Bahaskan pendapat-pendapat tentang imperialism dan kolonialisme

dan dirujuk kepada kes di Sabah dan Sarawak

Pendahuluan

Umumnya masyarakat mentafsirkan penjajahan sama dengan ertinya dengan

perkataan imperialisme dan juga kolonialisme. Apakah benar ataupun kedua-dua

perkataan tersebut mempunyai pengertian yang berbeza sama sekali? Oleh itu,

tugasan kali ini akan cuba untuk mengupas maksud kedua-dua perkataan tersebut dan

cuba melihat imperialisme dan kolonialisme yang telah berlaku di Sabah dan Sarawak.

Sejak sekian lama, imperialisme dan kolonialisme telah berlaku dalam sejarah

manusia. Setiap peradaban atau tamadun yang ada di serata muka bumi ini pernah

menjalankan dasar perluasan kuasa dan membentuk masyarakat setempat mengikut

kehendak mereka. Tamadun Rom umpamanya telah menguasai keseluruhan Eropah

pada suatu ketika dahulu termasuklah sebahagian utara Afrika, Begitu juga dengan

Empayar British yang menguasai banyak negara kecil di Afrika, India dan Asia

Tenggara. Imperialisme dan kolonialisme oleh kuasa besar ini jelas dilakukan atas

kepentingan sendiri, berselindung atas nama kebebasan dan tanggungjawab

membantu sesama manusia ke arah kemajuan.

1

Imperialisme

Perkataan imperialisme telah diperkenalkan di Perancis pada 1930-an. Perkataan ini

berasal daripada perkataan “imperialiste”,perkataan yang menggambarkan keagungan

Empayar Napoleon. Selanjutnya, perkataan ini telah digunakan oleh penulis British

pada tahun 1870-an, merujuk kepada dasar perluasan kuasa oleh kerajaan British.

Imperialisme mengikut tafsiran di dalam Kamus Dewan Bahasa dan Pustaka Edisi

Ketiga bermaksud dasar atau tindakan sesebuah negara menjajah atau mengenakan

kuasa pemerintahannya ke atas negara-negara lain.

Imperialisme boleh dimengertikan sebagai perluasan kuasa atau pengembangan

kuasa ke atas sesebuah kawasan, negeri ataupun negera lain secara langsung ataupun

tidak langsung dalam pelbagai sektor seperti politik, ekonomi mahupun sosial oleh

sesebuah kerajaan asing atau masyarakat mahupun bangsa dengan disokong oleh

idea rasional yang membenarkan ia dilaksanakan. Dalam erti kata lain, imperialisme

menjadi alat kepada negara yang mempunyai kepentingan sendiri ke atas negara lain.

Ia memperlihatkan keunggulan mereka sendiri dan cuba untuk mengasimilasikan

budaya mereka ke dalam budaya tempatan dengan harapan dapat membentuk sebuah

masyarakat yang mengikut acuan mereka. Usaha mengasimilasikan budaya ini boleh

kita katakan sebagai kolonialisme.

Ramai sarjana yang telah memberikan pengertian imperialism dan kolonialisme.

Justeru itu, saya akan mengetengahkan beberapa pendapat sarjana yang memberikan

pengertian kedua-dua perkataan tersebut. Pertamanya akan dibincangkan apa itu

2

imperialism. Menurut Abu Talib Ahmad yang memetik kata-kata Profesor Cheah Bong

Kheng, imperialisme bermaksud satu kecenderungan sesebuah masyarakat atau

negara untuk menguasai sesebuah masyarakat atau negara yang lain, dengan

menggunakan apa juga cara dan untuk apa juga tujuan. Ini jelas seperti seperti yang

dilakukan oleh British ke atas Tanah Melayu serta Siam ke atas utara Tanah Melayu.

Menurut J.A. Hobson pula imperialisme merupakan merupakan satu bentuk

penguasaan oleh negara lain yang menjaga kepentingan negara lain yang dijajah serta

menguasainya daripada berbagai aspek secara total. Ia bermaksud bahawa

penguasaan ke atas sesebuah negara yang lain perlu dilakukan apabila berlaku lebihan

modal yang perlu diagihkan ke luar. Justeru itu, negara yang dijajah merupakan satu

kesempatan yang baik untuk disalurkan lebihan modal untuk memaksimumkan

keuntungan dengan kos yang minimum. Produk yang terhasil akan dijual kepada rakyat

negara yang terjajah itu. Malahan di barat sendiri, sering mengaitkan teori yang

dipeloporkan oleh J.A.Hobson adalah hampir sama dengan teori Lenin (Marxisme). Ia

lebih dikenali dengan Tesis Hobson-Lenin. Kesimpulannya. Toeri oleh Hobson ini jelas

hanya menguntungkan para pedagang, institusi perbankan dan kerajaan Imperialis.

Malahan di Barat, ramai sarjana sejarah dan ekonomi berpendapat bahawa

imperialisme boleh dibahagikan kepada dua jenis. Pertamanya ialah “Imperialisme

Lama” dan “Imperialisme Baru”. Imperialisme lama dihubungkan dengan dasar

perluasan kuasa atau kawasan ke atas negara-negara lain seperti yang dilakukan oleh

Empayar Rom, Empayar Turki mahupun Empayar China. Ini tidak termasuk lagi dengan

negara Eropah yang dominan pada masa lalu seperti Sepanyol, British, Portugis,

Belanda dan Perancis dengan jajahan di Asia, Afrika serta Amerika Utara dan Amerika

3

Selatan. Imperialisme lama ini dikatakan berlaku sejak sekian lama sehinggalah pada

tahun 1870. Sesudah tahun 1870, revolusi industri yang tercetus di Eropah telah

memberikan satu senario lanskap imperialisme yang lain pula.

Imperialisme baru pula pada pandangan sarjana Barat berpunca daripada

ledakan modal yang berlebihan dalam revolusi industri (surplus capital) dan ini perlu

diserapkan ke negara lain. Bagi mencapai matlamat tersebut, amat penting untuk

negara Barat mempunyai tanah jajahan supaya dapat menyalurkan lebihan modal bagi

mengaut keuntungan dengan menjual kembali produk kepada penduduk di negara di

jajah. Perkembangan ini tidak dapat dielakkan lantaran perkembangan sains, teknologi

dan perniagaan yang begitu maju di barat tidak dapat diseimbangkan dengan apa yang

ada di dunia ketiga. Tidak menghairankan ia (negara dunia ketiga) menjadi sasaran

bentuk imperialisme baru. Ketidakseimbangan yang berlaku antara dunia Barat dan

Timur dalam aspek yang dinyatakan di atas jelas mempengaruhi situasi yang telah

berlaku dalam sejarah.

Namun demikian terdapat juga sejarawan yangn berpendapat bahawa

imperialisme bukan berlaku kerana faktor ekonomi sahaja, tetapi juga disebabkan oleh

faktor politik. Kemajuan yang dicapai oleh setiap negara Eropah merupakan kayu

pengukur kepada keagungan sesebuah kerajaan. Oleh itu amat penting untuk

mempertahankan maruah mereka dengan memiliki sebanyak mungkin tanah jajahan.

Disamping itu haruslah kita akui bahawa imperialisme yang berlaku juga disebabkan

oleh sosiopolitik negara yang dijajah itu. Terdapat segelintir pemerintah di negara

terbabit yang meminta naungan dan perlindungan akibat konflik dengan negara jiran

ataupun menghadapi ancaman dari kuasa lain yang diketahui kezaliman mereka.

4

Kolonialisme

Setelah mengutarakan maksud imperialisme dari kacamata sarjana sejarawan,maka

tiba masa untuk membicarakan pula pengertian kolonialisme. Konsep kolonialisme

membawa maksud negeri ataupun tanah jajahan yang ditakluk secara paksaan

mahupun secara aman dan pemerintahan dilakukan secara langsung ataupun tidak

langsung. Jelasnya penaklukan yang dilakukan bertujuan untuk memastikan

kelangsungan revolusi industri berterusan dengan bekalan bahan mentah yang tidak

putus dan juga pasaran untuk barangan yang dihasilkan. Ini dapat dilihat dengan

senario yang berlaku sewaktu kuasa-kuasa besar sedang sibuk melebarkan empayar

mereka seperti British, Sepanyol dan Perancis di rantau Asia Tenggara yang kaya

dengan bahan mentah yang diperlukan oleh mereka.

Malahan menurut D.K. Fieldhouse, kolonialisme bermaksud rakyat atau

masyarakat yang telah dieksploitasi dalam satu tanah jajahan oleh negara imperialis

Barat. Penjelasan oleh beliau ini membawa pengertian kepada negeri atau penduduk

bukan Eropah yang dikawal oleh negara Eropah. Plano dan Otton pula mendefinasikan

kolonialisme sebagai satu bentuk pemerintahan kuasa asing ke atas sesebuah

masyarakat ataupun kawasan dalam mengukuhkan dasar imperialisme mereka. Evans

dan Newnham berpendapat kolonialisme merupakan usaha pertapakan kawasan asing

oleh negara Eropah. Ia seterusnya akan mendominasi aspek politik dan ekonomi

sesebuah kawasan ataupun masyarakat dan menyebabkan ketidakseimbangan kaum

dan budaya masayarakat tempatan. Ini jelas dapat dilihat di Malaysia hasil kerja pihak

Inggeris sewaktu menjajah Tanah Melayu. Wujud ketidakseimbangan dalam aspek

ekonomi antara kaum. Di Amerika Syarikat contohnya sewaktu dijajah oleh British,

5

pentadbir kebanyakannya adalah rakyat British. Koloni yang diwujudkan memisahkan

pemerintahan pusat di London bagi menguatkan lagi pemerintahan kuasa koloni dan

menindas golongan bawahan di koloni berkenaan.

Kolonialisme telah lama berlaku di Asia. Dimulai oleh Portugis melalui Vasco Da

Gama yang bertapak di Goa, India, kuasa besar Eropah berlumba-lumba untuk

menerokai potensi kekayaan yang ada di dunia baru ini. Niat asal untuk menguasai

jalan perdagangan terutama sekali yang berkaitan dengan perdagangan rempah dan

sutera, ia telah bertukar kepada penjajahan politik iaitu campurtangan untuk

menyelesaikan pertikaian waris takhta, perang saudara dan sebagainya. Namun kita

ketahui bahawa penjajahan ini sebenarnya perlu dilakukan untuk memastikan

kepentingan mereka terjamin atau terlindung. Di seluruh dunia, perkembangan

kolonialisme berlaku dengan pesat sehinggalah Perang Dunia Kedua. Sesudah Perang

Dunia Kedua, konsep kolonialisme telah dipersoalkan dan banyak negeri yang dijajah

memperolehi kemerdekaan daripada kuasa yang menjajah.

Jikalau diteliti, kolonialisme sebenarnya berlaku dengan dua cara. Penghijrahan

penduduk negara asal ke sesebuah kawasan baru seperti di Amerika Syarikat oleh

penduduk British merupakan kaedah pertama. Kaedah seterusnya ialah penguasaan

secara total ke atas masyarakat yang kurang maju dari segi teknologinya seperti yang

berlaku ke atas negara Afrika dan Asia. Lazimnya pentadbiran koloni ini dilaksanakan

oleh segelintir golongan kolonial dengan dibantu oleh tentera untuk menguatkuasakan

undang-undang.

6

Namun setelah meneliti pendapat yang disampaikan oleh sarjana yang

dinyatakan di atas, dapat saya rumuskan bahawa kolonialisme yang berlaku adalah

untuk memastikan kepentingan ekonomi, kedudukan strategik ketenteraan dan

keselamatan negara kolonial terjamin. Seterusnya ini memperlihatkan kekuatan dan

kemegahan negara imperialisme yang gah di mata dunia.

IMPERIALISME DAN KOLONIALISME DI SARAWAK

Sarawak suatu ketika dahulu merupakan sebuah negeri di bawah naungan kesultanan

Brunei. Pembesar yang telah diamanahkan untuk mentadbir Sarawak bagi pihak Sultan

Brunei ialah Pangeran Muda Hashim. Dan beberapa orang lagi pembesar baginda.

Namun begitu, di bawah pentadbiran Pangeran Muda Hashim, Sarawak telah jatuh ke

tangan seorang pengembara Inggeris bernama James Brooke.

Imperialisme di Sarawak bermula dengan kehadiran James Brooke pada tahun

1839 yang datang untuk menghantar surat penghargaan kepada Pangeran Muda

Hashim dari Gabenor British di Singapura kerana telah memberi bantuan kepada kelasi

kapal Inggeris yang karam berdekatan dengan Sarawak. Pangeran Muda Hashim

sangat gembira dan bersahabat baik dengan James Brooke. Tidak lama kemudian,

James Brooke meneruskan pelayarannya ke Sulawesi atas urusan perniagaan. Namun

sebelum itu, Pangeran Muda Hashim telah meminta agar James Brooke datang

kembali ke Sarawak dan beliau telah memberikan jaminan akan kembali lagi ke bumi

Sarawak.

Pada tahun 1840, James Brooke telah hadir ke Sarawak semula dan membantu

Pangeran Muda Hashim mengamankan Sarawak daripada beberapa masalah yang

7

dihadapi olehnya. James Brooke yang mendapati Sarawak masih dalam keadaan kucar

kacir kerana penentangan masyarakat tempatan yang diketuai oleh Datu Patinggi Ali

terhadap Pangeran Muda Hashim dan Pangeran Mahkota yang memerintah dengan

zalim. Beberapa siri pertempuran antara pasukan tentera James Brooke dan Pangeran

Muda Hashim berlaku dan tiada penamatnya.

Akhirnya pihak Datu Patinggi Ali telah mengaku kalah dengan syarat agar James

Brooke diangkat menjadi Raja Sarawak dan mereka akan menghentikan serangan.

Pangeran Muda Hashim dan Pangeran Mahkota yang berasa terancam telah menjalan

beberapa rancangan untuk menjatuhkan James Brooke seperti mengarahkan 2,500

orang Iban dari Sekrang datang ke Kuching untuk membuat huru hara dan membunuh

pengikut Datu Patinggi Ali yang menyokong James Brooke. Namun usaha ini menemui

kegagalan. James Brooke bersama pengikut Datu Patinggi Ali telah membuat serangan

balas dan berjaya menghalau Pangeran Mahkota yang zalim dengan mengugut

Pangeran Muda Hashim agar memecat Pangeran Mahkota serta menabalkan James

Brooke sebagai Gabenor Sarawak menggantikan Pangeran Mahkota pada tahun 1841.

Walaupun begitu, Sarawak ini masih tertakluk di bawah kekuasaan Sultan

Brunei. Pada tahun 1842, Sarawak telah diserahkan kepada James Brooke oleh Sultan

Brunei dengan berjanji membayar £1,000.00 setiap tahun dan James Brooke telah

ditabalkan sebagai Raja Sarawak yang pertama.Sarawak menjadi hak milik

perseorangan James Brooke dan waris-warisnya. Beliau merupakan seorang raja yang

berkuasa mutlak di Sarawak. Sejajar dengan ini, maka bermulalah penjajahan Sarawak

oleh Inggeris. Imperialisme Inggeris berlaku.

8

Sebaik sahaja imperialisme berlaku di Sarawak, sudah pastinya akan diikuti

dengan kolonialisme dalam usaha memantapkan kuasa penjajah (Raja Sarawak).

Beberapa perubahan yang bersesuaian telah dilaksanakan oleh James Brooke dalam

bidang pentadbiran dan juga sosial. Dalam bidang pentadbiran, James Brooke telah

memecat pembesar Brunei yang memegang jawatan kerajaan di Sarawak dan

menggantikan mereka dengan ketua-ketua Orang Melayu. Antara ketua-ketua Orang

Melayu di Sarawak ialah Datu Temenggung Marsal, Datu Petinggi Ali, Datu Bandar

Rancha, Muhammad Lana anak Datu Petinggi Ali dan ramai lagi. James Brooke sendiri

telah menjalinkan hubungan yang rapat dengan pembesar ini dan meminta nasihat

mereka dalam memerintah Sarawak. Penduduk Sarawak amat menyenangi James

Brooke.

Penggantinya turut mengadakan beberapa perubahan yang secara langsung

dan tidak langsung mengukuhkan cengkaman mereka ke atas Sarawak mengikut

acuan mereka sendiri. Charles Brooke misalnya meneruskan dasar melindungi

bumiputera yang terdiri dari suku kaum Iban, Bidayuh, Dayak, Melanau dan sebagainya

daripada dieksploitasi oleh bangsa asing. Usaha memantapkan pengaruh dan

kekuasaan ke atas Sarawak, beliau telah membahagikan Sarawak kepada tiga

bahagian pentadbiran iaitu Bahagian I yang berpusat di Kucing, Bahagian II berpusat di

Simanggang dan Bahagian III berpusat di Sibu. Setiap bahagian diketuai oleh seorang

Residen, dibantu oleh Penolong Residen dan Pegawai Daerah dan kakitangan yang

lain. Birokrasi yang diwujudkan oleh Charles Brooke adalah lengkap dan meliputi tiga

peringkat iaitu dari peringkat Kampung, Daerah dan Bahagian.

9

Di setiap bahagian pula diwujudkan Dewan Bahagian yang dianggotai oleh

pemimpin tempatan dan penghulu-penghulu yang dilantik oleh kerajaan. Pada tahun

1883, beliau telah menamatkan sistem perhambaan di Sarawak melalui dekri yang

dikeluarkan olehnya. Ekonomi Sarawak turut berkembang dengan baik sewaktu

pemerintahannya. Kewangan kerajaan negari semakin bertambah baik. Bidang

pendidikan turut menjadi perhatiannya. Beberapa buah sekolah turut dibina oleh

penduduk tempatan dan juga mubaligh Kristian. Hospital Umum dibina di Kucing pada

tahun 1859. Pada tahun 1911, perkhidmatan keretapi telah diperkenalkan di Sarawak.

Beberapa aspek dalam bidang sosial turut diberikan perhatian seperti perkhidmatan

pos, telegraf, kerjaraya dan banyak lagi. Namun seperti lazimnya, kemudahan sebegini

hanya tertumpu di bandar sahaja lantaran ia merupakan kepentingan mereka (penjajah)

juga.

Ini merupakan beberapa tindakan yang telah dilakukan oleh pemerintah Sarawak

yang lebih dikenali sebaai Raja Putih atau Raja Brooke. Perubahan dalam bidang

ekonomi, politik dan sosial dilakukan mengikut acaun mereka agar memudah mereka

menguasai Sarawak. Contoh yang jelas ialah undang-undang yang diperkenalkan.

Begitulah juga dengan kemudahan perhubungan yang dilakukan turut memihak kepada

merka sebenarnya. Sistem perhubungan yang baik dapat menyampaikan maklumat

dengan jelas, tepat dan cepat kepada pemerintah dalam mengatasi sesuatu masalah

dengan cepat dan berkesan.

10

KESIMPULAN

Imperialisme dan kolonialisme tidak dapat lari daripada lipatan sejarah masa lalu.

Kuasa Barat yang telah maju terlebih dahulu berbanding dengan bangsa lain telah

mengeksploitasi bangsa lain dengan pelbagai cara. Ada yang dilakukan secara paksa

dan tipu muslihat. Namun semuanya tetap menjurus kepada matlamat yang sama,

mengukuhkan kekuasaan, menjamin kepentingan dan juga atas rasa gah mereka jika

mempunyai banyak tanah jajahan.

Penjajahan yang diikuti dengan perubahan untuk mengekal penguasaan

merupakan suatu perkara yang lazim. Memaksa masyarakat setempat untuk menerima

pembaharuan yang menguntungkan penjajah sesuatu yang sering kita baca apabila

sesebuah kuasa Barat menguasai kawasan baru. Walaupun kita tidak nafikan bahawa

terdapat kemajuan yang dibawa oleh Barat seperti pemodenan dalam aspek frasarana,

ekonomi dan sebagainya, Inggeris tetap berusaha mengukuhkan kedudukan mereka

dan mengembangkan lagi dasar kolonialisme di Sabah Sarawak.

Imperialisme dan kolonialisme yang dilakukan oleh British di Sabah dan Sarawak

serta Tanah Melayu amnya menjadikan negara kita turut mewarisi warisan kolonial

tersebut. Terdapat sejarawan yang berpendapat,kehadiran British telah menyebabkan

Malaysia pada hari ini mempunyai kepelbagaian budaya antara satu kaum dengan

kaum yang lain.

11