iipua atalaepia. Balato neme ipane-mane waa-pene tomo oni lene siapusa lialane tupapi, palai tupapi,...

573

Transcript of iipua atalaepia. Balato neme ipane-mane waa-pene tomo oni lene siapusa lialane tupapi, palai tupapi,...

  • iiIPILI NUTESAMENE

    The New Testament in the Ipili Language of Papua New GuineaNupela Testamen long tokples Ipili long Niugini

    Copyright © 2008 Bible Society of Papua New Guinea℗ Faith Comes by HearingLanguage: IpiliTranslation by: Wycliffe Bible TranslatorsThis translation is made available to you under the terms of the Creative Commons Attribution-Noncommercial-No Derivativeslicense 4.0.You may share and redistribute this Bible translation or extracts from it in any format, provided that:

    You include the above copyright and source information.You do not sell this work for a profit.You do not change any of the words or punctuation of the Scriptures.

    Pictures included with Scriptures and other documents on this site are licensed just for use with those Scriptures and documents.For other uses, please contact the respective copyright owners.2013-12-11PDF generated using Haiola and XeLaTeX on 11 Jan 2020 from source files dated 29 Dec 20195864307b-f60d-5b59-a38f-2ddd464ca545

    http://www.ethnologue.org/language/ipihttp://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/

  • Contents

    FRT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1Matiyu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2Maki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76Luku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119Jone . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193Aposolo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 246Lomo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3181 Kotini . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3512 Kotini . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 383Galesia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 404Epesasa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 417Pilipai . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 427Kolosi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4341 Tesalonaika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4412 Tesalonaika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4471 Timoti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4512 Timoti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 460Taitasa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 467Pilimone . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 471Iputu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 473Jemesa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4971 Pita . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5052 Pita . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5151 Jone . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5212 Jone . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5293 Jone . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 530Jutu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 532Lapana Yane . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 535

    iii

  • 1

    IPILI NUTESAMENEThe New Testament in the Ipililanguage of Papua New GuineaNupela Testamen long tokples

    Ipili long Niugini

    Ipili NutesameneThe New Testament in the Ipili language

    of Papua New Guinea[ipi]

    Translation by Wycliffe Bible Translators© 2008 Bible Society of Papua New Guinea

    Print publication, 2008 by The BibleSociety of Papua New Guinea

    Web version2014, Wycliffe Bible Translators, Inc.

    www.Wycliffe.orghttp://pngscriptures.orgwww.ScriptureEarth.org

    This translation is made available to youunder the terms of the Creative Commonslicense (Attribution-Noncommercial-NoDerivative Works).http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/3.0

    Your are free to share — to copy, dis-tribute and transmit the text underthe following conditions:

    • Attribution. You must attribute thework to Wycliffe Bible Translators (butnot in anyway that suggests that theyendorse you or your use of the work).

    • Noncommercial. You may not use thiswork for commercial purposes.

    • No Derivative Works. You may notalter, transform, or build upon thiswork.

    • In addition, you have permission toport the text to different file formats,as long as you don’t change any of thetext or punctuation of the Bible.

    Notice — For any reuse or distribution,you must make clear to others the licenseterms of this work.Tok OraitDispela Buk Baibel i kam wantaim tokorait na lo bilong Creative CommonsAttribution-Noncommercial-No Deriva-tive Works license. Em i tok olsem yu kengivim kopi long narepela manmeri. Yu kenwokim kopi na givim long husat i laikim.Tasol, yu mas tok klia dispela samting ikam long http://tokplesbaibel.org. Yu no kenkisim mani na salim dispela. Yu mas givimnating. Na tu, yu no ken senisim Tok.Ol piksa i kamwantimol Baibel na narapelabuk i stap long dispela sait i gat tok oraitlong usim wantaim dispela samting tasol.Sapos yu laik narapela tok orait, yu masaskim husat i papa bilong copyright longdispela ol piksa.Sapos yu laik stretim samting i no oraitlong dispela tok orait, stretim tok, salimBuk Baibel, o tainim Tok bilong God longnupela tok ples, yu ken askim mipela.Olgeta tok orait na lo long tok ples En-glish i stap long http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/3.0/legalcode.Sapos yu gat askim long dispela, plis askimmipela.

    Pii Utupa Aninga Eyape LoAndape

    Gene Luu[tab]Gene Tomaki[tab]PepaYokone

  • Matiyu 1:1 2 Matiyu 1:20

    MATIYUGotena Pii Layene EpeneMatiyuto Pepa Peleane OkoJisasa Yumbane Yamena Gene TupaLuku 3:23-38

    1 Jisasa Kataisana yumbane yame atamaepeaini tupana gene tupa pepa okona pey-atane eya. Jisasa bala Dapiti yame okonamandiyene mindi ateaipia. Dapiti balaApatakame yame okona mandiyene mindiateaipia.*

    2 Wamba Apatakameto Aisake man-deaipia. Aisaketo Jekopo mandeaipia.Jekopoto Jutapi, Jutana amene tupapi,utupane mandeaipia. 3 Juta-la, wandaTema-la, okonelapo-mane Petesa, Seto-la, okonelapo mandeapele-pia. PetesatoEsotone mandeaipia. Esotoneto Lamomandeaipia.* 4 Lamoto Aminatapemandeaipia. Aminatapeto Nasone man-deaipia. Nasoneto Salamone mandeaipia.5 Salamone-la, wanda Leapa-la, okonelapo-mane Boasa mandeapele-pia. Boasa-la,wanda Luta-la, okonelapo-mane Opetamandeapele-pia. Opetato Jesi mandeaipia.6a Jesito kiŋi Dapiti mandeaipia.

    6b Dapitito Solomone mandeaipia.Wamba Solomone okona angini oko balaakali Yutaya okona wetene oko peteaipia.*7 Solomoneto Leapome mandeaipia.Leapometo Apiyamandeaipia. Apiyato Asamandeaipia. 8 Asato Josapata mandeaipia.Josapatato Jotama mandeaipia. JotamatoUsaya mandeaipia. 9 Usayato Jotamamandeaipia. Jotamato Easa mandeaipia.Easato Esakaya mandeaipia. 10 EsakayatoManasa mandeaipia. Manasato Emonemandeaipia. Emoneto Josaya mandeaipia.11 Josayato Jekonayapi, balana amenetupapi, utupane mandeaipia. Okoneangi, Bapilone yuu okona tane tupamaneIsatale tane wandakali tupa andi lo awuapeainipia.*

    12 Bapilone yuu okona tane tupamaneIsatale tane tupa andi lo awua peai-kola,Jekonayato Siatele mandeaipia. Siateleto

    Setapa-pele mandeaipia.* 13 Setapa-peletoApiata mandeaipia. Apiatato Elaya-kimimandeaipia. Elaya-kimito Eso mandeaipia.14 Esoto Setoko mandeaipia. SetokotoEkimi mandeaipia. Ekimito Eliyutu man-deaipia. 15 Eliyututo Eliasa mandeaipia.Eliasato Matane mandeaipia. MatanetoJekopo mandeaipia. 16 Jekopoto Josepemandeaipia. Josepe bala wanda Matiyaokona akalini. Matiyato Jisasa man-deaipia. Wandakali-mane Jisasana genemindi Kataisa lalaini.

    17 Wamba wetete Apatakame atea-angiipapo wato, Dapiti atea-angi giau loto,yumbane yame atama epeaini utupaneyame ingasa ateainipia. Dapiti ateaneokone angi atama ipapo wato, Bapilonetane tupamane Isatale tane tupa andilo awua peaini-angi giau loto, yumbaneyame atama epeaini tupa yame ingasateke ateainipia. Bapilone tane tupamaneIsatale tane tupa andi lo awua peainiokone angi atoto, ipapo wato, MatiyatoKataisa mandeane-angi giau loto, yum-bane yame atama epeaini tupa yame ingasateke ateainipia. Jisasana yumbane yameingasa tepo tupa pitaka wuane pua atamaepeainipia.

    Matiyato Jisasa Mandeane OkoLuku 2:1-7

    18 Matiyato Jisasa Kataisa mandeanepii temane okomane wua leya: WambaMatiya yame tupamane bala Josepenapeakale leaini tekeko, liyamba minamindiki naleapi wete, Oli Sipitisa okomaneandopane mindi Matiyana ininga petelea-kola, wandakali-mane Matiya balaandopane mindi mandulu-peya ya loandeaini-pia.* 19 Bala bakale lene Josepeoko bala akali epene tika-penemindi atoto,Matiya mo yala aya na-wakale loto, wandaoko kee nalene, mee tenga-mane tepawakale nembo tatawa paleaipia.

    20 Josepeto wuane nembo tatawapalea wete, kombeya-mane Akali Andaneokona enjole mindi epoto, Dapiti yamenamandiyene Josepe nimbato Matiya nim-bana bakale lene oko lamoyale yuku naene,lamiape leaipia. Andopane mindi balanaininga peteya oko Oli Sipitisa okomane

    * 1:1: 1Tem 17:11; Jen 22:18 * 1:3: Jen 38:29-30 * 1:6b: 2Sa 12:24 * 1:11: 2Ki 24:14-15; 2Tem 36:10; Jet27:20 * 1:12: Esa 3:2 * 1:18: Lk 1:26-27,35-37

  • Matiyu 1:21 3 Matiyu 2:9-10pete laya apiane mindi peteya. 21 Balatoiwana okone mandula-kola, matili iwanaokonemane bala yame tupana koo tupaapoto, utupane molo-peke lolopeya-ko.Nimbato balana gene Jisasa lape. Enjoleokonemane wuane leaipia.*

    22-23 Wamba potopesa akali mindimaneAkali Andane okona pii mindi leaneoko loto, ale alapape, wana mapokaeakali mindi towa mina mindiki nalenemindina ininga andopane mindi pitulu-peya leaipia. Wana okonemane iwanamindi mandula-kola, wandakali-manebalana gene oko Emanuale lolopeyai. GeneEmanuale okonena tene oko Gote nanimatowa atu ateyama leaipia. Potopesaakali okonemane pii leane okone eneneguleakale loto, Goteto mangene utupanepitaka wuane piya yaepia.*

    24 Josepe bala limu paliyu, ika loto,Akali Andane okona enjole okonemanebala lamaiyane pua, wanda Matiya oko keeleaipia. 25 Balato bala kee leane tekeko,Matiya bala Josepe towa mina mindiki na-lene teke pitima pulu, iwana oko man-deaipia. Mandea-kola, Josepeto iwana oko-nena gene oko Jisasa leaipia.*

    2ManaAndeneAkaliMinditupa-mane Jisasa

    Andolo Epeaini Oko1 Etote bala kiŋi atea-angi, Matiya bala

    Jutiya disitiki tano Beselekeme okonapituto, Jisasa mandeaipia. Mandea-kola,kaiyanda tupana mana andene akali min-ditupa nai epelanesa-tole yuu mindina atoJutusaleme epeainipia. 2 Epoto, utupane-mane pii mindi loto, nanimato andaima-kola, Juta yame kiŋi okona kaiyanda okonai epalanesa-tole epo atapia leainipia.Kaiyanda okone andalu, iwanamindimatiliJuta yamena kiŋi atolopeya okone balamandiyene eya nembo teyama. Wuanenembo toto, nanimato iwana okone lo lotulolo epeyama-ko. Bala aninga mandiyeneeyape lo tipa peainipia. *

    3 Jutusaleme tane wandakali tupamanepii okone ale wato, utupane pitaka-manenembo kambua teainipia. Kiŋi Etote bal-atopi pii okone ale wato, anu puape lo

    nembo kambua teke teaipia. 4Nembo kam-bua toto, balato pitisa akali kawane tupapi,loo tupana mana andene akali tupapi, utu-pane pitaka epeakale loto, mo amungulipeaipia. Amunguli peai-kola, balato utu-pane tipa puato, angini-mane Mesaya okoyuu andokonamandulu-peya layene eyapeleaipia.

    5-6 Wuane lea-kola, utupane-manebala lamawuato, wamba potopesa akalimindimane Gotena pii mindi pepa peyoto,wanda mindimane Jutiya disitiki tanoBeselekeme okona pituto, ando atolaneakali mindi mandulu-peya. Mandula-kola,akali okonemane Isatale tane wandakalinambana yame ateakale lata ewane tupamoyo ando atolopeya leane leainipia.Akali okonemane wuane pua atala-kola,Beselekeme tano nimba Jutiya disitikiokona tano kambua tupa siaminuto, nimbatano gene yene wete mindi yolopele lopepa pelene eya. Nanimato pepa okonedii lo andoto, angini-mane Mesaya okobala Jutiya disitiki tano Beselekeme okonamandulu-peya layene eya lo andeyamaleainipia. *

    7 Wuane leai-kola, Etoteto kaiyanda tu-pana mana andene akali utupane anguepeakale loto, utupane tenga-mane toopua tipa puato, andoko angi kaiyandaokone epo atapiape leaipia. 8 Utupane-mane balana pii okone yano peleai-kola,balato utupane lamawuato, nambatopi an-dopane okone lo lotu lokale-ko. YakamatoBeselekeme yuu okona poto, bala aningaeyape lo wayumane aiya piyapape. Yakam-ato bala aiya pua andolai-angi, nambalangima peke lalapape leaipia.

    9-10 Wuane lea-kola, utupane-manekiŋi okona pii okone ale alu, Beselekemetano okona poyale asini peainipia. Asinipeai-kola, wamba nai epalanesa-toleatoto epeane kaiyanda andeaini okoneingane peaipia. Ingane pea-kola, kaiyandatupana mana andene akali utupane-mane kaiyanda okone andoto, epele wetewato, kaiyanda okone watama peainipia.Watama peai-kola, kaiyanda okone inganepoto, andopane yane anda okona tokongaateaipia.

    * 1:21: Lk 1:31; 2:21 * 1:22-23: Ais 7:14 * 1:25: Lk 2:21 * 2:2: Nam 24:17 * 2:5-6: Mai 5:2; Jo 7:41-42

  • Matiyu 2:11 4 Matiyu 2:2311 Atea-kola, akali utupane yakama

    anda okonena kolandaka loto, andopaneokola, balana angini Matiya-la, okonelapoandeaini-pia. Andoto, akali utupane-maneaiki leka wato, andopane okone lo lotuleainipia. Lotu lo koyo piyu, utupane-mane yakamana nuu tupa tanguto,golopi, tua tunduma-pene pautapi, itatongone tunduma-pene yole andane-manekambene minditupapi, utupane moto,andopane okone bala petesenemayainipia.* 12Maiyu, utulu paleai-kola, Goteto akaliutupane kombeya pimawuato, yakama kiŋiEtote ateya okona peke lolaini leaipia.Wuane lea-kola, akali utupane-mane ikaloto, asini waka mindina yakama yuungapeke leainipia.

    Isipi Yuu Okona Palaka Peaini Oko13 Akali utupane peke leai-kola, Goteto

    Josepe kombeya mindi pimaya-kola,Akali Andane okona enjole mindimanepanakame epoto, Josepe lamawuato,Etoteto andopane oko peyo ome lokalenembo toto, bala aninga eyape lo aiyapuyale mandeke peya leaipia. Balatoandopane okone peyo ome lolane. Nimbaika loto, andopane angini-la atu aiyu, Isipiyuu okona palaka poto atalapape. Matilinambato yakama peke lalapa lolowa-angi,yakama peke lalapale leaipia.

    14 Enjole okomane wuane lea-kola, utuluokone angi teke Josepe bala ika loto, an-dopane angini-la atu aiyu, Isipi yuu okonapeainipia. 15 Poto, utupane Isipi yuu okonaateai wete, Etote bala omeaipia. Wambapotopesa akali mindimane Akali Andaneokona pii mindi leane oko loto, nambanaiwanane oko bala Isipi yuu oko tepa alu,epeakale lewa leaipia. Pii okone eneneguleakale loto, matili Etote omenenga,Goteto Jisasapi, balana angini ayianepi,utupane Isipi yuu oko tepa alu epeakaleleaipia. *

    Iwana Kambua Peyo Ome Leaini Oko16-18 Wamba potopesa akali Jetemayato

    pii mindi loto, wanda Lesolo okonaandopane tupa omolai-kola, bala yali eelo ai andane lo pitulu-peya leaipia. Ailo pitula-kola, Lama tano okona tane

    wandakali tupamane ale wato, balanayamapane mo epele piya amakale nembotolopeyai tekeko, balana andopane tupaata napulai-kola, Lesolo bala mini epenepali napene, mini kendawa pitulu-peyaleaipia. Kaiyanda tupana mana andeneakali tupamane Etote minakasa wato,asia waka mindina peke leai-kola, Etotetoutupanena mana okone andoto, yatakawete yaepia. Yataka wete wato, kaiyandatupana mana andene akali tupamanekaiyanda okone ole oko angi epo atapialo bala lamai-yaini okone nembo tolo-peke leaipia. Okone nembo tolo-peke loto,balato akaliminditupa lamawuato, yakamaBeselekeme tano okonapi, Beselekemeongane mandaka yuu yalane tupanapi,yuu utupane pitakana poto, iwanaŋamali lapo penepi, mali lapo napenepi,utupane pitaka peyo ome lalapape leaipia.Wuane lea-kola, akali utupane-mane iwanautupane pitaka peyo ome leaini okomanepii wamba potopesa akali Jetemayato leaneokone enene guleaipia. *

    Nasatesa Tano Okona Peaini Oko19-20 Kiŋi Etote omea-kola, Josepe bala

    Isipi yuu okona atoto, kombeya mindi peawete, Akali Andane okona enjole mindiepoto, andopane oko peyo ome loyalemakande pua atapiai akali tupa omapiai-ko. Nimba ika lalu, andopane angini-la atuaiyu, Isatale yuu okona peke laa leaipia.21 Balato wuane leane oko ale wato, Josepebala ika loto, andopane angini-la atu aiyu,Isatale yuu okona peke leainipia.

    22 Josepe bala peke loto, ale ya-kola,Etote iwanane Akele-yasa lene oko balaayianena panda moto, Jutiya disitiki okoando ateya lene oko ale yaepia. Ale wato,Josepe bala yuu okonena poyale yukuwaatea-kola, Goteto Josepe kombeya mindipimawuato, Josepe nimba Jutiya disitikiokona polene leaipia. Wuane lea-kola,Josepe bala ika loto, andopane angini-la atu aiyu, Galili disitiki okona peaipia.23 Poto, utupane Nasatesa tano okonaateainipia. Wamba potopesa akali tupa-mane pii mindi loto, wandakali tupamaneMesaya oko bala Nasatesa tanemindi ateyalolopeyai leainipia. Jisasa bala Nasatesa

    * 2:11: Sam 72:10-15; Ais 60:6 * 2:15: Ose 11:1 * 2:16-18: Jet 31:15; Jen 35:19 * 2:23: Lk 2:39; Ais 11:1; 53:2;Jo 1:45

  • Matiyu 3:1-4 5 Matiyu 3:15tano okona poto atea-kola, potopesa akaliutupanena pii okone enene guleaipia. *

    3Ipa Peya-maiyane Akali Joneto Gotena Pii

    Leane OkoMaki 1:2-8; Luku 3:1-22; Jone 1:19-28

    1-4 Okone angi, ipa peya-maiyane akaliJone oko bala Jutiya disitiki okona epoto,wandakali napalene yuu mindina ateaipia.Balana tona yia kamele itini-mane waa-pene mindi umbaininga piyu, matipu bu-lumako umbaini-mane waa-pene mindipua atalaepia. Balato neme ipane-manewaa-pene tomo oni lene siapusa lialanetupapi, palai tupapi, utupane no ata-laepia. Wamba potopesa akali AisayatoJone andayo, Gotena pii mindi loto, akalimindimane wandakali napalene yuu min-dina atoto, pii taimane loto, yakamatoAkali Andane oko epolane asini mindimandeke pua yata mawuato, balana asiniaŋako tupa mo tika piyapape lo atolopeyaleaipia. Potopesa akali Aisayato pii okoneleane pua teke, Jone bala wandakali na-palene yuu okonena atoto, Gotena pii okowandakali tupa lamaiki puato, ati kengayuu epene okona atalane akali okomaneyakama moyo ando atoyale mandaka guloepeya-ko. Yakamato yamapane peke lalapalamaiki peaipia. *

    5 Jonetowuane loto, pii lamaiki pea-kola,Jutusaleme tanepi, Jutiya tanepi, ipa Jotanemandaka atalaini wandakali tupapi, utu-pane pitaka bala ateanga ipuku peainipia.6 Ipuku puato, utupane-mane yakamanakoo piyaini tupa lo pana aka peai-kola,Joneto ipa Jotane okona atoto, utupaneipa peya-maiki peaipia. 7 Joneto utupaneipa peya maiki pea-kola, Patasai tupapi,Satusi tupapi, utupanena kambua min-ditupa ipa mia-makale lama epeainipia.Epeai-kola, Joneto utupa andoto, yakamaetulu gepo-mane mandiyene yame ateyaileaipia. Goteto yakama towa yataka wato,kenda-pene minditupa yakama gulupeya-ko. Apito wuane lo yakama langipia-kola,Goteto kenda-pene utupane yakamangaepeakale lolane lo yuku wato, yakamapalaka epoto, ipa mia-makale leyaipe. *

    8-10 Goteto ana oo eya utupa Apatakameyame gulalapa leando, ana utupa-manekatulo Apatakame yamena mandiyenewandakali tupa gulolo-peyai. Wuaneko,yakama teke-teke pii lalawa puato, nanimaApatakame yame wandakali ateyama-ko.Goteto nanima towa yataka wato, kenda-penemindi nanima gii napulu-peya lolaini,ando atalapape. Goteto ita koo tupayokoyale, uu mindi ita tenenga yata yaneeya. Dini epene lia napiyane ita tupa pitakabalato yoko wato, ita too atene okonayangolo-peyako. Ita epene tupanga diniepene lialaini pua, yakama mini peke loto,mana epene tupa wato minalapape. *

    11 Akali mindi epolopeya okonena tai-lene okomane nambana tai-lene oko siaminulu-peyako. Nambato balana sukeepula oko ai maipe-pene namba akali epenemindi jia. Yakama yamapane peke leyai-kola, nambato ipa-mane yakama ipa peya-geyo tekeko, akali matili epolopeya oko-mane Oli Sipitisa okola, ita kaiyapianeokola, okonelapo-mane yakama ipa peya-gulupeya. * 12 Balato sapolo mindi awuaateya okomane witi dini epene tupa bal-ana tomo yalane anda okona yata wato,witi imbuni tupa aki puato, ita too koyonapiyane mindina yangolo-peya. Wuanepiyu, balato utupanena minditupa balanapiape piyane ama okonena mee yakale loando konda napulu-peya. Jia. Jonetowuane leaipia.

    Joneto Jisasa Ipa Peya-maiyane OkoMaki 1:9-11; Luku 3:18-22

    13 Okone angi, Joneto bala ipa peya-geakale nembo toto, Jisasa bala Galili disi-tiki oko tepa alu, ipa Jotane okona epeaipia.14 Jisasa ipa molo epeane tekeko, Jonetobala lamawuato, nimbato namba ipa peyagipi-yale, okone kuai lapia-yaleko. Anupeakale nambato nimba ipa peya-gii lamaepelepe leaipia. 15Wuane lea-kola, Jisasatobalana pii okone yano peyoto, nimbatonamba ipa peya-geendo, mana okonemaneGotenamana epene tika-pene oko nalipatowato minulupa-kola pulu-peyako. Andipanambato leyo pua nimbato nambanga piileaipia. Wuane lea-kola, Joneto balana

    * 3:1-4: 2Ki 1:8; Ais 40:3; Mt 4:17 * 3:7: Mt 12:34-35; 23:33-36 * 3:8-10: Mt 7:15-20; Lk 13:6-9; Jo 8:33,39; Lom4:12 * 3:11: Jo 1:26-27,33; Ap 1:4-5

  • Matiyu 3:16 6 Matiyu 4:17

    pii okone wato minuto, bala ipa peya-maiyaepia.

    16 Jisasa bala ipa mialu, ipa oko tepawato, andea-kola, ati iyu oko yapu lotoko lea-kola, Gotena Sipitisa oko ekauya gulo balanga epo peteanga andeaipia.* 17 Okone angi, pii layene mindi atikenga atala epeane okomane Jisasa andayopii mindi loto, akali oo ateya oko balanambana iwanane yamapane yene oko.Nambato balana mana tupa andoto, epelewetete eyo leaipia. *

    4Sataneto Jisasa Minu Mandeke Peane OkoMaki 1:12-13; Luku 4:1-13

    1Okone angi, Sataneto Jisasa minu man-deke peakale loto, Oli Sipitisa okomaneJisasa atu aiyu wandakali napalene yuumindina peaipia. * 2 Yuu okonenaatoto, ole paiyasa tukumindi utulu oton-gapi, Jisasa bala ulia nanene atea-kola,matili bala ulia nono wete yaepia. * 3Ulianono wete ya-kola, mandeke piyane akalikoo Satane oko bala Jisasa ateanga epoto,enene, nimba Gotena iwanane ateendo,nimbato ana oo eya utupa betesa guleakalelaa leaipia. 4Wuane lea-kola, Jisasato bal-ana pii okone yano peyoto, tomo-maneangu wandakali mindi saka ateakale loataya na-alane. Jia. Gotena pii layeneepene tupa pitaka-mane wandakali mindisaka ateakale lo ataya alane lo pepa peleneeya leaipia. *

    5Wuane lea-kola, Sataneto bala atu aiyuGotena tano epene wete Jutusaleme okonapoto, lotu anda andane okona kenga weteate leaipia. 6Ate lalu, balato Jisasa lamawu-ato, Gotena pii pepa pelene eyamindimaneloto, ana-manenimbana keenolanenembototo, Goteto balana enjole tupa lamawu-ato, yakamato kii wanga latawa atalapapelolopeya layene eya-ko. Enene, nimbaGotena Iwanane ateendo, anda kenga weteokona atoto, peaka nena laa leaipia. *7Wuane lea-kola, Jisasato balana pii okoneyano peyoto, nimbana Akali Andane Gote

    oko minu mandeke napipe lo pepa peleneeya teke leaipia. *

    8 Wuane lea-kola, Sataneto Jisasa atuaiyu yuu wangiane kenga wete mindinapoto, kanditi yane tupa pitakapi, kanditiutupanena minditaka epene wete yanetupapi, utupane pitaka balanga andawaleaipia. 9 Andawa loto, balato Jisasalamawuato, nimbato tombawua loto,namba lo lotu leendo, nambato utupapitaka nimba gukale leaipia. 10Wuane lea-kola, Jisasato bala lamawuato, nimbanaAkali Andane Gote oko angu lotu lo atoto,balana piape oko angu pimawua atapelo pepa pelene eya-ko. Satane nimbatonamba tepa alu puu leaipia. * 11 Wuanelea-kola, Sataneto Jisasa tepa alu pea-kola,enjole minditupa epoto, Jisasa moyaini-pia.

    Jisasato Gotena Piape Bulupane TewaPeane Oko

    Maki 1:14-15; Luku 4:14-1512-16 Wamba Galili disitiki okona wan-

    dakali yame waka minditupa ipa Jotaneamo yangi ateai-kola, potopesa akali Aisay-ato pii mindi utupane lamawuato, Sepu-lane, Napatali-la, yame okone-lapona yuumindi ipa angini Galili okona matenengamandaka atalaini wandakali yame wakatupa yakamato ale alapape. Wamba wan-dakali minditupa undupi pangosa atoto,omene gulo ateaini tekeko, matili tii-peneandane mindi epea-kola, utupane-manetii-pene okone andeaini leaipia. MatiliEtoteto Jone andi lea-angi, Jisasato pii te-mane okone ale wato, Galili disitiki okonapeke leaipia. Peke loto, balato pii wambaAisayato leane okone enene guleakalenembo toto, Nasatesa tano oko tepa alu,Sepulane, Napatali-la, yame okone-laponayuu okonena peaipia. Poto, ipa anginiGalili okona matenenga Kapaneame tanookona ateaipia. *

    17Kapaneame tano okonena atoto, Jisas-ato balana piape tupa bulupane tewapuato, Gotena pii oko wandakali tupalamawuato, ati kenga yuu epene okonaatalane akali okomane yakama moyo ando

    * 3:16: Jo 1:32-33 * 3:17: Sam 2:7; Ais 42:1; Mt 12:15-21; 17:5; Lk 9:35 * 4:1: Ip 2:17-18; 4:15 * 4:2: Ek 34:28* 4:4: Lo 8:3 * 4:6: Sam 91:11-12 * 4:7: Lo 6:16 * 4:10: Lo 6:13 * 4:12-16: Ais 9:1-2; Mt 14:3-5; Mk6:17-20; Lk 3:18-22 * 4:17: Mt 3:1-4; 19:27

  • Matiyu 4:18 7 Matiyu 5:8atoyale mandaka epeya-ko. Yakamatoyamapane peke lalapa laka peaipia. *

    Jisasato Akali Tukumindi Bala WatamaEpeakale Leane Oko

    Maki 1:16-20; Luku 5:1-1118 Saimone balana gene mindi Pita

    lene okola, balana amene Endutu okola,okonelapo-mane pisa moto, bisanisa piapepua atalapele-pia. Alu mindi okonelapo-mane pisa mialapele umbene nuu andanewete mindi ipa angini okona aindaka loateapi-kola, Jisasa bala ipa angini Galiliokona ayatenenga epo poto, okonelapoandeaipia. 19 Andoto, balato okonelapolamawuato, liyambato wandakali miala-pale lo nambato mana langukalenga,namba watama ipulupa leaipia. 20 Wuanelea-kola, okone angi teke akali okonelapo-mane pisa mialapele umbene nuu tupayakale tepa alu, bala watama peapelepia.

    21 Bala aŋa amonga-yale poto, akaliSepiti iwanane Jemesa, balana amene Jone-la, okonelapo andeaipia. Akali okonelapoliyambana ayiane Sepiti oko towa sipimindina pituto, yakamana pisa mialainiumbene nuu tupa tambu lo peteai-kola,Jisasato akali okonelapo ipulupa leaipia.22 Ipulupa lea-kola, okone angi teke, akaliokonelapo-mane sipi okola, liyamba ayianeokola, okonelapo awua tepa alu, Jisasawatama peapelepia.

    Wandakali Kambua Jisasa Watama PeainiOko

    Luku 6:17-1923 Jisasa bala Galili disitiki okona yuu

    tupa pitakana epoko pua atoto, Jutayamena lotu anda tupana poto, Gotetowandakali tupa moyo ando atalane lo,Gotena pii layene epene oko lamawuaateaipia. Pii lamawua atoto, balatowandakali siki waka-waka pelene tupapitaka mo atu yaka pua ateaipia. *24 Wuane pua atea-kola, wandakali min-ditupa Sitiya potopinjia okona yuu tupapitakana poto, balato wuane peya loto, piilo tawe yainipia. Pii okone lo tawe yai-kola, wandakali-mane yangone siki pelenetupa pitaka Jisasa ateanga atu aiyu ipukupeainipia. Tandaka andane no atalaini

    wandakali tupapi, sipitisa koo atenewandakali tupapi, yuunga lomba-peneyoto, putiti peyalaini wandakali tupapi,kulini manda-tene wandakali tupapi,wandakali okonepene tupa atu ipuku peai-kola, Jisasato wandakali utupane pitakamo atu yaka peaipia. * 25 Mo atu yakapea-kola, Galili tanepi, Dekapolisa tanepi,Jutusaleme tanepi, ipa Jotane amo yangitanepi, Jutiya disitiki okona tanepi, yuuutupane pitakana tane wandakali kambua-mane bala watama peainipia. *

    5Jisasa Bala Yuu Wangiane Mindina Atoto,

    Mana Lamaiyane OkoLuku 6:20-23

    1 Wandakali yame kambua-mane balawatama epeaini tupa andalu, Jisasa yuuwangiane mindina poto, petea-kola,utupane-mane bala peteanga epeainipia.2-3 Epeai-kola, balato utupane manalamawuato, wandakali minditupa-maneGotena wenonga tipia ateyama nemboteaindo, Goteto utupane moyo andoatolopeya leaipia. Balato utupane moyoando atolopeya nembo toto, wandakaliutupane-mane epelewa atape-pene. *

    4 Goteto wandakali ai lo atalaini tu-pana yamapane mo epene pale lolopeya-ko. Utupane-mane epelewa atape-pene.* 5 Matili Goteto yuu tupa pitaka wan-dakali tambo lo atalaini tupanga maulu-peyako. Utupane-mane epelewa atape-pene. * 6 Wandakali tomo ipapi nauwalakae lo nemboto talaini pua teke, Gotenamana epene tika-pene tupa wato minauwalakae lo nemboto ateaindo, Goteto utu-pane moyolo-peya. Moyola-kola, utupane-mane katulo mana epene tika-pene utu-pane wato minulu-peyako. Utupane-maneepelewa atape-pene. *

    7 Wandakali yangone ondo watomoyalaini wandakali tupa Goteto ondowato moyolo-peya-ko. Utupane-maneepelewa atape-pene. 8 Goteto andola-kola,wandakali minditupana yamapanenga kootene mindi nayando, utupane-mane Goteandolo-peyaiko. Utupane-mane epelewa

    * 4:23: Mt 9:35; Mk 1:39; Ap 10:37-38 * 4:24: Mk 6:55-56 * 4:25: Mk 3:7-8 * 5:2-3: Ais 57:15 * 5:4: Ais61:2-3; Lap 7:16-17 * 5:5: Sam 37:11 * 5:6: Ais 55:1-2

  • Matiyu 5:9 8 Matiyu 5:19-20atape-pene. 9Wandakali minditupa-maneyanda pua atolai-kola, wandakali wakaminditupa-mane yanda kondalapa loto,yanda pua atolaini okone minu koyo piyayaindo, Goteto wandakali utupane balanaandopane ateyai lolopeya-ko. Utupane-mane epelewa atape-pene. 10 Wandakaliminditupa-mane Gotena mana epene tika-pene tupa wato minu atolai-kola, wan-dakali waka minditupa-mane kenda-peneandane tupa utupane mai-yaindo, Gotetowandakali epene utupane moyo andoatolo-peyako. Utupane-mane epelewaatape-pene. *

    11-12 Wamba yakama ata napenenga,wandakali minditupa-mane potopesaakali ateaini tupa andayo owato piikambua loto, utupane koo ya loto, kenda-pene andane minditupa utupanengamayainipia. Wuane pua teke, andipaateyai wandakali yakama nambana yameateyai lo andoto, wandakali minditupa-mane kenda-pene andane okonepenetupa yakamanga gulupeyai tekeko, nambayamena yole andane mindi ati kenga yuuepene okona yolopeya. Tene okonena,wandakali minditupa-mane kenda-peneandane okonepene tupa yakamanga gulai-angi, namba yame wandakali yakamato atikenga poto, yole andane oko molopeyamanembo toto, epelewa atape-pene. Jisasatowuane leaipia. *

    Yakama Sole Gulo Ateyai Leane OkoMaki 9:50

    13 Okone angi, Jisasato pii mindi takopua loto, yakama wandakali pitakana solegulo ateyai tekeko, sole minditupa tendenapene guleando, nanimato anu puato,sole okone dee lapone mo tende piyaolo-peyamape leaipia. Sole koo okone-mane wandakali mindi moya napulu-peyanembo toto, wandakali-mane apeyai-kola,wandakali waka tupamane asininga epopoto, kee-mane ango alaini leaipia.

    Yakama Lamu Gulo Atoto, Tii Piyawa Ata-lapape Leane Oko

    Luku 14:34-3514Wuane lalu, Jisasato piimindi tako pua

    loto, tano mindi yuu wangiane mindinga

    yando, tano okone katulo too pua nayalaneleaipia. Ale tii peya-kola, wandakali-maneasia katulo andalaini pua teke, yakam-ato Gotena pii lamai-yaikola, wandakalipitaka-mane balana asia epene oko kat-ulo andalaini. * 15 Wandakali-manelamu mindi kayuto, sisopene mindimanelamu okone ombowa yata na-alaini. Jia.Utupane-mane lamu mindi kayuto, tepolotokonga yata eyai-kola, wandakali andakapitulai tupa pitakanga tii pikoyo piyane.* 16 Wuane piyane pua teke, wandakali-mane yakamana mana epene tupa andoto,yakamana ayiane ati kenga atalane okonagene oko laiyu leakale nembo toto, yakamalamu gulo atoto, wandakali tupa tii piyawaatalapape. Jisasato wuane leaipia. *

    Goteto Leane Pua Jisasato Peane Oko17Wuane lalu, Jisasato piimindi tako pua

    loto, nambato Gotena loo tupapi, potopesaakali tupana pii tupapi, utupane mo meegulaya olo epeae-ya lo yakamato nembona-talapape leaipia. Pii utupane eneneguleakale nembo toto, nambato Gotena lootupapi, potopesa akali tupana pii tupapi,utupane-mane leaini pua pulu epewane.* 18 Nambato pii enene mindi yakamalangeyo. Gotena loo okomane leya puamindimane piyiake lola-kola, loo okonapiape oko koyo pulupeya tekeko, yuu ati-laalu napula-kola, Goteto balana loo utupa-nena pii aŋako wete mindi yandopi, pepamaki aŋako mindi yandopi, utupanenamindikipi mindi mo apia napulu-peya. *

    19-20 Tene okonena, yakamana manaepene tika-pene tupamane loo tupanamana andene akali tupapi, Patasai tu-papi, utupanena mana epene tika-penetupa sia minape-pene. Yakamana manatupamane akali utupanena mana tupa siamina napeaindo, Goteto yakama moyoando ateakale nembo toto, yakama taneando konda napulai-kola pulupeya lo nam-bato yakama langeyo. Tene okonena, wan-dakali mindimane Gotena loo aŋako wetemindi kalo puato, wandakali waka tupa-mane wuane teke peakale lo mana lamai-yando, Goteto wandakali okone balana

    * 5:10: 1Pi 3:14 * 5:11-12: 2Tem 36:16; Ap 7:52-53; 1Pi 4:14 * 5:14: Jo 8:12; 9:4-5 * 5:15: Mk 4:21-22; Lk8:16; 11:33 * 5:16: Ep 5:8-9; 1Pi 2:12 * 5:17: Lom 3:31 * 5:18: Lk 16:17; 21:33

  • Matiyu 5:21 9 Matiyu 5:30wandakali waka tupana napinga yale ateyalolopeya. Balato wuane lolopeya tekeko,wandakali mindimane Gotena loo utupanewato minuto, wandakali waka tupamanewuane teke peakale lo mana lamai-yando,Goteto wandakali okone bala gene andanemindi mawuato, bala wandakali waka tu-pana lipinga-yale ateya lolopeya. Jisasatowuane leaipia. *

    Yangone Tupa Towa Pii Lo Tika PiyapapeLeane Oko

    21 Wuane lalu, Jisasato pii mindi takopua loto, loo tupana mana andene akalitupamane nanimana yumbane tupa manalamawuato, nimbato wandakali peyo omenalape leainipia. Wandakali mindimanebalana yangone mindi peyo ome leando,bala kote lape-pene leainipia. Yakamatopii okonelapo wamba ale yai okoni. *22 Yakamato pii okone ale yai tekeko,andipa nambato pii mindi tako pua loto,wandakali mindimane balana yangonemindi towa yataka yando, bala kote lape-pene leyo. Dee, wandakali mindimanebalana yangone mindi ando nimba keeene ya leando, Juta yamena kanjoleokomane balana pii okone lo tika pipe-pene. Wandakali mindimane balanayangone mindi ando lamba loto, pii koomindi leando, bala yuu koo ita too atapowaatene okona pupe-pene. *

    23-24 Tene okonena, nimbato minditakaGote opa mauyale balana alata toko yalaneokona mandaka gulo pole-angi, nimbatonembo tolo-peke lape. Nembo tolo-pekelole-kola, wandakali yangone mindimanenimba towa yatakawa ateando, nimbatominditaka opamauyale awua polene okoneongane yakale lape. Yakale lalu, nimbapoto, wandakali yangone okone towapii inilo tika puato, liyamba yamapane mindikipaliyapape. Wuane piyu, nimba peke loto,minditaka Gote opa mauyale awua poleneokone opa maipe. *

    Wandakali Waka Tupa Towa Pii Lo TikaPiyapape Leane Oko

    Luku 12:57-5925-26 Wandakali mindimane nimba

    kosimi leando, balato nimba atu poto,

    pii lo tika piyane jasa okonga malupeya.Jasa okomane nimbana kote ale wato,nimba yanda yene tupanga malua-kola,utupane-mane nimba andi loto, katapusapua aindaka lolopeyai. Aindaka lolai-kola,nimbato akali okonena yano nimbangayola tupa pitaka wete yano peya napenekonda eendo, nimba katapusa anda okonetepa alu, takita naepolo-pele lo nambatopii enene mindi nimba langeyo. Teneokonena, wandakali mindimane nimbakosimi loyale peando, kenda-pene laloutupane nimbanga epolane nembo toto,liyamba kote loyale asininga polapi-angi,nimbato akali okone towa wamba ini piilo tika puato, liyamba yamapane mindikipaliyapape. Jisasato wuane leaipia.

    Nimbato Mana Koo Mindi Minulene, TikaAndo Atape Leane Oko

    27 Okone angi, Jisasato pii mindi takopua loto, loo tupana mana andene akalitupamane yakama mana languato, wandaakali-la, liyambato pamuku na-piyapapelalaini leaipia. Yakamato pii okone wambaale yai okoni. * 28 Yakamato pii okoneale yaini tekeko, nambato yakama manalanguato, akali mindimane wanda mindiandoto, okone towa pamuku piwa lakae lonembo teando, nembo-mane wanda okonepamuku pula-kola pulupeya leyo.

    29 Wuaneko, nimbato mana koookonepene mindi minula loto, nimbanalene tika-mane mo piya yando, Gotetonimbana umbaini utumane ata-pata yuukoo wetete okona awua aindaka lola-kola,nimba kopeta wetete atolopele. Nimbalenemindiki tene atole-kola, Goteto nimbayuu koowetete okona awua aindaka nalenekonda yando, katu lolopeya-ko. Nimbanalene tika okonemane nimbato koo mindipula lo mo piya oyale peando, lene okoneluku apiape. *

    30 Wuane pua teke, nimbato koo mindipula loto, nimbana kii tika okomane mopiya yando, Goteto nimbana umbaini utu-mane ata-pata yuu koo wetete okona awuaaindaka lola-kola, nimba kopeta weteteatolopele. Nimba kini mundu atole-kola, Goteto nimba yuu koo wetete okonaawua aindaka nalene konda yando, katu

    * 5:19-20: Jem 2:9-11 * 5:21: Ek 20:13; Lo 5:17 * 5:22: 1Jo 3:14-15 * 5:23-24: Mk 11:25-26 * 5:27: Ek20:14; Lo 5:18 * 5:29: Mt 18:9; Mk 9:43-48

  • Matiyu 5:31 10 Matiyu 5:41lolopeya-ko. Nimbato koo mindi pula loto,nimbana kii tika okomane mo piya oyalepeando, nimbana kini tika okone kando loapiape. Jisasato wuane leaipia. *

    Wetene Peyo Wata-Alaini Mana OkoMatiyu 19:9; Maki 10:11-12; Luku 16:18

    31 Wuane lalu, Jisasato pii mindi takopua loto, loo tupana mana andene akalitupamane yakama mana languato, akalimindimane balana wetene oko peyowateando, wanda peyo watolane pepamindi moto maipe-pene lalaini leaipia. *32 Utupane-mane wuane lalaini tekeko,nambato yakama mana languato, akalimindina wetene okomane pamuku napula-kola, akali okonemane bala peyowateando,akali mambele wanda okonemane akaliwaka mindi pola oko towa pamuku pula-kola pulupeya leyo. Dee, akali mindimanewanda peyowatenemindi kee leando, akaliokonemane wanda okone pake mola-kolapulupeya. Jisasato wuane leaipia. *

    Weno Minuto, Enene Wete Leyo NalapeLeane Oko

    33 Wuane lalu, Jisasato pii mindi takopua loto, wamba loo tupana mana andeneakali tupamane nanimana yumbane tupamana lamawua ateaini leaipia. Utupane-manemana lamawua atoto, nimbana wenominuto, nimbato mangene mindi enenewete pukale lo Akali Andane oko lamaindo,nimbato konda naene, pukale lolene puapipe leainipia. Yakamato pii okone wambaale yai okoni. *

    34 Utupane-mane wuane leaini tekeko,yakamana weno minuto, yakamato enenewete leyo oko Goteto andeya, laa na-piyapape lo nambato yakama langeyo. Atikenga oko Gotena pitulane toko eya-kola,balato pitaka taka bosa lo ando pitiyane-ko. Yakamana pii lolai tupa lo tai laya oyaleyakamato ati kenga okona gene oko na-lalapape. * 35 Yuu oko Gotena kene yataolane toko mindi eya okonena, yakamanapii lolai tupa lo tai laya oyale yakamatoyuu okona gene oko laa na-piyapape. Ju-tusaleme oko kiŋi andane wete okona tanoeya okonena, yakamana pii lolai mindi lo

    tai laya oyale, yakamato Jutusaleme okonagene oko laa na-piyapape. *

    36 Dee, nimbana kawa itini tupanamindikipi mindi nimbato mo kamaatayawapi, pombo tayawapi, mindi katulonapulu-peleko. Nimbato nimbana piilole mindi lo tai laya oyale, nimbanaweno oko minuto, enene wete leyo okoGoteto andeya nalape. Jia. 37 Wandakalimindimane bala tanena pii lolane mindi lotai laya oyale, mangene mindi peando, Sa-taneto bala minu mandeke pula-kola pulu-peyako. Yakamato wandakali mindina piiokone yano peyoto, atu yalua leaindo,atu yalua angu lalapape. Yakamato jialeaindo, jia angu loto, balana pii okoneyano peyalapape. Jisasato wuane leaipia.

    Nimbanga Koo Peakale Lo Ando KondapeLeane Oko

    Luku 6:29-3038Wuane lalu, Jisasato piimindi tako pua

    loto, loo tupana mana andene akali tupa-mane yakama mana languato, wandakalimindimane balana yangone mindina lenepeyo lukeando, yakamato paini balana lenepeyo luku ape. Dee, wandakali mindi-mane balana yangone mindina nene peyolongeando, yakamato paini balana nenemindi peyo longape lalaini. Loo tupanamana andene akali tupamane wuane leai-kola, yakamato pii okonelapo wamba aleyai okoni. *

    39 Yakamato pii okone ale yaini tekeko,nambato yakama mana languato, wan-dakali mindimane nimbanga koo mindipeando, wuane peakale lo ando kondapeleyo. Wandakali mindimane nimbanawakenane tikasa-tole kii apene-mane pe-leando, yangisa-tolepi wetete peleakaleloto, nimbana kawane oko mopeke lape.40Wandakali mindimane nimbana singilisamokale nembo toto, nimba kosimi le-ando, balato nimbana sakesa okopi wetetemeakale lo ando kondape.

    41 Dee, wandakali mindimane piimindi nimba langeyo nayu languato,nimbato nambana pinju oko awua man-daka ambinga kilomita mindiki angupuu leando, nimbato bala wayumane

    * 5:30: Mt 18:8; Mk 9:43-48 * 5:31: Lo 24:1-4; Mk 10:4 * 5:32: 1Ko 7:10-11 * 5:33: Ek 20:7; Pit 19:12; Nam30:2; Lo 23:21 * 5:34: Ais 66:1; Jem 5:12; Mt 23:22 * 5:35: Sam 48:2; Ais 66:1 * 5:38: Ek 21:24; Pit 24:20; Lo19:21

  • Matiyu 5:42 11 Matiyu 6:3-4moyoto, balana pinju okone amonga yalekilomita lapo auwa apeyape. 42Wandakalimindimane yano mindi gii lo tee leando,nimbato bala masia mawuato, jia nalape.Wandakali mindimaneminditakamindi giilo tee leando, okonemaipe. Jisasato wuaneleaipia.

    Yanda-pene Tupa Towa Epelewa Yama-pane Yo Atalapape Leane Oko

    Luku 6:27-28,32-3643 Wuane lalu, Jisasato pii mindi tako

    pua loto, loo tupana mana andene akali tu-pamane yakama mana languato, nimbanayame tupa towa epelewa yamapane yo ato,nimbana yanda-pene tupa towa embowetewa atape lalaini leaipa. Yakamato pii okonewamba ale yai okoni. *

    44-45Yakamato pii okone ale yaini tekeko,andipa nambato yakama mana languato,yakamana ayiane ati kenga ateya okomanewandakali tika-penepi, tika napenepi, utu-pane pitakanga nai oko teakale lalaneleyo. Dee, wandakali tika-penepi, tikanapenepi, utupane pitakanga balato kingiepeakale lalane. Yakama ayiane oko-nena andopane tupa atamakale nembototo, yakama towa yanda-pene wandakalitupa towa epelewa yamapane yo atalapape.Utupane-mane kenda-pene andane tupayakama giki peaindo, Goteto utupanenamana koo utupane apeakale lo yakamatopote lalapape. *

    46 Wandakali minditupa-mane takisamuni mialaini akali tupa towa epelewayamapane yo ateyai-kola, takisa munimialaini akali utupane-mane wandakaliutupane towa epelewa yamapane yoatalaini teke. Yakamato wuane tekepuato, yakama towa epelewa yamapaneyo atalaini wandakali tupa towa anguepelewa yamapane yo ateaindo, yakamatoyole epene andoko molo-peyaipe. 47 Dee,Gote lo bilipi nalene wandakali tupamaneyakamana yame tupa angu epele wato,utupane towa pii lalawa pua atalaini.Wuane pua teke, yakamato yakamanayame tupa angu epele wato, utupane towapii lalawa pua ateaindo, yakamato manaepene wete andoko wato minuto, Gote lo

    bilipi nalene wandakali tupa sia minulu-peyaipe. 48 Yakamana ayiane ati kengaateya oko bala tika-pene wetete ateyapua, yakamapi tika wetete pua atalapape.Jisasato wuane leaipia. *

    6Wandakali Tipia Tupa Moyalapape Leane

    Oko1-2 Wuane lalu, Jisasato pii mindi tako

    pua loto, wandakali minditupa-manemana koo mindi minuto, wandakaliwaka tupa minakasa wato, wandakaliepene tika-pene gulo atalaini leaipia.Wandakali-mane utupanena gene tupalaiyu leakale nembo toto, utupane-manelotu andakapi, asiningapi, utupanena poto,biakulumindi peyoto, wandakali tipia tupamoyo minditaka mayaini. Mayai-kola,wandakali waka tupamane utupanenamana okone andoto, utupanena genetupa laiyu lalaini okone angu utupanenayole yalane lo, nambato pii enene mindiyakama langeyo. Yakamato minakasaalaini wandakali utupanena mana okonewato mina na-piyapape. Jia. Wandakaliwaka tupamane yakamana mana epenetupa andeakale nembo toto, yakamatomana epene utupane wandakali wakatupana wenonga mineaindo, yakamanaayiane ati kenga ateya okomane yakamanamana epeneminulai utupanena yolemindiyakama gii napulu-peyako. Wandakali-mane yakama epene ya lo andeakalenembo toto, yakamana mana epene tupawandakalina wenonga mina na-piyape. *

    3-4 Nimbato too pua moyo minditakamaindo, nimbana ayiane okomane nim-bana mana epene okone andoto, yolemindi nimba gulupeya-ko. Nimbatowandakali tipia tupa moyo minditakamindi maule-angi, nimbana mana epeneokone too pitane ateakale nembo tape.Wuane nembo toto, nimbana kii tikaokomane wandakali tipia tupa moyominditaka maule okone nimbana kii koyaokomane anda napeakale lo too pua moyomaipe. Jisasato wuane leaipia.

    * 5:43: Pit 19:18 * 5:44-45: Ek 23:4-5; Lk 23:34; Ap 7:60; Lom 12:14,20-21 * 5:48: Pit 19:2; Lo 18:13 * 6:1-2:Mt 23:5

  • Matiyu 6:5 12 Matiyu 6:19-21Yakamato Pote Loto, Wua Lalapape Leane

    OkoLuku 11:2-4

    5Wuane lalu, Jisasato pii mindi tako pualoto, minakasa alaini wandakali tupamanepote leyai-angi, wandakali waka tupamaneutupane andapiai lakae lo nembo toto,utupane-mane lotu anda tupanapi, asiakembo tupanapi, utupanena atoto, potelo atalaini leaipia. Wandakali waka tu-pamane utupanena mana okone andalainiokone anguminakasa alainiwandakali utu-panena yole gulo yalane loto, nambato piienene mindi yakama langeyo. * 6Nimbatopote lole-angi, wandakali utupane-manepiyaini pua napipe. Jia. Nimba palilinilumu okona kolandaka loto, asia tumapuato, Ayiane Gote oko ando pote lape.Nimbato too pua pote lole-kola, balatonimbana mana okone andoto, yole mindinimba gulupeya.

    7 Wandakali yame waka tupamane poteloto, pii kambua leyama mambele, Gotetoale olopeya nembo toto, pii tene an-dane napalene kambua lalaini. Yakamatopote lolai-angi, wandakali utupane-manepiyaini pua na-piyapape. Jia. * 8Yakamatominditaka gii lo tee nalolai-kola teke, yaka-mana ayiane Goteto yakamanga minditakajia eya tupa wamba ini nembo talane-ko.Yakamato wandakali yame waka tupanamana tupa wato mina na-piyapape. Jia. *

    9 Yakamato pote lolai-angi, wua lala-pape: Nanimana ayiane ati kenga ateneoko, nimbana gene oko tika pua yakale.10 Nimbato nanima moyo ando atape. Atikenga ateyai tupamane nimbato nembotele pua piyaini. Wuane pua teke, yuuokona wandakali-mane piyapa lape. *11 Nanima tomo andipa namakale gipe.12 Nanimato wandakali wakana koo tupaapialamane pua teke, nimbato nanimanakoo piyamane tupa apia-gipe. * 13 Koo tu-pamane nanima minu makande pulu epo-laini. Nimbato ando atape. Koo tupamanenanima minu koyoyale peaindo, nimbatonanima moyape. Yakamato wuane loto,pote lalapape leaipia. *

    14 Wandakali-mane yakamanga koopulai-kola, yakamato utupanena kootupa apia-maiyaindo, yakamana ayianeokomane yakamana koo pulaini tupaapia-gulupeya teke. * 15 Balato wuanepulupeya tekeko, yakamato wandakaliwaka tupana koo pulaini tupa apia-mainapeaindo, yakamana ayiane ati kengaateya okomane yakamana koo pulainitupa apia-gii napulu-peyako. Yakamatowandakali waka tupana koo tupa apia-maiyapape. Jisasato wuane leaipia.

    Tomo Nanene Konda Alaini Mana Oko16 Wuane lalu, Jisasato pii mindi tako

    pua loto, minakasa alaini wandakali tupa-mane pote kambua lamakale nembo toto,ole ukupini mindilapo tomo nanene kondaolai-angi, tomo nanene ateyai lo wandakaliwaka tupamane andeakale nembo toto,utupane-mane wenonga yo epoko piyainileaipia. Wandakali waka tupamane utu-panena mana okone andalaini okone anguutupanena yole gulo yalane lo nambato piienene mindi yakama langeyo. Utupane-mane wuane piyaini tekeko, yakamatopote kambua lamakale nembo toto, oleukupini mindilapo tomo nanene kondolai-angi, wandakali utupane-mane piyaini puana-piyapape. Jia. *

    17-18Nimbato pote kambua lokale nembototo, oto ukupini mindi tomo nanene kon-dalu atole-angi, nimbato wuane pule okowandakali waka tupamane anda napeakalenembo toto, nimbana lee-inga wasa-wasapeyalu, nimbana kawa itininga wele epenemindi gae lo aiya wato, mo kuai layaape. Ole ukupini mindilapo nimbato potekambua lokale nembo toto, tomo nanenekondalu atole-angi, wandakali-mane andana-piyaini ayiane okomane angu nimbanamana okone andoto, yole mindi nimbagulupeya. Jisasato wuane leaipia.

    Ati Kenga Tawe Minditaka Epene Tupa MoYomowa Atalapape Leane Oko

    Luku 12:32-3419-21 Wuane lalu, Jisasato pii mindi

    tako pua loto, yakamato yuu okonatawe minditaka epene tupa mo yomowaateaindo, puya-puya tupamane minditupa

    * 6:5: Mt 23:5; Lk 18:10-14 * 6:7: 1Ki 18:26-29 * 6:8: Mt 6:31-32 * 6:10: Lk 22:41-42 * 6:12: Mt 6:14-15;18:21-35 * 6:13: Lk 22:40; Jem 1:13; Jo 17:15; 2Tes 3:3; 2Ti 4:18 * 6:14: Mk 11:25-26 * 6:16: Ais 58:5-9

  • Matiyu 6:22 13 Matiyu 6:31-32nalu, minditupa ipakula tolopeya leaipia.Pake mialane akali tupamane yakamanaanda tupa keao loto, minditupa pakemolopeyai tekeko, yakamato ati kengatawe minditaka epene tupa mo yomowaateaindo, mindimane pake mia napulu-peyai. Puyapuya-mane nanolo-peyai.Ipakula taa napulu-peyako. Yakamatoyuu okona tawe minditaka epene tupa moyomowa ata na-piyapape. Jia. Yakamatoati kenga tawe minditaka epene tupa moyomowa atalapape. Jisasato wuane leaipia.*

    Lene Oko Umbaini Okona Lamu Yale GuloAtalane Oko

    Luku 11:34-3622 Wuane lalu, Jisasato pii mindi tako

    pua loto, lene oko umbaini pitakana lamugulene. Lamu mindimane kuai lo tii pe-ando, minditaka yola tupa nimbato kuai loandolopele. Wuanepua teke, nimbana lenekuai lo teando, nimbato pitaka taka kuailo andolopele. 23Wuane tekeko, nimba leekoo ateendo, nimbana umbaini utumaneundupi pangosa wete atene gulo atolopele.Goteto tii-pene oko nimba gula-kola, nim-bato anda napeendo, nimba undupi-leneandane wete okona atolopele. Jisasatowuane leaipia.

    Nembo Kambua Tolaini Leane OkoLuku 12:22-31; 16:9-13

    24Wuane lalu, Jisasato piimindi tako pualoto, wandakali mindimane akali andanelapona piape pimawua ateando, balatoakali andane mindi epelewa yamapaneyoto, balana piape kuai lo pimaulu-peyaleaipia. Akali okonena piape kuai lopimawuato, akali andane mindoko koo yalo embo wete wato, masia malu-peyako.Mindimane akali andane lapona piapeakali ata napepe-pene. Tene okonena,yakamato Gote-la, muni-la, okonelapolapotakana piape akali guleaindo, manaokone kuai nalolo-peya.

    25-27Yakamato eka tupa andalapape. Ekautupane-mane ee mindi na-piyaini. Dee,utupane-mane tomo minditupa matili na-makale loto, mandu epoto, yakamana anda

    tupana yata aa na-piyaini tekeko, yaka-mana ayiane ati kenga ateya okomane utu-pane tomo neakale maiyane. Wandakaliyakamato eka tupa sia minu, utupanenalipinga yale ateyai. Goteto yakamana um-baini oko waa puato, yakama saka atayayaepia. Piape pitete-pene okonewamba inipuato, andipa balato pitete wato, tomopi,tonapi yakama gii napene kondolo-peyape.Jia. Goteto mali ana atola lo giyane tupaatalu, wandakali mindi bala tanena tai-lene okomane ana mindikipi mindi katulokimbu pua ata napulu-peyako. Yakam-ato umbaininga tona pulane tupapi, tomoipa nolane tupapi, utupane ani tawe mia-makalepe lo nembo kambua tatawa ato-laini. *

    28 Anu peakale yakamato tona ani tawemia-makalepe lo nembo kambua teyaipe.Yakamato palawa dini epene yati-pene sia-pusa liya tupa nembo talapape. Utupaneyakama tane piape pii, yati pii, mindi na-piyaini. Jia. Goteto utupane kuai lowete yati piya maiyane. 29 Utupane meelialaini tekeko, palawa dini utupanena yatiepene wetete okomane kiŋi Solomone bal-ana tona yati-pene epene wete wamba puaateane tupa sia miniya lo nambato yakamalangeyo. * 30 Palawa dini utupane anginimindi jia. Palawa dini utupane andipaangu epene lialaini. Anate-lenewandakali-mane palawa utupane yokowa apoto, yan-galaini. Goteto palawa dini utupanena yatiwayumane piya maiyu, wandakali yaka-mana yati tona tupa gii napene kondolo-peyape. Jia. Goteto yakamana tonagii napene kondolo-peya nembo teaindo,yakamato balanga wayumane tungi peyobilipi lo ata napulai-kola pulupeya.

    31-32 Gotena pii ale naene aitene wan-dakali tupamane tomo ipa nolane tupapi,umbaininga pulane tona tupapi, utupaneani tawe mia-makalepe lo nembo kambuatoo atalaini. Utupane-mane wuane nem-boto atalaini tekeko, Gotena wandakaliyakamato okonetaka pitaka miape-penelo yakamana ayiane ati kenga ateya oko-mane nembo teya-ko. Yakamato tomo ipanolane tupapi, tona pulane tupapi, utu-pane ani tawe mia-makalepe lo nembo

    * 6:19-21: Mt 19:21; Lk 18:22; Jem 5:1-3 * 6:25-27: Mt 10:28-31; Lk 12:4-7; Pl 4:6; 1Ti 6:6-8; 1Pi 5:5-7 * 6:29: 1Ki10:4-7; 2Tem 9:3-6 * 6:31-32: Mt 6:8

  • Matiyu 6:33 14 Matiyu 7:12kambua tatawa ata na-piyapape. Jia. *

    33Wuane nembo natene, Goteto yakamamoyo ando ateakale nembo toto, balanamana tika-pene tupa wato minuyalemandeke pua atalapape. Yakamato wuanepua ateaindo, balato yakamana tomoipa nolane tupapi, tona pulane tupapi,utupane pitaka yakama gulupeya. *34 Ole dindi lo kenda-pene waka-wakatupa epalane tekeko, kenda-pene anatiepolopeya tupa anati teke nembo tapa-peneko. Anati kenda-pene mindi epolanenembo toto, andipa yakamato nembokambua tatawa ata na-piyapape. Jisasatowuane leaipia.

    7Wandakali Waka Tupa Yapa Lo Tale Na-

    piyapape Leane OkoLuku 6:37-38,41-42

    1-2 Wuane lalu, Jisasato pii mindi takopua loto, yakamato wandakali yangonetupanga mana minulai pua, Goteto manaokone teke yakamanga minulu-peyaleaipia. Yakamato wandakali waka tupakoo ya lo yapa leaindo, Goteto yakamapikoo ya lo yapa lolopeya-ko. Goteto yakamakoo ya lo yapa lolane. Yakamato wandakaliwaka tupa koo ya lo yapa na-lalapape. *

    3 Nimba amene mindina lenenga leekunu aŋakomindi eya-kola, nimbato okoneandoto, mo apokale lalene tekeko, nimbatanena lenenga ita palaŋa andane mindieya-kola, nimbato okone mo apokalenembo natalene. Anu peakale nimbatowuane pilinipe. 4 Nimba tanena lenengaita palaŋa andane mindi eya-kola, nimbatokuai lo anda napilini-ko. Anu peakale nim-bato amene okone lamawuato, nimbanalenenga lee kunu eya oko nambato moapia-gua lalenepe. 5 Wandakali yangonetupamane nimbana pii okone ale wato,nimbanga koo mindi naeya nembo teakalenayuto, nimbato wuane lalene-ko. Nimbatanena lenenga ita palaŋa andane mindieya oko nimba tane wamba ini mo apiape.Apialu, nimbana lene epene toto, nimbaamene okona lee kunu yola oko katulo moapolopele. Jisasa wuane leaipia.

    6 Yakamato mamaku epene wete tupayia kapua tupa ateyainga peyamo leaindo,utupane-mane minditaka epene weteutupane mee kee-mane ango manguaalu, mopeke loto, yakama nolopeyai-ko. Yakamato wuane na-piyapape. Dee,yakamato Gotena minditaka epene wetetupa piango anatope gulene wandakalitupa mai na-piyapape.

    Pote Lalapape Lo Mana Lamai-yane OkoLuku 11:9-13

    7-8 Wuane lalu, Jisasato pii mindi takopua loto, wua leaipia: Wandakali-manepote loto, Gote nimbato mangene mindipipe leyai-kola, Goteto mangene okonepiyane. Yakamato pote loto, Gote nimbatomangene mindi pipe leaindo, Goteto man-gene okone pulupeya-ko. Gote nimbatomangene mindi pipe lo pote lalapape.Minditaka ayia pua atalaini wandakali tupapitaka-mane minditaka ando mialaini.Yakamato aiya pua ateaindo, yakamatominditaka ando molopeyai-ko. Yakamatominditaka ayia pua atalapape. Wandakali-mane anda asia lomba peya geao-geao loatalaini tupa pitakana asia Goteto lumbamaiyane. Yakamato asia lomba peya geao-geao lo ateaindo, Goteto asia lumbulu-peyako. Yakamato asia lomba peya geao-geao lo atalapape. *

    9 Akali mindina iwanane okomane bal-ana ayiane oko tee loto, ulia nokale gii le-ando, balana ayiane okonemane ana mindimalupeyape. 10 Dee, iwanane okonemanepisamindi nokale gii leando, balana ayianeokomane etelu koo nanimato naa na-piyamane mindi malupeyape. Jia. 11 Yuuokona ateyai Ayiane koo tupa yakamatominditaka epene tupa yakamana andopanetupanga mayaini. Wuane pua teke, yaka-mana minditupa-mane ayiane ati kengaateya oko tee loto, minditaka epene tupananima gii leaindo, balato yuu okonaayiane ateyai tupa sia minuto, minditakaepene utupane yakama gulupeya. *

    12 Yakamana yangone tupamaneyakama moyoyale, mana epene minditupamineakale nembo teaindo, yakamatowandakali yangone utupane moyoyale,

    * 6:33: 1Ki 3:13-14; Sam 37:4,25; Lom 14:16-17 * 7:1-2: Mk 4:24-25; Lom 2:1; 1Ko 4:5; Jem 4:11-12 * 7:7-8: Mk11:24; Jo 14:12-14; 15:7-8; 16:23-24; 1Jo 3:22; 5:14-15 * 7:11: Jem 1:17-18

  • Matiyu 7:13-14 15 Matiyu 7:24-25mana epene utupane pitaka minalapape.Gotena loo tupapi, potopesa akali tupanapii pepa pelene eya tupapi, utupane pitaka-mane pii mindiki okone teke langiyaini.Jisasato wuane leaipia. *

    Geta Aŋako Okona Kolandaka LalapapeLeane Oko

    Luku 13:23-2813-14 Wuane lalu, Jisasato pii mindi tako

    pua loto, yuu koo okona polane asinioko andane wete eya leaipia. Yuu koookonena kolandaka lolane geta okopi an-dane teke eya. Okonelapo andane eya-kola, wandakali kambua-mane polane asiniandane okone watama poto, kolandakalolane geta andane okonena poto, koy-alaini. Wandakali saka atapowa atolaneyuu okona polane asini oko aŋako eya.Gotena yuu epene okonena kolandakalolane geta okopi aŋako teke eya. Aŋakoeya-kola, wandakali aŋalapo minditupa-mane angu polane asini aŋako okone an-dalaini. Yakamato saka atapowa atene yuuokona polane asini aŋako okone watamapoto, yuu okonena kolandaka lolane getaaŋako okona pulupape. Jisasato wuaneleaipia.

    Yakamato Waiwa Ando Atalapape LeaneOko

    Luku 6:43-44; 13:23-2815-20Wuane lalu, Jisasato wandakali tupa

    tipa puato, eyaka ikilimbu ani atene mind-ina butusa dini epene tupa lialaepe leaipia.Pee, taweyame itane mindina apate diniepene tupa lialaepe. Jia. Ita koo mindinadini epene mindi katulo lia napene, dinikoo teke lialane. Dini epene lia napiyaneita tupa pitaka wandakali-mane yoko watoyangalaini. Dee, ita epene mindinga dinikoo mindi katulo lia napiyane. Jia. Itaepene mindinga dini epene teke lialane.Tene okonena, yakamato ita tupana dinitupa andoto, ita mindi epene ya, ita min-doko koo ya loto, ita tupa katulo yapalo tale piyaini. Wuane pua teke, po-topesa akali tupana mana minulai tupaandoto, yakamato akali mindi bala po-topesa akali enenemindi ya, akali mindoko

    bala owato potopesa akali mindi ya lo po-topesa akali tupa katulo yapa lo tale pulu-peyai. Owato potopesa akali tupamaneyakama minakasa oyale, yia sipisipi gu-lene epolopeyai tekeko, utupanena yama-pane anda-pangosa peango anatope guloepolopeyai. Akali utupane-mane yakamaminu koyolaini. Waiwa ando atalapape. *

    21-22 Wandakali yapa lo tale pulaneoto oko epola-angi, wandakali kambua-mane namba languato, Akali Andane,Akali Andane, nanimato nimbana geneoko loto, potopesa akali atoto, piapepua atema. Nanimato nimbana geneoko loto, wandakali tupanga yama kooatene tupa peyo watoto, metekolo piapetai-lene kambua tupa pemane lolopeyai.Wandakali kambua-mane wuane lolopeyaitekeko, wandakali utupanena minditupaGotena yuu epene okona napolo-peyai.Jia. Nambana ayiane ati kenga ateyaokona nembo-tene oko wato minalainiwandakali tupa angu balana yuu epeneokona polopeyai. *

    23 Ayiane ati kenga ateya okona nembo-tene oko wato mina na-piyaini wandakaliminditupa-mane Akali Andane, Akali An-dane lolopeyai tekeko, nambato utupanepanakame lamawuato, Gotena loo angowaatalaini wandakali yakama nambato andana-peyawaneko. Yakama namba tepa alu,pulupa lokale. Jisasato wuane leaipia. *

    Anda Pulane Mana Lapo Okona Pii KokoliOko

    Luku 6:46-4924-25 Wuane lalu, Jisasato pii mindi tako

    pua loto, wamba akali wai-ene mindimanebalana anda oko yuu tai ana tokonga peaneleaipia. Matili popo taimane lea-kola, kingiandane epeaipia. Epea-kola, ipa lii andanemindi lua awua epoto, anda okone peyokeao loyale peane tekeko, anda okone yuutai ana tokonga pitane ateane okomanetai duli lo atea-kola, peyo keao naleaipia.Wandakali mindimane nambana pii okoale wato, wato minu ateando, bala akaliwai-ene wamba ateane okonepene tekeatolopeya.

    * 7:12: Mt 22:39-40; Lk 6:31; Lom 13:8-10 * 7:15-20: Mt 3:8-10; 24:23-24; Lk 3:8-9; Jo 15:4-6; Ap 20:28-29; 2Pi 2:1;Ga 5:19-23; Jem 3:9-12; Mt 12:33 * 7:21-22: Lk 6:46-49; Jem 1:25 * 7:23: Sam 6:8; 2Ti 2:19

  • Matiyu 7:26-27 16 Matiyu 8:1226-27 Wuane tekeko, wamba akali wai

    naene kuati minene mindimane balanaanda oko yuu kayiki ipa mau mindingapeaipia. Matili, popo taimane lea-kola,kingi andane epeane okomane ipa lii an-danemindi lua awua epeaipia. Epoto, andaokone taimane pelea-kola, anda okone lailoto, yuunga kapoyale tepa yaepia. Wan-dakali mindimane nambana pii oko alewato, tailo wato minu ata napeando, balaakali wai naene wamba ateane okonepeneteke atolopeya. Jisasato wuane leaipia.

    28-29Loo tupanamana andene akali tupa-mane mana lamai-yaini pua, Jisasato manalamai napeaipia. Jia. Mana lamaulane tai-lene tupa balanga ya-kola, balato utupanesia minuto, pii manapi utupane lamai-yaepia. Tene okonena, balato pii utu-pane pitaka lo koyo pea-angi, wandakalikambua peteaini tupamane mana balatolamaiyane utupane nembo toto, moko an-dane leainipia. *

    8Jisasato Akali Tapa-mane KoyeneMindiMo

    Atu Yane OkoMaki 1:40-44; Luku 5:12-14

    1 Jisasa bala yuu wangiane okone tepaalu, puu nena lea-angi, wandakali kambua-mane bala watama peainipia. 2 Watamapeai-kola, akali tapa-penemindi bala Jisasaateane ongane mandaka epoto, aikini lekawato, Akali Andane, nimbato namba moatu yokale nembo teendo, nimbato katulowuane pulupele leaipia. 3Wuane lea-kola,Jisasato balana kini oko akali okonengayata wato, nambato wuane pukale. Nimbaatu yaa lea-kola, okone angi teke akali oko-nena tapa peane oko atu yaepia.

    4 Atu ya-kola, Jisasato akali okonelamawuato, nambato nimba mo atu eyooko nimbato wandakali mindikipi mindilamaulene andape leaipia. Nimba Gotenapitisa piape piyane akali oko ateyangapoto, nimbana umbaini oko balangaandawa lape. Andawa lalu, Goteto nimbanatapa tupa mo atu yala lo wandakalitupamane andeakalenga, Mosesato opamaipe leane pua nimbato maipe. Jisasatowuane leaipia. *

    Jisasato Ami Opisa Mindina Piape Akali MoAtu Yane Oko

    Luku 7:1-105 Jisasa bala Kapaneame tano okona

    peakaiyu lea-angi, Lomo tane ami yandayene andete mindiki ando atalane opisamindimane epoto, pii mindi bala lamai-yaepia. 6 Balato pii okone bala lamawuato,Akali Andane, nambana piape akali okobala kusuku pituto, tandaka andane weteno andaka peteane okomee peteya leaipia.7 Wuane lea-kola, Jisasato namba epoto,bala mo atu yokale leaipia.

    8-9 Wuane lea-kola, ami opisa okone-mane balana pii okone yano peyoto, nambaakali epene mindi jia leaipa. Nimbaakali epene oko nambana andaka epeendo,mana okone katu nalolo-peya. Akalimindimane namba ando atalane pua teke,nambatopi ami yanda yene minditupaando atalawane. Nambato ami yanda yenemindi peakale leyo-kola, bala palane. Nam-bato ami yanda yene mindi epeakale leyo-kola, bala epalane. Nambato nambanapiape akali oko lamawuato, nimbato pi-ape oko pii leyo-kola, balato piape okonepiyane. Wuane pua teke, nimbato meenambana piape akali oko atu yakale lole-kola, bala atu yolopeya leaipia.

    10 Wuane lea-kola, Jisasato moko loto,wandakali bala watama epeaini tupalamawuato, nambato pii enene mindiyakama langeyo leaipia. Ami opisaoko bala Isatale tane mindi jia tekeko,balato nambanga tungi peyoto, bilipi leyapua, Isatale tane wandakali mindikipimindimane nambanga tungi peyoto,bilipi leyainga nambato anda napewane.11 Matili Goteto wandakali pitaka yapa lotale pula-angi, nai epalanesa tanepi, naiandaka palanesa tanepi, wandakali yamewaka kambua epoto, Gotena yuu epeneati kenga eya okona poto, Apatakamepi,Aisakepi, Jekopopi, utupane towa atu tomokambua no pitulu-peyai. *

    12 Utupane-mane wuane pulupeyaitekeko, Isatale tane minditupa ati kengayuu epene okona polo-peyama nembotoatolai-kola teke, Goteto utupane yuu kooundupi-lene okona pulupa loto, wata nenalolopeya. Wata nena lola-kola, wandakali

    * 7:28-29: Mk 1:22; Lk 4:32 * 8:4: Pit 14:1-32; Mt 9:30; Lk 17:14 * 8:11: Lk 13:29-30

  • Matiyu 8:13 17 Matiyu 8:27utupane yuu koo okonena atoto, yamatakalo nene geleto laka pua atolopeyai leaipia.* 13 Wuane lalu, Jisasato ami opisa okolamawuato, nimbato nambanga tungipeyoto, bilipi lele pua, nimbana piape akalioko atu yolopeya-ko. Nimba andaka puuleaipia. Wuane lea-kola, okone angi tekeami opisa okonena piape akali oko atuyaepia.

    Jisasato Wandakali Kambua Mo Atu YaneOko

    Maki 1:29-34; Luku 4:38-4114 Jisasa bala Pita andaka kolandaka

    loto andea-kola, Pitana wanda imaneoko siki omoto, umbaini toto andanepea-kola, tokonga palu yanga andeaipia.15Andoto, Jisasato wanda okonena kiningaminea-kola, balana umbaini toto andanepeane okone atu yaepia. Atu ya-kola,wanda okone ika loto, Jisasana tomo yangamayaepia.

    16-17 Matili, nai andaka pea-kola, wan-dakali minditupa-mane sipitisa koo atenewandakali yangone kambua Jisasa ateangaatu aiyu epeainipia. Wamba potopesa akaliAisayato pii mindi pepa peyoto, nanimasiki omoto, tandaka no atema-kola, bal-ato nanimana siki mindipene-mindipenetupa mo atu yane leaipia. Gotena piilayene okone enene guleakale nembo toto,Jisasato wandakali utupanena sipitisa kooateaini tupa peakale lo peyo wataka piyu,wandakali siki pelene tupa pitaka mo atuyaka peaipia. *

    Jisasato Nimba Namba Watama Ipu LeaneOko

    Luku 9:57-6018 Wandakali kambua-mane Jisasa bala

    ato mapu peainga andoto, balato bal-ana disaipolo tupa lamawuato, nanimaipa angini okona amo yangi maa leaipia.19Wuane lea-kola, loo tupanamana andeneakali mindimane Jisasa ateanga epoto,tisa, namba nimbana disaipolo atoto, yuunimba pole tupa pitakana namba atubakale leaipia. 20 Bakale lea-kola, Jisasatobala lamawuato, peango anatope tupanapangulane yuli tomba-yene yalane. Dee,eka tupana paliyaini anda atalane tekeko,Akalina Iwanane oko oto mo kawane yata

    olane kawa kanda mindi nayalane leaipia.*

    21 Wuane lea-kola, Jisasa watama epokopua atalane akali waka mindimane balalamawuato, Akali Andane, namba wambaini poto, nambana ayiane oko mali pukale.Mali piyu, matili namba nimbana disaipoloatoto, yuu nimba pole tupa pitakana atupepando, okone katu lolo-peyape leaipia.* 22Wuane lea-kola, Jisasato bala lamawu-ato, omene gulo atalaini wandakali tupa-mane yakamana yangone omene tupamalipeakale lo ando kondalu, nimbato nambawatama ipu leaipia.

    Jisasato Popo Andane Lo Auwa EpeaneMindi Tepa Yakale Leane Oko

    Maki 4:36-41; Luku 8:22-2523 Wuane lalu, Jisasa bala sipi mindina

    peakaiyu lea-kola, balana disaipolo tupabala towa atu peainipia. 24 Ipa anginiokona tombenenga peai-kola, popo andanewete mindi lo awua epeane okomane ipaandane wete mindi taimane ika leaipia.Ipa ika leane okonemane sipi oko angomangua yane tekeko, Jisasa bala sipi oko-nena limu paleaipia. * 25 Limu palu ya-kola, balana disaipolo tupamane bala peyaika loto, Akali Andane, nanima omoyalepeyama-ko. Nimbato nanima molo-pekelaa leainipia.

    26 Wuane leai-kola, balato utupane tipapuato, anu peakale yakamato Gote lo bilipileyama nayu nalene, yukuwa ateyaipeleaipia. Wuane lalu, bala ika loto, popoandane leane okola, ipa taimane ika leaneokola, lapotaka laiya loto, tepa alapa lea-kola, popo andane leane oko tepa yaepia.Tepa ya-kola, ipa taimane ika leane okopitepa alu, ema aŋakopi mindi napeaipia.* 27 Wuane pea-kola, sipi okona peteainiakali tupamane nembo kambua toto, piimindi leaini oko loto, Jisasato popo an-dane lala okola, ipa taimane ika lala okola,okonelapo laiya loto, tepa alapa leya-kola,lapotaka-mane balana pii ale eyapi-ko.Bala akali anu-pene mindi ya andeyamapeleainipia.

    * 8:12: Mt 22:13; 25:30; Lk 13:23-28 * 8:16-17: Ais 53:4 * 8:20: 2Ko 8:7-9 * 8:21: 1Ki 19:20 * 8:24: Sam4:8 * 8:26: Mt 14:31; Sam 89:9

  • Matiyu 8:28 18 Matiyu 9:8Jisasato Akali Lapona Sipitisa Koo Ateaini

    Tupa Peyo Wateane OkoMaki 5:1-17; Luku 8:26-39

    28 Jisasa bala ipa angini Galili okonaamo yangi poto, Gatata yamena yuu okonapeakaiyu leaipia. Sipitisa koo atene akalilapo yuu okonena atoto, wandakali omenetupa mali pitane ateaini ongane mandakaatalapele-pia. Ole dindi lo akali okonelapo-mane wandakali tupa taimane peyoyalepeyapi-kola, wandakali tupa katulo on-gane mandaka gulo na-palainipia. Jisasabala Gatata yuu okonena peakaiyu lea-kola,akali okonelapo-mane wandakali mali tu-pana atalu epoto, bala malanda yapelepia.29 Jisasa malanda wato, akali okonelapo-mane pii taimane loto, Gote Iwanane nim-bato nalipanga aki pulape. Nimbato tan-daka andane nalipanga gulane oto okonaepeya-kola teke, nimbato nalipa tandakaandane gulu epelepe leapelepia. *

    30 Amonga-yale yia yomo andane minditani no ateainipia. 31 Ateai-kola, sipi-tisa koo utupane-mane pii taimane loto,Jisasa nimbato nanima akali okolapo tepaalu pulupa lo peyo wateendo, nanima yiaateyai utupana ini anda-pangosa kolan-daka lalapa lape leainipia. 32 Wuaneleai-kola, Jisasato yakama pulupa leaipia.Pulupa lea-kola, sipitisa kooutupane-maneakali okonelapo tepa alu poto, yia utu-panena ini pangosa kolandaka leainipia.Kolandaka leai-kola, yia utupane pitakayuu wangiane mindina atoto, taimane puunena loto, ipa angini mindi peteane okonapeakoto, ipa nalu, omeainipia.

    33 Omeai-kola, yia yatawa atalaini akalitupamane okone andoto, tano okonataimane peainipia. Poto, utupane-manewandakali tupa lamawuato, Jisasato sipi-tisa koo atene akali okone-lapona sipitisakoo ateaini tupa peyo wateane okopi,mangene waka peane tupapi, utupanepitaka wua piya leainipia. 34 Wuane leai-kola, tano okonena tane wandakali tupapitaka-mane Jisasamalanda olo epoto, balaandeaini-pia. Andoto, utupane-mane balataimane lamawuato, nimba nanimana yuuoko tepa alu puu leainipia.

    9Jisasato Akali Kusuku Mindi Mo Atu Yane

    OkoMaki 2:1-12; Luku 5:17-26

    1 Wandakali tupamane Jisasa nimbapuu leai-kola, bala sipi mindina peakaiyulo pitiyu, ipa angini okona amo maitabala atalane Kapaneame tano okona pekeleaipia. * 2 Peke lea wete, akali minditupa-mane akali kusuku mindi takeanga awuaJisasa ateanga epeainipia. Jisasato andea-kola, akali utupane-mane bilipi loto, akaliokone awua epeyai lo andoto, balatoakali okone lamawuato, iwana, nambatonimbana koo pilini tupa apeyo-ko. Nimbamini epene pali leaipia.

    3 Jisasato wuane lea-kola, loo tupanamana andene akali ongane ateaini tupanaminditupa-maneyakama tane teke-tekepiilalawa puato, Goteto angu wandakali tu-pana koo tupa apialane-ko. Jisasato akalikusuku oko lamawuato, nimbana koo tupaapeyo leya okomane Gote ando lamba leyaleainipia.

    4Wuane leai-kola, Jisasato utupane tipapuato, anu peakale yakamato nembo koopalu ateyaipe leaipia. * 5 Nambato akalikusuku oko lamawuato, nimbana koo tupaapeyo leyo oko piape pitete-pene mindijia. Nambato bala lamawuato, nimba ikalalu, andaka puu loto, balana siki okomo atu yewando, piape okone pitete-peneyolopeya. 6Wuane tekeko, Goteto yuungawandakalina koo tupa apolane tai-leneoko Akalina Iwanane nambanga geane okoyakamato andalapale nembo teyo leaipia.Wuane lalu, balato akali kusuku okonelamawuato, nimba ika lalu, nimbana takeatoko mo awua andaka puu, leaipia. *

    7 Wuane lea-kola, akali okone bala ikalalu, andaka peaipia. 8 Jisasato akali kusukuokone mo atu yane oko andoto, wan-dakali kambua ateaini tupamane moko an-dane wete leainipia. Moko loto, mo atuyolane tai-lene okonepene tupa Goteto yuuokona akali mindinga mayae-ya nembototo, utupane-mane Gotena gene oko laiyuleainipia.

    * 8:29: Mk 1:24; Lk 4:41 * 9:1: Mt 4:12-16 * 9:4: Mt 12:25; Lk 9:47; Jo 2:24-25 * 9:6: Jo 17:1-3

  • Matiyu 9:9 19 Matiyu 9:20-21Jisasato Matiyu Andoto, Namba Watama

    Ipu Leane OkoMaki 2:13-17; Luku 5:27-32

    9 Jisasa poto andea-kola, akali Matiyulene mindi takisa muni mialaini anda min-dina peteanga andoto, namba watama ipulea. Wuane lea-kola, Matiyu ika lalu, Jisasawatama pea. 10 Jisasapi, balana disaipolotupapi, utupane Matiyu towa atu balanaandaka peai-kola, takisa muni mialainiakalipi, koo piyaini wandakalipi, wandakaliokonepene kambua epoto, utupane towaatu tomo no peteai. 11 Jisasato utupanetowa atu tomonopeteai-kola, Patasai tupa-mane andoto, Jisasana disaipolo tupa tipapuato, anu peakale yakamana tisa oko balatakisa muni mialaini akalipi, koo piyainiwandakalipi, utupane towa atu tomo nopeteyaipe leai. *

    12 Wuane leai-kola, Jisasato utupanenapii okone yano peyoto, dokosa-mane wan-dakali siki napalene tupa mo atu yolanetene mindi ata napeya lea. Dokosa-manewandakali siki pelene tupa angu mo atuyalaini. 13 Wuane pua teke, namba epe-wane oko wandakali epene tika-pene tupaee lo molo na-epewane. Jia. Koo piyainiwandakali tupa ee lo molo namba epe-wane. Gotena pii pepa pelene eya mindi-mane loto, wandakali-mane mee opa angunamba giyaini mana oko nambato epele aana-piyawane. Jia. Wandakali-mane yaka-mana yangone tupa ondo wato moyalainimana oko nambato epele alawane layeneeya. Pii okonena tene oko andoko paleyapelo yakamato mana molo pulupa. Jisasatowuane lea. *

    Pote Kambua Loyale, Tomo Nanene Ata-laini Mana Oko

    Maki 2:18-22; Luku 5:33-3914 Okone angi, Jonena disaipolo tupa

    Jisasa ateanga epoto, alu minditupa Pata-sai tupamane pote kambua loyale, oleukupini mindilapo tomo nanene atalainileai. Nanimatopi wuane teke piyamane-ko.Anu peakale nimbana disaipolo tupamanewuane na-piyainipe leai. * 15 Wuaneleai-kola, Jisasato utupane tipa puato, akalimindimane wanda mindi kee loto, balanaamene tupa towa atu ateyai-kola, balana

    amene utupane-mane mini kenda alainipelea. Jia. Okone angi utupane-mane minikenda aa na-piyaini tekeko, matili akaliminditupa-mane bala andi lo awua polai-angi, balana amene tupamane pote kam-bua loyale, ole ukupini mindilapo tomonanene atolopeyai lea.

    16 Wandakali mindimane lapa-lapapalai-lene wenene mindi moto, tonawambane asia titi yene mindina ataengelo tambu leando, balato tona okone wasa-wasa peyola-angi, lapa-lapa palai-lenewenene oko kingi tupi loto, tona wambaneokone lapone lete laya ola-kola, asia titiwamba yane okone andane gulolo-peya.Wuane pulane nembo toto, wandakalimindikipi mindimane wuane napiyane.Jia.

    17 Dee, wandakali-mane ipa waenewenene tupa ipa pene wambane memeumbaini-mane waa-pene tupana ambupete leaindo, ipa waene wenene okonenapopone-mane anda yoto, pene wambaneutupane tula lolai-kola, ipa waene oko alupulupeya. Wuane pulane nembo toto,wandakali mindikipi mindimane wuanenapiyane. Jia. Wandakali-mane ipa waenewenene tupa pene wenene tupana ambupete leyai-kola, ipa waene tupapi, ipa penetupapi, utupane pitaka kuai lo yalane.Jisasato wuane lea.

    Jisasato Wanda Mindi Mo Atu Yalu, WanaOmene Mindi Mina Ika Leane Oko

    Maki 5:22-43; Luku 8:41-5618 Jisasato pii utupane Jonena disaipolo

    tupa lamawua atea-kola, Juta yamena lotuanda ando atalane akali Jaitusa lene okoepea. Epoto, bala Jisasa ateanga aiki lekawato, nambana wanane oko epapu omalatekeko, nimba epoto, balanga kini yataeendo, bala dee lapone saka atolo-pekelolopeya lea. 19 Wuane lea-kola, Jisasaika lalu, akali okone towa atu peapi-kola,Jisasana disaipolo tupapi atu peai.

    20-21 Okone angi, mali alesa pitakana oledindi lo kii kalo teke pitiyane wanda minditano okonena peteaipia. Wanda okone-mane Jisasa epo peanga andoto, nambatobalana tonanga wata ewando, nambanasiki oko koyo pulupeya nembo toto, Jisas-ana masianesa epoto, balana tona okona

    * 9:11: Lk 15:2 * 9:13: Mt 12:6-8; Ose 6:6 * 9:14: Lk 18:12 * 9:20-21: Mt 14:36

  • Matiyu 9:22 20 Matiyu 9:37duninga wata ya. * 22Wata ya-kola, Jisasabala mopeke loto, wanda okone andoto,wana nimbato namba lo bilipi lele mam-bele, nambato nimbana siki oko mo atueyo-ko. Nimba mini epene palu puu lea.Wuane lea-kola, okone angi teke wandaokone atu ya.

    23 Atu ya-kola, Jisasa bala Jaitusa okonaandaka poto, anda-pango kolandaka lotoandea-kola, akali minditupa-mane wanaomene oko mali puyale pupe tupa lo ateai-kola, wandakali waka tupamane ai lo yayapeyo yamataka lo ateai. 24 Wuane puaateai-kola, Jisasato utupane lamawuato,wana oko oma napene, mee limu paleya-ko. Yakama pulupa lea. Wuane lea-kola, balato kopeta leya nayuto, wan-dakali utupane-mane bala andayo giwa yai.25 Giwa yai-kola, balato utupane pitaka ka-maka peakale lo peyo watalu, wana omeneyane lumu okona kolandaka loto, balanakininga minia-kola, wana omene yane okosaka pitulu-peke lalu, ika leaipia. 26 Jisasatowana okone saka pitulu-peke laya ya-kola,wuane piya lo wandakali tupamane piitemane okone yuu ukusane yene tupapitakana lo tawe yainipia.

    Jisasato Lee Koo Akali Lapo Mo Atu YaneOko

    27 Jisasa bala yuu okone tepa alu pea-angi, lee koo lapo akali-mane bala watamaepoto, Dapiti yame akali nimbato nalipaondo aa lo pii taimane leapi. * 28 Jisasabala andaka kolandaka lea-angi, akali leekoo okonelapo bala ateanga epeapi-kola,balato okonelapo tipa puato, nambato kat-ulo liyambana lene mo tee laya olopeyalo liyambato bilipi leyapipe lea. Wuanelea-kola, okonelapo-mane balana pii okoneyano peyoto, enene, Akali Andane, nim-bato katulo wuane pulupele lo nalipatobilipi leyapa leapi.

    29 Wuane leapi-kola, Jisasato balanakini oko akali okone-lapona lenenga yatawato, nambato katulo liyambana lene okomo tee laya olopeya lo liyambato bilipileyapi pua teke, nambato liyambana leneoko mo tee laya eyo lea. 30 Wuane

    lea wete, akali okone-lapona lene teapi-kola, Jisasato akali okonelapo pii lamaiyonayu lamawuato, nambato liyambana leemo tee laya eyo oko liyambato wan-dakali mindikipi mindi lamaulapele lea.* 31 Jisasato wuane leane tekeko, akaliokonelapo liyamba poto, Jisasato liyam-bana lee mo tee laya apiane lo pii temaneokone yuu ukusane yene tupa pitakana lotawe yapelepia.

    Jisasato Akali Pii Na-lalane Mindi Mo AtuYane Oko

    32Akali okonelapo Jisasa tepa alu, peapi-angi, wandakali minditupa-mane yangonemindi atu aiyu Jisasa ateanga epeai. Sipi-tisa koo mindi akali okonenga atea-kola,balato katulo pii na-lalaepia. 33 Jisasatoakali okonenga sipitisa koo ateane okonepeyo watea-kola, akali okonemane piilea. Pii lea-kola, wandakali amunguli puaateaini tupamane moko wete loto, nan-ima Isatale tane tupamane andema-kola,alu mindikipi mindi akali mindimane piina-lalane akali mindi pii laya yanga andanapema leai. * 34 Wandakali utupane-mane wuane leaini tekeko, akali Patasaitupamane loto, sipitisa koo yame andoatalane sipitisa kawane Belesa-pulu balatoJisasa minu tai laya eya-kola, Jisasato sipi-tisa koo tupa katulo peyo wata alane leai.*

    Jisasato Wandakali Tupa Ondo Yane Oko35Okone angi, Jisasa bala tano andanepi,

    aŋakopi, utupane pitakana epoko puato,Juta yamena lotu anda tupana poto, Gotenapii layene epene oko wandakali tupa manalamawuato, Goteto wandakali tupa moyoando atalane lea. Wuane loto, balato wan-dakali siki pelene tupa pitaka mo atu yakapea. * 36 Okone angi, balato andea-kola,wandakali kambua ateaini tupa yakamasipisipi yatawa atalane akali mindi atanapene manyani gulo atoto, anu pimape lotatake aka pua ateaininga andoto, balatoutupane ondo ya. * 37 Ondo wato, balatobalana disaipolo tupa lamawuato, eengatomo kambua mandipe-pene eya tekeko,tomo mandulane wandakali aŋalapo angu

    * 9:27: Mt 20:29-34 * 9:30: Mt 8:4 * 9:33: Mk 2:12 * 9:34: Mt 12:24; Mk 3:22; Lk 11:15 * 9:35: Mt 4:23;Mk 1:39 * 9:36: Mt 14:14; Nam 27:17; 1Ki 22:17; Sak 10:2; Mk 6:34 * 9:37: Lk 10:2

  • Matiyu 9:38 21 Matiyu 10:15

    ateyai-ko. * 38 Ee anduane okomane balaeenga tomo mandulane wandakali mindi-tupamo tako peakalenga, yakamato bala lopote lalapape lea.

    10Jisasato Balana Disaipolo Alesa Tupa Piape

    Pulu Pulupape Leane OkoMaki 3:13-19; 6:7-13; Luku 6:12-16; 9:1-5

    1-4 Aposolo akali bulupane oko Sai-mone balana gene mindi Pita lene oko.Balana amene Endutupi, Sepiti iwananeJemesapi, balana amene Jonepi, utupaneaposolo akali ateaini teke. Dee, Pilip-ipi, Batolo-miyupi, Tomasapi, Tatiyusapi,takisa muni mialane akali Matiyu okopi,Alipusa iwanane Jemesapi, Selote yamenaakali Saimone okopi, Jutasa gene mindiIsaka-tiyote lene matili Jisasa ene peteaneokopi, akali alesa utupane pitaka aposoloakali ateai. Jisasato utupane bala ateaneongane mandaka ipulupa loto, yakam-ato sipitisa koo tupa peyo watoto, wan-dakali tupana siki mindipene-mindipenetupa pitaka mo atu yaka pua atalapape lea.Wuane loto, balato piape okonelapopulanetai-lene oko akali utupanenga maya. *

    5-6 Jisasato akali alesa utupane piapepulu pulupa loto, yakamato Samatiya tanewandakali tupana tano mindi yandopi,wandakali yame waka tupana yuu mindiyandopi, utupanena puu napene kondala-pape. Yakamato Isatale tane wandakalisipisipi alu pene gulo ateyai tupanga angupulupa lea. *

    7-10 Wandakali mindimane wandakaliwaka mindina piape pimai-yando, piapeanduane okomane bala yole maipe-peneko. Yakamato muni yandopi, anepausa mindi yandopi, nuu mindi yandopi,singilisa lapo yandopi, sukee laponeyandopi, utupanena mindi mandi napene,kalango mindi ai napene, mee pulupape.Yakamato Isatale tane wandakali tupaateyainga poto, Gote ati kenga ateyaokomane pitaka taka ando atolane giioko wamba mandaka guleya lo lamai-yapape. Lamaiyu, yakamato wandakalisiki pelene tupa mo atu yalu, wandakali

    omene tupa ika laya alu, wandakali tapa-pene tupa mo atu yalu, sipitisa koo tupapeyo watalu, piyapape. Yakamato piapeutupane piyapale loto, nambato tai-leneyakamanga geyo okonena yole mindiyakamato namba giyapa naleyo. Wuanepua teke, yakamato wandakali tupa moyopiape utupane pulai-angi, yakamato yolemindi giyapa nalene, utupane mee moyopiape utupane pua atalapape. *

    11-13 Yakama tano mindina polai-angi,wandakali epene tika-pene mindi aiyapiyapape. Wandakali mindimane yakamaandaka ipulupa lola-kola, yakamato bal-ana andaka kolandaka leaindo, yakam-ato wandakali anda okonena pitulai tupalamawuato, yakama mini epene palu ata-lapa lalapape. Wandakali utupane-maneyakama wayu epalai ya leaindo, yakamanayamapane tambo laya olane pii epene okoutupanenga yolopeya oko yakale lalapape.Yakale lalu, yakama anda waka mindinapali-pali napene, anda mindiki okonenaangu palu atoto, tano okonena epoko puaatalapape. Matili yakamato piape pikoyopulai-angi, tano okone tepa alu pulupape.Yakama anda mindina kolandaka lolai-angi, wandakali anda okonena pitulai tu-pamane yakama wayu epalaiya lo lamianapeaindo, yakamana yamapane tambolaya alane pii okone yakama tanenga pekeleakale lo ando kondalapape. *

    14 Tano mindina wandakali mindikipimindimane yakamana pii lolai tupa alenaene, yakama yatawa pali napeaindo,yakamato tano okone tepa alu poyaleatolai-angi, yakamana sukee okona yuukangalamu atolane tupa tanda lo tepaalu, yakama yuu waka mindinga pulu-pape. * 15 Nambato pii enene mindiyakama langeyo. Matili Goteto wan-dakali tupa yapa lo tale pulu epola-angi,Goteto Sotomo, Gomota-la, tano okone-lapona tane wandakali tupa malinga ikalaya wato, kenda-pene mindi utupanengamalupeya. Wuane tekeko, yakamato piimindi lolai-kola, tano mindina wandakalitupamane yakamana pii okone ale naene,yakama yatawa pali napeaindo, matiliGoteto kenda-pene andane wete mindi

    * 10:1-4: Mk 6:7; Lk 9:1 * 10:5-6: Jet 50:6 * 10:7-10: Mt 3:1-4; 4:17; Lk 10:4,6-9,11; 1Ko 9:14 * 10:11-13: Lk10:5-7 * 10:14: Lk 10:10-12; Ap 13:51 * 10:15: Mt 11:24; Ju 7

  • Matiyu 10:16 22 Matiyu 10:27

    wandakali utupanenga maulupeya. Jisas-ato wuane lea. *

    Kenda-pene Kambua Epolopeya Leane OkoMaki 13:9-13; Luku 21:12-17

    16 Wuane lalu, Jisasato balana disaipolotupa lamawuato, sipisipi gulene akali tupayakama peango anatope gulene wandakalitupana tombenenga poto, piape pua atala-pape leyo-ko. Etelu tupamane tenga-manewaiwa yalaini pua teke, yakamatopi waiwaatalapape. Dee, eka iti puluma tupamanemana koomindi paini mina na-piyaini pua,yakamatopi mana koo mindi paini minana-piyapape. Jia. *

    17-18 Yakamato namba lo bilipi leyai okoawua tepa alapale nembo toto, Juta yame-mane yakama andi lo awua poto, yaka-mana kanjole tupana wenonga kosimi loto,yakamana lotu anda tupana atoto, yakamakunju-mane peyolo-peyai. Utupane-manewuane pulaini. Yakama waiwa ando atala-pape. Yakamato nambana pii layene epeneoko gapomane akali andanepi, kiŋipi, wan-dakali yame waka tupapi, utupane pitakalamai-yapale nembo toto, alu minditupaGoteto ando konda ola-kola, wandakaliminditupa-mane yakama andi lo awuapoto, yakama kosimi loyale, akali utupa-nena wenonga ataya olopeyai. *

    19-20 Yakama akali utupanena wenongaatolai-angi, yakamato pii lolai tupa yakamatane nembo toto, laa napulu-peyai. Jia.Ayiane Gotena Sipitisa yakamanga ateyaokomane yakamana nembo-tene tupamina ika laya wato, yakamato wua lalapalolopeya-ko. Wandakali-mane yakamakosimi lolai-angi, yakamato aki loto,wandakali utupanena pii lolai utupaneyano peya-makalepe lo nembo kambua na-talapape. *

    21 Okone angi, akali mindimane nambalo bilipi lola-kola, balana amene okomanebala kosimi loto, gapomane okomane balapeyo ome leakale lo malupeya. Ayianemindimane balana andopane oko kosimiloto, wuane teke pulupeya. Andopaneminditupana angini, ayiane-la, okonelapo

    liyamba nambana yame atolapi-kola, an-dopane utupane-mane okonelapo masiamawuato, kosimi loto, gapomane okomaneokonelapo peyo ome leakale lolopeyai. *

    22 Yakama nambana yame atolai-kola,wandakali kambua longo-mane yakamatowa embo wetete olopeyai tekeko,wandakali-mane namba awua tepa naene,nambanga tungi peyo bilipi lo atapowaatolai-kola, Goteto utupane molo-pekelolopeya. 23 Nambato pii enene mindiyakama langeyo. Yakamato Isatale yuuokona tano tupa pitakana poto, piapepikoyo napulai-kola, Akalina Iwananeoko peke lolopeya-ko. Tano mindinawandakali tupamane kenda-pene andanetupa yakama giki peaindo, yakama tanowaka mindina palaka pulupape.

    24-25 Mana kambua tisa tupanga eya-kola, mana aŋalapo angu sukulu pai tu-panga yalane. Wuaneko, mana menewandakali mindimane balana tisa oko siaminuto, bala lipinga yale ata napiyane.Jia. Mana mene mindimane mana moto,balana tisa ateya okopene teke guleando,okone katu. Wuane pua teke, piape akalimindimane balana piape ando atalaneakali ateya okopene teke guleando, okonekatu. Namba anda anduane ateyo-kola,wandakaliminditupa-mane nambana geneBelesa-pulu geyai-ko. Wuane pua teke,yakama nambana yame ateyai lo andoto,utupane-mane gene koo wete minditupayakama gulupeyai. Jisasato wuane lea. *

    Yakamato Gote Angu Yukuwa AtalapapeLeane Oko

    Luku 12:1-726 Wuane lalu, Jisasato pii mindi tako

    pua loto, andipawandakali-manemana toopua miniyai tupa pitaka matili panakameyolopeya lea. Pii andipa too pene eyatupa pitaka matili wandakali-mane alewato, nembo tolo-peyaiko. Yakamato wan-dakali mindikipi mindi ando yuku olaini.* 27 Andipa undupi pangosa nambatopii minditupa yakama langeyo tekeko,matili nai tola-angi, yakamato pii utupanepanakame lamai-yapape. Andipa nam-bato pii minditupa akatete-mane yakama

    * 10:16: Lk 10:3; Lom 16:17-19 * 10:17-18: Mk 13:9-10; Lk 21:12-13 * 10:19-20: Jo 14:26; Lk 12:11-12 * 10:21:Mai 7:6; Mt 10:34-36; Mk 13:12; Lk 21:16 * 10:24-25: Mt 9:34; 12:24; Mk 3:22; Lk 6:39-40; 11:15; Jo 13:14-16; 15:20* 10:26: Mk 4:21-22; Lk 8:17

  • Matiyu 10:28-31 23 Matiyu 10:40langeyo tekeko, matili wandakali pitaka-mane ale yakale nembo toto, yakamatoanda tokonga atoto, pii utupane taimanelalapape.

    28-31 Wandakali-mane katulo eka pilip-imbi lapo ana mindiki-mane kambalainitekeko, yakamana Ayiane Goteto eka aŋakoutupanena mindi oma napeakale nemboteando, eka okone oma napulu-peya.Wandakali yakamato eka pilipimbi kambuatupa sia minuto, lipinga-yale ateyai-kola,Goteto yakamana kawa itini ateya tupa diilo andalane-ko. Wandakali-mane yakamapeyo ome lolaini loto, yakamato yukuaa na-piyapape. Enene, wandakali-manekatulo yakamana umbaini oko peyo omelolopeyai tekeko, utupane-mane yakamanatandini oko katulo peyo ome nalolo-peyai. Goteto katulo yakamana umbaini,tandini-la, lapotaka yuu koo wetete okonaawua aindaka loto, minu koyolo-peyako.Wandakali-mane yakama peyo ome lolainilo yuku naene, yakamato Gote anguyukuwa atalapape. Jisasato wuane lea. *

    Namba Jisasana Yame Ateyo Lo LapanaApe-pene Leane Oko

    Luku 12:8-1032-33 Wandakali tupana wenonga atoto,

    wandakali mindimane namba Jisasa yameata napeyo leando, matili nambana ayianeati kenga ateya okonawenonga atoto, nam-batowandakali okone bala namba yame atanapeya lolo-peyawa. Wuane tekeko, wan-dakali tupana wenonga atoto, wandakalimindimane namba Jisasa yame ateyo le-ando, matili nambana ayiane ati kengaateya okonawenonga atoto, nambato wan-dakali oko bala namba yame ateya lolo-peyawa teke. *

    34-36 Yuu okona wandakali tupamaneyanda napene atoto, yame mindikiateakale nayuto, namba epeane lo yakam-ato nembo na-talapape. Jia. Ayiane mindi-mane nambana yame atola-kola, balanaiwanane okomane bala yanda pimalu-peya. Angini mindimane nambana yamepitula-kola, balana wanane okomane balayanda pimalu-peya. Akali mindina anginiokomane nambana yame pitula-kola, akali

    okonena wetene okomane balana wandaimane okone yanda pimalu-peya. Akalimindimane nambana yame atola-kola,balana yame anda mindikina paliyainitupamane bala yanda pimalu-peyai.Wandakali yame palu pula tupa pitakayapu lo lapo peakale nembo toto, nambaepewane. Wandakali minditupa-maneyanda pimakale nembo toto, kandepa luutupa awua epalaini pua teke, nambanapii oko kandepa luu mindi guleya-kola,nambato okone awua epewane. *

    37 Wandakali mindimane balana ayianeyandopi, angini yandopi, okone-laponamindi wayumane epelewa yamapane yoatalane wuane pua teke, balato nambatowa epelewa yamapane yo ata napeando,wandakali okone bala katulo nambanayame ata napulu-peya. Mindimane balanaiwanane yandopi, wanane yandopi, okone-lapona mindi wayumane epelewa yama-pane yo atalane wuane pua teke, balatonamba towa epelewa yamapane ata nape-ando, wandakali okone bala katulo nam-bana yame ata napulu-peya teke.

    38Wandakali mindi bala nambana yameatola mambele, kenda-pene minditupabalanga epoto, balana ita malamanda okogulo yolopeya. Balato kenda-pene utupanemo awua, nambawatama na-epeando, balanambana yame atolane wandakali epenemindi jia. * 39Wandakali mindi bala nam-bana yame ateando, namba towa yandapiyaini akali tupamane katulo bala peyoome lolopeya. Wandakali mindi balaomolowane nembo toto, nambana yameata napeando, bala epene saka atapowaata napulu-peya. Wandakali mindi balanambana yame atola mambele, wandakalimindimane bala peyo ome leando, wan-dakali okone bala epene saka atapowaatolane tene oko ando molopeya.

    40 Wandakali mindimane yakama wayuepalai ya loto, yakama yatawa paleando,balato namba wayu epeleya loto, yatawapalula-kola pulupeya. Wandakali mindi-mane namba wayu epeleya loto, nambayatawa paleando, balato namba ati kengaatala yuunga puu leane Gote oko wayu

    * 10:28-31: Jem 4:11-12; Mt 6:25-27 * 10:32-33: Mk 8:34-38; Lk 9:23-26; 2Ti 2:11-12 * 10:34-36: Mai 7:6* 10:38: Mt 16:24-26; Mk 8:34-35; Lk 9:23-26; 17:33; Jo 12:25 * 10:40: Mk 9:37; Lk 10:13-16; Jo 13:18-20

  • Matiyu 10:41 24 Matiyu 11:12-13epeleya loto, yatawa palula-kola teke pulu-peya. *

    41 Mindimane potopesa akali mindimoyokale nembo toto, bala wayu epeleyaloto, yatawa paleando, Goteto balanapotopesa akali tupa yole epene mindimaulupeya mindiki okonepene teke wan-dakali okone maulupeya. Dee, wandakalimindimane Gotena wandakali epene tika-pene mindi moyokale nembo toto, balawayu epeleya loto, yatawa paleando,Goteto wandakali epene tika-pene mindiyole epene mindi maulupeya mindikiokone teke wandakali okone maulu