کارگاه دانش افزایی

معناشناسی شناختی قرآن

شناسنامه

اهداف برگزاري کارگاه ؛پژوهشی طلاب –ارتقاي سطح علمی .1

مرتبط با آیات قرآن؛آشنایی طلاب با علوم جدید و .2

با مسائل پیرامونی قرآن.آشنایی طلاب .3

شده انجاماهم اقدامات

؛در خصوص عنوان کارگاه علوم قرآن و حدیثتربیتی –رایزنی با گروه علمی .1

؛دعوت از استاد و هماهنگی جهت برگزاري به موقع کارگاه .2

وسسه و م قرآن و تفسیرتطبیقی تفسیر علومرشته ارشد و دکتري اطلاع رسانی به طلاب کارشناسی .3

؛دعوت از ایشان جهت حضور در کارگاه

؛ثبت نام طلاب جهت شرکت در کارگاه .4

؛هماهنگی مکان برگزاري کارگاه .5

؛دریافت متن کارگاه از استاد و درج آن در گزارش .6

1:شماره

قرآن شناختی معناشناسی: عنوان

نیا قائمی دکتر آقاي جناب والمسلمین الاسلام حجت: استاد

جلسات اتاق: مکان

30/2/1394، 16/2، 3/2:برگزاري تاریخ

جلسه3: جلسات تعداد

عت

متن کارگاه

چیستی معناشناسی

پردازد و ضوابط و قواعد حاکم بر معنا را دانش معنا، دانشی است که به بررسی معنا می معناشناسی یا

و ها با معنا سرها ناظر بر معنا هستند؛ در ادبیات علمی امروز برخی دانشکند. برخی دانشبررسی می

دا ها از هم جنشکنند. در مباحث سنتی، این دارا بررسی می» معنا«کار دارند و از زوایا و ابعاد مختلفی

ن دانشی ت عنواخورد، اما به صورت مستقل، تحاند؛ یعنی در مباحث سنتی معناشناسی به چشم مینشده

اند. ها از هم جدا شدهامروزه این دانش این در حالی است که اند.خاص مطرح نشده

یعنی معنایی که در جملات زبانی مطرح است کند؛معناشناسی یا دانش معنا، معناي زبانی را بررسی می

کاربردهاي متعددي دارد. "معنا"واژه شود. این نکته قابل توجه است که ها مطرح میواژ در موردو

کرد و براي "معنا"توان اي مید که یک جمله را به چه شیوهگویموضوع سخن میمعناشناسی از این

است. بنابراین، معناشناسی با معنا در جملات زبانی سرو کار دارد. نیازچه فرایندي ي آنکشف معنا

هاي مجاوردانشمعناشناسی و

ک" ھرمنوتی"دانش .یکسان دانست "هرمنوتیک"هاي همگن آن نظیررا نباید با دانش معناشناسی دانش

دهد و چه ساز و کارهایی برايمی چگونه رخ چیست. "فهم"ه با فهم سرو کار دارد. این موضوع ک

. کندرا بررسی می فهم درست و نادرست شناخت هاياز ضابطههمچنین وجود دارد.تحلیل آن

. آنجا دارند نیز هستند اما با یکدیگر نسبت متمایزاز هم "شناسیمعنا"و ھرمنوتیک" "دانش اگرچه

د کاربر "شناسیمعنا"شود و کشف معناي آن در نظر است در درجه اول که درباره یک متن بحث می

فهم آن و ضوابط حاکم متن،از نیز "هرمنوتیک "شود زیرا نیز استفاده میھرمنوتیک" "دارد اما از

کند. بحث می بر فهم

. ردیکسان به شمار آو "شناسیدانش معرفت"د با نبایهمچنین را "هرمنوتیک"و "معناشناسی"دانش

با "فتمعر". استمعرفت در جستجوياي از فلسفه است که یا نظریه معرفت شاخه "شناسیمعرفت"

براي گیرد؛مورد توجه قرار میشناسی باور صادق موجه متفاوت است. در معرفت "فهم"و "معنا"

آیا موجه است یا خیر؟ از کجا به دست آمده؟ از "یمعرفت علم"شود که مثال در این مورد بحث می

در .ها باشدرفتار انسانحتی متعلق فهم ممکن است یک متن یا در حالی کهشود؟ چه راهی اثبات می

شود؛ معرفتی که در جمله اظهار میکند، یعنی اي بحث میشناسی از معرفت گزارهصورتی که معرفت

توان می "هرمنوتیک "آید از علم در صد درجه به جوش میآب براي نمونه براي فهم معناي گزاره

بهره گرفت.

"شناسیمعرفت"دیگر، علم معارفپیدا کردن ارتباط این معرفت با عبارت؛ یعنیبراي توجیه این اما

آید. به کار می

نیز وجود دارد. باید توجه داشت تا چیزي میان آنها ارتباطهاییهاي این سه دانش با هم، با وجود تفاوت

، معنا و دیدگاهآن صحبت کرد و آن را توجیه نمود. از این "معناي"توان از نشود نمی "فهمیده"

ناظر بر متن) و معناشناسی نیز چنین نسبتی هرمنوتیک دانش فهم ( میاناند. معرفت دو روي یک سکه

وجود دارد.

دانش با آنها سر و گوناگون هاي دهند که در حوزهرا تشکیل می یثمثل "معرفت"و "فهم"، "معنا"

تیک ومعنا، هرمن زاویهد. معناشناسی از نکنبحث می متون هاي مختلفها از حیثیتکار داریم. این دانش

اي یه. بنابراین هر نظردهندرا مورد بررسی قرار میمعرفت یک متن شناسی از حیثفهم و معرفت زاویهاز

ور همین طاست و "شناسیتیک و معرفتوهرمن"پذیرفته شود مستلزم یک نظریه در "معنا"ر که د

معناشناسی با فهم و با این حالشود. هاي مجاور گفته میدانش هابرعکس. از این رو به این دانش

هاي تهدس بهتوان را میهایی که امروزه با آن مواجهیم دارد. دانش دیگري نیز شناسی تفاوت عمدهمعرفت

. کردتقسیم زیر

هاي درجه دودانش -هاي درجه یکدانش .1

هاي محتوایی دانش -هاي روشیدانش .2

هاي درجه دودانش -هاي درجه یکالف) دانش

. براي ردگیمیکند، آن دانش در مرتبه بالاتر از آن واقعیت قرار دانشی از یک واقعیت بحث می زمانی که

کند، اما دانشی وجود دارد که از ها بحث میمثال جاذبه، حرکت مادي و... دانش فیزیک از این واقعیت

: آیدمیوجود دانش بهکند. بنابراین، سه مرتبه در خود فیزیک بحث می

.مرتبه صفر که همان مرتبه واقعیت است -

.مرتبه یک که دانش ناظر بر واقعیت است -

است. 0اولنش ناظر بر دانش مرتبه مرتبه دوم که دا -

اظر بر که ندانشی را گویند ،که ناظر بر واقعیت است. دانش مرتبه دوم است دانشی ،دانش مرتبه یک

یرنظهاست و متعلق دانش درجه دو، علم است. دانش مرتبه یک است. متعلق دانش درجه یک واقعیت

شناسی، فلسفه علم. فلسفه فیزیک، فلسفه زیست

که قواعد ناظر آیدبه شمار مییعنی؛ معنایی که در زبان است، دانشی درجه یک "معناشناسی"دانش

را چگونه باید فهمید؟ با رجوع به "معنا"کند. حال این سوال مطرح است که این بر معنا را بررسی می

؟زبانکتاب لغت یا دستور

کند. یرا بررسی م "فهم"بر فهم است و فلسفه دانشی درجه دو است؛ زیرا دانش ناظر نیز "هرمنوتیک"

سفه دهد و فلنیز دانشی درجه دو است؛ زیرا درباره معرفت، بحثی فلسفی ارایه می "شناسیمعرفت"

کند.معرفت را بررسی می

ین دو این است که ا "شناسیمعرفت"و "هرمنوتیک"هاي عمده معناشناسی با بنابراین، یکی از تفاوت

ت. اس"شناسیزبان"هاي شناسی دانشی درجه یک است و یکی از شاخههستند، اما معنا دانشی درجه دو

. آیدبه حساب میشناسی نیز دانشی درجه یک است، اما فلسفه زبان دانشی درجه دو زبان

هایی که در حوزه کنون تحلیلتاباید توجه داشت که دانش درجه یک و درجه دو از هم جدا نیستند.

ورد ماست و دانش درجه یک بوده درجه دو هايیعنی دانش ؛هاي فلسفیشده بیشتر تحلیلدینی انجام

هاي نشبررسی دابا هاي درجه یک است و اصلی با دانش نیازکه است اند. این در حالیغفلت قرار گرفته

توان به دست آورد. درجه یک ضوابطی براي فهم معناي متون دینی می

هایی تلاش شود. با وجودلم اصول به وفور دیده میی در عسشنااسی و زبانبراي مثال مباحث معناشن

د، اناالله خویی، غروي اصفهانی و نایینی در علم اصول انجام دادهکه بزرگانی مثل شهید صدر، آیت

ث درجه اند با مباحکرده به عبارت دیگر اصولیان تلاشاز مباحث علم اصول چهره فلسفی دارد. بسیاري

فلسفی و به دلیل یابدمیبیشتر مباحث رنگ فلسفی مین دلیلبه هیک را حل کنند. هاحث درجدو، مب

اینبنابر بخشید.ها را از مجردات جدا ساخت و حالت کاربردي به آنها توان آنبودن آنها تا حد کمی می

شناسیی و زبانسشناآید بسیار جزئی است. با توجه به مباحث معناکاربردهایی که از آنها به دست می

هاي کابردي آن را بیشتر کرد. توان حالتمی

و در ، قرآندر فهم حدیث دتوانتواند در علم اصول تحول ایجاد کند بلکه مینه تنها می "معناشناسی"

تفاوت پیدا کند، آنقواعد و اصول ناظر بر نظریات معنا، . اگرآوردبه وجود علوم اسلامی تحول کل

ها از صفات الهی متفاوتبراي مثال تحلیلالشعاع قرار خواهند گرفت؛ نیز تحت فلسفه، عرفان و...

شود. ، متفاوت میباید فهمیدرا چگونه که معناي صفات الهی و افعال الهیشود و اینمی

یعنی .گردندمیرامون متن علومی هستند که پی اند معمولار طول تاریخ اسلام شکل گرفتهعلومی که د

ت به را در کتاب و سن "معناشناسی "م هرگاه علباشند. بنابراین علوم ناظر بر متن و کتاب و سنت می

ر فلسفی و یستف واهتوان آیات را به شکل دلخبریم باید در این علوم تأثیر داشته باشند. نمیکار می

تحول شناسی باشد که قطعا این سببط و اصول معناوابباید با اساس ضعرفانی کرد، بلکه تفسیر آنها

هاي درجه خواهد شد. در عالم واقع، در درجه اول، دانش و تطور عرفان، فلسفه و سایر علوم اسلامی

هاي بحثکه است سزاوارتر اینکنند ها را تحلیل فلسفی میآن دانش ،فلاسفه سپسشوند و می یافتیک

هاي درجه یک مربوط به آن علوم پرداخت. اقل رساند و بیشتر به دانشفلسفی در علوم مختلف را به حد

هاي محتوایی دانش -هاي روشیب) دانش

د. معناشناسی یک دانش نسازد و برخی محتوا را نمایان مینکنها را مشخص میها، روشبرخی دانش

ط از مباحث فلسفی فق کند. اما بسیاريروشی است؛ زیرا روش فهم متن، آیات و روایات را مشخص می

ا دهد. یحرکت جوهري فقط مضمون را به مخاطب ارائه می مسألهبراي مثال ند؛سازمحتوا را نمایان می

هاي فلسفی در اخلاق وجود دارد و محتواي دانشکند که چه تئوريفلسفه اخلاق از این بحث می

دهد. ئه نمیارا یبراي فهم رفتارهاي اخلاقی روش دهد امااخلاق را ارائه می

توانندها اهمیت زیادي دارند و امروزه میاست. این دانش هاي روشیدانش توجه به ویژگی عصر حاضر

ه بکارآمدند، اینکه بسیار دقیق و با وجودهاي قبلی ایجاد کنند چون روش انقلابدر مطالعات دینی

به این معنا نیست که هر روشی این مطلب اند، اما مند و به صورت یک دانش مطرح نشدهصورت نظام

شناسی و معناشناسی یک دانش بشري است و نباید آن را غربی توان در فهم دین به کار برد. زبانرا می

ورود فلسفه غرب به جهان مسلمانان که رنگ و بوي آن تغییر کرد و تبدیل به فلسفه مانند پنداشت؛

اسلامی شد.

. تدانسمشابه زمان عصر ترجمه توان میي مختلف تاریخ اسلام، هادر مقایسه با دورانرا عصر کنونی

ها رویکرد به مباحث فکر غربیو باید نسبت ندباید توجه داشت که غرب علمی با غرب سیاسی متفاوت

ی مواجهیمهاي روش. در قرن بیستم با انبوهی از دانشنفی کنیمآن را کاملا آنکهنه ه باشیمادي داشتانتق

منوتیکهر"براي مثال ؛ و بقیه را کنار گذاشت پذیرفتیی که متناسب با اسلام است را باید آنها که

ست. برخی از روشنفکران مسلمان که امروزه در غرب مطرح است متناسب با عالم اسلام نی "فلسفی

پذیرفتند و هرمونتیک کتاب و سنت را به صورت آنچه در غرب مطرح شده "فلسفی هرمنوتیک"

ت تواند کتاب و سنصورتی که امروزه در غرب مطرح است، نمیهرمنوتیک به رتی که ند. در صونوشت

را بررسی کند.

بشري ی؛ زیرا روش، تلاشآیدبه وجود میاختلاف نظر هم شوند در پی آنمیها مطرح روشهرگاه

است که از ر مبنا استوااین بر فلسفی رمنوتیک، اما هنتیجه ندهداست که ممکن است به نتیجه برسد یا

جنبه سلبی نهاترسید. هرمونتیک فلسفی ر نتیجه هیچ گاه به نتیجه نخواهدد بشر از واقعیت محروم است

رخوردار بجنبه ایجابی از جنبه سلبی و هم از دارد در نتیجه باید به جاي آن دانشی را تقویت کرد که هم

. باشد

هایی که در تاریخ اسلام به وجود آمده است بر سر فهم متن ایجاد شده است:بسیاري از نزاع براي مثال

در واقع هاي کلامی در عالم اسلام، ع، مرجعه به نوعی دیگر و... . نزافهمیدندخوارج به نوعی متن را می

کنند که در عالم ان میبی علیامام . به همین دلیل اندناسی پیرامون مباحث دینی بودههاي معناشنزاع

هاي مباحث دینی پیرامون این ضوابط شکل گیرد. اسلام باید ضوابط، قواعد تشکیل شود و نزاع

پروتستان و کلیساي کاتولیک به وجود آمد نیز از این نوع بود. کلیساي میانحیت نزاعی که یسدر عالم م

ردند تا ها هرمونتیک را برجسته کتانکاتولیک بر روش و معناشناسی تأکید داشت در صورتی که پروتس

مرجعیت علمی را از کلیسا بگیرند.

با معناشناسی، نزاعی در تاریخ دین است که در عصر حاضر نیز وجود دارد. روشنفکران منوتیکنزاع هر

و تأکید اشدشناسی بزبانضوابط که مبتنی بر ه استکی پذیرفتهرمنوتی اماک تأکید دارند منوتیبه هر

هايکند و یکی از شاخهکه معناشناسی ضوابط و قواعد حاکم بر دانش معنا را بررسی مییم کنمی

شناسی است. زبان

از کاربرد. در سطح پسکرد. سطح قبل از کاربرد و سطح مطالعهتوان در دو سطح می را معناي زبانی

له یک جممعناي واژگان مونهنشود. براي قبل از کاربرد خارج از گوینده و کاربرد آن، معنا بررسی می

کنیم. آن را به کمک دستور زبان پیدا معناي ترکیبی ولغت هاي در کتابرا

خواهیم بدانیم که فرد به کاراي را می؛ زیرا معناي جملهندلغت کافی نیست هايدر سطح کاربرد کتاب

این معنا را در چه سیاقی مطرح کرده، آیا معناي مجازي را به کار برده یا معناي اینکه گوینده برد. می

، اگر در صدد شناخت معنا قبل از "هوا ابري است"شود گفته می زمانی کهحقیقی آن را. براي مثال

رد باید باین جمله را شخصی به کار می هنگامی کهکنیم، ولی کاربرد باشیم به کتاب لغت مراجعه می

منظور این فرد از این جمله معناي حقیقی آن است (واقعا هوا ابري است) یا معناي شخص سازیم کهم

مجازي آن (اوضاع خوب نیست).

در پیی ساز کاربرد سرو کار دارد. معناشنا پسکاربردشناسی با معنایی که گوینده اراده کرده و با معنا

ضوابط و اصول آن مشخص است. است کهدلالت تصوري

،گذشتکنون درباره معناشناسی آنچه تامعناي عام و معناي خاص. معناشناسی خود دو کاربرد دارد:

کند. یعنی معنا را قبل از کاربرد بررسی می ؛استمعناي عام معناشناسی

معناشناسی شناختی و کاربردي

) لعرفنیۀمعرفیۀ، الاله الشناسی معناشناسی شناختی است. (علم الدهاي معناشناسی در زبانیکی از جریان

در معناشناسی کاربردي اختلافی وجود ندارد و آنچه محل اختلاف دانشمندان میانرسد که به نظر می

رجوع لی به چه دلیاست. بسیاردر معناشناسی کاربردي نیز اختلاف امااست معناشناسی شناختی است

با تأمل ان نویسبانی را ثبت کرده است و لغت. معناشناسی لغوي وقایع زگیردصورت میبه کتاب لغت

دا با لغوي ابت اند که کدام معنا حقیقی و کدام معنا مجازي است. معناشناسیمشخص کرده و تفکر خود

شود. کاربردها ثبت می نخست این معناشناسی یعنی در کاربرد مواجه است؛

با عنا مندي مسیاق .مند استمعنا سیاق کهبل ،نداریمیک معنا تنهاهاي متفاوت دبراي یک واژه در کاربر

علمايشود. وجود ندارد. معنا در سیاق زبانی پیدا میمعنایی ،خارج از سیاق زبانی این معناست که

ورد مدر مطالعات قرآنی عدم سیاقمندي معنا این در حالی است که . اندپذیرفتهمندي معنا را سیاق متأخر

.توجه بوده است

ی معیار معناشناس

؟ است متلکم مرادملاك و معیار معناشناسی چیست؟ آیا ملاك سیاق است یا هدف

گاه براي یکشویم اما هیچاز معنا مواجه می شماريهاي مختلف و بیدر عالم واقع نخست با کاربرد

براي کابردها به صورت تدریجی شکل گرفته وضع ،، بلکه در طول تاریخنشدهوضع معنایی کاربرد،

، در لکهبکاربرد آن شناخته شود. سپس وشود یی وضع معنااین گونه نیست که به عبارت دیگراست؛

آید. کنیم و از این طریق زبان به دست میسیاق و کاربرد، وضع را شناسایی و کشف می

هاي صحنه کاربرد وضع به برد مواجهیم و از تحلیلدر معناشناسی لغوي نیز در درجه اول با صحنه کا

د، براي مثال کلمه میزان در چهار جاي قرآن آمده است. نهاي مختلفی دارآید. کاربردها شکلدست می

مندي معنا قائل در سوره الرحمن در سه آیه پشت سر هم از میزان یاد شده است. اگر به عدم سیاق

"ترازو"دارد. بنابراین، در این سه آیه نیز یک معنا دارد مثلا به معناي باشیم، میزان در همه جا یک معنا

دانند و براي آن معناي مجازي قائلند. این هر می "عدل"است. بعضی در هر سه آیه میزان را به معنی

دانند. مند نمیدو دسته معنا را سیاق

فاوتی دارد. در یک آیه میزان متناسب با مندي معنا قائل باشیم، میزان در هر آیه معناي متاگر به سیاق

است و در سومین آیه میزان به معنی "عالم"کند. در دومین آیه میزان به معناي آسمان معنا پیدا می

است. "ترازو"

معناي واژه شناختی

اژهو شناختی معادل واژه شود.می فهمشود، چه چیز از آن شناختی به معناشناسی اضافه می زمانی که

cognitive شناخت با پردازش اطلاعات سر و کار دارد، پردازش اطلاعاتی که در مغز صورت است .

ها به شود، این شعاعشود، میلیارها شعاع نور وارد چشم میدیده می یک شیءگیرد. براي مثال وقتی می

دي از ندي جدیبشود و مغز نیز دستهبندي شده به مغز ارسال میعصب چشم منتقل شده، در آنجا دسته

کند. به این فرایند اصطلاحا سازد و آن را پردازش میبعدي میکند و از آن یک شکل سهآن تولید می

شناخت گویند.

سازي مفهومچیستی

؛ ودربه شمار میسازي به معنی پردازش اطلاعات است. زبان نیز یک دستگاه پردازش اطلاعات مفهوم

فته گ زمانی که براي نمونهکنیم. آوریم را پردازش میف به دست میاطلاعاتی که درباره چیزهاي مختل

آیا این جمله کاملا بیانگر همه اتفاقی است که » کندوارد کلاس شدم و دیدم استاد تدریس می«شود می

نچه آشناسان شناختی منفی است. پاسخ زبان؟ است در آن زمان افتاده و فرد آن را دیده و گزارش داده

شود. ابتدا پردازش می آیدیبه رویت م

رنگ و برخی را هاي زبان را کمشود. برخی جنبهدر پردازش شناختی، اطلاعات زبانی پردازش می

ند کآورد در زبان خود پردازش میاي اطلاعاتی را که از خارج به دست میکند. هر گویندهتر میپررنگ

ت زبانی ش اطلاعاشناسی شناختی، چگونگی پردازکند. زبانمانند کامپیوتري که اطلاعات را پردازش می

. کند، مشخص میبر پردازش اطلاعات در زبان حاکم است را که ضوابطیو را در زبان

کند. معنا چیزي جز پردازش اطلاعات شناختی نیز از پردازش اطلاعات در حیطه معنا بحث میمعناشناسی

ه را مشخص نیست. براي مشخص کردن معناي یک جمله، باید چگونگی پردازش اطلاعات در آن جمل

ده دیپررنگ يچه چیزو رنگ در آن کم ياندازي بیان شده، چه چیزبراي مثال جمله از چه چشم کنیم؛

.ظرف کدام است، مظروف کدام است شده،

هاي زیر مشاهده کرد. توان در مورد معناي احاطه در جملهسازي را مینمونه مفهوم

حرکتی دارد. این جمله معناي » لشکر دشمن شهر را احاطه کرد«

علم دارد، بلکه به این معنی است که کم کم تنها به این معنا نیست که » این فرد به ریاضی احاطه دارد«

. یافته است دستو به علم ریاضیات هشروع کرد

س دهد. پکنیم، ماهیت معنا را تشکیل میسازي میبنابراین، پردازش اطلاعات و اینکه چگونه مفهوم

ها دقت کنیم. سازي، باید نخست به مفهومداشتیمه را لمل معناي یک جقصد تحلی هرگاه

معناشناسی جلسه دوم

شناختی در این این مکاتب جریان میان، اما در وجود داردها و مکاتب گوناگونی در معناشناسی جریان

ها سازيشود. ادعاي اصلی معناشناسی شناختی این است که در تحلیل معانی باید به مفهوممطرح می جا

ها را تحلیل کرد. سازيدقت کرد، یعنی مفهوم

در قرآن سازيمفهوم

اند. بهسازي پردازش اطلاعات است؛ اینکه اطلاعات در یک جمله چگونه پردازش شدهمنظور از مفهوم

ه آندهد، بلکگونه که هست نشان نمیها را همانهاي عینی و موقعیتجمله واقعیتعبارت دیگر یک

بینید که میزها به شکل خاصی چیده براي مثال در صحنه کلاس می کند؛را پردازش و بازسازي می

، اشدبکجاي کلاس ایستاده گوینده اینکهکند. میاي درباره میزهاي کلاس بیان جملهمتکلمی اند. شده

ا اینکه اند، امشدهموقعیت بیرونی یا چینش میزها تأثیري ندارد؛ میزها در آن واحد به یک شکل چیده در

اگر ونهبراي نماین جمله را در مورد میزها چگونه بیان کند به موقعیت او نسبت به میزها بستگی دارد.

کند و اگر فرد آخر کلاسگر به یک شیوه او را توصیف میدر کلاس بایستد فرد مشاهده کنارکسی

وصیف دهد که تد. این نشان مینکناي دیگر موقعیت او را توصیف میگران به گونهمشاهده ایستاده باشد

نشان انداز متفاوت صورت گرفته است. هر دو جمله یک موقعیت رانحوه چینش میزها از دو چشم

و کسی »در انتهاي میزها استاد ایستاده بود«کند در کلاس ایستاده بیان میدهد. مثلا کسی که کنار می

». کسی وارد کلاس شد و گوشه میزها ایستاد«گوید: آخر کلاس ایستاده باشد میکه

در دهند، اما پردازش اطلاعات در دو جمله متفاوت است.دو جمله بالا هر دو یک صحنه را نشان می

هاي میزها). جمله دوم به شکل یک تنسازي شده است (در امفهوم جمله اول میزها به شک یک مسیر

یکی از در یکه شخص شدهسازي مربع مفهوم سازي شده است، به شکل یکسی مفهومصورت هند

ند. سازي متفاوت داردهند، اما دو مفهومآن ایستاده است. هر دو جمله یک صحنه را نشان می زوایاي

نیز مشخص کردن معناشناسسازي است و کار کند که معنا همان مفهوممعناشناسی شناختی ادعا می

أفی الله شک فاطر السماوات «هایی است که در درون جملات و کلمات وجود دارد. در آیه سازيمفهوم

در آن است و این شک مفهوم سازي کرده است که شکخدا را به مثابه یک ظرف مفهوم» والأرض

ر کند دفرماید: کسی که در فضاي الهی سیر میجمله است. این شک با شاك همراه است. این آیه می

درون این ظرف است براي او شک معنا ندارد مهم این است که انسان خود را به آن برساند. پیشتر در

کنند که دهند و بیان میرتیب میتی را براي آن تگردانند، مقدماتفاسیر، این آیه را به یک استدلال برمی

هر چیزي که مفطور به فطرت خاص است، حتما فاطر و زمین مفطور به فطرت خاص است. آسمان

توان به آن شک کرد. ها و زمین هم فاطري دارد و نمیکه آسمان شودگرفته مینتیجه سپس است.

در صورتی که گردد.به یک استدلال باز میوم آیه مفه وع در بسیاري از آیات رواج دارد کهاین ن

ارد کسی که با خدا ارتباط د«سازي و فضاي آیه کاملا متفاوت است. دو انسان را در نظر بگیرید: مفهوم

در عالم همه چیز را با علم خود تبیین گراانسان ماده». گراستو کسی که با خدا ارتباط ندارد و ماده

ه اگر ک یابددست میبه این نکته نهدگام میفضاي الهی به زمانی کهؤمن است کند، اما کسی که ممی

از هبراي توضیح این آی». ءبیده ملکوت کل شی: «گیردقرار نمیجاي خود یی نباشد هیچ چیز در خدا

و دست داردسازي شده است که خدا به شکل انسانی در این آیه مفهومشود. سازي استفاده میمفهوم

فضاي الهی شود همه چیز را در این انسان وارد تار و پود اشیاء در دست خداست و در صورتی که

کند. چیز را حس می بیند و تفاوت همهدست خدا می

به یجه نتاین سازي داشته باشد، تواند از یک موقعیت یک نوع مفهومهر کسی می گوییمهنگامی که می

سازي را نوعی روش پیشرفته دانست که توان مفهومها متفاوت هستند. میسازيآید که مفهومدست می

کند.تفسیر را متحول می

ها هم قواعد و سازير این مفهومهاي قرآنی را تحلیل کنیم دسازيدر معناشناسی قرآن باید مفهوم

فهمیم.تر میذابتوان آنها را کشف کرد. اتفاقا به این صورت قرآن را جوابطی وجود دارد که میض

نا مع يدیگرواژه قرآنی را با واژه طور که هست معنا کنیم و هیچ همانباید را قرآن هر حرف براي مثال

نکنیم.

واردم. صفت مشبهه در بیشتر دانندمیصفت مشبه را امین مفسرین ،»إن المتقین فی مقام أمین«در آیه

ان متقین در مک به این معنا که. به خود گرفته استدارد، ولی در این آیه معناي مفعولی یمعناي فاعل

ن آیه قل و توجه ایرکز ثیعنی جایی که حفظ شده و در امنیت قرار دارد. با این تحلیل م ند؛مأمونی هست

یر آمده ز تفاساین نوع تحلیل در بسیاري االبته . است امین براي آن وصف آمده زیرابر آن مکان است،

است.

ترجمه شود، » گونه که هست معنا کنیمهر چیزي را همان«این آیه با توجه به اصل اما در صورتی که

اي ی که برکاناتدار است. شخص امانتدار تمام امکه خود این مکان امانت باید بگوییم مراد این است

شده را به شکل اصلی خود به صاحبش آورد تا آنچه امانت داده حفظ امانت لازم است را فراهم می

دار نتاند که بهشت امابرگرداند. در این آیه گفته شده متقین در مقام امینند؛ یعنی آنها به جایی رسیده

قین گیرد. یعنی جایی که متشود و متقین مورد توجه قرار میدر این صورت اصالت با متقین می .آنهاست

دار متقین است و براي حفظ آنها هر چیزي لازم است نجا امانتکنند جایی است که آدر آن زندگی می

دهد. را در خدمت متقین قرار می

ثانیا ها توجه نشده است وسازيمشکل بسیاري از تفاسیر قرآنی این است که: اولا به بسیاري از مفهوم

ه گشت دادمون بر به مأدهد. اینکه امین را رخ میسازي و موقعیت خلط مفهوم میاندر بسیاري از موارد

بخشی صورتسازي آیه شخصیت. در صورتی که در مفهوماستموقعیت دلیل توجه به به شودمی

گرفته است و به مکان هویت انسانی داده شده است (مقام امین).

ت و ار رفته اسک ، گفته شده که در این آیه نوعی مجاز به»یشربون من کأس کان مزاجها کافورا«در آیه

ن آیه سازي ای. با مفهومنکرده است توجهسازي آیه مفهوم این تفسیر بهاست. »هاما فی«منظور از کأس

». گونه استخورند، طعم ظرفش آنآنچه آنها می«شود که می چنین آنمعناي

مندي معناسیاق

وجود ییمعناست. فارغ از سیاق، معنامندي سازي باید به آن توجه کرد، سیاقاصل دیگري که در مفهوم

سازي یک عبارت باید به دو چیز توجه شود. براي کشف مفهومندارد؛ زیرا از سیاق مفهوم کشف می

کرد، یکی سیاق عبارت و دیگري موقعیتی که متناظر با آن عبارت است.

جابی لبی و ایجابی دارد. جنبه ایسازي کنیم؟ این اقدام جنبه سمفهوم دیگري اي را با آیههر آیه یمتوانمین

اي به نیز آیهدر برخی از موارد اما . توان در تفسیر برخی آیات آیات دیگر بهره بردمیگوید که آن می

درست نبوده است.تفسیر شده که دیگر آیه

»ثم استوى إلى السماء وهی دخان «

آیه نشان داده شده است که اول زمین خلق شده و بعد آسمان اند: در ظاهرآیه مفسران گفته در ذیل این

پسسابتدا آسمان خلق شده دانیم کهما می زیرادانیم مخالف است، (ثم). اما این ظاهر آیه با آنچه ما می

با وجود کلمه ثم در این آیه، معناي آیه عکس شده است. به وجود آمده است. در حالی که زمین

دهد ه ترتیب در ذکر را نشان میدهد، بلکترتیب زمانی را نشان نمیاند که ثم گفتهبسیاري از مفسران

شن شناختی، پاسخ این آیه کاملا روشناسیآیه به آیه استفاده شده است. با توجه به معناکه از تفسیر

ها و زمین در چند مرحله سخن گفته است. است. قرآن از خلق آسمان

ند.کنیز این موضوع را تأیید میزمین خلق شده است. علم و سپسها ا آسماندر قرآن گفته شده که ابتد

هاست. آسمان تسویهمرحله سوم مرحله

کند. در این مرحله خداوند دخان را به شکل هفت آسمان خلق می

بعد از ییعن است؛ ناظر بر موضوع سوم» ثم استوى إلى السماء وهی دخان«با توجه به مطالب بالا، آیه

رساند و در جاي معناي تأخیر را می» ثم«گانه خلق شد؛ یعنی در این آیه هاي هفتالارض، آسماندحو

شود. خود معنا می

است که آوردند. مشکل اینج، برخی اشعار را نیز به عنوان شاهد میدر تفاسیر پیشین براي تفسیر آیات

اسی معناشن از نظربسیاري موارد ي کرده است و ادبیات نیز در سازدر بسیاري موارد ادبیات نیز ساده

دارد. تیمشکلا

ت.اسدر منابع روایی نیز بدان اشاره شده بدون پشتوانه روایی نیست و سازي به این شکل مفهوم

از امام جواد درمورد حد قطع کردنسازي کنند. آنجا که کردند که مردم را متوجه مفهومائمه تلاش می

ط یعنی فق» ؛ مساجد ازآن خداستوأن المساجد لله«کنند که شود ایشان بیان میسارق سوال میدست

کند. گاه میانگشتان باید قطع شود؛ یعنی آن آیه را حمل بر محل سجده

در اینجا دو معنا مطرح است، یکی معناي عضو بدنی و دوم معناي مکانی. در نگاه اول معناي مکانی آیه

شود. در ذیل همین آیه علامه آید، ولی در معناشناسی معناي عضو بدنی آن فهمیده میبه دست می

دارد که منظور از مساجد عضو بدن است. ایشانبیان می طباطبایی نیز با توجه به روایت امام جواد

دهد. د، سیاق نیز معناي عضو بدنی را نشان میکند که نشان دههمچنین تلاش می

یز ن، علامه طباطبایی وجود نداشتروایت در مورد آیه به احتمال بسیار در صورتی که این البته

سیري در روایات تف د که منظور از مساجد عضو بدن است.توانست با تفسیر قرآن به قرآن کشف کنمین

د. نکنرا تبیین می خاصی از قرآن هايسازيبسیاري از موارد مفهوم

ذکر شده است. در این آیه براي » الرحمن علی العرش استوي«در تفسیر آیه در اصول کافی سه روایت

و است سازي کرده که بر روي تخت نشستهنشان دادن قدرت الهی خداوند را به مثابه انسانی مفهوم

سازي معنایی) کند. (مفهومفرمانروایی می

عرش همه مخلوقات شود کهمی نگریسته شود این گونه برداشتبا ذهن سطحی به ظاهر آیه زمانی که

ه شود کاین گونه برداشت می» علی«کند و با توجه به کلمه است و خداوند بر همه آنها حکمرانی می

کند. خدا فقط بر بالاي سر اشیاء است و آنها را اداره می

الیه منء أقرب ء، فلیس شیکل شیمن استوي « کند کهبیان می از امام صادق یروایتحالی که در

.»تر از چیز دیگر نیست؛ خداوند بر همه اشیاء چیره گشته، پس هیچ چیز به خداوند نزدیکءشی

؛ »ءء أقرب الیه من شیء فلیس شیکل شی فیاستوي «آمده است : دیگريدر روایت

لا مانند میان کرده است. برخی اند احتمالا راوي یک حرف را به اشتباه بها گفتهدر مورد این روایت

با این سه روایت قصد . امام صادقاندتري این روایات را بررسی کردهمازندرانی با دقت بیش صالح

دان کند، چیست؟ آیا بخدا بر اشیاء حکمرانی میاینکه سازي آیه فوق را بیان کنند. معناي دارند، مفهوم

روایات نماید؟ اینکند یا بر درون اشیاء نیز حکمرانی میمعناست که فقط بر بیرون اشیاء حکمرانی می

دهد. دایره قدرت الهی را توسعه می

درون اکند، آیا تختی گذاشته بر روي آن نشسته و از آنجحال که خدا بر داخل اشیا نیز حکمرانی می

کند. پاسخ این است که خدا از درون میکند یا از درون خود اشیا آنها را حکمرانی اشیا را حکمرانی می

؛ یعنی اشیا را هم از درون، هم از بیرون و هم در »استوي علی العرش«کند. را اداره می اشیا خود اشیاء

کند. درون اداره می

سازي شده است؟ در صدر این آیه، غیب ) غیب چگونه مفهوم 50(انعام: ...» وعنده مفاتح الغیب «در آیه

سازي شده به مثابه گنجی که در صندوقی نهاده شده و کلید هم دارد و کلید آن نزد خداست، مفهوم

است.

سازيومها و نیازهاي بشري مفهطابق صحنهاین نکته را همیشه باید در نظر داشت که قرآن همه چیز را م

سازي غیب از گنجی که در صندوقی است و براي پیدا کردن آن کند. در آیه فوق نیز براي مفهوممی

استفاده شده است. اي لازم است، نقشه

اب کتبه آیه مصادیقی از غیب آمده و در انتهاي آیه میانسازي غیب بیان شده، در ابتداي آیه مفهوم

، کتاب مبین در انتهاي آیه همان نقشه است که در درون آن مبین بیان شده است. با توجه به این سیاق

هم جزئیات گنج و هم جاي کلید صندوقی که گنج درآن نهاده شده، آمده است.

تفسیر کرده است. در این آیه ...» وإن من شیء إلا عندنا خزائنه« علامه طباطبایی آیه فوق را با آیه

ت؟ خدا خزائنی دارد که گاهی باز شده و مقداري از آن پایین آمده و به دیگران سازي چگونه اسمفهوم

سازي کرده است که در صندوقی نهاده شده است. در رسد. آیه قبل غیب را به مثابه خزائنی مفهوممی

گردد که شود. آیه اول به بخشی از غیب بر میسازي شده که باز میآیه دوم غیب به مثابه گنجی مفهوم

یر توان آیه اول را با آیه دوم تفسشود و آیه دوم به مقام باز شدن غیب اشاره داد. بنابراین، نمیبسته می

کرد.

در قرآن وجود ندارد که ناظر به یک مرتبه اينکته دیگري که باید توجه داشت این است که هیچ دو آیه

نماید. اي جدید بیان مینکتهکند و در هر آیه باشد، قرآن حقایق را سلسله مراتبی بیان می

هایی است سازيهاي الهی است. هدف از خواندن قرآن کشف و رسیدن به مفهومسازيقرآن آیینه مفهوم

ا ها راینکه خداوند چگونه موقعیت یابی به ذهنیت الهی در قرآن است.دستکه در قرآن بیان شده و

ی شناساز تحلیل معنا به عبارت دیگرکند. می کند و چرا اینگونه پردازشسازي میپردازش و مفهوم

ینی اسلامی بیابیم که همان جهانمیبینی قرآن را درشناختی به ذهنیت الهی دست پیدا کنیم و کلیت جهان

است.

معناشناسی جلسه سوم

یافتن هاي الهی تحلیل شود و هدف اصلی راهسازيشناختی اصل بر این است که مفهومکه در معناشناسی گذشت

به ذهنیت الهی است، اینکه در ذهنیت الهی اطلاعات چگونه پردازش شده است. قرآن را باید به عنوان یک

دهد.را ارائه می بینیبینی الهی نگریست که به صورت فشرده این نوع جهانبندي از جهانبسته

کانون توجه

ع توجه یست که قرآن را باید یک دستگاه توزسازي الهی باید به آن توجه شود این انکته دیگري که در مفهوم

کن در کانون توجه شما قرار گرفته استکنید، این پاكکنی روي میز نگاه میدانست. فرض کنید شما به پاکن

بینید.اما همزمان اشیاء دیگري را که در پیرامون آن قرار دارد را می ست،و حواس اصلی شما متمرکز بر آن ا

چند شود هرگیرد چیزهایی که در اطراف آن است نیز دیده میکن در کانون توجه قرار میبنابراین، وقتی پاك

نه دید فرد شود زیرا از دامرنگ، اما اشیایی که در فاصله دورتري از آن قرار دارد دیده نمیبه صورت کم

بیرون است.

در دامنه توجه سه منطقه وجود دارد:

کانون توجه -

حاشیه توجه -

منطقه بیرون از قلمرو توجه -

شود، هر جمله براي. وقتی یک جمله بیان میوجود داردکنند این سه منطقه در زبان نیز شناسان بیان میزبان

ه بخود کانون توجه، حاشیه توجه و منطقه بیرون از قلمرو توجه دارد. براي توضیح این موضوع در قرآن باید

در این آیات خدا در کانون که ، نخست باید جایگاه خدا را تعیین کنیم در آیات قرآنکرد که این موضوع دقت

یا در منطقه بیرون از قلمرو توجه است. توجه، در حاشیه توجه

براي هایی وجود دارد. در قرآن سه دسته آیاتقی تحریف براي هر سه منطقه توجه مصدادر آیات ناف

شده است.ناپذیري قرآن ذکر تحریف

در این آیه خداوند در کانون توجه قرار گرفته است. » إنا نحن نزلنا الذکر وإنا له لحافظون« .1

وجه ند در حاشیه تخداو در این آیه» ه تنزیل من حکیم حمیدمن بین یدیه و لا من خلف لا یأتیه الباطل« .2

.تاس هیعنی خداوند در پشت صحنه قرار گرفت ؛و عدم اتیان بطلان را ذکر کرده قرار گرفته است

اي به خدا نشده است و خداوند در در این آیه هیچ اشاره» قرآنا عربیا غیر ذي عوج لعلهم یتقون« .3

بیرون از قلمرو توجه قرار دارد.

ل که خدا او د. در آیهندهدلیل این سه وضعیت چیست؟ این سه وضعیت نتایج معناشناسی متفاوتی به دست می

گذارد تحریف اتفاقیعنی خداوند نمی ؛کندنون توجه قرار دارد، عدم تحریف با خود خدا ارتباط پیدا میدر کا

قرار ايبیافتد. در دومین آیه چیزي که در کانون توجه است عدم بطلان قرآن است که این عدم بطلان در زمینه

ناپذیري کند که تحریفسی این آیه بیان میبه عبارت دیگر از نظر معناشنا ؛گرفته که از خداوند نازل شده است

هاي درونی قرآن را باید در زمینه نزول از خدا دید. این متن از این منظر که از طرف خداوند نازل قرآن ویژگی

یعنی خود هاي خود متن بدون توجه به باطن نظر شده است؛ شده است اهمیت دارد. در سومین آیه به ویژگی

اي است که تحریف ناپذیر است. اي درونی به گونههقرآن از نظر ویژگی

1نکته

در کانون توجه، جایی دیگر در مواردياند که این موضوع با توحید همخوانی ندارد که خداوند در برخی گفته

حاشیه توجه یا بیرون از کانون توجه باشد. پاسخ این است که منظور از این موضوع نفی توحید نیست بلکه

اینکه آیا در یک آیه ذکر از خداوند به میان آمده یا خیر و آیا خدا در یک منظور تحلیل عبارت قرآنی است،

وگرنه قرآن متنی توحیدي است. خیر؛ آیه کانون توجه قرار گرفته است یا

2نکته

اي که خداوند در حاشیه توجه قرار گرفته است، در آیات بعدي یا بدون فاصله یا با فاصله کمی از در هر آیه

در » حمد«. مثلا در سوره حمد در آیه اول گیردمیشود که خداوند در کانون توجه قرار اي ذکر میاین آیه

در کانون توجه قرار گرفته » خدا«در حاشیه توجه است، اما در آیه چهارم » رب«رفته و کانون توجه قرار گ

هاي زبانی با توجه به سیاق آن آیه و نشانهباید است (ایاك نعبد و ایاك نستعین). بنابراین کانون توجه آیه را

آیه مشخص کرد.

3نکته

س ی«اهمیت زیادي دارد. در آیه کانون توجه کانون توجه است و کشف روابط این توزیعقرآن یک دستگاه

هاي اول یک سوره کانون توجه آن گیرد. معمولا در آیه، قرآن حکیم در کانون توجه قرار می»والقرآن الحکیم

تر ه کانون توجه را بااهمیتعططه است، حروف مقهایی که آیه اول حروف مقعدهد. در سورهسوره را نشان می

ابتدایی سوره وجود داردها باید با توجه به کانون توجهی که در آیات دي در این سورهکند. در آیات بعمی

کانون توجه اصلی سوره کشف شود.

» یس، و القرآن الحکیم«در آیه

سازي شده است. بسیاري از مفسرین در ذیل این آیه حکیم را قرآن حکیم به مثابه یک انسان با حکمت مفهوم

گوید آمیز میاند. قرآن حکیم یعنی قرآنی که سخنان حکمتمحکم است تفسیر کرده نداراي سخبه چیزي که

که کانون توجه سوره یس همین است.

مبین قرآنمکنون و قرآن

» خسارا إلا الظالمین یزید ولاوننزل من القرآن ما هو شفاء ورحمۀ للمؤمنین «

ر بالا و قرآنی دعالم کنیم. یعنی قرآنی در سازي این آیه، قرآن بالاست و بخشی از آن را نازل میطبق مفهوم

عالم پایین است. قرآنی که در عالم بالاست همه آن نازل نشده است و بعضی از آن نازل شده است.

سازي آیه به اما مطابق مفهومنکته دوم در این آیه این است که بخشی که نازل شده هدایت و رحمت است.

آید که براي همه رحمت و شفا نیست. دست می

رآن دو ق گردید. یعنی، پیامبر باتري بر پیامبر نازل میرآن بزرگشد، قنازل می قرآن بر پیامبر زمانی که

مأمور شد، پیامبرمواجه بوده است، یکی قرآن مکنون و دیگري قرآن مبین. یعنی دو کتاب بر پیامبر نازل می

کرده است. به ابلاغ کتاب مکنون نبوده است و تنها کتاب مبین را آشکار می

یند. نمارا مشخص می ها و کانون توجه آنهاسازيدر زبانشناسی قرآن آیات را یکی یکی بررسی کرده و مفهوم

ه که بیان شد» وإذا قرأت القرآن جعلنا بینک وبین الذین لا یؤمنون بالآخرة حجابا مستورا «مثلا در ذیل آیه

. در بینندشود که این حجاب مستور است و دیگران آن را نمیخواند حجابی ایجاد میوقتی پیامبر قرآن را می

ن معناي قرآبیان پیامبر در صدد زمانی کهخود قرآن کلمه قرآن دو اطلاق دارد، کتاب مبین و کتاب مکنون.

شده است. گشوده می براي دیگران بوده است کتاب مکنون نیز براي ایشان

گفت و در مقام یک استاد حکیم اند، چون قرآن مکنون با پیامبر سخن میاوصاف قرآن از دسته اوصاف انسانی

براي پیامبر بوده است و آیه فوق اشاره به قرآن مکنون دارد.

ر نازل امبپیبر ادعاي دیگر این است که کتاب مکنون صحنه علم غیب پیامبر بوده است. یعنی علوم غیبی که

شده می ودهگششده است. کتاب مکنون نیز تدریجا و با تناسب شرایط براي پیامبر از این کتاب، نازل می شدمی

عونه ، بحث از شجره مل»وما جعلنا الرؤیا التی أریناك إلا فتنۀ للناس والشجرة الملعونۀ فی القرآن«است. در آیه

این آیه ذکر شده است و این سبب مشکل براي مفسران شده است. در قرآن شده است و شجره ملعونه فقط در

دانند. می» شجره زقوم«را همان » شجره ملعونه«مفسران اهل سنت منظور از

جیه داند. توامیه میعلامه طباطبایی با توجه به روایاتی که در ذیل آیه ذکر کرده است، شجره ملعونه را بنی

رآن شجره بر مردم اطلاق شده است. در برخی از آیات دیگر هم مردم لعن علامه جالب است: در آیاتی از ق

توان دریافت که شجره ملعونه در قرآن بجز این آیه ذکر شده است. اند و از این دو میشده

شناسی، منظور از قرآنی که در آیه بالا ذکر شده است، قرآن مکنون است که در آن وماز نظر معناشناسی و مفه

امیه معرفی کرده است. عونه را بنیشجره مل

در مورد آینده امت اسلام از خداوند سوال داشت، پاسخ این سوالات را به دو صورت دریافت پیامبر

که در این رویا دهد (که خواب نبوده، بلکه مکاشفه بوده است)ر دست مینمود. یکی رویایی به پیامبمی

گشاید وروند. در حالت دوم خداوند کتاب مکنون را مییشان بالا میها از منبر ابیند که بوزینهمی پیامبر

شود. نمایان می تمام جزئیات آینده امت براي پیامبر

نسبت به که پیامبر دریافتتوان میآیات شود. از با مسئله علم خداوند به مردم شروع میآیات دیگري

شود و آشکار می (قرینه اول). آن رویا نیز بر پیامبراینکه آینده مردم چگونه خواهد شد سوال داشته است

دهد شود که نشان میشود. یعنی همه اینها در یک سیاق مطرح میهمچنین شجره ملعونه نیز در آیه ذکر می

منظور از قرآن در این آیه کتاب مکنون است.

مانی که در قرآن از کتاب است و کتاب مکنون در دسترس همگان نیست و ز کتاب مکنون صحنه علم پیامبر

شود باید از قرینه تشخیص داده شود که منظور قرآن مبین است یا کتاب مکنون. یا قرآن یاد می

آن را شد، یعنی پیامبرنازل می آید که قرآن مکنون قرائت نشده، بر پیامبرها به دست میسازياز مفهوم

را باید براي مردم بیان کند و کدام بخش مخصوص داد که کدام بخش خود تشخیص می دید و پیامبرمی

خود ایشان است.

شود باید سه ویژگی داشته باشد:هایی که به قرآن نسبت داده میها و تئورينظریه

. داشته باشند سازيند؛ یعنی ریشه در مفهومهاي آیات قرآن همخوانی داشته باشسازيبا مفهوم -

انسجام آیات قرانی را حفظ کرده و بتواند همه آیات را به خوبی تبیین کند. -

روایات تفسیري هم با آن همخوان باشد. -

دو کتاب همزمان و به طور به این معنا کهگویند به نزول قرآن مکنون و قرآن مبین، نظریه وحی موازي می

شد. موازي بر پیامبر نازل می

منظور از قرآن کتاب » ف ی کتاب مکنون. إنه لقرآن کریم«؛ »فی لوح محفوظ .آن مجید بل هو قر«در آیات

که منظور از ام الکتاب نیز قرآن مکنون است. ام کندمییاد » الکتابام«دیگر قرآن از مواردمکنون است. در

اند.از یکدیگر متمایز شدهدر آیه زیر دو کتاب الکتاب حالت مرجعیت دارد.

أنزل من قبل ومن یکفر أیها الذین آمنوا آمنوا بالله ورسوله والکتاب الذي نزل على رسوله والکتاب الذي یا«

» فقد ضل ضلالا بعیدابالله وملائکته وکتبه ورسله والیوم الآخر

بودند که به هر دو کتاب ایمان بیاورند. یعنی هم به شدند و مأمورم این را متوجه میمسلمانان در صدر اسلا

» الکتاب الذي انزل من قبل«ور از اند که منظکتاب مکنون و هم به کتاب مبین ایمان آورند. مفسران بیان کرده

گونه نیست. صورتی که این در تورات و انجیل است،

نکه نیست بر ای جیل ایمان بیاورید؛ اما این دلیلفقط در یک آیه به طور آشکار بیان شده که به تورات و ان

منظور از کتاب در آیه فوق تورات و انجیل باشد. نقطه آغاز کتاب مبین و کتاب مکنون یکی بوده است.

کردند. ن را نفی میکافران هر دو کتاب یعنی کتاب مبین و مکنو

مصحف امیرالمومنینکنند که . یک دسته بیان میوجود دارددو دسته نظر راجع به مصحف امیرالمؤمنین

کند که یات بیان میحضرت آن را بازگرداند. یک دسته از روا آن را نپذیرفتند ومردم را به مسجد آورد و

لا یمسه إلا « داشتحضرت در پاسخ آنها بیان میکرند. رجوع کرده و مصحف را تقاضا می اي به علیعده

کند. امیرالمومنیننویسد و مصحف را مطالبه میخلیفه دوم در زمان خود به حضرت نامه می». المطهرون

توان نتیجه گرفت که قرآن مبین که در طالب میاز این م». لا یمسه إلا المطهرون«نویسد: می ويدر پاسخ

است و دانست که قرآن مکنون در دست علیدست مردم بود، آنها دنبال قرآن مکنون بودند. ابن عباس می

همان قرآن مکنون قرآن مکنون را از حضرت بگیرد. شاید صحیفه حضرت زهرا قصد داشتخلیفه دوم

آشکار خواهد شد. مکنون توسط امام زمانباشد. در روایات آمده است که قرآن

رآن تعجل بالقو لا«در تفسیر آیه براي مثالاشاره شده است؛ به دو قرآن مبین و قرآن مکنون نیز در روایات

آشکار کرده است آمده است که چیزي که پیامبراین چنین در کتاب دلایل الامامه » من قبل أن یقضی وحیه

دارد که کتاب و اسناد را نیز مورد بررسی قرار را مزیت ایناست. روش معناشناسی شناختی بوده براي مردم

سازي قرآنی مطابقت داشته باشد مورد قبول است، باید از سیاق دهد. مطالبی که از یک کتاب با مفهوممی

ها را متوجه شد. سازيآیات، معناشناسی و مفهوم

و قرآنا فرقناه لتقراه علی «، » ناه و بالحق نزل و ما ارسلناك الا مبشرا و نذیراو بالحق انزل«مثلا در آیات

ز چه آید که قرآن اگفته شده است که قرآن را جدا کردیم. این سوال پیش می »الناس علی مکث و نزلناه تنزیلا

نظور این است که آیات قرآن را جدا کردیم. در صورتی که منظور جدا اند مچیز جدا شده است؟ مفسرین گفته

شود. دلیل به قرآن فرقان گفته می همینبه و کردن قرآن مبین از قرآن مکنون است

آیه فوق سه نکته دارد:

بالحق انزلناه -

و بالحق نزل -

و ما ارسلناك الا مبشرا و نذیرا -

ر تو (پیامبر) نازل شده، به حق نازل شده، و تو بر مردم مبشر و نذیري و این نشان دهنده نزول یعنی آنچه ب

دو دلالت دارد: شودکتاب مبین بر پیامبر(ص) است. متنی که به صورت ظرف مطرح میکتاب مکنون و

آمده است). یکی بیان رابطه جزء و کل (مثل: عکس نویسنده در کتاب -

شهر درون حلقه محاصره قرار شودگفته می هنگامی کهکند. مثلا احاطه را بیان می گاهی ظرفیت رابطه -

یعنی حلقه محاصره شهر را احاطه کرده است. گرفت؛

گیرد و روایاتی که دارد، یعنی فهم کامل آن درون سیاق صورت می دوجو نیزدر مورد قرآن مکنون رابطه دوم

کتاب مکنون را مسح کرده بودند ائمه همین مطلب است؛ چراکهر بر کند تمام قرآن نزد ماست، ناظبیان می

. و بر کتاب مبین نیز احاطه داشتند

ب فیه لا ریوما کان هذا القرآن أن یفترى من دون الله ولکن تصدیق الذي بین یدیه وتفصیل الکتاب «در آیه

است، بیان شده است که این قرآن دروغ نیست، بلکه تصدیق چیزي است که نزد پیامبر» العالمینمن رب

کند. یعنی قرآن مبین، کتاب مکنون را تصدیق می

براساس ملیتدر کارگاه نمودار میله اي طلاب شرکت کننده

قطعم براساس کارگاه در کننده شرکت طلاب اي میله نمودار

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

افغانستان ایران پاکستان عراق کنگو تاجیکستان

Series 1

Series 1

0

2

4

6

8

10

12

14

16

دکتری ارشد

مقطع

مقطع

کارگاه هايعکس