IN DIE HOOGGEREGSHOF VAN SUID­AFRIKA(NOORD­KAAPSE AFDELING)

KIMBERLEYSAAK NO.: 1022/00DATUM: 24­10­2003

In die saak tussen:

ABSA BANK BEPERK EISER

teen

TREVOR NEIL MULLER EERSTE 

VERWEERDER

H/A SUPERé SUPERETTE

ELSA SOPHIA MULLER TWEEDE 

VERWEERDER

JOHANNA MULLER  DERDE 

VERWEERDER

CORAM:   C.C WILLIAMS R:

U I T S P R A A K

WILLIAMS R:

In hierdie saak is daar reeds vonnis by verstek geneem teen Eerste 

en   Derde   Verweerders   en   word   Eiser   se   eis   slegs   teen   Tweede 

 

Verweerder   (na   wie   ek   sal   verwys   gerieflikheidshalwe   slegs   as 

Verweerderes) op ‘n bestrede basis voortgesit.

Eiser se eis teen Verweerderes is gebaseer op ‘n skriftelike borgakte, onderteken deur Verweerderes en waarin sy haar verbind as borg en medehoofskuldenaar met haar man, Mnr. Trevor Muller teenoor Eiser vir die betaling op aanvraag van enige bedrag geld wat Mnr. Muller die Eiser te enige tyd en op welke skuldoorsaak ookal aan die Eiser verskuldig mag wees.

Die Verweerderes se verweer luidens haar verweerskrif is soos volg. 

Alhoewel sy erken dat sy die dokument aanhansel  “C”  tot Eiser se 

Besonderhede van Vordering (“die borgakte”) onderteken het, het sy 

nie die dokument voor ondertekening gelees nie en het sy onder die 

bona fide  maar foutiewe indruk verkeer dat hierdie dokument bloot 

geslaan het op die sessie van ‘n polis en dat die dokument nie terme 

van borgstelling bevat het nie.   Sy voer ook aan dat sy tot hierdie 

indruk mislei alternatiewelik beweeg is deurdat die ondertekening van 

die dokument voorafgegaan is deur onderhandelinge tussen die Eiser 

en haarself ten opsigte van die sessie van ‘n polis en die feit dat sy 

ten aansien hiervan dokumentasie sou moes onderteken.  Sy is ook 

deur   haar   man   meegedeel   dat   ‘n   amptenaar   van   Eiser   sekere 

dokumente aan haar sou voorlê vir ondertekening welke dokument 

sou slaan op die sessie van’ n polis.  Voorts pleit sy ook dat toe die 

dokument aan haar voorgele is vir ondetekening deur die amptenaar 

van die  Eiser,   is  die  skyn verwek en/of   te  kenne gegee deur  die 

betrokke amptenaar dat die dokument betrekking gehad het op die 

2

 

sessie van ‘n polis, terwyl die amptenaar opgetree het as werknemer 

van Eiser en in die uitvoering van haar pligte as sodanig.  

Verweerderes maak ook die bewering dat sy nooit die bedoeling gehad het met ondertekening van die dokument of op enige ander tersaaklike stadium om haar te verbind as borg en/of mede hoofskuldenaar nie.  Met die aanvang van die verhoor het die partye ooreengekom dat:­ Die enigste punt van geskil die geldigheid, al dan nie van die 

borgakte (onderteken deur Verweerderes) is;

­ Die Verweerderes erken dat haar eggenoot (Muller) ‘n bedrag van R148 671,86 plus rente teen ‘n koers van 22% vanaf 29 September 2000 maandeliks bereken en gekapitaliseer, aan Eiser verskuldig is.­ Dat die Verweerders die bewyslas dra om te bewys dat sy nie aanspreeklik gehou moet word in terme van die borgakte nie.

Verweerderes wat in persoon opgetree het het getuig dat sy en haar man aan die einde van April 1999 na Vanderkloof getrek het vanaf Klerksdorp waar haar man ‘n supermark gekoop het en dit begin bedryf het vanaf Mei 1999.  Behalwe vir tekenregte op haar man se tjekrekening, het sy self geen belang in of betrokkenheid by die besigheid gehad nie.  Na die Verweerderes haar aanvanklik toegespits het op die opknapping van hul nuwe huis te Vanderkloof het sy gedurende November 1999 haar eie pottebakkery besigheid begin en haar daarmee besig gehou.

Vroeg in die jaar 2000 het Verweerderes se man haar genader en gevra of sy nie ‘n polis, lewensdekking op haar man, en wat aan haar bemaak is wou sedeer aan Eiser nie aangesien die supermarkbesigheid noustrop getrek het en die Eiser ekstra sekuriteit aangevra het vir ‘n verhoogde oortrokke fasiliteit.

Vir hierdie doel het Verweerders ‘n dokument wat ingehandig is as 

3

 

bewysstuk  “A”  en   getiteld   is  “Sessie   van   Lewensversekering 

/Versekeringspolis” ondertekent op 10 Februarie 2000, by haar man 

se supermerk.

Sy getuig verder dat kort na sy die bogenoemde dokument onderteken het het haar eggenoot haar by die pottebakkerywinkel geskakel en meegedeel dat amptenare van die Eiser by haar sal aandoen met nog dokumente wat te doen het met die sessie wat sy ook moes onderteken.

‘n Amptenaar van Eiser by name Sophie Bezuidenhout het later die dag by Verweerderes aangedoen met die gewraakte dokument.

Verweerderes getuig dat  alhoewel  sy gesien het  die dokument  se 

opskrif   is  “Borgstelling   (met   inlywing   van   sessie   van 

vorderingsregte/leningsrekeninge)” sy geglo het die dokument het te 

doen met  die sessie van die polis  omdat  die word “sessie”   in  die 

opskrif verskyn.

Klousule   4   van   die   borgakte   onder   die   hofie  “Sessie   van 

vorderingsregte/leningsrekeninge”  is   deurgehaal   en   Verweerderes 

erken   dat   sy   haar   handtekening   aangebring   het   langsaan   die 

deurgehaalde klousule.  So ook in klousule 21 van die borgakte wat 

te  doen het  met  beperkings,   is  die  gedeelte  van die  klousule wat 

slaan op beperkte borgstellings deurgehaal en erken Verweerderes 

dat sy langs hierdie deurhaling ook haar handtekeninge aangebring 

het.     Verweerderes   erken   ook   dat   dit   haar   handtekening   is   wat 

verskyn   aan   die   einde   van   die   dokument   bokant  “Handtekening 

4

 

van/namens borggewer”.

Volgens Verweerderes het sy nie die dokument gelees nie.  Haar hande was vuil van pottebakkerswerk en het Bezuidenhout die bladsye van die dokument omgeblaai en aan haar getoon waar sy haar handtekening moes aanbring.

Die   borgakte   is   gedateer   21   Mei   1999,   wat   glad   nie   strook   met 

Verweerderes se weergawe dat die spesifieke dokument onderteken 

is ná die eerste sessiedokument bewysstuk “A” wat onderteken is op 

10 Februarie 2000 nie.  Aanvanklik het Verweerderes met verwysing 

na   die   ongerymdhede   in   die   datums   vinger   gewys   na   Eiser   met 

bewerings   van   terugdatering   van   die   dokument   sowel   as   die 

inkomsteseël op die dokument wat gekanseleer is op 7 Julie 1999.

Sy het ook ontken dat daar enige getuies teenwoordig was toe sy die dokument teken en het beweer dat die twee persone wat die dokument as getuies onderteken het dit in haar afwesigheid gedoen het.

Op die tweede dag van die verhoor en met voorsetting van kruisverhoor deur Mnr. Van Niekerk wat namens Eiser optree gebeur daar ‘n eienaardige ding.  Verweerderes erken toe dat sy die borgakte onderteken het op 21 Mei 1999 en dat sy die sessie dokument (Bewysstuk A) by haar pottebakkery winkel onderteken het op 10 Februarie 2000.  Sy erken ook dat Bezuidenhout nie die borgakte na die pottebakkerywinkel gebring het vir haar om te onderteken nie.  Volgens haar sou sy deurmekaar geraak het met die verskillende datums.

Haar weergawe ten opsigte van die ondertekening van die borgakte verander toe deurdat sy nou beweer dat sy nie deur Eiser se takbestuurder te Petrusville waar die borgakte onderteken was, ‘n 

5

 

Mnr. Laubscher, ingelig is oor die implikasies en die inhoud van die dokument nie.  Volgens Verweerderes sou sy nooit onbeperkte borg teken nie aangesien haar enigste bate op daardie stadium ‘n huis was te Klerksdorp en sou sy haar nooit vir meer as die waarde van die eiendom verbind nie.

Hierdie nuwe weergawe van Verweerderes kom veral vreemd voor aangesien sy die vorige dag onder kruisondervraging eers onseker was of daar ‘n huis op haar naam geregistreer was en toe sy met die relevante dokumentasie gekonfronteer was gesê het dat sy nie geweet het die huis was op haar naam geregistreer nie.

Muller, Verweerderes se eggenoot het ook getuig.  Hy getuig dat toe hy en Verweerderes Vanderkloof toe trek vanaf Klerksdorp het hy reeds ‘n oortrokke fasiliteit gehad op sy bankrekening met Eiser.  Sy moeder het ‘n beperkte borgstelling geteken op hierdie fasiliteit, en omdat die rekening reeds op sy limiet gestaan het moes hy toe die besigheid in Vanderkloof noustrop trek, by Eiser aansoek doen om ‘n verhoogde oortrokke fasiliteit.  Sy bankrekening, toe hy en Verweerderes aanvanklik Vanderkloof toe trek was steeds by Eiser se Potchefstroomtak, en het hy met die bankbestuurder te Potchefstroom onderhandel.  As sekuriteit vir die verhoogde oortrokke fasiliteite het hy aangebied om die huurinkomste van Verweerderes se woonhuis in Klerksdorp aan Eiser te sedeer tot met die verkoop van die eiendom, waarna hy gehoop het om die oortrokke fasiliteit af te los met die opbrengste van die verkoop van die eiendom.  Hierdie reëling volgens Muller was aanvaarbaar vir die bankbestuurder te Potchefstroom en sou hy toe reëlings tref vir die ondertekening van die nodige dokumentasie te Petrusville, die naaste dorp aan Vanderkloof waar Eiser ‘n tak het.

Muller getuig voorts dat hy toe ook aan Verweerderes verduidelik het dat aangesien die eiendom in haar naam geregistreer is sy ‘n sessie dokument moes onderteken waarin sy haar regte tot die huurinkomste en die verkoopsopbrengste van die eiendom aan Eiser moes sedeer.  Nie hy of Verweerderes is ooit verwittig dat sy op 21 Mei 1999 ‘n onbeperkte borgstelling sou teken nie.

6

 

Gedurende kruisondervraging op hierdie selfde punt verander hy sy getuienis en sê dat hy aan Verweerderes verduidelik het dat sy dokumente moes teken vir die sessie van die lewensversekeringspolis op sy lewe en dat hy eers na die vorige dag se hofverdaging Eiser se dokumente wat blootgelê is gesien het en toe eers besef het dat die dokumente wat op 21 Mei 1999 onderteken was wel geslaan het op ‘n borgstelling.  Volgens hom kan hy nie eers onthou dat hy saam met Verweerderes die takbestuurder te Petrusville gesien het toe die dokument was onderteken was nie, en kan hy dus ook nie onthou of Mnr. Laubscher aan hulle verduidelik het waaroor die dokument gaan nie.

Mnr. Laubscher het getuig namens die Eiser kortliks dat beide Verweerderes en Muller by hom op kantoor was op 21 Mei 1999 met die ondertekening van die borgakte.  Twee bankamptenare Madelein Hanekom en Elsabe Loubscher was ook teenwoordig met die ondertekening.  Volgens Loubscher hanteer hy alle borgstellings persoonlik en is die normale prosedure om die borggewer in te lig oor al die implikasies wat met die gee van borg gepaard gaan, hetsy beperkte borgstelling of onbeperkte borgstelling en dat daar geen rede sou wees hoekom hy dit nie op hierdie spesifieke geleentheid sou doen nie. 

Dit wat die getuienis aanbetref.  

Verweerderes maak staat op  justus error  om haar aanspreeklikheid 

ten  opsigte  van  Eiser   te   vermy.    Die  algemene  beginsel  waar   ‘n 

persoon wat   ‘n  kontrak onderteken het  wens om aanspreeklikheid 

onder  die  kontrak vry  te  spring op die grond van  justus error  ten 

opsigte van die aard of inhoud van die dokument is om te wys dat hy 

of sy mislei was oor die aard of inhoud van die dokument by wyse 

van ‘n handeling of ‘n nalate waar daar ‘n plig was om in te lig deur 

die ander kontraksparty.  Die wanvoorstelling hoef nie op bedrieglike 

wyse of nalatig te wees nie.  Die plig om in te lig sou ontstaan waar 

7

 

die   dokument   afwyk   van   wat   voorgestel,   bespreek     of   op 

ooreengekom is of waar die ander kontraksparty besef of moes besef 

dat   die   ondertekenaar   onder   ‘n   wanindruk   verkeer   of   waar   die 

spesifieke   bepaling   verskuil   is   binne   die   kontrak,   of   waar   dit 

ongewoon is of nie normaalweg verwag sou word in die kontrak nie. 

Sien in hierdie verband  Tesoreiro v Bhyjo Investments Share Block 

(Pty) Ltd 2000(1) SA 167 WLD te 175 F­G.

In casu is dit duidelik dat daar nie hier te doen is met ‘n kontrak wat ‘n 

verskuilde borgstellingsklousule bevat nie.   Die dokument is getiteld 

“BORGSTELLING”  in  groot  drukskrif.    Onder  die word Borgstelling 

verskyn daar in hakies en in kleiner druk die woorde  “MET INLYWING 

VAN   SESSIE   VAN   VORDERINGSREGTE/LENINGSREKENINGE”.    Die   spesiefieke 

klousule in die dokument wat te make het met en ook onder die hoof 

van  “sessie   van   vorderingsregte/leningsrekeninge”  val   (Klousule  4)   is 

deurgehaal en daarlangs het Verweerderes haar volle handtekening 

aangebring.

So ook is dit die geval met klousule 21 van die borgakte waarvan die 

opskrif “Beperking” is.  Hierdie klousule lees as volg: 

“Nieteenstaande enige ander bepaling wat in hierdie borgstelling vervat is, is my/ons  

aanspreeklikheid teenoor die Bank ingevolge hiervan:

­ vir al die verpligtinge wat die skuldenaar nou het of in die toekoms teenoor die  

Bank mag hê;”

Die woorde wat hierop volg,

8

 

­ “Beperk tot die maksimum bedrag van R       plus sodanige verdere bedrae vir  

rente   van   koste   wat   reeds   opgeloop   het   of   mag   oploop   tot   die   datum   van  

betaling van die bedrag.”

is deurgehaal en weereens is Verweerderes se volle handtekening 

langs die deurgehaalde gedeelte aangebring.

Verder verskyn Verweerderes se handtekening op die laaste bladsy 

van   die   dokument   bokant   die   woorde  “Handtekening   van/namens 

Borggewer.”

Daar kan na my mening geen onduidelikheid bestaan dat hierdie dokument ‘n borgstelling vervat nie.  Selfs Verweerderes se aanvanklike verweer dat sy onder die indruk gebring deur Bezuidenhout en Muller is dat sy die dokument teken vir die sessie van ‘n lewensversekeringspolis, sou na my mening nie kon slaag nie. Die enigste klousule wat enigsins te doen het met ‘n sessie is deurgehaal en onderteken en Verweerderes erken boonop dat sy ten minste die hofie van hierdie spesifieke klousule gelees het.

Verweerderes se latere weergawe dat sy onder die indruk was dat sy ‘n beperkte borg geteken het slegs tot die waarde van haar onroerende eiendom en nie die volle omvang en implikasies van haar ondertekening van die borgakte besef het of verduidelik is deur Laubscher nie, verg moontlik verdere bespreking.

As ‘n algemene reël gebruik ons howe ‘n objektiewe toets en stel dan 

vas of die party wat beweer dat hy/sy onder ‘n wanindruk verkeer het 

deur sy gedrag die ander kontrakterende party rede gegee het om te 

glo dat hy/sy op sekere terme kontrakteur en as dit wel so is is die 

party gebonde nieteenstaande sy subjektiewe bedoeling.  In George 

v Fairmead (Pty)Ltd 1985(2) SA 465A stel Fagan HR dit soos volg op 

9

 

471.

“When can an error be said to be Justus for the purpose of entitling  a man to repudiate his apparent consent to a contractual term?  As I  read the decisions, our Courts in applying the test, have taken into  account   the   fact   that   there   is   another   party   involved   and   have  considered his  position.    They  have,   in  effect,  said:  Has  the  first  party – the one who is trying to resile – been to blame in the sense  that by his conduct he has led the other party, as a reasonable man,  to believe that he was binding himself? (vide Logan v Beit 1890(7)  SC 197; I.Pieters & Company v Salomin, 1911 AD 121 esp. at pp. 130, 137; Van Ryn Wine and Spirit Company v Chandor Bar, 1928 TPD 417,   esp.   at   pp   422,   423,   424;   Hodgson   Bros.,   v   South   African  Railways,   1928   CPD   257   at   p.   261).     If   his   mistake   is   due   to   a misrepresentation,   whether   innocent   of   fraudulent,   by   the   other  party, of course, it is the second party who is to blame and the first  party is not bound.”

So kan ‘n persoon gebonde gehou word aan ‘n kontrak selfs al het hy 

of sy nie die kontrak gelees nie.   Daar is natuurlik uitsonderings op 

hierdie   algemene   reël   en   Verweerderes   blyk   een   van   hierdie 

uitsonderings op te werp, dit is dat Laubscher sy regsplig versuim het 

deurdat   hy   haar   nie   die   aard   en   omvang   van   die   borgstelling 

verduidelik het nie en haar dus onder ‘n wanindruk laat verkeer het. 

(Ek noem dat dit  “blyk”  ‘n verweer te wees aangesien daar aan die 

einde   van   die   dag   glad   nie   met   sekerheid   bepaal   kan   word   wat 

presies die Verweerderes se verweer is nie).

Die vraag is of daar in die omstandighede soos reeds geskets ‘n verpligting op Laubscher gerus het om die aard en omvang van die borgstelling te verduidelik.In Afrox Healthcare Bpk v Strydom 2002(6) SA 21 sê Brand AR op bl. 

42 paragraaf 36 die volgende:

10

 

“Die   antwoord   hierop   is   dat   die   respondent   se   subjektiewe  verwagtings oor wat die kontrak tussen hom en die appellant sou bevat,  geen   rol   te   speel  het  by  die  vraag  of  daar   ‘n   regsplig  op  Buitendag was om klousule 2.2 aan hom uit te wys nie, wat wel by  hierdie   vraag   van   belang   is,   is   of   ‘n   bepaling   soos   klousule   2.2  redelikerwys   te   wagte   was,   oftewel   of   dit   objektief   gesproke  onverwags was.”

Daar   kan  na  my  mening  glad  nie  gesê  word  dat  die  onbeperkte 

borgstelling vervat in klousule 21 van die borgakte versteek was of 

nie redelikerwys in so ‘n dokument te wagte sou wees nie.  Die blote 

feit dat die Verweerderes erken dat die dokument ‘n borgakte is en 

dat sy geteken het langs die deurhaling van die gedeelte van klousule 

21 wat te make het met beperkte borggewing spreek vanself.   Daar 

was derhalwe na my mening nie eens ‘n verpligting op Loubscher om 

hierdie bepaling pertinent  onder  Verweerderes se aandag  te bring 

nie.

Loubscher het as getuie ‘n baie goeie indruk op die hof gemaak en daar bestaan geen rede om sy getuienis dat hy wel die omvang van die borgstelling aan Verweerderes sou verduidelik het in twyfel te trek nie.  Daarenteen het Verweerderes en Muller glad nie beindruk as getuies nie.  Hulle weergawes is deurgaans verander en aangepas sodra hulle gekonfronteer was met getuienis wat die teendeel bewys.

Verweerderes is nie ‘n oningeligte persoon nie.  Sy is in besit van ‘n 

matrieksertifikaat en het daarna ‘n sekretariële kursus voltooi waarna 

sy   vir   16   jaar   werksaam   was   voordat   sy   huisvrou   geword   het. 

Alhoewel sy nie aktief betrokke was in haar man se besigheid nie 

was   sy   bewus   daarvan   dat   hy   in   ‘n   finansiële   verknorsing   was. 

Verweerderes se skoonmoeder moes eers  ‘n beperkte borgstelling 

11

 

teken alvorens Eiser verdere krediet aan Muller verleen het.  Daarna 

was pogings aangewend om ‘n tweede verband te registreer op die 

eiendom van Verweerderes.  Toe dit nie suksesvol was nie, was daar 

besluit   dat   Verweerderes   die   borgakte   sou   onderteken. 

Verweerderes weet  wat  die word  “borg”  beteken asook die woord 

“sessie”.

Ek het geen twyfel dat Verweerderes op die stadium toe die borgakte onderteken was, wel deeglik bewus was van die aard en omvang van die borgstelling, en dat sy willens en wetens die borgakte onderteken het in ‘n poging om Muller se besigheid te red.

Bygevolg vind ek dus dat Verweerderes haar nie van die bewyslas gekwyt het dat sy nie gebonde gehou moet word aan die borgakte nie.

In die omstandighede word die volgende bevel gemaak.

1. Vonnis  word  verleen   teen Tweede  Verweerder   te  gunste 

van Eiser in die bedrag van R148 671,86 plus rente teen ‘n 

koers van 22% vanaf 29 September 2000, sodanige rente 

maandeliks bereken en gekapitaliseer.

2. Tweede Verweerder word gelas om die koste van die geding te betaal op die skaal soos tussen prokureur en kliënt.3. Sophie Bezuidenhout word as ‘n noodsaaklike getuie verklaar.

12

 

________________________C.C WILLIAMS REGTER

Nms. Eiser : Adv. J.G Van Niekerk   i.o.v. Engelsman Benade & Van der Walt

Nms. Verweerderes: In Persoon

Datum van verhoor: 13­15/05/2003

Datum van uitspraak: 24/10/2002

13