż 32 krajach Europy, Ameryki

10

Łacińskiej, Azji oraz Afryki. Współpraca objęła również osoby niepełnosprawne. e2000 zatrudnia 3 pełnoetatowych animatorów młodzieży (youth workers) oraz 1 pracownika na pół etatu. Organizacja wspierana jest przez sieć 30 wolontariuszy, którzy pracują oraz uczą się poprzez styczność z organizacją oraz uczestniczenie w jej projektach. W tym projekcie rola e2000 polega na rozwoju nowych narzędzi komunikacyjnych takich jak radio i Internet oraz opracowywaniu odpowiedniego oprogramowania wspomagającego prowadzenie podobnych projektów na szczeblu lokalnym, regionalnym i międzynarodowym. Na poziomie lokalnym w północno-wschodniej Anglii organizacja stworzyła i rozwinęła interaktywny portal dla młodzieży. Celem tego portalu jest zaangażowanie młodych ludzi w życie społeczności lokalnych. Zaletą tego portalu jest wykorzystanie radia internetowego oraz kamer, dzięki którym możliwe było zaangażowanie młodzieży niepełnosprawnej z ponad 20 krajów. W jednym z ostatnich międzynarodowych projektów system internetowy umożliwił udział w sieci 7 międzynarodowych organizacji pozarządowych, uczestniczących w planowaniu, realizacji i ewaluacji Europejskich Projektów Młodzieżowych. Ponadto umożliwił wymianę informacji, dobrych praktyk oraz powstanie nowych idei. W projektach tych organizacja e2000 pełniła role managera oraz zapewniała doradztwo w zakresie oprogramowania. Toucan Europe Toucan Europe to organizacja non-profit działająca na polu badawczym i rozwojowym, zapewniająca wsparcie techniczne, zarządzanie, szkolenie i rozwój dla organizacji z UE oraz krajów rozwijających się. Organizacja skupia się głównie na pracy z osobami doświadczającymi społecznej alienacji. Zapewnia innowacyjne rozwiązania, które oferują szanse na trwałą ekonomiczną i społeczną integracje. Toucan został założony w Manchester, w 1994 roku. Organizacja została zarejestrowana jako inicjatywa non-profit, której celem jest

11

działalność edukacyjna wspierająca lokalną społeczność. Główna siedziba organizacji mieści się w Manchester, w Anglii. Organizacja świadczy usługi również w Walii (z siedzibą w Swansea) przy wsparciu europejskiego rozwoju z siedzibą w Brukseli. Działalność: Toucan wspiera krajowe i międzynarodowe projekty z uwzględnieniem wszystkich aspektów z zakresu edukacji, badań i rozwoju technologicznego oraz szkolenia w sektorze organizacji pozarządowych. Szkolenia: Toucan prowadzi szkolenia personelu obsługującego krajowe i międzynarodowe projekty. Warsztaty oferowane w tym zakresie są zaprojektowane tak, aby informowały uczestników o potrzebach i wymaganiach dotyczących rozwoju i zarządzania projektami. Mogą być ponadto dopasowane do indywidualnych wymagań organizacji. Toucan dysponuje znaczącym doświadczeniem w zakresie dostępu i wymagań dotyczących społecznej edukacji młodzieży, szkoleń zawodowych i zatrudnienia osób niepełnosprawnych. Organizacja prowadzi ścisłą współprace z sektorem usług edukacyjnych oraz pomocy socjalnej i opieki zdrowotnej, z organizacjami wolontaryjnymi na poziomie krajowym i międzynarodowym. Public Agency of Tukums Region Social Assistence Coordination Centre Działalność organizacji skupia się na: pomocy technicznej dla osób niepełnosprawnych, usług z zakresu rehabilitacji w tym rehabilitacji osób chorych na cukrzycę, doradztwie psychologicznym dla dzieci i dorosłych będących ofiarami przemocy, pomocy socjalnej dla niewidomych i niesłyszących, tworzeniem grup wsparcia dla rodzin adopcyjnych i kobiet niepełnosprawnych, zarządzanie przychodem działu pomocy socjalnej, koordynowaniu działań obszaru Tukums (systemu opieki socjalnej, organizacji i rozwoju systemu pomocy społecznej, współpracy z NGO, organizacji kursów szkoleniowych dla pracowników społecznych i NGO, pracy wolontariuszy, projektów

12

europejskich, informowaniu opinii publicznej o usługach socjalnych, informowaniu młodzieży o możliwościach rozwoju). Personel składa się z 13 pracowników pełnoetatowych i 1 zatrudnionej na pół etatu oraz ponad 100 wolontariuszy. Stowarzyszenie organizuje różnorodne działania w zakresie bieżącego projektu: organizacja programu „Computer Open Mind” wspieranego przez Fundację Soros (1999) . Głównym celem była edukacja osób niepełnosprawnych (posiadających ograniczone możliwości przemieszczania się) z zakresu obsługi komputera. Organizacja działań z zakresu międzynarodowego wolontariatu dla osób niepełnosprawnych. Celem tego projektu jest zaangażowanie niepełnosprawnej młodzieży z Europy w liczne projekty. Dla osób niepełnosprawnych i chorych na cukrzyce organizowane są obozy letnie oraz szkolenia połączone z rekreacją (przy współpracy z miastem Tukums, Regionalnym Stowarzyszeniem Diabetyków i Klubem Sportowym Osób Niepełnosprawnych w Tukums). Kursy szkoleniowe: Celem jest oferowanie trenerom i managerom szansy nabywania kompetencji z zakresu ICT i kreowania możliwości tele-workingu. Uczestnicy będą następnie szkolić osoby niepełnosprawne jak, wykorzystując nowoczesne technologie, kreować nowe miejsca pracy dla siebie. Główną zaletą tego kursu szkoleniowego jest to iż składa się on z trzech modułów niezwykle istotnych dla osób niepełnosprawnych, które mają posługiwać się technikami ICT w przyszłej pracy. Kurs jest przeznaczony dla trenerów pracujących z grupą docelową, a nie bezpośrednio na rzecz tej grupy. Jest on również skierowany do osób, posiadających podstawową wiedzę z zakresu ICT (e-mail, Word itp.). Trzy moduły kursu obejmują:

1. Multimedia w sieci 2. Hardware i software przeznaczone dla osób

niepełnosprawnych

13

3. Kooperatywne uczenie się – Jak uczyć się wspólnie mimo dzielącej nas odległości

Struktura Projektu Każda organizacja zaangażowana w ten projekt, realizuje go w

oparciu o wspólne ramy programowe: Moduł 1 – Dostępność i multimedia w sieci • 1.1 Analiza struktur i języków w sieci (symbolicznej,

graficznej, dźwiękowej, muzycznej) • 1.2 Środki i metody użytkowe; szczegółowa analiza

lingwistycznych struktur sieci • 1.3 Prezentacja i zastosowanie platformy e-learningu • 1.4 Korzystanie z platformy e-learningu Moduł 2 Hardware i software dla osób niepełnosprawnych • 2.1 Związek pomiędzy ICT a niepełnosprawnością • 2.2 Analiza studiów przypadku • 2.3 Jak wykorzystać platformę e-learningu • 2.4 Zarządzanie platformą e-learningu Moduł 3 Kooperatywne uczenie się oraz Teleworking • 3.1 Teleworking poprzez kooperatywną i wspólną pracę • 3.2 Praktyczne zastosowanie Teleworkingu

ROZDZIAŁ DRUGI

Telepraca i Niepełnosprawność

14

Maria Antonietta Sansalone

W złożonym post-modernistycznym świecie, w którym żyjemy, rozwój technologii informacyjnych i przekazu danych, wraz z ewolucją społeczną i ekonomiczną, globalizacją rynku, nastąpiły poważne zmiany w sposobie życia, naszych wzajemnych relacjach, oraz przede wszystkim w tym, jaką pracę wykonujemy, oraz kiedy i w jaki sposób to robimy. Wszystko to umożliwia nową formę elastycznego zarządzania organizacją w zakresie produkcji. Zasoby ludzkie są zarządzane na różne sposoby w celu odpowiedzenia na potrzeby zarówno pracownika, jak i pracodawcy mając na uwadze zasadę skuteczności systemów produkcyjnych oraz waloryzacji zasobów ludzkich. Z tego punktu widzenia, praca elastyczna oznacza adaptowanie i dostosowanie się w celu odpowiedzenia na transformacje gospodarcze i wymagania rynku pracy. Wszystko polega na nieprzewidywalności tych samych rynków, potrzebie nowych produkcji niskim kosztem, co jest połączone z dobrym stanem pracownika. Należy też wziąć pod uwagę czynniki społeczne i kulturowe, aspekty organizacyjne związane z przedsiębiorczością, szanse oferowane przez telepracę, oraz europejskie wskaźniki w zakresie elastycznej pracy. Telepraca to jedna z wielu form pracy elastycznej. Z punktu widzenia koncepcji, telepraca nie może być utożsamiana z tradycyjną pracą w domu, ze względu na to, iż angażuje technologię informacyjną i przepływ danych w celu przezwyciężenia niecodziennego umiejscowienia pracownika (biuro jest tradycyjnie pojmowano jako miejsce pracy) oraz geografii (jest możliwe, aby pracownik używał technologii informacyjnych i transmitował dane w celu pracy z dala od danego miejsca, jeśli te środki są dostępne dla niego).

W roku 1973 amerykański naukowiec Jack Nilles, dyrektor badań interdyscyplinarnych na Uniwersytecie Południowej Kalifornii

15

znany w Stanach Zjednoczonych, jako "ojciec telepracy", zdefiniował różne formy pracy na dystans jako:

- Telecommuting: model, w którym praca zmienia się w relacji do obszaru geograficznego w którym praca jest podejmowana, jednak metody pracy pozostają takie same.

- Telepraca: model, w którym obszar pracy ma miejsce poza biurem, a metody pracy takie jak komunikacja, relacje pomiędzy zasobami, funkcje i kompetencje. Używa nowych technologii komunikacyjnych i informacyjnych w celu zaadaptowani sytuacji i struktury pracowniczej. Definicja telepracy jest trudna ze względu na wielość form, jakie może obejmować, oraz różne typy pracy i metod organizacyjnych, które mogą być używane. Aby wyjaśnić termin, możemy użyć definicji opracowanej przez Europejską Fundację w Dublinie, w której telepraca opisana jest jako "każda forma pracy podejmowanej przez pracownika, lub klienta poprzez zależną, autonomiczną pracę w domu, która jest regularnie podejmowana, obejmuje określony czas, w jednej lub większej ilości lokacji innych niż tradycyjne miejsce pracy, z użyciem technologii informacyjnych i/lub transmisji danych1. Telepraca, w tej definicji umożliwia tworzenie i opracowywanie danych, informacji itd. poprzez użycie ICT. Poprzez telepracę można wyznaczyć cele do realizacji, zorganizować dystrybucję pracy w siebie, koordynować na odległość, kontrolować i ewaluować rezultaty działań i procedury zastosowane w metodach pracy. Czynniki włączone w zróżnicowanie telepracy mogą być technologiczne, organizacyjne lub społeczno-kulturalne.

1 Blainpain, R., The Legal and Contractual Situation of Teleworkers in the Member States of the European Union, Dublin, European Fondation, 1995, p. 8-9.

16

Pracownicze modele telepracy, uwarunkowane czynnikami technologicznymi, są następujące: - Telepraca off line: opracowywanie danych bez scentralizowanych połączeń i przy użyciu tradycyjnych środków: wysyłanie materiałów w formie papierowej i/lub wersji cyfrowej (dyskietka, CD-ROM, DVD itd.) odbierane przez pocztę. - Telepraca one way: połączenie przez terminale wideo i opracowywanie danych poprzez używanie specyficznego software'u, zdefiniowanego przez pracownika - Telepraca on line: połączenie poprzez Internet lub intranet, które umożliwia interakcję w czasie rzeczywistym pomiędzy pracownikiem i pracodawcą i promuje lepszą integrację pracy samej w sobie. Pracownicze modele telepracy, uwarunkowane przez czynniki organizacyjne, są następujące: - Telepraca w domu (regulowana przez d.p.r. 8 Marca 1999, n. 70), którą charakteryzuje wysoki poziom autonomii i konieczność efektywnej komunikacji reprezentantów zatrudniającej firmy lub klientów, konieczność kontaktu i zdefiniowania zawartości, czasu i metod pracy. Ta forma pracy jest przeważnie używana przez osoby autonomiczne, lub wolnych zawodowców (np. dziennikarze, konsultanci, analitycy systemowi itd.) i przez pracowników zależnych, którzy posiadają kwalifikacje na różnych poziomach. Możliwe rozwiązania służą zapewnieniu, że działanie jest zorientowane na oczekiwane rezultaty i wysoką skuteczność komunikacji; - Telepraca w biurach satelickich - odległych geograficznie od biura centralnego, kiedy koszty są mniejsze. Ma to na celu zwiększenie obszaru działania firmy w związku ze wzrostem rynkowym. Unika się też konieczności codziennego dojazdu pracowników do centralnego biura;

17

- Telepraca w telecentrum, ta forma pracy na odległość oznacza ciągłą i/lub tymczasowe użycie centrów pracy przez pracowników, którzy czasowo lub na co dzień używają technologii dostępnych w powyższych centrach, osoby te to przeważnie pracownicy firm, osoby wykonujące wolny zawód itd. Pracownik, zamiast korzystać z przestrzeni firmy, pracuje w centrum zaadaptowanym do telepracy blisko swojego domu lub blisko miejsca, do którego firma została czasowo przeniesiona. Telecentrum może być firmą lub konsorcjum złożonym z firm, i może wynajmować miejsca dla indywidualnych pracowników lub administracji publicznej. Alternatywnie, miejsce to może być używane przez osoby indywidualne wywodzące się z różnych realiów lub firm, którzy mają potrzebę pracować w strukturze zaadaptowanej do pracy na odległość. W dodatku telecentrum może oferować różne rodzaje usług związane z potrzebami firm takie jak spotkania w salach konferencyjnych, dostęp do systemów wideo-komunikacyjnych, wyspecjalizowana biblioteka, centrum informacyjne, pokój socjalny itd. - Telefirma, lub firma na dystans lub firma, która dostarcza usługi na dystans, zatrudniająca zasoby ludzkie, które działają w danym obszarze i wykorzystują konieczne technologie w celu zapewnienia połączenia pomiędzy różnymi stacjami pracowniczymi. Społeczno-kulturowe czynniki związane z telepracą mogą być zdefiniowane jako: pozytywne efekty w systemie społecznym oraz kolektywnym społeczeństwie, mniej przeciążenia w ruchu ulicznym, mniej inwestycji w strukturę i infrastrukturę transportu publicznego, większa waloryzacja terytorialna np. wiejskich lub zacofanych obszarów. W zakresie telepracy, telepracownik operuje w systemie technologicznym, w ramach którego przezwyciężane są ograniczenia czasowe i przestrzenne, umożliwia mu/jej pracować poprzez użycie różnych instrumentów: - Software dla informacji i opracowywania danych;

18

- Zastosowania archiwizacji: dysk twardy, dysk CD, pamięci optyczne, itd.; - Zastosowania komunikacji w celu transmisji danych; - Wsparcie interakcji: platformy służące synchronicznej i asynchronicznej komunikacji; Wymienione wsparcie technologiczne i komunikacyjne umożliwia połączenia pomiędzy różnymi stacjami pracy, oraz tymi stacjami i biurem centralnym. W dodatku mobilna telepraca i praca w domu zbierają informacje i materiały. W tabelce poniżej (1A)2, możemy zauważyć, jak telepraca może oferować rozmaite nietypowe szanse, przy jednoczesnym zachowaniu produktywności, wydajności, organizacji i elastyczności pracy: więcej wolności w pracy, tryb pracy dostosowany do poszczególnych potrzeb pracownika, zwiększenie czasu wolnego, eliminacja lub redukcja czasu na dojazd do pracy, zwiększony udział pracownika w życiu rodzinnym. W dodatku, ma miejsce redukcja kosztów w związku z delokalizacją i inwestowaniem w systemy informatyczne, telekomunikację i trening. Oprócz zalet, występują też czynniki negatywne, na przykład izolacja telepracownika w związku z przebywaniem z daleka od centralnego biura i innych pracowników, metody pracownicze, które jeśli nie w pełni rekompensują wspomniane aspekty społeczne, mogą spowodować poczucie wyobcowania, utratę możliwości wymiany doświadczenia i działań w środowisku pracowniczym, poprzez relacje zawodowe i towarzyskie. Poziom rozwoju telepracy w zakresie jej upowszechniania nadal nie odpowiada oczekiwaniom, zarówno europejskim i międzynarodowym. Do czynników ograniczających zalicza się trudność w używaniu telepracy dla pewnych produktów, oraz to iż nadal powszechne są tradycyjne metody organizacji pracy. Tab. A Korzyści i zagrożenia w związku z telepracą Korzyści Zagrożenia

2

19

Organizacje Oszczędność – zarządzanie, struktury, wyposażenie itd.; Wzrost zdolności produkcyjnej; Użycie różnych form pracy.

Strach przed utratą bezpośredniej kontroli; Problemy w relacjach organizacji i pracowników; Utrata poczucia przynależności do firmy oraz spadek motywacji i produktywności pracowników; Dodatkowe koszty reorganizacji; Trening w celu przekwalifikowania pracowników; Mniejsza ochrona prywatności.

Indiwidualni Redukcja kosztów mobilności; Redukcja stresu związanego z dojazdem do pracy; Samodzielna regulacja działań pracowniczych poprzez lepsze zarządzanie czasem w ciągu dnia; Szansa zatrudnienia dla osób, mających trudności w związku z przemieszczaniem się do pracy; Możliwość

Wzrost niepewnej i niekontrolowanej pracy; Utrata zarządzania i planowania; Wzrost zmęczenia i stresu; Zagrożenia zdrowotne pracowników; Redukcja widzialności strategii firmy, znaczenia umów, oraz możliwości rozwoju kariery pracownika; Utrata możliwości

20

zapewnienia miejsca formom kooperacji pracowniczej; Umocnienie relacji ze społecznością, w której dana osoba żyje.

"uczenia się na pracy" oraz profesjonalnego treningu w firmie; Kryzys w równowadze życia rodzinnego (w przypadku telepracy w domu)

Kolektywy Redukcja mobilności powodowanej dojazdem do pracy, poprzez to zmniejszenie ruchu ulicznego i miejskiego zanieczyszczenia; Rozwój w obszarach ekonomicznie zacofanych; Szanse zatrudnienia dla grup dyskryminowanych w społeczeństwie; Tworzenie nowych usług i wzrost jakości; Redukcja różnicy dzielącej bogatsze i biedniejsze regiony; Nowe szanse w harmonii z turystyką i rolnictwem.

Wzrost niepewnych miejsc pracy i czarnego rynku; Rozproszenie siły roboczej; Redukcja aktywnego udziału w związku; Wykluczenie pewnych pracowników z dialogu społecznego; Transfer słabo wykwalifikowanych pracowników do peryferyjnych regionów świata rynku pracy.

Źródło: Oteri, Sbordone, 1996

Telepraca i niepełnosprawność: szanse i perspektywy

21

Telepraca była z sukcesem przetestowana przez firmy i państwo włoskie, podjęto też różne inicjatywy w celu jej wypromowania, różne drogi jakimi może być wdrażana, jej zasady, możliwości jakie daje pracownikowi, użycie usług, w szczególności świat niepełnosprawnego pracownika, który jest nadal nieznany. Jest to jednakże niezaprzeczalną prawdą, że są istotne aspekty, na które trzeba zwrócić uwagę - różne formy niepełnosprawności i telepracy. Telepraca może oferować nowe szanse dla osób niepełnosprawnych w świecie pracy poprzez eliminację strukturalnych i mentalnych barier, zmęczenia i problemów z dojazdem do pracy, elastyczność przestrzenną i czasową i adaptację do indywidualnych potrzeb. Zapewnia to niepełnosprawnemu pracownikowi szansę do zademonstrowania i użycia jego/jej potencjału i zawodowych kompetencji, czyniąc je aktywnymi i dostępnymi zasobami dla społeczeństwa. Potencjał telepracy w odniesieniu do wprowadzania i integracji osób z fizycznymi, lub umysłowymi upośledzeniami w świat pracy, z respektowaniem tradycyjnych metod pracy oznacza, że obszar ten jest w zakresie zainteresowania znaczącego odsetka populacji. Jeden na dziesięciu obywateli europejskich jest niepełnosprawny: około 12% europejskiej populacji cierpi na jakąś formę niepełnosprawności, a od 6 do 8% osób cierpiących na niepełnosprawność ma mniej niż 60 lat. Znacząca część tej grupy znajduje się w wieku produkcyjnym, a wskaźnik ich zatrudnienia jest dużo niższy w porównaniu do reszty populacji. Jeżeli chcemy znaleźć przyczyny tego zjawiska, występują liczne bariery które utrudniają wejście osób niepełnosprawnych na rynek pracy, bariery te mogą prowadzić także do wykluczenia na poziomie społecznym. Niektóre z nich związane są z przeszkodami fizycznymi, w związku z rodzajem niepełnosprawności, lub z ogólnymi tendencjami, które oznaczają, że ich potrzeby są postrzegane drugoplanowo, a problemy rozwiązywane dzięki wsparciu, a nie adaptacji. Środowiska pracownicze są notorycznie nieprzystosowane do przyjęcia osób niepełnosprawnych: biura o zbyt małej powierzchni

22

lub bez odpowiedniej infrastruktury dla przyjęcia wózków inwalidzkich, miejsca powodujące problemy dla osób mających problemy oddechowe, podział godzin i rytm pracy niedostosowany do indywidualnych potrzeb osób niepełnosprawnych, którzy mogą nie nadążać za typowym rozkładem dnia. Telepraca może być zasobem dla wszystkich tych, którzy pomimo niepełnosprawności posiadają kompetencje lub zdolność do ich nabycia, lecz mają problem z zaadaptowaniem ich do tradycyjnych metod i trybu pracy. Telepraca nie wymaga specyficznych zdolności fizycznych i wykorzystuje zaawansowanych technologii, które umożliwiają adaptację aby wyjść na przeciw potrzebom osób niepełnosprawnych, poprzez oferowanie im możliwości pracy w środowisku dopasowanym do ich potrzeb i kompetencji. Jeżeli, poprzez pracę osoba czuje się częścią systemu produkcyjnego i może odnaleźć w niej metodę samorealizacji, i stać się aktywnym członkiem społeczeństwa, nie możemy odmówić dorosłym osobom niepełnosprawnym prawa do obecności w świecie pracy i do realizacji. Istnieje wiele korzyści dla niepełnosprawnych telepracowników w odniesieniu do ich roli i waloryzacji ludzi niepełnosprawnych w oczach społeczeństwa. Zalety telepracy dla osób niepełnosprawnych:

• Dostęp do treningu, wiedzy i świata pracy; • Możliwość działania w zorganizowanej przestrzeni, która

może odpowiadać na potrzeby związane z niepełnosprawnością;

• Elastyczna organizacja trybu pracy i podejmowanych działań;

• Użycie właściwych zastosowań; • Mobilność zawodowa; • Uwaga pracodawcy jest skupiona na wykonanej pracy, a

nie na niepełnosprawności pracownika; • Pokonywanie różnorodnych form izolacji i wykluczenia

społecznego; • Realizacja idei równych szans;

23

Telepraca umożliwia adaptację potrzeb niepełnosprawnych pracowników poprzez umożliwienie im pokonania barier w zakresie poruszania się. Mobilność to często problem dla ludzi niepełnosprawnych nawet dojazd do pracy lub jej zmiana staje się problemem ze względu na wymagany suport software i hardware. Problematyczne zagadnienia w związku z telepracą zawierają wykluczenie osoby niepełnosprawnej, która pracuje w chronionym środowisku, i przez to jest odizolowana od kontaktów z innymi ludźmi. Jednakże telepraca, jeśli jest dobrze zorganizowana - w zgodzie z indywidualnymi potrzebami pracownika - może zredukować izolację. Nowoczesne technologie umożliwiają tworzenie wirtualnych relacji społecznych i realizację zadań w ramach grupy pracującej. W ten sposób sytuacje wykluczenia społecznego mogą być przezwyciężone poprzez wzrost poczucia własnej wartości. Praca sama w sobie reprezentuje ludzi niepełnosprawnych i istotną część ich życia społecznego, dając im siłę, aby walczyć ze swoimi słabościami i chorobą, i poprzez to, zwalczać potencjalną niezdolność do pracy. Aby uniknąć sytuacji prowadzących do izolacji, jest istotne aby łączyć użycie nowoczesnych technologii z życiem społecznym: edukacja, trening, zabawa, wykorzystanie czasu wolnego itd. Mówiąc o zaletach w stosunku do niepełnosprawnych pracujących poprzez telepracę, można również wspomnieć o zaletach dla całego społeczeństwa: nowa siła robocza dołącza do narodowych zasobów, redukcja rzeczywistego i deklarowanego bezrobocia, rozszerzenie rynku usług i produktów dla osób niepełnosprawnych bazujących na ICT; na poziomie społecznym redukcja fizycznych i organizacyjnych barier, które ograniczają prawo do pracy i integracji społecznej osób niepełnosprawnych.

Przeszkody w pełnej realizacji idei telepracy dla osób niepełnosprawnych są opisane poniżej:

1. Kształtujące i niekształtujące przeszkody:

24

• Słaba świadomość aktualnych szans oferowanych przez telepracę przez firmy, podmioty publiczne i prywatne w zakresie integracji3 i produktywności osób niepełnosprawnych;

• Brak świadomości w zakresie nowych systemów software i hardware, kosztów i problemów związanych z dojazdem do pracy.

2. Przeszkody spowodowane przez stereotypy lub

ustawy prawne: • Pogląd, iż ludzie niepełnosprawni są mniej produktywni; • Szkolenia osób niepełnosprawnych są uważane za

nieskuteczne; • Pogląd, iż ludzie niepełnosprawni potrzebują wsparcia; • Osoby niepełnosprawne różnią się w kwestii elastyczności

pracy i telepracy; • Słaba znajomość języków obcych oznacza zamknięcie

europejskiego rynku pracy. WNIOSKI Politycy europejscy patrzyli na aspekt niepełnosprawności przede wszystkim z punktu widzenia dobrobytu i wsparcia. Obecnie pojawia się nowe spojrzenie w związku z ewolucją rynku pracy, problemami społecznymi oraz integracją pracowników (wykluczenie i dyskryminacja osób niepełnosprawnych). Patrząc na to, Komisja Europejska opublikowała papier roboczy4, z przewodnikami i wskazówkami w zakresie relacji pomiędzy zatrudnieniem i niepełnosprawnością, oraz celami, które powinny być osiągnięte w ciągu kilku lat. Odchodząc od tego punktu,

3 "Telelavoro e disabili", (www.eto.org.uk) estratto dallo studio su Telelavoro, Telecommercio e Reti elettroniche aperte, da Management Technology Associates, Wielka Brytania,1992-1993,. 4 Dokument Roboczy Komisji Europejskiej, Podnoszenie Poziomu Zatrudnienia Osób Niepełnosprawnych. Wspólne Wyzwanie, Bruksela, 22.09.1998

25

dyskusja ma szerszy wymiar, odnosząc ten aspekt do różnych narodów europejskich, oraz zagadnienia dotyczące zdrowia i bezpieczeństwa pracy. Niektóre rządy przewidziały i zapewniły inicjatywy dla osób niepełnosprawnych, które chcą pracować. We Włoszech ustawa nr 68 z 12 Marca 1999 roku zastąpiła poprzednie ustawy w zakresie miejsc pracy dla osób niepełnosprawnych. Nowa ustawa przewiduje zatrudnianie osób niepełnosprawnych w ich domu, w formie telepracy. W tym punkcie ten rodzaj integracji ze światem pracowników jest dobrym rozwiązaniem. Regiony włoskie stworzyły inicjatywy dla firm z sektora publicznego i prywatnego, jednakże telepraca wciąż nie jest popularna ze względu na wspomniane czynniki kulturowe i społeczne.

26

BIBLIOGRAFIA _ Blainpain, R., The Legal and Contractual Situation of Teleworkers in the Member States of the European Union, Dublin, European Foundation, 1995. - Borgna, P., Ceri, P., Failla, A., Telelavoro in movimento, Etas Libri, Milan, 1996 -Campo dall'Orto, S., Mutinelli, M., Roveda, C., "Telelavoro: esperienze e problematiche di sviluppo", in Studi organizzativi, anno XVII, n. 4, ott.-dic., 1986. - Carella, D., Gentile, P., "La stazione di lavoro", in Scarpitti, G, Zingarelli, D., (a cura di), Il Telelavoro. Teorie e Applicazioni, Milano, Franco Angeli, 1996 - Ceri, P., "Telelavorare è un'opportunità, ma guàrdatene se puoi: stanca", in Teléma, anno IV, n. 13, Summer 1998 -Darnige, A., Mathonnet, P., Ollivier, H., The impact of distance education and telework on elderly and disable people, Ottobre 1998. - Di Nicola, P., "Introduzione. Il telelavoro realizzato", in Di Nicola, P., (a cura di), Il Manuale del Telelavoro, Roma, Edizione SEAM, 1999. -Di Nicola, P. (a cura di), Il manuale del telelavoro, Seat, Formello, 1997 -Di Nicola, P., Telelavoro, una possibilità in più. in Career Book 2000, Somedia, Milano, 2000 -Di Nicola, P., Buzzoni, F., Telelavoro, telecentri, teledidattica, IFOA, Reggio Emilia, 1999. -European Foundation, The Employment of People with Disabilities in Small & Medium-Sized Enterprises, Dublin, 1998. -Nilles, J., "Non ho alcun dubbio vivremo molto meglio", in Telèma, anno I, n. 2, Autunno 1995 -Rizzo, R., Prime esperienze italiane di telelavoro, Milano, Zerouno Book, 1997 -Zingarelli, D., "La Gestione della Rete", in Scarpitti, G., Zingarelli,

27

D., (a cura di), Il Telelavoro. Teorie e Applicazioni, Milano, Franco Angeli, 1996 - Telelavoro e disabili", estratto dal più ampio studio su Telelavoro, Telecommercio e Reti elettroniche aperte, realizzato da Management Technology Associates per il Dipartimento del Commercio e dell'Industria del Regno Unito nel 1992-1993

28

ROZDZIAŁ TRZECI

ICT i niepełnosprawność Małgorzata Mikłosz Według definicji, niepełnosprawność to długotrwały stan, w którym występują pewne ograniczenia w prawidłowym funkcjonowaniu człowieka. Ograniczenia te spowodowane są na skutek obniżenia sprawności funkcji fizycznych lub psychicznych. Jest to także uszkodzenie, czyli utrata lub wada psychiczna, fizjologiczna, anatomiczna struktury organizmu. Utrata ta może być całkowita, częściowa, trwała lub okresowa, wrodzona lub nabyta, ustabilizowana lub progresywna. Niepełnosprawność jest jednym z ważniejszych problemów współczesnego świata. Wynika to z powszechności i rozmiaru tego zjawiska. Z niepełnosprawnością fizyczną wiąże się ponadto zazwyczaj tzw. niepełnosprawność społeczna, czyli niemożność pełnego funkcjonowania w społeczeństwie. Osobom niepełnosprawnym z pomocą przychodzą nowoczesne technologie. Rozwój ICT sprawił, ze osoby niepełnosprawne mogą wykonać dzisiaj wiele czynności, które wcześniej były dla nich niemożliwe. Dzięki ICT mogą uczyć się i pracować. Mogą uczestniczyć w życiu społecznym. Nowoczesne technologie wprowadziły w świat niepełnosprawnych rewolucję. Pomoc nowoczesnych technologii dla osób z poważnymi zaburzeniami mowy, słuchu czy wzroku, z niedowładami kończyn lub z innymi niesprawnościami jest ogromna. Dobierając indywidualnie dla takiej osoby właściwe oprogramowanie i urządzenie peryferyjne, komputer może stać się wspaniałym narzędziem terapii, edukacji, porozumiewania się, a w przyszłości wykonywania pożytecznego zawodu, pogłębiania wiedzy, rozwijania zainteresowań, ciekawszego spędzania czasu wolnego, co wiąże się z poczuciem niezależności i możliwością usamodzielnienia się osoby

29

niepełnosprawnej. Wielofunkcyjność komputera w edukacji i terapii jest jego cechą niezaprzeczalną. Osoby niewidzące lub słabowidzące mogą korzystać z komputerów w sposób niemal pełny, choć nieco innymi metodami. Dzięki specjalnym programom do odczytu ekranu (ang. screen reader), syntezatorom mowy, programom powiększającym i innym urządzeniom mogą korzystać z systemu operacyjnego, aplikacji biurowych, internetowych i wielu innych. Poniżej przedstawiamy niektóre z rozwiązań sprzętowych i programowych dla osób niepełnosprawnych dotyczących monitora, klawiatury i myszy. Takich rozwiązań jest więcej, a przedstawione tutaj należą do najpopularniejszych. Monitory Liczne rozwiązania w stosunku do monitora pozwalają osobom niewidomym lub słabo widzącym na korzystanie z komputera. Należą do nich lupy, screen readers, programy i urządzenia do syntezy mowy oraz linijki brajlowskie. Lupy to programy powiększające zawartość ekranu. Prosta

lupa pojawiła się już w Windows 98. Ma ona dość duże

możliwości dostosowania do potrzeb użytkownika. Można zmieniać jej

położenie i powiększenie. Lupa znajduje się w Akcesoriach, w folderze Ułatwienia dostępu5. Najpierw jednak trzeba ją zainstalować6.

5 Aby włączyć lupę, kliknij Start > Programy > Akcesoria > Dostępność > Lupa 6 W celu konfiguracji Windows do potrzeb widzenia, słyszenia i możliwości ruchowych, kliknij na Start > Programy > Akcesoria > Dostępność > Kreator Dostępności i korzystaj z instrukcji.

30

Osoby niewidome lub słabo widzące mogą korzystać z komputera dzięki screen reader’om, które odczytują zawartość ekranu komputerowego i przekazują ich do syntezatora mowy lub monitora braille’owskiego. Syntezatory mowy zamieniają tekst edytowalny na sztuczną mowę7. Można podzielić je na syntezatory sprzętowe i programowe. Różnica między nimi polega na tym, że pierwsze wykorzystują własny procesor mowy, natomiast drugie wykorzystują procesor komputera. Syntezatory sprzętowe mogą współpracować z komputerem i innymi urządzeniami mającymi port szeregowy. Programy do syntezy mowy pozwalają na odczytywanie tekstu skopiowanego ze schowka i nie współpracują zwykle z programami zewnętrznymi. Należą do nich np. SynTalk i ReadPlease 2003.

Linijki brajlowskie, zwane też monitorami brajlowskimi, są urządzeniami przekształcającymi informacje tekstowe i graficzne pojawiające się na ekranie monitora na znaki alfabetu Braille'a. Są one niezastąpione tam, gdzie syntezator mowy jest bezradny: przy czytaniu nut, znaków matematycznych, tekstów wielojęzycznych czy zapisów w

językach programowania. Główna różnica pomiędzy poszczególnymi modelami monitorów brajlowskich polega na ilości modułów brajlowskich w każdej komórce jeden znak. Jest ich zwykle od 20 do 80. Im więcej modułów, tym wygodniejsza i szybsza praca.

7 W celu otworzenia Narratora, upewnij się, że jest włączony i wciśnij Start > Programy > Akcesoria > Dostępność > Narrator. Narrator nie jest dostępny we wszystkich językach.

31

Klawiatury Zwykłą klawiaturę można w dość prosty sposób uczynić nieco bardziej przyjazną, a to za pomocą Opcji ułatwień dostępu. Na karcie Klawiatura znajduje się tam m.in. funkcja KlawiszeTrwałe. Powoduje ona, że klawisz CTRL, ALT i SHIFT pozostają aktywne aż do naciśnięcia innego klawisza8. Eliminuje to konieczność naciskania dwóch klawiszy jednocześnie. Inną funkcjKlawiszy Filtrujących” jest możliwość ignorowania przez klawiaturę przypadkowych lub powtarzających się naciśnięć klawiszy9. Możliwe jest również ustawienie szybkości powtarzania podczas trzymania klawisza i czas reakcji na naciśnięcie. Kiedy programowe dostosowywanie klawiatury jest niewystarczające, można zastosować klawiaturę ergonomiczną, klawiaturę alternatywną lub klawiaturę wirtualną. Klawiatury ergonomiczne pozwalają na bardziej naturalne

ułożenie dłoni podczas pisania. Dzięki temu, że mają duże możliwości regulacji położenia, niektóre z nich mogą być dobrym, bo względnie tanim i łatwo dostępnym rozwiązaniem dla osób z ograniczeniami ruchowymi. Klawiatury alternatywne są przeznaczone dla osób, które mają trudności z precyzyjnymi ruchami, z koordynacją

8 W celu aktywacji tej funkcji kliknij na Start > Programy > Akcesoria > Dostępność. Otworzy się okienko. Kliknij na Klawiatura i zaznacz opcję “Używaj Klawiszy Trwałych”. Kliknij OK. 9 Podobnie jak wcześniej otwórz okno Opcje Dostępu. Kliknij na Klawiaturę i zaznacz opcję Używaj Klawiszy Filtrujących. Kliknij OK.

32

wzrokowo-ruchową, lub odwrotnie - dla osób potrafiących wykonać bardzo precyzyjne, ale za to niewielkie ruchy. Część z nich różni się od zwykłej klawiatury jedynie wielkością klawiszy, część natomiast jest tych klawiszy zupełnie pozbawiona, a ich funkcję spełniają wymienne plansze z nadrukowanymi odpowiednikami klawiszy. Przykładem alternatywnej klawiatury jest INTELLIKEYS. Jest to specjalistyczna klawiatura przenośna z wymienialnymi tablicami, od najprostszych zawierających cztery strzałki, poprzez tablicę alfabetyczną lub cyfrową, aż do takiej, która zawiera możliwość stosowania poleceń funkcyjnych. Klawiatura ta nie ma klawiszy, jest zupełnie płaska, przez co umożliwia pracę na komputerze osobom o bardzo spastycznych rękach. Każde dotknięcie klawiatury jest sygnalizowane dźwiękiem, co ułatwia korzystanie z niej dzieciom z zaburzeniami percepcji wzrokowej. Bardzo dobrym rozwiązaniem programowym są klawiatury wirtualne, które wyświetlają się na ekranie. Ich działanie jest takie samo jak normalnej klawiatury, z tą różnicą, że klawisze naciska się za pomocą myszy, joysticka lub innego urządzenia wskazującego. Można też obsługiwać je przy pomocy jednego przycisku, jeśli są wyposażone w możliwość skanowania. Funkcja ta w uproszczeniu działa w następujący sposób: kolejno po wszystkich klawiszach przesuwa się podświetlona obwódka; kiedy pojawi się wokół żądanego klawisza, wystarczy nacisnąć przycisk, by wpisać literę do wybranego programu. Prosta klawiatura wirtualna jest częścią ułatwień dla osób niepełnosprawnych w Windows Me/2000/XP10. .

10 Aby otworzyć wirtualną klawiaturę, kliknij na Start > Programy > Akcesoria > Dostępność > Wirtualna klawiatura.

33

Mysz Mysz nie jest niezbędna do obsługi komputera. Wszystkie czynności związane z jego obsługą można wykonać za pomocą klawiatury. Również do obsługi ogromnej większości programów w zupełności wystarczy klawiatura. Za jej pomocą można przesuwać wskaźnik myszy na ekranie. W Windows od wersji 95 umożliwia to funkcja KlawiszeMyszy w Opcjach ułatwień dostępu11. Znajduje się w nich zakładka Mysz, na której można funkcję włączyć. Przesuwanie kursora odbywa się za pomocą strzałek na klawiaturze numerycznej. Alternatywą dla funkcji KlawiszeMyszy może być darmowy program Mouse Emulator. Wiele osób jednak przyzwyczaja się do myszy. Jendą z najpopularniejszych i najłatwiej dostępnych alternatyw myszy jest Trackball.

Przypomina nieco myszkę położoną na plecach. W stabilnej podstawie umieszczona jest ruchoma kulka o średnicy zwykle ponad 3 cm oraz co najmniej dwa klawisze. Takie rozwiązanie nie jest jednak dla dużej części osób niepełnosprawnych dobrą alternatywą - poruszanie małą kulką

trackballa jest często trudniejsze od przesuwania całej myszy. Są jednak urządzenia projektowane z myślą o niepełnosprawnych użytkownikach, jak np. Roller Plus Trackball. Nieźle sprawdzają się również trackballe dla dzieci, mające zwykle większą kulkę, np. BIGtrack. Niektóre osoby wolą korzystać z joysticka zamiast myszy. Dotyczy to zwłaszcza dzieci i użytkowników początkujących. Jest też zupełnie naturalne dla osoby poruszającej się na wózku elektrycznym, która używa joysticka do kierowania nim. Niestety w Windows nie ma sterownika, który pozwoliłby na

11 Aby aktywować tę funkcję kliknij Start > Panel Sterowania > Opcje dostępu . Wyświetli się okno Opcji Dostępu. Kliknij na Mysz i zaznacz opcję “Używaj Klawiszy Myszy”. Kliknij OK.

34

wykorzystywania jakiegokolwiek urządzenia tego typu jako myszki. Pozostaje wykorzystywanie rozwiązań innych producentów. Joystick jest doskonałą bazą do budowania urządzeń sterujących kursorem w sposób niekonwencjonalny, np. za pomocą ruchów głowy, nogi itp. Inną alternatywą myszy jest komputerowa myszka nagłowna, która jest przeznaczona dla osób mających problemy z kończynami górnymi..

Do obsługi konieczna jest jedynie zdolność do wykonywania niewielkich przechyłów głowy do przodu, do tyłu i na boki

oraz umiejętność dmuchnięcia i zassania powietrza przez ustnik.

Tak jak wcześniej wspomniano, istnieje o wiele więcej rozwiązań ICT ułatwiających życie osobom niepełnosprawnym. Dzięki nim, nawet osoby posiadające ciężki stopień niepełnosprawności są w stanie komunikować się, uczyć, pracować i ogólnie brać udział w życiu społecznym. Klasycznym przykładem jest Stephen Hawking, który był doktorantem w Cambridge, kiedy zdiagnozowano u niego ciężką chorobę, która objawiała się stopniowym zanikiem zdolności ruchu i mowy. Dzisiaj komunikuje się ze światem poprzez komputer klasy PC zamontowany w jego wózku. Monitor jest przymocowany do oparcia. Ale nie ma myszki, ani klawiatury gdyż profesor Hawking nie jest w stanie ich używać. Wszystkie polecenia wydaje komputerowi za pomocą specjalnego przycisku, który trzyma w ręce. Używa programu Equalizer™, który kolejno wyświetla wyrazy na ekranie i umożliwia ich wybór przyciskiem. Kiedy już zostanie zbudowane zdanie, może ono być wypowiedziane przez oddzielny syntezator mowy. Cały system jest połączony z

35

Internetem poprzez telefon komórkowy. Jest też wyposażony w łącze na podczerwień umożliwiające sterowanie domowymi urządzeniami: telewizorem, magnetowidem czy wieżą muzyczną. Wózek zaopatrzony jest w nadajnik radiowy, którym profesor może otwierać drzwi oraz zapalać i gasić światło w całym domu. Nowo wybudowane Centrum Nauk Matematycznych w Cambridge będzie podobnie dostosowane do jego potrzeb. Można by sądzić, że stopień inwalidztwa profesora Hawkinga, uniemożliwia mu życie publiczne, społeczne, wreszcie naukowe. A jednak jest jednym z najwybitniejszych fizyków na świecie. Jest laureatem wielu nagród i doktoratów honoris causa. Jest aktywny, kontynuuje badania, podróżuje i wygłasza wykłady, także popularnonaukowe.

36

ROZDZIAŁ CZWARTY

Studium przypadku uczestnika Helen Fairweather Wprowadzenie Mark, uczestnik kursu RAVT w Wielkiej Brytanii, jest zatrudniony jako trener IT w jednostce wykluczenia społecznego, która wspiera ludzi mających różne trudności. Jednostka ta ma na celu zlikwidowanie barier w nauczaniu dorosłych, których dotknęło wykluczenie społeczne oraz ma na celu zapewnienie ścieżki nauczania ogólnego oraz możliwości zatrudnienia. Mark pracuje głównie z osobami fizycznie i umysłowo niepełnosprawnymi wspierając ich w nauce obsługi komputera. Menedżer Marka dowiedział się o kursie RAVT z reklamy, która pojawiła się na spotkaniu partnerstwa. Mark został poproszony o wzięcie udziału w spotkaniu wprowadzającym, aby dowiedzieć się więcej o zawartości kursu i jak ten kurs wpasuje się w pracę jednostki wykluczenia społecznego. Na tym spotkaniu Mark spotkał inne osoby, które były zainteresowane kursem RAVT i odkrył, że oprócz możliwości uczenia się na kursie, mógł uczyć się także od innych uczestników oraz dzielić się z grupą swoimi doświadczeniami we wspieraniu osób niepełnosprawnych w nauce obsługi komputera. Mark zdecydował, iż kurs dokładnie wpasuje się w pracę, którą wykonuje, a także umożliwi on jego organizacji spojrzenie na możliwość wprowadzenia e-learningu wśród odbiorców ich usług. Doświadczenie na kursie RAVT Uczestnikami kursu RAVT UK były wszystkie osoby, które pracują z osobami niepełnosprawnymi i posiadające jednocześnie wysoki poziom wiedzy o Technologii Informacyjnej. To oznaczało, że Mark mógł dzielić swoje

37

doświadczenia z pracy z osobami niepełnosprawnymi z innymi uczestnikami i miał możliwość przeprowadzania dogłębnych rozmów na temat jak IT może być stosowana we wspieraniu osób niepełnosprawnych. Podczas pierwszego modułu kursu Mark pokazał, że posiada trochę wiedzy na temat Sieci oraz spraw związanych z dostępnością. Użytecznym aspektem tego modułu dla Marka była szansa na uczenie się od innych uczestników o stronach internetowych, które znaleźli a które są jednocześnie dostępne i użyteczne oraz zawierają pożyteczne informacje lub oferują przydatne usługi. Mark miał w szczególności duże doświadczenie w dostosowywaniu komputerów do użytku dla osób, które są dotknięte różnego rodzaju dysfunkcjami, co oznaczało, że podczas modułu drugiego kursu RAVT mógł on dostarczyć wiele informacji i osobistych doświadczeń do dyskusji, która miała miejsce. Miał wiele rad dotyczących dostosowywania sprzętu komputerowego bez ponoszenia dużych kosztów na specjalistyczny sprzęt. Markowi podobały się części kursu umieszczone na platformie e-learning, jednakże miał kilka problemów z połączeniem się z platformą na swoim komputerze w pracy, stwierdzając, że jest on zbyt powolny, aby połączyć się z taki obszarami jak chat. Poza problemami z powolnym połączeniem, Mark szybko dostosował się do używania platformy e-learning i zobaczył, jak użyteczna mogłaby ona być dla osób, z którymi pracuje. Mark musiał dojeżdżać spory kawałek drogi, aby wziąć udział w kursie, co czasami sprawiało mu trudności z dopasowaniem sesji treningowej do swojej pracy oraz osobistych zobowiązań, tak więc Mark zdecydował, że sesje dostarczane poprzez platformę e-Learning będą bardziej elastyczne i łatwiej dopasują się do jego zapracowanego życia. Po kursie RAVT Przed zakończeniem kursu RAVT, Mark zapisał się na kurs obsługi narzędzia Moodle, oprogramowania, które było użyte

38

do stworzenia platformy e-learning RAVT i które jest używane przez wiele akademickich organizacji. Gdy Mark już będzie pewny, jak stosować oprogramowanie Moodle stworzy platformę e-learning dla swojej organizacji, a wtedy organizacja wprowadzi e-learning jako nową opcję dla osób, które zechcą wziąć udział w kursach oferowanych przez nią, lecz dla tych, którzy preferują pracować z poziomu swoich komputerów w domu lub pracy. Organizacja będzie w szczególności miała możliwość zaoferowania osobom niepełnosprawnym bardziej elastyczną drogę uczenia się. Konkluzja Podczas gdy Mark miał pewne trudności w uczęszczaniu na wszystkie sesje treningowe RAVT, w związku z zobowiązaniami pracowniczymi i życia osobistego, czas który spędzał na realizacji kursu umożliwił mu nauczyć się na temat dostępności strony internetowej i jak pewne czynniki mogą wpływać na doświadczenie użytkownika sieci i na temat adaptacyjnego wyposażenia, które może wspierać osoby niepełnosprawne aby używały komputerów w bardziej efektywny sposób. Mógł również kontaktować się w celu zdobycia porad od nauczyciela i innych uczestników kursu na temat software i hardware używanego przez jego organizację. Mark nauczył się wiele o korzyściach płynących z e-learning i przekazał te informacje swojej organizacji, rekomendując jej platformę e-learning i mówiąc, że powinna być oferowana w formie dodatku do tradycyjnych usług związanych z nauczaniem, które organizacja aktualnie oferuje.

39

ROZDZIAŁ PIĄTY Nauka online - Moodle jako narzędzie dla e-Learningu i społecznej sieci Adam Hill Czym jest Moodle? “"Moodle to platforma e-learning open-source z siecią społeczną i narzędziami społecznymi" Co? Słyszę te pytania... W celu pełnego zrozumienia, czym jest Moodle podzielimy powyższe zdanie na poszczególne sekcje. Open source - open source (wolny dostęp do kodu źródłowego) to pewien standard, forma dystrybucji i rozwoju software. Termin oznacza bardzo dużo w sensie tego, że źródło software jest otwarte - więc każdy może mieć dostęp do źródła, i może używać go w dowolny sposób. Sukces open source (wolnego dostępu do kodu źródłowego) oznacza, że ci z limitowanym budżetem i bez środków na rozwój robionych na zamówienie aplikacji na wielką skalę, wciąż mogą wykorzystywać siłę Internetu w tym, co robią. W tym przypadku zwracamy uwagę na edukacyjne i społeczne, sieciowe korzyści Moodle’a. Platforma E-Learning – słowo e-Learning to skrót od nauczania elektronicznego (electronic learning). Odnosi się to do narzędzi, które służą do realizacji procesu nauczania, w tym przypadku technologii, ściślej: komputerów i Internetu. Używanie tych narzędzi jako środków edukacji otwiera nową drogę uczenia się i nauczania, która wykorzystuje potęgę multimediów. E-Learning tworzy nową wiedzę i możliwości jej dzielenia, które wcześniej były niedostępne, lub bardzo trudne w użyciu. W trakcie trwania projektu RAVT, platforma e-learning została użyta jako narządzie w „Uczeniu mieszanym”, co oznacza mix

40

„klas wirtualnych” i środowiska uczenia się twarzą w twarz. To kreuje wzrost wiedzy oraz użycia ICT wśród uczestników i umożliwia komunikację poza klasą, a także rzeczywiście przez granice pomiędzy międzynarodowymi grupami uczenia. Społeczne Sieci i Narzędzia Społeczne - narzędzia sieci społecznej koncentrują się na budowie sieci online organizacji i pojedynczych osób, które dzielą zainteresowania lub działania. Moodle posiada pakiet narzędzi w ramach swoich struktur, które rozwijają zdolności uczniów włączając w to fora, dzielenie plików, czat, grupy dyskusyjne, wysyłanie wiadomości. Jako grupy docelowe pracujące w tym samym sektorze, budują wspólnotę prowadzącą do lepszego zrozumienia kontekstu pracowników w innych krajach i rozwój osobistych relacji, oraz dyskusja poza klasą na poziomie narodowym. Poprzez budowę społecznych sieci w poszczególnym sektorze, stopień zaufania może być osiągnięty poprzez większą wiarygodność informacji, oraz otworzenie bazy wiedzy dla każdego z użytkowników. Dlaczego używać Moodle? Dlaczego więc użyliśmy Moodle jako platformy dla RAVT? To prawda, że mieliśmy do wyboru wiele innych platform. Niektóre z alternatywnych to Docebo (www.docebo.org), Claroline (www.claroline.net), Dokeos (www.dokeos.com), jednak jest jeszcze wiele, wiele innych12. Po przetestowaniu i zbadaniu licznych spośród najwyżej ocenianych platform e-Learning, poniżej podajemy niektóre powody, dlaczego wybraliśmy Moodle: Filozofia - Moodle ma bardzo jasną filozofię pedagogiki i rozwoju, która odpowiada założeniom kursu RAVT. Rdzeniem tej filozofii jest "Konstrukcjonizm", "Konstruktywizm społeczny"

12 Możesz znaleźć wiele narzędzi na: http://www.unesco.org/cgi-bin/webworld/portal_freesoftware/cgi/page.cgi?d=1&g=Software/Courseware_Tools/index.shtml

41

oraz "Połączony i odseparowany"13. Osoba ucząca się może zrozumieć swoje środowisko i środowisko innych. Wsparcie multimedialne - Moodle posiada pełne wsparcie multimedialne w zakresie instalacji, co było istotne w związku z tym, że kurs RAVY wymagał dźwięku, obrazków i filmów. Modular Development – The Moodle system is a group of modules, this means that it is easy to add new functionality and adapt the system to a user-centric, dynamic course such as RAVT. Wielojęzyczność – Moodle jest dostępny w 37 językach umożliwiając realizację idei wielojęzycznego środowiska. Stabilność i wsparcie - Moodle jest używany przez instytucje takie jak Open University (UK), San Francisco State University (USA) oraz Uniwersytet w Genui (Włochy), przedstawiając stabilność systemu. Społeczność Moodle14 tworzy ponad 330 000 zarejestrowanych użytkowników, dzielących między sobą wiedzę w zakresie tych aspektów Moodle. Jak to działa? Kluczem do sukcesu Moodle w projekcie RAVT było to, że mógł być używany na różne sposoby dla różnych krajów, i również dla różnych osób. Pracując w czterech krajach z różnymi doświadczeniami w zakresie ICT i potrzebami kursu, nauczyciele zaadaptowali system Moodle aby dostosować go do osób indywidualnych, jak i całych grup. Moodle działa w kursach, każdy kurs składa się z różnych tematów. Wszystkie cztery grupy tutorów (tutor group) stworzyły cztery tematy w skład których wchodził jeden ogólny temat informacyjny, forum główne i chatroom oraz trzy tematy, jeden

13 http://docs.moodle.org/en/Philosophy 14 http://moodle.org/course/category.php?id=1

42

na każdy moduł. The module topics included supporting documents, downloads and assignments that had to be read, actively used and the outcomes uploaded by the students. W ten sposób system stał się centralnym narzędziem oceniania kursu jak również zapewniał wszystkie materiały szkoleniowe oraz dawał możliwość uczenia się i pracy w domu – zatem daje to zrozumienie i doświadczenie dla scenariusza telepracy. Dodatkowo mieliśmy później dwa kursy - International Learning Zone (Strefa Międzynarodowego Uczenia) i Project Management Zone (Strefa Zarządzania Projektem). International Learning Zone jest strefą, do której wszyscy uczestnicy i tutorzy mieli dostęp i która umożliwiła komunikację międzynarodową oraz dała możliwość dzielenia się wiedzą. Format tego kursu był bardziej otwarty, aby umożliwić uczestnikom rozwijanie i używanie go w sposób najbardziej komfortowy dla nich. Project Management Zone jest strefą, do której mieli dostęp tylko menadżerzy projektu i tutorzy i w której zostało wykreowane środowisko uczenia się i dzielenia informacjami w rdzeniu projektu. Ta strefa była używana do spotkań i szkoleń online, dzielenia się informacjami, dyskutowania nad sprawami związanymi z zarządzaniem projektem oraz rozwijania projektu. Inne cechy Inne cechy narzędzia Moodle dodają funkcjonalności zarówno zarządzaniu kursami jak i środowisku uczenia się. Kalendarz wydarzeń – Kalendarz wydarzeń pozwalał nam na podział czasu uczenia się "twarzą w twarz" wśród grup szkoleniowych, jak również do ustalania innych kluczowych wydarzeń krajowych jak seminaria. Na poziomie międzynarodowym mieliśmy możliwość używania kalendarza do planowania chatu na żywo, spotkań projektowych i terminów składania reportów.

43

Chatrooms – chatroom’y były doskonałe do prowadzenia dyskusji pomiędzy zespołami projektowymi. Jakkolwiek nie były tak bardzo używane dla uczenia międzynarodowego w związku z kwestiami językowymi, lecz chatroom był szeroko używany do planowania i przygotowywania części projektu oraz do wypełniania luk pomiędzy spotkaniami projektowymi. Dodatkowo korzystaliśmy z chatroom’u jako narzędzia szkoleniowego by móc szkolić tutorów jak powinni używać systemu i odpowiadać na pytania w czasie rzeczywistym. Zarządzanie użytkownikiem – ta ważna część systemu była używana do zarządzania użytkownikami, zezwoleniami oraz do upewniania się, że odpowiednie osoby maja dostęp do odpowiednich informacji. Prawdopodobnie jedna z najbardziej kompleksowych stref do zarządzania, system zarządzania użytkownikiem był kluczem do sukcesu w używaniu narzędzia Moodle.

Wnioski Moodle był bardzo produktywnym i intuicyjnym narzędziem e-learning, które musiało sprostać kilku wielkim wyzwaniom w zakresie wiedzy, doświadczenia i dostępu do źródeł w ramach partnerstwa RAVT. W radzeniu sobie z niepełnosprawnością, dostępność, elastyczność i prostota były kluczem do sprawienia, aby platforma stała się sukcesem. System był w stanie dostosować się zarówno do międzynarodowego partnerstwa jak również do beneficjentów biorących udział w kursie szkoleniowym.

44

Italia – CE.S.I.E cesie@cesie.it

Italia – Centro per lo sviluppo creativo “Danilo Dolci”

centrodanilodolci@libero.it

Latvia – Tukuma rajona pašvaldības aģentūra "Sociālās palīdzības koordinācijas centrs"

ieva@cord.parks.lv

Polonia – Danmar Computers M.Miklosz@danmar-computers.com.pl

Gran Bretagna – Toucan Europe

info@toucan-europe.co.uk

Gran Bretagna – e2000 adam@globalvoice.org.uk