Inchnadamph · · 2017-06-19The Bone Caves are situated 4km/2 miles south of Inchnadamph on the...
-
Upload
phamkhuong -
Category
Documents
-
view
276 -
download
13
Transcript of Inchnadamph · · 2017-06-19The Bone Caves are situated 4km/2 miles south of Inchnadamph on the...
Sionnach geal
Lemming geal
Broc
Famhalan bruaiche
Mathan donn
Dallag fheòir
Tha na ceithir uamhan chnàmhan ann an Tèarmann Nàdair Innis nan Damh a' coimhead gu tuath
bho bhonn Creag nan Uamh a-null thar gleann Allt nan Cnàmh. Tha Creag nan Uamh air a dèanamh de
chloich-aoil. Aig ceann a' ghlinne chithear seann àitichean breith nan rèin-fhiadh air leòidean Bhreabaig.
Tha trannsa cumhang a' ceangal Uamh nan Rèin-fhiadh agus Uamh nan Cnàmhan agus gheibh clann air a dhol
troimhe air am màgaran.
Tha na h-uamhan a' toirt dhuinn sealladh gun shamhail air na beathaichean a bha an seo thar nan 45,000
bliadhna mu dheireadh. Eadar am mathan bàn agus lioncs a' chinn a tuath, tha iomadh beathach eadar-
dhealaichte air làrach fhàgail ann an Uamhan nan Cnàmhan. Thig còmhla rinn air turas inntinneach gus beagan
fhaighinn a-mach mun eachdraidh aca.
These four north facing Bone Caves of the Inchnadamph National Nature
Reserve look out from the base of the limestone Creag nan Uamh over the
Allt nan Uamh glen. At the head of the glen, the ancient calving grounds
of the reindeer are seen on the slopes of Breabag.
Reindeer Cave and Bone Cave are connected by a narrow
passage which children can crawl through.
The caves give us a unique glimpse back in time revealing
what animals lived here during the last 45,000 years. From
arctic polar bears and northern lynx, many different
animals have left their mark on the Bone Caves of Creag
nan Uamh. Join us on a journey to explore their fascinating
history.
The Inchnadamph Bone CavesUamhan nan Cnàmhan, Innis nan Damh
Scottish Natural HeritageNorth Highland Area17 Pulteney StreetULLAPOOL Wester RossIV26 2UPt: 01854 613418f: 01854 613419
Dualchas Nàdair na h-AlbaSgire Creann a Tuath
na Gaidhealtachd17 Sràid Pholtananaidh
ULAPUL IV26 2UP
fon: 01854 613418facs: 01854 613419
}
Gu Innis nan Damh1.5 mìle
Gu Ceangal an Leathaid Mhòir 2.5 mìle
Pàirc Chàraichean
Beinn nanCnàimhseag
568
UAMHAN
Crò-chaorach
Àirighean
Ionad Àlaich an Èisg
Fuaran Allt nan UamhAl l t nan Uamh
Eas
N
W E
The significance of the Bone Caves is recognised by their
designation as an Ancient Monument by Historic
Scotland and as a Site of Special Scientific Interest by
Scottish Natural Heritage. Please respect this
important site.
Tha Uamhan nan Cnàmh air an ainmeachadh le Alba
Eachdraidheil mar Làrach Eachdraidheil agus le
Dualchas Nàdair na h-Alba mar Ionad de Shuim
Shònraichte Shaidheansail, airson cho cudromach agus
a tha iad. Measaibh iad prìseil.
PPhhoottooggrraapphhyy//DDeeaallbbhhaann Lorne Gill/SNH, Neil McIntyre, Laurie Campbell, Alan Ross, Pete Cairns, DavidBell/ECOS, Bryan & Cherry Alexander Photography, Jan Breckenridge, British Geological Survey © NERC.
Bone fragment photographs/Dealbhan phìosan de chàmhan © The Trustees of the National Museums of Scotland
TTeexxtt//TTeeaaccss Clare BelshawAA’’ GGhhààiiddhhlliigg le Catriona Moireach
MMaappss//MMaappaaiicchheeaann Wendy Price CartographicsDDeessiiggnn//DDeeiilliibbhh Eleanor Meikle & Kelly Stuart (SNH)
CCoommppiilleedd bbyy//AAiirr aa cchhuurr rrii cchhèèiillee llee Alex Scott/John Charity (SNH)ISBN 1 85397 414 5
JTCP5k0808 Printed on environmentally friendly paperClò-bhuailte air pàipear a tha taiceil dhan àrainneachd
Barnacle goose
Chaffinch
Common scoter
Eider duck
Golden plover
Grey plover
Little auk
Long tailed duck
Mallard
Mute swan
Ptarmigan
Puffin
Red grouse
Teal
Tufted duck
Wigeon
Cathan
Breacan-beithe
Lach bheag dhubh
Lach mhòr
Feadag bhuidhe
Feadag ghlas
Colcach bheag
Lach bhinn
Tunnag fhiadhaich
Eala bhàn
Tàrmachan
Buthaid
Cearc fhraoich
Lach bheag
Lach sgumanach
Glas-lach
Liosta de ghnèathan air an claradh à cladhaich aig Uamhan nan Cnàmhan (air a cur ri chèile le Tim Lawson ann an 1996)
Arctic fox
Arctic or Collared lemming
Badger
Bank vole
Brown bear
Common shrew
Field vole (identification not confirmed)
Hare
Northern lynx
Northern vole (identification not confirmed)
Otter
Ox
Pig
Polar bear
Rabbit
Famhalan feòir (dearbhadh neo-dhaingnichte)
Geàrr
Lioncs Tuathach
Famhalan Tuathach (dearbhadh neo-dhaingnichte)
Biast dhubh
Damh
Muc
Mathan bàn
Coineanach
List of Species recorded from excavations at the Bone Caves (compiled by Tim Lawson in 1996)
Rat vole
Reindeer
Stoat
Tundra vole
Water vole
Weasel
Wild cat
Wolf
Wood mouse
MammalsMamailean
Birds Eòin
FishFrog
Natterjack toad(this is from an old record but the
material is not available to check) Salmon or trout
ToadMan (two separate sets of remains)
Others
IasgLosgannMuile-mhàg an druim bhuidhe('s ann às seann chùnntas a tha seo,
ach chan eil an stuth ri fhaotainn gusdearbhadh a dhèanamh)
Bradan no breacMuile-mhàg
Duine (dà dhust eadar-dhealaichte)
Fox's Den
Saobhaidh Sionnaich
BoneCave
Uamh nan Cnàmhan
Reindeer Cave
Uamh nan Rèin-fhiadh
Badger Cave
Uamh nam Broc
Inchnadamph© Wendy Price Cartographic Services
Innis nan Damh
INVERNESSINBHIR NIS© Wendy Price Cartographic Services
Innis nan Damh Loch an Inbhir
Ulapul
INBHIR NIS
Innis nan Damh
Geàrrloch
INVERNESS
i
TThhee BBoonnee CCaavveess aarree ssiittuuaatteedd 44kkmm//22 mmiilleess ssoouutthh ooff IInncchhnnaaddaammpphh oonn tthhee AA883377..
TThhaa UUaammhhaann nnaann CCnnààmmhhaann 44 cciilliimmeeaattaaiirr//22 mmhhììllee ddeeaassaaiirr IInnnniiss nnaann DDaammhh aaiirr aann AA883377..
There is a good 2km/1 mile path from the car park at the fish hatchery to the Bone Caves but itdoes go over some rough and steep ground so please take care at all times. Similarly, though thecaves' entrance chambers may be examined standing up, care should be taken at the rear ofReindeer Cave where it drops down to a crawl way.
Tha ceum math 2 chilimeatair/mìle a dh'fhaid a' dol bho phàirc nan càraichean aig ionad-àlaichan èisg gu Uamhan nan Cnàmhan ach tha e caran garbh is cas ann an cuid de dh'àiticheanagus feumaidh duine a bhith faiceallach fad na h-ùine. Cuideachd, faodaidh duine na sheasamhsùil a thoirt air beul nan uamhan ach bi faiceallach aig cùl Uamh nan Rèin-fhiadh far am feum thua dhol air do mhàgaran.
Fron
t cov
er: I
nchn
adam
ph B
one
Cav
es/U
amha
n na
n C
nàm
han,
Lyn
x/Lio
ncs,
Lyn
x sk
ull/
Cla
igea
nn L
ionc
s
B o n e C a v e s
Working with Scotland's people to care for our natural heritage
Ag obair còmhla ri muinntir Alba airson ar dualchas nàdarra a ghleidheadh
Back
cov
er: M
odel
of P
olar
Bea
r Sku
ll/Sa
mha
il C
laig
eann
Mat
han
Bàn
Innis nan DamhU a m h a n n a n C n à m h a n
Famhalan radain
Rèin-fhiadh
Neas
Famhalan tundra
Famhalan uisge
Neas bheag
Cat fiadhaich
Madadh allaidh
Luch choille
Eile
64763 BoneCaves.qxp 8/9/08 15:10 Page 1
A lonely lynxPerhaps the most exciting find was the skull of a Northern Lynx dated at around
1,770 years old, which was found at the back of the inner cave in 1927. This is
the only Northern Lynx site in Scotland. How did it get there? There was probably
a gap in the roof of the cave and the lynx could have crawled in and died or been
dragged there by another animal. Bones of arctic lemming, arctic fox, wolf and
brown bear were also found.
Lioncs aonaranach'S dòcha gur e an rud a b'inntinniche a chaidh a lorg claigeann Lioncs a' Chinn a
Tuath. Chaidh aois 1,770 bliadhna a chur air an seo. Chaidh a lorg aig cùl na
h-uamha a b'fhaide a-staigh ann an 1927. Seo an aon làrach ann an Alba as
aithne dhuinn san robh Lioncs a' Chinn a Tuath. Bha claigeann an lioncs ri cùl na
h-uamha as fhaide a-staigh. Ciamar a fhuair e ann? 'S iongantach mura robh
beàrn ann am mullach na h-uamha agus dh'fhaodadh an lioncs a bhith air snàigeil
a-steach agus bàsachadh no dh'fhaodadh gur e beathach eile a shlaod ann e.
Chaidh cnàmhan bho leaman an t-sneachda, sionnach an t-sneachda,
madadh-allaidh agus mathan donn a lorg cuideachd.
Mathain Bhàna ann an Alba?Chaidh rud inntinneach eile a lorg agus tha h-uile coltas gur e mathan bàn a
bh'ann! Fhuaradh seo a-mach ann an 1927 nuair a chaidh sgrùdadh às ùr a
dhèanamh. Chaidh aois 18,855 bliadhna a chur air an seo. Feumaidh sinn
cuimhneachadh ge tà gum faodadh beathaichean eile a bhith air
closach a' mhathain bhàin agus sligean bhàirneach a
shlaodadh ann à àite gu math fada air falbh.
Tha cnàmahn nam beathaichean gu
lèir cudromach ann an Alba oir 's e
seo na beathaichean as slàine a
bhuineas do mheadhan agus do
dheireadh na Linn Devensianaich (an linn deighe mu
dheireadh) a chaidh a lorg ann an Alba. Tha
luchd-sgrùdaidh an-dràsta dhen bheachd gun deach
an sgoladh a-steach le uisge-deighe a bha a'
leaghadh. Chan eil fianais sam bith againn air
daoine bhith a' fuireach sna h-uamhan, ged a
dh'fhaodadh gun robh iad gan cleachdadh nuair a bha iad a' sealg. Ach bidh e
coltach gur e beathaichean bu mhotha a bha gan cleachdadh.
Tha dìomhaireachd fhathast co-cheangailte ri na h-uamhan, agus chan fhaigh sinn
fuasgladh ach le tuilleadh rannsachaidh a dhèanamh air an fhuigheall a tha air
fhàgail. Chan eil plana sam bith san amharc an-dràsta airson tuilleadh
a chladhach oir tha e cho daor cladhach dòigheil airceòlais a chur air chois. Tha
e air iarraidh air luchd-tadhail gun a' ghrùid air an làraich a mhilleadh. Tha
claiginn an lioncs agus a' mhathain bhàin agus
cròicean rein-fhèidh ann an taisbeanadh ann an
Taigh-tasgaidh na h-Alba ann an Dùn
Eideann fad na h-ùine. Tha cumaidhean
de chuid dhen stuth rim faicinn ann an
Ionad Luchd-turais Asainte ann an Loch an
Inbhir.
Hyenas andHipposThe last Ice Age, known as the Quaternary, lasted for about 2 million years, with
cycles of ice building up then melting every 100,000 years or so. We are in an
interglacial now, and the last interglacial was around 125,000 years ago. At that
time Britain would have been covered in trees and it was warm enough for hyena
and hippopotamus. We haven't found any remains of animals from this period in
the Creag nan Uamh caves.
Around 115,000 years ago the climate became colder and drier and the vegetation
changed to tundra. The tundra was grazed by reindeer 40,000 years ago and they
were hunted by bear and wolves. Around 25,000 years ago it became colder and
wetter again and glaciers started to build up until 18,000 years ago when the ice
retreated again. By 13,000 years ago the ice had gone, although it came back
briefly 11,000 years ago for around 1000 years.
Haidhena agus Each-aibhneMhair an Linn Deighe mu dheireadh, ris an canar an Quaternary, mu 2 mhillean
bliadhna le cuairtean de dheigh a' cruinneachadh agus an uair sin a' leaghadh a
h-uile 100,000 bliadhna no mar sin. Tha sinn eadar linntean deighe an-dràsta.
'S ann o chionn 125,000 bliadhna a thachair seo mu dheireadh. Bhiodh Breatainn
air a chòmhdach le craobhan aig an àm sin agus bha e blàth gu leòr airson
haidhena agus each-aibhne a bhith ann! Cha do lorg sinn fuigheall
bheathaichean on àm seo sna h-uamhan aig Creag nan Uamh.
O chionn 115, 000 bliadhna dh'fhàs a' ghnàth-shìde fuar agus tioram agus
dh'atharraich na bha a' fàs gu tundra. O chionn 40,000 bliadhna bha rein-fhèidh
ag ionaltradh air an tundra. Bhiodh madaidhean allaidh agus mathain gan sealg.
Dh'fhàs i na b'fhuaire agus na bu fhliche a-rithist o chionn 25,000 bliadhna.
Chum na h-eigh-shruthan a' cruinneachadh gu chionn 18,000 bliadhna. Thòisich
an uair sin an deigh a' dol air ais mean air mhean. O chionn 13,000 bliadhna,
bha an deigh air leaghadh ged a thill i greiseag airson timcheall air 1,000
bliadhna o chionn 11,000 bliadhna.
An ice-carved landscape
Massive glaciers would have carved out the
Traligill and Allt nan Uamh glens. The cave systems
would have started to be formed more than 200,000 year ago when the water-
resistant schist had been eroded from above the softer limestone. Water then
began to drain into the limestone, dissolving the rock and causing the cracks in the
rock to widen and form cave systems. Today there are 13 caves in the Allt nan
Uamh glen and 19 in the Traligill Basin.
At this time the glen floor would have been at the level of the Cnoc an Uamh and
Creag nan Uamh caves. When the glaciers lowered the levels of the glen, the
Bone Caves were left where we find them today - high and dry.
Exploration is continuing today through this cave system and perhaps one day we
will know the full story of how they were formed and who or what lived in them.
An tìr fo eigh-shruthanBhiodh eigh-shruthan mòra, uabhasach air na glinn ann an Trailigill agus Allt nan
Uamh a chruthachadh. 'S ann o chionn 200,000 bliadhna a thòisicheadh na
h-uamhan gan cruthachadh nuair a chaidh an schist neo-dhrùidhteach a bhleith far
na cloich-aoil a bha na bu bhuige. Thòisich uisge an uair sin a' sruthadh dhan
chloich-aoil agus bha seo a' leaghadh na creige agus a' dèanamh sgoltaidhean
sa chreig nas leatha agus a' cruthachadh nan uamhan.
Aig an àm seo, bhiodh bonn a' ghlinne mun aon ìre àirde ri uamhan Chnoc nan
Uamh agus Chreag nan Uamh. An dèidh dha na h-eigh-shruthan àirde a' ghlinne
ìsleachadh, chaidh Uamhan nan Cnàmhan fhàgail tioram gu h-àrd far a bheil iad
an-diugh.
Tha rannsachadh a'dol air adhart fhathast anns na h-uamhan. 'S dòcha gun tig an
latha uaireigin a bhios fios againn air a h-uile càil mu dheidhinn ciamar a chaidh
an cruthachadh agus cò no dè a bha a' fuireach annta.
Our wooded pastMore recently remains of red and roe deer, rabbit, badger, red and black grouse
and even pine marten have been found in Connecting Passage. These suggest that
around 4200 years ago, after the last Ice Age, the area was wooded. Perhaps
the Allt nan Uamh glen was full of birch and willow 4500 years ago. Certainly
there are remnant trees growing on the steep sides of swallow holes - areas where
the ground has collapsed into an underground channel.
Coilltean san linn a dh'fhalbhOn uair sin, chaidh fuigheall bheathaichean a lorg san Trannsa Ceangail. Nam
measg bha earb, coineanach, broc, cearc-fhraoich ruadh agus tè dhubh agus fiù
's taghan. Bidh e coltach, mar sin, gun robh beathaichean coille an seo o chionn
4,200 bliadhna, an dèidh Linn na Deighe. 'S dòcha gun robh gleann Allt nan
Uamh làn chraobhan beithe is seilich o chionn 4,500 bliadhna. Tha fhathast
beagan chraobhan air fhàgail air cliathaichean casa nan lagan far a bheil an ùir
air tuiteam ann an tunail fon talamh.
Polar bears in Scotland?Another interesting find is that of a probable Polar bear. This was discovered when
the 1927 remains were recently re-evaluated. It has been aged at around 18,855
years old. We must remember, though, that the bones of Polar bear and limpet
shells could have been dragged in by other animals from a distance.
All of the animal bones are important in Scotland, because they are the most
complete record of the last glacial period (the Middle and Late Devensian) found
in Scotland. Researchers think that the bones were washed in by meltwater from
the glaciers that covered Scotland at that time. There is no evidence that people
lived in the caves, although they may well have been used for hunting trips. They
seem mostly to have been used by animals.
There is still a cloak of mystery around the caves, and we will only find the answer
by exploring the remains further. There are no plans at the moment for more
digging as it is hugely expensive to mount a proper archaeological dig. In the
meantime, we ask you not to damage the deposits on site. The lynx and polar bear
skulls and some reindeer antlers are on permanent display in the Museum of
Scotland in Edinburgh. Casts of some of the material are on display in the Assynt
Visitor Centre in Lochinver.
Ceumannan ann an eachdraidhNuair a ghabhas tu an ceum cas, lùbach gu uamhan nan cnàmhan, tha thu
a' gabhail ceum còmhla ris an luchd-rannsachaidh as fheàrr a tha againn.
A rèir aithris, nuair a bha Ben Peach ag obair san Iar Thuath, bhiodh e ag
obair anmoch ach bhiodh e a' gabhail latha dheth às gach trì airson a
dhol a dh'iasgach. 'S dòcha nach deach leis ro mhath oir chan eil
lochan idir ann an gleann Allt nan Uamh; cha mhòr gu bheil
abhainn fhèin ann ach lorg Peach agus Horne, na
geòlaichean ainmeil, rud a bha pailt cho
cudromach.
Nuair a bha iad a' sgrùdadh geòlas na sgìre,
feumaidh gun tàinig iad thairis air uamhan
nan cnàmhan aig Creag nan Uamh agus,
ann an 1889, rinn iad na h-uiread de
chladhach aig beul tè aca agus lorg iad
pìosan de chnàmhan bheathaicheanIn the footsteps of history
When you follow the steep and winding path to the bone caves, you are treading in the footsteps of
some of our best known explorers.
It is said of Ben Peach that, when working in the Northwest, he would work long hours, but would take
every third day off and go fishing. He may not have had much luck, because there are no lochs up the glen
of Allt nan Uamh, and not much in the way of rivers either, but world-famous geologists Peach and Horne found
something just as rewarding.
While surveying the geology of the area, they must have come across the Creag nan Uamh bone caves and in
1889 they partially excavated the mouth of one of them and found pieces of animal bones.
Bear bonesDuring a visit in 1925, another well-known geologist, J E Cree,
found the incisor tooth of a bear and two pieces of reindeer
antler in one of the other caves. He returned the next year
with his colleagues Callandar and Ritchie to
excavate the caves we now know as Badger
Cave and Reindeer Cave.
This excavation was more thorough than
Peach and Horne's 1889 dig. They found
pieces of frog, land snails and the lower jaw
of a wildcat. Later tests with smoke proved that
Bear Cave was connected to Reindeer cave, but
there is no passageway to link the caves today.
Adhlacaidhean Chaidh na rudan a b'inntinniche a lorg ann an Uamh nan Rèin-fhiadh agus nam measg bha cuid de
na bha air fhàgail de dhaoine. Chaidh claigeann duine, às aonais nan giallan, a lorg air làrach le
balla cloiche timcheall air. Bidh e coltach gun robh e air a thìodhlacadh an seo. Chaidh
tìodhlacadh eile a lorg ann an sgoltadh cumhang aig cùl
na h-uamha. Bha na cnàmhan seo ann an dùn le glè
bheag de dh'ùir na h-uamha air an uachdar. Chuir
deiteadh reidiocarbon cnàmhan ceathrar dhaoine eadar
4,515 agus 4,720 air ais. Bha rudeigin ann air a
dhèanamh à cròic fèidh a bha 850 bliadhna a dh'aois.
Chaidh faisg air 1000 pìos de chròicean rèin-fhèidh a
lorg a tha 47,000, 25,000, 23,000 agus 8,300 bliadhna
a dh'aois. Thàinig na cròicean o rein-fhèidh bhoireann agus o
fheadhainn òga, fhireann. Mar sin, dh'fhaodadh gur ann air na
leòidean aig ceann a' ghlinne a bhiodh iad a' breith.
Ancestral burialsThe most exciting finds were found in Reindeer cave, including the
first human remains. A human skull, with both upper and lower
jaws missing was found in a small stone enclosure, which
suggests a burial. A second burial was found in the narrow
crack at the back of the cave. These bones were found in a
confused heap, lightly covered with cave earth. Bones of four
people have been radiocarbon dated to between 4515 and
4720 years old. An object made from red deer antler has
been dated as 850 years old.
Nearly 1000 fragments of reindeer antler have been found and
these have been aged at 47,000, 25,000, 23,000 and 8,300
years old. The antlers were from female and young male reindeer,
which suggest that the slopes at the head of the glen might have been
their calving grounds.
Cnàmhan mathainLorg J.E. Cree, geòlaiche ainmeil eile, clàr-fhiacaill
mathain agus dà phìos de chròic rèin-fhiadh ann an
tè de na h-uamhan eile ann an 1925. Thill e còmhla ri
Callander is Ritchie, a bha ag obair còmhla ris,
a' bhliadhna an dèidh sin, agus chladhaich iad na
h-uamhan ris an canar an-diugh Uamh nam Broc agus
Uamh nan Rèin-fhiadh.
Bha a' chladhach seo nas mionaidiche na a'
chladhach a rinn Peach agus Horne ann an 1889.
Lorg iad pìosan de losgainn is de sheilcheagan
tìre agus cuideachd giall ìseal cat fiadhaich.
An dèidh sin, dhearbh deuchainn le toit gun
robh Uamh a' Mhathain ceangailte ri Uamh
nan Rèin-fhiadh ach chan eil trannsa a'
ceangal nan uamhan a-nis.
Lynx Lioncs
Reindeer Rèin-fhiadh
Wolf Madadh allaidh
Polar bear Mathan bàn
Fuaran Allt nan Uamh
Mountain avens Machall-monaidh
Lynx skull Claigeann lioncs
Reindeer antler fragments Pìosan cròic rèin-fhiadh
Polar bear cranium Claigeann mathan bàn
Lemming lower jaw Carbad ìseal lemming
64763 BoneCaves.qxp 20/8/08 02:11 Page 2