İÇME-KULLANMA SUYU DEZENFEKTAN UYGULAMALARI
-
Upload
graham-pittman -
Category
Documents
-
view
129 -
download
2
description
Transcript of İÇME-KULLANMA SUYU DEZENFEKTAN UYGULAMALARI
İÇME-KULLANMA SUYU İÇME-KULLANMA SUYU DEZENFEKTAN DEZENFEKTAN UYGULAMALARIUYGULAMALARI
Prof. Dr. Murat TOPBAŞProf. Dr. Murat TOPBAŞKTÜ Tıp FakültesiKTÜ Tıp Fakültesi
Halk Sağlığı Anabilim DalıHalk Sağlığı Anabilim Dalı
NEDEN ÖNEMLİ?
Toplumun temel içme-kullanma suyu kaynağı musluktan akan sudur
Bu suyun sağlıklı ve güvenli olması pek çok hastalığın ortaya çıkışını önleyecektir
Sağlıklı ve güvenli suya erişim halk sağlığının en temel konularındandır.
DSÖ’nün Alma-Ata Bildirgesi'nde (1978) yer alan ve olmazsa olmaz olarak nitelenen minimal sağlık bakımı kavramının sekiz bileşeninden birisi;
"temiz su sağlanması ve sanitasyon"
NEDEN ÖNEMLİ?
Su ve sanitasyon eksikliğine bağlı ishalli hastalıklar hastalık yükünde önemli paya sahiptir
Dünyada tüm hastalıkların hemen hemen yarısı sularla ilişkilidir
Suyla bulaşan enfeksiyöz ishaller ölüm nedenleri içinde ilk sıralarda yer almaktadır
NEDEN ÖNEMLİ?
«ÖNLENEBİLİR»
«ÖNLENEBİLİR»
BU NEDENLE;
Hastalık yapıcı mikroorganizmalardan kurtulmak için içme-kullanma suyu dezenfekte edilmeli
Dezenfektan etki su tüketiciye ulaşana kadar sürmeli
Hastalık yapıcı mikroorganizmalar
ham suda bulunabilir
şebekede taşınması sırasında suya karışabilir
Şebekedeki hasarlı noktalar, su kesintileri sırasında ortaya çıkan geri emilim vb. mikroorganizmaların içme suyuna karışmasına neden olur
Kısa sürede çok sayıda kişinin etkilendiği salgınlara neden olabilir
DEZENFEKSİYONDEZENFEKSİYON
Hastalık yapıcı mikroorganizmaları etkisiz hale getirmek için uygulanan işlemler
İçme-kullanma suyu dezenfeksiyonu;Fiziksel yöntemler
Kimyasal yöntemler
Su mikroorganizmalarla kirlendi mi?
Sürekli mikrobiyolojik analiz yapamayız
Dezenfeksiyon yapmalıyız
Her an kirlenme olabilir!
Dezenfektan etki su tüketiciye ulaşana kadar sürmeli
ÖNEMLİ !
KİMYASAL DEZENFEKTAN NASIL OLMALI?
Uygun sürede mikroorganizmaları yok edebilmeli
İnsanlara ve hayvanlara toksik etkisi olmamalı
Ucuz
Depolanması, taşınması ve uygulanması kolay
Suda yeterli süre kalabilmeli
İşlem sonunda kolay ölçülebilir kalıntıları olmalı
KİMYASAL DEZENFEKTANLAR
Toplumsal amaçlı içme-kullanma suyu dezenfeksiyonunda kullanılan başlıca kimyasal dezenfektanlar
Klor
Kloraminler
Klordioksit
Ozon
KLOR
Klor halen en yaygın olarak kullanılan dezenfektandır.
Klor eklendikten sonra etkinliğin ortaya çıkması için yeterli temas süresine gereksinim vardır.
Bu süre yaklaşık 30 dakikadır.
Klorun 3 farklı formu kullanılır: Elementer klor (klor gazı)
Sodyum hipoklorür (sıvı)
Kalsiyum hipoklorür (katı)
GAZ KLOR
En yaygın kullanılan form
Klor formları arasında en ucuz olan
Raf ömrü yok
Basınçlı tanklarda sıvılaştırılmış gaz olarak taşınır ve depolanır
Tecrübeli personel gerekir
SIVI KLOR (sodyum hipoklorür)
%5-15’lik solüsyonları kullanılmakta
Raf ömrü sınırlı
Korozif etkisi fazla
Gaz klordan daha pahalı
KATI KLOR (kalsiyum hipoklorür)
Küçük kapasiteli tesislerde kullanılır
%65 klor içeren granül ya da tabletler biçiminde
Raf ömrü sıvı klordan uzun
Hazırlama aşaması daha çok işlem gerektirir
Doz ayarlaması güç olabilir
Gaz klordan daha pahalı
KLORAMİNLER - AVANTAJLARI
Klor ve amonyak bileşiği Genellikle primer dezenfektan olarak kullanılmaz
Klora göre dezenfektan etkinliği daha düşük
Temas süresi uzun
Uzun dağıtım şebekelerinde ikincil dezenfektan olarak kullanılması tercih edilir
Rezidüel etkinlik var
Klora göre daha az yan ürün oluşur Tat ve koku kontrolü iyidir Suya tat ve koku katma özelliği açısından klordan
iyidir
KLORAMİNLER - DEZAVANTAJLARI
Gerekli temas süresi uzun Okside etme yeteneği serbest klora göre daha düşük Diyaliz makinelerinde çeşme suyu kullanılıyorsa, sudaki
klor hastanın dolaşımına geçerek eritrositleri okside etmektedir
Yüksek dozda klor gözlerde irritasyona neden olur Virüs ve parazitlere etkileri yeterince incelenmemiş Amonyak oluşumuna bağlı olarak dağıtım sistemlerinde
alglerin büyümesi indüklenebilir İçerdiği amonyak nedeniyle akvaryum balıklarına zarar
verir
KLORDİOKSİT - AVANTAJLARI
Virüsit etkisi çok yüksek Dezenfeksiyon yan ürünleri oluşumu azdır
Trihalometan oluşumuna neden olmaz, THM prokürserlerini (%30 kadar) parçalar
Tat ve koku yapan fenolleri parçalar Giardia ve Cryptosporidiumlara karşı son derece etkilidir
Klorla karşılaştırıldığında Giardiaları 5 kat daha hızlı inaktive eder Demir ve manganezi hızla okside ederek ortamdan
uzaklaştırılmasını sağlar Uygun şartlarda suyun bulanıklığını azaltır. Dezenfeksiyon etkinliğini etkileyen tek parametre pH’dır, o da
kısmen etkiler Manganaz oksidasyonuna neden olur, klora dirençli bazı
mikroorganizmaların varlığında ilk alternatiftir
KLORDİOKSİT - DEZAVANTAJLARI
Doğal organik maddelerle etkileşerek inorganik yan
ürünler oluşumuna neden olur (klorit ve daha az
miktarda klorat iyonları) Rezidüel etkinliği yok denilebilir
suda kısa sürede uçarak buharlaşır Nadiren diğer dezenfektanlarda görülmeyen koku ve
tat ortaya çıkabilir Kullanıma hazır hale getirmek için özel ekipman
gerekir İşletme maliyeti yüksektir
OZON - AVANTAJLARI
Çok güçlü bir dezenfektan ve oksidan
Daha çok oksidan özelliği nedeniyle kullanılmakta
Virüsit etkisi çok yüksek
Giardia ve Criptosporodium üzerine etkili
Dezenfeksiyon için gerekli temas süresi kısa
Bulanıklığı giderir
Tat ve koku giderilmesinde etkili
Rezidüel koruma sağlamaz
Korozif ve toksik etkileri var
Kompleks organik bileşikleri parçalayarak sudaki mikroorganizmalar için besin ortamı oluşturur
Çeşitli yan ürünler oluşur
Yan ürünleri azaltmak için ek düzenlemeler gerekir (granüler aktiviteli karbon filtreleri vb)
Kurulum maliyeti yüksek olduğundan küçük işletmelerde kullanılamaz
OZON - DEZAVANTAJLARI
ULTRAVİOLET - AVANTAJLARI
Kimyasal madde kullanılmadığından, kimyasal
maddelerin kullanımına ait sorunlar olmaz
(taşıma, depolama, işleme gibi)
Dezenfeksiyon yan ürünleri oluştuğu
saptanmamış
Birçok virüs, spor ve kisti inaktive edebilir
Cryptosporidiuma karşı etkilidir
ULTRAVİOLET - DEZAVANTAJLARI Rezidüel koruma sağlamaz İşletme gideri yüksektir Kurulum maliyeti yüksektir Enerji tüketimi yüksektir Tüm su kaynaklı mikroorganizmalara etkinliği konusunda yeterli
bilgi yoktur Reovirüs ve rotavirüslere karşı etkinliği çok düşük UV sonucu üreme yeteneği kaybolan mikroorganizmalar zamanla
tekrar eski hallerine dönebilirler Suyu istenilen kaliteye getirebilmek için ilave dezenfektanlar
gerekebilir Kullanılan cıvalı lambalar daha sonra içme suyu ve çevre
kirliliğine neden olabilir
TABLO 1. DEZENFEKTANLARIN KARŞILAŞTIRILMASI
Dezenfektan Dezenfeksiyon etkinliği
Rezidüel koruma
Dezenfeksiyon yan ürünleri oluşumu
Renk giderici özelliği
Koku giderici özelliği
Klor İyi İyi Normal miktarda İyi İyi
Kloraminler Orta Çok İyi Az miktarda Yok Çok iyi
Klordioksit Çok iyi Yok Normal miktarda İyi İyi
Ozon Çok iyi Yok Az miktarda Mükemmel Mükemmel
UV İyi Yok Yok Yok Yok
Dünya Sağlık Örgütü'ne göre: İçme sularının klorlanması halk sağlığı alanındaki
en önemli gelişmelerden biri
Halen mevcut alternatifleri arasında en güvenilir dezenfeksiyon yöntemi
KLORLAMA
NEDEN KLOR / KLORLU BİLEŞİKLER?
Klor içeren dezenfektanlar bilinen patojen mikroorganizmaların birçoğuna etkili
(PRİMER DEZENFEKSİYON)
Klor içeren dezenfektanlar, suyun işlendiği tesisten tüketicinin musluğuna kadar sürekli dezenfeksiyon sağlayan tek yöntem
(REZİDÜEL KORUMA)
NEDEN KLOR?
Ekonomiktir
Tat ve koku kontrolü sağlar
Kötü koku ve tada neden olan doğal organik maddeleri (özellikle algleri) okside eder
Sistemdeki biyolojik büyümeyi önler
Suda bulunabilecek bazı kimyasalları (amonyak, hidrojen sülfid…) parçalayarak kimyasal kontrol sağlar
Dezenfeksiyon yan ürünleri arasında en fazla incelenmiş olanlar klorun yan ürünleridir
Özellikle su şebeke bütünlüğünün tam olarak sağlanamadığı yerlerde klorlama yaşamsal öneme sahiptir
Arıtılmış suyu mikrobiyolojik kontaminasyondan korumak için kullanılan en etkili yöntem dağıtım öncesi klorlamadır
Dağıtım sistemi içerisinde belirli aşamalarda (depo gibi) yeniden klorlama gerekebilir
DEZENFEKSİYON YAN ÜRÜNLERİ
Tüm kimyasal dezenfektanların kullanımı sonucunda oluşabilir
Klor ve kloraminlerin sudaki bazı organik maddelerle birleşmesiyle oluşur
Başlıcası trihalometanlardır
Dünya Sağlık Örgütü;
“Dezenfeksiyon yan ürünleri kaynaklı olabileceği ileri sürülen sağlık risklerinin, yetersiz dezenfeksiyon sonucu ortaya çıkabilecek sağlık risklerine göre son derece az”
“Dezenfeksiyon yan ürünleri oluştuğu gerekçesiyle suların dezenfeksiyonunu engelleyecek ya da azaltacak hiçbir uygulamanın onaylanamayacağını”
DEZENFEKSİYON YAN ÜRÜNLERİ
DEZENFEKSİYON YAN ÜRÜNLERİ-KANSER?
Dezenfeksiyon yan ürünlerinin sularda tespit edildiği 1974 yılından bu yana yapılan çalışmalarda, bu kimyasallarla insanlarda kanser oluşumu arasında doğrudan bir ilişki yok
Uluslararası Kanser Araştırma Kurumu (IARC) dezenfeksiyon yan ürünleri kanserojen değil
Hamsuyun organik yükü az olmalı
Koagülasyon işlemi: Ortamdaki organik maddeleri azaltır.
Adsorbsiyon işlemi: Dezenfeksiyon yan ürünlerinin ortamdan uzaklaştırılmasını sağlar.
Yaygın olarak aktif karbon kullanılır
Havalandırma, UV
Membran filtrasyonu: Trihalometanların hemen tamamı ve diğer yan ürünlerin çoğunluğu sudan uzaklaştırılabilir.
DEZENFEKSİYON YAN ÜRÜNLERİNİ AZALTMAK İÇİN;
KLORLAMA İLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR
Primer dezenfeksiyon:
Ham sudaki patojen mikroorganizmaları etkisiz hale getirme işlemi
Aslan payı:
Klor suya eklendiğinde dezenfeksiyon yanı sıra oksidasyon reaksiyonuna da girer.
Oksidasyon ve dezenfeksiyon için tüketilen klorun toplamına aslan payı denir.
Ön klorlama:
İçme-kullanma sularının arıtım tesisinde arıtım süreci başlamadan önce klorlanması
Demir, manganez ve sülfitler gibi inorganik maddeleri okside etmek, tat ve kokuyu gidermek, koagülasyon işleminin verimini artırmak için
Çok kirli sulara ön klorlama yapılması dezenfeksiyon yan ürünü oluşumunu artırır
KLORLAMA İLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR
KLORLAMA İLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR
Son klorlama:
Arıtma işleminin sonunda, su dağıtım sisteminin başlangıcında yapılan klorlama
Rezidüel (ikincil) klorlama:
Suyun dağıtım sistemine verilmesinden sonra oluşabilecek kirlenmelere karşı suda bir miktar klor kalmasını sağlamaktır
Yüksek dozda klorlama:
2 ppm düzeyindeki klorlama
Süperklorlama:
Kısa süre için çok yüksek dozda klorlama yapılmasıdır
Klor düzeyi 5 ppm
Ardından deklorlama yapılması gerekir
KLORLAMA İLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR
Klordan arıtma (deklorlama):
Süperklorlama işlemi sonrasında su estetik açıdan uygun değildir.
Bu nedenle içerdiği klorun azaltılması gerekir.
Bu amaçla uzun süreli ve açık depolama, aktif karbon ya da kükürt dioksit kullanılabilir.
Tekrar klorlama:
Dağıtım sisteminin uzun ve karmaşık olduğu yerlerde, suyun çıkış noktasından sonra başka noktalarda da ayrıca klorlanmasıdır.
KLORLAMA İLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR
DEZENFEKTAN SEÇERKEN;
Şebeke bütünlüğü tam ve sürekli kontrol altında ise:
Primer dezenfektan etkinlik
Şebeke bütünlüğü tam değil ise:Primer dezenfektan etkinlik ve rezidüel
etkinliği
UYGUN DEZENFEKTAN SEÇİMİ
Primer dezenfektan etkinliği yüksek olmalı
Rezidüel etkinliği olmalı
Toksik etkisi olmamalı
Kolay uygulanabilmeli
Çabuk sonuç vermeli
Sürekliliği sağlanabilmeli
İzlenebilmeli
Ucuz olmalı
Suyun renk, tat gibi estetik özelliklerini bozmamalı
UYGUN DEZENFEKTAN SEÇİMİ
İZLEME
İçme-kullanma suyu kalite standartları Sağlık Bakanlığı tarafından belirlenmekte ve izlenmekte
Suyun dezenfeksiyonunun sağlanması yerel yönetimlerin görevi
İnsani Tüketim Amaçlı Sular Hakkında Yönetmelik gereği uç noktada 0.3-0.5 ppm klor düzeyi uygun kabul edilmekte
Çevre Sağlığı Daire Başkanlığı tarafından veri toplama sistemi oluşturulmuştur.
Tüm yerleşim yerlerinde belirlenmiş olan izleme noktalarından alınan su numunelerinin analiz sonuçları bu sisteme işlenmekte ve izlenmektedir.
İZLEME
Suda Mikroorganizma Tespit Edildiğinde Yapılması Gerekenler
Üreyen etken Sorun Yapılması gereken işlem
Depo girişinde klor düzeyi
Depo çıkışında klor düzeyi
Toplam Canlı (+) ise
Depoda veya su kaynağında sorun vardır
Depoyu temizlet
2 ppm klorla
0.5 ppm klorla
Toplam Koliform (+) ise
Depoda veya su kaynağında sorun vardır
Depoyu temizlet
2 ppm klorla
Fekal Streptokok (+) ise
Dağıtım şebekesinde sorun vardır
Depoyu ve şebeke sistemini dezenfekte et, Çapraz bağlantı noktalarını araştır, Tesisatçı personeli bilgilendir.
Parazit (+) ise
Kaynakta, depoda, şebekede sorun olabilir.
Depoyu temizlet5 ppm klorla
2 ppm klorla
Virüs (+) ise
Kaynakta, depoda, şebekede sorun olabilir.
Depoyu temizlet 2 ppm klorla
DİKKAT!Kesintisiz-sürekli klorlama
Uygun (tercihan otomatik) ve yedekli klorlama düzeneği
Sürekli klor temini
Kesintisiz güç kaynağı
Eğitimli personel
Uç noktada 0,3 - 0,5 ppm klor düzeyi
Toplum sağlığı açısından hem içme-kullanma sularında
uygun ajanla dezenfeksiyon yapılması
son derece önemli bir halk sağlığı uygulamasıdır
Teşekkürler