II. FIZIKA E AMBIENTIT JETËSOR - shmk-negotine.edu.mk«sor.pdf · Ndryshimet klimatike dhe...

II. FIZIKA E AMBIENTIT JETËSOR

FIZIKA – IV – Rrahim MUSLIU – ing.dipl.mek. 1

II.1. Fizika dhe ambienti jetësor

Ajri, toka, ujrat e lumenjve, liqeneve, deteve e oqeaneve, ujrat nëntokësorë dhe gjithcka ku jeton

dhe ndikon tek njeriu, përbëjnë mjedisin rrethues.

Sot zhvillimi i vrullshëm ekonomik i botës dhe civilizimi i saj, krahas progresit të madh që kanë

sjellë, kanë ndërhyrë edhe në dëmtimin ,ku më shumë e ku më pak, të mjedisit tonë rrethues.

Sot, mjedisi ku zhvillohet aktiviteti i botës së gjallë, është shumë i ndotur me produkte e

mbeturina të shumëllojshme, ndër to vendin kryesorë e zënë mbetjete kimike apo siç i njohim ndryshe,

kimikatet dhe mbetjet radioaktive. Të gjitha këto dëmtojnë dhe shkatërrojnë pa dallim bimët, kafshët

edhe vetë njeriun.

Natyra me anë të proceseve dekompozuese që shkaktoheshin ose përshpejtoheshin nga dukuritë

natyrore, si ato atmosferike, tokësore, diellore etj., bëjnë të mundur eliminimin e këtyre mbeturina

ndotëse. Por ky ekuilibër është i pamjaftueshëm dhe në mbrojtjen e natyrës sot është shumë e

domosdoshme ndihma e njeriut.

Sot vihet re gjithmonë e më shumë përdorimi pa kufi i plehrave kimike nga bujqit, i cili me

teprime të tillla pretendon të rrisi pjellorinë e tokës. Por bima nuk thith të gjithën. Një pjesë e mirë që

mbetet e paasimiluar, me anë të ujit të rreshjeve apo vaditjeve depërton në brendësi të tokës dhe ndot

ujrat nëntokësorë, ato të burimeve, liqeneve, lumenjve.

Plehrat dhe hedhja e tyre vend e pa vend, dëmtojnë rëndë mjedisin rrethues, dëmtojnë rëndë

shëndetin e vetë fajtorit, njeriut.

Një gjë është shumë e qartë. Natyra ndotet shumë lehtë, por pastrohet me shumë vështirësi.

Njerëzit duhet të ndërgjegjësohen, duhet të apelojnë për të mbajtur pastër ambientin e tyre. Detyra

parësore e tij është mënjanimi i ndotjeve. Kujdesja ndaj mjedisit është obligim njerëzor për të evituar

katastrofat ekologjike.

Njeriu duhet të jetojë në harmoni me natyrën, duhet të kujdeset për atë, dhe të zhfrytëzojë me

efikasitet të mirat e saj, përndryshe natyra e ndëshkon atë dhe brezat që do të vijnë.

II.2. Shembuj dhe informacione për ruajtjen e ambientit

Mbrojtja e mjedisit është praktikë e mbrojtjes në nivel individual, të organizatave ose të qeverisë,

në dobi të mjedisit natyror dhe (ose) të qenieve njerëzore. Mjedisi në te cilin jetojmë është shumë i

rëndësishëm për ne.

Ai është burim i jetës së njeriut. Mbrojtja e natyrës dhe e mjedisit konsiderohen si pjesa më e

rëndësishme e jetës në planetin tonë. Të gjitha proceset që çojnë në një sistem ekologjik të suksesshëm

janë të lidhura me programin për përcaktimin e strategjise dhe zhvillimin e mëtejshëm të objektivave

në ruajtjen e natyrës dhe të mjedisit.

Koncepti themelor i ekologjisë duhet të njihet fort mirë jo vetëm nga shkollat e mesme, shkollat

e larta, universitetet, organet shtetërore, institutet shkencore por edhe nga Akademia e Shkencave e cila

duhet të udhëheq në mënyrë shkencore zgjidhjen e problemeve në fushen e ruajtjes së natyrës dhe

mjedisit si dhe ato të ngrohjes globale.

Por po të njiheshin mirë të gjitha këto probleme sot nuk do te kishim shqetësimet e ndotjes së

ajrit, ujit të tokës apo efektet e ngrohjes globale. Ekologjia është themeli i ruajtjes së natyrës dhe të



mjedisit dhe si shkencë e biologjisë shfrytëzon të dhënat shkencore të kimisë, të fizikës, të matematikës

dhe të shumë shkencave tjera.

Dy janë drejtimet kryesore: 1.Ruajtja e mjedisit që ka si qëllim të kufizojë ndikimin e ndotjeve

të industrisë, bujqësisë, transportit, ndërtimit e tjera veprimtari të njeriut. 2.Ruajtja e natyrës që ka si

qëllim të kufizojë deri në minimum ndryshimet në natyrë (ekosistemet), siç janë efektet e ngrohjes

globale, ruajtja e shtresës së ozonit, paksimi i emetimit të gazrave, evitimi i shirave acide.

Prandaj ka rëndësi të dihet një strategji e cila duhet të ndiqet për të evituar një krizë ekologjike

në vendin tonë. Por një gjë e tillë fatkeqësisht nuk pasqyrohet në webfaqen e Ministrisë së Mjedisit,

bile të dhënat i përkasin vetëm viteve 1997-98, në të cilat jo vetëm ka gabime por edhe pasaktësira dhe

plot teori të pavërtetuara.

Mendoj se prioritetet duhet të jenë në problemet më të mëdha e më të ngutshme për tu zbatuar,

që të sigurojnë një natyrë dhe mjedis të pastër .

Ndotjet e mjedisit duhen përcaktuar dhe vlerësuar drejtë duke i kushtuar rëndësi klasifikimit të

tyre në të ngurta në shkarkimet e lëngëta dhe ndotje të ajrit.

Parimet më të rëndësishme për mbrojtjen e mjedisit:

– Shfrytëzimi racional i burimeve, reduktimi i emetimeve në ajër, reduktimi i ndotjes së

ujit dhe tokës, dhe riciklimi i mbeturinave,

– Ruajtja e vlerave biologjike – ekologjike të mjedisit nëpërmjet ruajtjes së florës dhe

faunës, dhe të vlerave të trashëgimisë natyrore,

– Mbështetja në përdorimin e burimeve të ripërtërishme, bashkë – prodhimin e këtyre

burimeve dhe të llojeve të ndryshme të energjisë,

– Promovimi i kursimit të energjisë në mesin e publikut,

– Shfrytëzimi i pajisjeve shtëpiake me efikasitet të lartë, të tilla si llambat e dritës,

– Reduktimi dhe riciklimi i mbeturinave.

II.3. Ndryshimet klimatike globale

Rritja e temperaturave, ulja e sasisë së reshjeve dhe rritja e nivelit të deteve, për rrjedhojë dimër

më të butë, pranverë më të ngrohtë, verë më të nxehtë e më të thatë dhe vjeshtë më e thatë. Janë këto

disa nga pritshmëritë e ndryshimeve klimatike, sipas skenarëve të klimës.

Vera pritet të shoqërohet me thatësira për shkak të rritjes së temperaturës dhe avullimit, çka nuk

do të balancohet me reshje. Ndërsa, mundësia e fenomeneve ekstreme dhe ndryshueshmërisë së

temperaturave minimale brenda vitit është më e madhe.

Po kështu, rriten mundësitë e thatësirave më të shpeshta dhe më të ashpra që shtojnë më shumë

rrezikun e zjarreve. Ndërkaq, për shkak të rritjes së temperaturave mesatare të dimrit, pritet që sasia

më e madhe e reshjeve të jetë në formën e shiut dhe jo të borës, çka do të shkaktojë rritje si të lagështisë

së tokës, ashtu edhe të prurjeve.

Rritja e nivelit të përgjithshëm të reshjeve mund të shtojë rrezikun e erozionit të tokës në varësi

të intensitetit të shiut. Rritja e temperaturave gjatë verës mund të rezultojë në rritje të shpeshtësisë dhe

të intensitetit të fenomeneve ekstreme të motit. Ndryshimet e pritshme të temperaturës në sipërfaqen e

tokës dhe të lagështisë do të rrisin indeksin e nxehtësisë, por edhe pse pritet ulje e reshjeve në total, ka

mundësi që të përjetojmë rritje të shirave intensivë.



Krahasuar me mesataren e periudhës 1951-2000, numri i ditëve me reshje të rënda ka gjasa të

rritet me 1-2 ditë deri në vitin 2025, 2-3 ditë deri në vitin 2050, dhe me 3-5 ditë deri në vitin 2100.

Ndryshimet klimatike dhe energjia

Rritja e temperaturave, ndryshimet në sasinë e reshjeve dhe luhatjet e lagështisë, modelet e erës

dhe numri i ditëve me diell në vit mund të ndikojnë si në konsumin ashtu edhe në prodhimin e energjisë.

Ndryshimet e klimës parashikohet të prekin konsumin e energjisë elektrike për ngrohjen e

ambientit, ajrin e kondicionuar, ngrohjen e ujit dhe ftohjen. Nga këto, ajri i kondicionuar dhe ngrohja

e ambientit parashikohet të preken më shumë, pasi janë funksione të ndryshimit të temperaturës së

ambientit dhe asaj të jashtme. Kërkesa për energji për ngrohje ambienti për shtëpitë pritet të ulet me

10.6%, ndërsa kërkesa për energji për freskim ambienti pritet të rritet me 11.7%.

Sa i takon efekteve të klimës mbi prodhimin e energjisë, prodhimi i energjisë elektrike ka

mundësi të rritet nga 5850 GW/orë në vitin 2000 në 13,620GW/orë në vitin 2025, falë termocentraleve

të reja. Mendohet se, për shkak të ndryshimeve klimatike të pritshme, prodhimi i energjisë elektrike

përmes burimeve hidrike do të ulet deri në vitin 2025 me 700 GW/orë (viti 2025) ose 10-12% e totalit

aktual.

Për të plotësuar kërkesën duhet të rritet kapaciteti i termocentraleve me 700 GW/orë, i barabartë

me 120 MW. Pjesa e energjisë elektrike e prodhuar nga termocentralet do të rritet nga 6% në 2000 në

59,90% në 2025. Ndryshimet klimatike mund të ndikojnë edhe në furnizimin me energji nga burimet

diellore dhe ato të erës.

Rritja e orëve me diell do të çojë në rritje të përdorimit të energjisë diellore për shërbime të

ndryshme që kërkojnë energji. Rritja e pritshme e shpejtësisë së erërave do të nxisë përdorimin e

energjisë së erës.

Ndryshimet klimatike dhe bujqësia

Rritja e temperaturës mund të shkaktojë reduktimin e sezonit të kultivimit për disa të korra.

Drithërat do të korren më shpejt dhe mungesa e ditëve të ftohta gjatë periudhës dhjetor – janar mund

të reduktojë efektet e zhvillimit të shpejtë të bimëve që rriten në temperatura të ftohta dhe si rrjedhojë

do të zgjasë pjesën e parë të sezonit të kultivimit për grurin dimëror.

Rritja e pritshme e temperaturës do të përshpejtojë ritmet e zhvillimit dhe do të shkurtojë

periudhën e rritjes për disa kultura bujqësore, për pasojë do të shkurtohet periudha e farëzimit.

Rritja e temperaturës gjatë sezonit të kultivimit do të rrisë normën e zhvillimin për të gjithë

kulturat e dimrit, të cilat për pasojë do të përballen me fenomene meteorologjike ekstreme (ngrica),

pikërisht në atë fazë kur do të jenë më delikate.

Temperaturat e rritura të verës nuk pritet të jenë shumë të dëmshme për kulturat bujqësore verore,

sepse janë më rezistente se ato dimërore. Por, periudhat e thatësirës mund të përbëjnë një shqetësim

madhor në të ardhmen.

Barërat e këqija pritet të përfitojnë nga përqëndrimet më të larta të CO2. Rezultati i konkurrencës

mes kulturave bujqësore dhe barërave të këqija do të varet nga mënyra se si këto do të reagojnë ndaj

fertilizimit klimatik dhe atmosferik. Por, në përgjithësi, rritja e temperaturës mund të shkurtojë ciklin

riprodhues të shumë insekteve të dëmshme, rrjedhimisht, me ngrohjen e klimës, rritet rreziku që

kulturat bujqësore të dëmtohen nga këta insekte apo sëmundje. Temperatura e ajrit në prill mund të

ngadalësojë rritjen e biomasës dhe mund të reduktojë prodhimin e grurit.



II.4. Efekti serë

Jeta në Tokë, siç e dimë është e mundur në sajë të efektit natyral të njohur me termin greenhouse.

Të ashtuquajturat gaze të efektit serë, kryesisht avujt e ujit (H2O), dioksid karboni (CO2), dhe

gjurmë gazesh si metani (CH4), oksidi i azotit (N2O) dhe ozoni troposferik (O3) lejojnë energjinë

diellore të arijë në Tokë si dritë e dukshme, por ndërkohë e kapin atë brenda atmosferës si një nxehtësi

infra të kuqe.

Ky fenomen, e mban planetin tonë mjaftueshmërisht të ngrohtë duke siguruar realizimin e

përshtatshëm të funksioneve fiziologjike të të gjithë organizmave.

Mungesa e gazeve të efektit serë do ta ulte temperaturën e planetit tonë rreth 33ºC duke e renditur

Tokën në rradhën e planeteve të tjerë pa jetë të sistemit tonë diellor.

Burimi: Programi për Ndryshimet Globale i US: Ndryshimet Klimatike / Të dhëna

Efekti serë që për miliona vjet ishtë një bekim për Tokën, duket të jetë shndërruar në një rrezik

serioz për Tokën gjatë shekullit të fundit për shkak të aktivitetit njerëzor. Me industrializimin dhe

rritjen e populatës emetimi i gazeve të efektit serë – nga djegia e lëndëve djegëse, shpyllëzimet dhe

pastrimi i tokave për bujqësinë – është rritur në mënyrë të ndjeshme.

Gjate 100 viteve të fundit, ne kemi emetuar në atmosferë gaze të efektit serë me një shpejtësi më

të madhe se ajo që do te duhej për ti eliminuar ato në menyrë natyrale. Për më tepër, gaze të reja

sintetike si klorofluorokarbonet dhe halonet (CFCs) janë emetuar dhe ato sigurisht që veprojnë në favor

të efektit serë.

Gjate kësaj kohe, niveli atmosferik i këtyre gazeve është rritur në mënyrë të qëndrueshme dhe

parashikohet të vazhdojë rritja dhe ndërkohë që ekonomia globale rritet.

Këto rritje të ndjeshme kanë filluar të përvijojnë një balancë delikate, duke rritur në mënyrë të

dukshme sasinë e gazeve të efektit serë në atmosferë, dhe efektin negativ të tyre.



Të dhënat klimatike që datojnë rreth 160000 vite më parë vënë në dukje një relacion të ngushtë

midis përqëndrimeve të gazeve të efektit serë dhe temperaturave globale. Në 1896, kimisti i shquar

suedez Svente Arrhenius sugjeronte që djegja e lëndëve djegëse që çon në dyfishimin e CO2 atmosferik

mund të rrisë temperaturën mesatare globale me 5.5ºC.

Kjo nuk është shumë larg nga rritja prej 1.5÷4.5ºC e parashikuar prej simulimeve kompjuterike

të projektit klimatik për dyfishimin e sasisë së CO2 atmosferik.

Në 1995 komuniteti shkencor botëror raportonte që ndryshimi është në rrugë dhe Toka është

nxehur rreth 0.5ºC gjatë shekullit të fundit. Në janar të 2001 UNIPCC (Paneli Ndërkombëtar për

Ndryshimet Klimatike) deklaroi zyrtarisht që ndikimi human është faktori kryesor për ngrohjen

botërore.

Kjo deklaratë ishte e një rëndësie të madhe meqenëse deri atëherë egzistonin zëra që ia atribuonin

ngrohjen botërore aktivitetit diellor, fluktuacioneve klimatike natyrore ose gabimeve kompjuterike.

Parashikimet sasiore për situatën në të ardhmen janë ende të paqarta. Në 1995 IPCC arriti në

përfundimin se temperatura sipërfaqësore botërore e ajrit do të rritet me 1÷3.5ºC në 2100, ndërsa në

2001 rritja e parashikuar e temperaturës arriti në 1.4÷5.8ºC.

Interpretimi më i mirë është se ne do të përjetojmë një ngrohje prej rreth 2ºC në 2100, gjë kjo që

do të përbëjë ndryshimin klimatik më të shpejtë të 10000 viteve të fundit, periudhë kjo gjatë së cilës u

zhvillua qytetërimi human. Ngrohja e këtyre përmasave do të ndikojë në shumë aspekte të jetëve tona

sepse ajo ndryshon temperaturën dhe sistemin e rreshjeve, indukton rritje të nivelit të deteve, dhe

ndryshon shpërndarjen e rezervave të ujit të freskët.

Ndikimet në shëndetin tonë, vitaliteti i pyjeve dhe rajoneve të tjera natyrore, dhe produktiviteti i

bujqësisë ka të ngjarë të jenë të ndjeshme. Një Tokë më e nxehtë do të shpejtojë ciklin e qarkullimit të

ujit në natyrë: shkëmbimin e ujrave ndërmjet oqeaneve, atmosferës, dhe Tokës. Temperatura më të

larta shkaktojnë më shumë avullim, dhe tokat do të tentojnë të thahen më shpejtë.



Sasi të rritura të ujit në atmosferë do të thotë më shumë shi ose borë kudo. Ne mund të shohim

shenjat e para të ndryshimit në ciklin e ujit. Ngjarje të tilla mund të shkaktojnë përmbytje, erosione,

dhe ndoshta humbjen e jetës. Sidoqoftë, në disa drejtime të tjera rritja e avullimit çon në thatësirë sepse

shirat e bollshëm bien diku tjetër.

Rreshjet Vjetore 1901-1995 (Programi i US për Kërkime në Ndryshimet Globale: Ndryshimet

Klimatike / Të dhëna)

Niveli mesatar botëror i detrave është rritur 10÷25cm, gjatë 100 viteve të fundit, kryesisht sepse

uji rrit volumin kur nxehet. Shkrirja e akullnajave, që ka ndodhur kudo në botë gjatë shekullit të shkuar,

gjithashtu kontribuon në këtë rritje. Tokat dikur të ngrira në Alskë dhe Arktikun Siberian kanë filluar

të shkrihen gjithashtu, duke dëmtuar ekosistemet dhe infrastrukturën.

Shkrirja dhe ngrohja e tundrës do të çojnë gjithashtu në kalbjen e lëndëve organike dhe çlirimin

e karbonit dhe metanit, duke krijuar një burim shtesë të gazeve të efektit serë. Ndërsa rreziqet për shkak

të ndryshimeve globale të temperturave rriten, egziston një nevojë reale për t’u fokusuar në aksione

për reduktimin e emetimit të gazeve të efektit serë dhe minimizimin e ndikimeve negative të klimës në

ndryshim.

Në përgjithësi, banorët e vendeve në zhvillim janë më të ndjeshëm ndaj ndryshimeve klimatike

për shkak të infrastrukturës dhe kapitalit të limituar dhe varësisë më të madhe ndaj burimeve natyrore.

II.5. Mbështjellesja e ozonit ndryshon

Ozoni është një shtresë e domosdoshme. Ozoni është një shtresë që mbulon planetin tonë dhe

parandalon rrezet ultravjollcë të dritës së Diellit të depërtojnë në sipërfaqen e Tokës.

Jeta në Tokë do të ishte pothuajse e pamundur nga efekti shkatërrues i këtyre rrezeve. Dëmtimi i

shtresës së Ozonit ndikon në jetën në Tokë. Atomi i oksigjenit në natyrë shfaqet në dy forma të

ndryshme (ose modifikime alotropike) njëra është oksigjeni i zakonshëm "O2" dhe molekula tjetër "O3"

prej tre atomeve të oksigjenit e cila quhet Ozon.



Ozoni është gaz helmues më ngjyre të kaltër të çeltë, me erë karakteristikë e cila hetohet edhe në

përqëndrim më të vogël së 0,01 ppm. Ai paraqitet zakonisht pas shirave të mëdha atëherë ajri ka erë të

këndshme të Ozonit.

Në shtresat e ulta të atmosferës gjendet në sasi të vogla. Në një milion molekula të oksigjenit

njëra është molekulë e Ozonit. Pra, Ozoni ndodhet në sasi të vogla në të gjitha shtresat e atmosferës.

E rëndësisë së veçantë është se shtresa më e përqëndruar e Ozonit shtrihet 20÷40 km mbi

sipërfaqen e Tokës. Kjo shtresë nën ndikimin e rrezeve të Diellit mund të bashkëveprojë me ndotësit e

tjerë të ajrit duke formuar mjegullën (smogun) i cili ndikon në shëndetin e njeriut, në organet e

frymëmarrjes, shkakton kancerin, kataraktet e syrit, etj.

Vëllimi i atmosferës në të cilin është zvogëluar dukshëm përqëndrimi i Ozonit, quhet vrimë e

Ozonit. Formimi i vrimave të Ozonit shpjegohet me veprimin negativ të klasës së komponimeve

organike, që janë të njohura si klorflourkarbone (CFC), që ndryshe quhen "freone".

Në botë bëhen përpjekje të mëdha për të zvogëluar prodhimi e freoneve. Smogu është një

përzierje tymi dhe blozë me ngjyrë kafe që mbulon në formë mjegulle shumë qytete ku qarkullojnë

automjete.

Në vitin 2065 pothuajse dy të tretat e sasisë së përgjithshme të Ozonit do të zhduken, jo vetëm

në pole por kudo. Rrezet ultraviolete apo radioaktive do të bien në gjerësi të mesme gjeografike dhe

do shkaktojnë pasoja në qytete si Washington.

Këto rreze do jenë mjaft të forta për të shkaktuar djegie nga Dielli për vetëm 5 minuta. Ozoni

është mbrojtësi natyral i Tokës nga rrezet, absorbon dhe bllokon pjesën më të madhe të rrezatimeve të

dëmshme që vinë nga Dielli.

Ky gaz (Ozoni) është krijuar në mënyrë natyrale, ku në atmosferë një molekulë e Oksigjenit O2

bashkohet me një atom të tij O, duke formuar Ozonin O3.

Vrima më e madhe e Ozonit është regjistruar në Antartik në vitin 2006. Freonët dhe Halonët janë

subsancat të cilat ndikojnë në zvogëlimin e sasisë së Oksigjenit në Atmosferë, prandaj njerëzimi duhet

të bëjë diçka që ta ndalojë këtë fenomen. Ky fenomen siç u tha dhe me lartë është një ndodhi që mund

të japë fundin e botës.

II.6. Ndikimi i zhurmave në organizmin e gjallë

Ndryshe nga sa ndodh në botë, ndotja akustike është një nga problemet e mëdha në botë. Mirëpo,

ndërsa para viteve ’90 njiheshin zhurmat e prodhimit në industrinë tekstile, minerale, mekanike, etj.,

aktualisht ankesat dhe shqetësimet e qytetarëve tregojnë që ato janë të pranishme gjatë ditës dhe natës,

krijohen dhe nga aktivitete private, qofshin këto lokale nate, apo sallone të ndryshme.

Por, shqetësimet e banorëve lidhen me furrat e bukës, klinikat dentare në godina banimi, apo

borritë e makinave e trafikut të rënduar. Inspektorët e mjedisit ndërmarrin herë pas here aksione për

zbatimin e ligjit të zhurmave, ndërsa kanë marrë masat përkatëse në çdo rast konstatimi të shkeljes së

ligjit.

Megjithatë, zhurma me burim të ndryshëm është prezente. Banorët ngrenë shqetësime edhe për

rënien papushim të borrive, apo dhe sinjalet kundër vjedhjes, që sipas tyre, "kur fillojnë të bien nuk

dinë të mbarojnë". Por, burime zhurmash, të cilët na qëllon ta dëgjojmë rëndom, janë edhe pompat e

ujit nëpër pallate, apo aktivitete të ndryshme pranë godinave të banimit, etj.



Rreziqet në shëndet nëse ndokush mund të shfaqë zemërim, apo pakënaqësi, shkak mund të kenë

qenë dhe zhurmat e larta. Perceptimi i zhurmave në jetën e përditshme ka një rëndësi të madhe për

mirëqënien e shëndetit të popullatës, shprehen specialistët e shëndetit publik.

Në qoftë se ka një ‘bombardim’ nga zhurma, të përditshëm, me kalimin e kohës, kjo ndikon edhe

në shëndet. Në radhë të parë, zhurmat ndikojnë duke shkaktuar një traumë të strukturave kokleare të

veshit të brendshëm që çojnë deri në një humbje të dëgjimit të pakthyeshme. Por, edhe në sëmundjet e

hipertensionit, pasi duke çliruar më tepër adrenalinë në gjak rritet tensioni i këtyre njerëzve që marrin

nivel zhurmash më të madh se norma, në sëmundjet ishemike të zemrës, në çrregullime të gjumit, por

edhe në performancën e përditshme të njerëzve të ekpozuar karshi zhurmave, sqarojnë specialistët.

Ndërkohë, ka evidenca të pjesshme që vijnë nga perëndimi që japin dhe dëmtime në sistemin

imunitar dhe defekte në lindje.

Specialistët shpjegojnë se veç zhurmës janë një sërë faktorë social-psikologjikë dhe ekonomike,

por ka dhe faktorë të tjerë personalë, demografikë, si mosha, gjinia, statusi social, që të gjithë së bashku

ndikojnë në shëndet.

Ndikimi i zhurmave në shëndet varret dhe nga kohëzgjatja, por dhe eksperienca e popullatës ndaj

tyre (sa e ndjeshme është ajo ndaj zhurmave dhe faktorëve të mësipërm). Ndërkohë, niveli kufi i

zhurmave varet nga zonat ku do të bëhen matjet.

Në rrugët kryesore dhe duke qenë sa më në qendër niveli duhet të jetë më i ulët. Niveli kur fillon

të çrregullohet gjumi është 42-45 dB, ndërsa kur niveli është mbi 80 dB, atëherë shkohet drejt një

shurdhimi të plotë. Por, Organizata Botërore e Shëndetësisë ka ndarë nivelet, sipas zonave ku

gjenerohet zhurmë. Ndotja akustike është kthyer në një tipar të zakonshëm të jetës moderne.

Fatkeqësisht, në shumicën e rasteve në shtëpitë tona, në punë, madje edhe gjatë pushimeve,

zhurmat e padëshirueshme ndikojnë negativisht cilësinë e jetës tonë.

Dihet se zhurmat e larta mund të shkaktojnë dëmtimë permanente të shëndetit tonë. Njerëzit që

janë subjekt i niveleve të larta të zhurmës, p.sh. në diskoteka dhe koncerte muzikore, mund të vuajnë

nga humbja e dëgjimit si rezultat i dëmtimit të shkaktuar në sistemin e dëgjimit nga tinguj me intensitet

të lartë.

Dëmtime të ngjashme mund të ndodhin si rezultat i fishekzjarreve dhe i të shtënave të armëve.

Përveç këtyre niveleve të larta të zhurmës, edhe zhurmat e moderuara të shkallës 85 decibel, si

tingulli i alarmit të orës ose i kositëses së barit, mund të dëmtojë dëgjimin. Dëgjimi mund të preket nga

zhurma të moderuara nëse jemi subjekt i tyre për një përiudhë të gjatë kohore.

Por çfarë ndodh me zhurmat me intensitet të ulët vazhdimisht ekzistuese në mjedisin tonë

rrethues? Tinguj të tillë janë ata të prodhuar nga trafiku, paisjet elektro-shtëpiake si lavapjata, muzika,

pastruesi me vakum, ajri i kondicionuar dhe aeroplanët.

Tingujt me intensitet të ulët mund të mos kërcënojnë të dëgjuarit në mënyrë të drejtpërdrejtë

megjithatë, si në shtëpi ashtu edhe në punë, ato mund të ndikojnë në shëndetin tonë fizik dhe mendor.

Zhurmat e padëshirueshme rritin presionin, shkaktojnë lodhje, ulin gjumin, rritin stresin,

ndikojnë negativisht në tretje dhe pengoj në përqëndrimin.

Njerëzit që banojnë në zona me ndotje të lartë akustike si p.sh aeroportet, kanë një rrezik më të

madh për hipertension krahasuar me ata që jetojnë larg tyre.



Sipas të dhënave të Organizatës Botërore të Shëndetësisë, në vlera komuniteti, ndotja akustike ul

produktivitetin, aftësinë për të mësuar, rrit aksidentet, rrit asenteizmin dhe kontribon në përdorimin e

barnave narkotike.

Në vendin e punës, zhurmat në kombinim me kompleksitetin e punës çojnë në një rritje të

sëmundjeve kardiovaskulare si rezultat i rritjes së presionit.

Zhurma çon në aktivizimin e mekanizmave stresues. Ndërkohë që një reagim i tillë është

fillimisht natyral dhe i nevojshëm, kur si pasojë e zhurmave të padëshiruara ajo bëhet permanente,

atëherë është e dëmshme për shëndetin e trupit dhe të mendjes.

Për më shumë, kërkimiet kanë treguar se në rastet kur njerëzit ndjehen sikur nuk mund të bëjnë

më asgjë kundër ndotjes akustike, ata demotivohen. Atyre u duket më e vështirë për të zgjidhur

problemin dhe heqin dorë nga pikësynimet e vendosura më herët.

Tek fëmijët, ndotja akustike mund të ndikojë negativisht aftësitë e tyre për të lexuar dhe mësuar.

Në ato klasa me ndotje akustike nxënësit tregojnë përformancë më të ulët në krahasim me studentët e

klasave të tjera të së njëjtës shkollë ku nuk ka ndotje akustike.

Prandaj, shohim se zhurmat e padëshiruara mund të kenë efekte negative tek të rriturit dhe

fëmijët. Për më shumë, sipas statistikave Njujorkeze, ndotja akustike është një nga ankimet më të

shpeshta të bëra në lagjet e shumta të qytetit dhe mendohet se këto zhurma kontribuojnë në rritjen e

shkallës së kriminalitetit.

Pra, secili nga ne duhet të marrë masat e nevojshme për të evituar krijimin e zhurmave që mund

të shqetësojnë persona të tjerë.

Problemet e lidhura me përballjen e ndotjes akustike janë komplekse dhe kërkojnë rritjen e

ndërgjegjësimit të secilit prej nesh. Secili nga ne duhet të jetë në pozicion për të kuptuar kur zhurma

që ai krijon bëhet e bezdishme për njerëzit rreth tij.

Në të njëjtën kohë dhe në nivele më të përgjithshme, autoritetet kompetente duhet të ndërmarrin

kryerjen e studimeve të nevojshme për të mbrojtur popullsinë nga burimet e ndotjes akustike që

kërcënojnë shëndetin tonë fizik dhe mendor.

II.7. Ndikimi i rrezatimit jonizues në organizmat e gjalla

Në përgjithësi, rrezatim jonizues është i dëmshëm dhe potencial vdekjeprurës për organizmat e

gjalla, por mund të ketë edhe dobi shëndetësore në terapinë rrezatuese për trajtimin e kancerit dhe

tirotoksikozë. Shumica e efekteve negative shëndetësore të ekspozimit të rrezatimit mund të grupohen

në dy kategori të përgjithshme:

Efektet deterministe (reaksionet e indeve të dëmshme) për shkak të një pjese të madhe të

shkatërimeve të qelizave/mosfunksionimi i qelizave të mëtejme në doza të larta, dhe

Efektet stokastike, p.sh., kanceri dhe efektet trashëgueshëm që përfshijnë ose zhvillimin

e kancerit në individët e ekspozuar për shkak të mutacionit të qelizave somatike apo

sëmundje të trashëguara nga pasardhësit e tyre për shkak të mutacionit të riprodhuese të

qelizave (embrion).

Ndikimi i saj më i zakonshëm është induksioni stokastik i kancerit me një periudhë latente vitesh

apo dekadash pas ekspozimit. Mekanizmi me të cilin ndodh kjo është kuptuar mirë, por modelet sasiore



që parashikojnë nivelin e rrezikut mbeten të diskutueshëm. Modeli më i pranuar gjerësisht parashtron

se incidenca e kancerit për shkak të rrezatimit jonizues, rritet në mënyrë lineare me dozë efektive

rrezatimi në një normë prej 5,5% në Sievert.

Nëse ky model linear është i saktë, atëherë rrezatimi i mjedisit natyror është burimi më i

rrezikshëm i rrezatimit për shëndetin e përgjithshëm publik, e ndjekur nga radiografitë mjekësore si

faktor i dytë. Efektet tjera stokastike të rrezatimit jonizues janë teratogenesisi, sëmundjet e rënda, dhe

sëmundjet e zemrës.

Doza e lartë e rrezatimit shkakton efekte deterministike të cilat në mënyrë të besueshme ndodhin

mbi një prag të caktuar, dhe ashpërsia e tyre rritet me dozën. Efektet deterministike nuk janë

domosdoshmërisht më pak ose më shumë serioze se efektet stokastike, ose në fund të fundit mund të

çojnë në një telash të përkohshëm apo një fatalitet. Shembuj të tillë janë: djegiet nga rrezatimi ose

fatalitetiti i shpejtë nëpërmjet sindromës akute të rrezatimit, sindromi kronik i rrezatimi dhe rrezatimi

i tiroidës së induktuar.

Fatmirësisht, dozat e kontrolluara janë përdorur për radiografitë mjekësore dhe radioterapitë, dhe

disa shkencëtarë dyshojnë se dozat e ulëta mund të ketë një efekt të butë hormonal që mund të

përmirësojë shëndetin.

Kur emetimi i izotoveve të grimcave alfa janë në tretje (shpërbërje), ata janë shumë më të

rrezikshme se gjysma e jetës së tyre, ose norma eshkatërrimit që sugjerohet. Kjo është për shkak të

efektivitetit relativ të lartë biologjik të rrezatimit alfa që të shkaktojë dëme biologjike pas emetimit

alfa, radioizotopet hyjnë qelizat e gjalla. Shpërbërja gjat emetimit të radioizotopeve alfa të tilla si



transuranike apo aktinidet janë një mesatare prej rreth 20 herë më të rrezikshme, dhe në disa

eksperimente deri në 1000 herë më të rrezikshme se sa një aktivitet ekuivalent të emetimit beta ose

emetimit gama të radioizotopeve.

Trupi i njeriut nuk mund ta ndjejë rrezatimin jonizues, përveç në doza shumë të larta, por efektet

e jonizmit mund të përdoren për të karakterizuar rrezatimin. Parametrat me interes që përfshijnë

normën e dezintegrimit, janë: fluksin e grimcës, llojin e grimcës, energjinë e rrezes, kerma, norma e

dozës dhe doza errezatimi. Nëse lloji i rrezatimit nuk është i njohur, atëherë ai mund të vendoset nga

matjet diferenciale në prani të fushave elektrike, fushave magnetike, ose sasi të ndryshme të mbrojtura.

II.8. Mbeturinat radioaktive

Mbeturina radioaktive, është një mbeturinë që nuk është e përshtatshëm për përdorim të

mëtejshëm. Mbeturinat industriale janë lloji i veçantë i tyre. Një pjesë e mbetjeve radioaktive krijohet

në shëndetësi. Mbeturinat radioaktive përmbajnë izotope radioaktive, aktivitetet i të cilave i tejkalojnë

vlerat kufitare të përcaktuara me rregullore përkatëse për të cilat vlen regjim i posaçëm i menaxhimit.

Një tipar i përbashkët i izotopeve radioaktive është rrezatimi jonizues. Izotopet radioaktive janë

të përcaktuar me rregulloren me të cilën marren parasysh parametrat e mëposhtëm: aktivitet specifik i

emetimit beta dhe gama (Asp, s / γ), aktiviteti specifik i emetimit alfa (Asp, α), aktiviteti sipërfaqësor i

emetimit beta dhe gama (Asp, s / γ) dhe aktiviteti sipërfaqësor i emetimit alfa (Asp, α).

Sipas rregullores sonë, mbeturina radioaktive konsiderohen ato materiale, të papastruara nga

izotopet radioaktive, tek të cilat është tejkaluar njërën nga vlerat e mëposhtme:

Asp, s/γ ≥ 1 x 108 Bq/m3,

Asp, α ≥ 1 x 107 Bq/m3,

Asp, s/γ ≥ 5 x 103 Bq/m2,

Asp, α ≥ 5 x 102 Bq/m2.

Materialet radioaktive të cilat përdoren në raste të

ndryshme, ato pas një kohë bëhen pjesërisht ose tërësisht të

papërdorshme, por shpeshherë edhe më tej e mbajnë një

pjesë të madhe të radioaktivitetit që kan pasur (ose e kanë

fituar) gjatë përdorimit (p.sh.. burimi i harxhuar i

rrezatimit ose lëndë bërthamore e shfrytëzuar).

Nëse ata nuk mund të ripërpunohen ose të ripërdoren (ose nuk kanë levërdi), ose në qoftë se, pas

përpunimit, ato mbeten substanca radioaktive, me këtë fitohet mbeturinë radioaktive. Radioaktiviteti i

tyre do të ulet gradualisht me kalimin e kohës, dhe mund të bëhet i parëndësishëm për disa ditë apo

muaj (në varësi të llojit të karbonit aktiv që përmban), por mbeturinat mund të mbetet një rrezik

radioaktiv për shumë vite (dhe madje edhe mijëra vjet).

Përveç kësaj, në procesin e përdorimit të materialeve radioaktive (përfshirë edhe përfitimin e

tyre, përpunimin, ruajtjen, transportimin dhe përpunimin eventuale) mund të bëhen radioaktive edhe

shumë materiale të thjeshta (p.sh.. ambalazha ose fluidet e proceseve) dhe mjetet (veglat, pajisjet apo

veshje) të cilat vijnë në kontakt me to ose janë në afërsi të tyre.

Shkaku i kësaj zakonisht është transferimi fizik i atomeve radioaktive (radionukleidet) të

substancave përreth, të cilat nuk mund të parandalohen gjithmonë ose të paktën të bëhet kufizimi i

mjaftueshëm, dhe në disa proceseve (p.sh.. në një reaktor bërthamor) radioaktiviteti në materialet



përreth mund të jetë i shkaktuar nga rrezatimi

(kryesisht neutroneve). Këto mjete dhe substanca "të

zakonshme", të cilat janë kontaminuar, gjegjësisht

radioaktive në procesin e përdorimit të materialeve

origjinale radioaktive, sot në botë zënë një vëllim më

të madh të mbetjeve radioaktive.

Por, kjo nuk është pjesa më e rëndësishme dhe

më e rrezikshme e mbetjeve radioaktive. Ajo çfarë në

të vërtetë ka tërhequr vëmendjen e publikut të gjerë

është një sasi relativisht e vogël e mbeturinave shumë

të rrezikshme dhe me aktivitet të lartë, të cilat

gjenerohen në reaktorët bërthamorë.

Ajo është kryesisht lëndë djegëse bërthamore e

përdorur më parë ose mbeturinë me aktivitetit të lartë

që mbetet pas përpunimit të saj përfundimtar. Edhe

pse duket vetëm një përqindje e vogël e vëllimit të

përgjithshëm të mbetjeve radioaktive në botë,

mbeturinat me aktivitet të lartë përmbajnë më shumë

se 90% të radioaktivitetit të saj.

Mbeturinat radioaktive ndahen në:

mbeturina me aktivitet të ulët = prej 5 x 106 deri në 5 x 109 Bq / m3,

mbeturina me aktivitet të mesëm = prej 5 x 109 deri në 5 x 1014 Bq / m3,

mbeturiname aktivitet të lartë > 5 x 1014 Bq / m3.

Mbeturinat radioaktive me radioaktivitet të ulet dhe të mesëm janë veshjet mbrojtëse, mbeturinat

metalike të kontaminuara, hirit nga djegia e mbeturinave jashtë vendit, mbeturina nga procesi i

pastrimit të ujit radioaktiv (mbetja pas avullimit, këmbyesit jonik, filtrat). Këto mbeturinave kryesisht

janë me radioaktivitet të ulët, vetëm sasitë e vogla janë me radioaktivitet të mesëm.

Mbeturina radioaktive ndahet sipas gjendjes agregate: mbeturina të gazta radioaktive, mbeturina

të lëngta radioaktive dhe mbeturina të ngurta radioaktive.

II.9. Përdorimi i paisjeve dhe metodave matëse të fizikës në ekologji

Për shkak se puna e ekologëve me sistemet e gjalla posedojnë variablava të shumta, teknikat

shkencore të përdorura nga fizikantët, kimistë, matematicientët dhe inxhinierët, kërkojë ndryshime për

përdorim në ekologji.

Për më tepër, teknikat nuk zbatohen aq lehtë në ekologji, as që rezultatet janë të sakta, si ato të

marra në shkencat tjera. Ajo është relativisht e thjeshtë, për shembull, për një fizikan për të matur

fitimin dhe humbjen e nxehtësisë nga metalet ose objekte tjera jo të gjalla, të cilat posedojnë konstanta

të caktuara të përçueshmërisë, zgjerimit, tiparet sipërfaqësore, etj.

Për të përcaktuar shkëmbimin e nxehtësisë në mes të një gjallese dhe ambientit, megjithatë, një

ekolog fiziologjik është i konfrontuar me një grup të variablave pothuajse të pamatshme dhe me

vështirësi të madhe të mbledhjes së të dhënave të shumta dhe analizimin e tyre.



Matjet ekologjike kurrë nuk mund të jetë aq të sakta apo subjektit të njëjtë nuk mund që me

lehtësi ti analizohen si matjet në fizikë, kimi, apo fusha të caktuara sasiore të biologjisë.

Përkundër këtyre problemeve, aspektet e ndryshme të mjedisit mund të përcaktohet me anë të

mjeteve fizike dhe kimike, duke filluar nga identifikime të thjeshta kimike dhe matjet fizike me

përdorimin e aparateve të sofistikuara mekanike.

Zhvillimi i Biostatistikës (statistikat e aplikuara në analizën e të dhënave biologjike), përpunimi

i dizajnit të duhur eksperimental, dhe përmirësimi i metodave për marrjen së mostrave tani lejon një

qasje sasiore statistikore për studimin e ekologjisë.

Për shkak të vështirësive ekstreme për të kontrolluar ndryshoret mjedisore në këtë fushë, studimet

që përfshijnë përdorimin e dizajnit eksperimentale kufizohen kryesisht në laborator dhe në

eksperimente të kontrolluara në terren të dizajnuara për të testuar efektet e vetëm një variablave të

ndryshueshme ose të më shumë variablave.

Përdorimi i procedurave statistikore dhe modeleve kompjuterike të bazuara në të dhënat e marra

nga terreni ofrojë njohuri në ndërveprime të popullsisë dhe funksionet e ekosistemit. Modelet e

programimit matematikor janë duke u bërë gjithnjë e më të rëndësishëm në ekologjinë e aplikuar,

sidomos në menaxhimin e burimeve natyrore dhe problemet bujqësore që kanë një bazë ekologjike.

Dhomat për kontrollime mjedisore ju mundësojnë eksperimentuesve për të ruajtur bimët dhe

kafshët në kushte të zakonshme të dritës, temperaturës, lagështisë, kështu që efektet e çdo ndryshore

(apo kombinim i variablave) në organizëm mund të studiohen.

Biotelemetria dhe pajisje tjera elektronike për hulumtim, lejojnë që lëvizjet dhe sjelljet e

organizmave të lira të ndiqen nga distanca, mund të sigurojnë marrjen e mostrave të popullsisë.

Radioizotopet janë përdorur për hulumtimin e rrugëve të ushqyesve përmes ekosistemeve, për të

përcaktuar kohën dhe shtrirjen e transferimit të energjisë dhe lëndëve ushqyese përmes komponentëve

të ndryshme të ekosistemit, dhe për përcaktimin e zinxhirëve të ushqimit.

Përdorimi laboratorik i mikrokosmeve-ujore dhe mikro-ekosistemeve të tokës, të përbërë nga

materiale biotike dhe jobiotike nga ekosistemet natyrore, të mbajtura në kushte të ngjashme me ato që

gjenden në fushë, janë të dobishme në përcaktimin e normave të ciklit të lëndëve ushqyese, zhvillimin

e ekosistemit, si dhe aspekte tjera funksionale të ekosistemeve.

Mikrokosmet i mundësojnë ekologut të kopjojë eksperimente dhe për të kryer manipulim

eksperimental mbi to.

II.10. Zgjidhjet alternative të energjisë

Energjia alternative, është energjia që fitohet nga resurse të ndryshme nga ato që përdoren sot

(nafta, qymyri, etj). Kjo lloj energje synon të jetë sa me e pastër dhe sa me pak e dëmshme për mjedisin

jetësor. Kjo lloj energje nxirret nga resurse të përsëritshme si era, rrezet e diellit, uji (hidrogjeni), etj.

Shkenca e sotme është duke punuar së tepërmi mbi këtë lloj energjie duke e parë si "shpëtim"

për të ardhmen e resurseve të papërsëritshme të planetit.

Burimet kryesore të energjisë alternative janë:

- Energjia solare: Energjia e diellit është burim i renovueshëm dhe i pakufishëm, nga i cili

rrjedhin pjesa më e madhe e burimeve të energjisë në tokë, kjo energji paraqet sasinë e energjisë e cila

mbartet me rrezet e diellit. Energjia e diellit më së shpeshti përdoret për shëndërrim në energji të

nxehtësisë në sistemet për ujë të ngrohtë dhe ngrohje dhe në centralet solare, ndërsa për shndërrim në



energji elektrike përdoren sistemet fotovoltaike. Intesiteti mesatar i rrezatimit të diellit në atmosferë

ështe mesatarisht 1.37 (kW/m2) e cila njihet si konstanta e diellit (solare).

Gjatë kushteve normale në sipërfaqen e tokës mund të arrihet intesitet i rrezatimit prej 1 (kW/m2),

dhe vlera e vertetë varet nga lokacioni, stina e vitit, koha e ditës, kushtet atmosferike.

Sistemet diellore energjetike mund të jenë:

1. Sistemet diellore të temperaturave të ulëta,

a) Kolektorët diellor për ngrohje të ujit,

b) Përgatitja e ujit të ngrohët, avujve.

2. Sistemet diellore passive:

a) Ngrohja natyrore e hapësirës.

3. Centralet diellore dhe

4. Sistemet fotovoltaike.

Centralet diellore ndërtohen sipas dy teknologjive të prodhimit energjisë elektrike dhe atë:

Teknologjia e sistemit parabolik dhe

Teknologjia e sistemit me kulla diellore.

Teknologjia e sistemit parabolic në fillim është përdorur në

SHBA, dhe centrali i parë në Evropë që punon me këtë teknologji

është ndërtuar në Spanjë (Andasol 1) dhe fuqin e instaluar 50MW.

Në këtë central sistemi i deponimit apsorbon një pjesë të

nxehtësisë të prodhuar nga fushat me celula diellore parabolike

gjatë ditës.Turbinat prodhojnë energjinë elektrike gjatë nates

duke përdorur këtë nxehtësi. Ky proces mundëson dyfishimin e numrit të orëve të punës në vit të

centralit.

Teknologjia e sistemit me kulla është teknologji e veҫantë

diellorepasi ato kanë mundësi të krijojnë rezerva të energjisë. Ato mund

të punojnë kurdo qoftë që konsumatori të kërkoj energji, pra gjatë territ

apo gjatë motit të vranët.

Kulla punon me principin e fokusimit nga fusha me mija cope

pasqyra, me marrës i cili është i vendosur në maje të kullës. Marrësi

grumbullon nxehtësine e diellit ne lengun e ngrohët i cili qarkullon dhe

i cili përdoret për prodhimin e avujve për turbinen konvencionale me

avull për prodhimin e energjisë elektrike, të vendosur në fund të kullës.

Sistemi fotovoltaik realizohen me shndërruesit fotovoltaik të cilët

energjisë rrezatuese të diellit e shndërrojnë në energji elektrike

(shndërrim i drejtpërdrejtë). Sistemet fotovoltaike kanë

konstruksion modular për aplikim të shumëfishtë dhe me

koeficient të ultë të shfrytëzimit i cili sillet prej 10-25%.

Sistemet fotovoltaike mund të përdoren si burime autonome

i energjisë elektrike në kombinim me burimet tjera të energjisë

elektrike ose të lidhur në rrjetin elektrik, si është treguar në figurë.



- Energjia e erës: Energji kinetike e erës është proporcionale me shpejtësinë e erës. Ndërsa fuqia

e centralit me erë është proporcionale me sipërfaqen e fletëve të turbinës dhe shpejtësinë e erës në

fuqinë e tretë.

𝑷 = 𝒌 ∙ 𝑺 ∙ 𝒗𝟑

Kjo fuqi e prodhuar nga era, vlen për shpejtësinë

më të madhe se shpejtësia minimale (4m/s) dhe më e

vogël se shpejtësia për të cilën fitohet fuqia nominale

turbin/gjenerator (12m/s). Ndërsa për shpejtësitë më të

mëdha, fuqia mbahet konstante deri në shpëjtësinë

maksimale të erës (psh 22m/s) në të cilën centrali me erë

duhet të çkyçet.

Turbina me erë bënë shndërrimin e energjisë

kinetike të erës se energji mekanike. Kështu turbina me

erë vihen në lëvizje nga energjia kinetike e erës në një

helikë të përbërë nga dy ose me shumë fletë, të lidhura mekanikisht me gjeneratorin elektrik.

Helika ndërtohet si helikë me bosht horizontal me

helikë me bosht vertikal. Centralet me erë ndërtohen me

fuqi të ndryshme prej disa kW deri në MW. Centralet me

erë mund të vendosen në tokë apo në det të hapur, pas

shumë analizave të shpejtësisë së erës në vendin ku

planifikohen të vendosen.

Centralet me erë mund të instalohen ndaras nga

rrjeta elektrike, zakonisht në kombinim me ndonjë burim

tjetër të energjisë elektrike (p.sh. me dizel gjenerator) ose

me bateri të akumulatorëve. Pastaj mund të instalohen me një numër të konsiderueshëm si park i

centraleve me erë të lidhura elektrikishtë në mes veti, dhe nëpërmjet transformatorit të lidhur në rrjetin

elektrik.

Centralet e vogla me erë mund të shfrytëzohen për përdorim shtëpiak si në foton me poshtë,

shfrytzimi i këtyre centraleve shtëpiake bëhet në dy mënyra:

si burim shtesë gjatë furnizimit primar nga rrjeti elektrik ose agregati shtëpiak,

si burim autonomy me sistemim për furnizim rezervë nga bateritë që mbushen nga

prodhimi tepricë i centrales me erë.

- Hidroenergjia: Energji e ujit (hidroenergjia) është burimi më i

rëndësishëm të ripërtëritshëm i energjisë, poashtu edhe i vetmi i cili

është konkurrues i lëndëve djegëse fosile dhe energjisë bërthamore

(burimeve të energjisë jo-rinovuese).

Hidroenergjia përfaqëson 97% të të gjithë energjisë së prodhuar

nga të gjithë burimet e rinovueshme. Por në vetvete kjo energji nuk është

e vlefshme, por ajo merr energjinë e ujit, d.m.th. energjia potenciale e

saj konvertohet në një formë që të mund ta përdorë njeriu.

Kjo ndodh në Hidrocentrale. Hidrocentralet janë makina

energjetike në të cilat energjia potenciale e ujit me ndihmën e turbinave

konvertohet në energji mekanik (kinetike), e cila është gjeneratorët



elektrik përdoret për prodhimin e energjisë elektrike. Në 30 vitet

e fundit prodhimin e energjisë në hidrocentralet është trefishuar,

por me këtë Hidroenergjia është rritur vetëm 50% (nga 2,2% në

3,3%).

Hidroenergjia, për ndryshim nga mënyrat tjera të

shfrytëzimit të burimeve të ripërtëritshme të energjisë, nuk ka

problem me mungesën e teknologjisë së nevojshme, por mungesë

të vendeve të mundshme potenciale.

Ajo nuk mund të praktikohet kudo, sepse ajo ka nevojë për sasi të madhe të ujit të rrjedhshëm,

dhe kjo është e dëshirueshme që të ketë sasi të mjaftueshme gjatë gjithë vitit, sepse energjia elektrike

nuk mund të ruhen me çmim të ulët.

Hidrocentralet bëjnë shndërrimin e energjisë potenciale të rëniës së ujit në energjinë mekanike

me anë të turbinës hidrulike dhe pastaj gjeneratori shndërron energjinë mekanike në atë elektrike. Ka

dy lloje të hidrocentraleve:

Hidrocentralet rrjedhëse, në të cilat uji vazhdimisht rrjëdh dhë të cilat kanë një rezervuar

të ujit të limituar,

Hidrocentralet akumuluese, në të cilat uji shfrytëzohet nga liqeni akumulues.

- Energjia gjeotremike: nga vetë fjala

(geo – tokë, termike – nxehtësi), i referohet

energjisë që ka vetë toka. Kjo energji është e

pastër (nuk ka lëshime të gazrave ndohtës për

ambjentin), dhe bën pjesë në ato kategori të

energjive që quhen të ripërtëritëshme, sepse

vjen nga një burim i pafund: bërthama e

Tokës.

Ideja e një sistemi gjeotermik,

konsiston në shfrytëzimin e temperaturës që

qëndra e tokës (bërthama e lëngshme)

rrezaton në drejtim të periferisë së saj. Nëse

analizojmë ndryshimin e temperaturës në

thellësi të ndryshme, do të shohim se që në

një thellësi prej 10 metrash temperatura e

terrenit nuk influencohet më nga temperatura

e atmosferës, ajo është konstante në dimër

dhe verë, natën dhe ditën, me një temperaturë

që i afrohet temperaturës mesatare gjatë vitit

në sipërfaqe. Duke zbritur më në thellësi,

temeratura rritet me rreth 3° çdo 100 metra

thellësi (koeficenti gjeotermik).

Falë përdorimit të sondave gjeotermike (zakonisht 10) dhe pompës së nxehtësisë është e mundur

të merret kjo nxehtësi në dimër për të ngrohur ambientin, dhe të lëshohet ajo e ambientit gjatë verës,

për ta rifeskuar atë. Sonda gjeotermike ka për detyrë që të ‘nxjerrë’ nxehtësinë nga thellësia e terrenit

dhe pompa e nxehtësisë, falë dhe përdorimit të një sasie të vogël të energjisë elektrike, bën transferimin

dhe rrit sasinë e nxehtësisë që vjen nga toka.



- Bioenergjia: Fjala bioenergji rrjedh nga fjalët greke: bio – jetë dhe energji – punë ose veprim.

Bioenergjia është energjia që rrjedh nga biomasa, e cila është materie organike si p.sh. druri,

bimët, kafshët apo mbeturinat. Bioenergjia mund të përdoret për të gjeneruar energji elektrike, për

ngrohje si dhe për prodhimin e biokarburanteve.

Dy fushat kryesore të Bioenergjisë janë: Biomasa dhe Biokarburantet. Biomasën e përbëjnë

prodhime të numërta, më të ndryshme nga bota bimore dhe shtazore sikurse janë degët, lëvorja e drurit,

mbeturinat nga zdrukthtimi në industrinë e drurit, kashta, rrënjët e lulediellit, mbeturinat e hardhisë së

rrushit, kores së mollës, plehërat dhe mbeturinat e blegtorisë kafshëve dhe mbeturinat komunale dhe

industriale.

Të gjithë statistikat relevante për energjetikë tregojnë pjesëmarrjen e madhe të biomasës në

prodhimin e ngrohtësisë dhe të energjisë elektrike, ndërsa që moti edhe në komunikacion. Cikli i

rrezatimit të diellit – fotosinteza, rritja e bimëve, thithja e CO2 – lirimi i O2, djegia e drunjëve – ngrohja

disa bimë – alkooli, dekompozimi – shpërbërja.

II. FIZIKA E AMBIENTIT JETËSOR - shmk-negotine.edu.mk«sor.pdf · Ndryshimet klimatike dhe...

Documents

Transcript of II. FIZIKA E AMBIENTIT JETËSOR - shmk-negotine.edu.mk«sor.pdf · Ndryshimet klimatike dhe...