جهانی شدن و توسعه پایدار

شمس السادات زاهدي

چکیده

هاي متعددي از جمله اقتصاد، اي از فرایندهاي چند بعدي و پیچیده است که عرصه جهانی شدن مجموعهگیرد و موجب افزایش وابستگی کشورهاي جهان به ایدئولوژي، سیاست، فرهنگ و محیط زیست را در بر می

المللی، چند بین له داخلی،توان به چهار مرح از منظر اقتصادي، سیر تاریخی جهانی شدن را می. شود یکدیگر میاز منظر جهان بینی نیز چهار نوع طرز تفکر خود محوري، چندمحوري، منطقه . ملیتی و جهانی تفکیک کرد

جهانی شدن داراي اثرات مثبت و منفی است و .محوري و جهان محوري در روند جهانی شدن مشاهده می شودو نگرش نسبت به جهانی شدن بستگی به این موضوع دارد که اصوال طرز تلقی . موافقان و مخالفان زیادي دارد

بدیلهایی که براي جهانی . فرد، گره و یا جامعه خاص از وضعیت به وجود آمده، منتفع و یا متضرر شده باشد . جنبش ضد جهانی شدن، جهانی شدن اصالح شده و فلسفه توسعه پایدار: اند عبارتند از شدن مطرح شده

توسعه پایدار است که همزمان با توسعه اقتصادي و پیشرفت براي جهانی شدن، ترین بدیل عقالنیتوان توسعه پایدار را می. اجتماعی برضرورت توجه به محیط زیست و حفظ منابع طبیعی نیز تاکید می نماید

ین رفاه مدیریت روابط سیستمهاي انسانی و اکوسیستمهاي طبیعی با هدف استفاده پایدار از منابع درجهت تامگیري افراطی از واقعیتها حاکی از آن است که دخالتهاي نسنجیده بشر و بهره. نسلهاي حال و آینده تعریف کرد

از اینرو الزم است که کلیه کشورهاي جهان، از فرصتها و . منابع طبیعی، نظم اکوسیستم را مختل کرده استاعمال نفوذ در روند مزبور، آن را در مسیر توسعه گیري کنند و با امکانات برآمده از روند جهانی شدن بهره

.پایدار هدایت نمایند

ها کلید واژه

جهانی شدن، توسعه پایدار، خود محوري، جهان محوري، فقرزدایی، کارایی اکولوژیکی، ممیزي .هاي زیست محیطی اکولوژیکی، تولید بدون پسماند، هزینه

تعریف جهانی شدن

جهانی شدن مجموعه اي از فرایندهاي چند بعدي و پیچیده است که عرصه هاي متعددي از جمله اقتصاد، منطق جهانی شدن اساسا در منطق سرمایه داري؛ . گیرد ایدئولوژي، سیاست، فرهنگ و محیط زیست را در بر می

مقدم فرایند جهانی شدن قرار یعنی حفظ و بسط فرایند تکاثر سرمایه ریشه دارد و از اینرو اقتصاد در جبهه . (Gills,2002). گیرد می

دراین عرصه، جهانی شدن عبارت است از ادغام شتابان اقتصادهاي محلی و ملی در اقتصاد جهانی، ادغامی با . روبه رشد که با جریان کاالها و خدمات، سرمایه، فناوري، واطالعات درفراسوي مرزهاي ملی همراه است

ارتباطات و . هاي زندگی بشر نیز مشاهده کرد توان روند جهانی شدن را در سایر عرصه یبسط گستره دید متعاملهاي ملتها عالوه بر زمینه هاي اقتصادي به سایر حوزه هاي فعالیت نیز تسري یافته و فعالیتهاي سیاسی،

.فرهنگی، اجتماعی ، محیطی، علمی، مذهبی و حتی ورزشی رادر برگرفته است

المللی شدن است که موجب افزایش وابستگی یک جریان مستمر از مسیر تاریخی بینجهانی شدن به قول . کشورهاي جهان به یکدیگر ازابعاد اقتصادي، سیاسی، فرهنگی و به ویژه زیست محیطی شده است

جنگ در یک کشور هجوم پناهندگان . مانوئال لوکاس، جهانی شدن موجب شده که مشکل شما مشکل ما بشودکشورهاي دیگر را در پی آورد و مسائل زیست محیطی دریک کشور مسبب بروز فاجعه درسایر کشورها به

.(Lucas,2004)شود

ازنگاهی دیگر، می توان جهانی شدن را راهبرد کشف فرصتها در نقاط مختلف جهان و استفاده از آنها به .(Pearce & Robinson,2011)سازي فعالیتهاي یک موسسه قلمداد کرد منظور بهینه

سیرتکاملی

:روند تاریخی و سیرتکاملی جهانی شدن از چهار منظر قابل بررسی است

منظر اقتصادي؛ -1 منظر جهان بینی؛ -2 منظر فرهنگی؛ -3

منظر تنوع کنشگران؛ -4

): 1377دفت، (از منظر اقتصادي سیرتاریخی جهانی شدن را می توان به چهار مرحله عمده تفکیک کرد المللی، که طی آن موسسه کلیه فعالیتهاي موسسه در داخل کشور متمرکز است؛ مرحله بینمرحله داخلی، که

رقابت با کشورهاي دیگر را در برنامه کاري خود قرار می دهد و یک واحد امور بین المللی در چارت سازمانی ر سایرکشورها خود به وجود می آورد؛ مرحله چند ملیتی، که قلمرو فعالیت موسسه وسیعتر شده و شعبی د

ایجاد می شود؛ و مرحله جهانی که طی آن راهبرد موسسه بعد جهانی می گیرد و شعب آن در سطح جهان به .نمایند صورت یکپارچه عمل می کنند و منابع مورد نیاز خود را با حداقل هزینه از سراسر دنیا تامین می

: اریخی جهانی شدن متمایز کردازمنظر جهان بینی می توان چهار نوع طرز تفکر را در مسیرت & Perlmutter, 1969; Pearce)جهان محوري) 4منطقه محوري؛ و) 3؛ )چندمحوري) 2خودمحوري، )1

Robinson,2011).

. درمرحله خودمحوري نوعی اعتقاد به برتري ذاتی افراد، سیستمها و روشهاي کاري کشور مبدا وجود داردورهاي دیگر به تدریج مطرح می شوند و ازنظرات مدیران بومی درمرحله چندمحوري تفاوتهاي فرهنگی کش

اي آغاز می شوند و در مرحله هاي منطقه گیري آید، درمرحله منطقه محوري جهت استفاده بیشتري به عمل می .گیري می شود جهان محوري با اتخاذ نگرش سیستمی از نظرات خوب و سازنده کل مجموعه بهره

هار مرحله قابل تشخیص است در مرحله اول عامل تفاوتهاي فرهنگی در تولید از دیدگاه فرهنگی نیز چدر مرحله دوم به . کاالها لحاظ نمی گردد و ضرورتی براي توجه به ترجیحات بومی کشورها احساس نمی شود

درمرحله سوم، افزایش رقابت درقیمت . حساسیتهاي فرهنگی و راههاي متنوع در سایر کشورها توجه می شودموجب بی توجهی مجدد به عوامل فرهنگی شده و در مرحله چهارم فرهنگ مصرف کننده و تامین نیازهاي

.(Adler & Ghadar,1990)شود مشتریان با حداقل هزینه مجددا موردعنایت واقع می

در مرحله اول شرکتها و طرف . سیرتاریخی جهانی شدن از منظر تنوع کنشگران نیز قابل توجه است. کنند نها به عنوان دو فعال عمده درصحنه حضور دارند و شرایط کار و مبادله را بین خود تنظیم میخارجی آ

شود و از طریق تنظیم قوانین و مقررات، درمرحله دوم دولت میزبان به عنوان فعال و بازیگر سومی مطرح میعنوان بازیگر چهارم در عرصه درمرحله سوم دولتهاي کشورهاي مبدا نیز به. کند درشرایط مبادله دخالت می

کنند و در مرحله چهارم عالوه بر کنشگران قبلی، گروههاي المللی حضور یافته و فعالیت می فعالیتهاي بینو به عنوان .... ) هاي اقتصادي و مانند حامیان محیط زیست، اتحادیه(کنند نفوذ متعددي ابراز وجود می ذي

).Mendenhall, 1995)هانی مشارکت می نمایندبازیگران جدید در عرصه فعالیتهاي ج

اثرات جهانی شدن

اصوال طرز تلقی و نگرش نسبت به جهانی شدن بستگی به . جهانی شدن مدافعان ومخالفان زیادي داردبا . این موضوع دارد که فرد، گروه یا جامعه خاص از وضعیت به وجود آمده، منتفع و یا متضرر شده باشد

:توان اثرات مثبت و منفی جهانی شدن را به شرح زیر توصیف نمود نوشته هاي موجود، می مروري برمتون و

اثرات مثبت -الف

یکپارچگی بازارهاي جهانی از طرقی مانند کاهش موانع تجاري، بهبود ارتباطات، و سرمایه گذاري مستقیم آورد و این امر ممکن است سبب خارجی، امکان جریان آزاد سرمایه را بین کشورهاي مختلف جهان فراهم می

موافقان جهانی شدن براین باورند که کشورهاي درحال توسعه از این طریق . تسریع رشد اقتصادي کشورها شود .(Farlex, 2009)می توانند برسرعت توسعه خود بیفزایند

سازمان ملل معتقد است که جهانی شدن یک نیروي بسیار قوي و موثر در از مشاوران 1جاگدیش باگواتیرهاسازي کشورها از ورطه فقر و نداري است زیرا موجب تسریع رشد اقتصادي آنها می

به نظر او در اثر جهانی شدن، براي کارگران آموزش دیده کشورهاي درحال توسعه . (Bhagwati,2005)شودتوانند براي دریافت دستمزد باالتر دربازار جهانی ه است و این کارگران میحق انتخاب بیشتري فراهم شد

.رقابت کنند و از شرایط کاري بهتري بهره مند شوند

گیري دسترسی بیشتر و آسان تر مردم جهان به کاالهاي سایرکشورها، ظهور بازارهاي مالی و امکان بهرهي که تحت تاثیر آزادي تبادل کاالها و خدمات به وجود آمده ازمنابع اعتباري خارجی، ایجاد بازار مشترك جهان

.(Reich,1992)اند است و امکان رقابت در بازار مشاغل جهانی از پیامدهاي مثبت جهانی شدن قلمداد شده

درعرصه سیاسی، جهانی شدن تحوالتی در اقتدار دولتها پدیدآورده و به نظم بخشی به روابط بین حکومتها .(Farncesco, Wickipedia)پرداخته است

١ - Jagdish Bhagwati

هاي فرهنگی، امکان دسترسی به تنوع فرهنگی در اثر جهانی شدن افزایش یافته و این امر به ارتقاي درزمینهدرعرصه اجتماعی نیز جهانی شدن به بسط و گسترش . درك و تفاهم متقابل بین افرادکمک کرده است

.در سیاستگذاري جهانی منجر شده است سازمانهاي مردم نهاد به عنوان یکی از مهمترین عوامل

اثرات منفی -ب

فرصتهایی که در کشورهاي . جهانی شدن موجب فرار مغزها از کشورهاي درحال توسعه شده استپیشرفته موجود است استعدادها را از کشورهاي فقیر به سوي خود می کشاند و این کشورها را دچار اضرار و

مثال، کشور هند ساالنه متجاوز از ده میلیارد دالر بابت فرارمغزهاي دانشجویان هندي به عنوان . نماید خسران می .متضرر می شود

. از نظر رقابت در بازار جهانی کار، جهانی شدن اثرات منفی بر کشورهاي درحال توسعه داشته استازارهاي جهانی رقابت کنند و توانند در ب مانند مهندسان، وکال، مدیران، مشاوران، به خوبی می 2کارکنان دانشی

در بسیاري از . دستمزدهاي باالتري را طلب نمایند، اما کارگران ساده از چنین امکانی برخوردار نیستندکشورهاي فقیر کارگران موافقت می کنند درشعب شرکتهاي جهانی با دستمزدهایی کمتر از سطح دستمزد در

.کنندکشورهاي غنی و در شرایط کارگاهی نامناسب کار

به طور کلی مخالفان معتقدند که جهانی شدن در خدمت منافع شرکتهاي بزرگ و به ضرر شرکتهاي درقلمرو سیاسی به نظر برخی از صاحبنظران، جهانی شدن موجب ظهور . (Farlex,2009)کند کوچک عمل می .گیري جهانی نامرئی شده و به تهدید کشورهاي ضعیف پرداخته است مراکز تصمیم

صه فرهنگی و اجتماعی، جهانی شدن به عنوان یک خطر فرهنگی که همانند سازي سبک زندگی را درعراي براین باورندکه این هجوم موجب از بین رفتن ویژگیهاي عده. در سطح جهان گسترش داده قلمداد شده است

٢ - Mindworkers

یت در سطح برخی نیز معتقدند جهانی شدن جرم و جنا. بومی و فرهنگی در سطح کشورهاي جهان می شود . جهان را گسترش داده و از جمله برمیزان قاچاق انسان و به ویژه قاچاق زنان و کودکان افزوده است

به . ازمنظر زیست محیطی، مخالفان جهانی شدن آن را به مصرف بی رویه ونسنجیده منابع متهم می کنندبه ویژه آمریکا، اروپا، ژاپن، چین و نظر آنها ظرفیت اکولوژیکی جهان پاسخگوي جاه طلبیهاي کشورهاي جهان

.(Booming nations,2006)هند نیست و روند فعلی قابل دوام نخواهد بود

بدیلهاي جهانی شدن

شود اما گروههاي کثیري با این که جهانی شدن از نظر برخی از افراد یک رویداد غیرقابل برگشت تلقی میدر اینجا توضیحات مختصري درباره این . اند اي آن مطرح کردهاند و بدیلهایی بر نیز آن را به چالش کشیده

:بدیلها مطرح می شود

جنبش ضدجهانی شدن؛ -الف

حامیان جهانی شدن اصالح شده؛ -ب

.مدافعان توسعه پایدار -ج

3جنبش ضد جهانی شدن -الف

در عرصه مدافعان جنبش ضدجهانی شدن جمعیتی متنوع و متکثرند که با هرگونه نهاد اقتصادي که المللی فعالیت کرده و بخواهد نظام اقتصادي جهانی را متحدالشکل نماید مخالفت می بین

اند شامل این گروهها که به عنوان جنبشهاي ضدجهانی شدن اشتهار یافته. (Gawor,2008)نمایند

٣ - Antiglobalism

روههایی از این ها، فعاالن حقوق بشر، چپگرایان، حامیان تنوع فرهنگی، مدافعان محلی گرایی و گ اکولوژیست .قبیل می شوند

در این سال وقتی سازمان . در شهر سیاتل آمریکا شکل گرفت 1999جنبش ضدجهانی شدن در سال تجارت جهانی در نظر داشت طی نشستی یک نظم اقتصادي نوین جهانی را به وجود آوردبا تظاهرات جمعیتی

ختن جلسه مذکور شد و به عنوان اولین پیروزي این رویداد موجب برهم ری. حدود پنجاه هزار نفر مواجه شدتوان به آشوبهاي از دیگر تظاهرات عمده جنبش ضدجهانی شدن می. مخالفان جهانی شدن قلمدادگردید

) 2004اوت (و ورشو ) 2001ژوئیه (، جنوا )2001فوریه (، داوس)2000سپتامبر(گروههاي یاد شده در پراك .اشاره کرد

)اصالح شده( 4عدیل یافتهدیدگاه جهانی شدن ت -ب

نتیجه بودن اقدامات جنبشهاي ضدجهانی باظهورجنبه هاي مثبت جهانی شدن و همچنین با توجه به بیشدن، تظاهرات و آشوبها تاحدودي کاهش یافت و جنبش جدیدي به وجود آمد که هدف آن مخالفت با ابعاد

این جنبش به جاي اتخاذ موضع خصمانه، . توجهی به حساسیتهاي اجتماعی بوده است صرفا اقتصادي و بیمروجان این دیدگاه، نهادهاي صلح طلب، اکولوژیستها، و مخالفان . پذیرد جهانی شدن را با چهره انسانی می

نئولیبرالیسم هستند که معتقدند جهانی شدن نئولیبرال باید تعدیل شود، حقوق بشر را تعمیم دهد، هدفش این جنبش باهمانندسازي اجتماعی مخالف . کنان را مورد شناسایی قرار دهدخدمت به مردم باشد و حقوق کار

در . کند از شعار جهانی بیندیش و محلی عمل کن حمایت می. است و از کلیه جنبشهاي محلی پشتیبانی می کندنگ ر....) مانند ارتباطات سریع، تبادل سریع اطالعات و(گیرد عین حال که ازفرصتهاي جهانی شدن بهره می

محلی بهترین نوع سازمانهاي -به نظر حامیان این جنبش، جوامع جهانی. دهد محلی خود را نیز از دست نمیو ) منطقه اي، نژادي، ملی(اجتماعی هستند که استفاده از مدرنیته را تضمین می کنند و همزمان سنن محلی

.(Gawor,2008)الگوها و ارزشهاي خود را نیز حفظ می نمایند

٤ - Alterglobalism

یدگاه توسعه پایدارد -ج

فلسفه وجودي و . ترین بدیل براي جهانی شدن و ایدئولوژي نئولیبرال آن، ایده توسعه پایدار است عقالنیتوسعه : دلیل عمده این دیدگاه، ضرورت توجه به سه موضوع عمده و مرتبط به هم در جهان امروز است

با توجه به این که نگارنده، دیدگاه . (Gawor,2008)اقتصادي، پیشرفت اجتماعی و ارتباط با محیط طبیعی .توسعه پایدار را مناسب ترین دیدگاه در بحث توسعه می داند دراین زمینه توضیحات بیشتري را مطرح می کند

تاریخچه وتعریف توسعه پایدار

نخست وزیر نروژ، براي توسعه جهانی از عبارت توسعه پایدار استفاده 5خانم گرو برانتلند 1987درسال ازآن زمان به بعد موضوع . (Henry, 2001)اي اعالم کرد که آینده را با خطر مواجه نکند کرد و آن را توسعه

در . ندتوسعه پایدار مبناي مباحثات فراوان قرار گرفت و متخصصان و صاحبنظران درباره آن بسیار گفتند و نوشتدو دهه اخیر که رشد شتابان جهانی شدن درسراسر گیتی موجب افزایش رو به رشد مصرف منابع و خسارتهاي

.توسعه پایدار بیشتر مورد توجه قرار گرفته است. غیرقابل جبران به اکوسیستمهاي طبیعی شده است

به حمایت از نسلهاي آتی توسعه پایدار توسعه اي است که عالوه بر توسعه و تعالی زندگی نسل حاضر نیز عنایت دارد و براساس آن، شرایط انسانی و وضعیت محیطی و اکوسیستمی به طور همزمان مورد توجه قرار

پایداري به توانایی سیستم براي کار کرد درآینده نامحدود . توسعه پایدار بر فلسفه پایداري ابتنا دارد. گیرد مین وضعیت، مطلوبیت و امکانات موجود در طول زمان کاهش نمی یابد اطالق می شود و وضعیتی است که درآ

. (Gilman,1999)و منابعی که سیستم براي انجام فعالیتهاي خود به آنها وابسته است رو به ضعف نمی گذارد ٥ - Gro Brandtland

در این نوع از توسعه، . توسعه پایدار نیز مجموعه اقداماتی است که با توجه به فلسفه پایداري هدایت می شودشود و مورد تجدید نظر قرار می گیرد، به اقدامات و فعالیتها به طور مداوم از منظر اصول پایداري بررسی می

اي عالمانه و آگاهانه تصمیم گیري و برنامه ریزي نحوي که براي خیر جمعی جامعه و حفاظت از منابع، به گونه .شود و تصمیمات متخذه به مرحله اجرا درآید

محیطی، حفاظت محیطی، تعهد بین نسلها و عدالت درون نسلی و بین -یکپارچگی اقتصاديتوسعه پایدار برنسلی، کیفیت زندگی و مشارکت آحاد جامعه در فرایند توسعه ابتنا دارد و زمانی عینیت می یابد که اوال کیفیت

تقاي کیفیت زندگی انسان، در مورد ار. زندگی انسان را بهبود بخشد و ثانیا قابلیت زیست کره زمین را حفظ کنداي تدوین شود که زمینه تعالی همه آحاد جامعه را فراهم آورد؛ سالمت جسم و سیاستهاي توسعه باید به گونه

روان آنها را تدارك ببیند؛ امکانات آموزشی، پرورشی،بهداشتی و رفاهی را در حد یک استاندارد شایسته زندگی سی، اقتصادي و قضایی را براي او تامین نماید به صورتی که روابط انسانی در اختیار انسان بگذارد؛ امنیت سیا

درمورد محافظت از . ها و درکل جامعه در سطوح محلی و سازمانی و ملی برقرار گردد مناسب بین افراد خانوادهنظر است که براساس آن سیستمهاي پشتیبان زندگی و فرایندها کره زمین، توسعه اي مد ي قابلیت زیست

هاي شوند و همچنین تنوع گونه می....) هوا، آب، خاك،(اکولوژیک که موجب تداوم چرخه عناصر اساسی زیستی حفظ شود؛ پایداري منابع تجدید پذیر تضمین گردد؛ مصرف منابع تجدید ناپذیر به حداقل برسد و

را می توان مدیریت روابط به این ترتیب توسعه پایدار . محدوده ظرفیت تحمل زمین و اکوسیستم رعایت شودسیستمهاي انسانی و اکوسیستمهاي طبیعی به منظور استفاده پایدار ازمنابع درجهت تامین رفاه نسلهاي حال و

ریزي توسعه پایدار پرسشهایی درباره چگونگی اثرات یک سیستم بر سایر قسمتها دربرنامه .آینده تعریف کردمطرح می شود و همچنین این پرسش اساسی که آیا تعامل بین سیستمهاي موجود به کارآیی و اثربخشی بیشتر

.گیرد شود یا خیر مورد توجه قرار می منجر می

ابعاد توسعه پایدار

چهار بعد اساسی است وتحقق آن منوط به همکاري نزدیک دولت، بخش خصوصی، توسعه پایدار داراي ابعاد اجتماعی، اقتصادي، سیاسی وزیست : ابعاد چهارگانه توسعه پایدار عبارتند از. ونهادهاي مدنی است

بهداشت بعد اجتماعی به رابطه انسان با انسانهاي دیگر، اعتالي رفاه افراد، بهبود دسترسی به سالمت و. محیطیبعد اقتصادي با متغیرهاي . وخدمات آموزشی، توسعه فرهنگهاي مختلف و برابري وفقرزدایی عنایت دارد

اقتصادي مرتبط است و درآن رفاه فرد و جامعه باید از طریق استفاده بهینه وکاراي منابع طبیعی و همچنین ست محیطی با حفاظت و تقویت پایه منابع بعد زی. توزیع عادالنه منابع حاصله، تاحداکثر ممکن ارتقا یابد

بعد سیاسی نیز به . فیزیکی وبیولوژیکی و اکوسیستم مرتبط است و به رابطه بین طبیعت و انسان می پردازدرگرایی، احترام به حقوق انسانی و مشارکت قوانین، سیاستها، برنامه ریزي، بودجه بندي، نهادسازي، تنوع و تکثّ

گیري توجه دارد و به تنظیم وضعیت و شرایط الزم براي تلفیق هدفهاي ي تصمیمموثر مردم در فرایندها .اجتماعی، اقتصادي و زیست محیطی و ایجاد رابطه مبادله بین آنها براي رسیدن به توسعه پایدار می پردازد

هر اولویت نسبی که به ابعاد مختلف توسعه پایدار داده می شود در هر کشور،جامعه، فرهنگ و حتی دربه همین دلیل درحالی که توسعه پایدار یک چالش جهانی . متفاوت است موقعیت و در طول زمان،

رویکردهاي توسعه پایدار . راهکارهاي عملی فقط می تواند به صورت ملی، محلی و بومی تعریف شود است،مختلف با آن انعکاسی از تنوع چالشهاي اجتماعی، اقتصادي، زیست محیطی و سیاسی است که کشورهاي

اند و تفسیرهاي متعدد و مختلف از توسعه پایدار از ارزشها و عالئق مختلف در جوامع مختلف مشتق می مواجه .شود

تصویري از واقعیتها

انواع . هر موجودي درطبیعت داراي جایگاه ویژه اي است و براي ایفاي وظیفه خاصی پدید آمده استزیادي تحت تاثیر الزامات محیطی خود هستند و در محدوده آشیان هاي زیستی تا حدود موجودات وگونه

تمام مشخصه هاي فیزیکی، شیمیایی و محیطی منظور از آشیان اکولوژیک،. اکولوژیک خود محصورشده اندکند و در وضعیت خارج از مشخصه هاي مذکور، ارگانیسم با است که موقعیت یک ارگانیسم را مشخص می

.ود که ممکن است به نابودي آن منجر شودش مشکالتی مواجه می

انسان در سیرتمدنی خود و به مدد پیشرفت تکنولوژي آن چنان قدرتمند شد که به رهایی اکولوژیکی دست یافت، خروج از آشیان اکولوژیک برایش میسر گردید و خود را ارباب محیط و طبیعت تصورکرد و هر آنچه که

رشمار . د پنداشتدر چنته طبیعت بود را از آنِ خو دراین فرایند فراموش کرد که اوهم صرفا جزئی از اجزاء پ. نظام طبیعت است و ملزم است رابطه معقول و متعادلی را با سایر اجزاي موجود درجهان هستی برقرار کند

سو و توجه افراطی به رشد اقتصادي از یک. ناگفته نمانَد که این فراموشی برایش بسیار گران تمام شده است. عطش پایان ناپذیر مصرف از سوي دیگر، در اغلب کشورهاي جهان موجب اضمحالل منابع طبیعی شد

رویه و نسنجیده بشر نظم حاکم بر اکوسیستم را مختل کرد و تحمیل پسماندها و ضایعات انبوه بر دخالتهاي بیدرنتیجه، نظام برنامه ریزي شده . گرفتطبیعت، بسی فراتر از آستانه تحمل آن، قانونمندیهاي طبیعت را به بازي

چنین بود که مجموعه رفتارهاي تخریبی بشر در سه سده . طبیعت از پاسخگویی به این هجمه عظیم عاجز ماندگذشته، طبیعت را عاصی کرد تا حدي که در سالیان اخیر، درگوشه و کنار جهان اثرات این عصیان و نمودهاي

.بوده و هستیم اعتراضی آن را به کرّات شاهد

درگزارش توسعه هزاره سازمان ملل متحد که با مشارکت نمایندگان دولتها، تشکلهاي غیردولتی، دانشگاهیان و نمایندگانی از جوامع محلی تهیه شده است، شرکت کنندگان، اثرات تغییرات اکوسیستمی رادر رفاه بشر مورد

بشر براي برخورداري از یک زندگی خوب، سالم و ایمن، براساس این گزارش، تمامی افراد. بررسی قرار دادندقرنهاي متمادي است که طبیعت نیازهاي انسانها را در مورد غذا، آب، هوا و انرژي . براکوسیستم ها متکی هستند

اما در حال حاضر به دلیل زیاده رویهایی که در استخراج منابع طبیعی صورت گرفته، ظرفیت . تامین کرده استیافته هاي این بررسی تصویري . یی سیاره براي تامین نیازهاي بشري به شدت تضعیف گردیده استو توانا

کاهش خدمات اکوسیستمی، افزایش تغییرات آب و هوایی، : ناخوشایند را از وضعیت موجود ارائه می دهندید شتاب انقراض افزایش بحرانها و بالیاي طبیعی، مشکالت روبه تزاید ناشی از آلودگی هاي مختلف، وتشد

انبوه درگونه هاي زیستی، به طوري که انواع گونه هاي زیستی با سرعتی بیش از هزار برابر سرعت طبیعی در بدیهی است که روندي این چنین شتابان درنهایت به ناپدید شدن خود انسانها نیز منجر . حال انقراض هستند

.خواهد شد

ل محیط زیست در این قاره اعالم کرده است که زندگی آسیایی بانک توسعه آسیایی با بحرانی خواندن مشکبنابر گزارش بانک توسعه آسیایی، وضعیت محیط زیست در آسیا و بی توجهی به آن . ها رو به تهدید است

شهرجهان که آلوده ترین شهرها از نظر 15طبق این گزارش، از . اقتصاد کشورهاي این قاره را تهدید می کندجنگلهاي منحصر به فرد این قاره درحال نابودي هستند و . شهر درآسیا قرار دارد 12ستند، زیست محیطی ه

. شود زیانهاي بسیار بر منابع غنی و گوناگون دریایی آسیا وارد می

بانک توسعه آسیایی به دولتهاي آسیایی هشدار داده است که هر چه زودتر خود را براي مقابله با این درکشور ما نیز مصادیق فراوانی از بی توجهی به حفاظت از محیط زیست وجود . ندوضعیت وخیم آماده کن

آتش سوزي در جنگلهاي گلستان است که به کرات در حوزه هاي گرگان، اي از شمال کشور، نمونه. دارد دهد و منابع غنی و ارزشمند زیست محیطی کشور را به مینودشت، علی آباد کتول و جنگلهاي همجوار رخ می

نمونه دیگر از جنوب کشور، خسارات زیست محیطی در منطقه عسلویه است که دراثر توسعه . کشاند نابودي میوجود مشعلهاي متعدد در . پدید آمده است) که البته از نظر اقتصادي امري ناگزیر است(میدان گاز پارس جنوبی

ه پسماندهاي صنعتی، تهدید پوشش گانه و مجتمع هاي پتروشیمی، نشت گازهاي گوناگون، تخلی فازهاي ده. گیاهی طبیعی، خشک کردن دریا و غیره موجب برهم خوردن نظم و تعادل اکولوژیک منطقه شده است

قانون اساسی حفظ محیط زیست براي نسلهاي آینده یک وظیفه عمومی قلمداد شده است و 50براساس اصل رعایت این الزامات، . شود زیست، یک جرم تلقی می طبق مفاد برنامه هاي سوم و چهارم توسعه، تخریب محیط

مداخله هدفدار و مدبرانه اي را در فرایند توسعه می طلبد که همزمان کشور را به سوي توسعه سوق دهد و در . عین حال میزان خسارات را به حداقل برساند

نتیجه گیري

ما درجهانی زندگی می کنیم که از . ستواقعی جهانی شدن، افزایش وابستگی متقابل بین کشورها ا مفهومجهان ماکلیت واحدي است که . سویی بسیار کوچک و یکپارچه و از سوي دیگر بسیار بزرگ و متنوع استوقایعی که در . گذارد اش تاثیر می هرگونه کم و زیادي در هر یک از اجزاي آن بر سایر اجزاي متشکله

دهند و رویدادهاي ورهاي جنوب را تحت تاثیر قرار میسرنوشت کش. افتند کشورهاي شمال اتفاق میبه قول آنتونی گیدنز، جهانی شدن در واقع به معناي . زنند کشورهاي شرقی، آینده کشورهاي غربی را رقم می

درهم گره خوردن رویدادهاي اجتماعی و روابط اجتماعی سرزمینهاي دوردست با تار و پود موضعی یا محلی ). 1990دنز، گی(جوامع دیگر است

وقفه اطالعات و آمد و شد روزافزون افراد در سراسر جهان، موجب انتقال سریع و آسان سرمایه، جریان بیشود و انجام انتقال بحرانهاي اقتصادي، سیاسی و حتی فرهنگی و اجتماعی از یک کشور به سایر کشورها می

. افزاید بر وابستگی کشورها به یکدیگر میفعالیتهاي مختلف تولید در نقاط پراکنده جغرافیایی نیز

حال پرسش اساسی این است که . بنابرآنچه گذشت، جهانی شدن سرنوشت محتوم آینده بشریت استتوان از فرصتها و امکانات برآمده از روند جهانی شدن بهره گرفت و با تهدیدهاي ناشی از این روند، چگونه می

توان به جاي رهاسازي مهار جهانی شدن، به عبارت دیگر چگونه می. ادمواجهه عقالنی و حساب شده انجام دضمن اتخاذ دیدگاهی راهبردي و عقالنی، به اعمال نفوذ در روند جهانی شدن پرداخت و آن را در مسیر توسعه

دراین زمینه پیشنهادهایی مطرح می شود که امید است با کاربست آنها حرکت به سوي . پایدار هدایت کرد .سعه پایدار تسریع و تحقق هدفهاي آن تسهیل شودتو

پیشنهادها

ضرورت مدیریت فرایند جهانی شدن -1

این روند . کند روند فعلی جهانی شدن در خالف جهت مبانی و فلسفه اساسی توسعه پایدار حرکت میمخرب محیط زیست و تواند تداوم داشته باشد زیرا از یک سو فاقد چهره انسانی است و از سوي دیگر نمی

زا شده و ما را چنانچه این روند با همین وضع ادامه یابد به طور حتم بحران. مغایر با هنجارهاي پایداري است .به ورطه نابودي خواهد کشاند

کشورها و شرکتهاي بزرگی که در . از این رو الزم است که به آن افسارزده شود و تحت کنترل قرار گیردشوند باید جهانی به تاخت و تاز مشغول هستند و از مزایاي فرایند جهانی شدن منتفع می حال حاضر در عرصهشود که با گیري از جهانی شدن امکانپذیر می تنها زمانی استمرار بهره. ها موقتی است ستانی بدانند که این بهره

کت فعاالنه و آگاهانه بر روند مجموعه جامعه جهانی باید با مشار. المللی همراه باشد ارتقاي همکاریهاي بینجهانی شدن نظارت کند، بر جهتگیریهاي آن اعمال نفوذ نماید و با اعطاي کمکهاي مالی و تخصصی به کشورهایی که از امکانات کمتري برخوردارند نظامی را مستقر کند که کل جامعه بشریت از ثمرات آن بهره

ت، سراسر جهان را فرا خواهد گرفت و تبعات منفی و در غیراین صورت گستره نابرابري و محرومی. برندمدیریت بر فرایند جهانی شدن باید با هدف همخوانی با . ناخواسته آن خشک و تر را باهم خواهد سوزاند

.هنجارهاي توسعه پایدار انجام شود تا کلیه کشورهاي جهان از نتایج آن مستفیض گردند

ریشه کنی فقر در سطح جهان -2

فقر حاد در بسیاري از کشورهاي در حال . انع اساسی در تحقق هدفهاي توسعه پایدار استفقر یک میکی از . تخریب جنگلها و آسیب رسانی به منابع طبیعی شده است توسعه موجب تنزل کیفیت محیط زیست،

محیط زیست مهاجران و پناهندگان از عوامل عمده تخریب اقلیتهاي نژادي، صاحبنظران معتقد است که فقرا، به نظر وي دلیل عمده این تخریب نیز عدم توجه به نیازهاي گروههاي مذکور و . (Alam,2000)هستند

اصوال فقر و بدبختی درهر کجاي جهان که . دسترسی نداشتن آنان به کانالهاي رفاهی و بهداشتیِ متداول استد و درنهایت کل گیتی را به بحران باشد تهدیدي جدي براي رفاه و نیکبختی در هر جاي دیگر خواهد بو

.خواهد کشاند

آنها که امکانات بیشتري دارند باید مسئولیت بیشتري . امحاء فقر، مسئولیت مشترك همه کشورهاستکشورهاي توسعه یافته و ثروتمند و شرکتهاي بزرگ جهانی که از روند جهانی شدن بسیار منتفع . بپذیرندوانسانی مسئولیت دارند که نسبت به محو فقر تالش کنند بلکه به خاطر بقاي اند نه تنها از نظر اخالقی شده

فقر معضلی جهانی است و راه حلی . بلند مدت خودشان در جهان ناچارند به این مسئله اساسی بیندیشند

زیست ترند؛ زیرا براي احراز موقعیت برتر خود، از محیط ترند مسئول دراین میان آنها که غنی. طلبد جهانی می ).1386زاهدي، ( اند ي بیشتري گرفته جهانی بهره

اي و اساسی اجرا شود و اي ریشه از این رو الزم است که برنامه فقرزدایی در سطح جهان به گونهالمللی، دولتها، شرکتهاي جهانی، کلیه فعاالن عرصه محیط زیست و باورمندان به فلسفه توسعه سازمانهاي بین

.ن امر مهم را بپذیرند و صادقانه و متعهدانه سهم خود را براي ریشه کنی فقر انجام دهندپایدار مسئولیت اي

احترام به قانونمندیهاي طبیعت -3

هاي اساسی آن یعنی آب، هوا، خاك، صوت و دما مداخله نماید، به طریقی هرگاه انسان در طبیعت و مولفهانی شدن باعث شده است که شتاب تخریب و عمق روند جه. سازد به توازن موجود درآن خدشه وارد می

مداخله بشر در طبیعت افزایش یابد و به جاي سازش با طبیعت به هجمه بر طبیعت و استثمار عنان گسیخته امروزه روند تخریب طبیعت شدت یافته و نظام ارزشهاي مصرفی و مسابقه بین خواستن و . منابع آن تبدیل شود

جست و جوي روز افزون براي کشف . و کوچک انسانها رخنه کرده استداشتن تا عمق جوامع بزرگ همگی باعث مداخله افراطی ناپذیر، وقفه براي رفاه بیشتر و فرهنگ مصرف پایان تالش بی دارائیهاي طبیعت،

اند تا بدان حد که هم اینک زندگی خود اند و تعادل و توازن محیط طبیعی را برهم زده بشر در طبیعت شدهگرم شدن زمین، افزایش تغییرات آب و هوایی در سطح جهان، افزایش . ر نیز به مخاطره افتاده استبش

هاي زیستی هشدارهایی از عدم تعادل درطبیعت هستند که هوا و انقراض سریع گونه خاك، آلودگیهاي آب،ر و شناسایی بایدها و ما به خاطر بقاي خود ملزم به توجه به هشدارهاي مذکو. طلبند توجه جدي ما را میما موظفیم از هم اکنون . امروز دیگر فرصتی نمانده و در واقع بسیار هم دیر شده است. نبایدهاي طبیعت هستیم

اطالعات مبتنی بر واقعیت را مبناي عمل آگاهانه قرار دهیم، روند تخریب را معکوس کرده و به بازسازي و .پردازیممحافظت از منابع طبیعی و محیط زیست خود ب

رعایت کارایی اکولوژیکی -4

کارایی اکولوژیکی در مورد به کارگیري منابع محیطی براي پاسخگویی به نیازهاي انسانی مطرح می شود و فلسفه اساسی . حاصل تقسیم مجموع ارزش افزوده اقتصادي بر مجموع فشارها و اثرات زیست محیطی است

,Zadedi)بیشتر با مصرف منابع، ضایعات و آلودگی کمتر است کارایی اکولوژیکی تولید کاالها و خدمات

از منظر اکولوژیکی بهترین نوع تولید، تولید بدون پسماند است، همان گونه که در هزاران سال عمرنظام . (2010شود که طبیعت، پسماند هر ارگانیسم خوراك ارگانیسم دیگر را تشکیل داده است و اصوال پسماندي تولید نمی

براي تحقق کارایی اکولوژیکی کلیه کشورهاي جهان اعم از توسعه یافته و درحال توسعه . ون مصرف باشدبدجویی منابع و ها و ابتکارات خود را در صرفه باید این امر مهم را در استراتژیهاي تجاري خود بگنجانند و یافته

ین ترتیب الزامات توسعه پایدار در روند جهانی به ا. ها و پسماندها در اختیار سایرین قرار دهند کاهش آالیندهشدن لحاظ می شود و دغدغه کسب دستاوردهاي کوتاه مدت و سود آنی جاي خود را به تالش براي حصول

.تر خواهد داد و این به نفع همه موجودات درجهان هستی خواهد بود نتایج بلند مدت و بقاي طوالنی

تدوین و اجراي قوانین جهانی -5

یایی بی حد و مرز تولید در جوامع صنعتی آن چنان ساماندهی شده است که ظهور نیازهاي مادي پو به قول اوتر اولریش، نظام صنعتی . آماده سازي شرایط براي برآوردن آن نیازهاست جدید بسیار سریعتر از

هاي هیچ یک از دوره انگلی که نظیر آن در. پیشرفته کنونی در حقیقت نوعی انگل خطرناك در سطح زمین است). 1376اولریش، (پردازد حیات کره زمین دیده نشده است؛ انگلی که به چپاول منابع طبیعی کره زمین می

شرکتهاي جهانی در حال حاضر به صورتی عنان گسیخته دامنه فعالیتهاي خود را در هر گوشه جهان که سود این عمل به جز . گیرند کره بهره می ات و منابع کل زیستدهند و از امکان بیشتري را عاید آنها سازد گسترش می

زمین و منابع آن متعلق به همه جهانیان . با مرام منفعت طلبی، با هیچ ایدئولوژي و مکتب دیگري سازگار نیستمتاسفانه این میراث جمعی بشریت، درحال حاضر مصروف . مند شوند است و کلیه موجودات باید از آن بهره

این روند تخریبی باید به وسیله همه . گردد اند، می ناپذیري که به آز تبدیل شده نیازهاي پایان پاسخگویی به

گفته است که بحث درباره نگرانیهاي اکولوژیکی جهان مستلزم 1991پیتر دراکر در سال . جهانیان متوقف شودها و توافقهاي جهانی د در مقاوله نامهنگارنده نیز در این زمینه معتقد است که بای. المللی است عمل و قانون بین

به ویژه در قوانین تجاري، به ممیزي اکولوژیکی اولویت داده شود و سازوکارهاي مناسبی، از قبیل لحاظ کردن هزینه هاي زیست محیطی در سیستمهاي مدیریت مالی و حسابداري، و رسیدگی و ارزیابی مستمر فعالیتها،

بینی شود و تمهیدات موثري نیز براي ضمانت اجراي اده در سطح جهان پیشفرایندها و تجهیزات مورد استفاي ها باید به طور جدي اعمال شوند تا از ثروتی که با شتاب فزاینده این ضمانت. مفاد قوانین مزبور فراهم گردد .کرد مانده را مدیریت باید فرصت باقی زمان چندانی در اختیار نیست،. رو به تحلیل است صیانت شود

فهرست منابع

منابع فارسی -الف

فصلنامه ، فناوري و تهدید حیات در سطح کره زمین، ترجمه ناصر موفقیان، )1376(اولریش، اوتر -1 .ایران شماره هفدهم، تهران، رهیافت،

محمد اعرابی، انتشارات دفتر ترجمه علی پارسائیان؛ ،تئوري و طراحی سازمان، )1377(دفت، ریچارد ال -2 .تهران، ایران فرهنگی، پژوهشهاي

، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی توسعه پایدار، )1386(زاهدي، شمس السادات -3 .ایران ، تهران،)سمت(دانشگاهها

دي 9، پنجشنبه 5304آتش براي چهارمین بار به جان جنگلهاي گلستان افتاد، شماره همشهري، -4 .ایران ، تهران،1389

منابع انگلیسی -ب

5- Adler, N. and Ghadar, F. (1990), ‘International strategy from the perspective

of people and culture: The North American context’, In: A. M. Rugman (Ed.) Research in global strategic management: Intercultural business research for the Twenty first century: Canada’s new research agenda, Vol.1,

Greenwich, Conn.: JAI Press. 6- Alam, Shaista (2010), ‘Globalization, poverty and the environment

degradation: Sustainable development in Pakistan’ Journal of Sustainable Development, Vol. 3, No. 3, September, 101-114.

7- Bhagwati, Jagdish N. (2005), In defense of globalization, New York: Oxford

University Press. 8- Booming nations threaten Earth (2006), BBC News, January 12.

9- Farlex Financial Dictionary ( 2009), Farlex, Inc.

10- Francesco, Stipo, World Federalist Manifesto, Guide to political globalization, ISBN 978-0-9794679-2-9, worldfederalistmanifesto.com,

Wickipedia. 11- Gawor, Leszek(2008), 'Globalization and its alternatives: Antiglobalism,

alterglobalism and idea of sustainable development', Sustainable Development, john wiley & sons, 16, 126-134.

12- Gills, Dong- Sook(2002), Economic globalization and women in Asia:

Challenges and responses, London, Routledge, UNESCAP. 13- Giddens, Anthony (1990), The consequences of modernity, Cambridge,

Polity Press. 14- Gilman-Robert (1996), Sustainability, URL,

wwwcontext.org/ICIB/DEFS/AIADef.htm. 15- Gore, Al (1992), Earth in the balance, Chelsea Green, New York.

16- Henry, Jane, (2001), Creativity and perception in management, Walton Hall

Publication.

17- Lucas, Manuela (2004), How can we make globalization work for

sustainable development, Afrique PALOP: Developpement et mondialisation seminaire- Universite Libre de Bruxelles 1-2 mars.

18- Mendenhall, Mark et al. (1995), Global management, Massachusetts,

Blackwell Publishers, USA. 19- OECD (2001), The DAC Guidelines, Strategies for sustainable development,

Paris. 20- Pearce 11, John A. and Richard B. Robinson (2011), Strategic management,

McGraw Hill International Edition, Singapore. 21- Perlmutter, Howard v. (1969), The tortuous evolution of the multinational

corporations, Columbia Journal of world Business, In: International Management, by Paul W. Beamish et al., Illinois: Irwin, 1994.

22- Reich, Robert (1992), The work of the nations, preparing ourselves for 21st

century capitalism, Alfred A. Knopf, Canada. 23- Zahedi, Shamsalsadat (2010), 'Green management an effective approach

toward sustainable development', Innovators and Coastal Tourism Symposium, Rethinking Coastal Tourism Development: The Importance of Innovators in Times of Climate Change & Economic Crisis, Stanford University, USA.