II วิำู : เ่อสสำศสอำวำ II th · 2017-09-27 · ii...

II กฎหมายโบราณอสาน : สถานภาพองคความรและขอคดเหนบางประการ II

79

กฎหมายโบราณอสาน1 : สถานภาพองคความรและขอคดเหนบางประการ

นตลกษณ แกวจนด* และ วชรพล พทธรกษา**

Nitilak Kaewchandee and Watcharabon Buddharaksa

* นสตระดบปรญญาเอก หลกสตรปรชญาดษฎบณฑต สาขาเอเชยตะวนออกเฉยงใตศกษา คณะสงคมศาสตร มหาวทยาลยนเรศวร

Email: [email protected]

**ผชวยศาสตราจารย ดร. ภาควชารฐศาสตรและรฐประศาสนศาสตร คณะสงคมศาสตร มหาวทยาลยนเรศวร

Email:[email protected]

16SOC&ANT

thเอกสารประกอบการประชมวชาการ (Proceedings)

การสมมนาเครอขายนกศกษาระดบบณฑตศกษา สาขาสงคมวทยาและมานษยวทยา

ครงท 16 ประจำาปการศกษา 2559 ระหวางวนท 29-30 มถนายน พ.ศ.2560

ISAN ANCENT LAW: STATE OF KNOWLEDGE AND SOME REFLECTIONS

Copyright © 2017 by Princess Maha Chakri Sirindhorn Anthropology Centre [Public Organisation] and Naresuan University.

All rights reserved

80

นตลกษณ แกวจนด

บทคดยอ

บทความนมวตถประสงคหลกเพอทบทวนและนำาเสนอสถานภาพขององคความรเกยวกบ

กฎหมายโบราณอสานของประเทศไทยนบแตอดตจนถงปจจบนวา ทผานมานกวชาการไทยและตาง

ประเทศมแนวทางในการศกษากฎหมายโบราณอสานในลกษณะใด และแตละแนวทางทศกษานนกอให

เกดประโยชนตอวงวชาการดานนตศาสตร อสานศกษาและสงคมศาสตรอยางไร รวมถงประเดนทยงคง

เปนขอจำากดและชองวางขององคความรซงงานในอดตยงไมไดทำาการศกษา

ทงนเพอเปนฐานขอมลใหกบนกวชาการและผสนใจในการศกษาคนควา ตอยอดและขยาย

พรมแดนความรดานกฎหมายโบราณอสานใหกบวงวชาการในอนาคต

คำ�สำ�คญ: กฎหมาย, กฎหมายโบราณ, อสาน, สถานภาพองคความร


81

Abstract

The main objective of this article is to review the studies of Isan (Northeastern)

a ncient law in Thailand from the past till present in order to find out in what aspects Thai

and foreign experts have studied the ancient Isan law and what approaches have been used.

I also would like to find out how their choices of approaches have contributed to several

academic areas including legal, Isan and social studies. Moreover, the final part of the article

shows some limitations and gap of knowledge of the existing studies.

Ultimately, this paper’s contribution can be employed as a database for both acad-

emicians and interested general public who wish to further expand the knowledge on ancient

Isan law in the future.

Keywords: Law, Ancient Law, Isan, State of Knowledge

82


บทนำา

บ นทกการเดนทางของเอเจยน แอมอนเย นกสำารวจชาวฝรงเศสทเขามาในพนทอสานสมยรชกาล

ท 5 ไดกลาวถงรปแบบของการควบคมสงคมของอสานยคจารตไววา “สงทครอบงำาจตใจประชาชนชาวลาว2 สวนใหญ กคอขนบธรรมเนยมประเพณซงฝงแนนในจตใจของทกคน จนกลายเปนกฎหมาย

ทบนทกไวเปนลายลกษณอกษร” (แอมอนเย, 2539, หนา 113) จากขอความในบนทกดงกลาวยอม

แสดงใหเหนวา มาตรการทสงคมอสานยคจารตใชเพอควบคมคนนนไมไดจำากดอยเฉพาะแตบรรดาจารต

ฮตคลองหรอคำาสอนตางๆ ทมอยอยางแพรหลายในพนทเทานน หากแตยงรวมถงการใชมาตรการทาง

กฎหมายในการบงคบควบคไปดวย

อยางไรกด ดวยเหตทกอน พ.ศ.2527 มการคนพบกฎหมายโบราณในพนทอสานนอยมาก

เมอเทยบกบเอกสารโบราณประเภทฮต 12 คลอง 14 และวรรณกรรมอสาน กรณดงกลาวไดกอใหเกด

ขอจำากดในการพฒนาองคความรดานกฎหมายโบราณอสานตามมา กลาวคอ นอกจากจะสงผลใหมขอมล

สำาหรบผลตงานวชาการทเกยวกบกฎหมายโบราณอสานนอยแลว ยงทำาใหงานวชาการในชวงเวลาดงกลาว

สรางขอสรป (จากการพบกฎหมายโบราณอสานอยจำานวนนอย) วา สงคมอสานยคจารตใหความสำาคญ

และใชจารตฮตคลองในการควบคมสงคมยงกวาการใชมาตรการทางกฎหมาย (อรรถ นนทจกร, 2529,

หนา 134; ปยะฉตร ปตะวรรณ, มปป., หนา 8) ซงตอมาขอสรปดงกลาวไดถกทาทายเมอมการคนพบ

กฎหมายโบราณอสานมากขนในพนทนบตงแต พ.ศ.2527 เปนตนมา โดยปจจบนพบกฎหมายโบราณ

อสานจำานวนมากอยในความดแลของหนวยงานตางๆ เชน สถาบนการศกษา วดและหอสมดแหงชาต

อยางไรกด แมหลกฐานประเภทกฎหมายโบราณจะมจำานวนเพมมากขน หากแตกลบพบวาการผลต

องคความรทางวชาการดานกฎหมายโบราณอสานของนกวชาการไทยและตางประเทศกยงคงมอย

อยางจำากดเชนเดม

ดงนนเพอประโยชนในการศกษาคนควา ตอยอดและขยายพรมแดนความรดานกฎหมายโบราณ

อสานในอนาคต ผเขยนเหนวามความจำาเปนอยางยงทตองกลบมาทบทวนสถานภาพขององคความร

เกยวกบกฎหมายโบราณอสานทนกวชาการไทยและตางประเทศทไดศกษาไวตงแตอดตจนถงปจจบน

กอน ทงนนอกจากจะทำาใหทราบถงสถานะขององคความรทมอยแลว การทบทวนดงกลาวจะทำาให

เหนถงขอจำากดและชองวางขององคความรดานกฎหมายโบราณอสาน อนจะเปนประโยชนเพอการ

พฒนาตอไป อยางไรกดแมทผานมาจะมการกลาวถงสถานภาพการศกษากฎหมายโบราณอสานอย

บาง อาท งานของจกรฤทธ อทโธ (2550) เรอง “สถานภาพการศกษาประวตศาสตรอสานจากหลกฐาน

ประเภทกฎหมาย ระหวางพ.ศ.2536-2547”3 หากแตงานดงกลาวกยงไมไดมการจำาแนกใหเหนอยาง

ชดเจนวา ทายทสดแลวมแนวทางทศกษากฎหมายโบราณอสานในลกษณะเชนไรบาง นอกจากนน

การจำากดชวงเวลาระหวางพ.ศ.2536-2547 กเปนเหตใหงานทศกษาคนควาดานกฎหมายโบราณ

อสานหลายเรองไมไดถกเลอกเขามาทบทวนในงานดงกลาว


83

บทความนจงมวตถประสงคหลกเพอทบทวนสถานภาพขององคความร4 ขอจำากดและประโยชน

ของงานศกษาทผานมา รวมถงมขอคดเหนบางประการเพอเปนแนวทางในการขยายพรมแดนความร

ดานกฎหมายโบราณอสานในอนาคตตอไป โดยผเขยนแบงประเดนการนำาเสนอเปน 3 หวขอหลก ไดแก

สวนแรกวาดวยการคนพบและความสำาคญของกฎหมายโบราณอสาน สวนทสองวาดวยแนวทางการศกษา

กฎหมายโบราณอสาน และสวนสดทายวาดวยชองวางขององคความรและขอเสนอแนะบางประการเพอ

ขยายพรมแดนความรดานกฎหมายโบราณอสาน

1.การคนพบและความสำาคญของกฎหมายโบราณอสาน

พฒนาการชวงสำาคญของพนท ชมชนและเมองในอสานเกดขนระหวาง พ.ศ.2322-24335 ดวย

เปนชวงเวลาทมการเคลอนยายผคนจำานวนมากจากลาวฝงซายของแมนำาโขงเขามาอยในพนทอสาน

ทงทเขามาโดยสมครใจ, ลภยทางการเมอง ตลอดจนถกกวาดตอนหรอชกจงใหเขามาจากภาวะสงคราม6

ประกอบกบการทรฐไทยขณะนนมนโยบายสนบสนนการตงเมองใหมเพอเปนกำาแพงดานตะวนออก

ของสยามกบเวยงจนทนและจำาปาศกด (อทยทศ บญช, 2536, หนา 28) และเพอเปนแนวกนชนใน

การปองกนการขยายอำานาจของญวนชวงสงครามอานามสยามยทธระหวาง พ.ศ.2387-2391(อศนา

นาศรเคน, 2548, หนา 57) บรบทดงกลาวสงผลใหเกดการตงเมองจำานวนมากกระจายอยทวพนท

อยางไรกด ดวยขอจำากดทางภมศาสตร ความหางไกลของพนท ตลอดจนแนวคดแบบราชาธราชทำารฐไทย

ยอมใหเมองตางๆ ในอสานคงมอสระในการปกครองตนเองได เชนนจงทำาใหพบกฎหมายโบราณของ

ทองถนกระจายอยทวไป โดยกฎหมายโบราณอสานนนถกกลาวถงครงแรกใน พ.ศ.2449 เมอสมเดจฯ

กรมพระยาดำารงราชานภาพไดประทานหลกคำาคลองเมองวาดวย ฮต 12 คลอง 247 และกฎหมายลกษณะ

พจารณาอาณาจกรและธรรมจกรเทยบกน8 (กฎหมายโบราณอสาน) ใหกบหอสมดแหงชาตเมอวนท

6 กมภาพนธ 2449 (ปยะฉตร ปตะวรรณ, มปป., หนา 17; อรรถ นนทจกร, 2529, หนา 77; ประชม

กฎหมายโบราณไทย เลม 1 วาดวยธรรมศาสตรปกรณ และ กฎหมายพจารณาอาณาจกรและธรรมเทยบ

กน, 2482, หนา ก)

จากนนกฎหมายโบราณอสานไดถกเผยแพรอกครงเมอถน รตกนก ไดทำาการปรวรรตกฎหมาย

โคสาราษ (กฎหมายโบราณอสาน) และหนวยงานวจยทางสงคมวทยาและมานษยวทยา มหาวทยาลย

เชยงใหมไดจดพมพเผยแพรกฎหมายฉบบดงกลาวใน พ.ศ.2516 (เสาวนย พรรณาภพ, 2539, หนา

108) ขณะทจารบตร เรองสวรรณ กไดนำาเสนอกฎหมายลกษณะพจารณาอาณาจกรและธรรมจกร

เทยบกน (กฎหมายโบราณอสาน) ตอวงวชาการดานประวตศาสตรและวฒนธรรมอสานใต ณ วทยาลย

ครบรรมย ใน พ.ศ.2525 (ปยะฉตร ปตะวรรณ, มปป., หนา 14; อรรถ นนทจกร, 2529, หนา 75)

กรณดงกลาวสงผลใหการรบรและความรเกยวกบกฎหมายโบราณอสานเรมขยายไปสวงวชาการ จนนำา

ไปสการสำารวจเอกสารโบราณในพนทอสานอยางจรงจงในเวลาตอมา อาท ในระหวาง พ.ศ.2525-2527

ปยะฉตร ปตะวรรณ ไดทำาการสำารวจใบลานของวดตางๆ ในพนท 5 จงหวดภาคอสาน ไดแก นครพนม,

84


มกดาหาร, รอยเอด, หนองคายและอบลราชธาน ซงพบเอกสารใบลานประเภทกฎหมายโบราณจำานวน

หนง เชน กฎหมายลกษณะบาวสาว9 กฎหมายหนองบวลำาพ10 กฎหมายลาวโซง11 กฎหมายอสาน12 (ปยะ

ฉตร ปตะวรรณ, มปป., หนา 15-18)

สำาหรบชวงเวลาทมการคนพบกฎหมายโบราณในพนทอสานจำานวนมากมขนนบแต พ.ศ.2527

เปนตนมา โดยผมบทบาทสำาคญในการสำารวจและคนพบกฎหมายครงน ไดแก สถาบนการศกษาใน

พนทภาคอสาน เชน ระหวาง พ.ศ.2527-2529 วทยาลยครมหาสารคาม (มหาวทยาลยราชภฏ

มหาสารคามในปจจบน) ไดทำาการสำารวจเอกสารโบราณในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ โดยพบเอกสาร

ใบลานประเภทกฎหมายตามวดตางๆ ในพนทจงหวดมหาสารคามจำานวน 55 ฉบบ (สเทพ สอสมฤทธ,

2534, หนา 4)

นอกจากนนโครงการอนรกษคมภรใบลานภาคตะวนออกเฉยงเหนอ (ภายใตสถาบนวจยศลปะ

และวฒนธรรมอสาน) มหาวทยาลยมหาสารคาม กไดทำาการสำารวจและปรวรรตเอกสารใบลานทพบใน

ภาคอสานมาอยางตอเนองตงแต พ.ศ.2546 ถงปจจบน โดยผลการสำารวจพบคมภรใบลานประเภท

กฎหมายโบราณอสานจำานวนมาก13 ทงนขอมลสำาคญประการหนงซงไดจากการสำารวจคอ พบกฎหมาย

โบราณบางฉบบทมขอความระบชดเจนวาเปนกฎหมายทใชบงคบกบเมองใดเปนการเฉพาะ เชน หลกคำา

เมองสวรรณภม (จ.รอยเอด), หลกคำาสาเกตนคร (จ.รอยเอด), หลกคำาเมองกาฬสนธ, หลกคำาเมองภเขยว

เปนตน (สมชาย นลอาธ, 2555, หนา 65-100) ซงขอมลดงกลาวนบวาเปนประโยชนอยางมากในการ

ศกษาในเชงลกตอไป

อนง การคนพบกฎหมายโบราณอสานเพมขนเปนลำาดบ นอกจากจะแสดงถงความมอสระใน

การปกครองตนเองของพนทอสานยคจารตกอนถกผนวกรวมใหกลายเปนสวนหนงของรฐไทยแลว

เอกสารดงกลาวยงเปนหลกฐานทางประวตศาสตรทบงชเรองราวของอสานในอดต ตลอดจนเปน

หลกฐานทสะทอนภาพของสงคมวฒนธรรม ระบบเศรษฐกจ การเมองการปกครอง ความสมพนธเชง

อำานาจระหวางอสานกบรฐไทยและลานชาง และระบบการควบคมสงคมของอสานในอดตดวย

สำาหรบหวขอถดไปซงนบวาเปนประเดนหลกของบทความน ผเขยนจะทำาการทบทวนสถานภาพ

องคความรเกยวกบกฎหมายโบราณอสานวามแนวทางการศกษาลกษณะใดบาง รวมถงลกษณะเดน

และขอจำากดของการศกษาทพบในแตละแนวทาง

2.แนวทางการศกษากฎหมายโบราณอสาน จากการสำารวจสถานภาพองคความรเกยวกบกฎหมายโบราณอสานทศกษาโดยนกวชาการไทย

และนกวชาการตางชาตพบวา นบจากอดตถงปจจบนมงานศกษาเกยวกบกฎหมายโบราณอสานอยอยาง

จำากดยง ทงนสามารถแบงกลมงานทศกษาออกเปน 6 แนวทางดงน

(1) การศกษากฎหมายโบราณอสานเชงนตศาสตร

(2) การศกษากฎหมายโบราณอสานเพอสะทอนภาพสงคมอสาน


85

(3) การศกษากฎหมายโบราณอสานทงในเชงนตศาสตร เชงวรรณกรรมและภาพสะทอนภาพ

สงคมในกฎหมาย

(4) การศกษาความสมพนธระหวางกฎหมายโบราณอสานกบกฎหมายตราสามดวง

(5) การศกษากฎหมายโบราณอสานทปรากฏในเอกสารชาวตางชาต

(6) การศกษากฎหมายโบราณอสานเชงวพากษ

2.1 ก�รศกษ�กฎหม�ยโบร�ณอส�นเชงนตศ�สตร

การศกษาของกลมนมลกษณะเดนทเปนการนำาเอาตวบท (text) ของกฎหมายโบราณอสานมา

จดกลมเนอหาใหเปนหมวดหม, การนำาเอาตวบทกฎหมายมาวเคราะห/อธบายในประเดนตางๆ ตวอยาง

เชน ทมา เนอหาและบทลงโทษ รวมถงการนำาเอาเนอหาของกฎหมายฉบบตางๆ มาศกษาเปรยบเทยบ

กน โดยงานทศกษาในเชงนตศาสตรเชน กฎหมายโบราณทองถนอสาน (สเทพ สอฤทธ, 2531), กฎหมาย

โบราณของลาวกบอสานของไทย (โตชกาวา โทชฮาร, 2541), ประวตศาสตรอสาน 2322-2488 เลม

1 (สวทย ธรศาศวต, 2557) และ การวเคราะหและจดหมวดหมเนอหาความรในเอกสารใบลานของ

ไทยทปรวรรตแลว (บานเยน ภทรเกยรตเจรญและคณะ, 2557) (ดตาราง 1)

อยางไรกตาม แมงานศกษาทง 4 เรองจะเปนการศกษาในเชงนตศาสตรเชนเดยวกน หากแต

กมความแตกตางกนในรายละเอยดของวธและเปาหมายของการศกษา เปนตนวา งานทมงศกษากฎหมาย

โบราณอสานเชงเปรยบเทยบไดแก งานเรอง ประวตศาสตรอสาน 2322-2488 เลม 1 ของสวทย ธร

ศาศวต (2557) เปนการนำากฎหมายโบราณอสานจำานวน 3 ฉบบ คอ กฎหมายพจารณาอาณาจกรและ

ธรรมจกรเทยบกน, กฎหมายหนองบวลำาภฉบบบานเหลาหม และกฎหมายโบราณฉบบราชภฏนครราชสมา

มาศกษาดวยวธการจดหมวดหมและเปรยบเทยบกน ซงทำาใหเหนเนอหาทกฎหมายแตละฉบบมอยรวม

กนและตางกน เชน เมอนำากฎหมายหนองบวลำาภไปเปรยบเทยบกบกฎหมายฉบบอนพบวา กฎหมาย

หนองบวลำาภไมมกฎหมายเกยวกบชสาว ซงสวทยวเคราะหวาเปนไปไดทหนองบวลำาภเปนสงคมขนาด

เลกทำาใหคนใกลชดและชวยกนสอดสองดแล ผสรางกฎหมายจงเหนวาไมมความจำาเปนตองตรากฎหมาย

ดงกลาว สวนประเดนทกฎหมายทง 3 ฉบบมอยรวมกนไดแก การลกทรพยและการทสตวเลยงเหยยบ

ยำาพชผลทางการเกษตรเสยหาย (สวทย ธรศาศวต, 2557, หนา 68)

ขณะทงานของโตชกาวา โทชฮาร (2541) เรอง กฎหมายโบราณของลาวกบอสานของไทย นน

ไมไดมงศกษากฎหมายในเชงเปรยบเทยบ หากแตเนนทการนำาเอาตวบทของกฎหมายโคสาราษฎรมา

วเคราะหและอธบายในประเดนตางๆ เชน จากการวเคราะหตวบทพบวากฎหมายโคสาราษฎรมทมาซง

องอยกบทงหลกทางพทธศาสนาและอำานาจของผปกครอง (โตชกาวา โทชฮาร, 2541,หนา 35-38) ขณะ

ทบทลงโทษนนไดนำาเอาหลกวนยสงฆมาเปนเกณฑการกำาหนด เชน คาขนคอ (โทษหนก) เทยบกบปรา

ชก, ขนไหม (โทษกลาง) เทยบกบสงฆาทเสส และขนแปง (โทษเบา) เทยบกบปาจตตย (โตชกาวา โทช

ฮาร, 2541, หนา, 43-49) นอกจากนนยงไดอธบายถงหลกเกณฑ/องคประกอบของความผดในแตละ

86


เรองอยางละเอยด เชน กรณลกพชผลของผอนกฎหมายกำาหนดอตราคาไหมตางกนตามประเภทของพช

แตละชนด เชน ลกหมากพล ไหม 5 บาท, ลกมะพราว ตาล ไหม 2 บาท เปนตน (โตชกาวา โทชฮาร,

2541, หนา 64)

สำาหรบงานทมงนำาเสนอชดความรเกยวกบหมวดหมของกฎหมายโบราณอสานโดยตรงนน ได

แก งานเรอง การวเคราะหและจดหมวดหมเนอหาความรในเอกสารใบลานของไทยทปรวรรตแลว ของ

บานเยน ภทรเกยรตเจรญและคณะ (2557) โดยไดนำาเอากฎหมายโบราณอสานทอยในความดแลของ

3 หนวยงาน คอ (1) หอสมดแหงชาต (2) โครงการอนรกษเอกสารใบลานภาคตะวนออกเฉยงเหนอ

มหาวทยาลยมหาสารคาม และ (3) สถาบนวจยสงคม มาจดหมวดหมภายใตหลกการจดหมวดหมความ

ร (Knowledge of Classification) ซงผลการศกษาทำาใหทราบวา ขอบเขตความรดานกฎหมายโบราณ

นนสามารถจดเปนหมวดยอย 10 กลม ไดแก (1) กฎหมายการลก-ขโมย, (2) กฎหมายการศก-สงคราม,

(3) กฎหมายเกษตรกรรม, (4) กฎหมายครอบครว, (5) กฎหมายแพง, (6) กฎหมายอาญา, (7) กฎหมาย

วาดวยลกษณะพยาน, (8) กระบวนตดสนคด, (9) การกระทำาการใดทมผลตอกฎหมาย, (10) บคคลท

เกยวของในกฎหมายและหมยอยจำานวน 48 กลม

อนง การศกษากฎหมายโบราณอสานเชงนตศาสตรนนบวาเปนประโยชนยงในฐานะเปนฐาน

ขอมลสำาคญสำาหรบการศกษากฎหมายโบราณอสาน ดวยมการจดหมวดหมกฎหมายอยางเปนระบบทำา

ใหงายตอการศกษาคนควา ขณะเดยวกนการนำาเอาตวบทในแตละเรองมาอธบายกเปนประโยชน

โดยเฉพาะตอการศกษาประวตศาสตรกฎหมายและกฎหมายเชงเปรยบเทยบดวย

อยางไรกตาม ขอจำากดของการศกษากลมนคอ มการเชอมโยงใหเหนถงความสมพนธระหวาง

ตวบทกฎหมายกบบรบทดานตางๆ ของสงคมอสานจารตอยนอย จงทำาใหไมอาจเขาใจทมาของตวบท

และกรอบความคดหลกทอยเบองหลงของกฎหมายแตละเรองได การศกษาลกษณะดงกลาวจงเปนการ

ศกษากฎหมายแบบหยดนงทำาใหไมเหนความเปนพลวตของกฎหมายและสงคมอสาน

ต�ร�ง 1 แนวทางศกษาทเนนการศกษากฎหมายโบราณอสานเชงนตศาสตร

ปทพมพ เอกส�ร

2531สเทพ สอสมฤทธ. (2531). กฎหมายโบราณทองถนอสาน. รวมบทความประวตศาสตร

ฉ. 10 (กพ. 2531). หนา 87-102.

2541

โตชกาวา โทชฮาร. (2541). กฎหมายโบราณของลาวและอสานของไทย. ใน ชาญวทย

เกษตรศรและฮายะโอะ ฟกย (บรรณาธการ). ญปน-ไทย-อษาคเนย. กรงเทพฯ:

มหาวทยาลยธรรมศาสตร. หนา 27-73.

2557

บานเยน ภทรเกยรตเจรญและคณะ. (2557). การวเคราะหและจดหมวดหมเนอหาความ

รในเอกสารใบลานของไทยทปรวรรตแลว. วารสารวจย มข. (บศ.) 14 (1): ม.ค.- ม.ค.

2557. หนา 36-54.


87


2557สวทย ธรศาศวต. (2557). ประวตศาสตรอสาน พ.ศ .2322-2488 เลม 1. ขอนแกน:

คลงนานาวทยา.

ทมา: พฒนาโดยผเขยน

2.2 ก�รศกษ�กฎหม�ยโบร�ณอส�นเพอสะทอนภ�พสงคมอส�น

แนวทางการศกษาของกลมนมลกษณะเดนทเปนการนำาเอาตวบทกฎหมายโบราณอสานมา

วเคราะห/ตความวา เนอหาหรอขอความทปรากฏในกฎหมายนนๆ สะทอนใหเหนถงลกษณะและ

โครงสรางทางสงคมอสานในชวงเวลาดงกลาวอยางไร โดยตวอยางงานศกษากลมน ไดแก งานวจยเรอง

หลกคำา: วรรณกรรมกฎหมายโบราณกบการจดระเบยบสงคม (สมชาย นลอาธ, 2555) และบทความ

เรอง กฎหมายโบราณอสานในสยาม : การปกครองทองถนสาเกตนคร พ.ศ. 2397-2414 (อำานาจ พรหม

กลปและศวช ศรโภคางกล, 2560) (ดตาราง 2)

อยางไรกตาม แมงานทง 2 เรองจะมงสะทอนภาพสงคมอสานผานกฎหมายเชนเดยวกน หาก

แตในแตละงานกมจดเนนทตางกนไป ทงนงานศกษาของสมชาย นลอาธ (2555) ไดวเคราะหใหเหนภาพ

สงคมอสานยคจารตในหลากหลายมตและในหลายพนทมากกวางานศกษาของอำานาจ พรหมกลปและ

ศวช ศรโภคางกล (2560) กลาวคอ งานศกษาของสมชาย นลอาธ เปนการนำากฎหมายโบราณอสาน

จำานวน 4 ฉบบ จาก 4 เมอง ไดแก หลกคำาเมองสวรรณภม, หลกคำาสาเกตนคร (รอยเอด), หลกคำาเมอง

กาฬสนธและหลกคำาเมองภเขยว มาวเคราะหเพอสะทอนสงคมใน 6 ดาน ไดแก (1) ศาสนา จารต

ประเพณความเชอและจรยธรรม (2) หลกการปกครอง/การบรการจดการทางการเมองและการปกครอง

(3) ลกษณะทางสงคมและวฒนธรรม/ความสมพนธของกลมคนตางชมชน/เชอชาต (4) เกษตรกรรมและ

เศรษฐกจ (5) จตสำานกและความรบผดชอบรวมกนของคนในชมชน และ (6) ครอบครวและการครองตน

ของสตร

โดยผลการศกษาพบวา สงคมอสานยคจารตเปนสงคมทยดมนในพทธศานาจารตฮตคอง, เปน

สงคมพหวฒนธรรมซงมผคนหลายเชอชาตเขามาตดตอสมพนธ, เปนสงคมเกษตรกรรม, ใหความสำาคญ

กบประโยชนสวนรวมยงกวาประโยชนของเอกชน, เปนสงคมทองอยกบแนวคดชายเปนใหญและชนชน

ตลอดจนใหความสำาคญกบครอบครวเครอญาตและการเคารพผใหญ นอกจากนนยงพบการใชอำานาจ

แทรกแซงของสยามในหลายเรอง

ขณะทงานศกษาของอำานาจ พรหมกลปและศวช ศรโภคางกล (2560) เรอง กฎหมายโบราณ

อสานในสยาม : การปกครองทองถนสาเกตนคร พ.ศ. 2397-2414 นน มงสะทอนภาพของการปกครอง

ของเมองสาเกตนครแตเพยงในมตและพนทเดยวเทานน

อนง แมแนวทางการศกษากลมนจะทำาใหเหนถงความสมพนธระหวางตวบทกฎหมายกบ

บรบทของสงคมอสานยคจารตไดดเมอเทยบกบแนวการศกษาในเชงนตศาสตรกตาม หากแตแนวทาง

88


การศกษาดงกลาวกยงไมเพยงพอทจะทำาใหเขาใจถงทมาหรอหลกการทอยเบองหลงของตวบทกฎหมาย

โบราณอสานในแตละเรองได เนองจากการคนหาแนวคดหรอหลกการทอยเบองหลงตวบทกฎหมายนน

จำาตองอาศยการวเคราะหจากบรบทแวดลอมทหลากหลายทงในเชงประวตศาสตร ภมรฐศาสตร ความ

เชอ ตลอดจนความจำาเปนของแตละพนทและแตละชวงเวลาประกอบกนดวย

ต�ร�ง 2 การศกษากฎหมายโบราณอสานเพอสะทอนภาพสงคมอสาน


2555สมชาย นลอาธ. (2555). หลกคำา: วรรณกรรมกฎหมายโบราณกบการจดระเบยบสงคม.

มหาวทยาลยมหาสารคาม.

2560

อำานาจ พรหมกลปและศวช ศรโภคางกล. (2560). กฎหมายโบราณอสานในสยาม: การ

ปกครองทองถนสาเกตนคร พ.ศ. 2397 – 2414. Veridian E-Journal, Silpakorn

University ฉบบภาษาไทย สาขามนษยศาสตร สงคมศาสตร และศลปะ (ปท 10 ฉบบท

1 เดอนมกราคม – เมษายน 2560). หนา 647-655.


2.3 ศกษ�กฎหม�ยโบร�ณอส�นทงในเชงนตศ�สตร เชงวรรณกรรมและภ�พสะทอนภ�พ

สงคมในกฎหม�ย

การศกษาของกลมนมลกษณะเดนทใชวธการศกษากฎหมายใน 3 ลกษณะรวมกน ไดแก

(1) นำาตวบทมาวเคราะห/อธบายถงทมา โครงสราง ลกษณะและเนอหาของกฎหมาย (2) วเคราะหตว

บทกฎหมายเพอสะทอนภาพสงคมอสานและ (3) วเคราะหตวบทในเชงวรรณกรรม เชน ลกษณะการ

บนทก, วรรณศลปในกฎหมาย เปนตน สำาหรบตวอยางของงานศกษาในกลมนเชน ประวตศาสตรนพนธ

อสาน: การศกษาวเคราะหประเพณการจดบนทกประวตศาสตรหวเมองอสานถงตนศตวรรรษท 20 (อรรถ

นนทจกร, 2529), การศกษากฎหมายทพบในจงหวดมหาสารคาม (สเทพ สอสมฤทธ, 2534), วรรณ

กรรมทองถน: อสาน-ลานชาง (จารวรรณ ธรรมวตร, 2538), กฎหมายอสาน: การวเคราะหเบองตน

(จกรฤทธ อทโธ, 2538), การศกษากฎหมายโพสาราชในฐานะทเปนเอกสารทางประวตศาสตร (เสาวนย

พรรณาภพ, 2539) และ กฎหมายโคสาราษฎรกบภาพสะทอนตวตนของสงคมอสาน (วรพร ภพงศพนธ,

2547) (ดตาราง 3)

อยางไรกด แมงานศกษากลมนจะใชวธศกษาทง 3 ลกษณะควบคกน หากแตงานศกษาแตละ

เรองกใหรายละเอยดและมจดเนนแตกตางกนไป กลาวคอ งานศกษาทเดนดานการวเคราะหวรรณศลป

ของกฎหมายโบราณอสานไดแก งานของจารวรรณ ธรรมวตร (2538) เรอง วรรณกรรมทองถน: อสาน-

ลานชาง ดวยไดวเคราะหอยางลมลกวา กฎหมายโบราณอสาน (รวมกฎหมายโบราณลาว) มรปแบบการ

เขยนดวยสำานวนทหลากหลายทงรอยแกวแบบสำานวนเทศน, รอยแกวแบบนทานและรอยแกวแบบหนงสอ


89

ราชการ ภาษากฎหมายมลกษณะนมนวล มการใชอปมาอปมยและมการยกนทานหรอเหตการณมา

เทยบเคยงกบขอหามของกฎหมาย ลกษณะดงกลาวทำาใหเหนถงเจตนารมณในเชงสงสอนมากกวาเปน

กฎเกณฑทใชปราบปรามหรอบงคบ (จารวรรณ ธรรมวตร, 2538, หนา 45-64)

ขณะทงานของสเทพ สอสมฤทธ (2534) เรอง การศกษากฎหมายทพบในจงหวดมหาสารคาม

นน ใหนำาหนกกบการนำาเอาตวบทกฎหมาย ทงกฎหมายสารบญญตและวธพจารณาความมาจดหมวด

หมเนอหาอยางเปนระบบ รวมถงไดอธบายสาระสำาคญของหลกกฎหมายในแตละเรองควบคไปดวย

(สเทพ สอสมฤทธ, 2534, หนา 42-47 และ 85-93) นอกจากนนยงไดทำาการวเคราะหถงแหลงทมา

ของกฎหมายโดยพบวา กฎหมายโบราณอสานมทมาจากจารตประเพณ ลทธศาสนา (ความเชอเรองผ,

หลกธรรมวนย) คมภรพระธรรมศาสตรและคำาสงของประมขรฐ ซงไดรบอทธพลจากทงกฎหมายลาว

ลานชางและกฎหมายของสยาม (สเทพ สอสมฤทธ, 2534, หนา 29-41)

สำาหรบงานศกษาในกลมนทใหนำาหนกกบการวเคราะหและตความกฎหมายโบราณอสานอยาง

ละเอยดเพอสะทอนแนวคดทางการเมองและสงคมไดแก งานวทยานพนธของเสาวนย พรรณาภพ (2539)

เรอง การศกษากฎหมายโพสาราชในฐานะทเปนเอกสารทางประวตศาสตร โดยงานดงกลาวไดนำาเอา

กฎหมายโพสาราช14 ซงเปนกฎหมายทใชในพนทอสานเหนอบรเวณจงหวดเลย หนองคาย อดรธาน

หนองบวลำาภ (ในฐานะทเปนสวนหนงของอาณาจกรลานชางในอดต) มาวเคราะห/ตความ โดยพบวา

สงคมอสานยคจารตใชหลกธรรมทางพทธศาสนามาเปนหลกในการปกครอง, มระบบเศรษฐกจทพงพง

การทำาเกษตรเปนหลก, ใชระบบชนชนในการกำาหนดสทธและหนาทของคนในสงคม, เปนสงคมทผสาน

ความเชอทางพทธศาสนากบความเชอดงเดมเขาดวยกน, มคานยมในความสำาคญกบผมคณธรรม ความ

กตญญ เคารพและใหเกยรตผใหญ, ใหความสำาคญกบประเพณแตงงาน ผกเสยวและการสมมา (ขอขมา)

รวมถงเปนสงคมทใชมาตรการลงโทษทหลากหลาย

ทงนบทวเคราะหดงกลาวของเสาวนย พรรณาภพสอดคลองกบงานศกษาเรอง กฎหมายโคสา

ราษฎรกบภาพสะทอนตวตนของสงคมอสาน ของวรพร ภพงศพนธ (2547) ซงทำาการศกษากฎหมาย

โคสาราษฎร (โพสาราช) เชนเดยวกน หากแตลกษณะเดนในงานศกษาของวรพรอยท นอกจากจะใหนำา

หนกแกการวเคราะหภาพสะทอนสงคมแลว ยงไดทำาการวเคราะหเปรยบเทยบความเหมอนและความ

แตกตางกนบางประการระหวางกฎหมายโคสาราษฎรกบกฎหมายตราสามดวงในฐานะเปนกฎหมายรวม

สมยควบคไปดวย เชน พบวากฎหมายโคสาราษฎรมการนำาเอาวนยสงฆมาเทยบเคยงกบบทบญญตของ

กฎหมายซงลกษณะดงกลาวไมพบในกฎหมายตราสามดวง เปนตน (วรพร ภพงศพนธ, 2547, หนา

71-82)

กลาวโดยสรป แมแนวทางการศกษาในกลมนจะมลกษณะเดนทใชการผสมผสานแนวการศกษา

ทหลากหลาย ทำาใหเกดมมมองตอกฎหมายโบราณอสานในมตทกวางมากขนกวาแนวทางการศกษาใน

สองกลมแรก โดยเฉพาะอยางยงการวเคราะหกฎหมายผานแวนวรรณศลปกทำาใหเหนลกษณะเดนของ

กฎหมายโบราณอสานทเปนทงขอบงคบและคำาสงสอนในเวลาเดยวกน และรปแบบการบนทกกฎหมาย

90


ทมกองอยกบพทธศาสนา รวมการใชภาษาทเขาใจงายในการสอสารเพอประโยชนในการสอสารกบผใต

ปกครองกตาม หากแตแนวการศกษาดงกลาว กยงยดตดกบนำาตวบทมาเคราะหตความเปนหลก เชนน

ทำาใหบรบท/ประเดนสำาคญอนๆ ทอยนอกเหนอตวบทอนมผลตอการทำาความเขาใจหลกการ/แนวคดท

อยเบองหลงตวบทกฎหมาย อาท ผลประโยชนของชนชน ความจำาเปนของทองถน หรอลกษณะทาง

ภมรฐศาสตร ไมไดถกนำามาพจารณาประกอบดวย

ต�ร�ง 3 การศกษากฎหมายโบราณอสานทงในเชงนตศาสตร เชงวรรณกรรม และการศกษาสงคมอสาน

ผานกฎหมายโบราณ


2529

อรรถ นนทจกร. (2529). ประวตศาสตรนพนธอสาน: การศกษาวเคราะหประเพณการจดบนทก

ประวตศาสตรหวเมองอสานถงตนศตวรรรษท 20. วทยานพนธอกษรศาสตรมหาบณฑต สาขา

เอเชยตะวนออกเฉยงใต มหาวทยาลยศลปากร.

2534

สเทพ สอสมฤทธ. (2534). การศกษากฎหมายทพบในจงหวดมหาสารคาม. วทยานพนธ

ศลปศาสตร มหาบณฑต วชาเอกไทยคดศกษา (เนนมนษยศาสตร) มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ

มหาสารคาม.

2538 จารวรรณ ธรรมวตร. (2538). วรรณกรรมทองถน: อสาน-ลานชาง. มหาวทยาลยมหาสารคาม.

2538จกรฤทธ อทโธ. (2538). กฎหมายอสาน: การวเคราะหเบองตน. รวมบทความประวตศาสตร 17

(กมภาพนธ 2538). หนา 61-88.

2539เสาวนย พรรณาภพ. (2539). การศกษากฎหมายโพสาราชในฐานะทเปนเอกสารทาง

ประวตศาสตร. วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ ประสารมตร.

2547วรพร ภพงศพนธ. (2547). กฎหมายโคสาราษฎรกบภาพสะทอนตวตนของสงคมอสาน. ใน วร

วลย งามสนตกล (บรรณาธการ). ศภวฒย-ศภสาร จลพจารณ. กรงเทพฯ: เฟองฟา. หนา 65-93.


2.4 ศกษ�คว�มสมพนธระหว�งกฎหม�ยตร�ส�มดวงกบกฎหม�ยโบร�ณอส�น

ลกษณะเดนของงานกลมนคอ ความพยายามแสดงใหเหนภาพความสมพนธเชงอำานาจระหวาง

เมองตางๆ ในอสานกบราชสำานกกรงเทพ ในฐานะทเมองตางๆ เหลานนใหยอมรบอำานาจของกรงเทพ

โดยพจารณาผานการคดลอกกฎหมายตราสามดวงไปปรบใชในเมองของตน ดงนนการศกษาในกลมนจง

เนนการนำาเอาตวบทของกฎหมายโบราณอสานมาวเคราะหวา มเนอหาสวนใดทสอดคลองกบบทบญญต

ของกฎหมายตราสามดวงบาง ตวอยางงานกลมนไดแก งานศกษา 2 เรองของจกรฤทธ อทโธ คอ กฎหมาย

โบราณ ฉบบนายหน ไชยสข (จกรฤทธ อทโธ, 2536) และ ความสมพนธของกฎหมายตราสามดวงกบ

กฎหมายฉบบเชลยศกดทพบในหวเมองตางๆ15 (จกรฤทธ อทโธ, 2547) (ดตาราง 4)


91

สำาหรบผลการศกษาเรอง ความสมพนธของกฎหมายตราสามดวงกบกฎหมายฉบบเชลยศกดท

พบในหวเมองตางๆ (จกรฤทธ อทโธ, 2547) พบวา กฎหมายโบราณ ฉบบนายหน ไชยสข (พ.ศ.2381)

และกฎหมายโบราณ ฉบบนายวลลภ โครตพฒน (พ.ศ.2421) มเนอหาบางสวนคลายกบกฎหมายตรา

สามดวงทชำาระในสมยรชกาลท 116 โดยเฉพาะกฎหมายวธพจารณาคด ซงนาจะเกดจากธรรมเนยมการ

คดลอกกฎหมายจากสวนกลางไปใชยงหวเมองตงแตตนรตนโกสนทรหรออยางชาทสดกในสมยรชกาล

ท 5 (กอนการปฏรปการปกครอง) ทงนกฎหมายตราสามดวงททองถนไดคดลอกไปดงกลาวจะถกนำา

ไปใชรวมกบจารตเดมแบบคขนาน กลาวคอ ใชกฎหมายจารตเดมของทองถนกบเรองทเกยวกบวถชวต

ขณะทกฎหมายตราสามดวงฉบบเชลยศกดทคดลอกมาใชสำาหรบการพจารณาคดหรอสรางความสงบท

ตองอาศยกฎหมายทซบซอน ซงการผสมผสานจารตแบบลานชางและจารตจากสวนกลางดงกลาวยอม

แสดงใหเหนถงความสมพนธเชงอำานาจทรฐไทยมตอหวเมองอสานไดเปนอยางด

อนง แมวาแนวการศกษากฎหมายโบราณอสานลกษณะนจะมคณปการตอการศกษากฎหมาย

เชงเปรยบเทยบ ตลอดจนเปนหลกฐานทางประวตศาสตรสำาคญทแสดงใหเหนถงความสมพนธเชงอำานาจ

ทรฐไทยมตอพนทอสานกตาม หากแตแนวการศกษาดงกลาวกเปนแตเพยงการศกษากฎหมายโบราณ

อสานในประเดนความสมพนธกบรฐไทยเทานน จงยงไมเพยงพอทจะทำาใหเขาใจกฎหมายโบราณอสาน

ในเชงระบบทงหมด รวมถงหลกการ/กรอบแนวคดตางๆ ทอยเบองหลงตวบทกฎหมายดวย

ต�ร�ง 4 แนวทางทเนนศกษาความสมพนธระหวางกฎหมายตราสามดวงกบกฎหมายโบราณอสาน


2536จกรฤทธ อทโธ. (2536). กฎหมายโบราณ ฉบบนายหน ไชยสข. รวมบทความประวตศาสตร

15 (กมภาพนธ 2536). หนา 27-54.

2547

จกรฤทธ อทโธ. (2547). ความสมพนธของกฎหมายตราสามดวงกบกฎหมายฉบบเชลยศกด

ทพบในหวเมองตางๆ. ใน วนย พงศศรเพยร (บรรณาธการ). กฎหมายตราสามดวง: แวนสอง

สงคมไทย. กรงเทพฯ: เฟองฟา. หนา 61-116.


2.5 ก�รศกษ�กฎหม�ยโบร�ณอส�นทปร�กฏในเอกส�รช�วต�งช�ต

ดวยชาวตางชาตทเขามาในอสานยคจารตนน มกจะทำาการจดบนทกเรองราวตางๆ ทคณะ

ของตนไดพบเหนไว ซงนอกจากจะเผยใหเหนภาพบรบททางการเมอง เศรษฐกจ สงคมและวฒนธรรม

ตลอดจนลกษณะทางภมศาสตรของเมองตางๆ ในอสานทชาวตางชาตเดนทางไปถงแลว ยงปรากฏ

ขอมลเกยวกบระบบการควบคมสงคม รวมถงมาตรการทางกฎหมายทเมองตางๆ ใชบงคบกบพลเมอง

ของตนดวย เชน ความผดเกยวกบช, กฎหมายการแตงดอง, บทลงโทษในความผดตางๆ เปนตน

ตวอยางงานศกษาทโดดเดนในกลมนเชน บนทกการเดนทางในลาว (Voyage dans le Laos)

92


ของเอเจยน แอมอนเย (2539 และ 2541) (ดตาราง 5) นกสำารวจชาวฝรงเศสทเขามาสำารวจจารก

ในพนทอสาน ลาวและเขมร ระหวางป พ.ศ.2425-2427 ทงนไดกลาวถงมาตรการทางกฎหมายของ

เมองในอสานไวหลายเรองเชน กรณเมองอบลมกฎหมายหามไมใหผคนสญจรในเวลากลางคน โดยไม

มโคมไฟ โดยผฝาฝนจะถกลงโทษอยางเดดขาด (แอมอนเย, 2539, หนา 72) กฎหมายเกยวกบช เชน

กรณสามเณรเปนชกบหญงทมสามกฎหมายกำาหนดโทษใหขบไลสามเณรออกจากวดและปรบเงน 1

ชง ขณะทหญง (มสาม) จะถกปรบไหมเปนเงน 2 ชง โดยคาปรบนอาจมจำานวนสงขน หากการทำาช

เกดขนระหวางสามของหญงอยระหวางการเดนทาง นอกจากนนกฎหมายยงกำาหนดใหพระเณรททำา

ผดจะตองไปตกนำา 100 ถงรดนำาตนโพธและขนทราย 100 ถงเขาวดอกดวย (แอมอนเย, 2539, หนา

110)

ขณะทเมองรอยเอดพบวา มการบงคบใชกฎหมายเกยวกบการลวงละเมดทางเพศ โดย

กฎหมายใหสทธแกครอบครวฝายหญงในการเรยกรองเอาคาปรบจากชายทลวงละเมด ทงนอตรา

คาปรบจะมากหรอนอยนนขนอยกบหลายปจจยทงความรายแรงของพฤตกรรมทางเพศ สถานะทาง

สงคมของครอบครวฝายหญง ความสมครใจของหญง รวมถงมการตงครรภหรอไม (แอมอนเย, 2541,

หนา 64)

สำาหรบประโยชนทไดในการศกษากฎหมายผานเอกสารชาวตางชาตนน นอกจากขอมลท

แสดงใหเหนถงการใชกฎหมายในทางปฏบตของสงคมอสานยคจารตอนจะเปนประโยชนตอการศกษา

ในเชงลกตอไปแลว ยงเปนฐานขอมลสำาคญใหกบการศกษาคนควาดานอนๆ ทงดานประวตศาสตร

อสานศกษา สงคมศาสตร รวมถงนตศกษาดวย อยางไรกตาม ดวยเหตทผบนทกไดพบเหนเหตการณ

เพยงชวงเวลาสนๆ กอปรกบการทผบนทกเปนชาวตางชาตทมวธคดและวฒนธรรมทแตกตางจากคน

ในพนท ดงนน การนำาใชเอกสารบนทกของชาวตางชาตมาใชสำาหรบสรางองคความรดานกฎหมาย

โบราณอสานอาจตองนำาขอมลหรอหลกฐานอนๆ เชน กฎหมายลายลกษณอกษรทถกคนพบในแตละ

เมอง (ซงกลาวถงในบนทก) มาพจารณาประกอบกนเพอใหขอมลทไดถกตองมากทสด เชนนการศกษา

กฎหมายโบราณอสานผานเอกสารชาวตางชาตเพยงอยางเดยวจงไมเพยงพอทจะเขาใจถงทมา กรอบ

แนวคด/หลกการสำาคญของกฎหมายโบราณอสานได

ต�ร�ง 5 กฎหมายโบราณอสานทปรากฏในเอกสารชาวตางชาต


2539เอเจยน แอมอนเย. (2539). บนทกการเดนทางในลาวภาคหนง พ.ศ.2338. โครงการผลต

เอกสารสงเสรมความรเกยวกบประเทศเพอนบาน สถาบนวจยสงคม มหาวทยาลยเชยงใหม.

2541เอเจยน แอมอนเย. (2541). บนทกการเดนทางในลาวภาคสอง พ.ศ.2340. โครงการผลต

เอกสารสงเสรมความรเกยวกบประเทศเพอนบาน สถาบนวจยสงคม มหาวทยาลยเชยงใหม.



93

2.6 แนวท�งก�รศกษ�กฎหม�ยโบร�ณอส�นเชงวพ�กษ

แนวการศกษานมลกษณะเดนทการมงวเคราะหใหเหนถงประโยชนหรอแนวคดทซอนอยเบอง

หลงตวบทกฏหมายโบราณอสานแตละเรอง ผานวธการศกษา/วเคราะหความสมพนธระหวางบรบทกบ

ตวบทกฎหมายในเชงวพากษ ตวอยางงานกลมนไดแก ความเชอเรองบญบาป กฎหมายโบราณและการ

สรางรฐแบบองครวมของอสานยคจารต ตามแนวคดของอนโตนโอ กรมช (นตลกษณ แกวจนด, 2559)

(ดตาราง 6) ทไดนำาเอาแนวคดทางสงคมศาสตรเรองรฐแบบองครวม (Integral State) ของอนโตนโอ

กรมช มาใชเพอวเคราะหและอธบายความสมพนธระหวางความเชอเรองบญบาปในสงคมอสานกบ

บทบญญตของกฎหมายโบราณทเกยวกบการคมครองขาวและการจบโจร โดยมขอสรปวา ปญหาโจรผราย

และการผลตขาวไมเพยงพอกบการบรโภคและการเสยภาษสงผลกระทบตอการครองอำานาจนำา (Hege-

mony)17 ของผปกครองอสานยคจารตอยางสำาคญ ดงนนเพอเปนการปองกนและแกไขปญหาดงกลาว

ผปกครองไดดำาเนนกลยทธ 2 อยางควบคกนไดแก

(1) กระบวนการทำาใหคนอสาน (ผใตปกครอง) ยนยอมพรอมใจในการอทศตนเพอดแลสงคม

โดยการนำาเอาความเชอเรองบญบาปมาผนวกเขากบการกระทำาเพอชวยเหลอสงคม จนเกดเปนชดความ

เชอวา “การอทศตนเพอชวยเหลอสงคมถอวาไดบญมาก” และ

(2) การใชมาตรการทางกฎหมายเพอจงใจและลงโทษแกผทละเลยไมชวยเหลอสงคม ภายใต

หลกการสำาคญวาทกคนมหนาทตองชวยกนดแลสงคม ซงหากใครปฏบตตามยอมไดรบรางวลตอบแทน

ขณะทหากใครฝาฝนหรอละเวนยอมถกลงโทษ

ดวยเหตนกฎหมายเกยวกบการคมครองขาวและการชวยกนจบโจรทปรากฎอยในกฎหมาย

โบราณอสานหลายฉบบเชน หลกคำาเมองกาฬสนธ, หลกคำาเมองภเขยว, หลกคำาสาเกตนคร, หลกคำาเมอง

สวรรณภม จงมประโยชนของผปกครองและชนชนอยเบองหลงตวบทกฎหมายดงกลาว

ต�ร�ง 6 ก�รศกษ�กฎหม�ยโบร�ณอส�นเชงวพ�กษ


2559

นตลกษณ แกวจนด. (2559). ความเชอเรองบญบาป กฎหมายโบราณและการสรางรฐแบบ

องครวมของอสานยคจารต ตามแนวคดของอนโตนโอ กรมช. เอกส�รก�รประชมวช�ก�ร

ระดบช�ต เวทวจยมนษยศ�สตรไทยครงท 10. หนา 187-207.


อนง แมการศกษาเชงวพากษจะเผยใหเหนมมมองใหมๆ อาท แนวคด/หลกการทอยเบองหลง

ตวบท โดยเฉพาะอยางยงประเดนเกยวกบผลประโยชนของชนชนกบการกำาหนดเนอหากฎหมายโบราณ

อสาน และกอใหเกดคำาอธบายแบบใหมทแตกตางไปจากแนวทางการศกษากระแสหลกกลมอนๆ กตาม

แตดวยเหตทแนวการศกษาดงกลาวยงคงผศกษานอยและคงจำากดประเดนทศกษาเพยงบางเรองเทานน

94


กรณดงกลาวจงยงไมครอบคลมประเดน/เนอหาทงหมดทปรากฏในกฎหมาย ซง กอใหเกดชองวางของ

องคความรทตองเตมเตมตอไป

สำาหรบหวขอถดไป ผเขยนจะนำาเสนอถงขอจำากดในภาพรวมของงานทศกษามาในอดต รวมถง

ขอคดเหนบางประการเพอประโยชนในการพฒนาและขยายพรมแดนความรดานกฎหมายโบราณอสาน

ตอไป

3.ชองวางขององคความรและขอคดเหนบางประการเพอขยายพรมแดนร

เกยวกบกฎหมายโบราณอสาน

จากการทบทวนสถานภาพองคความรเกยวกบกฎหมายโบราณอสานตงแตอดตถงปจจบน แม

งานศกษาทผานมาจะมคณปการยงตอการพฒนาองคความรเกยวกบกฎหมายทองถนอสาน (ทมอยอยาง

จำากดยง) และถอไดวาเปนฐานขอมลสำาคญสำาหรบนกวชาการและผสนในการศกษาคนควาเพอตอยอด

และขยายพรมแดนความรดานกฎหมายโบราณอสานตอไป แตกระนนกตามพบวา ยงคงมชองวางของ

องคความรดานกฎหมายโบราณอสานทงานในอดตยงไมไดศกษาหลายประการดงน

(1) ดานวธการศกษา

เมอพจารณาจากแนวการศกษาทผานมาโดยเฉพาะการศกษาเชงนตศาสตร, ภาพสะทอนสงคม

อสานจากกฎหมาย, วรรณศลปในกฎหมายและความสมพนธกบกฎหมายตราสามดวงนนพบวา งานสวน

ใหญใชวธการศกษาจากตวบทกฎหมายโบราณอสาน (text) ไปสบรบท (context) กลาวอกนยหนงคอ

การสรางองคความรดานกฎหมายโบราณอสานในงานศกษาสวนใหญใชการวเคราะหและตความจากตว

บท/เนอหากฎหมายเปนสำาคญ ซงแมจะใหภาพความสมพนธระหวางตวบทกฎหมายโบราณอสานกบ

บรบทตางๆ ในฐานะทบรบทมอทธพลตอการสรางกฎหมายกตาม แตบรบทเชนวานนกจำากดอยเฉพาะ

ทปรากฏในเนอหากฎหมายเทานน ดวยเหตนทำาใหบรบทสำาคญบางอยางทไมปรากฏในตวบทกฎหมาย

เชน มตทางภมรฐศาสตร, มตของความขดแยง, ความจำาเปนเฉพาะพนท ฯลฯ ไมไดถกนำามาพจารณา/

วเคราะหรวมดวย

นอกจากนนการทงานศกษากระแสหลกในอดตมกใชวธการทางนตศาสตร ประวตศาสตร ภาษา

วฒนธรรมและคตชนในศกษากฎหมายโบราณอสาน กรณดงกลาวทำาใหการสรางองคความรจากมมมอง

ดานอนๆ เชน การใชทฤษฎทางสงคมศาสตรเพออธบาย/วเคราะหกฎหมายโบราณมอยจำานวนนอย

ดงนน หากการศกษากฎหมายโบราณอสานในอนาคตทดลองปรบวธการ โดยใชวธการศกษา

จากบรบทไปสตวบท รวมถงการนำาเอาทฤษฎทางสงคมศาสตรมาใชในการอธบายปรากฏการณทเกดขน

กอาจจะเปนการตอยอดองคความรของงานศกษาทผานมาใหสมบรณมากขน ขณะเดยวกนกจะเปนการ

สรางชดความรใหมอนเปนประโยชนตอการพฒนาองคความรดานกฎหมายโบราณอสานตอไป

(2) ดานหลกฐานชนตน

ประเดนทเปนขอจำากดของงานศกษาทผานมาอกประการคอ ประเภทของเอกสารชนตนทเปน


95

กฎหมายโบราณซงงานสวนใหญใชสำาหรบวเคราะหนน เปนกฎหมายทไมอาจบงชไดวาใชบงคบกบเมอง

ใดเปนการเฉพาะ ซงกรณดงกลาวไดกลายเปนขอจำากดในการศกษาเนองจากไมอาจนำาบรบทเฉพาะของ

แตละเมอง เชน บรบทดานภมรฐศาสตร บรบทภายในของแตละเมอง ตลอดจนความสมพนธของเมอง

นนกบรฐไทยและอน ๆ (ซงผเขยนเหนวาเปนบรบทสำาคญตอการประกอบสรางกฎหมายทองถน) มารวม

วเคราะหได เชนนจงเปนเหตผลสำาคญททำาใหงานศกษาทผานมาไมอาจทำาการวเคราะหขอมลในเชงลก

ระดบเมองได

ดงนน หากการศกษาดานกฎหมายโบราณอสานในอนาคต ผศกษาพจารณาเลอกศกษาจาก

หลกฐานชนตนประเภทกฎหมายโบราณทบงบอกไดอยางชดเจนวาเปนกฎหมายทใชบงคบกบเมองหนง

เมองใดในพนทอสาน เชน หลกคำาเมองกาฬสนธ, หลกคำาเมองภเขยว, หลกคำาเมองสวรรณภม ฯลฯ เชน

นกจะอาจทำาใหผลการศกษาทไดมความลมลกและมความเฉพาะเจาะจงมากขน

(3) ดานการศกษาเชงเปรยบเทยบ

แมงานศกษาในอดตทผานมาจะมการศกษากฎหมายโบราณอสานในเชงเปรยบเทยบไวบางทง

การเปรยบเทยบระหวางกฎหมายโบราณอสานดวยกนเองเชน งานศกษาเรอง ประวตศาสตรอสาน 2322-

2488 เลม 1 (สวทย ธรศาศวต, 2557) หรอระหวางกฎหมายโบราณอสานกบกฎหมายอน อาท งาน

ศกษาเรอง กฎหมายโคสาราษฎรกบภาพสะทอนตวตนของสงคมอสาน (วรพร ภพงศพนธ, 2547) กตาม

หากแตยงถอไดวามงานทศกษาในลกษณะดงกลาวอยจำานวนนอยและเปนเพยงการเปรยบเทยบบางเรอง

บางประเดนเทานน

ดงนน ในอนาคตหากสรางองคความรดานกฎหมายโบราณอสานผานการศกษากฎหมายเชง

เปรยบเทยบมากขน เปนตนวา การศกษาเปรยบเทยบระหวางกฎหมายโบราณอสานกบกฎหมายลาน

ชาง, กฎหมายลานนา รวมถงกฎหมายโบราณทองถนอนๆ กจะทำาใหเหนถงแนวคดและบรบทของสงคม

ยคจารตซงพนทตางๆ (ทศกษาเปรยบเทยบ) มอยรวมกนและแตกตางกน รวมถงมตเชงความสมพนธท

พนทตางๆ มอยระหวางกนดวย ซงทายทสดกจะสงผลใหพรมแดนความรดานกฎหมายโบราณอสาน

ขยายตวออกไป

(4) ดานการศกษาเชงวพากษ

แมประโยชนทไดจากการศกษากฎหมายในเชงวพากษนน จะทำาใหผศกษามองเหนกรอบความ

คดและประเดนเกยวกบความจำาเปนของพนท/การตอส/ผลประโยชน ทซอนอยเบองหลงตวบทซงเปน

ปจจยสำาคญในการประกอบสรางกฎหมายโบราณอสานกตาม แตเมอพจารณางานศกษาในอดตพบวา

มงานศกษาในเชงวพากษนอยมากเมอเทยบกบงานศกษาทงหมด ขณะทงานศกษาเชงวพากษทมอยก

ไมครอบคลมประเดน/เนอหาตางๆ ในกฎหมายโบราณอสาน ทงนหากมการตอยอดแนวทางการศกษา

ของกลมนออกไปในอนาคต กจะทำาใหเกดชดความรทเผยใหเหนมมมองใหมๆ ตางไปจากแนวการศกษา

กระแสหลกแบบอนๆ ซงนบวาเปนการขยายพรมแดนความรใหกบการศกษากฎหมายโบราณอสานใน

อกมตหนงเชนกน

96


บทสรป บทความนมวตถประสงคหลกเพอทบทวนสถานภาพขององคความรเกยวกบกฎหมายโบราณ

อสานตงแตอดตถงปจจบน โดยผลการศกษาพบวามงานศกษาทไดนำากฎหมายโบราณอสานมาอธบาย/

วเคราะหในประเดนตางๆ อยางจำากดยง ทงนสามารถแบงแนวทางการศกษาไดเปน 6 ลกษณะ ไดแก

(1) การศกษากฎหมายโบราณอสานเชงนตศาสตร (2) การศกษากฎหมายโบราณอสานเพอสะทอนภาพ

สงคมอสาน (3) การศกษากฎหมายโบราณอสานทงในเชงนตศาสตร เชงวรรณกรรมและภาพสะทอน

ภาพสงคมในกฎหมาย (4) การศกษาความสมพนธระหวางกฎหมายโบราณอสานกบกฎหมายตราสาม

ดวง (5) การศกษากฎหมายโบราณอสานทปรากฏในเอกสารชาวตางชาต และ(6) การศกษากฎหมาย

โบราณอสานเชงวพากษ

ทงนแนวทางการศกษาในแตละลกษณะมทงขอเดนและขอจำากดทแตกตางกนไป ซงขอจำากด

ของงานศกษาในอดตเหลานไดกลายเปนชองวางขององคความรดานกฎหมายโบราณอสานทยงไมม

ผศกษา ดงนนเพอเปนการตอยอด เตมเตมและขยายพรมแดนแหงความรดงกลาว ผเขยนมขอเสนอ

แนะบางประการดงน

(1) ใชวธการศกษาจากบรบท (context) ไปสตวบท (text) รวมถงการนำาเอาทฤษฎทาง

สงคมศาสตรมาใชในการอธบายปรากฏการณทเกดขน อนจะทำาใหเหนถงอทธพลของบรบทตอการ

ประกอบสรางกฎหมายในทกมต

(2) ใชกฎหมายโบราณอสานประเภททบงบอกชดเจนวาใชบงคบกบเมองใดในการวเคราะหเพอ

ประโยชนในการศกษาในเชงลก

(3) ศกษาเปรยบเทยบกนระหวางกฎหมายโบราณอสานดวยกนเอง (กฎหมายของแตละเมอง)

รวมถงเปรยบเทยบกบกฎหมายของพนทอนๆ เชน กฎหมายลานชาง, กฎหมายลานนา รวมถงกฎหมาย

ทองถนอนๆ

(4) ศกษาเชงวพากษใหเหนถงทมา/กรอบแนวคดทซอนอยเบองหลงตวบทกฎหมายโบราณ

อสาน ซงจะทำาใหเกดมมมองใหมๆ ในการศกษากฎหมายโบราณอสาน

ทงนผศกษาสามารถผสมผสานแนวทางการศกษารปแบบตางๆ เขาดวยกน ตามความสนใจ

และเปาหมายในการศกษาของแตละบคคล/แตละเรอง ทงนเพอประโยชนในการพฒนาและขยายพรมแดน

ความรดานกฎหมายโบราณอสานสสาธารณะชนและวงวชาการตอไป

เชงอรรถ

1 คำาวา กฎหมายโบราณอสาน (Isan Ancient Law) ในบทความนผเขยนหมายถง บรรดากฎหมายลายลกษณ

อกษรทใชบงคบกบเมองตางๆ ในอสานยคจารตทอยภายใตวฒนธรรมลานชาง กอนทอสานจะถกผนวกใหกลายเปนสวน

หนงของรฐไทย กรณดงกลาวจงไมครอบคลมถงกฎหมายของเมองนครราชสมาและกลมเมองเขมรปาดง เชน เมองขขนธ

สงขะ สรนทร รตนบร ศรสะเกษ และบรรมย ซงไมใชกลมเมองในวฒนธรรมลาวลานชาง

2 คำาวา “ลาว” ในทน แอมอนเยหมายถงทงคนอสานและลานชาง


97

3 โปรดดใน สถานภาพการศกษาประวตศาสตรจากเอกสารประเภทกฎหมาย ระหวาง พ.ศ.2536-2547. (จกร

ฤทธ อทโธ, 2550, หนา 211-233)

4 การทบทวนสถานภาพองคความรเกยวกบกฎหมายโบราณอสานในบทความน ผเขยนจำากดอยเฉพาะงานวจย

วทยานพนธ บทความและเอกสารทไดนำาเอาตวบทกฎหมายโบราณอสาน (text) ไปอธบาย วเคราะห สงเคราะห เปรยบ

เทยบหรอจดหมวดหมเปนสำาคญ ดงนนจงไมครอบคลมถงงานศกษาทเปนเพยงการปรวรรตกฎหมายโบราณอสาน

จากอกษรธรรมหรอไทยนอยเปนอกษรไทยปจจบน รวมถงเอกสารทเปนเพยงการรวบรวมตวบทกฎหมายทปรวรรต

แลวแตอยางใด

5 พ.ศ.2322-2433 เปนชวงเวลาทรฐไทย (ธนบรและกรงเทพ) มอทธพลครอบคลมพนทอสานทงหมด นบแต

ทธนบรสามารถยดหลวงพระบาง เวยงจนทนและจำาปาศกดเปนประเทศราชไดในพ.ศ.2322 จนถงกอนทสยามเรมทำา

การปฏรปการปกครองอสานในป พ.ศ.2433

6 สำาหรบประเดนเกยวกบการอพยพเคลอนยายผคนเขามาในพนทอสานกรณาอานเพมเตมใน ประวตศาสตร

อสาน 2322-2433 เลม 1 (สวทย ธรศาศวต, 2557); ประวตศาสตรอสาน (เตม วภาคยพจนกจ, 2546); การอพยพ

ยายถนในดนแดนอสาน ระหวางป พ.ศ.2321-2453 (ชลต วพทนะพร, 2529) 7 หลกคำาคลองเมองวาดวย ฮต 12 คลอง 24 เปนกฎหมายทรชกาลท 4 ใหตราขนโดยมเปาหมายเพอใชกบ

หวเมองลาวทงหมด (อสาน) โปรดอานเพมเตมใน ประวตศาสตรนพนธอสาน: การศกษาวเคราะหประเพณการจดบนทก

ประวตศาสตรหวเมองอสานถงตนศตวรรรษท 20. (อรรถ นนทจกร, 2529, หนา 98-101) 8 ในเวลาตอมากฎหมายลกษณะพจารณาอาณาจกรและธรรมจกรเทยบกนถกพมพเผยแพรในงานพระศพ

ของพระเจาวรวงศเธอพระองคเจาคำารบ ในพ.ศ. 2482 9 กฎหมายลกษณะบาวสาว ฉบบวดบานหนแห ต.คอนอย อ.วารนชำาราบ จ.อบลราชธาน

10 กฎหมายหนองบวลำาพ ฉบบวดบานเหลาหม ต.เหลาหม อ.ดอนตาล จ.มกดาหาร 11 กฎหมายลาวโซง ฉบบวดบานเหลาหม ต.เหลาหม อ.ดอนตาล จ.มกดาหาร 12 กฎหมายอสาน ตนฉบบของนายทองบาน โพธไทย ต.เหลาหม อ.ดอนตาล จ.มกดาหาร 13 โปรดดฐานขอมลคมภรใบลานประเภทกฎหมาย http://www.bl.msu.ac.th/gps/bl.php 14 กฎหมายโพสาราช บางฉบบเรยก โพษาราช, โคสาราษ, โพสาราด, โพสราส, โคสาราส, โฆษาราช (โปรดด

ใน เสาวนย พรรณาภพ. (2539). การศกษากฎหมายโพสาราชในฐานะทเปนเอกสารทางประวตศาสตร. วทยานพนธศลป

ศาสตรมหาบณฑต มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ ประสารมตร. หนา 1 ), โคสาราษฎร (โปรดด โตชกาวา โทชฮาร.

(2541). กฎหมายโบราณของลาวและอสานของไทย. ใน ชาญวทย เกษตรศรและฮายะโอะ ฟกย (บรรณาธการ). ญปน-

ไทย-อษาคเนย. กรงเทพฯ: มหาวทยาลยธรรมศาสตร. หนา 30) 15 สำาหรบงานเรองนสวนหนงเปนนำาเอางานเรอง “กฎหมายโบราณ ฉบบนายหน ไชยสข” มาขยายความและ

วเคราะหเพมเตม รวมกบกฎหมายอสานฉบบอน 16 รายละเอยดการเปรยบเทยบเนอหาของกฎหมายตราสามดวงกบกฎหมายโบราณอสาน ฉบบนายหน ไชย

สขและกฎหมายโบราณ ฉบบนายวลลภ โครตพฒน โปรดดใน จกรฤทธ อทโธ. (2457). ความสมพนธของกฎหมายตรา

สามดวงกบกฎหมายฉบบเชลยศกดทพบในหวเมองตางๆ. ใน วนย พงศศรเพยร (บรรณาธการ). กฎหมายตราสามดวง:

แวนสองสงคมไทย. กรงเทพฯ: เฟองฟา. 93-116 17 รายละเอยดเกยวกบแนวคดการครองอำานาจนำา (Hegemony) โปรดอานเพมเตมใน วชรพล พทธรกษา.

(2557). บทสำารวจความคดทางการเมองของอนโตนโอ กรมช. กรงเทพฯ: สมมต.

98


บรรณานกรมจกรฤทธ อทโธ. (2536). กฎหมายโบราณ ฉบบนายหน ไชยสข. รวมบทความประวตศาสตร 15 (กมภา

พนธ 2536). หนา 27-54.

จกรฤทธ อทโธ. (2538). กฎหมายอสาน: การวเคราะหเบองตน. รวมบทความประวตศาสตร 17 (กมภา

พนธ 2538). หนา 61-88.

จกรฤทธ อทโธ. (2547). ความสมพนธของกฎหมายตราสามดวงกบกฎหมายฉบบเชลยศกดทพบในหว

เมองตางๆ. ใน วนย พงศศรเพยร (บรรณาธการ). กฎหมายตราสามดวง: แวนสองสงคมไทย.

กรงเทพฯ: เฟองฟา. หนา 61-116.

จกรฤทธ อทโธ. (2550). สถานภาพการศกษาประวตศาสตรจากเอกสารประเภทกฎหมาย ระหวาง

พ.ศ.2536-2547. สรรพสาระ ประวตศาสตร-มนษยศาสตร เลม 2. หนา 211-233.

จารวรรณ ธรรมวตร. (2538). วรรณกรรมทองถน: อสาน-ลานชาง. มหาวทยาลยมหาสารคาม.

ชลต วพทนะพร. (2529). การอพยพยายถนในดนแดนอสาน ระหวางป พ.ศ.2321-2453. วทยานพนธ

ศลปศาสตรมหาบณฑต มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ มหาสารคาม.

เตม วภาคยพจนกจ. (2546). ประวตศาสตรอสาน. (พมพครงท 4) กรงเทพฯ: มหาวทยาลยธรรมศาสตร

โตชกาวา โทชฮาร. (2541). กฎหมายโบราณของลาวและอสานของไทย. ใน ชาญวทย เกษตรศรและ

ฮายะโอะ ฟกย (บรรณาธการ). ญปน-ไทย-อษาคเนย. กรงเทพฯ: มหาวทยาลยธรรมศาสตร. หนา

27-73.

ประชมกฎหมายโบราณไทย เลม 1 วาดวยธรรมศาสตรปกรณ และ กฎหมายพจารณาอาณาจกรและ

ธรรมเทยบกน. (2482). กรงเทพฯ: มหามงกฏราชวทยาลย.

นตลกษณ แกวจนด. (2559). ความเชอเรองบญบาป กฎหมายโบราณและการสรางรฐแบบองครวมของ

อสานยคจารต ตามแนวคดของอนโตนโอ กรมช. ใน เอกสารการประชมวชาการระดบชาตเวทวจย

มนษยศาสตรไทยครงท 10. หนา 187-207.

บานเยน ภทรเกยรตเจรญและคณะ. (2557). การวเคราะหและจดหมวดหมเนอหาความรในเอกสารใบ

ลานของไทยทปรวรรตแลว. วารสารวจย มข. (บศ.) 14 (1) : มกราคม-มนาคม 2557. หนา 36-54.

ปยะฉตร ปตะวรรณ. (มปป.). การสำารวจใบลานวดในเขตจงหวดภาคอสาน (นครพนม, มกดาหาร,

รอยเอด, หนองคาย, อบลราชธาน). อบลราชธาน: วทยาลยครอบลราชธาน.

วรพร ภพงศพนธ. (2547). กฎหมายโคสาราษฎรกบภาพสะทอนตวตนของสงคมอสาน. ใน วรวลย งาม

สนตกล (บรรณาธการ). ศภวฒย-ศภสาร จลพจารณ. กรงเทพฯ: เฟองฟา. หนา 65-93.

วชรพล พทธรกษา. (2557). บทสำารวจความคดทางการเมองของอนโตนโอ กรมช. กรงเทพฯ: สมมต.

สมชาย นลอาธ. (2555). หลกคำา: วรรณกรรมกฎหมายโบราณกบการจดระเบยบสงคม. มหาสารคาม:

มหาวทยาลยมหาสารคาม.


99

สเทพ สอสมฤทธ. (2531). กฎหมายโบราณทองถนอสาน. รวมบทความประวตศาสตร ฉบบ 10

(กมภาพนธ. 2531). หนา 87-102.

สเทพ สอสมฤทธ. (2534). การศกษากฎหมายทพบในจงหวดมหาสารคาม. วทยานพนธศลปศาสตร

มหาบณฑต วชาเอกไทยคดศกษา (เนนมนษยศาสตร) มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ มหาสารคาม.

สวทย ธรศาศวต. (2557). ประวตศาสตรอสาน พ.ศ.2322-2488 เลม 1. ขอนแกน: คลงนานาวทยา.

เสาวนย พรรณาภพ. (2539). การศกษากฎหมายโพสาราชในฐานะทเปนเอกสารทางประวตศาสตร .

วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ ประสารมตร.

อรรถ นนทจกร. (2529). ประวตศาสตรนพนธอสาน: การศกษาวเคราะหประเพณการจดบนทก

ประวตศาสตรหวเมองอสานถงตนศตวรรรษท 20. วทยานพนธอกษรศาสตรมหาบณฑต สาขาเอเชย

ตะวนออกเฉยงใต มหาวทยาลยศลปากร.

เอเจยน แอมอนเย. (2539). บนทกการเดนทางในลาวภาคหนง พ.ศ.2338. โครงการผลตเอกสารสงเสรม

ความรเกยวกบประเทศเพอนบาน สถาบนวจยสงคม มหาวทยาลยเชยงใหม.

เอเจยน แอมอนเย. (2541). บนทกการเดนทางในลาวภาคสอง พ.ศ.2340. โครงการผลตเอกสารสงเสรม

ความรเกยวกบประเทศเพอนบาน สถาบนวจยสงคม มหาวทยาลยเชยงใหม.

อทยทศ บญช. (2536). การเปลยนแปลงสงคมในอสานจากนโยบายของรฐบาลระหวางป พ.ศ.2434-

2475. วทยานพนธการศกษามหาบณฑต มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ.

อำานาจ พรหมกลปและศวช ศรโภคางกล. (2560). กฎหมายโบราณอสานในสยาม: การปกครองทองถน

สาเกตนคร พ.ศ. 2397-2414. Veridian E-Journal, Silpakorn University ฉบบภาษาไทย สาขา

มนษยศาสตร สงคมศาสตรและศลปะ (ปท 10 ฉบบท 1 เดอนมกราคม-เมษายน 2560). หนา

647-655.

100


II วิำู : เ่อสสำศสอำวำ II th · 2017-09-27 · ii...

Documents

Transcript of II วิำู : เ่อสสำศสอำวำ II th · 2017-09-27 · ii...