ii - World English BibleGenesis5:1-32 (1Chronicles1:1-4) 1 Kuhni wanjh kabimdi kabenyolyolme Adam...

948

Transcript of ii - World English BibleGenesis5:1-32 (1Chronicles1:1-4) 1 Kuhni wanjh kabimdi kabenyolyolme Adam...

  • iiGod Nuye Kunmok

    The Holy Bible in the Kunwijku language of Australiacopyright © 2018 Bible Society of AustraliaLanguage: Kunwijku (Gunwinggu)This translation is made available to you under the terms of the Creative Commons Attribution-Noncommercial-No Derivativeslicense 4.0.You may share and redistribute this Bible translation or extracts from it in any format, provided that:

    You include the above copyright and source information.You do not sell this work for a profit.You do not change any of the words or punctuation of the Scriptures.

    Pictures included with Scriptures and other documents on this site are licensed just for use with those Scriptures and documents.For other uses, please contact the respective copyright owners.2019-04-22PDF generated using Haiola and XeLaTeX on 25 Dec 2020 from source files dated 11 Dec 20201e76c3c7-fc1a-5488-bdac-9a98d749a074

    https://www.biblesociety.org.au/http://www.ethnologue.org/language/guphttp://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/

  • Contents

    Genesis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1Exodus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83Ruth . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166Psalms . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172Isaiah . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 293Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 392Mark . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 458Luke . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 500John . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 569Acts . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 622Romans . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6931 Corinthians . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7262 Corinthians . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 760Galatians . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 779Ephesians . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 791Philippians . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 802Colossians . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8101 Thessalonians . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8182 Thessalonians . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8251 Timothy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8292 Timothy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 839Titus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 846Philemon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 851Hebrews . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 853James . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8761 Peter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8852 Peter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8951 John . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9012 John . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9093 John . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 910Jude . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 912Revelation . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 915

    iii

  • Genesis 1:1 1 Genesis 1:22

    GenesisKerrngehkenh Duninjh God Bolkmarnbom Rowk.Genesis 1:1-31

    1 Kerrngehkenh duninjh God bolkmarnbom rowk, kaddum dja kurorre. 2Wanjh minjnjale bangmemarnbuyindangimeninj kurorre, dja mak bolklarrkni. Dja kunkak yimanrerrih barrkbomkukkumanbuboyoy kanjdji, dja GodnuyeNamalngmakkaykenh, yimankunmayorrk rerrih djahdjalrokani kaddum kore kubokehkekeb.

    3 Wanjh God yimeng, “Mah, kumwolkayinda.” Wanjh kumwolkayindanj. 4 DjaGod nang manbu kumwolkayindanj, nang kamak rowk. Wanjh nungka welenglarlmeymanbu kumhwolkani dja manbu kunkak. 5 Dja nungka God ngeykurrmeng, manbukumhwolkani manu wanjh ngeykurrmeng barnangarra, dja manbu kunkak, manuwanjh ngeykurrmeng kumunun. Wanjh kunkak wam, kunkabel kumwam, wanjhkunbarnangarrakudji kunu.

    6 God yimeng, “Mah, kunngol kumray kakurrmerren kubulkayh kore kaboyo, bakabebbehbolarlmang.” 7Wanjh God marnbom kunngol dja bebbehbolarlmey, ngaleng-man manu kaboyo kanjdjikah, dja mak ngalengman manu kaboyo kaddumkah. Wanjhkundjalmekbe yimerranj. 8 Wanjh God welengngeykurrmeng kunngol. Wanjh kunkakwam, kunkabel kumwam, wanjh kunu kunbarnangarra bokenh.

    9Wanjh God yimeng, “Mah, kukkumanbu kaboyo kanjdjikah kore kunngol, wanjh bo-mornnamiyinda kukudji ba kamrorrebebme.” Wanjh kundjalmekbe yimerranj. 10WanjhGod welengngeykurrmeng kunrorre. Dja kukku manbu bomornnamerrinj kukudji,wanjh kunu ngeykurrmeng kurrula. Wanjh God nang kamak rowk.

    11 Wanjh God yimeng, “Mah, ngalengman kunrorre bebkemen mankolhdebubuyika,ngalengman manbu kakarrme manmim, dja ngalengman kundulk, kakarrme man-barnem manmim dorrengh, manbebbehbubuyika.” Wanjh kundjalmekbe yimerranj.12Ngalengman kunrorre ngalkeng mankolhdebubuyika, ngalengman manbu kakarrmemanmim, manbebbehbubuyika, dja ngalengman kundulk kakarrme manbarnem man-mim dorrengh, manbebbehbubuyika. Wanjh God nang kamak rowk. 13 Wanjh kunkakwam, kunkabel kumwam, wanjh kunu kunbarnangarra danjbik.

    14 God yimeng, “Mah, manbu kabirriwolkan birrimbebmerrimen kore kungol-beh ngarre kaddum, ba kabirrilarlmang barnangarra dja kumunun, kabirribukkar-ren munguyh munguyh ngarre kurrung dja kudjewk, dja mak ngarre kunbarnan-garrabubuyika dja mandjewkbubuyika. 15 Bedda kaluk birriwolka kungol ngarre kad-dum ba kabirribolkwolkan kanjdji kurorre.” Wanjh kundjalmekbe yimerranj. 16 Godmarnbom mankihkimuk bokenh, manbu manwernhkimuk, manu ngalengman ka-wolkan kawohrnan barnangarrakenh, djamanbumanwohbirluyahwurd,manungaleng-man kawolkan kawohrnan kumununkenh, dja mankokkarrng warridj kunimarnbom.17-18Wanjh God welengkurrmeng manbu kabirriwolkan, kurrmeng kore kungol ngarrekaddum ba kabirribolkwolkan kanjdji kurorre, dja mak kabenebebbehwohrnan barnan-garrakenh dja mak kumununkenh, dja mak kabirribebbehlarlmang kore kahwolkan djakore kunkak. Wanjh God nang kamak rowk. 19 Kunkak wam, dja kunkabel kumwam,wanjh kunu kunbarnangarra kunkarrngbakmeng.

    20 Wanjh God yimeng, “Mah, nawu kukbubuyika kamimbi wernhmerrimen korekukku rowk, dja mak nawern nawu welyi birriray kaddumkah kurorre kore kungolngarre kaddum.” 21 Wanjh kunu God marnbom nakihkimuk djenj yiman kayimebirddurrangkan, mak nadjalbubuyika rowk nawu kamimbi nawu kamirndere kukukku,benmarnbom birribebbehkukbubuyika rowk. Dja mak nadjalwern rowk nawu welyibenmarnbom birribebbehkukbubuyika rowk. Wanjh God nang kamak rowk. 22 Wanjh

  • Genesis 1:23 2 Genesis 2:7God benmarneyimeng kunmak kunwok, yimeng, “Ngurrima nawern yaw, ngurrimirn-dewernworrimen, barlmirrangimen kore kukku manbowarlahbubuyika, dja mak nawungurriwelyi, ngurrimirndewernworrimen kore kurorre.” 23 Kunkak wam, kunkabelkumwam, wanjh kunu kunbarnangarra five.

    24 Wanjh God yimeng, “Mah, kunrorre ngalkemen bebbehkukbubuyika nawukamimbi, mayh nadjalwern, nawu kelebuk, dja nawu kawake, dja nawu kele, bir-ribebbehkukbubuyika.” Wanjh kundjalmekbe yimerranj. 25 God benmarnbom mayhkukbubuyika, kele nawu birribebbehkukbubuyika, kelebuk nawu birribebbehkuk-bubuyika, dja mak nawu kawake kurorre birribebbehkukbubuyika rowk. Wanjh Godnang kamak rowk.

    26 Wanjh God yimeng, “Kab ngarrbenmarnbu bininj, yiman ngad rerrih karrirohrok*dja kabirrimarnewohrnan djenj nawu kare kukukku, mak nawern nawu welyi nawukare kuwonge, dja mak mayh kelebuk, dja kurorre rowk, dja mak mayh rowk nawukawake kurorre.” 27WanjhGod benmarnbombininj, yimannungka rerrih kabirrirohrok.Yiman God nungan rerrih kabirrirohrok benmarnbom. Benmarnbom bu narahrangemdja ngaldahdaluk.

    28 Kaluk benmarneyimeng kunmak kunwok, dja yimeng, “Ngurrima nawernwurdyaw,bininj ngurrimirndewernworrimen, ngurribarlmirrangimen kurorre dja ngurribolkkar-rmen. Dja mak ngurrimarnewohrna djenj nawu kare kukukku, mak nawern welyi nawukare kuwonge, dja mayh rowk nawu kamimbi nawu kahre kurorre.”

    29 Wanjh God yimeng, “Ngurrina, ngaye ngokko ngakurrmeng ngudberre bininjmankolhdebubuyika rowk kakarrme manmim, manbu karri kurorre kubolkbubuyikarowk, djamandulkbubuyika rowk kakarrmemanbarnemmanmimdorrengh,manmekberowk wanjh manme ngudberre ngurringun. 30Dja nawu mayh rowk nawu kele, dja maknadjalwern rowk nawu welyi nawu kare kuwonge, dja mak mayh rowk nawu kawakekurorre,mayhnawarlahkenh rowknawukakarrme kunngolek bu kamimbi, beddawanjhngabenmarnekurrmeng kabirringun manbu kundalk manbu mandalkkuk, dja manbukundulk kakarrme manworrkuk.” Wanjh kundjalmekbe yimerranj.

    31WanjhGod nang yehyeng rowknawumarnbom, nang kamak duninjh. Kunkakwam,kunkabel kumwam, wanjh kunu kunbarnangarra six.

    2Bu God Yakwong Rowk Dja Ngehmeng.Genesis 2:1-4a

    1 Kunu wanjh God yakwong rowk bu bolkmahbolkmarnbuni kaddum dja kurorre, djamak yehyeng rowk nawu kumekbe karri.

    2-3 Wanjh bu kunbarnangarra seven God ngehmeng. Nungka yakwong rowk kore dur-rkmihdurrkmirri, wanjh ngehmeng dja ngokko yakwong rowk kore durrkmihdurrkmirribolkmahbolkmarnbuni, kunmekbekenh kunu nungka kukenhmeng kunbarnangarraseven, larlmey, marnbom bu kunbarnangarradjamun nungan nuye. 4a Wanjh kunihkunu kayolyolme bu kaddum dja kurorre God bolkmahbolkmarnbuni.

    Bininj dja Daluk nawu Beneyungkih Duninjh.Genesis 2:4b-25

    4b-6 Bu Yawey nawu God bolkmarnbom kurorre dja kaddum, minj kundulk bangmedi-wirrinj kurorre, dja manmim minj bangmebebmeninj, dja Yawey God minj bang-memunkewemeninj mandjewk kore kurorre, dja minj nangale mak diwirrinj bu bolky-ilkbuyi. Djal kukku kumbobebmi kurorrebeh bolkdjuhkeyi rowk. 7 Wanjh Yaweynawu God mey kundjulng kore kurorrebeh* dja bimarnbom nayungkih duninjh bininj,biwelengkebbuhmeng nuye kunngolek kore kukeb nuye bininj, wanjh bininjmimbiminj.* 1:26 Kore Hebrew kayime, “karrikukrohrok dja ngad rerrih karrirohrok”. * 2:7 Ngurrina warridj verse 20. KoreHebrew kunwok “Adam” kamenyime bininj, dja mak “Adamah” kamenyime kurorrebeh.

  • Genesis 2:8 3 Genesis 2:258 Kaluk Yawey nawu God manme dudji kore koyek kabolkngeyyo Eden, wanjh

    kunmekbe kunu nungka bikurrmeng bininj nawu bimarnbom. 9 Wanjh nungka Yaweynawu God welengmarnbom kundulk rowk, dangerrinj kurorrebeh, kundulk manbubininj kanan mandulkmakkaykenh, dja mak manbu kakarrme manme manmakmak.Kumekbe kore manme dudjihdudjindi, kubulkayh, kumekbe dulkdi manbu kahwonbininj kunngolek bu kamimbi munguyh munguyh, dja mak manbadbuyika manbukahwon kunmayali kore kunmakkenh dja kore kunwarrekenh.

    10 Mankabo balboyakbuni kore Eden, djuhkeyi manme manbu dudjihdudjindi. Kalukbewhkah yungkikah Eden, wanjh kumekbe kunu mankabo kabolarlmilarlmirranj kabo-marnburrinj kunkarrngbakmeng. 11 Mankabo manbu karrokme, kangeyyo Pishon,wanjh manu kabalboborledme kore kubolkwarlah rowk kunred kabolkngeyyo Havilah.12Kumekbe kunred kahyo gold kunwardde nawu namakkaykenh, dja mak manjmakmakperfume yiman kunkalkkid, dja kunwardde kunmakmak duninjh kangeyyo cornelians.13Manbadbuyika mankabo manbu kabolarlmang, manu wanjh Gihon, kabalboborledmekore kunred kubolkwarlah rowk kabolkngeyyo Cush. 14 Dja mak manbu mankaboberl-buyika manbu karranjbikwon, manu wanjh Tigris, manbu kabalboyakbun koyekkahkunred kubolkwarlah kunbolk Asshur. Wanjh ngalengman manbu kunkarrngbakmengkabalkabore, manu wanjh kangeyyo Euphrates.

    15 Wanjh Yawey nawu God bimey nahni bininj nawu nayungkih dja bikurrmengkore manme dudjihdudjindi kore kunbolk Eden, ba kabolkyilkbun dja kabolknahnan.16Wanjh Yawey nawu God biwokrayekwong nahni bininj, yimeng, “Ngudda kamak yin-gun mandjalwern manbubuyika manbarnem kore maninjmanu kundulk rowk kondahkore manme kahdudjindi. 17Mandjalkudji manbu kundulk, manbu kahwon kunmayalikore kunmak dja kunwarre, yuwn yingun manmekbe manme. Bu yingun maninjmanumanbarnem, wanjh bonj, yidjalmalngdowen kundjalmekbe kunbarnangarra rerrih.”

    18 Wanjh Yawey nawu God yimeng, “Minj kunmak bu nahni bininj kahdjalni nad-jalkudji. Ngaye ngamarnbun nawu kabibidyikarrme nawu kamak kabenedjarrkni.”

    19 Wanjh Yawey nawu God benmarnbom mayh kukbubuyika rowk kore kurorrebeh,nawu kare kore kabbal, dja makmarnbomnadjalwern kukbubuyika rowk nawuwelyi djakare kuwonge. Nungka benkang kore bininj ba kanan bu baleh kabenbebbehngeykur-rme. Kore baleh bininj benngeykurrmi bedda rowk nawu birrimimbi, wanjh kund-jalmekbe birringeyyoy. 20Wanjh nahni bininj ngeykurrmeng rowk mayh nawu kelebuk,dja mak nawern nawu welyi nawu kare kuwonge, dja mak mayh rowk nawu kare korekabbal.

    Dja bininj minj bimarnengalkemeninj nawu bibidyikarrmeninj kamak benedjarrkni-wirrinj. 21 Wanjh Yawey nawu God bikekurrmeng bininj, kerroweng duninjh. Bunungka keyohkeyoy, God mey kunkudji kunbirrkbirrkmurrng kore bininjbeh biwe-lengmokbalhmeng kunkulahwi. 22 Wanjh Yawey nawu God bimarnbom ngalkudjidaluk kore kunbirrkbirrkmurrngbeh bininj, wanjh bimarnekang kore bininj. 23 Wanjhbininj welengyimeng, “Kalukburrk bebmeng nawu kunmurrng wam kore ngayebeh, djakunburrk bungayebeh kunburrk. Ngahli wanjh kangeyyo ngalbininjkobeng, dja ngalengkunu kumkukmarnbuyindanj bininjbeh.” 24 Kunmekbekenh kunu bininj kabenbeneba-won ngalbadjan dja kornkumo, dja kabenebelbmerren ngalbininjkobeng nuye wanjhkabenekudjihmen.

    25 Namekbe bininj dja ngalbininjkobeng benekukworrhworrni, kaluk minj beneye-meninj.

    3Adam dja Eve Benewokweng God.Genesis 3:1-24

    2:23 Matthew 19:5; Mark 10:7-8; 1 Corinthians 6:16; Ephesians 5:31

  • Genesis 3:1 4 Genesis 3:191 Kaluk nawu nayin namekbe wanjh djalwernhkurrehkurreni dja mak bendjalwern-

    hyurrhkeyi rowk mayhbubuyika rowk nawu kelekeleh kore Yawey nawu God marnbom.Wanjh namekbe nawu nayin balwokdanj bidjawam daluk, yimeng, “Yiddok woybukkihduninjh God yimeng, ‘Yuwn bu ngunengun manbu manbarnem kore kahdulkdingihdikondah koremanme kahdudjindi’?” 2-3Ngalbu daluk yimeng, “Nganengun rowkmanmemanbu mandulkbubuyika manbu kondah kahdudjindi, dja God kanbenemarneyimeng,‘Mandjalkudjimanbu kubulkayh kahdulkdi, manmekbemanme yuwnngunengun, yuwnbu mak ngunekarrme, marndi ngunebaldjaldowen.’ ”

    4-5 Wanjh nayin kumyimeng, “Aba. Minj woybukkih ngunedowen! God kaburrbunbu kundjalmekbe kunbarnangarra bu ngunengun wanjh ngunemayalidangen, nguney-imerran yiman nungka rerrih, nguneburrbun bu kore kunmakkenh dja kunwarrekenh.”

    6 Wanjh ngalbu daluk dulknang, nang mandulkmakkaykenh dja nang manbarnem-mak, dja ngalengman kanjdjiwi wurrmey, yimeng, “Ngadjalmang ngangun ba nga-mayalidangen.” Wanjh mey manmekbe manme, nguneng, wanjh bibalmarnekangnabininjkobeng nawu benedjarrkni, nunganwali balnguneng.

    7 Bu benenguneng wanjh kunmayali benemey, benekuknarrinj wanjh benewohbur-rbom bu beneworrhworr. Wanjh benewam, benemey kunworr, benebibbom djabenenameng bu benedukkarrinj.

    8 Wanjh bu wolewolehminj, kunmayorrkmak kumwam, dja bedda nawu bininj djangalbininjkobeng benebekkang Yawey nawu God bu rengehrey kore manme dudjihdud-jindi, kaluk benemarnewarlkkarrinj kore kurruhdurrulk.

    9 Wanjh Yawey nawu God bikayhmeng namekbe bininj, yimeng, “Ngudda baleh?”10 Nungka biwokmey, yimeng, “Ngaye bekkang kondah kore manme kahdudjindi djangakeleminj, marnewarlkkarrinj dja ngakukworrhworr!” 11 Wanjh Yawey nawu Godyimeng, “Nangale ngunmarneyimeng yikukworrhworr? Yiddok yinguneng manbumanme kore kurrulkbeh bu ngaye wokrayekwong marneyimeng, ‘Yuwn yingun?’ ”12 Wanjh nawu bininj yimeng, “Ngahli daluk ngalbu ngudda kanwong nganedjar-rknikenh, ngaleng wanjh nganwong manmekbe manme manmekbe kurrulkbeh, wanjhnganguneng.”

    13 Wanjh Yawey nawu God bidjawam ngalbu daluk, “Baleh kuhni bu yikurduyimeng?”Ngaleng yimeng, “Nahni nayin ngankoweng nganmarnekarrebuyikawong, kunmek-bekenh kunu wanjh nganguneng.”

    14 Wanjh Yawey nawu God bimarneyimeng namekbe nayin, yimeng, “Bu kunmekbeyikurduyimeng, wanjh yidjalwake kore kunjam ke munguyh. Ngudda kaluk yin-gun kundjulng djalmunguyh bu yihmimbi. Kuhni kunyid djalyingan ke, minj maknawarlahkenh mayhbubuyika kelebuk dja kele, ngudda djal ke kunyid yidjalkudji.15 Ngaye ngamarnbun ngorrewoneng bu ngunewidnarrenkenh. Ngudda ke wurdwurddja ngalengngarre wurdwurd kabirribebbehnjirrkerren munguyh. Ngalengngarrewurdwurd ngundibun kukodj ngundikodjdjubulhme, dja nguddambu ngurrbenbayekumadbundedj.”

    16 Wanjh Yawey God bimarneyimeng ngalbu daluk, “Ngaye kaluk ngakimukwon dun-injh ke kundjak buwurdyaw yihmerlem. Kaluk yidjakbekkan buwurdyaw karrurrkmirribu karrangenkenh. Djamku bu baleh kakurduyime bu kunmekbe kundjak ke, dja nawunabininjkobeng yidjalmarnedjare munguyh, dja nungka ngunmarnewohrnan.”

    17 Wanjh Yawey God bimarneyimeng nawu bininj, “Ngudda yibekkang ngalbinin-jkobeng ke, yinguneng manmekbe manme manbarnem manmekbe kurrulkbeh, manbungaye wokrayekwong marneyimeng, ‘Yuwn yingun.’ Bu kunmekbe yikurduyimengwanjh kunyid ngunmarnekarrme manbu kunrorre. Bu yidjalmimbi, yingudjngarrhmebu yirrurrkmirri djalmunguyh, ba bu kunrorre kangalke manme manbu ngudda keyingunkenh. 18Wanjh kangalke kundalk dja kinj manmirrhyi, dja mak yibalwelengngunmanbu kurralkwaken manrakel. 19 Ngudda kaluk yirrurrkmirri kunkimuk duninjh3:15 Ngurrina Romans 16:20

  • Genesis 3:20 5 Genesis 4:12

    kunkebkurrngirn dorrengh, ba kunu kunrorre kangalke ke manme. Kunmekbe yikur-duyime munguyh, kaluk yibalwelengdurndeng kukulk. Ngudda yimmarnbuyindanjbehkukulk, kunmekbekenh kunu yiyawoyhdurndeng. Ngudda wanjh kundjulng, kalukyiyawoyhdurndeng kundjulng.”

    20 Adam bingeykurrmeng ngalbininjkobeng nuye Eve*, dja ngaleng kunu ngalbadjanngalkudji kadberre karriwarlahken nawu karrimimbi.

    21 Dja Yawey nawu God mey mayh nuye kunkulah berrewoneng bininj dja ngal-bininjkobeng, marnbom benbenedjongbom benedjongbuyindi. 22 Wanjh Yawey nawuGod yimeng, “Nawu bininj yimerranj yiman ngad rerrih, kakarrme kunmayali bukaburrbun kore kunmak dja kunwarre. Marndi mak kayawoyhbidyirriyongen kamangmanbarnem kore kurrulkbeh manbu kahwon bininj kunngolek bu kamimbi munguyhmunguyh, dja marndi kangun wanjh kamimbi munguyh munguyh.” 23 KunmekbekenhYawey nawu God bikukmunkeweng kore kumekbe manme dudjihdudjindi, Eden, bakabolkyilkbun kurorre kore nungka kummarnbuyindanjbeh. 24Bu Yawey bidjalbebkengnawu bininj kore Edenbeh, wanjh kumekbe benwelengkurrmeng Cherubim nawu yimanmayh welyi Godbeh, kaluk koyekkah kore manme dudjihdudjindi, nawu birrimarnedur-rkmirri nungan God birrimarnebolknahnani, dja nawu mandjawak yiman kunak rerrihdjurruhdjurrungi djurrbohdjurrborledmi kore kumekbe bendjangnanikenh, ba minjnangale baldarnhrawinj kore kumekbe dulkdi kundulkmanbu kahwon bininj kunngolekbu kamimbi munguyh munguyh.

    4Bininj Bokenh Cain Dja Abel Nawu BenedanginjGenesis 4:1-16

    1 Wanjh Adam beneyonginj Eve ngalbu ngalbininjkobeng nuye, wanjh ngalengyawkani, dja biyawmey nawu Cain. Dja ngaleng yimeng, “Wanjh ngayawmey bininjbu Yawey nawu God nganbidyikarrmeng.” 2 Kaluk mak ngaleng biyawmey Abel nawubenedanginj Cain. Abel kaluk nungka bennahnani mayh nawu sheep, dja Cain nungkabolkyilkbuni kurorre. 3 Dja kaluk bu Cain kumkang yikahwi manme manbu kunrorrebimarnengalkeng, kumkang biwong nawu Yawey. 4 Dja Abel nawu nungka wanjhmey mayh nuye nawu nadjdjamanni nawu nawernhmak kunbalem dorrengh, wanjhkumkang biwong Yawey. Wanjh nungka Yawey yimeng kamak bu nang Abel dja nawunungka balweykang biwong nungka. 5 Dja bu binang Cain dja manbu nungka biwong,wanjh nungka Yawey minj yimeninj kamak. Kunmekbe wanjh Cain nungka yidduyduninjh, dja mak kebbumeng.

    6 Wanjh Yawey bimarneyimeng Cain, “Njalekenh ngudda yihyiddung, dja njalekahmakyihkebbume? 7Bungudda yikurduyimekunmakwanjhminj nukngayimeke yimak?Dja bu ngudda minj yikurduyime kunmak, wanjh kunu kunwarre yiman ngunmarneyokuberrkkah kore kururrkdangmaye ke, ngunmadbun, kadjare ngundarrkidmang, djanguddambu wanjh yiman rerrih yibu, yuwn yimarrkmang.” 8 Wanjh Cain bimarneyi-meng Abel nawu benedanginj, yimeng, “Kab ngarray kore kabbal.” Bu kumekbe kabbalbenehni Cain bibom nawu benedanginj, wanjh bikukkurrmeng.

    9 Wanjh Yawey bidjawam Cain, yimeng, “Nawu ngudda ngunedanginj Abel, kalukbaleh wam?” Wanjh Cain biwokmey, yimeng, “Ngayembu ngawakwan, yiddok ngayeyimankek nganahnan nawu nganedanginj?”

    10 Wanjh Yawey yimeng, “Ngudda baleh yikurduyimeng? Kanbekka, kunkurlba nuyenungka nawu ngunedanginj wanjh yiman ngankayhme kukulkbeh. 11 Wanjh kuhnibu ngudda ke kunyid, dja bonj minj mak yiyawoyhbolkyilkbun kunrorre nawu yimanbikurlbabonguneng yibidkenwong nawu ngudda ngunedanginj. 12 Wanjh bu ngudda* 3:20 Kore Hebrew kunwok “Eve” kamenyime yiman kayime “Kamimbi”. 3:24 Revelation 22:14

  • Genesis 4:13 6 Genesis 5:4yimankek yibolkyilkbun kunrorre, wanjh minj ngunmarnengalke manme. Dja nguddayimanyikelerlobmeyidjalwohrewohremunguyhkubolkbubuyika kurorre dja yiredyak.”

    13 Wanjh Cain bimarneyimeng nawu Yawey, yimeng, “Kuhni bu ngudda kandahmengwernkih duninjh, wanjh ngabekkarren kunrayek duninjh. 14 Bolkkime wanjh nguddakankukmunkewe minj ngabolkyilkbun, dja mak minj ngamyawoyhre kore ngudda.Ngaye kaluk ngaredyak, dja ngadjalwohre munguyh kubolkbubuyika bu ngakelerlobme.Dja nawu yimankek nganngalke wanjh nganbun ngankukkurrme.” 15 Wanjh Yaweybimarneyimeng, “Burrkyak, dja bu nangale ngunbun yirrowen, wanjh kunu sevenbininjwali kabirridowen.” Wanjh nungka Yawey bikukbimbom Cain ba minj nangalenawu bingalkemeninj bibuyi. 16Wanjh Cain wam bolkbawong kumekbe kore Yawey ni,wanjh nungka wam ni kore kubolkwarlah kabolkngeyyo Nod*, koyekkah kore Eden.

    Nawu Cain Benkebmawahmeng.Genesis 4:17-24

    17 Cain wanjh beneyonginj ngalbininjkobeng nuye, wanjh ngaleng yawkani, wanjhbiyawmey Enoch. Cain rurrkdundulubuni kubolkkimuk wanjh kunu bolkngeykurrmengEnoch, beywurd bolkngeykenkang. 18 Enoch nunganwali bibornang Irad, nawu nungan-wali Irad bibornang Mehujael, Mehujael wanjh bibornang Methushael, dja Methushaelnunganwali bibornang Lamech.

    19 Lamech benbenemey daluk bokenh, ngalkudji ngeyyoy Adah, dja ngalbuyikangeyyoy Zillah. 20 Adah wanjh biyawmey Jabal. Dja nungka Jabal wanjh Mawahbedberre nawu kabirriyo kore dabburlin, dja kabirrimirndenahnan mayh. 21Nawu Jabalbenedanginj wanjh ngeyyoy Jubal, dja nungka wanjh Mawah bedberre nawu kabirribunlyre manbu yiman guitar, dja mak kabirribuhme nawu flute. 22 Dja Zillah ngaleng makbiyawmey narangem nawu ngeyyoy Tubal-Cain, dja nungka marnbuni kukbubuyikayehyeng bu wirlmurrng bronze dja iron. Kaluk Tubal-Cain benedanginj ngaldaluk,ngaleng wanjh ngeyyoy Naamah.

    23 Wanjh Lamech benbenemarneyimeng ngalbibininjkobeng nawu nuye, yimeng,“Ngudda nawu Adah dja Zillah ngalbibininjkobeng ngardduk, kandibekka, kunwokngardduk ngunebekka. Ngaye ngabom bininj ngakukkurrmeng bu nungka werrknganbom, yawurrinj ngabom bu nungka werrk ngankanjbarrhmey. 24 Bu seven bininjbirridowimeninj bu Cain nangale bibuyi bikukkurrmeninj, wanjh seventy seven bininjkabirridowen bu nangale nganbun ngaye Lamech ngankukkurrme.”

    Seth Dja EnoshGenesis 4:25-26

    25 Adam beneyawoyhyonginj ngalbininjkobeng nuye wanjh ngaleng biyawmeynarangemdja bingeykurrmeng Seth. Ngalkai yimihyimi, “God nganwong nabuyikawur-dyaw bimarnebolkmey Abel, dja Cain bibom.” † 26 Seth warridj bibornang narangem,dja bingeykurrmeng Enosh. Wanjh yiman bu kunmekbe bininj birridedjdjingmangibirrimarnekayhmi Yawey nuye kunngey bu birrihdi yiwarrudj.

    5Nawu Adam Benkebmawahmeng, Kaluk Noah Dorrengh.Genesis 5:1-32(1 Chronicles 1:1-4)

    1 Kuhni wanjh kabimdi kabenyolyolme Adam nuye nawu benbornang dja nawubenkebmawahmeng. Bu God benmarnbom bininj, wanjh benmarnbom bu kabirrirohroknungka nawu God. 2 Benmarnbom bininj dja daluk, benmarneyimeng kunmak kunwok,dja benngeykurrmeng “Bininj”. 3 Bu Adam mimbini mandjewk 130, wanjh bibornangbeywurd nawu nungka benerohrokni, dja bingeykurrmeng Seth. 4 Dja bu Seth danginj,Adam djahdjalmimbini mandjewk 800, dja benbalbornabornang birribuyika bebeywurd* 4:16 Nod kamenyime “kadjalrengehre”. † 4:25 Kore Hebrew Seth nuye kunngey kamenyime “Kanwong”.

  • Genesis 5:5 7 Genesis 6:4mak ngalbebeywurd. 5 Wanjh mandjewk nuyeni rowk Adam bu mimbini wanjh ninehundred dja thirty, wanjh doweng.

    6 Bu Seth mimbini mandjewk 105, wanjh bibornang nawu Enosh.* 7 Dja bu Enoshdanginj, Seth djahdjalmimbini mandjewk 807, dja benbalbornabornang birribuyikabebeywurd mak ngalbebeywurd. 8 Wanjh mandjewk nuyeni rowk Seth bu mimbiniwanjh 912, wanjh doweng. 9 Bu Enosh mimbini mandjewk 90, wanjh bibornang Kenan.

    10Dja buKenandanginj, Enosh djahdjalmimbinimandjewk eight 815mak benbalborn-abornang birribuyika bebeywurdmak ngalbebeywurd. 11Wanjhmandjewk nuyeni rowkEnosh bu mimbini wanjh 904, wanjh doweng.

    12 Bu Kenan mimbini mandjewk 70, wanjh bibornang Mahalalel. 13 Dja bu Mahalaleldanginj Kenan djahdjalmimbini mandjewk 840, dja benbalbornabornang birribuyikabebeywurd mak ngalbebeywurd. 14 Wanjh mandjewk nuyeni rowk Kenan bu mimbiniwanjh 910, wanjh doweng.

    15 Bu Mahalalel mimbini mandjewk 65, wanjh bibornang Jared. 16 Bu Jared danginj,Mahalalel djahdjalmimbini bu mandjewk 830, dja benbalbornabornang birribuyikabebeywurdmakngalbebeywurd. 17Wanjhmandjewknuyeni rowkMahalalel bumimbiniwanjh 895, wanjh doweng.

    18 Bu Jared mimbini mandjewk 162, wanjh bibornang Enoch. 19Dja bu Enoch danginj,Jared djahdjalmimbini mandjewk 800, dja benbalbornabornang birribuyika bebeywurdmak ngalbebeywurd. 20 Wanjh mandjewk nuyeni rowk Jared bu mimbini wanjh 962,wanjh doweng.

    21 Bu Enoch mimbini mandjewk 65, wanjh bibornang Methuselah. 22 Dja buMethuselah danginj, Enoch munguyh benehdjaldjarrkrey God bu mandjewk 300, djabenbalbornabornang birribuyika bebeywurd mak ngalbebeywurd. 23Wanjh mandjewknuyeni rowk Enoch bu mimbini wanjh 365. 24 Enoch benehdjarrkrey God, kalukbaldjalyakminj, dja God birrarrkidmey bikang.

    25 Bu Methuselah mimbini mandjewk one 187, nungka bibornang Lamech. 26 Dja buLamech danginj, Methuselah djahdjalmimbini mandjewk 782, dja benbalbornabornangbirribuyika bebeywurdmak ngalbebeywurd. 27Wanjhmandjewk nuyeni rowkMethuse-lah bu mimbini wanjh 969, wanjh doweng.

    28-29 Bu Lamech mimbini mandjewk 182, wanjh nungka bibornang beywurd, djabingeykurrmeng Noah†, mak yimeng, “Nungka kaluk kankangemarnbun kadberre,bu karrihdurrkmirri dja mak karrihngudjngarrhme bulkkidj duninjh, bu karribolky-ilkbun kunrorre, manbu Yawey marnbom kunyid.” 30 Dja bu Noah danginj, Lamechdjahdjalmimbini mandjewk 595 dja benbalbornabornang birribuyika bebeywurd makngalbebeywurd. 31Wanjhmandjewk nuyeni rowk Lamech bumimbini wanjh 777, wanjhdoweng. 32Bu Noahmimbini mandjewk 500, wanjh benbornang Shem, Ham dja Japheth.

    6Bu Birriwarlahkenh Bininj Rowk Birridjalwarreni Duninjh.Genesis 6:1-8

    1 Bu bininj birridedjdjingmey birrimirndewernmerreni kore kurorre, wanjh ngalbe-beywurd bindimarnedanginj. 2 Wanjh yikahwi nawu birrikukyimi yiman angel rerrih,bu bedda bindinang birrimekbe daluk birrinang birrimakkaykenhni, wanjh bindimeynawu bindibebbehdjarrngbom dja birrimarreni. 3 Wanjh Yawey yimeng, “Kunngolekngardduk minj munguyh karri kore bininj, dja bedda djalbininjwi, minj kabirrimimbimunguyh, kaluk ngamarnbun mandjewk bedberre bu 120, wanjh kabirridowen.”

    4 Kaluk kumekbe wanjh birrini kore kurorre nawu birringeyyoy Nephilim, kalukbirrikornamkuyengni duninjh dja birrikukkihkimukni dorrengh. Mak rerre birrini bu* 5:6 Bu Hebrew kunwok kayime “bibornang” wanjh yikahwi kamenyime “bimawahmeng”. 5:24 Hebrews 11:5;Jude 14 † 5:28-29 Kore Hebrew kunwok, mahni kunngey “Noah” kawokyime “kankangemarnbun”.

  • Genesis 6:5 8 Genesis 7:1birrimekbe nawu birrikukyimi yiman angel rerrih birriyoy ngalbebeywurd bedberrebininj, dja bindimarneyawdanginj wurdwurd. Bedda wanjh birrimekbe nawu korrokonibirrihni nawu bindiyurrhkeyi birribuyika, dja bininj birriwarlahkenh bindiburrbunibindiburlumi dja bindiyolyolmi.

    5 Wanjh Yawey bennang bininj rowk nawu birrihni kurorre dja bennang birriwar-reminj duninjh, dja yehyeng rowk nawu bininj birrihburrbuni kukangebeh bedberrewanjh djalwernhwarreni duninjh bumunguyh. 6Wanjh Yawey njilngwarreminj duninjhbu bininj benmarnbom kore kurorre, dja kangewarreminj. 7 Wanjh kunmekbe Yaweyyimeng, “Ngaye ngabenbularrbun bininj rowk nawu ngabenmarnbom, ngabenyakwonrowk nawu kabirrihni kurorre; bininj, mak mayh duninjh, dja mayh nawu kawake, djanawernwarridj nawuwelyi nawu kare kuwonge, ngabenyakwon rowk, dja nganjilngwar-reminj bu ngabenmarnbom.” 8Dja nadjalkudji bininj Noah, wanjh Yawey bimakwam bunamakni nuye.

    Noah.Genesis 6:9-22

    9 Kuhni wanjh kabiyolyolmeNoah. Noahwanjh namakni, nungkawanjh nadjalkudjininamakni kore birriwern rowk nawu birridjarrkmimbini. Nungka munguyh benehdjar-rkrey God. 10Nungka Noah benkarrmi danjbik bebeywurd, Shem, Ham dja Japheth.

    11 Dja bininj rowk God bennang birriwarreminj duninjh, dja mak wernminj duninjhbu birrihburreni kore kurorre rowk. 12God bolknang kurorre rowk, nang bolkwarreminjbu bininj rowk kore kurorre birrihkurduyimi kunwarre. 13Wanjh God bimarneyimengNoah, yimeng, “Ngaye nganjilngbekkarrinj ngabenyakwon rowknawu kabirrimimbi, djawernminj duninjh kore kurorre bu kabirrihburren. Kanbekka, marneyime, ngaye beddangabenyakwon dja kunrorre dorrengh ngabendjarrkyakwon.

    14 Wanjh yimarnbu Ark manbu kabbala mankimuk ke, kundulk manbu karrulkngeyyocypress yirrulkma yirrundulubu, dja yirurrkmarnbun kunrurrkwern, dja mak yimamanbu tar dja yibelebelbmen kururrk dja mak kuberrk, ba kukku minj kambongimen.15 Kuhni wanjh yikurduyimen bu yimarnbun; kuhni kare mankuyengkenh, 140 metres,dja kuni kayimemandedjwarlah, 23 metres, dja bu kakodj wanjh 13 metres. 16Yimarnbumak kaddumkah ngarre ark, dja yuwn yibangmekodjbalhme. Yiwohbawon 50 centime-tres kore kaddum kungorrk ngarre ark. Kaluk kunrurrkdangmaye yiname kungorrk, djabalabala yimarnbun danjbik yiman kanjdji, kubulkayh dja mak kaddum.

    17 Dja yina, ngaye wanjh ngamunkewe kundjurrh kore kurorre, kabenkebngakkerowk nawu kabirrimimbi kabenyakwon, kabirridowen rowk yehyeng nawu kunngolekkakarrme kondah kabirrihni kurorre. 18Dja kaluk ngarayekwon kunwok ngardduk nga-wokkurrmerren bu berrebbun ngudda. Ngudda kaluk yibidbun kore kabbala, ngudda,bebeywurd ke, ngalbininjkobeng ke, dja ngalbibininjkobeng bedberre bebeywurd ke,wanjh ngurridjarrkbidbun.

    19 Ngudda mak yibenngimewe mayh bokenhbokenh nawu kukbubuyika rowk nawukabirrimimbi, kaluk nakudji narangemdja ngalkudji ngaldaluk birribebbehkukbubuyikarowk, ba kunu ngurridjaldjarrkdarrkid. 20 Kaluk nawern mayh nawu welyi bir-ribebbehkukbubuyika, mayh duninjh birribebbehkukbubuyika, dja mayh nawu kawakekurorre birribebbehkukbuyika, kaluk bokenh birribebbehkukbubuyika rowk wanjhkabirrimre kore ngudda, ba kunu kabirridjaldarrkid. 21 Dja mak manme yika manbumanbubuyika rowk, dja yikarekurrmen,manbunguddangurringundjamak beddamayhkabirringun.” 22Wanjh kuhni Noah kurduyimeng rowk kore God biwokrayekwong.

    7God Munkeweng Kundjurrh Kunkimuk.Genesis 7:1-24

    1 Wanjh Yawey bimarneyimeng Noah, “Yibidbu kore kabbala, ngudda dja nawungurrimud ngurridjarrkbidbu, dja ngaye ngalkeng ngudda yidjalkudji nawu ngayime

  • Genesis 7:2 9 Genesis 7:24

    yimak, kore birridjalwern rowk nawu bolkkime ngurridjarrkmimbi. 2 Yibenka sevennarahrangem dja seven ngaldahdaluk birribebbehkukbubuyika rowk mayh nawu ngur-riyime bele nawu ngurringun, dja mak yibenka nakudji narangem ngalkudji ngaldalukmayh birribebbehkukbubuyika rowk nawu ngurriyime burlerri nawu minj ngurringun.3 Dja mak yibenka seven narahrangem dja seven ngaldahdaluk nawu mayhmayh nawukare kuwonge, birribebbehkukbubuyika rowk. Kuhni wanjh yikurduyimen ba munguyhkabirridjaldarrkid, birribebbehkukbubuyika rowk kore kubolkbubuyika kurorre. 4 Djakaluk bu kunkodjke seven wanjh ngaye ngamunkewe mandjewk, kadjaldjakdungmunguyh bu kunbarnangarra dja kunkak bu kunkodjke forty, dja ngabenbularrbunngabenyakwon rowk nawu kabirrimimbi nawu ngabenmarnbom.” 5 Wanjh Noahkurduyimeng rowk kore Yawey biwokrayekwong.

    6 Noah wanjh mandjewk nuyeni 600 bu kundjurrh bebmeng kore kurorre. 7 WanjhNoah dja bebeywurd nuye, ngalbininjkobeng nuye, dja ngalbibininjkobeng bedberreninawu bebeywurd, bedda wanjh birribidbom kore kabbala ba minj kundjurrh benkeb-nguyi. 8-9 Dja birridjarrkbidbom warridj mayh duninjh nawu bininj birriyimi bele djaburlerri, dja nawern nawu welyi, mak mayh nawu kawake kurorre, narahrangem ngal-dahdaluk birribebbehkukbubuyika rowk, wanjh Noah birridjarrkbidbom kore kabbala.Kunmekbe kurduyimeng bu God biwokrayekwong. 10Wanjh bu kunkodjke seven wanjhkundjurrh kumbebmeng kore kurorre.

    11 Bu Noah nungka mimbini 600 mandjewk kaluk bu kunbarnangarra seventeenkore dird bokenh, wanjh kukku manbu kanjdjibeh kurorre kumhdjalbobebmerrinj, makyiman ngolduhmeng dja kumdjurrhbumi. 12Wanjh djahdjaldjakdungi kore kurorre bukunbarnangarra dja kunkak bu kunkodjke forty.

    13 Wanjh bu kunmekbe kunbarnangarra Noah bidbom kore kabbala, bebeywurdbirridjarrkbidbom nawu Shem, Ham dja Japheth, mak Noah nuye ngalbininjkobeng,dja ngalbibininjkobeng bedberre nawu birridanjbik bebeywurd. 14 Dja mak birridjarrk-bidbom mayh kele birribebbehkukbubuyika rowk, dja mayh kelebuk birribebbehkuk-bubuyika rowk, dja mak mayh nawu kawake kurorre birribebbehkukbubuyika rowk,djamakmayhmayh birribebbehkukbubuyika rowk, birribebbehkukbubuyika rowknawubirriwelyi. 15-16 Kaluk bokenhbokenh birribebbehkukbubuyika rowk nawu birrikarrmikunngolek dja birrimimbini, Noah birridjarrkbidbom kore kabbala, ngalkudji ngaldalukdja nakudji narangem birribebbehkukbubuyika rowk nawu birrimimbini, birringimeng.Kunmekbe birrikurduyimeng bu God biwokrayekwong Noah. Wanjh nungka Yaweybiwelengdangbalhmeng bedberre.

    17 Wanjh kundjurrh djalbobidbuni munguyh bu kunkodjke forty, dja bowernmerrinj,wayhkeng kabbala kaddumkah wam, kurorre bolkbawong. 18Wanjh bokihbokimukmenidja munguyh djahdjalbobidbuni kore kurorre, dja kabbala darlkadarlkani kaddumkubokehkekeb. 19 Kaluk bobidburrinj bulkkidj, dja manwarddekuyengkuyeng kukkuwarddebarrkbom rowk. 20 Dja mak munguyh djalbobidburreni bobidbom wernhward-dekodjyibkeng rowk, kaddum balwernhbowayhmeng seven metres.

    21 Wanjh nadjalwern rowk nawu birrimimbini nawu birrihrey kurorre birriyakminjrowk; nawern nawu welyi, mayh kelebuk dja kele, nawarlahkenh rowk nawu birrimirn-derey kurorre, dja mak bininj rowk. 22 Birriwern rowk nawu birrihni kuberrkkombukdja birrikarrmi kunngolek bu birrimimbini wanjh birridowerrinj rowk. 23 God benbu-larrbom benyakwong rowk nawu birrimimbini kurorre; bininj, dja mayh duninjh, djamayh nawu kawake kurorre, dja nawern nawu welyi nawu kare kuwonge, bedda rowkbenbularrbom kore kurorre. Noah nadjalkudji dja nawu birrihdjarrkni kore kabbalabirridjalmekbewanjh birridarrkidni. 24Kalukmanbu kukku yimanwohrnani rerrih korekurorre bu kunkodjke 150.

  • Genesis 8:1 10 Genesis 8:218

    Bu Bokolurrinj.Genesis 8:1-19

    1 Wanjh God benburrbom Noah dja mayh rowk nawu kele dja kelebuk nawu birrid-jarrkdahkendi kabbala, wanjh nungka God munkeweng kunmayorrk kore kurorre, djabokohbokolungi. 2Kukkumanbu kumbobebmi kanjdjibeh kurorre wanjh bongurdmeng,dja mak kore ngolduhmi wanjh balhmeng, dja mandjewk ngurdmeng. 3 Dja kukkuyeledj djahdjalbokolungi munguyh. Bu kunkodjke 150 wanjh bokolurrinj, 4 dja bukunbarnangarra seventeen bu dird seven wanjh manbu kabbala barndanginj kuward-dekimuk kawarddengeyyo Ararat. 5 Kukku munguyh djahdjalbokolungi bu dird ten.Kaluk bu kunbarnangarrakudji bu dird tenwanjhwarddebebmeng birriwarddekodjnangkunwarddebubuyika.

    6Kaluk bu kunkodjke forty yakminj, wanjhNoahdangmarrhmeywindowkore kabbalamanbumarnbom kore kabbala, 7dja munkeweng nakudji wakwak, dja namekbe wakwakdjahdjalrengehrey munguyh madbuni kukku kahbokolungkenh kurorre. 8Wanjh Noahmunkeweng dorddorok ba kanan bu kunubewu kukku bokoluy kore kurorre. 9 Djanawu dorddorok minj baleh bolkngalkemeninj bu rerrkayi, wanjh bimarnedurndi Noahkore kabbala, dja kukku boyohboyoy kurorre rowk. Wanjh Noah bidbebmeng meyngalmekbe dorddorok, ngimowong kore nungka di kore kabbala. 10 Wanjh Noah mad-buni kunkodjke seven, wanjh kunu yawoyhmunkeweng dorddorok kabbalabeh. 11Wanjhbu wolewolehminj ngalmekbe dorddorok bimarnedurndi, dja manmalaworrkerrngedorrengh kore kukeb ngarre, manbu bolkkime ngaleng malaworrdurrkmengbeh koreolive kundulk, wanjh kunu Noah burrbom bu bokolurrinj kore kurorre. 12 Wanjhyawoyhmadbomkunkodjke seven, dja yawoyhmunkeweng dorddorok, dja kunukkaminjngaleng biyawoyhmarnedurndeyi.

    13 Wanjh bu Noah mandjewk nuyeni 601, bu kunbarnangarrakudjini bu dird nakudjiwanjh kukku boyakminj kore kurorre dja bolkbukminj. Nawu Noah kodjmarrhmeymanmekbe kabbala dja bolknang nang kurorre balbolkbukminj.

    14 Wanjh bu kunbarnangarra twenty seven bu dird bokenh wernhbolkbukminj rowk.15Dja God bimarneyimeng Noah, yimeng, 16 “Ngurribebmerrimen kore kabbala, ngudda,ngalbininjkobeng ke, bebeywurd ke dja ngalbibininjkobeng bedberre. 17 Dja yibenbe-bkemen rowk birribebbehkukbubuyika nawu kabirrimimbi nawu ngurridjarrkdahkendi,nawern nawu welyi, mayh duninjh, dja nawarlahkenh rowk nawu kawake kurorre, bakunu kabirriyawmayawmang kore kurorre, nawern yaw kabirrimang kabirriwernmer-ren kore kurorre.”

    18-19 Wanjh kunu Noah dja bebeywurd nuye birribebmerrinj, dja ngalbininjkobengnuye dja ngalbibininjkobeng bedberre nawu bebeywurd, birridjarrkbebmerrinj, djamakmayh rowk; mayh duninjh, dja nadjalwern nawu kawake kurorre, nadjalwern nawuwelyi, nadjalwern rowk nawu kare kurorre, wanjh birrimirndebebmerrinj kabbalabeh,kaluk bedman nawu birribebbehkukrohrokni; ngalbadjan, kornkumo, yayaw, wanjhbirridjarrkbebmerrinj.

    Noah Bimarnekinjeng Mayh Bu Biwong Yawey Nawu God.Genesis 8:20-22

    20 Wanjh Noah marnbom altar kunwardde yiwarrudjkenh nuye nawu Yawey, wanjhmey yikahwi kukbubuyika rowk nawu birriyimi bele, kaluk mayh dja mayhmayh,wanjh benkukwurlhkeng kore manmekbe kunwardde bu biwong rowk Yawey. 21WanjhYawey bu nomeng manbu manmanjmakni wanjh nungan burrbom baybaywi, yimeng,“Ngaburrbun bininj rowk wanjh munguyh kabirridjaldjare kunwarre kore kukangebedberre bu birriyayahwurd dja mak bu birridabbolk, dja bonj, ngaye minj kunya-woyhkudji ngayawoyhmarnbun kurorre bu kayidwernmerren bedberre. Dja ngayeminj mak kunyawoyhkudji ngabenyawoyhbun ngabenyakwon rowk nawu kabirrimimbimayh yiman bu kunihbu ngakurduyimeng.”

  • Genesis 8:22 11 Genesis 9:17

    22 “Dja bu kunrorre kadjaldi wanjh munguyh kadjalyime bu kamre kore manmimkarrudjindangenkenh dja mak bu manme kabirrimoyhmang, dja bu kunbonjdjek kamremak manbu kawurlhmikenh, dja mak bu kurrung kamre dja kudjewk, kunbarnangarradja kunkak. Kuhni wanjh munguyh kadjalyime, minj kayakmen.”

    9God Wokkurrmerrinj Bu Biberrebbom Noah.Genesis 9:1-17

    1 God kunmak kunwok benmarneyimeng Noah dja bebeywurd nuye, dja yimeng bed-berre, “Ngurrbenborna birriwern wurdwurd, ngurrimirndewernmerrimen dja ngur-rimirndebarlmirrangimen kore kurorre. 2Dja kaluk ngundikengeme ngudberre bulkkidjmayh nawarlahkenh rowk nawu kare kurorre, dja nadjalwern rowk nawu welyi nawukare kuwonge, mayh nawarlahkenh rowk nawu kawake kurorre, dja djenj nawarlahkenhrowk nawu kare kukukku, bedda rowk ngudda ngurrbenmarnewohrna. 3Dja mayh rowknawu kamimbi ngaye won ngudberre bu ngurringun, yiman bu kerrngehkenh ngayewong ngudberre mankolhdebubuyika, wanjh bolkkime won yehyeng rowk.”

    4 “Dja ngaleng, yuwn kunkanj ngurringun nawu kunkurlba dorrengh, dja kundarrkidkarri kore kukurlba. 5Dja bu bininj dja nukmayh nabang kabibun bininj kakurlbare kar-rowenwanjhwoybukkihngayengayimenamekbenunganwali karrowen. Kalukngayimekarrowen mayh nawu kabibun bininj bu karrowen, dja mak bininj ngayime karrowennawu kabibun nabuyika bininj bu karrowen. 6 Dja ngaye God marnbom ngudberrebininj, yiman ngaye God rerrih karrirohrok, kunmekbekenh kunu nawu kabibun bininjbu karrowen, wanjh namekbe nunganwali bininj kabirribun kabirrikukkurrme. 7 Djangudda, ngurrbenborna wurdwurd birriwern, ngurrimirndewernmerrimen duninjh,ngurribaldjalwernhmirndewernworrimen kore kurorre.”

    8-10 Wanjh God benmarneyimeng Noah dja bebeywurd nuye dorrengh, yimeng,“Ngaye ngarayekwon kunwok ngardduk ngawokkurrmerren, berrebbun ngudda djanawu ngurrbenkebmawahme, dja mak nawarlahkenh rowk nawu kamimbi nawu ngur-ridjarrkni; nawern nawu welyi, mayh kelebuk dja kele, birrimekbe rowk nawu ngur-rimdjarrkbebmerrinj kabbala, nadjalwarlahkenh rowk nawu kamimbi kore kurorre.11 Ngaye ngarayekwon maninjmanu kunwok ngardduk ngawokkurrmerren berrebbunngudda minj kunyawoyhkudji kundjurrh kabenyawoyhkebngun kabenyakwon rowknawu kabirrimimbi, minj kunyawoyhkudji kundjurrh kamre nawu kabolkwarrewonrowk kurorre.”

    12 Dja God yimeng, “Kuhni ngurrina kayime ba ngurriburrbun bu ngawokkur-rmerren bu ngaye berrebbun ngudda dja nawarlahkenh rowk nawu kamimbi nawungurridjarrkni. Ngawokkurrmerren berrebbun ngudberre, kaluk bedda dorrengh nawuyerreyerre kabirridangerren djalmunguyh. 13Ngaye nganameng ngalyod ngardduk korekungol, kunu wanjh ngurriburrbun bu ngaye ngawokkurrmerrinj berrebbom nguddadja ngurriwern rowk nawu ngurrini kurorre. 14Bu yarrkka ngaye ngamarnbun kunngolkawernmerren kore kurorre dja ngalyod kabebme kawarnamyongen kore kungol,15 wanjh kunu ngaburrbun bu ngaye ngawokkurrmerrinj berrebbom ngudberre djamak ngurridjalwern birrikukbubuyika nawu ngurridjarrkmimbi. Minj kunyawoyhkudjikukku kabowernmerren kayimerran kundjurrh bu kabenkebngun rowk nawu kabirrim-imbi. 16Yarrkka bu ngalyod kabebme kore kungol wanjh ngaye nganan dja ngaburrbunbu ngaye God ngawokkurrmerrinj djalmunguyhmunguyh, bu berrebbom bininj djamakbirrikukbubuyika rowk nawu ngurrimimbi kore kurorre.”

    17 Kunu wanjh God bimarneyimeng Noah, yimeng, “Kunmekbe wanjh kayime bangurriburrbun bu ngarayekwong kunwok ngardduk, ngawokkurrmerrinj berrebbomngudberre rowk nawu ngurridjarrkmimbi rowk kore kurorre.”9:6 Exodus 20:13

  • Genesis 9:18 12 Genesis 10:9Noah Dja Bebeywurd Nuye.Genesis 9:18-29

    18 Nawu Noah birribebeywurd nuyeni nawu birrimbebmeng kabbalabeh wanjh Shem,Ham dja Japheth. Hamwanjh bibornang Canaan. 19Birrimekbewanjh birridanjbik nawuNoah nuyeni bebeywurd dja bedda wanjhmawahmawah kadberre karriwern rowk nawukarrihni kubolkbubuyika rowk. 20 Noah wanjh nungka bolkyilkbuni kurorre, dja kalukdudji manrakel manbu grapes. 21Wanjh bu bongunengmankalkkidmanrakelbeh, wanjhmayahmeng, yongohyoy kuklahlarrkni kururrk kore dabburlin nuye.

    22 Wanjh Ham nawu bibornang Canaan bikuklarrknang kornkumo dja benbene-marneyimeng birridanginj nuye nawu beneni kuberrk. 23 Wanjh Shem dja Japhethbenemeymanburrba benekurrmeng kukarlang berrewoneng benengorrkang dja bened-edjkenhdurndi benekukbarrkbom kornkumo nawu kuklarrkyoy. Benekebborledmengkubuyika benebolknang ba minj benekuklarrknayi kornkumo.

    24 Kaluk bu Noah kodjkerrolkkang bu bonguneng mayahmeng, dja bekkang bunawu beywurd nayahwurd duninjh nuye bimarnekurduyimeng, 25wanjh Noah yimeng,“Ngadjare kunyid kamre nuye Canaan kakukmarladjmen duninjh, karrurrkmirri yimanrerrih birrikarremulewam bedberre nawu birridangerrinj.” 26Mak kuhni warridj Noahyimeng, “Ngaburlume Yawey, nawu God nuye Shem. Kaluk ngadjare Canaan nuyekabirriyimerran kabindimarnedurrkmirri Shem nuye. 27Ngadjare God kabimarnebolk-warlahwon Japheth*, dja mak ngadjare Japheth nuye nawu kabenkebmawahme, wanjhkabirridjarrkni kore Shem nuye bininj, dja Canaan nuye kabindimarnedurrkmirriJapheth nuye.”

    28Wanjh bu kundjurrh yakminj, wanjh Noahmunguyh djahdjalmimbini bumandjewk350. 29Kaluk mandjewk nuyeni rowk bu mimbini wanjh 950, wanjh doweng.

    10Nawu Bebeywurd Nuye Noah Bindibornang Dja Bindikebmawahmeng Bininj Rowk.Genesis 10:1-32

    1 Kuhni kabenyolyolme nawu Shem, Ham dja Japheth bindibornang mak bindikeb-mawahmeng. Bedda nawu Shem, Ham dja Japheth nawu Noah benbornang, wanjhbindibornang bebeywurd kaluk yerrekah bu kundjurrh yakminj.

    Nawu Japheth Nuye.2 Nawu Japheth benbornang* bebeywurd nuye wanjh; Gomer, Magog, Madai, Javan,

    Tubal, Meshech dja Tiras. 3 Nunganwali Gomer benbornang bebeywurd; Ashkenaz,Riphath, dja Togarmah. 4 Dja Javan nuyeni bebeywurd bu benbornang wanjh Elishah,Tarshish, Kittim, dja nawu Dodanim. 5 Bedda rowk wanjh bindimawahmeng birriw-ern bininj nawu birrini kore kurrula darnkih dja kore manyunkurrbubuyika. Beddabirrikaberrkwernminj, birriyarlarrmeng birribebbehwam kore bedman bedberrekihkunred, birriyawmud duninjh birridjarrkni, kore bedman nawu birriredbo duninjh,birribebbehdjenbubuyika.

    Nawu Ham Nuye.6 Dja nawu Ham benbornang bebeywurd nuye wanjh Cush, Mizraim†, Put dja Canaan.

    7 Nawu nunganwali Cush benbornang Seba, Havilah, Sabtah, Raamah, Sabtecah. Djanunganwali Raamah benbenebornang bebeywurd nawu Sheba dja Dedan.

    8Dja Cushwanjhmawah‡ nuyeNimrod, nawunungka yimerranj ngudjmakni duninjh,benyurrhkeng birribuyika bininj rowk kore kurorre birrihni. 9 Dja Yawey warridjyimeng bu nungka Nimrod mayhmakni duninjh, wanjh kunu bininj birriyimi, “Yiman* 9:27 Kore Hebrew kunwok “Japheth” kawokyime yiman “kawernmen”. * 10:2 “Benbornang” kunubewukamenyime “Benkebmawahmeng.” † 10:6 Mizraim kamenyime warridj kunbolk Egypt. ‡ 10:8 “Mawah”kamenyime warridj “Kornkumo” kore bedberre kunwok.

  • Genesis 10:10 13 Genesis 10:32

    yerreh Nimrod, nawu Yawey yimi mayhmakni duninjh.” 10 Kunred nuye bu wohrna-wohrnani, wanjh dedjdjingmey kore kurehred kabolkngeyyo Babel. Kunmekbe kunredkabolkngeyyo warridj Babylon. Dja mak kore kurehred kabirribolkngeyyo Erech, djaAkkad, dja Calneh kore kubolkwarlah kabolkngeyyo Shinar. 11 Dja kumekbe kunredbehnungka wam kore kabolkngeyyo Assyria. Kumekbe rurrkdundulubom bolkmarnbomkabolkngeyyo Ninevah, dja mak Rehoboth-Ir, dja Calah. 12 Dja mak kunred Resenbolkmarnbom kaluk kubulkayh kore Ninevah dja Calah. Kunmekbe kubolkkimuk kalukkururrkwern duninjh.

    13-14 Dja Mizraim nungka mawah nuye bininj nawu birribebbehdi kore namud-bubuyika bedberre, kaluk birringeyyoy Lud, djamakAnam, dja Lehab, Naphtuh, Pathrus,Casluh, dja mak Caphtor. Kaluk nawu bininj namud bedberre ngeyyoy Caphtor,bindikebmawahmeng bininj nawu Philistiabeh.

    15-19 Nawu Canaan nungka wanjh bibornang Sidon nawu nadjdjaman nuye, dja maknawu nungka Canaan mawahmawah nuye wanjh bininj nawu Heth§ benkebmawah-meng, dja mak bininj nawu birrikang kore kunred Jebus, dja bininj nawu Amor benkeb-mawahmeng, dja nawu Gergash benkebmawahmeng, dja bininj nawu birringeyyoy Hiv,dja mak bininj nawu Canaan benkebmawahmeng kore namudbubuyika birringeyyoyArk, dja mak Arvad, dja mak Zemar, dja mak bininj nawu birrikang kore kunred Hamath,dja kore kunred kabolkngeyyo Sin.

    Kaluk bedda nawu Canaan nawu birriyawmud duninjh birrikaberrkwernminj bir-riyarlarrmeng, dja kunred kubolkwarlah kabolkngeyyo Canaan wanjh yiman dedjd-jingmey kore Sidon, djalwam kore kunbolk Gaza, darnkih kore Gerar, mak kunmekbedjalwam darnkih kore kunbolkbuyika manbu Sodom, Gomorrah, Admah dja Zeboiim.Kaluk burnbom kore kunred kabolkngeyyo Lasha. 20Beddawanjh birrimekbe nawuHammawah nuyeni nawu bedman birriyawmud duninjh, nawu mak bedman birribebbehd-jenbubuyika, dja kunred bedberre bu birrini, dja nawu birriredbo duninjh.

    Nawu Shem Nuye.21Dja Shemwanjh benedanginj Japheth. Kaluk nungka Shemnawernwarreni. Nungka

    wanjh mawah bedberre nawu birriwern Hebrew bininj rowk. 22 Shem benbornangbebeywurd nuye wanjh birringeyyoy Elam, Asshur, Arpachshad, Lud dja Aram. 23 Djanunganwali Aram benbornang Uz, Hul, Gether dja Meshech. 24 Dja mak Arphaxadbibornang Shelah, dja nunganwali Shelah bibornang Eber. 25 Eber nunganwali ben-benebornang bebeywurd bokenh, nawu nakudji wanjh ngeyyoy Peleg (Peleg kunekkekunngey kayime kalarlmiyindan) dja bu nungka ni wanjh birrirorrelarlmey. Dja nawubenedanginj wanjh ngeyyoy Joktan. 26-29 Nunganwali Joktan benbornang Almodad,Sheleph, Hazarmaveth, Jerah, Hadoram, Uzal, Diklah, Obal, Abimael, Sheba, Ophir,Havilah dja Jobab. Birrimekbe rowk wanjh Joktan nuyeni bebeywurd.

    30 Wanjh kunred bedberre kore birrini dedjdjingmey kore kunred Mesha, dja djal-wamwi darnkih kore kunbolk Sephar kore kubolkduluhdulum kore koyek. 31 Beddawanjh birrimekbe nawu Shem Mawah nuyeni, nawu bedman birriyawmud duninjh,nawu mak bedman birribebbehdjenbubuyika, dja kunred bedberre bu birrini dja nawubirriredbo duninjh.

    Bu Birribebbehmarnburrinj.32 Kuhni kabenmulewan bininj mawahmawah bedberre nawu Noah benbornang.

    Nakka birriyawmud duninjh kabirribebbehngeydingeydi, nawu bedman birriredboduninjh. Dja birrimekbe kaluk kumekbebeh birriwelengmirndeyarlarrmeng birribebbe-hwam, birribebbehmarnburrinj bedmandeleng birriredbo kore kurorre rowk. Kalukyerrekah bu kundjurrh yakminj.§ 10:15-19 Heth karohrok nawu Hitt.

  • Genesis 11:1 14 Genesis 11:2611

    Bininj Birrirurrkdundulubom Manrurrkkuyeng Duninjh Kore Kunred Babel.Genesis 11:1-9

    1 Kerrngehkenhni bininj rowk nawu birrihni kurorre wanjh birriwokkudjini, kund-jenkudji birridjarrkwokdi. 2 Kaluk bu bininj birrihrey koyek wanjh birribolkngalkengkabbal kore kubolkwarlah kabolkngeyyo Shinar, wanjh kumekbe birriyerrkang. 3Wanjhbedda birrimarneyimerrinj, “Kab karrimarnbu manwern brick, karrikinje kukunakba karayekmen.” Wanjh birribawong kunwardde bu birrirurrkmarnbuni, dja birri-marnbuni manwern brick, dja tar birribarungi bu birribelbmi. 4 Wanjh birrimar-neyimerrinj, “Kab karrimarnbu kadberre kubolkkimuk, dja karrirurrknamen warridjmanrurrkkuyeng duninjh manbu kadjalewi kaddum kungol, ba karringeykukenworren,dja marndi kandikukyarlarrke karribebbehre kubolkbubuyika rowk kore kurorre.”

    5 Wanjh Yawey kumkoluy kanan kubolkkimuk dja manrurrkkuyeng manbu bininjbirrimarnbuni. 6 Dja nungka Yawey yimeng, “Bedda bininj wanjh birridjalkudji djabirriwokkudjiwi. Kuhni wanjh yiman birridjaldedjdjingmey, dja kunwern mak kalukkabirrikurduyime warridj, wanjh bonj yehyeng nawu bedda kabirrikarremarnbun,yimankek kabirrikurduyime, wanjhminj kabirribarabun. 7Kab ngarrkolung ngarrbend-jenborledke ba bu kabirribebbehwokwakwarren dja kabirrimayahmerren.”

    8 Wanjh Yawey benyarlarrkeng, benbebbehmunkeweng kumekbebeh birribebbe-hwam kubolkbubuyika rowk kore kurorre, wanjh birribawong bu kubolkkimuk bir-rirurrkmarnbuni. 9 Dja kumekbe wanjh Yawey benbebbehdjenborledkeng dja bir-ribebbehmayahmeng. Wanjh kunmekbekenh kunu kabolkngeyyo Babel. Kunekkekunngey kayime “Birrimayahmeng”. Dja mak kumekbebeh Yawey benyarlarrkengbenbebbehmunkeweng birribebbehwam kubolkbubuyika rowk kore kurorre.

    Nawu Shem Benkebmawahmeng Kaluk Abram Dorrengh.Genesis 11:10-32

    10 Kuhni wanjh kabenyolyolme nawu Shem benbornang dja benkebmawahmeng.Kaluk yerrekah mandjewk bokenh bu kundjurrh yakminj, kaluk bu Shem nuyenimandjewk wanjh 100, nungka wanjh bibornang* Arphaxad. 11Dja bu Arphaxad danginjShem djahdjalmimbini mandjewk 500, dja benbalbornabornang birribuyika bebeywurdmak ngalbebeywurd. 12BuArphaxadmimbini bumandjewk 35wanjh nungka bibornangShelah. 13 Dja bu Shelah danginj, Arphaxad djahdjalmimbini bu mandjewk 403, djabenbalbornabornang birribuyika bebeywurdmak ngalbebeywurd. 14Bu Shelahmimbinibu mandjewk 30, wanjh bibornang Eber. 15Dja bu Eber danginj, Shelah djahdjalmimbinimandjewk 403, dja benbalbornabornang birribuyika bebeywurd mak ngalbebeywurd.16Bu Eber mimbini bumandjewk 34 wanjh bibornang Peleg. 17Dja bu Peleg danginj Eberdjahdjalmimbini bu mandjewk 430, dja benbalbornabornang birribuyika bebeywurdmak ngalbebeywurd. 18 Bu Peleg mimbini bu mandjewk thirty nungka bibornang Reu.19Dja bu Reu danginj, Peleg djahdjalmimbini bumandjewk 209, dja benbalbornabornangbirribuyika bebeywurd mak ngalbebeywurd. 20 Bu Reu mimbini mandjewk 32 wanjhnungka bibornang Serug. 21 Dja bu Serug danginj, Reu djahdjalmimbini mandjewk207, dja benbalbornabornang birribuyika bebeywurd mak ngalbebeywurd. 22 Bu Serugmimbini mandjewk 30, wanjh bibornang Nahor. 23 Dja bu Nahor danginj, Serugdjahdjalmimbini bu mandjewk 200, dja benbalbornabornang birribuyika bebeywurdmakngalbebeywurd. 24BuNahormimbinimandjewk 29wanjh nungka bibornangTerah.25Dja bu Terah danginj, Nahor djahdjalmimbinimandjewk 119, dja benbalbornabornangbirribuyika bebeywurd mak ngalbebeywurd. 26 Dja Terah bu mimbini mandjewk 70,nungka wanjh benbornang Abram, Nahor, dja Haran.

    Bu Abram Danginj.* 11:10 Bu Hebrew “bibornang” kayime warridj “bimawahmeng”.

  • Genesis 11:27 15 Genesis 12:927 Kuhni wanjh kabenyolyolme nawu Terah benbornang dja benkebmawahmeng.

    Terah wanjh kornkumo bedberre nawu Abram, Nahor dja Haran. Haran nunganwalibibornang nawu Lot. 28 Kaluk Haran doweng kore kunred bolkngeyyoy Ur korekubolkwarlah bedberre nawu birringeyyoy Chaldea, kumekbe kore Haran danginj. Djabu doweng wanjh Terah nawu nuyeni kornkumo, nungka wanjh djaldarrkidni. 29Abramdja Nahor bindibebbehmey ngalbibininjkobeng. Abram nuyeni ngalbininjkobeng kalukngeyyoy Sarai, dja ngalbu Nahor nuyeni ngaleng wanjh ngeyyoy Milcah, ngalbeywurdnuyeni Haran. Nungka Haran wanjh kornkumo berrewoneng Milcah dja Iscah. 30 DjaSarai ngaleng ngalwurdyakni dja ngalwalirrngwarreni.

    31 Kaluk Terah benmey beywurd nuye Abram, dja Mawah nuye nawu Lot nawu Haranbibornang, dja mak ngalbininjdoy nuye Sarai, ngalbu Abram nuye ngalbininjkobeng, djabirridolkkang birribolkbawong Ur kunred bedberre bininj nawu birringeyyoy birrikangChaldea, dja birribalbolkyikani kunred kubolkwarlah Canaan, dja bu birribebmengkabolkngeyyo Haran, wanjh kumekbe birriyerrkang birrini. 32 Terah wanjh mandjewknuyeni 205 bu mimbini, wanjh doweng kore kunred Haran.

    12God Bimunkeweng Abram Kore Bibolkberrebbom.Genesis 12:1-9

    1 Yawey wanjh bimarneyimeng Abram, “Yibolkbawo kekih kunred, yibenbawo nawungurrimud, dja nawu kornkumo ke nuyeni, dja yiray kore kunred kubolkwarlah ngayekaluk bolkbukkan. 2 Ngaye kaluk won birrimirndewern bininj nawu ngudda yibenkeb-mawahme, kabirriyimerran birriredbo nawu birrikuken, dja ngaye kaluk marnekurduy-ime djal kunmak, dja ngaye kaluk ngeykukenwon, dja ngudda yibenmarnekurduyimekunmak bedberre birriwern nawu ngundingeyburrbun. 3 Nawu ngundimarneyimekunmak, wanjh ngayemanwali ngabenmarneyime kunmak. Dja nawu kabirridjare kekunyid kabirrimarnbun, ngayemanwali ngabenmarnemarnbun kunyid bedberre. Djakore ngudda ngabenmarnekurduyime kunmak bedberre nawu birribebbehmud rowkkore kurorre kabirrihbebbehdi.”

    4 Kunmekbe bu Yawey bimarneyimeng, wanjh Abram wam, dja nawu Lot benedjarrk-wam. Kaluk mandjewk nuyeni Abramwanjh 75 bu nungka bolkbawong Haran. 5Nungkabikang Sarai ngalbu ngalbininjkobeng nuyeni, mak Lot warridj bikang nawu Abrambenedanginj Haran biwakwam, djamak birrimadjkang rowk yehyeng nawuwernworrinjbedberre, dja bininj nawu bindikarremulewani kore Haran nawu bindimarnedurrk-mirri. Wanjh bedda birridolkkang birribolkbawong, birribalbolkyikani kubolkwarlahkabolkngeyyo Canaan. Kaluk bu kumekbe Canaan birribolkmey.

    6 Abram balhdjalbolkyurrhyurrkeyi kore kubolkwarlah Canaan, kaluk bolkmey koreShechem kore mandulkkuken dulkdi manu nuyeni Moreh. Bu kunmekbe wanjh bininjnawu birrikang Canaan birrihdjalyingkihni kore kumekbe kubolkwarlah. 7 Kumekbewanjh Yawey bimarnebukkarrinj Abram, dja bimarneyimeng, “Kondanjkunu kunredkubolkwarlah ngaye kaluk ngabenbolkwon bininj nawu ngudda yibenkebmawahme.”Wanjh kunu Abram marnbom altar kunwardde yiwarrudjkenh Yawey nawu bi-marnebukkarrinj. 8 Kaluk kumekbebeh nungka Abram djalwam balhbolkyikani korekuwarddewardde koyekkah Bethel, dja kumekbe dabburlin nameng. Yiman kubulkayhni, dja Bethel karrikadkah reddi dja Ai wanjh koyekkah. Kumekbe wanjh marnbomaltar kunwardde yiwarrudjkenh Yawey nuye dja yiwarrudj di bikayhmeng Yawey nuyekunngey. 9 Kaluk wanjh Abram dolkkang bolkbawong balhdjalley walem balbolkyikanikore kabolkngeyyo Negeb.

    AbramWam Kore Kubolkwarlah Egypt.Genesis 12:10-20

    12:3 Galatians 3:8 12:7 Acts 7:5; Galatians 3:16

  • Genesis 12:10 16 Genesis 13:910 Kaluk kumekbe kunred kubolkwarlah Canaan wanjh djewkwarrewong bolkdar-

    lehminj dja manme birriyawarreni. Dja bu bolkwarreminj duninjh, manme birrid-jalyawarreni bulkkidj, kunu wanjh Abram koluy wam kore kubolkwarlah Egypt bakumekbe kadjalwohni waken. 11-12 Bu darnkih bebmeng kore Egypt Abram bimar-neyimeng Sarai ngalbininjkobeng nuye, yimeng, “Ngaye ngaburrbun bu ngudda dalukyikukmakkaykenh, dja bu bininj nawu Egyptbeh ngundinan kaluk kabirriyime bungudda ngalbininjkobeng ngardduk, wanjh kunu ngandibun ngarrowen, dja nguddangundibawon yirrarrkid. 13Wanjh yibenmarneyimen bu ngudda ngarrdanginj, ba ngan-dinahnan ngandimarneyime kunmak nguddakah, dja mak minj ngandibun, ngandiba-won ngarrarrkid nguddakah.”

    14 Wanjh bu Abram bebmeng kore Egypt, kaluk bininj nawu Egyptbeh birrinangbu ngalmekbe daluk ngalkukmakkaykenhni duninjh. 15 Bu bininj birringeykimuknawu birrimarnedurrkmirri Pharaoh nawu nungka king wohrnani kore Egypt, bubedda birrinang wanjh birrikukburlumeng kore Pharaoh, dja birrimey birrikang korePharaoh kunrurrk nuye. 16Kunmekbekenh kunu Pharaoh bimarnekurduyimeng Abramkunmak ngalengkah, dja biwong Abram sheep, bulikki, donkey nawu narahrangem djangaldahdaluk, dja mak bininj dja daluk nawu birrimarnedurrkmirri, dja mak mayhnawern nawu camel.

    17 Wanjh Yawey benmarnemarnbom kunyid bedberre Pharaoh dja nawu birrihdjar-rkni kore kunrurrk nuye, kunkihkimuk kundjak benhmangi, bu Saraikenh ngalbu Abramnuyeni ngalbininjkobeng. 18 Wanjh Pharaoh bikayhmeng Abram, dja bimarneyimeng,“Njale bu kuhni kanmarnekurduyimeng? Njalekah minj kanmarneyimeninj bu ngalengngalbininjkobeng ke? 19 Dja njalekah yiyimeng bu ngaleng ngunedanginj ba kunungayengameyngamarnbomngalbininjkobengngardduk? Yina, ngahliwanjhngalbinin-jkobeng ke, yikamak yidjallaywi.” 20Pharaoh benwokrayekwong bininj nuye Abramkah,dja bedda birrimunkeweng ngalbininjkobeng dorrengh nuye, dja mak yehyeng rowknawu karrmi.

    13Abram Dja Lot Benebaworrinj Benebebbehwam.Genesis 13:1-18

    1 Wanjh kunmekbekenh kunu Abram bolkbawong Egypt, wanjh dolkkang wamkore Negeb, nungka mak ngalbininjkobeng nuye dja yehyeng rowk nawu karrmi, djaLot warridj birridjarrkwam. 2 Abram wanjh nungka wernhkukenminj, kaluk karrminawern mayh, dja mak money yiman silver dja gold. 3 Abram rengehrey yeledj,Negeb bolkbawong, djalwam kore Bethel, dja bebmeng kured kubulkayh kore Betheldja Ai, kore kerrngehkenhni nameng dabburlin nuye. 4 Kaluk kumekbe kunu korekerrngehkenh altar marnbom kunwardde yiwarrudjkenh. Wanjh kumekbe Abramyiwarrudj yawoyhdanginj biyawoyhkayhmeng Yawey kunngey nuye.

    5 Dja Lot nawu benedjarrkrey Abram, nungkamak karrmimirndewernmayhbubuyikadja mak dabburlin nawern. 6 Minj bolkmakniwirrinj, minj manwern manme diwirrinjbu yimankek benedjarrkniwirrinj, dja nawern yehyeng benebebbehkarrmi, wanjh kunukunmekbekenh minj benedjarrkniwirrinj. 7 Wanjh kunyid ngalmeng berrewonengbininj nawu bindimarnedurrkmirri, kaluk bedman nawu Abram birrimarnenahnanimayh, dja mak bedman nawu Lot nuye birrimarnenahnani wanjh birridangwerreni.Kaluk kumekbe bininj nawu birrihyingkihni kumekbe kunred kubolkwarlah wanjhbirrikang Canaan, dja mak bininj nawu birringeyyoy Periz nuye.

    8 Wanjh Abram bimarneyimeng Lot, “Yuwn ngarrdurren ngudda ngaye, dja yuwnmak kabirridurren ngudda ke bininj nawu mayh kabirrinahnan dja ngardduk bininj, djangad wanjh ngarrmud. 9 Dja yiddok minj yibolknan kabolkwarlah, ngarrkuklarlmirrangarrbebbehre. Bu ngudda yibolkdjarrngbun yire kudjakku wanjh bonj ngaye ngarekukun, dja bu ngudda yibolkdjarrngbun yire kukun, wanjh bonj ngaye ngare kudjakku.”

  • Genesis 13:10 17 Genesis 14:810 Wanjh Lot bolknang rowk kabbal kanjdjikanjdji ngarre Jordan mankabo, dja nang

    bokimukni, dja yiman kayime njilhmi karrmi kubolkwarlahkenh djahdjalley darnkihkore Zoar, bolkrohrokni yiman kayime bu kore manme Yawey dudji kore Eden, djayiman kayime kubolkwarlah Egypt warridj. Dja bu kunmekbe Yawey minj bangme-bolkbularrbuyinj Sodom dja Gomorrah. 11Wanjh kunu Lot bolkdjarrngbom kunmekbekabbal rowk ngarre kanjdjikanjdji Jordan mankabo, dja djahdjalrey koyek, wanjh kunukunmekbe benebebbehmunkewerrinj. 12Abramwanjh ni kore kubolkwarlah Canaan, djaLot ningihni kore kubolkkihkimuk kanjdjikanjdji kore kabbal ngarre Jordan mankabo.Kaluk nungka nameng dabburlin nuye darnkih kore kunred Sodom. 13 Dja bininj nawubirrihni kore Sodom bedda wanjh birrihdjalkadjungi kunwarre, birrihmarneyimi Yaweykunwarre duninjh.

    14-15 Bu Lot bibawong, wanjh kalukburrk Yawey bimarneyimeng Abram, yimeng,“Kore yihdi, wanjh yibolkna kakbi, walem, koyek mak karrikad, kumekbe rowk djarrehkore yihbolknan, kaluk ngaye bolkwon ngudda dja nawu ngudda ke yibenkebmawahme,kabirribolkkarrme djalmunguyh munguyh. 16Dja ngaye kaluk ngabenmarnbun nguddake nawu yibenkebmawahme kabirrimirndewernmerren duninjh, yiman kayime kund-julng rerrih kabirrimirndeyimerran. Bu yiman bininj kamirnderohrokme kundjulngngarre kurorre, wanjh ngudda ke nawu yibenkebmawahme yimankek bedmanwalikabindimirnderohrokme. 17 Wanjh yirrolkka, yidjallay kubolkbubuyika djarreh korekuninjkunu kubolkwarlah, kunmekbe yikurduyimen dja ngaye bolkwon ngudda.”

    18 Kunu Abrammadjwabkeng dabburlin nuye dja wam ni kore darnkih oak dulkdingi-hdi mandulkkuken nuye Mamre kore Hebron, dja kumekbe Abram marnbom altarkunwardde yiwarrudjkenh Yawey nuye.

    14Abram Bimdurndiweng Nawu Lot.Genesis 14:1-16

    1 Kaluk bu kumekbewanjh kunkarrngbakmeng kings birriwohrnani. Bedda nawuAm-raphel nawu wohrnani kore kabolkngeyyo Shinar, dja mak Arioch nawu wohrnani korekabolkngeyyo Ellasar, Kedorlaomer nawuwohrnani kore Elam, dja Tidal nawuwohrnanikore Goyim. 2Wanjh bedda birrimarnbom kunyid, bindibuni birribuyika kunbidkukudjinawu birribuyika kings, kaluk Bera nawu wohrnani kore Sodom, Birsha nawu wohrnanikore Gomorrah, Shinab nawu wohrnani kore Admah, Shemeber nawu wohrnani koreZeboiim, djamak king nawuwohrnani kore Bela, kumekbe kunredwarridj kabolkngeyyoZoar. 3Birrimekbe nawu kunbidkukudji kings birriwokmarnburrinj birriraworrinj kabir-ribidyikarrmerrenkenh kore kanjdjikanjdji ngarre Siddim, kore bolkkime kabongeyyo“Kurrula Manbu Manbodjirla”. 4 Nawu Kedorlaomer benmarnbom birrimekbe kingsbu birrimarnedurrkmirri kunkuyeng yiman 12 mandjewk, dja bu mandjewkbuyikathirteen, bedda wanjh birriwarnyakminj, minj birriyawoyhmarrkmayi.

    5Wanjh bumandjewkbuyika fourteen, Kedorlaomer dja bedman nawu birriwokmarn-burrinj kabirribidyikarrmerrenkenh, wanjh birrimwam miwadj dorrengh bedberre, djabindibom bininj nawu birringeyyoy Rephaim kore kunbolk bolkngeyyoy Ashteroth-Karnaim, dja mak bindibom bininj nawu birringeyyoy Zuz kore kunred nuye Ham,dja mak bindibom bininj nawu Em benkebmawahmeng kore kunbolk bolkngeyyoyShaveh-Kiriathaim. 6 Dja mak bindibom bininj nawu Hor benkebmawahmeng korekuwarddekimuk ngarre kunbolk Seir, wanjh bedda rowk bindibuni, birrihdjalwam kalukbirriburnbom kore kunred El-Paran kore darnkih kubolkdarleh. 7 Bu bindibom rowkwanjh birridurndi kore En-Mishpat, kumekbe kunred warridj kabolkngeyyo Kadesh,wanjh bindibom bindimarnebolkmarladjwong kunred bedberre bininj nawu Amalekbirringeyyoy dja mak nawu Amor benkebmawahmeng birrihni kore kunred Hazazon-Tamar.

    8 Wanjh kumekbe kunbidkukudji kings nawu birriwohrnani kore Sodom, Gomorrah,Admah, Zeboiim dja Bela Zoar, wanjh bindimey miwadj bedberre birriraworrinj ba

  • Genesis 14:9 18 Genesis 14:24

    bu kabirriburren kore kanjdjikanjdji ngarre Siddim. 9 Wanjh bindibuni Kedorlaomernawu king wohrnani kore Elam, Tidal nawu wohrnani kore Goyim, Amraphel nawuwohrnani kore Shinar, dja Arioch nawu wohrnani kore Ellasar, kaluk bedman nawukunkarrngbakmeng kings wanjh bindibalbuni nawu bedman kunbidkukudji king.

    10 Kaluk kumekbe kore kanjdjikanjdji ngarre Siddim wanjh kudjorlokwernni, koremankalkkid bitumen kalkkidyongoyoy, dja bu king nawu benewohrnani kore Sodomdja Gomorrah bu bedda benekelerlobmeng, yikahwi bininj berrewoneng birrimankangkore kudjorlohdjorlok, dja birribuyika birrikelerlobmerrinj kore birriwarddebidomkuwarddewardde. 11 Dja nawu bedman kunkarrngbakmeng kings nawu birridjarrkreynawu bindiwidnani bindibom, wanjh birrikang rowk yehyeng bedberre bininj nawubirrihni kore Sodom dja Gomorrah, dja manme rowk bedberre birrikang dja birriwam.12 Dja warridj birridarrkidmey dja birrikang Lot, nawu Abram benedanginj biwakwam,nawu nungka kumekbe ni kore Sodom, dja mak birrikang nawu yehyeng nuye wanjhbirridjarrkwam.

    13 Kaluk nakudji nawu kelerlobmeng, wam bimarneyimeng Abram nawu Hebrewbininj. Dja Abram ni darnkih kore mandulkkuken dulkdingihdi nuyeni Mamre nawubininj bedberre birringeyyoy Amor, nawu birridanginj Eshcol dja Aner, nawu bedda bir-riwokmarnburrinj Abramkabirribidyikarrmerrenkenh. 14BuAbrambekkang bunungkanawu benemud birrikelehmeng birrimey birrikang, wanjh nungka benkayhmeng 318bininj nawu birriburrbuni bu kabirriburrenkenh, nawu bedda birridanginj kore nungkaAbram kunred nuye, dja wanjh bedda bindikadjuy, birridjalwam kore kunred Danbirribebmeng. 15 Dja bu kukak Abram benlarlmey bininj nuye nawu birriburreni,wanjh bindibom bindikadjuy kore kunred Hobah birribebmeng, kaluk kakbikah kunredDamascus. 16 Dja nungka Abram durndiweng rowk yehyeng, dja mak bimdurndiwengLot nawu namud nuye dja mak yehyeng nawu Lot nuyeni, dja mak morlehmorlenj djabirribuyika bininj nawu bindikang.

    Nawu Melchizadek Bimarneyimeng Kunwok Kunmak Nuye Abram.Genesis 14:17-24

    17 Wanjh bu Abram kumdurndi bu benbom Kedorlaomer dja birribuyika kings nawunungka birribidyikarrmerreni, wanjh king nawu wohrnani kore Sodom kumbebmengkabirrabke kore kanjdjikanjdji ngarre kunred Shaveh, kaluk kumekbe kunngey kameny-ime, “King nuye Kanjdjikanjdji”. 18 Wanjh Melchizedek nawu king bu wohrnani korekunred Salem, nungka kumyibebmeng buriddi dja wine, nungka wanjh priestni yiwar-rudj dingihdi nuye God nawu Kawernhwohrnan duninjh. 19Wanjh nungka Melchizedekkunmak kunwok bimarneyimeng Abram, yimeng, “Ngadjare God ngunmarnekurduyimekunmak Abram, nawu nungka God Kawernhwohrnan duninjh, nawu bolkmarnbomkaddum dja kurorre. 20 Dja ngaburlume God nawu Kawernhwohrnan duninjh nawungunbidyikarrmeng yibenbom nawu ngundiwidnani.” Wanjh Abram yiman larlmeyyehyeng rowk nawumey dja tenmadjyoy, wanjh nakudji kore tenbehAbrambimadjwoyiMelchizedek.

    21 Dja namekbe king nawu wohrnani kore Sodom yimeng, “Kanwo ngaye nawu bininjrowk ngardduk, dja nawu yehyeng, wanjh ngudda yidjalkarrmen yingan ke.” 22-23 DjaAbram bimarneyimeng namekbe king nawu wohrnani kore Sodom, yimeng, “Ngayengabidwayhmeng nuye YaweyGod nawernhkuken duninjh nawu bolkmarnbomkaddumdja kurorre, dja ngawokkurrmerrinj nuye kunwok kunrayek duninjh, ngayimeng buminj njale ngaye ngakan nawu ngudda ke, minj mak ngawohkan kunyarl kunkudji, djamak kunyarl ngarre nawu yirrengedjongburren, minj ngakan ba minj ngudda kalukyiwohyime bu marndi yimankek ngudda kankukenhmeng. 24 Minj njale ngakan, djalbonj ngakang nawu bininj ngardduk birringuneng, dja nawu yilarlmang yibenwonbedberre bininj nawu ngarridjarrkwam yiman Aner, Eshcol dja Mamre, bedda yibenwonawu bedberre.”14:20 Hebrews 7:1-10

  • Genesis 15:1 19 Genesis 15:1815

    Bu God Wokkurrmerrinj Biberrebbom Nawu Abram.Genesis 15:1-21

    1 Kaluk rerrikah, Yawey nuye kunwok bimarnebebmeng Abram bu yiman biwaralnanirerrih, bu nungka Yawey yimeng, “Abram, yuwn yikele, dja ngaye yiman ngakan-dename ke, ngabenngurdke bu yimankek ngundibun, dja kaluk ngaye karremulewanbu kunkimuk duninjh.” 2 Dja Abram yimeng, “Aba, ngudda Yawey nawu yidjal-wohrnan rowk, kaluk njale yimankek ngudda kanwon, dja ngaye munguyh wurdyawyakngahre, dja ngawakwan wanjh Eliezer nawu nakang Damascus wanjh kamang ngarddukyehyeng?” 3 Mak Abram yimeng, “Yina, ngudda minj wurdyaw kanwoyi, wanjhkunu nakudji nawu nganmarnedurrkmirri nungka wanjh kamang rowk ngardduk bungawakwan.”

    4 Wanjh kaluk kuninjkunu kunwok Yawey bimarneyimeng, yimeng, “Minj nungkakamang nawu ke yehyeng, dja yingan ke wurdyaw nawu kaluk rerrihkah yibornan korekunburrk ke, namekbe kaluk kamang rowk.” 5Dja Yawey bibebkeng Abram kuberrk djayimeng, “Kaddum yingolna, wardibu yimirnderohrokmenmankokkarrng? Wanjh nawungudda yibenkebmawahme yiman kunmekbe rerrih kabirrimirndeyimerran!”

    6 Wanjh Abram biwoybukwong Yawey bu bimarneyimeng, wanjh kunmekbekenhYawey yimeng, “Abram nungka namak kore ngaye.” 7 Mak Yawey bimarneyimeng,“Ngaye wanjh Yawey nawu bebkeng kunredbeh bolkngeyyoy Ur, kore bininj nawuChaldea kabirrini, djahdjalmikani ba bolkwon kondanjkunu kunred kubolkwarlah yi-bolkkarrme.” 8 Dja Abram yimeng, “Ngudda Yawey nawu yidjalwohrnan rowk, kalukbaleh kayimerran ba ngaburrbun bu ngaye ngabolkmang rowk?” 9Wanjh Yawey bimar-neyimeng, “Kanmarneka bulikki ngaldaluk, mak goat ngaldaluk, dja sheep narangem,kalukmandjewk bedberrewanjh danjbik, dja yimkawarridj dorddorok djamak korlobokyaw.” 10 Wanjh Abram benmey rowk bimmarnekang wanjh benkukwarlaybom ben-bebbehkukwarlaykurrmekurrmeng, dja nawu mayhmayh minj benbenekukwarlabuyidja benbenedjalkukmokenkurrmeng. 11Wanjh bu marram kumkoluy kore mayh kuky-ohkukyoy, wanjh Abram benkelehmeng.

    12 Bu balhdungyibmi Abram keyonginj wanjh kerroweng duninjh, wanjh yimankundulmuk kunkak bibarrkbom bikelehmeng duninjh. 13Wanjh Yawey bimarneyimeng,“Kuninjkunu wanjh yiburrbu bu woybukkih nawu ngudda ke yibenkebmawahme kalukkabirridjalwohni kore kunred kubolkwarlah minj bedman bedberrekih, dja birribuyikakabindibongkarrme dja kabindimarnbun kabirridurrkmirri bedberre, dja kabindimar-neyime kunwarre yiman kabindikuyindombuyhwe bu mandjewk 400. 14 Dja ngayekaluk ngabendung birrimekbe nawu birriredbo nawu kabindimarnedurrkmirri, djakaluk rerrikah ngudda ke bininj kabirrimbebme, nadjalwern duninjh yehyeng dorrenghkabirrimyibebme. 15 Dja nguddambu, bonj, ngudda kaluk yirrowen bu yiwernhko-hbanjmen duninjh dja ngundikukdudjeng. Kaluk yimalngre kore mawahmawah kebirriyingkihmalngdokmeng, kaluk kunmodmikenh dorrengh. 16 Kaluk bu nguddayibenbornan, dja bedmanwali kabindibornan, dja bedmanwali kabindibornan, djamak bedmanwali, wanjh kaluk kunmekbe wanjh ngudda ke nawu yibenkebmawahmekabirrimdurndeng kondah, dja med rerrih, bininj nawu Amor benkebmawahmeng minjbangmewernhwernmerrimeninj kunwarre bedberre.”

    17Wanjh bu dungyibmeng dja ngokdanj, kaluk bebmeng djabbirlana kunakkenh kalukkundolng dorrengh, mak kunkong manbu manwoldjen dorrengh, wanjh bu benebeb-meng wanjh benewam kubulkayh kore kukdakukdarrahyoy. 18Wanjh bu kundjalmekbekunbarnangarra Yawey wokkurrmerrinj bimarneyimeng Abram biberrebbom, yimeng,“Kaluk ngudda ke nawu yibenkebmawahmengaye ngabenbolkwon kondanjkunu kunred15:5 Romans 4:18; Hebrews 11:12 15:6 Romans 4:3; Galatians 3:6; James 2:23

  • Genesis 15:19-21 20 Genesis 16:14kubolkwarlah, kabolkdedjdjingmang kore mankabo ngarre Egypt, kadjalewi kabolk-burnbun kore mankuken mankabo manbu Euphrates. 19-21 Kaluk kunred kubolkwarlahbedberre nawu Ken benkebmawahmeng, dja nawu Keniz benkebmawahmeng, djanawu Kadmon benkebmawahmeng, dja mak ngabenbolkwon ke mawahmawah bed-berre kunred nawu Heth benkebmawahmeng, nawu Periz benkebmawahmeng, nawubirringeyyoy Reph, djamak bininj nawu Amor benkebmawahmeng, djamak bininj nawubirrikang Canaan, dja nawu Girgash benkebmawahmeng, dja mak bininj nawu birrikangJebus.”

    16Ngalbu Hagar Biyawmey Ishmael.Genesis 16:1-16

    1 Kaluk Sarai ngalbu Abram ngalbininjkobeng nuye minj bimarneyawmayi. Dja Saraibikarrmeng ngalkudji ngalyawk ngalbu Egyptbeh ngalbu Sarai bimarnedurrkmirri, djangaleng wanjh ngeyyoy Hagar. 2 Wanjh Sarai bimarneyimeng Abram, yimeng, “Yina,Yawey wanjh nganmarnbom minj ngayawmang, wanjh yima ngalbu nganmarnedurrk-mirri, dja nguneyuwn, kunubewu ngaleng kayawmang wanjh namekbe ngaye ngarddukwurdyaw.” Wanjh Abram biwokmarrkmey bu Sarai bimarneyimeng. 3 Wanjh kunu buAbram ni kore kubolkwarlah Canaan bu mandjewk ten, Sarai ngalu ngalbininjkobengnuye bikang ngalbu bimarnedurrkmirri ngalbu Egyptbeh, dja biwong Abram kabeneyo.4Wanjh beneyonginj dja kaluk Hagar yawkani.

    Dja bu Hagar narrinj wurdyaw kahkan wanjh kunu biwidnani Sarai ngalbu bi-marnewohrnani. 5Wanjh Sarai bimarneyimeng Abram, yimeng, “Ngudda welengnamebu ngaleng nganwidnan, ngaye wong ngardduk ngalbu nganmarnedurrkmirri nguney-onginj, dja bolkkime bu ngaleng narrinj wurdyaw kahkan, wanjh ngaye nganwidnan.Ngadjare Yawey kandjadme ngarrku, kayime nangale warrewong, ngaye dja kunubewungudda.” 6Wanjh Abram bimarneyimeng Sarai, yimeng, “Yina, ngaleng wanjh nguddahke bu ngunmarnedurrkmirri, yimarnekurduyimen nawu ngudda yidjare.” Wanjh Saraibinjilngwarrewoni bulkkidj, wanjh kunu Hagar kelerlobmeng bibawong.

    7 Kaluk nawu angel nuye Yawey bingalkeng Hagar kore kukku manbu njilhmikore kubolkdarlehni, kaluk manmekbe manbu njilhmi, kaluk darnkih kore manbolhmanbu kahre kore kabolkngeyyo Shur. 8 Wanjh angel yimeng, “Hagar, ngudda ngalbuyimarnedurrkmirri Sarai, balehbeh yimwam, dja baleh yire?” Ngaleng yimeng, “Ngayengakelerlobmeng ngabawong Sarai ngalbu nganmarnewohrnan.” 9 Wanjh angel nuyeYaweybimarneyimeng, “Yirrurnde kore ngalengngalbungunmarnewohrnandja yiwok-marrkma kore ngaleng ngunmarneyime.”

    10 Mak angel yimeng, “Ngaye wanjh Yawey. Ngaye ngamirndewernwon nawungudda ke nawu yibenkebmakkahme, dja kabirrimirndewernmerren, minj nangalekabenmirnderohrokme.” 11 Mak kuhni warridj angel nawu Yawey nuye bimarneyi-meng, “Yina, ngudda wanjh bolkkime yihkan wurdyaw, kaluk yiyawmang narangem,yingeykurrmen Ishmael, dja Yawey bekkang ngudda ke kunnjilngwarre.”* 12 “Kaluknungka kayimerran bininj nawu yiman donkey nawu kele, nungka yiman kabenwidnanbirribuyika, dja birribuyika kabirriwidnan, dja nungka kayidngalhngalke bedberre rowknawu birridanginj.”

    13 Wanjh Hagar bingeykurrmeng Yawey bimarnewokdanj, bingeykurrmeng, “Nguddawanjh God nawu ngarrinan.” Dja ngaleng yimeng, “Ngaye wanjh nganang namekbenawu ngannan dja minj kanbuyinj.” 14Wanjh kunmekbekenh kunu ngaleng bongeykur-rmeng kunngad manbu boyoy, bongeykurrmeng. “Kungad nuye nawu kadjalmimbimunguyh dja nganhnan ngaye.”† Kadjalboyo munguyh kumekbe kubulkayh koreKadesh dja Bered.* 16:11 Kunngey Ishmael, kayime “God nganbekkabekkan.” † 16:14 Kore Hebrew ngeykurrmeng “Beer LahaiRoi”.

  • Genesis 16:15 21 Genesis 17:14

    15 Wanjh Hagar bimarneyawmey Abram beywurd nuye, dja Abram bingeykurrmengIshmael. 16Abram wanjh mandjewk nuyeni 86 bu Hagar bimarneyawmey Ishmael.

    17GodNawuYaweyYawoyhwokkurrmerrinj Bedberre AbramDjaNawuNungka Benkebmawah-

    meng.Genesis 17:1-9

    1 Kaluk bu Abram mandjewk nuyeni yimerranj 99, wanjh Yawey bimarnebukkarrinjdja yimeng, “Ngayewanjh El-Shaddai.* Ngudda kanwokma, djamunguyh yidjalkurduyi-menmandjad bu kundjalmak. 2Ngaye ngawokrayekworren kore ngawokkurrmerren djaberrebbun ngudda, dja ngaye ngabenmirndewernwon bulkkidj nawu ngudda yibenkeb-mawahme.”

    3 Wanjh Abram mankang kunkeb bolkdoy kurorre, dja God bimarneyimeng, 4 “Djangayembu, kuhni wanjh ngardduk bu ngawokkurrmerren berrebbun ngudda, wanjhngudda kaluk yiyimerran Mawah bedberre birribebbehmirndewern nawu birrired-bobubuyika. 5 Bonj yingeyyoy Abram†, dja yidjalngeyyo Abraham, dja ngaye marnbunngudda bu yiyimerran Mawah bedberre birribebbehmirndewern nawu birriredbo. ‡6 Ngaye marnbun bu birriwern duninjh yibenkebmawahme, kaluk ngaye marnbunyiyimerran birribebbehmirndebubuyika birriredbo, dja kings kabirrimbebmerren korenguddahbehnawuyibenkebmawahme. 7Djamakngayengarayekwonkunwokngarddukngawokkurrmerren ba minj kawokyakmen kore ngaye berrebbun ngudda dja nawuyibenkebmawahme rowk bu djalmunguyh munguyh. Ngaye wanjh ngadjalyime Godke dja mak bedman bedberre God, nawu kaluk yibenkebmawahme. 8 Kondah kubolk-warlah Canaan kore bolkkime ngudda wakewaken yidjalwodjalwohre, wanjh ngayekaluk bolkwon kondanjkunu kubolkwarlah rowk, ngudda dja nawu yibenkebmawahme,ngudda ngurridjalbolkkarrme bu munguyh, dja ngaye ngadjalyime God bedberre beddadorrengh nawu yibenkebmawahme.”

    9 Wanjh God bimarneyimeng Abraham, “Ngudda wanjh kanwokkarrmen kunwokngardduk bu ngawokkurrmerrinj berrebbom ngudda, dja nawu yibenkebmawahmebedmanwali ngandiwokkarrme djalmunguyh.”

    Bu Yawey Benbengdayhkeng Kabirrilakkayenworrenkenh.Genesis 17:10-14

    10 Dja mak God bimarneyimeng Abraham, “Kuhni wanjh ngardduk kunwok bungawokkurrmerrinj bu berrebbom ngudda dja nawu yibenkebmawahme, nawu kun-wok ngudda kandiwokkarrme. Kaluk narahrangem rowk nawu ngurridjarrkni nanuwanjh ngurridjallakkayenworrimen. 11 Ngurriwern ngurrilakkayenworrimen rowk,kuhni wanjh ngurrimulewarren bu ngaye ngawokkurrmerrinj ngudda berrebbom.12 Djalmunguyh nawu rerrererre kabirridangerren narahrangem rowk nawu ngur-rini kaluk ngurrbenlakkayenwo rowk, bu kabirriyawdangen kaluk kunkodjke eightbedberre, ngurrbenlakkayenwo rowk, kaluk bedda dorrengh nawu ngundimarnedur-rkmirri ngudberre nawu minj ngudberre Mawah, kaluk nawu bedman kabirridan-gen kore kured ngudberre ngurrini, dja mak bedman nawu ngurrbenkarremulewanngurrbenwon kunwardde birriwokbubuyika.” 13 “Bedda wanjh ngurrbenlakkayenworowk nawu ngundimarnedurrkmirri, nawu kabirridangen kore ngurrini dja mak nawungurrbenkarremulewan. Kuhni bu ngurrikurduyime wanjh kunwok ngardduk bungawokkurrmerrinj bu berrebbom wanjh yiman kawokbimbuyindangen kuburrk ngud-berre djalmunguyh. 14 Kaluk narangem nawu minj ngurrilakkayenwon wanjh nungkakayimerran yiman minj ngurrimud, dja nungka wanjh bakkeng kunwok ngardduk bungawokkurrmerrinj berrebbom.”* 17:1 Mahni Hebrew kunngey kayime “God nawu Ngarrulkkarrekimuk Duninjh”. † 17:5 Kunngey Abramkayime “Kornkumo Nangeykimuk.” ‡ 17:5 Kunngey Abraham kayime “Nawu Benbornnang Birriwern.”

  • Genesis 17:15 22 Genesis 18:2God Wokkurrmerrinj Bu Ngalbu Sarai Kabimarneyawmang Abraham.Genesis 17:15-22

    15DjamakGod bimarneyimengAbraham, yimeng, “Ngalbu ngalbininjkobeng ke Sarai,bonj yingeybun Sarai, dja kaluk kadjalngeyyo Sarah§. 16 Ngaye kaluk ngamarnekur-duyime kunmak dja woybukkih ngaye won beywurd ke, bu ngaleng ngunmarneyaw-mang. Ngaye ngamarnekurduyime kunmak ba kayimerran Makkah bedberre bininjnawu birribebbehmirndewern birriredbobuyika, dja ngaleng nawu kabenkebmakkahmewanjh kumekbebeh kabirrimbebmerren kings nawu kabindimarnewohrnan bininj nawubirribebbehmirndewern.”

    17 Wanjh Abrahammankang kunkeb bolkdoy kurorre djekmeng dja nungan baybaywiyimeng, “Yiddok bininj kayawbornan beywurd bu mandjewk nuye one hundred? Djayiddok Sarah kayawmang wurdyaw bu mandjewk ngalengngarre ninety?” 18 Dja Abra-ham bimarneyimeng God, yimeng, “Bonj, yiddok minj yidjalbawon Ishmael ngarddukbeywurd? Kamak bu nungka dorrengh yimarnekurduyime kunmak.”

    19 Dja God yimeng, “Burrkyak, dja Sarah ngalbininjkobeng ke ngaleng woybukkihngunmarneyawmang beywurd, kaluk ngudda yingeykurrmen Isaac.* Wanjh ngamarn-erayekworren nuye kunwok ngardduk dja minj kayakmen, kaluk ngawokkurrmerrenngaberrebbun nungka dja nawu kabenkebmawahme djalmunguyh munguyh. 20 Djawanjh Ishmael nawu, ngaye bekkang bu ngudda kandjawam Ishmaelkah. Yina, woy-bukkih ngaye kaluk ngamarnekurduyime kunmak, dja ngamarnbun birriwern kaben-bornan, dja ngamirndewernwon duninjh nawu kabenkebmawahme. Nungka kalukMawah bedberre twelve nawu kabindimarnewohrnan birrimirndebubuyika bininj nawutwelve birriredbo, dja ngaye ngabenmarnbun nungka nuye nawu kabenkebmawahmekabirriyimerran birriredbo nawu birrikuken. 21 Dja ngaleng manbu kunwok ngarddukngarayekwon, kaluk ngawokkurrmerren ngaberrebbun Isaac nawu Sarah kaluk ngun-marneyawmang, bu ngaye ngarrungname bu dird twelve kayakmen.” 22Kuhni rowk Godyakwong kore Abraham benewokdi, wanjh bibawong bidbom.

    Abraham Benlakkayenwong Nawu Bininj Nuye.Genesis 17:23-27

    23 Wanjh kundjalmekbe kunbarnangarra Abraham bikang Ishmael nawu beywurdnuye, dja mak benkang rowk bininj nawu birrimarnedurrkmirri, bedman nawu bir-ridanginj kore kured nuye, dja mak bedman nawu karremulewam bedberre, kun-wardde benwong birribuyika, kaluk narahrangem rowk nawu birrini kured nuye, wanjhbenlakkayenwong rowk. Kuhni kurduyimeng bu God bimarneyimeng. 24 Abrahamnungka wanjh mandjewk nuyeni bu birrilakkayenworrinj wanjh 99, 25 dja mak bi-lakkayenwong beywurd nuye nawu Ishmael, dja nungka wanjh thirteen bu mandjewknuye. 26 Kundjalmekbe kunbarnangarra Abraham dja Ishmael nawu nuye beywurdbenedjarrklakkayenminj, 27 dja mak bininj rowk nawu birrini kured nuye, bedda dor-rengh nawu birrimarnedurrkmirri, bedman nawu birridanginj kured nuye dja bedmannawu birriwokbuyika benmarnekarremulewam, bedda rowk birridjarrklakkayenminjAbraham dorrengh.

    18Nawu Birridanjbik Angels Birribebmeng Kore Abraham Dja Sarah.Genesis 18:1-15

    1 Kaluk Yawey biyawoyhmarnebukkarrinj Abraham bu nungka reddi kore man-dulkkuken dulkdingihdi nuyeni Mamre. Kaluk barnangarraburrk bu wernhdungbah-bangni, bu Abraham ni kore kururrkdangmaye ngarre dabburlin nuye. 2Wanjh nungkabalwohnangbennangbininj danjbik kabirrihdi darnkihnuye. Bunungka bennangwanjhnungka rlobmeng kumekbe kururrkdangmayebeh, bendabkeng dja boddanj kanjdji§ 17:15 Kunngey Sarah kayime “Ngalbu king bibornnang.” * 17:19 Kunngey Isaac kayime “Nungka kadjekme.”

  • Genesis 18:3 23 Genesis 18:24kurorre. 3Dja yimeng, “Ngudda nawu ngurriwohrnan, bu ngudda ngurriyime yimankekngamak, yuwn kandibangmebawon ngaye nawu ngamarladj, dja med karridjalwohnin.4-5Bu ngudda kandidjalwohmarnebebmeng ngaye nawu ngahdurrkmirri ngudberre, djabu ngurrihwirle ngurrihre wanjh kab ngabomang kukku kunboyahwurd ngurridenged-jirridjburren dja ngurridjalwohngehmen kore kudjurle, dja ngare ngamang manmemanyahwurd, ngamkan ngudberre ngurringun, ba ngurringudjmakmen wanjh kunungurrire.” Bedda birriyimeng, “Mah, kunmekbe yikurduyimen.”

    6 Wanjh Abraham dokorrokmeng durndi kore Sarah kore dabburlin, dja bimarneyi-meng, “Werrkwerrk yirrudmamanwern kandidjdjawamanduyh, yikarrmen yikinjemenmanlodkilehkilelk.” 7Dja nungka rlobmeng kore bulikki mirndemirnderri, mey nakudjikukmak bulikki yaw nawu kanjkelk, dja biwong bininj nawu bimarnedurrkmirri, djanungka kinjeng werrkwerrk. 8 Wanjh Abraham kang manbu yiman cheese, dja makkundjikka dja bulikki yaw nawu ngokko kumyingkihmarnbuyindanj, dja benmarnekur-rmeng, dja nungka Abraham kumekbe kudjurle djahdjaldarnhdi bedberre bendangmad-buni birrihnguni.

    9 Wanjh bedda birridjawam, “Baleh Sarah ngalbu ngalbininjkobeng ke?” Abrahamyimeng, “Kururrk kahdi kore dabburlin.” 10 Wanjh Yawey yimeng, “Ngaye woybukkihngamdurndeng bu mandjewkbuyika, dja bu kumekbe kabolkyime, wanjh ngalbinin-jkobeng ke Sarah kayawmang narangem.”

    Sarah wanjh ngaleng bihbekkani bu dingihdi kore dabburlin kururrkdangmaye, kalukkubodme nuye. 11 Kaluk Abraham dja Sarah bedda wanjh benewernhkohbanjni, djayakminj ngarreni Sarah bu yimankek wurdyaw yawmayi. 12 Wanjh kunu ngalengmanSarah djekmeng baybaywi dja yimeng, “Bu ngaye ngakohbanjminj dja mak nabin-injkobeng ngardduk nakohbanj warridj, yiddok kuhni nganmarnekurduyimerran bungannjilngmarnbun?” 13 Wanjh Yawey bimarneyimeng Abraham, “Njalekah Sarahdjekmengdja ngalengmanmarneyimerrinj bu yimeng, ‘Yiddokwoybukkihngayawmangbu ngaye ngakohbanjminj?’ ” Wanjh nungka Yawey yimeng, 14 “Njale yimankek karayekkore ngaye nawu Yawey? Ngaye ngamdurndeng mandjewkbuyika bu ngarrungnameng,dja Sarah kaluk kayawmang narangem.” 15Wanjh Sarah keleni wanjh kunu yakwarrinjdja yimeng, “Ngaye minj ngadjekmeninj.” Dja nungka yimeng, “Ngudda yiyimeng djayidjekmeng.”

    Abraham Bidjawam God Kunred Sodomkenh.Genesis 18:16-33

    16Wanjh birrimekbe nawu bininj birridolkkang birribalhrey birribalhbolknani kanjdjikore Sodom, dja Abraham birribaldjarrkwam nungka kabendjalwohmunkewe wohkah.17WanjhYaweymarneyimerrinj, “Minj nukngayengamarnewarlkkanAbrahambubalehngaye ngokko darnkih ngakurduyime, 18dja nungka Abrahamnawu kabenkebmawahmekabirriyimerran birriredbo nawu birrikuken dja birringudjkimuk, dja kore nungkaAbraham kaluk ngabenmarnekurduyime kunmak birribebbehmirndebubuyika nawubirriredbo rowk kore kurorre. 19 Dja ngaye korroko ngadjalyingkihdjarrngbom ba bunungka kabenwokrayekrayekwon wurdwurd nuye dja bininj nawu kabirridjarrkni, babedda kabirrikurduyime kunmak ngandiwokmarrkmang nawu ngaye Yawey ngadjare,ba bu kunu ngaye nawu Yawey ngamarnekurduyime nawu ngaye ngaberrebbom nuye.”

    20 Wanjh Yawey bimarneyimeng Abraham, yimeng, “Wokwarlahminj duninjh nawungawobekkang bedberre nawu kabirrini kore Sodom dja Gomorrah, djaying kun-warre bedberre wernminj duninjh, 21 wanjh ngakolung nganan bu kunmekbe kun-warre duninjh kabirrihkurduyime nawu ngawobekkang, dja bu burrkyak, wanjh kunungaburrbun.” 22Wanjh nawu bininj bokenh beneborledmeng bindibawong benedjalleybenebalbolkyikani Sodom, dja Abraham djahdjaldi kore kumirrk nuye Yawey.

    23WanjhAbrahambimarnewamdarnkih dja yimeng, “Bungudda yibenbun birriwarrebininj yiddok woybukkih duninjh yibendjaldjarrkbun dorrengh nawu birrimak? 24 Buyimankek fifty bininj nawu birrimak kabirrini kore kumekbe kubolkkimuk, yiddok

  • Genesis 18:25 24 Genesis 19:5ngudda yibenbun rowk nawu kumekbe kabirrini, minj nuk kunu yibendarrkidbawonrowk bedberrekenh nawu fifty birrimak? 25 Ngudda minj nuk yiman kuhni yikurduy-ime, bu birriwarre yibenbun, minj ngudda yibendjarrkbun dorrengh nawu birrimak.Kunkudjiwi minj yibenbebbehmarneyime nawu birrimak dja birriwarre, kunukka minjngudda yikurduyime. Ngudda nawu kandjadme ngadberre bininj kubolkbubuyika rowk,wanjh woybukkih yidjalkurduyime kunmak.”

    26 Wanjh Yawey yimeng, “Bu ngaye ngabenngalke fifty bininj nawu birrimak korekubolkkimuk Sodom, wanjh bedda bedberrekenh ngabenbawon kabirridjaldarrkid bin-inj birriwern rowk nawu kumekbe kabirrini.”

    27 Wanjh Abraham yawoyhwokdanj yimeng, “Yina, bu ngaye bolkkime minj ngar-rangyemeninj bu ngawokdanj ke nawu Yiwohrnan Rowk, dja ngaye nawu yimanrerrih kundjulng mak kunyirrke, 28 wanjh yimankek bu djal forty five birrimak bininjkabirrini dja minj yiman fifty? Yiddok ngudda yibenbun rowk bininj nawu kumekbekubolkkimuk kabirrihni bu five yak nawu birrimak?” Nungka Yawey yimeng, “Bungaye kumekbe ngabenngalke forty five birrimak, wanjh minj ngabenbun bininj nawukumekbe kabirrini.”

    29 Wanjh kunyawoyhkudji Abraham wokdanj yimeng, “Bu yimankek djal fortybirrimak yibenngalke?” Wanjh Yawey yimeng, “Bu bedda bedberre nawu forty, minjngabenbun bininj.” 30 Wanjh Abraham yimeng, “Yuwn nuk kandung ngudda nawuYiwohrnan rowk, dja kanbawo ngawokdi. Dja bu djal thirty yibenngalke kumekbe?”Wanjh Yawey biwokmey, yimeng, “Minj ngabenbun bininj bu kumekbe ngabenngalkethirty nawu birrimak.” 31Abraham yimeng, “Yina, bu bolkkime minj ngarrangyemeninjngawokdanj ke nawu Yiwohrnan Rowk, dja bu yimankek djal twentywi yibenngalkekumekbe?” Wanjh Yawey yimeng, “Bedda twenty bedberre minj ngabenbun bininj.”

    32 Wanjh Abraham yimeng, “Yuwn nuk kandung, ngudda nawu Yiwohrnan rowk, djakanbawo ngayawoyhwokdi kunkudji, dja bu djal tenwi birrimak kumekbe yibenngalke?”Wanjh nungka Yawey biwokmey, yimeng, “Bedda bedberre nawu ten birrimak, minjngaye ngabenbun bininj nawu kabirrihni kumekbe kubolkkimuk.” 33BuYawey burnbombu benewokdi Abraham, wanjh nungka bibawong, dja Abraham durndi kured.

    19Angels Bokenh Benemarnebebmeng Nawu Lot.Genesis 19:1-14

    1 Benemekbe bininj bokenh nawu angels wanjh benebolkmey Sodom bu balhdungy-ibmi, dja Lot nungka ningihni kore kururrkdangmaye ngarre kubolkkimuk Sodom,dja bu nungka benbenenang nawu bininj bokenh nungka dolkkang benbenedabkengdja boddanj kanjdji rorrehrorrenani. 2 Dja benbenemarneyimeng, “Ngudda nawungunewohrnan, ngadjare ngunemre nguneyo kore kunrurrk ngardduk ngaye nawungamarladj. Kumekbe ngunedengedjirridjburren dja nguneyo, dja mak ngunedolkkanngunerewi bu kukabel.” Dja bedda beneyimeng, “Burrkyak, ngad nganeyo kondahkuberrk kore berrebboyen bininj kabirrimirndemornnamerren bu kabirriwokdikenh.”3 Dja nawu Lot kebbabiminj, benbenewernhdjawani wanjh kaluk benewokmarrkmeybirridjarrkngimeng kore nuye kunrurrk. Wanjh nungka benbenemarnemarnbom man-mak manme, dja kinjeng mandulmuk kandidjdjawa manbu minj karrmeninj manbunguklurlmeninjkenh, wanjh benenguneng.

    4 Bu minj birribangmekodjkeyuwirrinj wanjh bininj rowk nawu birrini kumekbekubolkkimuk Sodom, nawu birriyawurrinjni dja mak birridabborrabbolkni, birridjal-wern rowk wanjh birrirurrkdabkeng Lot nuye kunrurrk. 5 Dja birrimarnekayhmengLot, birriyimeng, “Baleh bininj nawu benemwam kore ngudda bolkkime? Yibenben-emdjalwohbebkemen ba ngad ngarrbenbenekukburrbun.” Kunmekbe birriyimeng, djabirridjareni yimankek birrikaliyuwirrinj bu djal bedman bininj deleng.

  • Genesis 19:6 25 Genesis 19:23

    6 Lot bebmeng kuberrk kore bininj birrihdi dja yerre kumdangbalhmeng, 7dja yimeng,“Ngaye djawahdjawan ngudberre nawu karridabbolk, yuwn kunmekbe ngurrikurduy-ime kundjalwarre. 8 Kandibekka marneyime ngudberre, ngaye ngabenbenekarrmengalbebeywurd bokenh nawuminj bininj birribangmeyuwirrinj, kab bedda ngabenben-embebkengurrbenbenemarneyimebubalehngudmanngurridjare, dja yuwnnjale ngur-rbenbenemarneyime nanih nawu bininj bokenh, dja bedda benemwam kore kunrurrkngardduk ngabenbenenahnan.”

    9 Dja bedda birriyimeng, “Yibalderrehmen nguddanu!” Dja mak birrimarneyimerrinjbu birribekkang nawu Lot,