ICC GHENT, SATURDAY OCTOBER 4TH, 2014 Abstract Book · neurowetenschappen, clinici,...

1

5th BELGIAN BRAIN

CONGRESS 2014

Modulating the brain: Facts, Fiction, Future

ICC GHENT, SATURDAY OCTOBER 4TH, 2014

Abstract Book

3

Le cerveau :

100 milliards de neurones,

1 million de milliards de connexions,

1 million de connexions par seconde de vie humaine.

Het Brein:

1000 miljard neuronen

1 miljoen miljard verbindingen

1 miljoen verbindingen per seconde in een mensenleven

Le coût des maladies cérébrales :

En Europe en 2010 : 798 milliards d’euros

Coût moyen par habitant : 5.550 euros

De kost van hersenaandoeningen:

In Europa 2010: 798 miljard €

Gemiddelde kostprijs per inwoner: 5.550 €

4

Le mot de bienvenue MODULATION Welkomstwoord

Belgian Brain Council

De Belgian Brain Council werd opgericht in 2005 met de bedoeling een platform te

bieden aan wetenschappers, clinici, patiëntenverenigingen en farmaceutische industrie.

Het doel was drieledig: het collectieve geweten van de Belgische bevolking bewust te

maken van het belang van de hersenen, en van hersenaandoeningen; een verband te

leggen tussen beleidsmakers en academici met betrekking tot het tekort aan middelen

voor onderzoek en om de link te leggen tussen patiëntenverenigingen en de andere

stakeholders en met de beste zorgnetwerken en –programma’s. Onze slogan luidde

eertijds “Be Brain Connected”

Le Belgian Brain Council a été fondé en 2005 pour offrir une plateforme de

connexion entre chercheurs fondamentaux, cliniciens, associations de patients et firmes

pharmaceutiques, dans le triple but de connecter la conscience collective de la

population belge sur l’importance du cerveau et de ses dysfonctionnements, de connecter

les décideurs politiques et académiques sur l’insuffisance des moyens de recherche dans

le domaine et de connecter les patients avec les autres acteurs ainsi qu’avec les réseaux et

programmes de soins les plus adéquats. Un de nos slogans à l’époque fut d’ailleurs « Be

Brain Connected ».

Patients Associations(N= 19)

Clinical & Basic

Neuroscience Societies N=13

Industrial

Stakeholders N=14

Belgian EDAB Rep. N=1

Belgian Brain Council

Board of Directors N=24 linguistic parity

5

Doelstellingen van de BBC

De BBC wil in de eerste plaats een platform zijn voor een interactie tussen navorsers in de neurowetenschappen, clinici, patiëntenorganisaties en farmaceutische bedrijven, om samen:

1) het groot publiek te informeren en te sensibiliseren over de hersenen over neurologische en psychiatrische ziekten

2) de financiering en de vooruitgang van het onderzoek over de hersenen en hersenaandoeningen te verbeteren

3) alles in het werk te stellen om de verzorging van patiënten met hersenziekten te optimaliseren in de Belgische gezondheidszorg.

Objectifs du BBC

Son objectif principal est d’être une plateforme transdisciplinaire où peuvent interagir neurobiologistes fondamentaux, cliniciens, associations de patients et firmes pharmaceutiques dans le but de :

1) accroître dans la population la prise de conscience et les connaissances sur le cerveau et les maladies neurologiques et psychiatriques

2) augmenter le financement et soutenir la recherche sur le cerveau et ses maladies

3) mettre tout en œuvre pour optimaliser la prise en charge des patients souffrant de maladies du cerveau dans le cadre du système de santé belge.

Die Ziele des BBC

Das BBC will eine transdisziplinäre Plattform sein, wo Neurowissenschaftler, Kliniker, Patientenorganisationen und die Pharmaindustrie zusammen arbeiten um:

1) In der Bevölkerung das Bewußtsein für und die Kenntnisse über neurologische und psychiatrische Krankheiten zu fördern.

2) Finanzierung und Fortschritt in der Erforschung des Gehirns und seiner Erkrankungen zu fördern.

3) Die verbesserte Betreuung von Patienten mit Hirnerkrankungen im Belgischen Gesundheitssystem zu unterstützen.

BELGIAN BRAIN CONGRESS 2014

Na Genval (2006), Oostende (2008), Brussel (2010), Luik (2012) zal Gent gaststad zijn voor de 5de editie van het congres van de BBC, het Belgian Brain Congress. Per definitie zijn alle BBC congressen pluridisciplinair van opzet, ‘transdisciplinair’ zelfs, ze situeren zich zowel tussen, boven als onder de diverse disciplines en streven ernaar een bijdrage te leveren tot een beter begrip van en voor de complexiteit van de hersenen en de ziektes ervan.

Tijdens de voorbije decennia werd het een evidentie dat de activiteit van bepaalde hersengebieden en netwerken kunnen beïnvloed worden door middel van een aantal zogenaamde neuromodulatorische methodes, respectievelijk door gebruik van elektrische stimuli, bepaalde medicamenten of door gedragstherapie.

Neuromodulatie opende nieuwe perspectieven om bij diverse ziektes of dysfuncties van de hersenen, de symptomen draaglijker te maken.

6

Neuromodulatie genoot ook veel belangstelling bij een ruim publiek, gezien de mogelijkheden om het functioneren en de prestaties van een normaal menselijk brein te beïnvloeden.

Het ogenblik leek dan ook aangebroken om op een begrijpelijke wijze de voordelen en de limieten van de diverse neuromodulatie-methodes voor te stellen en te bediscussiëren. Aldus kan een overzicht geboden worden van de huidige stand van de wetenschappelijke kennis over hoe deze methodes werken. Het is eveneens van cruciaal belang te weten of neuromodulering kan/mag aangeraden worden om cognitie te verhogen, dan wel of op bepaalde risico’s moet gewezen worden.

Nieuwe therapeutische aanpak van het zenuwstelsel vormt één van de belangrijkste en nog onbeantwoorde vragen in de moderne geneeskunde.

Strategieën waarbij diep in de hersenen elektroden worden geplaatst, Deep-brain Stimulation (DBS), bleken merkwaardig effectief bij de behandeling van een aantal neurologische en psychiatrische ziektes, zoals Parkinson, dystonie, epilepsie, chronische pijn, majeure depressie, migraine en tal van andere aandoeningen.

Het BBC 2014 congres beoogt informatie te verstrekken aan professionelen uit de gezondheidszorg, maar ook aan patiënten en hun omgeving, binnen een transdisciplinair programma, waarin zowel basis- en klinische neurowetenschap als medico-sociale aspecten aan bod komen.

Het Gentse BBC 2014 Congress, als partner in “2014 Jaar van het Brein”, zal een forum bieden aan Europese onderzoekers en clinici, die er informatie zullen uitwisselen en in discussie gaan met een breed panel van betrokkenen, inclusief patiënten(verenigingen) en beleidsvoerders die interesse betonen voor dit veld.

We ontvingen 77 poster-abstracts. We hopen op geanimeerde discussies bij de poster-sessies, en zullen allicht geen probleem hebben om de drie poster-prijzen toe te kennen. Alle posters zijn beschikbaar op de website van Frontiers: http://www.frontiersin.org/events/Belgian Brain Council/1614

U vindt ze dan ook niet terug in voorliggend abstract boek. Alleen de samenvattingen van de bijdragen van de gastsprekers zijn opgenomen. Daarentegen vonden we het wel een meerwaarde om aan de BBC leden die geen wetenschappers of geen professionele zorgverstrekkers zijn een korte samenvatting aan te bieden, waarin toegelicht wordt wat het belang is van het voorgestelde onderzoek en de relevantie ervan voor de patiënt. Dank aan de leden van het organisatiecomité die instonden voor deze samenvattingen.

Noteer ook dat webcasts zullen opgenomen worden tijdens het congres: gastsprekers, en bepaalde auteurs van posters, vertegenwoordigers van patiëntenverenigingen zullen er de kans krijgen om kort hun boodschap toe te lichten in functie van een beter begrip voor de functies van de hersenen en een betere aanpak van de aandoeningen ervan. Deze webcasts zullen beschikbaar zijn op de website van de BBC :www.belgianbraincouncil.be.

We wensen U een wetenschappelijk boeiende en sociaal aangename dag toe.

Dirk Van Roost, voorzitter van het wetenschappelijk comité

http://www.frontiersin.org/events/Belgian

http://www.belgianbraincouncil.be/

7

BELGIAN BRAIN CONGRESS 2014

Après Genval (2006), Ostende (2008), Bruxelles (2010), Liège (2012), Gand accueille la cinquième édition du congrès du BBC, le Belgian Brain Congress. Par définition, les congrès du BBC se veulent pluridisciplinaires, ou même « transdisciplinaires », c.-à-d. qu’ils se situent à la fois entre, à travers et au-delà des disciplines, et ambitionnent de contribuer à la compréhension de la complexité du cerveau et de ses maladies.

Il est clairement apparu au cours de la dernière décennie que l’activité dans les régions et circuits cérébraux peut être modulée par des méthodes dites de neuromodulation : stimulation électrique, médicaments, thérapies comportementales. La neuromodulation a ouvert des perspectives neuves pour atténuer les symptômes neurologiques et psychiatriques liés à différents troubles et dysfonctionnements cérébraux. Elle suscite également l’intérêt du grand public parce qu’elle a le potentiel de modifier les fonctions et les performances du cerveau humain normal.

Aussi nous a-t-il semblé opportun de présenter et d’aborder plus en profondeur les avantages et les limitations des différentes méthodes de neuromodulation mises en œuvre pour les maladies du cerveau, ainsi que de tenter d’expliquer le fonctionnement de leurs mécanismes d’action. En outre, du point de vue sociétal, il est crucial de savoir si ces méthodes sont recommandables pour améliorer les performances cognitives, et d’en connaître les risques.

La stimulation profonde du cerveau (DBS – Deep Brain Stimulation), la thérapie innovante pour le traitement des maladies du système nerveux, répond à l’un des besoins fondamentaux non satisfaits de la médecine moderne. Les stratégies de DBS ont prouvé leur remarquable efficacité dans le traitement de certains troubles neurologiques ou psychiatriques, tels que la maladie de Parkinson, la dystonie, le tremblement essentiel, l’épilepsie, la douleur chronique, la dépression majeure, la migraine et quelques autres pathologies.

Le congrès BBC 2014 a pour but de partager ces informations, pas seulement avec des fournisseurs de soins mais aussi avec des patients et des soignants, et de le faire dans le cadre d’un programme transdisciplinaire qui touche aux neurosciences de base et cliniques et à des aspects médicosociaux.

En outre, dans le cadre de son partenariat avec l’année ‘2014 Year of the Brain’, le congrès BBC 2014 constitue un forum où des chercheurs et des cliniciens européens peuvent communiquer et interagir avec un large panel de stakeholders, y compris des associations de patients et des décideurs politiques intéressés par ce champ d’innovation.

Nous avons reçu 77 posters scientifiques. Les discussions devraient donc aller bon train pendant les sessions des posters et trois seront récompensés par un prix. Tous les résumés acceptés sont lisibles sur le site internet de Frontiers à l’adresse http://www.frontiersin.org/events/Belgian Brain Council/1614.C’est la raison pour laquelle nous ne les avons pas imprimés in extenso dans cet abstract book. Seuls les résumés présentés par les orateurs invités y figurent intégralement. Ce fascicule est destiné à tous les participants et en particulier à ceux qui ne sont ni des scientifiques ni des cliniciens. Il contient un bref commentaire sur les recherches faites et quelles sont leur portée sur de futurs traitements de patients.

http://www.frontiersin.org/events/Belgian

8

En supplément, des podcasts seront enregistrés pendant le congrès. Nous demanderons aux orateurs invités, ainsi qu’à certains présentateurs de posters et à des représentants d’associations de patients de parler en bref de leur message et de leur contribution à une meilleure compréhension du cerveau et de ses dysfonctionnements. Ces podcasts seront disponibles sur le site internet de BBC sur www.belgianbraincouncil.be.

Nous vous souhaitons une réunion scientifiquement et socialement satisfaisante.

Dirk Van Roost, président du comité scientifique

De BBC wordt erkend als de eerste van de Nationale Brain Councils, dit op basis

van zijn juridische structuur (VZW), zijn visie, zijn proactief optreden en zijn

capaciteit om alle stakeholders samen te brengen in ondersteuning van het beleid

van de EBC. De BBC is betrokken bij het YEAR OF THE BRAIN in Europe (YotB),

een project van de EBC. Roland Pochet, onze secretaris-generaal, is een van de

leden.

Le BBC est reconnu aujourd’hui comme la première NBC qui, par sa structure

légale (ASBL), nationale, sa vision, sa proactivité et sa capacité à regrouper tous

les acteurs impliqués dans le cerveau et ses maladies, est capable d’efficacement

soutenir la politique de l’EBC. Concrètement, le BBC est associé à the YEAR OF

THE BRAIN in Europe (YotB), un projet de l’EBC dont Roland Pochet, notre

secrétaire général, figure parmi les membres.

http://www.belgianbraincouncil.be/

9

Programme

09.00 – 10.00

Main Auditorium

PLENARY SESSION 1 (chairpersons: R. Vogels, J. Schoenen)

ELECTRICAL NEUROMODULATION

09.00 – 09.30 Mechanisms of action of invasive neurostimulation

Nikos Logothetis, Tübingen

09.30 – 10.00 Mechanisms of action of non-invasive neurostimulation

Walter Paulus, Göttingen

Forum

10.00 – 11.00 POSTER Session 1 Satellite Symposium 1

Exhibitions, Coffee

Neurotransmitter imaging: a tool for

detecting and monitoring brain

modulation (General Electric)

11.00 – 12.40

Breakout room VanderGoes

TOPICAL SESSION 1

(chairpersons: P. Santens, S. Henri)

Breakout room Van Eyck

TOPICAL SESSION 2

(chairpersons: K. Audenaert, R. Müller)

11.00 – 11.20 Movement disorders Obsessive compulsive disorder

Alain Maertens de Noordhout, Liège Bart Nuttin, Leuven

11.20 – 11.40 Epilepsy Depression

Dirk Van Roost - Paul Boon, Ghent Chris Baeken, Ghent-Brussels

11.40 -12.00 Pain Consciousness disorders

Benoît Pirotte, Brussels Steven Laureys, Liège

12.00 – 12.20 Tinnitus Stroke

Dirk De Ridder, Antwerp Yves Vandermeeren, Mont-Godinne

12.20 – 12.40 Headache Addiction

Delphine Magis, Liège Jürgen Voges, Magdeburg

Forum Breakout room Van Eyck

12.40 – 14.00 POSTER Session 2 Satellite Symposium 2

Exhibitions, Lunch

Deep Brain Stimulation at an earlier

stage of Parkinson’s disease

(Medtronic SA/NV)

Main Auditorium

14.00 – 15.00 PLENARY SESSION 2 (chairpersons: W. Fias, J. De Keyzer)

BEHAVIOURAL NEUROMODULATION

14.00

Critical appraisal of cognitive

enhancement

Nicole Wenderoth, Zürich

10

14.30 Mechanisms of action of behavioural modulation

Hubert Dinse, Bochum

Forum

15.00- 17.00

Exhibitions, Coffee

Breakout room VanderGoes Breakout room Van Eyck

15.00 – 16.00

Satellite Symposium 3

OnabotulinumtoxinA as a biologic

neuromodulator – motor effect ok,

but a sensory effect? (Allergan)

15.00 – 16.30 Medico-Social

Workshop Ethics, economics and

quality of life in neuromodulation

anno 2014-Year of the Brain.

Chairpersons: Mary Baker, Past-

President European Brain Council and

Gianni Franco (EplC-Together for the

Brain)

(Co-chairpersons: L. Leroy,

Werkgroep Hersentumoren, M. Mormal

Alzheimer Belgique, Ch. van der

Straten waillet, Belgian National MS

society, A. Dechamps, Association

Parkinson)

Main Auditorium

16.30 – 18.00

TOPICAL SESSION 3:

(Chairpersons: A. Ivanoiu, G.

Moonen)

16.30 – 16.50 Hypnosis

Marie-Elisabeth Faymonville, Liège

16.50 – 17.10 Cognitive revalidation

Steve Majerus, Liège

17.10 – 17.30 Neurofeedback

Bettina Sorger, Maastricht

17.30 – 17.50 'Cognitive training in depression

Rudi De Raedt, Ghent

17.50 – 18.20 PLENARY SESSION 3

Perspectives in neuromodulation

18.10 – 18.30 Optogenetics

Wim Vanduffel, Leuven-Boston

18.20 – 18:30 Poster Prizes

18.30 – 19:30 Farewell cocktail

Musical Neuromodulation

For last minute changes: please check the website

http://www.belgianbraincouncil.be/congress2014/index.html

http://www.belgianbraincouncil.be/congress2014/index.html

11

15.00 – 16.30 Medico-Social Workshop Ethics,economics and quality of life in

neuromodulation anno 2014-Year of the Brain. Mary Baker, Past-

President European Brain Council and Gianni Franco (EplC-Together for the

Brain)


Co-chairpersons: L. Leroy, Werkgroep Hersentumoren, M. Mormal

Alzheimer Belgique, Ch. van der Straten Waillet, Belgian National MS

Society, A. Dechamps, Association Parkinson

HOW CAN EUROMODULATION

IMPROVE THE QUALITY OF

LIFE?

Bruno KASCHTEN, Belgian Society

for Stereotactic and Functional

Neurosurgery president,

Neurosurgeon ULg,

Frederic SUPIOT, Neurologist ULB.

SOCIO-ETHICAL, ECONOMICAL

AND POLITICAL POINTS OF

VIEW.

Ignaas Devisch (Philosopher,

UGent)

Dominique Jacquemin (Ethics,

UCL)

Jo Vandeurzen (Flemish Minister

for Welfare, Public Health and

Family)

Monica De Coninck ( Federal

Minister of Employment)

THE REALITY OF LIFE IN

BELGIUM

R. Deridder (General Director

INAMI-RIZIV)

DEBATE with the assembly, only via questions from the floor (collected

before the meeting on paper files)

Satellite

Symposium 1

General Electric Healthcare


10.00 – 11.00 Neurotransmitter imaging: a tool for detecting and monitoring

brain modulation

10 years of Datscan® in Belgium

Interactive session between a neurologist and a nuclear medicine

physician on specific clinical cases.

K. Van Laere KUL, M Gonce CHR Liège

Early Diagnosis of Alzheimer’s disease, contribution of amyloid plaques

imaging.

A Ivanoiu (UCL)

Satellite

Symposium 2

Medtronic SA/NV


12:40 – 14.00 Deep brain stimulation at an earlier stage of Parkinson’s disease

Chair: To be nominated

Neurostimulation for PD with early

motor complications

Michael Schüpbach (Bern,CH)

12

Early application of DBS, clinical and ethical aspects

To be nominated

Stimulation of the STN at an early stage of Parkinsons’s disease

To be nominated

Satellite

Symposium 3

Allergan SA/NV

Breakout room VanderGoes

15:00 – 16.00 “OnabotulinumtoxinA in the neurologist’s patients – not only

motor effects, but also sensory effects ?”

Co-chairs : Prof K. Paemeleire (UG) & Prof J. Schoenen(Ulg)

Introduction: Chronic Migraine recommendations of the Belgian Headache

Society

Jean Schoenen (Ulg)

Science of onabotA’s

neuromodulating mechanism of

action: an accepted motor effect but

a surprising sensory effect?

Oliver Dolly (Dublin,IRL)

OnabotA neuromodulation in clinical

management of chronic migraine

symptoms.

Michel Vandenheede (CHC Liège)

OnabotA neuromodulation in clinical

management of chronic post-stroke

symptoms.

Kristine Oostra (UZ Gent)

13

Organizing Committee Belgian Brain Congress

2014

Dirk VAN ROOST (Neurosurgery - chair) Wim FIAS (Neurosciences co-chair) Rebecca MÜLLER (Ups & Downs)

Gianni FRANCO (Together for the Brain) Steven LAUREYS (Neurology)

Amelia LE ROY (Brain tumours) Roland POCHET (Neurosciences - treasurer)

Jean SCHOENEN (Neurology - coordinator) Bart STULENS (Medtronic)

Charles VAN DER STRATEN (MS League) Paul VERBANCK (Psychiatry)

Rufin VOGELS (Neurosciences)

Administrative Secretary

Marina Van Oirschot [email protected] Tel: +32 3 322 28 50

Fax: +32 3 322 45 14

Congress Organizing Company A+A Communication bvba/sprl

[email protected] Tel: +32 9 220 56 29

Fax: +32 9 270 3 270

14

BBC 2014 SPEAKERS’ ABSTRACTS

Mechanisms of action of invasive neurostimulation Nikos Logothetis, Tübingen

Not communicated – Non communiqué – Niet doorgestuurd

Mechanisms of action of non-invasive neurostimulation Walter Paulus

University of Goettingen, Germany

Transcranial electric stimulation techniques have been developed as cheap and efficient tools

for modifying cortical plasticity. Repetitive transcranial magnetic stimulation (rTMS) allows

increasing or decreasing the excitability of corticospinal or cortico-cortical pathways

depending on the intensity and frequency of short stimulation pulses in the range of 100 µs.

Here magnetic stimulation is the vehicle which allows transferring transcranially short-pulsed

electric energy without inducing skin pain. Direct transcranial electric stimulation of the

human brain can be used painlessly if less steep voltage gradients are involved. Weak

transcranial direct current stimulation (tDCS) with a homogenous DC field fulfills this

requirement ideally (Nitsche and Paulus, 2000). TDCS induces plastic aftereffects via

membrane polarization: cathodal stimulation hyperpolarizes, while anodal stimulation

depolarizes the resting membrane potential, whereby the induced after-effects depend on

polarity, duration and intensity of the stimulation. Transcranial alternating current (tACS)

(Antal et al, 2008) and random noise stimulation (tRNS) intend to interfere with ongoing

cortical oscillations (Terney et al., 2008). Using these techniques, we can induce and modify

differently neuroplastic changes with different advantages and disadvantages of tDCS, tACS

and tRNS. Plastic aftereffects need a minimal stimulation duration time and may reverse with

too long stimulation. Whereas in the normal stimulation duration range of about 10 minutes

tDCS allows for excitability increase and decrease, tACS and tRNS induce only excitability

increases in particular with higher frequencies between 100 and 600 Hz or in the low kHz

range. TACS and tRNS induce less skin sensation than tDCS and accordingly can be blinded

better. They are also no longer current flow direction sensitive. These effects are strongly

modified by neuropharmacological co-application: L-DOPA leads to a focusing effect in

analogy to its otherwise found U-shaped dose dependency. Dopamine agonists may reverse

anodal excitatory tDCS into inhibition, SSRI provide the opposite effect. In conclusion

transcranial electrical stimulation techniques allow for targeted modulation of cortical

plasticity in man.

Les techniques non invasives de stimulation transcrânienne sont des moyens

peu coûteux et efficaces pour modifier la plasticité du cortex cérébral. Dans la

stimulation magnétique transcrânienne, un champ magnétique est utilisé pour

transférer au cerveau une charge électrique sans induire une douleur au niveau

du cuir chevelu. La stimulation transcrânienne par courant continu (STCC)

active le cortex cérébral sous l’anode, mais l’inhibe sous la cathode. Elle a aussi

des effets plus prolongés qui dépendent de la polarité, de l’intensité et de la

durée de la stimulation. Les stimulations transcrâniennes par courant alternatif

ou par bruit aléatoire permettent de modifier les oscillations du cortex cérébral

et sont capables seulement d’augmenter l’excitabilité corticale, surtout aux

fréquences de 100 et 600 Hz ou les fréquences kHz basses. Elles induisent

moins de sensations au niveau du cuir chevelu que la STCC et les études en

http://www.frontiersin.org/people/WalterPaulus/25126

15

double aveugle sont donc plus faciles à réaliser. Il faut savoir que les effets de

ces stimulations cérébrales non invasives sont fortement modulés par des

différents médicaments, notamment ceux qui agissent sur la transmission

dopaminergique.

De niet-invasieve hersenstimulatie technieken, zoals de transcraniële

magnetische stimulatie, zijn gemiddeld minder duur en veel effectiever om de

plasticiteit van de hersenschors te beïnvloeden. Bij de transcraniële

magnetische stimulatie wordt via een magnetisch veld een elektrische lading

overgebracht op de hersenen zonder pijn te veroorzaken op de huid. De directe

transcraniële stimulatie doormiddel van een continue geleidelijke stroomstoot

activeert de hersenschors bij de anode en kalmeert de hersenschors bij de

kathode. Er zijn ook langdurige effecten mogelijk afhankelijk van de gebruikte

polariteit, intensiteit en duur van de stimulatie. Transcraniële stimulatie door

alternerende stroom of door geluid hebben ook invloed op de oscillaties van de

hersenschors en kunnen de activiteit ervan verhogen, voornamelijk bij

frequenties tussen 100 en 600 Hz of bij lage kHz frequenties. Deze technieken

veroorzaken minder pijn op de huid dan de directe transcraniële stimulatie en

zijn makkelijker uitvoerbaar in dubbel blind studies. Deze niet-invasieve

hersenstimulaties worden sterk beïnvloed door bepaalde medicamenten, vooral

die producten die inwerken op de dopamine.

Invasive and non-invasive neuromodulation in movement

disorders. Alain Maertens De Noordhout

University of Liege, University department of Neurology, Belgium

In the last 25 years, invasive electrical stimulation (DBS) of several regions of the brain has

been developed to alleviate symptoms of various movement disorders. Thalamic stimulation

in severe essential tremor was first shown to provide long-term relief in many patients. A few

years later, similar procedures have been successful in controlling major motor signs of

Parkinson's disease with electrodes located in STN or GPi, and in severe dystonia with the

latter target. Even dopa-resistant freezing of gait was reportedly reduced with high frequency

stimulation of pedunculopontine nucleus. However, none of these interventions has so far

proven any influence on the natural course of underlying illnesses. Yet, controlled studies

have confirmed that DBS significantly improves QoL of patients, at least for some years. In

neurodegenerative processes an particularly PD, it seems that QoL declines over years due to

the lack of control of newly appearing symptoms such as dementia and postural disturbances.

Non-invasive devices including rTMS and TDCS have also been used in such disorders but

their effects remain debated and, even if sometimes positive, stay transient, thus needing

repeated treaatment sessions. Lack of standardization of methods may account for some

discrepancy of results. In coming years, it might be that restorative techniques using viral

vectors could for the first time influence the natural course of illnesses such as Parkinson's

disease.

Depuis 25 ans des techniques de stimulation profonde de différentes régions

cérébrales sont utilisées pour traiter les mouvements anormaux : électrodes

implantées dans le thalamus pour les tremblements, dans le noyau sous-

thalamique ou le globe pâle interne pour la maladie de Parkinson, dans le globe

pâle interne pour les dystonies et même dans le noyau pédonculo-pontin pour le

« figement » de la marche chez les parkinsoniens. Ces techniques de

neurostimulation profonde n’ont pas infléchi le décours naturel des maladies. En

http://www.frontiersin.org/people/AlainMaertens_De_Noordhout/170897

16

revanche, elles améliorent la qualité de vie des patients, du moins

transitoirement, le temps qu’apparaissent d’autres symptômes de la maladie,

comme par exemple la démence et les troubles de l’équilibre chez les patients

parkinsoniens. Les techniques non invasives de stimulation transcrânienne,

magnétique ou électrique, ont aussi été étudiées dans les mouvements

anormaux, mais leur bénéfice est controversé et souvent transitoire. Dans le

futur, les thérapies cellulaires et géniques utilisant des vecteurs viraux

pourraient pour la première influencer le décours naturel de maladies

dégénératives, comme la maladie de Parkinson.

In de laatste 25 jaar werd de diepe stimulatie van verschillende hersengebieden

veelvuldig gebruikt als behandelingstechniek voor stoornissen gekenmerkt door

abnormale bewegingen. Zo werden bijvoorbeeld elektroden ingeplant in de

thalamus tegen trillen, in de nucleus subthalamicus of de globus pallidus bij de

ziekte van Parkinson, in de globus pallidus voor de behandeling van dystonie

(motorische stoornis, gekenmerkt door aanhoudende samentrekking van

spieren) en zelf in de pendunclulopontien kern (PPN) om de tred bij patiënten

met Parkinson te corrigeren en het zogenaamde “freezing” tegen te gaan. Deze

technieken van diepe hersenstimulatie kunnen de natuurlijke vooruitgang van

de ziektes op zich niet tegenhouden, maar zij kunnen de levenskwaliteit van de

patiënten wel ingrijpend verbeteren, als is dat maar tijdelijk, voordat zich

nieuwe symptomen aanbieden zoals dementie en evenwichtsstoornissen bij

Parkinson patiënten. Het gebruik van niet-invasieve hersenstimulatie

technieken zoals transcraniële magnetische of elektrische stimulatie is ook

bestudeerd als mogelijke behandeling voor abnormale bewegingen, maar het

effect hiervan is omstreden en vaak slechts voorbijgaand van aard. In de

toekomst zullen behandelingen op cellulair en genetisch niveau, die gebruik

maken van virussen wellicht wel het natuurlijke verloop van degeneratieve

ziektes zoals Parkinson kunnen beïnvloeden.

Obsessive compulsive disorder

Bart Nuttin, Leuven


Epilepsy Surgery Dirk VAN ROOST, Dept. of Neurosurgery, and Paul BOON, Dept. of Neurology

Ghent University Hospital

Various brain disorders may result in seizures or epilepsy. Only chronic epilepsy that remains

refractory to medical treatment is being considered for surgical treatment. The definition of

the epileptogenic zone and its relationship to brain areas with critical functions are the

prerequisites for resective surgery. There is, however, not a single diagnostic tool that is able

to delineate the epileptogenic zone. Presurgical evaluation therefore consists of various

examinations, among which video-EEG monitoring and MRI are the cornerstones. Other

non-invasive methods are: neuropsychological assessment, functional MRI, interictal PET,

ictal SPECT, and MEG (magnetic encephalography). Only if indispensable, invasive

methods will be used, such as: the Wada test (short-lasting hemispheric anesthesia) and ECoG

(electrocorticography). Both better performing imaging and other non-invasive diagnostics

have led to a gradual decrease of the number of invasive presurgical evaluations. With

respect to the surgical treatment, one distinguishes 1) resective procedures, 2) disconnective

procedures, and 3) neuromodulation. The respective success rates in terms of seizure freedom

or control decrease in the same sequence. The first-choice objective thus remains delineating

17

and resecting the epileptogenic focus. In mesial temporal lobe epilepsy resections are quite

standardized. In lateral temporal and extratemporal lobe epilepsy, however, surgery is

individually tailored, depending on the exact size and shape of the epileptogenic zone and the

surrounding critical areas. Hence, lateral temporal and extratemporal lobe epilepsy generally

requires invasive diagnostic investigations prior to the surgical treatment. Neuromodulation

is reserved for patients who are not good candidates for resective surgery. It comprises vagus

nerve stimulation, an established treatment since 25 years, and deep brain stimulation that so

far has only been approved for the anterior thalamic nucleus as the target. Neuromodulation

is a special focus at Ghent University Hospital, in terms of both fundamental and clinical

research. More specifically, the elucidation of the working mechanism of vagus nerve

stimulation and the prediction of responders to this treatment are being investigated.

Alleen patiënten die lijden aan chronische epilepsie en resistent aan elke

behandeling, komen in aanmerking voor een chirurgische ingreep. Kennis van

de begrenzing van de zone waar epilepsie ontstaat, is het noodzakelijke

criterium om tot deze ingreep over te gaan.

Er bestaan daarvoor meerdere diagnostische instrumenten, maar geen van deze

biedt een afdoend resultaat, een gepersonaliseerde analyse is nodig

Voor patiënten die niet in aanmerking komen voor een chirurgische ingreep is

neuromodulatie aan te raden.

Onderzoek in onze afdeling focust op neuromodulatie, meer specifiek op

mechanismes die optreden bij stimulatie van de zwerfzenuw.

Seules les épilepsies chroniques réfractaires à toute médication sont passibles

de chirurgie de résection. La connaissance des limites de la zone épileptogène

est le critère indispensable pour effectuer cette résection. Plusieurs outils

diagnostiques existent pour cela mais aucun ne donne une réponse complète.

Ils nécessitent donc une analyse sur mesure/personnalisée. Pour les patients

où la chirurgie de résection n’est pas recommandée, la neuromodulation est

appliquée. Notre département focalise ses recherches sur la neuromodulation,

en particulier sur les mécanismes intervenant lors de la stimulation du nerf

vague.

Cingulate functional connectivity and emotional dysregulation in Major depressive Disorder Chris Baeken

1, 2*

1 UGent, Belgium

2 VUB, Belgium

Albeit major depression disorder (MDD) is worldwide one of the most frequent diagnosed

mental illnesses, at the brain level the phenomenon of treatment-resistant depression (TRD)

still is not well understood. Besides pharmacotherapy, neurostimulation techniques such as

repetitive Transcranial Magnetic Stimulation (rTMS) are currently under investigation to

evaluate its use in TRD. Here, the subgenual anterior cingulate cortex (sgACC) has

consistently been shown to be implicated as part of a deregulated neurocircuitry.

Notwithstanding that resting state functional connectivity (rsFC) has been proposed as a new

approach to investigate FC in deregulated brain areas no studies yet have focused on sgACC

FC dysfunction in TRD. Our FC analyses confirm the importance of the sgACC in TRD

deregulated networks during depressive episodes. Importantly, even in such refractory

patients sgACC FC at baseline may indicate who eventually will respond or not to non-

invasive brain stimulation techniques such as rTMS.

18

Acknowledgements

This research was supported by by the Ghent University Multidisciplinary Research

Partnership “The integrative neuroscience of behavioral control”.

Majeure depressie behoort tot de meest voorkomende hersenaandoeningen,

maar de exacte disfuncties in de hersenen die depressie veroorzaken zijn nog

niet goed gekend en vooral de mechanismen van behandelingsresistente

depressies, waarbij patiënten niet reageren op medicamenteuze behandeling

zijn onbekend. Momenteel worden niet-invasieve hersenstimulatie technieken,

zoals de transcraniële magnetische stimulatie, onderzocht als mogelijke opties

voor behandeling van depressies. Men vermoedt dat een binnenste deel van het

brein in het limbische systeem, juist onder het genu (letterlijk: knie), zijnde de

voorzijde van het corpus callosum (hersenbalk), namelijk de subgenuale

cingulaire cortex anterior, een belangrijke rol speelt bij depressie. Door gebruik

te maken van functionele magnetische resonantietechnieken, hebben de

onderzoekers afwijkende functionele verbindingen ontdekt tussen de

subgenuale cingulaire cortex anterior en de andere hersengebieden bij

personen met behandelingsresistente depressies. De sterkte van de verbinding

in dit gebied voor het toedienen van de behandeling, was een voorspellende

factor voor de respons van de patiënten op de transcraniële magnetische

stimulatie.

La dépression majeure est parmi les maladies cérébrales les plus fréquentes,

mais les dysfonctionnements cérébraux qui la provoquent et surtout ceux qui

rendent certains patients réfractaires aux traitements médicamenteux, ne sont

pas bien connus. Les techniques de neurostimulation non-invasives, comme la

stimulation magnétique transcrânienne, sont actuellement étudiées pour le

traitement des dépressions. Sur la plan physiopathologique, on suspecte qu’une

partie interne du cerveau qui se trouve dans le système limbique juste en-

dessous de la portion antérieure (le genou) du corps calleux, appelé le cortex

cingulaire subgénual, joue un rôle important dans la dépression. En utilisant la

résonance magnétique fonctionnelle, les auteurs ont trouvé des connexions

fonctionnelles anormales entre le cortex cingulaire subgénual et les autres aires

cérébrales chez les déprimés réfractaires aux traitements médicamenteux. La

connectivité de cette région avant traitement permettrait même de prédire

quels patients répondent à un traitement par stimulation magnétique transcrânienne.

Electricalneuromodulation for Pain Benoît Pirotte

Brussels Dept of Neurosurgery, CHIREC Hospitals, Brussels Belgium

For more than 6 decades, neurosurgeons have attempted to alleviate pain by using neurosurgical

approaches and techniques. Regarding the somato-sensory pathways in the peripheral and central

nervous system, pain can be nociceptive or neuropathic.

The different neurosurgical approaches have evolved with time and understanding of the mechanisms

of chronic pain. Historically, ablative techniques consisted in sectioning nociceptive pathways in order

to treat the pain. It could have magical effect but unfortunately generated deafferantation and increased

the neuropathic pain component. For at least two decades, techniques of electrical stimulation of the

peripheral or central nervous system emerged and offered reversible and modulable attenuation of

neuropathic pain level. Peripheral nerve or ganglion stimulation, lumbar or cervical spinal cord

19

stimulation, thalamic stimulation and later on motor cortex stimulation were validated as efficient

alternatives to ablative techniques so that then occured the notion of neuromodulation for pain. These

approaches represent mostly effective, fewly invasive and reversible techniques allowing to attenuate

or even totally suppress neuropathic pain with around 75% of pain relief in 90% of patients operated

in many indications. These procedures also represent tremendous tools to better understand many

functional aspects of neuropathic pain. Inded, the technique’s success rate is closely related to the

accurate positioning of the stimulation électrode and than benefits from the image-guidance from

combined fMRI, PET and MEG Imaging with the intraoperative somatosensory cortical recordings.

Non-invasive electrical neuromodulation in disorders of consciousness Steven Laureys, Coma Science Group, University and University Hospital of Liège, Belgium

Transcranial direct current stimulation (tDCS) is a safe method to modulate cortical

excitability. Anodal stimulation can improve the stimulated area's functions whereas cathodal

stimulation reduces them. Currently, a lot of clinical trials have been conducted to study the

effect of tDCS on post-stroke motor and language deficits, in depression, chronic pain,

memory impairment and tinnitus in order to decrease symptoms. Results showed that, if an

effect is observed with tDCS, it does not persist over time. Current studies suggest that direct

current stimulation is a promising technique that helps to improve rehabilitation after stroke,

to enhance cognitive deficiencies, to reduce depression and to relieve chronic pain. Moreover,

it is a safe, simple and cheap device that could be easily integrated in a rehabilitation program.

We here preset results from recent studies on the effects of left dorsolateral prefrontal cortex

tDCS on consciousness in severely brain-damaged patients (Thibaut et al, Neurology 2014

82:1112-8). In a double-blind sham-controlled crossover design, anodal and sham tDCS were

delivered in randomized order over the left dorsolateral prefrontal cortex for 20 minutes in

patients in a vegetative state/unresponsive wakefulness syndrome (VS/UWS) or in a

minimally conscious state (MCS) assessed at least 1 week after acute traumatic or non-

traumatic insult. Clinical assessments were performed using the Coma Recovery Scale revised

(CRS-R) directly before and after anodal and sham tDCS stimulation. Patients in MCS

showed a significant treatment effect as measured by CRS-R total scores. In patients with

VS/UWS no treatment effect was observed. This study provides Class II evidence that short-

duration tDCS of the left dorsolateral prefrontal cortex transiently improves consciousness as

measured in patients with MCS.

Tinnitus Dirk De Ridder

Antwerpen


Stroke

Enhancing stroke neurorehabilitation with non-invasive brain

stimulation Yves VANDERMEEREN

1, 2, 3*

1 Neurology, CHU Dinant Godinne, UCL Université catholique de Louvain, Belgium

2 NEUR; Institute of NeuroScience (IoNS), Belgium

3 Louvain Bionics, UCL (Université catholique de Louvain), Belgium

20

Virtually, any disorder of the nervous system is accompanied by / results in / is caused by

abnormal neuronal activity or excitability. Although stroke is primarily a vascular disorder, its

consequences go far beyond “simple” destruction of a part of the brain. Stroke triggers both

local and remote changes in brain excitability and activity, which are dynamical and can lead

to both adaptive and maladaptive plasticity. Numerous studies using a broad range of methods

(EEG, MEG, TMS, PET, fMRI ….) have consistently demonstrated that the magnitude of the

pathological changes in excitability and activity correlate with the severity of stroke-induced

impairments. Further more, recovery is associated with a (partial) normalisation of these

excitability / activity. It has thus been hypothesized that modulating abnormal brain

excitability / activity in stroke patients could be a therapeutic option to promote recovery.

Based on these premises, non-invasive brain stimulation (NIBS) has been applied after stroke

to modulate brain excitability / activity. Currently, the most promising results obtained wit

NIBS as a therapeutic tool have been obtained for enhancing motor function in the paretic

upper limb of patients. To boost paretic upper limb’s motor function wit NIBS, three

strategies can be applied: (1) up-regulating excitability of the damaged hemisphere, (2) down-

regulating excitability of the non damaged hemisphere or (3) doing both, simultaneously or

sequentially. However, in the light of recent results, it becomes clear that the effects of NIBS

are far more subtle than simply up-/down-regulating excitability, especially when NIBS is

used to enhance the impact of neurorehabilitation. One of the key issues is that NIBS can

enhance motor learning and its long-term retention in stroke patients, bridging a bench

observation (“NIBS transiently enhances impaired functions”) towards a bedside application

(“NIBS transiently enhances the long-term impact of neurorehabilitation”). Since NIBS can

be applied to most of the cortical areas and to the cerebellum, a large panel of stroke

impairments have been successfully enhanced by NIBS: paresis of the upper and lower limbs,

spasticity, aphasia, neglect, dysphagia, working memory deficits … It is thus conceivable that,

in 10 years, most sessions of neurorehabilitation shall start with the application of NIBS over

the dedicated brain target.

Les accidents cérébrovasculaires s’accompagnent de modifications de

l’excitabilité et de l’activité cérébrale bien au-delà de la région primitivement

atteinte. La neurostimulation cérébrale non-invasive (NCNI), dont la stimulation

transcrânienne par courant continu, permet de moduler les régions cérébrales

qui fonctionnent anormalement. Chez un hémiplégique, par exemple, la NCNI

peut améliorer transitoirement la force en activant l’hémisphère cérébral

malade ou en inhibant l’hémisphère sain, voire en faisant les deux à la fois. Plus

intéressant encore, la NCNI permet d’améliorer l’apprentissage moteur et sa

mémorisation à long terme. Elle augmente ainsi le bénéfice à long terme de la

revalidation neurologique. Comme la NCNI peut être appliquée sur n’importe

quelle région du cerveau, elle est utile pour une série de symptômes entrainés

par un AVC en sus du déficit moteur : spasticité, aphasie, apraxie, dysphagie,

troubles de mémoire. Il est à parier que dans quelques années les séances de

neurorevalidation commenceront toutes par une session de NCNI.

In geval van een cerebrovasculair accident wijzigt het activiteitsniveau van het

brein ver buiten de zone aangetast door dit accident. De niet-invasieve

technieken van hersenstimulatie, waaronder de directe transcraniële stimulatie

(dus door een continue, geleidelijke stroomstoot) maakt het mogelijk om

gebieden die abnormaal functioneren te beïnvloeden. Bijvoorbeeld bij een

hemiplegie of halfzijdse verlamming kan een dergelijke stimulatie de kracht

tijdelijk verbeteren door de aangetaste hersenhelft te activeren of de gezonde

hersenhelft te dempen, of beide helften tegelijk positief te beïnvloeden. Nog

interessanter is het feit dat directe transcraniële stimulatie ook een positief

effect heeft op het opnieuw aanleren van bewegingen en het geheugen en dit

21

op lange termijn. Hierdoor worden de positieve effecten van de neurologische

revalidatie op lange termijn versterkt. Gezien deze techniek op elk gebied van

het brein kan worden toegepast, is zij zeer nuttig voor het behandelen van de

motorische stoornissen, veroorzaakt door een cerebrovasculair accident:

spasticiteit, afasie (spraakstoornis) spreken), apraxie (onvermogen om

complexe handelingen uit te voeren), dysfagie (slikstoornis),

geheugenstoornissen. Wellicht zal het in de toekomst normaal worden om een

revalidatie sessie te beginnen met een behandeling met directe transcraniële

stimulatie.

Headache Delphine Magis,

Liège


Addictions

Deep Brain Stimulation for the Treatment of Addiction Juergen Voges

1, 2*, Ulf Müller

3, Bernhard Bogerts

3 and Hans-Joachim Heinze

2, 4

1Department of Stereotactic Neurosurgery, Otto-von-Guericke University Magdeburg,

Germany 2Leibniz Institute for Neurobiology (LIN), Germany

3Department of Psychiatry, Otto-von-Guericke University Magdeburg, Germany

4Department of Neurology, Otto-von-Guericke University Magdeburg, Germany

Deep brain stimulation (DBS) is an established method for the treatment of disabling motor

symptoms in patients with Parkinson’s disease, dystonia or essential tremor. The reversibility

of DBS enables its application also in brain regions supposed to be involved in cognitive

processes. There is evidence that malfunction of the brain’s reward system is a crucial step for

the development and maintenance of addictive behavior. Neuromodulation of this network

using DBS might significantly improve the poor prognosis of addictive patients relapsing

after standard therapy. Motivated by an accidental observation we used the nucleus

accumbens (NAc)/ventral striatum (VS), which has a central position in the dopaminergic

reward system as target for the off-label use of DBS in 5 alcohol addictive patients. The

patients responded to bilateral, chronic, high-frequency DBS (average follow-up: 50 months)

with significant and ongoing improvement of craving. Two patients remained completely

abstinent longer than four years. Electrical stimulation was tolerated without permanent side

effects. According to preliminary data from electrophysiological recordings when patients

performed neuropsychological tasks neuromodulation of the NAc/VS probably

counterbalances the effect of drug related stimuli triggering in addictive patients involuntarily

drug-seeking behavior. Momentarily prospective randomized studies are recruiting patients

for NAc-DBS to treat either opoid addiction (Cologne, Germany) or severe alcohol addiction

((i) Guodong Gao, China; (ii) Magdeburg, Germany, (iii) multicentric study, Germany

(participating centers: Magdeburg, Cologne, Heidelberg/Mannheim), or to prevent opiate

relapses (Guodong Gao, China).

La perturbation du circuit de récompense est à la base du comportement

addictif comme l’alcoolisme. Ce circuit de neurones passe par deux régions

cérébrales : le noyau accumbens et le striatum. Nous avons, dans cette étude,

pratiqué chez cinq patients, la technique de la stimulation cérébrale profonde.

Cette stimulation chronique (50 mois) et à haute fréquence des noyaux

22

accumbens et du striatum a permis d’obtenir une nette amélioration du

comportement (diminution de la consommation impulsive d’alcool).

Verstoring van het beloningscircuit is de basis van verslavingsgedrag zoals

alcoholisme. Dit neuronencircuit doorkruist twee hersenzones: het accumbens

knooppunt en het striatum. In dit onderzoek werd diepe hersenstimulatie ter

hoogte van de accumbens-knooppunten en het ventrale striatum toegepast bij 5

alcoholverslaafde patiënten. Deze reageerden op de langdurige (50 maanden)

dubbelzijdige hoogfrequentie stimulatie met een duidelijke en toenemende

verbetering van hun dwangmatige drang tot alcohol-verbruik). Voorlopige

resultaten van elektrofysiologische metingen laten uitschijnen dat de

elektrostimulatie een tegenwerking kan vormen voor de door alcohol

teweeggebrachte prikkels die bij verslaafden de drang tot alcohol gebruik

uitlokken.

Modulating brain connectivity with transcranial alternating current stimulation Nici Wenderoth

1*

1 ETH Zurich, Dept. Health Sciences and Technology, Switzerland

Transcranial current stimulation is a method to modulate the brain’s physiology by delivering

small currents (up to 2 mA) via at least two electrodes mounted on the skull. Currently, the

best investigated form of tCS is direct current stimulation that has received much attention

because of its supposedly beneficial effect on cortical plasticity and learning. By contrast,

much less is known about the effect and potential applications of alternating current

stimulation (tACS). Here I will show that tACS can be used to modify brain connectivity as

measured by functional magnetic resonance imaging. I will discuss that the underlying

mechanism is most likely based on entraining intrinsic oscillations of the cortex and how

tACS might open up new avenues for neurorehabilitation.

Il existe deux types de stimulation électrique transcrânienne, l’une utilisant le

courant continu (tDCS) et l’autre le courant alternatif (tACS). Les effets et les

potentialités de la tACS sont moins connus. L’orateur montrera avec l’aide de

l’imagerie par résonnance magnétique fonctionnelle que la tACS peut être

utilisée pour modifier la connectivité cérébrale, quel est le mécanisme impliqué

et en quoi cette technique tACS peut ouvrir de nouvelles approches de thérapie

de revalidation du cerveau.

Er bestaan twee soorten elektrische hersensimulatie door de schedel, een

gebruikt gelijkstroom (tDCS), de andere wisselstroom (tACS). De effecten en de

mogelijkheden van deze laatste zijn minder gekend.

Spreker zal door middel van functionele MRI aantonen dat tACS kan gebruikt

worden om hersenconnecties te wijzigen, welk mechanisme hier optreedt en

hoe deze nieuwe techniek tot nieuwe therapeutische benaderingen kan leiden.

Hypnosis M.-E. Faymonville

Audrey Vanhaudenhuyse1, Olivia Gosseries

2, Marie-Aurélie Bruno

2, Athena Demertzi

2,

Steven Laureys2 and Marie-Elisabeth Faymonville

1*

1Algology and Palliative Care, University Hospital of Liege (CHU), Belgium

2Coma Science Group, Cyclotron Research Center, University of Liège, Belgium

23

We will present behavioral, neuroimaging and electrophysiological studies of hypnosis as a

state, as well as hypnosis as a tool to modulate brain responses to painful stimulations. Studies

have shown that hypnotic processes modify self-awareness (internal) as well as environmental

awareness (external) brain networks. Brain mechanisms underlying the modulation of pain

perception under hypnotic conditions involve cortical as well as subcortical areas including

anterior cingulate and prefrontal cortices, basal ganglia and thalami. In addition, clinical

studies showed that hypnosedation is associated with improved peri- and postoperative

comfort of patients and surgeons. Finally, we recently showed the larger clinical impact of

self-hypnosis/self-care learning treatment, as compared to physiotherapy and/or psycho-

education, in the treatment of patients with chronic pain.

Nous présentons des études comportementales, électrophysiologiques et

d’imagerie cérébrale de l’hypnose en tant qu’état et de l’hypnose en tant

qu’outil permettant de moduler les réactions du cerveau à des stimulations

douloureuses. Des études ont démontré que les processus hypnotiques ont pour

effet de modifier les réseaux cérébraux de la conscience de soi (interne) aussi

bien que de la conscience de l’environnement (externe). Les mécanismes

cérébraux sous-jacents qui, sous hypnose, modulent la perception de la douleur

se déroulent dans des zones corticales et sous-corticales situées dans le cortex

cingulaire antérieur, le cortex préfrontal, les noyaux gris centraux et les

thalamus. En outre, des études cliniques ont montré que l’hypnosédation

améliorait le confort du patient et du chirurgien pendant et après l’opération.

Enfin, nous avons montré récemment que dans le traitement des patients

souffrant de douleur chronique, l’impact clinique de l’apprentissage de

l’autohypnose/de l’autotraitement est plus élevé que celui de la physiothérapie

et/ou de la psychoéducation.

Wij beschrijven gedrags-, elektrofysiologisch- en

hersenbeeldvormingsonderzoek bij hypnose als een toestand, maar ook als een

instrument dat toelaat de reacties van de hersenen op pijnprikkels te meten.

Studies wezen uit dat hypnose processen als effect hebben de hersennetwerken

te beïnvloeden van zowel het zelfbewustzijn (intern) als van het

omgevingsbewustzijn (extern). De onderliggende mechanismen die, bij

hypnose, het pijngevoel moduleren spelen zich af in zones van de hersenschors

en in het gebied onder de hersenschors gelegen in de achterste cingulaire

hersenschors, de frontale precortex, de centrale grijze knooppunten en de

thalamus.

Klinische studies hebben overigens aangetoond dat verdoving door hypnose het

comfort van de patiënt en van de chirurg vergroot, vóór en tijdens de ingreep.

Tenslotte hebben we onlangs aangetoond dat bij de behandeling van patiënten

met chronische pijn, de klinische impact van het aanleren van

zelfhypnose/zelfzorg groter is dan die van fysiotherapie of van psycho-

educatie.

Cognitive rehabilitation: past, present and future Steve Majerus1* 1 Université de Liège, Belgium

The fast development of the field of cognitive neurosciences has led to a wealth of knowledge

about the neural correlates of normal and impaired cognitive functioning. At the same time,

progress has been much slower in the field of rehabilitation of impaired cognitive functions. I

will show that since the pioneering work of cognitive neuropsychologists in the last 20 years

of the 20th century, the field of cognitive rehabilitation has not shown significant progress

beyond the theory-driven cognitive stimulation and compensation techniques developed at

24

that time. Some recently developed cognitive neuroscience techniques may however give new

impetus to the field of cognitive rehabilitation, such as neuromodulation techniques based on

TMS and TDCS. I will review the still limited number of studies that have used these

techniques in the context of cognitive rehabilitation and discuss their potential for the future

of cognitive rehabilitation.

Les techniques de tDCS (transcranial Direct Current Stimulation) et de TMS

(Transcranial Magnetic Stimulation) offrent de nouvelles perspectives pour la

revalidation cognitive qui vise à améliorer le fonctionnement cognitif altéré

suite à une lésion cérébrale. Une revue des résultats obtenus et des

potentialités à développer sera présentée.

tDCS (transcranial Direct Current Stimulation) en TMS (Transcranial Magnetic

Stimulation) zijn technieken die nieuwe perspectieven openen voor cognitieve

revalidatie die gericht is op een verbetering van het aangetaste cognitief

functioneren ten gevolge van een hersenletsel. Er zal een overzicht geboden

worden van de bekomen resultaten en van de mogelijke verdere

ontwikkelingen.

Exploring real-time fMRI-based neurofeedback for the treatment of neurological and psychiatric disorders Bettina Sorger, Maastricht

Neurofeedback based on real-time functional magnetic resonance imaging (fMRI) is an emerging non-invasive neuromodulatory approach that is currently being investigated for its clinical potential: By providing information about ongoing neural activation related to brain disorder and dysfunction, patients get enabled to ‘self-regulate’ pathological brain processes into a desired direction and, therewith, to alleviate neurological and psychiatric symptoms. Up to the present, studies involving patients with, e.g., chronic pain, tinnitus, depression, Parkinson’s disease, and obsessive-compulsive disorder have been performed showing encouraging results.

A recent study in our lab explored whether fMRI-based neurofeedback can enhance the efficacy of cognitive reappraisal in the treatment of spider phobia. During symptom provocation using spider pictures, participants were instructed to employ cognitive reappraisal strategies for anxiety regulation. To enable monitoring and specifically altering activation in relevant brain regions, half of the participants received dual feedback from the left dorsolateral prefrontal cortex and the right insula (thus from both the regulatory and the anxiety network, respectively). During regulation training, the experimental group (vs. a control group not receiving neurofeedback) demonstrated reduced subjective anxiety and insula activation levels. Moreover, reductions in insula activation were associated with reduced spider fear at follow-up.

The outcome of this and the aforementioned research shows considerable potential of the fMRI-based neurofeedback approach for developing a novel alternative form of treatment for neurological and psychiatric disorders. There are, though, several research desiderata that have to be successfully addressed in further studies before fMRI-based neurofeedback therapy might become an established treatment option for concerned patients.

Acknowledgements

The author gratefully acknowledges the support of the BrainGain Smart Mix Program of The Netherlands Ministry of Economic Affairs and The Netherlands Ministry of Education, Culture and Science (grant number: SSM06011).

25

Cognitive Training in Depression Rudi De Raedt, Ghent University

Although current treatment options for depression are effective in the short term, relapse rates

are high, which suggests that they fail to identify and diminish underlying vulnerability

factors. Cognitive control has been found to be a central process in depression vulnerability,

linked to neurobiological (e.g., prefrontal and subcortical functioning), cognitive (e.g.,

negative self-schema activation and rumination) and affective (e.g., emotion regulation)

processes. We propose a new avenue in the treatment of depression, targeting underlying

processes such as rumination and emotion regulation by using interventions that aim at

directly influencing the neurocircuitry underlying these processes. We developed and tested

protocols to increase the effects of non-invasive neurostimulation on neuroplasticity by

combining it with cognitive training strategies that activate the circuits related to specific

cognitive functions implied in depression vulnerability. In light of the robust findings of

decreased cognitive control abilities in depression, the learning effects of cognitive training

can be facilitated by stimulating the circuits involved in the processes that are trained. This

neurocognitive approach is promising, but more research is needed to establish guidelines for

clinical practice.

26

BBC 2014 POSTERS

Toelichting bij de posters

Hieronder volgen korte toelichtingen bij alle posters. Bedoeling is ook een niet

wetenschappelijk onderlegd publiek toe te laten kennis te maken met de voorgestelde

studies. We hopen aldus betekenis en belang van hersenwetenschappen en

hersenaandoeningen ook aan “leken” duidelijk te maken. Dit jaar werden de

samenvattingen grotendeels door de auteurs zelf aangeleverd, soms rechtstreeks in het

Nederlands. Een deel van de samenvattingen die we niet mochten ontvangen werden

door Jean Schoenen in het Frans samengevat en door Rebecca Müller in het Nederlands

vertaald. Van een aantal onderzoekers kregen we geen reactie op de vraag een

dergelijke samenvatting door te sturen. Het werd te laat om nog voor een samenvatting

te zorgen. De samenvattingen die in het Engels of in het Frans doorgestuurd werden zijn

door Paul Arteel voor A+A Communication BVBA naar het Nederlands vertaald.

Résumés des posters

Ci-dessous vous trouverez les résumés des posters. Ils doivent permettre à un public non

scientifique de comprendre l’objet de ces études, ainsi que leur importance pour les

connaissances actuelles sur le fonctionnement et le dysfonctionnement du cerveau. Cette

année, la majorité des commentaires ont été rédigés par les auteurs eux-mêmes, en

anglais et parfois directement en français. Une partie des commentaires qui n’ont pas été

envoyés par les auteurs ont été rédigés par Jean Schoenen en français. Pour les autres, il

était trop tard. Les commentaires envoyés en anglais ou en néerlandais ont été traduits

en français par Yannik Alexandre pour A+A Communication sprl et relus ou remaniés par

Roland Pochet.

1 Coarse orientation discrimination is impaired by microstimulation

of macaque posterior inferior temporal cortex. Hamed Zivari Adab1 and RUFIN VOGELS1* 1 KU Leuven, KU Leuven Medical School, Belgium

Lorsqu’on montre des lignes à des singes, on observe une réactivité des

neurones situés dans la partie arrière du lobe temporal1. Nous avons pu

modifier la perception de ces barres orientées en stimulant électriquement les

neurones de cette région. Ces résultats valident l’hypothèse que cette région

est le siège de la perception des structures visuelles.

1 Lobe temporal : la région du cerveau située derrière les tempes et qui est importante pour de

nombreuses fonctions cognitives, dont l’audition, le langage, la mémoire et la vision des formes complexes.

Neuronen in het achterste gedeelte van de temporale kwab1 van de

apenhersenen reageren wanneer de dieren georiënteerde lijnen bekijken. We

hebben nu de perceptie van georiënteerde lijnen kunnen veranderen door

middel van een lichte elektrische stimulering van de neuronen in dit gebied. Dus

concluderen we dat dit gebied causaal tussenkomt in de patroonperceptie. De temporale kwab is het deel van de hersenen gelegen aan beide zijkanten, ongeveer boven de oren. De temporale kwabben zijn belangrijk voor cognitieve functies: het gehoor, de taal, het geheugen en het zien van complexe vormen.

2

http://www.frontiersin.org/Community/WhosWhoActivity.aspx?sname=&UID=0

27

Implicit statistical learning and pupil size: an untold love story? Andrea Alamia1, Etienne Olivier1, Alexandre Zenon1

1. Université catholique de Louvain, Institute of Neuroscience, Bruxelles

L’une des fonctions centrales du cerveau consiste à détecter, sans que nous en

soyons alertés, des formes qui constituent notre environnement habituel. Dans

ce travail, nous avons mesuré les variations de diamètre de la pupille en

relation avec notre environnement habituel. Nous avons pu observer que si des

irrégularités environnementales se produisent, notre pupille se dilate et ce sans

que nous en soyons conscients. Mesurer la taille de la pupille constitue donc

une nouvelle méthode, qui n’est pas basée sur une mesure du comportement,

pour étudier l’apprentissage implicite de la structure environnementale.

Een van de centrale functies van de hersenen bestaat erin, zonder dat we er ons

van bewust zijn, de vormen te onderscheiden die onze gewone leefomgeving

uitmaken.

In dit werk hebben we de veranderingen in de diameter van de pupil gemeten,

in relatie tot onze leefomgeving. We konden vaststellen dat wanneer er zich

onregelmatigheden in de omgeving voordoen, de pupil vergroot, zonder dat we

er ons van bewust zijn.

Het meten van de grootte van de pupil vormt dus een nieuwe methode, die geen

gedrag meet, om de impliciete leerprocessen met betrekking tot de

omgevingsstructuur te bestuderen.

3 Neuromuscular transmission studied with SFEMG in migraine with

aura: phenotypic correlations in 93 patients. Ambrosini A.1, Di Lorenzo C.2, Di Clemente L.3, Bohotin V.4, Maertens de Noordhout A.5,

Schoenen J.6 1IRCCS Neuromed, Pozzilli (Isernia), Italy, 2Don Carlo Gnocchi Onlus Foundation, Italy, 3Dept Neuroscience, University “La Sapienza” of Rome, Rome, Italy, 4CH Louis Pasteur,

Chartres, France, 5University Dept Neurology, Citadelle Hospital, Liège, Belgium

6Headache Research Unit, University Dept Neurology, Citadelle Hospital, Liège, Belgium

Cette étude montre que certains migraineux souffrant du phénomène d’aura

(symptômes neurologiques se présentant avant la crise de migraine) présentent

des anormalités fonctionnelles inattendues à hauteur de la jonction entre un

neurone moteur et la fibre musculaire ( = jonction neuromusculaire). Cette

jonction permet au système nerveux central de donner des « ordres » aux

muscles. La signification exacte de ces anormalités n’est pas encore connue

mais il est probable que chez les migraineux elles sont la manifestation de

troubles généraux du métabolisme et de dysfonctionnements des canaux

ioniques.

Deze studie toont aan dat bepaalde migrainepatiënten die lijden aan het aura

fenomeen (neurologische symptomen die zich voordoen vóór de migraine

aanval) onverwachte afwijkingen van het functioneren vertonen ter hoogte van

de bewegingszenuw en het sperweefsel (neuromusculaire verbinding). Deze

verbinding laat het zenuwstelsel de spieren aansturen. De exacte betekenis van

deze abnormaliteiten is nog niet bekend, maar waarschijnlijk betreft het globale

stoornissen van het metabolisme en van de ionische kanalen bij migraine

patiënten.

4

28

Visual and Auditory Evoked Potentials in migraine: sensitivity and

specificity as diagnostic tools Ambrosini A.1, Kisialiou A.2, Finos L.3, Afra J.4, Coppola G.5,6, Di Clemente L.7, Iezzi E.1,

Magis D.8, Sandor P.S.9, Sasso D’Elia T.7,, Viganò A.7, Fataki M.8 , Pierelli F.1, Schoenen

J.8 1IRCCS Neuromed (Pozzilli, IS, Italy), 2 Univ of Glasgow (Glasgow, UK), 3Univ. of Padua

(Italy), 4National Inst. of Neurosurgery (Budapest, Hungary), 5IRCCS Bietti Found.

(Rome, Italy), 6Univ. “La Sapienza” (Latina, Italy), 7Univ. “La Sapienza” (Rome, Italy) 7Univ. of Liège (Belgium), 9Univ. of Zurich (Switzerland)

Il n’existe pas de tests instrumentaux permettant de diagnostiquer la migraine.

Le diagnostic de la migraine est établi uniquement cliniquement et sur base de

l’anamnèse (historique de la maladie). Cependant, au cours des dernières

décennies, des enregistrements électrophysiologiques ont permis aux

chercheurs de détecter chez des migraineux de subtiles anormalités dans la

façon dont les stimuli sont traités par le cerveau. L’étude avait pour but de

confirmer la possibilité d’utiliser ces enregistrements comme des tests

permettant de diagnostiquer la migraine. Elle a confirmé que ces

enregistrements constituent une technique suffisamment fiable pour être

utilisée dans ce but.

Er bestaan geen instrumentale testen die toelaten migraine te diagnosticeren.

Het stellen van de diagnose migraine gebeurt alleen door klinisch onderzoek en

op basis van de voorgeschiedenis van de ziekte. Niettemin werden in de loop

van de voorbije decennia elektrofysiologische registratie-technieken ontwikkeld

die onderzoekers toelaten bij migraine patiënten subtiele afwijkingen in de

wijze waarop stimuli door de hersenen verwerkt worden, vast te leggen.

Deze studie had tot doel te bevestigen dat dergelijke registraties kunnen

gebruikt worden bij het stellen van de diagnose migraine. Aangetoond werd dat

deze registraties een voldoende betrouwbare techniek zijn en kunnen gebruikt

worden.

5

Correlation between Habituation of Visual Evoked Potentials and Magnetophosphene thresholds in migraine Ambrosini A.1, Kisialiou A.2, Iezzi E.1, Perrotta A.1, Nardella A. 1, Berardelli A.1,3, Pierelli

F.1,3, Schoenen J.4 1IRCCS Neuromed (Pozzilli, IS, Italy), 2 Univ of Glasgow (Glasgow, UK), 3Univ. “La

Sapienza” (Rome, Italy), 4Univ. of Liège (Belgium), 7Univ. of Zurich (Switzerland)

Chez les migraineux on observe des phénomènes électrophysiologiques

anormaux. Les principaux sont de deux ordres : 1) une plus grande réactivité du

cortex (la partie externe périphérique du cerveau) à la stimulation

transcrânienne magnétique. En effet, contrairement aux sujets sains, les

migraineux voient plus facilement des « flashes » lorsque le cortex occipital (=

le cortex de la partie postérieure et inférieure médiane de la tête) subit une

stimulation directe. 2) une moins bonne capacité des migraineux à

« s’habituer » à une stimulation répétée : lorsqu’ils sont exposés à des stimuli

visuels monotones, la réactivité de leur cortex n’est pas réduite comme c’est le

cas chez des sujets sains. On considère généralement que ces phénomènes sont

la manifestation d’une « hyperexcitabilité » du cortex. Nous n’avons pas pu

établir un rapport entre ces deux phénomènes chez les mêmes patients. Par

conséquent, on peut conclure que les mécanismes à l’origine de ces

phénomènes ne sont pas identiques.

29

Bij migraine patiënten kunnen abnormale elektrofysiologische fenomenen

vastgesteld worden. Voornamelijk gaat het om twee categorieën:

1) een verhoogde reactiviteit van de cortex (het buitenste deel van de

hersenwand) bij magnetische stimulatie door de schedel heen. In tegenstelling

tot gezonde individuen zien migraine-lijders veel makkelijker flitsen wanneer de

achterhoofdhersenkwab rechtstreeks gestimuleerd wordt, en

2) een verlaagde aanpassing bij migraine lijders aan herhaalde stimuli:

wanneer zij blootgesteld worden aan monotone visuele stimuli, neemt de

reactiviteit van hun hersenschors niet in dezelfde mate af zoals bij gezonde

mensen het geval is.

Over het algemeen neemt men aan dat deze fenomenen uiting zijn van een

hyper prikkelbaarheid van de hersenschors. We slaagden er niet in, bij dezelfde

personen, een verband tussen deze twee fenomenen aan te tonen. We kunnen

bijgevolg besluiten dat de mechanismen die aan de basis liggen van deze

fenomenen niet identiek zijn.

6

Cingulate functional connectivity and emotional dysregulation in Major depressive Disorder Chris Baeken1, 2* 1 UGent, Belgium 2 VUB, Belgium

La dépression majeure est parmi les maladies cérébrales les plus fréquentes,

mais les dysfonctionnements cérébraux qui la provoquent et surtout ceux qui

rendent certains patients réfractaires aux traitements médicamenteux, ne sont

pas bien connus. Les techniques de neurostimulation non-invasives, comme la

stimulation magnétique transcrânienne, sont actuellement étudiées pour le

traitement des dépressions. Sur la plan physiopathologique, on suspecte qu’une

partie interne du cerveau qui se trouve dans le système limbique juste en-

dessous de la portion antérieure (le genou) du corps calleux, appelé le cortex

cingulaire subgénual, joue un rôle important dans la dépression. En utilisant la

résonance magnétique fonctionnelle, les auteurs ont trouvé des connexions

fonctionnelles anormales entre le cortex cingulaire subgénual et les autres aires

cérébrales chez les déprimés réfractaires aux traitements médicamenteux. La

connectivité de cette région avant traitement permettrait même de prédire

quels patients répondent à un traitement par stimulation magnétique

transcrânienne.

Majeure depressie behoort tot de meest voorkomende hersenaandoeningen,

maar de exacte disfuncties in de hersenen die depressie veroorzaken zijn nog

niet goed gekend en vooral de mechanismen van behandelingsresistente

depressies, waarbij patiënten niet reageren op medicamenteuze behandeling

zijn onbekend. Momenteel worden niet-invasieve hersenstimulatie technieken,

zoals de transcraniële magnetische stimulatie, onderzocht als mogelijke opties

voor behandeling van depressies. Men vermoedt dat een binnenste deel van het

brein in het limbische systeem, juist onder het genu (letterlijk: knie), zijnde de

voorzijde van het corpus callosum (hersenbalk), namelijk de subgenuale

cingulaire cortex anterior, een belangrijke rol speelt bij depressie. Door gebruik

te maken van functionele magnetische resonantietechnieken, hebben de

onderzoekers afwijkende functionele verbindingen ontdekt tussen de

subgenuale cingulaire cortex anterior en de andere hersengebieden bij

personen met behandelingsresistente depressies. De sterkte van de verbinding

in dit gebied voor het toedienen van de behandeling, was een voorspellende

factor voor de respons van de patiënten op de transcraniële magnetische

stimulatie.

30

7 Transcranial direct current stimulation in chronic migraine: a pilot

trial combining cathodal visual and anodal DLPFC stimulation. Roberta Baschi1*, Simona Liliana Sava1, Valeria La Salvia1, Victor De Pasqua1*, Jean

Schoenen1 and Delphine Magis1 1University of Liège, Belgium

Cette étude est née du besoin de trouver une solution pour le traitement de la

migraine chronique, qui est invalidante et affecte la qualité de vie du patient. La

migraine chronique réagit mal aux traitements antimigraineux et elle est

souvent associée à une dépression. La stimulation transcrânienne à courant

continu pourrait constituer un bon outil thérapeutique, à la fois sûr et efficace,

pour réduire la fréquence mensuelle des crises, l’acuité de la douleur et la prise

de médicaments. Elle pourrait donc, pour ces raisons, aider le patient à

retrouver une vie plus normale.

Deze studie ontstond vanuit de nood om een oplossing te vinden voor de

behandeling van chronische migraine, die leidt to invaliditeit en de kwaliteit van

leven van de patiënt aantast. Chronische migraine reageert slecht op

antimigraine behandelingen en gaat dikwijls gepaard met depressie.

Gelijkstroomstimulatie door de schedel heen zou een goed therapeutisch middel

kunnen zijn, efficiënt en nuttig, om de frequentie van de maandelijkse

aanvallen, de scherpte van de crisissen en de nood aan medicatie te

verminderen. Aldus zou de patiënt weer een normaal leven kunnen leiden.

8 Neurophysiological study of tDCS effects in healthy volunteers Roberta Baschi1*, Eleonora Vecchio1, Simona Liliana Sava1, Victor De Pasqua1, Jean

Schoenen1 and Delphine Magis1* 1University of Liège, Belgium

Cette étude a pour but d’évaluer l’efficacité, la tolérabilité et la sûreté du nouvel

appareil de stimulation transcrânienne à courant continu. Les volontaires sains

n’ont présenté aucun effet indésirable ni pendant ni après les séances de

stimulation effectuée avec un courant continu allant jusqu’à une intensité de

2 mA. Ces résultats valident l’utilisation de l’appareil pour le traitement de

différents sous-types de migraine résistant aux médicaments, comme la

migraine chronique.

Deze studie heeft tot doel een evaluatie te maken van de doeltreffendheid van,

de tolerantie aan en de veiligheid van een nieuw apparaat om

gelijkstroomstimuli te geven door de schedel. Gezonde vrijwilligers vertoonden

geen enkel ongewenst effect, noch tijdens, noch na de sessies van

gelijkstroomstimulatie door de schedel oplopende tot 2°mA.

Deze resultaten tonen aan dat dit apparaat kan gebruikt worden in de

behandeling van diverse vormen van medicatie-resistente migraine, zoals bv

chronische migraine.

9

Botulinum toxin for chronic migraine is efficacious and safe: the

Bruges experience.

Bruno A. Bergmans1*, Rose Bruffaerts2, 3, Marie-damienne Verhalle4, Kristof

Verhoeven1, Annelies Van Dycke1 and Olivier Deryck1 1 AZ St-Jan Brugge-Oostende AV, Campus Brugge, Neurology Department, Belgium

31

2 UZ Leuven, Neurology Department, Belgium

3 University of Leuven, Laboratory for Cognitive Neurology, Belgium

4 AZ St-Jan Brugge-Oostende AV, Campus Henri Serruys, Neurology Department, Belgium

Les récentes études cliniques portant sur les infiltrations de toxine botulique

ont montré leur rôle important dans le traitement de la migraine chronique.

Dans la pratique, les infiltrations de toxine botulique constituent un traitement

sûr et efficace de cette forme de maux de tête invalidante. Nous présentons les

résultats que nous avons obtenus chez un groupe de 22 patients et nous

examinons les caractéristiques susceptibles de contribuer à la réussite du

traitement.

In recente grote klinische studies hebben infiltraties met botuline toxine een

belangrijke plaats veroverd in de behandeling van chronische migraine. Botuline

toxine infiltraties zijn in de praktijk een veilige en effectieve behandeling voor

deze invaliderende vorm van hoofdpijn. Wij stellen onze resultaten voor in een

cohorte van 22 patiënten en onderzoeken welke karakteristieken bijdragen tot

een succesvolle behandeling.

10 The role of selective attention in the Gratton effect" Bombeke, Duthoo, Schevernels, Notebaert, & Boehler

Universiteit Gent, Belgium

Lorsqu’on conduit une voiture, il faut faire attention à une foule de choses. Il

faut se concentrer sur la route, sur le reste de la circulation et sur la

signalisation routière tout en ignorant les panneaux publicitaires et la musique

diffusée par l’autoradio. Notre étude utilise des tâches et des instruments

informatiques simplifiés pour enregistrer l’activité cérébrale dans le but de

comprendre comment le cerveau gère l’organisation et la maîtrise de tous ces

processus. Lorsque nous aurons compris comment fonctionne un cerveau sain,

nous pourrons chercher ce qui se déroule anormalement dans des pathologies

telles que la maladie de Parkinson.

Wanneer iemand een voertuig bestuurt, moet hij/zij tal van zaken in de gaten

houden. Men moet zich op de weg concentreren, op het andere verkeer en op de

verkeersborden, en terzelfdertijd zich niet laten afleiden door publiciteitsborden

en de muziek die uit de autoradio weerklinkt.

Onze studie maakt gebruik van opdrachten en gesimplificeerde IT instrumenten

om de hersenactiviteit te registreren teneinde te begrijpen hoe de hersenen dit

aanpakken en er de complexiteit ervan beheersen.

Wanneer we zullen begrijpen hoe een gezond brein werkt, zullen we kunnen op

zoek gaan naar wat verkeerd loopt bij ziekten als bv Parkinson.

11

Attend to the left, attend to the right: How to modulate voluntary orienting of attention Mario Bonato1, Lara Bardi1, Michael Andres12, Matteo Lisi3, Sara Pegoraro4,

Gilles Pourtois4, Wim Fias1

1 Department of Experimental Psychology, Ghent University, Belgium

2 Université catholique de Louvain, Belgium

3 Institute of Neuroscience and Cognition, University Paris-Descartes, Paris, France

4 Department of General Psychology, University of Padova, Italy

5 Department of Experimental Clinical and Health Psychology, Ghent University, Belgium

32

Il est extrêmement important de comprendre les paramètres qui influencent la

façon dont le sujet oriente son attention dans l’espace. Du point de vue clinique,

ils nous permettent de mieux comprendre comment aider les patients ayant

souffert d’une attaque d’apoplexie et n’arrivant plus à situer l’endroit d’où

provient un stimulus. Du point de vue méthodologique, la connaissance de ces

paramètres permet de mettre au point des méthodes d’imagerie cérébrale

adaptées.

Het is uiterst belangrijk inzicht te krijgen in de parameters die van invloed zijn

op de manier waarop iemand zijn aandacht ruimtelijk oriënteert. Vanuit klinisch

oogpunt laten zij ons toe een beter inzicht te krijgen hoe hulp te bieden aan

patiënten die slachtoffer waren van een beroerte en niet meer in staat blijken

aan te duiden waar een stimulus vandaan komt. Vanuit methodologisch

oogpunt, laat de kennis van deze parameters toe aangepaste vormen van

neurologische beeldvorming op punt te stellen.

12

Dual-task method unveils the presence of hemispatial neglect after several years from stroke Mario Bonato, Department of Experimental Psychology, Ghent University, Belgium

Nous avons conçu une nouvelle méthode informatisée pour diagnostiquer les

troubles de la perception spatiale (appelés négligence) qui peuvent apparaître

après une attaque d’apoplexie. Les sujets souffrant de négligence grave ne sont

plus capables de voir ce qui se passe d’un côté de l’espace (à leur gauche ou à

leur droite, p.ex.) et ils se heurtent continuellement à des objets. Mais chez

certains sujets, la négligence se manifeste par des symptômes beaucoup plus

nuancés qui peuvent être mesurés par notre méthode avec grande précision et

sur un long intervalle de temps. Cette nouvelle méthode en permettant

d’identifier une négligence non diagnostiquée a un grand impact sociétal. En

effet, une telle « négligence » constitue un véritable danger pour la sécurité du

patient (quand il traverse la rue, p.ex.) ou celle d’autres personnes (lorsque le

patient conduit une voiture, p.ex.). En outre, la négligence non diagnostiquée

empêche le patient de bénéficier d’une rééducation spécifique.

Wij ontwierpen een nieuwe IT-methode om de diagnose te stellen van

stoornissen in de ruimtelijke ervaring (ruimtelijke verwaarlozing genoemd) die

na een beroerte kunnen voorkomen. De patiënten die lijden aan een ernstige

verwaarlozing zijn niet langer in staat om te zien wat gebeurt aan één kant (aan

hun linker- of rechterzijde) en zij lopen voortdurend tegen voorwerpen aan.

Maar bij bepaalde patiënten treedt deze verwaarlozing veel minder op, waarbij

de symptomen veel genuanceerder zijn en alleen met onze methode

nauwkeurig over een langer tijdsverloop te meten zijn

Deze nieuwe methode om een niet gediagnosticeerde verwaarlozing te meten

heeft een belangrijk maatschappelijke impact.

Immers, deze verwaarlozing vormt een ernstige bedreiging voor de veiligheid

van de patiënt (bvb wanneer die een straat oversteekt) of van andere personen

(bvb wanneer de patiënt een wagen bestuurt).

Daarenboven verhindert de verwaarlozing die niet gediagnosticeerd werd de

specifieke rehabilitatie van de patiënt.

13 Cortical excitability dynamics during extended wakefulness set

PVT performance

33

Chloé P. Borsu1*, Giulia Gaggioni1, Julien Q. Ly1, Soterios N. Papachilleos1, Alexandre

Brzozowski1, Mario Rosanova2, Simone Sarasso2, Simon Archer3, Derk-Jan Dijk3,

Christophe Phillips1, Pierre Maquet1, Marcello Massimini2, Sarah L. Chellappa1 and Gilles

Vandewalle1

1Cyclotron Research Centre, University of Liège, Belgium 2Department of Clinical Sciences Luigi Sacco, University of Milano, Italy 3Surrey Sleep Research Centre, University of Surrey, United Kingdom

L’état de veille et la vigilance sont régulés par une interaction subtile entre

notre horloge biologique et notre besoin de sommeil. Mais les mécanismes du

cerveau qui sont à la base de cette double régulation sont à peine compris,

surtout en ce qui concerne l’activité neuronale. Pour étudier la relation entre

une tâche accomplie par un sujet à l’état de veille et la réactivité des neurones

corticaux humains chez le même sujet en manque de sommeil, nous avons

utilisé une méthode neuve qui combine la stimulation transcrânienne

magnétique (TMS) et l’électroencéphalographie (EEG) appelée TMS/EEG. Les

résultats montrent que la réactivité corticale évolue non seulement avec le

besoin de sommeil mais aussi avec l’état de l’horloge biologique. Ils suggèrent

également que les changements de réactivité neuronale induisent des variations

au niveau de la vigilance.

De toestand van waken en de waakzaamheid worden gereguleerd door een

subtiele interactie tussen onze biologische klok en onze nood aan slaap. Maar

we begrijpen weinig van de hersenmechanismen die aan de basis liggen van

deze dubbele regulatie, vooral inzake neuronale activiteit.

Om onderzoek te doen naar de verhouding tussen een taak die volbracht werd

door een wakkere patiënt en de reactiviteit van de neuronen in de hersenschors

bij dezelfde patiënt in slaaptekort, hebben we gebruik gemaakt van een nieuwe

methode die een combinatie is van magnetische stimulatie door de schedel

(TMS) en elektro-encefalografie (EEG). We noemen deze methode TMS/EEG.

De resultaten tonen aan dat reactiviteit in de hersenschors evolueert, niet allen

op basis van de nood aan slaap maar ook op basis van de biologische klok.

Er zou ook blijken dat veranderingen in de neuronale reactiviteit leiden tot

wijzigingen in de waakzaamheid.

14

A New Murine Model of Osmotic Demyelination Syndrome Joanna Bouchat

Université de Namur

Ce projet de recherche vise à recréer chez la souris les symptômes

neurologiques et les caractéristiques histopathologiques du syndrome de

démyélinisation osmotique (trouble neurologique pouvant survenir lors d'une

correction trop rapide d'une hyponatrémie sévère (inférieure à 110-115

mmol/l). Ce modèle animal pourrait nous apporter des renseignements quant

aux mécanismes moléculaires et cellulaires impliqués dans ce syndrome, ainsi

que sur les voies thérapeutiques à cibler. Les souris, incluses dans le protocole

expérimental, montrent des régions cérébrales démyélinisées, tel qu’observé

chez les patients.

Dit onderzoeksproject is erop gericht om bij muizen de neurologische

symptomen en de histopathologische (na biopsie) kenmerken van osmotische

demyelinisatie (verlies van myeline, de stof die als een isolerende laag om veel

zenuwvezels aanwezig is en die de geleiding van impulsen door die

zenuwvezels versnelt) herop te wekken. Deze dierproef zou informatie kunnen

geven over moleculaire en cellulaire mechanismen binnen dit syndroom, en de

http://dictionnaire.doctissimo.fr/definition-hyponatremie-severe.htm

http://nl.wikipedia.org/wiki/Myeline

http://nl.wikipedia.org/wiki/Zenuw

34

weg kunnen openen naar behandeling van MS patiënten. Bij de muizen, die in

dit experiment gebruikt werden, konden dezelfde gedemyeliniseerde

hersenzones teruggevonden worden als bij mensen-onderzoek.

15 Lexical and semantic retrieval for concrete entities following right

occipitotemporal lesions Rose Bruffaerts1, 2*, An-Sofie De Weer1, Gerrit Storms3, Vincent Thijs2, Stefan Sunaert4

and Rik Vandenberghe1, 2 1 KU Leuven, Laboratory for Cognitive Neurology, Belgium

2 UH Leuven, Neurology Department, Belgium

3 KU Leuven, Laboratory of Experimental Psychology, Belgium

4 UH Leuven, Radiology Department, Belgium

Taalproblemen komen vaak voor na beroertes in de linker hersenhelft. We

onderzochten of hersenletsels in de rechter slaapkwab ook taalproblemen

kunnen veroorzaken. Zeven patiënten met een hersenletsel ondergingen voor

deze studie uitgebreide taaltesten. Drie van hen hadden moeite met het

benoemen van figuren. Verhoogde aandacht voor mogelijke taalproblemen bij

patiënten met een rechtszijdig hersenletsel kan de revalidatie van deze

patiënten ten goede komen.

Des difficultés de langage surgissent fréquemment après une attaque

d’apoplexie dans l’hémisphère cérébral gauche. Nous avons étudié si des

lésions survenant dans l’hémisphère droit pouvaient également causer ces

difficultés. Nous avons fait passer des tests de langue approfondis à sept

patients souffrant d’une lésion cérébrale droite. Trois patients ont eu des

difficultés pour trouver le mot recherché. Ces résultats suggèrent qu’il faudrait

accorder davantage d’attention à d’éventuels problèmes de langage chez les

patients atteints d’une lésion cérébrale droite. Cette attention accrue peut

conduire à une revalidation adaptée et plus efficace.

16

Neuropeptide FF decreases cortical and amygdala excitability via NPFF1 and/or NPFF2 receptors Ine Buffel1, J. Portelli1,2, R. Raedt1, V. De Herdt1, W. Wadman3, F. Bihel4, M. Schmitt4, K.

Vonck1, J-J. Bourguinon4, F. Simonin5, I. Smolders2, P. Boon1, A. Meur

1 Laboratory for Clinical and Experimental Neurophysiology, Neurobiology and

Neuropsychology, University Ghent. 2 Center for Neuroscience, Department of Pharmaceutical Chemistry, Drug Analysis &

Drug Information, Vrije Universiteit Brussel. 3 Swammerdam Institute of Life Science, University of Amsterdam, The Netherlands. 4 Laboratoire d’Innovation Thérapeutique, CNRS, Université de Strasbourg, France. 5 Institut de Recherche de l’ESBS, CNRS, Université de Strasbourg, France

Inzake epilepsie, moeten voor patiënten die thans niet reageren op de

voorhanden zijnde medicatie, krampstillende behandelingen op punt gezet.

Neuropeptiden (materie die afgescheiden wordt door neuronen en die de

activiteit van groepen neuronen regelen) vormen beloftevolle

onderzoeksdoelstellingen, recent werd aangetoond dat het neuropeptide FF

(NPFF) een rol speelt bij epilepsie.

Om meer diepgaand het potentieel als nieuw therapeutisch middel te

onderzoeken, hebben wij bij twee modellen van epilepsie bij ratten, onderzoek

35

gedaan naar de effecten van liganden (een molecuul of een ion dat een vrij

elektronenpaar heeft) op de NFPP.

Wij tonen hier aan dat deze twee dierlijke modellen kunnen gebruikt worden

om krampstillende werking van anti-epileptische medicatie te voorspellen.

En matière d’épilepsie, des traitements antispasmodiques ayant d’autres

mécanismes d’action doivent être mis au point pour les patients insensibles aux

médicaments actuellement disponibles. Les neuropeptides (substances

secrétées par les neurones et régulant l’activité de groupes de neurones) sont

des cibles prometteuses et, récemment, il a été montré que le neuropeptide FF

(NPFF) jouait un rôle dans l’épilepsie. Pour explorer plus en profondeur son

potentiel en tant que nouveau traitement, nous avons étudié chez deux modèles

d’épilepsie du rat les effets de ligands au récepteur NPFF. Nous montrons ici

que ces deux modèles animaux peuvent être utilisés pour prédire l’activité

antispasmodique des médicaments ayant un pouvoir antiépileptique.

17

Near-death experiences in patients with locked-in syndrome Vanessa Charland-Verville

Université de Liège

À l'heure actuelle, il n'existe pas encore de modèle explicatif satisfaisant pour

rendre pleinement compte de la richesse des phénomènes qui se produisent

pendant les expériences de mort imminente suite à une lésion cérébrale sévère.

La population particulière de patients atteints de locked-in syndrome offre une

occasion unique d'étudier les expériences de mort imminente suite à des lésions

cérébrales infratentorielles ( = situées sous la tente du cervelet).

Op dit moment bestaat er geen bevredigend verklarend model om zich volledig

rekenschap te geven van de rijkdom aan fenomenen die zich voordoen tijdens

bijna-doodervaringen ten gevolge van een ernstig hersenletsel. De particuliere

groep patiënten, getroffen door een locked-in syndroom bieden een unieke

gelegenheid om inzicht te krijgen in de bijna-doodervaring ten gevolge van

infratentorieel hersenletsel (gesitueerd in de tent van de kleine hersenen).

18 Prior light history impacts on higher order cognitive brain function

Sarah L. Chellappa1, Julien Q. M. Ly1, Christelle Meyer1, Evelyne Balteau1, Christian

Degueldre 1, Andre Luxen1, Pierre Maquet1, Christophe Phillips1, Howard M. Cooper2#,

Gilles Vandewalle1# 1 Cyclotron Research Center, University of Liège, Liège, Belgium 2 Department of Chronobiology, INSERM Stem Cell and Brain Research Institute, Bron,

France

La lumière joue un rôle très important pour nous permettre de rester vigilants

et d’acquérir des connaissances. C’est en effet grâce à la lumière que nous

pouvons améliorer nos performances et que nous pouvons lutter contre les

effets négatifs de la somnolence, même de jour. Les chercheurs ont démontré

qu’une exposition préalable à la lumière orange (plus grande longueur d’onde)

avant une exposition à la lumière bleue (plus courte longueur d’onde)

permettait d’améliorer l’impact de la lumière sur l’exécution d’une tâche

cognitive. Ces résultats soulignent l’importance de la lumière dans

l’apprentissage humain et prouvent que la mélanopsine (un pigment

photosensible dans la rétine) joue un rôle dans l’acquisition des connaissances.

Ce photopigment découvert récemment pourrait être à l’origine d’une

http://nl.wikipedia.org/wiki/Molecuul

http://nl.wikipedia.org/wiki/Ion_%28deeltje%29

http://nl.wikipedia.org/wiki/Vrij_elektronenpaar

http://nl.wikipedia.org/wiki/Vrij_elektronenpaar

36

« mémoire photique » (sensible à la lumière) qui nous aiderait à apprendre. Ces

résultats permettent d’envisager la possibilité d’intégrer une exposition à la

lumière afin d’optimaliser l’acquisition des connaissances dans des conditions

réelles.

Het daglicht levert een belangrijke bijdrage aan onze bekwaamheid om wakker

te blijven en kennis op te doen. Het is inderdaad dank zij het licht dat wij in

staat zijn beter te presteren en dat wij kunnen vechten tegen de negatieve

effecten van slaperigheid, zelfs overdag.

De onderzoekers hebben aangetoond dat een voorafgaande blootstelling aan

oranje licht (met een grotere golflengte) gevolgd door een blootstelling aan

blauw licht (met een kortere golflengte) leidt tot een grotere impact van licht

op het uitvoeren van een cognitieve taak.

Deze resultaten onderlijnen het belang van licht op het menselijk leervermogen

en bewijzen dat melanopsine (een lichtgevoelig fotopigment in het netvlies)

een rol speelt bij kennisverwerving.

Dit onlangs ontdekt fotopigment zou aan de basis kunnen liggen van een

“fotisch geheugen”, (lichtgevoelig) dat ons zou helpen bij het leren. De

resultaten geven vooruitzicht op de eventuele integratie van blootstelling aan

licht om kennisverwerving te optimaliseren.

19 Review of confounding effects on perfusion measurements Patricia CLEMENT

UGent

L’IRM (Imagerie par Résonnance Magnétique) appliquée avec une perfusion

quantitative et avec la reconnaissance de motifs réalisée par la technique ASL

(Arterial Spin Labelling = image réalisée sans injection de produit de contraste)

constitue une nouvelle approche pour l’étude du vieillissement normal et pour

les maladies neurologiques et psychiatriques telles que la maladie d’Alzheimer.

Cette approche est cependant grandement biaisée par différents facteurs de

confusion techniques et physiologiques. Pour pouvoir établir des comparaisons

quantitatives entre différents sujets, il est crucial de comprendre et de

standardiser ces facteurs. L’étude fournit un résumé des facteurs et effets chez

des patients individuels qui contribuent à biaiser les résultats d’imagerie et

propose un projet de procédure standard pour tenir compte de ces effets.

MRI (magnetic resonance imaging/beeldvorming met magnetische resonantie)

toegepast met een kwantitatief infuus en waarbij motieven herkend worden

door de ASL techniek (Arteral Spin Labelling= beeld dat gemaakt wordt zonder

contrastvloeistof in te spuiten) vormt een nieuwe aanpak in de studie van het

normale verouderingsproces, maar ook van ziektes als Alzheimer en van

psychiatrische aandoeningen.

Deze benadering bevat echter belangrijke vertekeningen veroorzaakt door

technische en fysiologische factoren die verwarrend werken.. Om kwantitatieve

vergelijkingen te kunnen maken tussen diverse patiënten, is het noodzakelijk

deze factoren te begrijpen en te registreren. De studie maakt een oplijsting bij

individuele patiënten van deze factoren en effecten die aan de basis van de

vertekening liggen, een stelt een standaardprocedure voor hoe met deze

vertekening rekening te houden.

20 The neural bases of proactive and reactive control processes in

normal aging" (Manard et al.)

37

Fabienne Collette

Cette étude avait pour but de déterminer si le vieillissement est susceptible

d’influencer diverses formes de contrôle cognitif. Dans ce but, les substrats

neuronaux (les unités fonctionnelles du système nerveux central) intervenant

dans diverses formes de contrôle cognitif qui sollicitent un grand nombre

d’aptitudes ont été étudiés chez des sujets plus âgés et sains. Comme prévu,

nous avons observé des difficultés dans le groupe plus âgé. Mais nous avons

également observé une activité accrue dans certaines zones cérébrales

frontales. Cette activité suggère l’existence de processus compensatoires qui

pourraient être utilisés pour neutraliser les effets nuisibles du vieillissement sur

la cognition.

Deze studie had tot doel vast te stellen of veroudering van invloed is op diverse

cognitieve controle vormen. Met dit doel voor ogen werden neuronale

substraten (functionele eenheden van het centrale zenuwstelsel) bestudeerd,

die optreden bij veel vormen van cognitieve controle, die heel wat vaardigheid

vereisen, bij gezonde oudere volwassenen. We stelden eveneens een verhoogde

activiteit vast in bepaalde frontale hersenzones. Deze activiteit laat

veronderstellen dat er compensatie mechanismen bestaan, die nuttig zouden

kunnen zijn bij het neutraliseren van schadelijke effecten betreffende cognitie

bij veroudering.

21

Automatic artifact detection for whole-night polysomnographic sleep recordings. Dorothée Coppieters ‘t Wallant, Sarah L. Chellappa, Giulia Gaggioni, Mathieu Jaspar,

Christelle Meyer, Vincenzo Muto, Gilles Vandewalle, Pierre Maquet, Christophe Phillips

Les artefacts dans les tracés d’électroencéphalogrammes (EEG) sont les

activités visibles sur les tracés mais d’origine extérieure au cerveau. Leur

détection, étape préliminaire indispensable pour analyser le sommeil à partir de

tracés EEG, demande un temps considérable aux experts et reflète une grande

subjectivité de la part de ceux-ci.

Aujourd’hui nous avons validé, avec l’aide de six experts du sommeil, un outil

d’automatisation de la détection des artefacts. Il permettra une analyse plus

robuste en des temps réduits. Cet outil sera prochainement incorporé au logiciel

Fasst distribué gratuitement sur internet.

Artefacten in de elektro-encefalografische grafieken (EEG) zijn de zichtbare

activiteiten op de grafieken waarvan de oorsprong zich buiten de hersenen

bevindt.

De opsporing ervan, noodzakelijke voorafgaande voorwaarde om de slaap te

analyseren op basis van EEG trajecten, vergt veel tijd voor de experten en is

onderhevig aan een grote subjectiviteit.

Nu beschikken we over een instrument, ontwikkeld in samenwerking met 6

slaapexperten, dat toelaat om een automatische validering uit te voeren. Het zal

ons toelaten stevigere analyses in minder tijd uit te voeren.

Het instrument wordt binnenkort toegevoegd aan het softwarepakket Fasst,

gratis beschikbaar op het internet.

22

Primary motor cortex mapping in brain-lesioned patients using MEG resting-state functional connectivity

38

Nicolas Coquelet1*, Vincent Wens1, Mathieu Bourguignon1, 2, Evelien Carrette3, Marc

Op De Beeck1, Brice Marty1, Patrick Van Bogaert1, Serge Goldman1 and Xavier De

Tiège1 1 Université Libre de Bruxelles, Belgium 2 Aalto University School of Science, Finland 3 Ghent University, Belgium

La localisation anatomique précise du cortex moteur primaire est indispensable

avant certaines interventions chirurgicales chez des patients présentant des

lésions cérébrales, car une lésion de cette région entraînerait

immanquablement une hémiplégie. Elle peut être réalisée par résonance

magnétique nucléaire fonctionnelle, mais ceci nécessite notamment la

collaboration du patient qui doit effectuer volontairement un mouvement. Dans

cette étude, les auteurs montrent que l’enregistrement au repos de la

connectivité entre les aires motrices cérébrales par magnétoencéphalographie

est une technique alternative fiable pour identifier le cortex moteur primaire.

De exacte anatomische lokalisatie van de primaire motorische schors is

essentieel bij bepaalde chirurgische interventies waarbij de patiënt

hersenbeschadigingen vertoont, omdat een beschadiging in dit gebied

onvermijdelijk tot een hemiplegie leidt (halfzijdse verlamming). Deze lokalisatie

kan gebeuren via functionele nucleaire magnetische resonantie, maar hierbij is

de medewerking van de patiënt vereist die bewust een beweging moet

uitvoeren. In deze studie tonen de auteurs aan dat de registratie van de

connectiviteit tussen de bewegingscentra in de hersenen via een magneto-

encefalogram (M.E.G.) een alternatieve techniek is om de primaire motorische

schors in kaart te brengen.

23

Direct electrophysiological registration of phonological and

semantic perception in the human subthalamic nucleus Miet De Letter1, 2*, Annelies Aerts1, Sarah Vanhoutte1, John Van Borsel1, 3, Robrecht

Raedt1, Leen De Taeye1, Pieter Van Mierlo1, Paul Boon1, 2, Dirk Van Roost1, 2 and

Patrick Santens1, 2 1 Ghent University, Belgium 2 Ghent University Hospital, Belgium 3 Universidada Veiga de Almeida, Brazil

La perception verbale est assuré par un circuit nerveux cortico-sous-cortical.

Dans cette étude les chercheurs étudient le rôle joué par le noyau sous-

thalamique dans la perception phonologique et sémantique chez des patients

parkinsoniens porteurs d’électrodes implantées dans ce noyau. Les résultats

montrent que le noyau sous-thalamique intervient dans les stades très précoces

de ces fonctions de compréhension verbale, avant que le cortex cérébral ne soit

activé.

De taalverwerking wordt geregeld in de corticale- en subcorticale

hersengebieden. In deze studie hebben de onderzoeker onderzocht welke rol de

nucleus subthalamicus (hersenkern van het centrale zenuwstelsel gelegen

onder de thalamus) speelt bij het horen en begrijpen van klanken en woorden

bij patiënten met Parkinson, waarbij een elektrode ingeplant was in deze kern.

De resultaten tonen aan dat de nucleus subthalamicus geactiveerd wordt in de

zeer vroege stadia van deze functies van verbaal begrijpen, zelfs voordat de

hersenschors geactiveerd wordt.

24

39

Preserved attention allocation but impaired emotion regulation in

epilepsy with comorbid negative affect: electrophysiological time course Leen De Taeye1*, Gilles Pourtois2, Alfred Meurs1, Paul Boon1, Kristl Vonck1, Evelien

Carrette1 and Robrecht Raedt1

1Neurology, Ghent University, Belgium 2Experimental Clinical and Health Psychology, Belgium

Maints épileptiques souffrent aussi de troubles émotionnels. Nous avons étudié

le tracé d’ondes cérébrales (enregistrement des potentiels évoqués ou ERPs –

Event Related Potentials) enregistré pendant une tâche de contrôle émotionnel.

L’étude a montré que chez des épileptiques émotionnellement perturbés, les

ondes cérébrales sont normales pendant la première phase de contrôle

émotionnel, mais qu’elles sont significativement différentes durant les phases

de contrôle ultérieures. Une meilleure compréhension des facteurs de

perturbation du contrôle émotionnel contribuera à améliorer le diagnostic, le

traitement et la prévention des troubles émotionnels chez des épileptiques.

Veel epilepsie patiënten hebben ook last van een negatieve stemming. Deze

studie onderzocht het patroon van de hersengolven (ERPs) tijdens een emotie

controle taak. Dit onderzoek toont aan dat epilepsie patiënten met een

negatieve stemming normale hersengolven hebben tijdens de vroege

verwerking van emotionele stimuli, maar significant verschillende hersengolven

vertonen tijdens latere stadia van emotie regulatie. Wanneer we deze emotie

regulatie verstoring beter begrijpen, kan dit bijdragen tot verbetering van de

diagnose, behandeling en preventie van stemmingsstoornissen bij patiënten

met epilepsie.

25

Early intervention for cognitive decline Eline Dekens1, 2, 3*, Marijke Miatton1, 2, 3, Anne Sieben2, Patrick Santens1, 2 and Paul Boon1,

2, 3

1Ghent University, Belgium 2University Hospital Ghent, Belgium 3Laboratory for Clinical and Experimental Neurophysiology, Neurobiology and

Neuropsychology, Belgium

Les patients qui souffrent d’un trouble cognitif léger (MCI – Mild Cognitive

Impairment) courent un grand risque de devenir déments. Pour éviter ce

développement néfaste, on leur administre des inhibiteurs de

l’acétylcholinestérase (une enzyme impliquée dans ces troubles). Ces

médicaments améliorent les fonctions cognitives mais leur effet est modeste et

passager. Il faut donc trouver de nouvelles façons d’intervenir aux stades

précoces de la maladie. Dans cette étude pilote, trois patients souffrant de MCI

ont bénéficié pendant huit semaines d’un entraînement cognitif basé sur des

techniques mnémoniques internes et externes. Chez tous les sujets on a

observé une amélioration du rappel libre et de la mémoire subjective. Ces

résultats confirment que l’entraînement cognitif est capable d’améliorer la

mémoire et que cette technique devrait être étudiée plus à fond en tant que

méthode d’intervention à un stade précoce.

Patiënten die lijden aan een lichte cognitie stoornis (MCI – Mild cognitive

Impairment) lopen een groot risico om dement te worden. Om deze slechte

ontwikkeling tegen te gaan, dient men acethylcholinesterase (een enzym) toe.

Deze medicatie verbetert de cognitieve functies maar het effect is bescheiden

en van voorbijgaande aard. Er moet dus gezocht worden naar nieuwe

40

interventievormen in een vroeg stadium van de ziekte.

In deze pilootstudie kregen drie patiënten, die leden aan MCI, gedurende acht

weken cognitieve training gebaseerd op interne en externe geheugen

technieken. Bij allen werd verbetering vastgesteld van de free recall

(ongeordend weergeven van items die kort ervoor getoond werden) en van het

subjectief geheugen. Deze resultaten bevestigen dat cognitieve training in staat

is het geheugen te verbeteren en dat deze techniek diepgaander dient

onderzocht te worden als mogelijke interventiemethode in een vroeg stadium.

26

Action hypersensitivity: Disturbed self-other integration in schizophrenia Javier De La Asuncion1, Jean-Philippe van Dijck1, 2*, Manuel Morrens1, Bernard Sabbe1

and Ellen De Bruijn1 1Collaborative Antwerp Psychiatric Research Institute (CAPRI), University of Antwerp,

Belgium 2Experimental Psychology, Ghent University, Belgium

Op dit moment zijn we het erover eens dat sociaal-cognitieve beperkingen een

enorme impact hebben op de levenskwaliteit van schizofreniepatiënten. Via dit

onderzoek proberen we een beter inzicht te krijgen in bepaalde basisprocessen

van het sociaal-cognitief functioneren van deze mensen en tonen we aan dat zij

moeite hebben met rekening houden met handelingen van anderen. Door een

beter inzicht te krijgen in deze problematiek kan men in de toekomst meer

doelgerichte therapieprogramma’s ontwikkelen die complementair zijn aan de

huidige behandelingen, die vooral gericht zijn op het verminderen van positieve

en negatieve symptomen (zoals bv. wanen, hallucinaties en ongevoeligheid

voor aangename ervaringen).

Selon le consensus actuel, le déficit sociocognitif dont souffrent les

schizophrènes a un impact considérable sur leur qualité de vie. Cette étude a

pour but de mieux comprendre certains des processus qui sous-tendent le

fonctionnement sociocognitif du schizophrénique et démontre que le

schizophrène éprouve des difficultés à situer correctement les actes d’autrui.

Une meilleure compréhension de cette problématique permettra de développer

des programmes thérapeutiques mieux ciblés et compléter les traitements

actuels qui ont pour but de réduire les symptômes positifs et négatifs (comme

les idées fausses, les hallucinations et l’insensibilité au plaisir (anhédonie).

27 Exploration of unitization processes in episodic memory in

Alzheimer's disease Emma Delhaye, Eric Salmon, & Christine Bastin

Cyclotron Research Center, University of Liège, Belgium

Cette étude met en évidence l’influence de difficultés perceptives sur le

fonctionnement de la mémoire chez des patients Alzheimer. Pour la pratique

clinique, elle souligne l’importance du choix du matériel à utiliser pour évaluer

la mémoire de ces patients dans le but d’obtenir des informations visuelles.

L’utilisation d’un matériel visuel nécessitant une représentation cohérente des

détails pourrait mettre ces patients particulièrement en difficulté.

Deze studie toont de invloed van een gebrekkige werking van de zintuigen op

het geheugen bij Alzheimerpatiënten.

41

Voor de klinische praktijk blijkt dat bij de evaluatie van het geheugen de keuze

van het testmateriaal om het zien te meten, belangrijk is. Het gebruik van

materiaal dat een tot in detail coherente voorstelling inhoudt, zou voor deze

patiënten bijzonder moeilijk zijn.

28 Audio-visual crossmodal fMRI connectivity differentiates single patients with disorders of consciousness

Athena Demertzi1*, Georgrios Antonopoulos1, Henning U. Voss2, Julia S. Crone3, 4, 5,

Nicholas D. Schiff6, 7, Martin Kronbichler3, 4, Eugen Trinka5, Carlo De Los Angeles8,

Francisco Gomez9, Mohammed A. Bahri10, Lizette Heine1, Luaba Tshibanda11, Vanessa

Charland-Verville1, Susan Whitfield-Gabrieli8 and Steven Laureys1

1 University of Liège, Cyclotron Research Center & CHU Neurology Department, Belgium

2 Weill Cornell Medical College, Department of Radiology and Citigroup Biomedical

Imaging Center, USA

3 University of Salzburg, Department of Psychology and Centre for Neurocognitive

Research, Austria

4 Christian-Doppler-Clinic, Paracelsus Private Medical University, Neuroscience Institute

and Centre for Neurocognitive Research, Austria

5 Christian-Doppler-Klinik, Paracelsus Private Medical University, Department of

Neurology, Austria

6 Weill Cornell Graduate School of Medical Sciences, Department of Neuroscience, USA

7 Weill Cornell Medical College, Department of Neurology and Neuroscience, USA

8 MIT, Martinos Imaging Center at McGovern Institute for Brain Research, USA

9 Universidad Central de Colombia, Computer Science Department, Colombia

10 University of Liège, Cyclotron Research Center, Belgium

11 CHU University Hospital, Department of Radiology, Belgium

Ce travail montre que la mesure de l’activité cérébrale de patients souffrant de

traumatismes cérébraux sévères et inconscients permet de les distinguer en

deux catégories. La mesure est basée sur la capacité à intégrer des

informations visuelles et auditives et ceci sans stimulation extérieure.

Ce résultat permet un diagnostic plus aisé de l’état de conscience de ces

patients sans intervention du clinicien et/ou l’utilisation d’instruments

sophistiqués.

Dit werk toont aan dat het meten van hersenactiviteit bij patiënten die lijden

aan ernstige hersentrauma’s en buiten bewustzijn zijn, toelaat hen op te delen

in twee categorieën.

De meting is gebaseerd op de bekwaamheid om visuele en auditieve informatie

te integreren zonder externe stimulering. Deze bevinding laat toe de

bewustzijnstoestand beter te diagnosticeren, zonder dat een clinicus moet

tussenkomen, en zonder gebruik van gesofisticeerde instrumenten.

29 The subjective experience of response conflict: A study on the

neural timecourse of metacognition

Kobe Desender1*, Filip Van Opstal2 and Eva Van Den Bussche1 1 Free University Brussels, Belgium 2 Université Libre de Bruxelles, Belgium

En psychologie, la métacognition est la « cognition sur la cognition »,

autrement dit, la métacognition consiste à avoir une activité mentale sur ses

propres processus mentaux, c'est-à-dire « penser sur ses propres pensées ». Ce

phénomène est étudié dans ce travail en enregistrant les activités

http://www.frontiersin.org/people/FranciscoGomez/39145

http://www.frontiersin.org/people/KobeDesender/45226

http://www.frontiersin.org/people/FilipVan_Opstal/34112


42

électroencéphalographiques cérébrales chez des sujets sains en leur faisant

effectuer des tâches réalisables ou impossibles à achever. Les résultats

montrent que c’est le précuneus, une région à la face interne du lobe pariétal

juste en avant du lobe occipital, qui est activé dans les processus métacognitifs.

In de psychologie, is metacognitie, de « kennis over kennis », anders gezegd,

metacognitie betekent dat men een mentale activiteit uitvoert over de eigen

mentale processen, m.a.w. « men denkt na over het eigen denken ». Deze

studie bestudeerde dit fenomeen door via een elektro-encefalogram de

hersenactiviteit te meten bij proefpersonen die taken moesten uitvoeren die

ofwel realiseerbaar ofwel onmogelijk uitvoerbaar waren. De resultaten tonen

aan dat de precuneus of voorwig, een pariëtale kwab van de grote hersenen,

geactiveerd wordt bij metacognitieve processen.

30 Modulation of spatial attention with non invasive brain stimulation

Valérie Dormal1, Nicolas Masson1, Nathanael Larigaldie1, Yves Vandermeeren2,3,

Mauro Pesenti1,3, and Michael Andres1, 3, 4 1 Université catholique de Louvain, Psychological Sciences Research Institute, Belgium 2 CHU Dinant Godinne UCL, Belgium 3 Université catholique de Louvain, Institute of Neuroscience, Belgium 4 Ghent University, Experimental Psychology, Belgium

La négligence spatiale est un trouble de l'attention qui empêche certains

patients atteints d'une lésion cérébrale de réagir aux objets situés du côté

opposé à leur lésion suite à un déséquilibre entre l'activité des deux

hémisphères. Notre étude étudie la possibilité de rétablir l'équilibre en faisant

passer un faible courant électrique entre deux électrodes posées de chaque côté

de la tête du patient. Les résultats obtenus chez des individus sains montrent

qu'ils sont meilleurs pour détecter des cibles visuelles apparaissant du côté

opposé à l'électrode excitatrice, ouvrant la voie à des essais thérapeutiques

chez le patient négligent.

Neglect is een aandachtstoornis waarbij bepaalde patiënten met een

hersenletsel niet reageren op voorwerpen aan de kant tegenovergesteld aan de

kant waar het letsel zich bevindt, ten gevolge van een onevenwicht tussen

beide hersenhelften. Onze studie onderzoekt de mogelijkheid om het evenwicht

te herstellen door een zwakke elektrische stroom door twee elektroden te

sturen, aan beide zijden van het hoofd van de patiënt.

De resultaten bij gezonde individuen wijzen uit dat zij beter in staat zijn visuele

doelwitten te detecteren aan de kant tegengesteld aan deze waar de electrode

onder stroom gezet wordt. Dit opent perspectieven voor patiënten met neglect.

31 Assessment of auditory statistical learning by magnetic frequency

tagged responses

Juliane Farthouat1*, Marc Op De Beeck2, Alison Mary1, Julie Delpouve1, 2, Rachel

Leproult1, Ana Franco3, Xavier De Tiège2 and Philippe Peigneux1

1 Université Libre de Bruxelles, Belgium



Le cerveau humain est capable d’apprendre inconsciemment et

automatiquement des variations de signal survenant périodiquement pendant

http://www.frontiersin.org/people/AlisonMary/65915

43

une stimulation continue. Cet apprentissage automatique a été étudié ici pour

des sons par magnétoencéphalographie chez des sujets sains. L’analyse des

spectres de fréquence de l’activité cérébrale pendant une stimulation sonore

continue interrompue périodiquement par des sons de fréquence différente

montre que le cerveau, dans les régions temporales, se met à fonctionner

progressivement à la fréquence des sons intercurrents. Il s’agit donc d’une

méthode qui permet de façon fiable d’évaluer un apprentissage automatique

acoustique.

Het menselijk brein is in staat om onbewust en automatisch variaties in

auditieve signalen te leren tijdens een continue blootstelling aan dit in periodes

veranderend geluid. Dit onbewust leerproces werd bestudeerd door middel van

het nemen van een magneto-encefalogram bij gezonde proefpersonen. De

analyse van het frequentiespectrum van de hersenactiviteit tijdens een

auditieve stimulering met een continu geluid, dat in bepaalde periodes

onderbroken werd door signalen van een andere frequentie, toont aan dat het

brein, in de temporale kwabben geleidelijk in de frequentie van de

interfererende signalen begint te functioneren. Hier heeft men dus een methode

gevonden om op betrouwbare wijze het onbewust akoestische leerproces aan te

tonen.

32 Sleep slow-wave activity predicts changes in human cortical

excitability during extended wakefulness Giulia Gaggioni1*, Julien Q. M. Ly1*, Dorothée Coppieters ‘t Wallant1, Vincenzo Muto1,

Chloé Borsu1, Soterios Papachilleos1, Alexandre Brzozowski1, Simone Sarasso2, Mario

Rosanova2, Simon N. Archer3, Pierre Maquet1, Derk-Jan Dijk3, Christophe Phillips1,

Marcello Massimini2, Gilles Vandewalle1, Sarah L. Chellappa1

1 Cyclotron Research Centre, University of Liège, Liège, Belgium 2 Department of Clinical Sciences Luigi Sacco, Università degli Studi di Milano, Milan, Italy 3 Surrey Sleep Research Centre, University of Surrey, Guildford, UK

* These authors contributed equally to the work

La somnolence diurne est un trouble majeur qui affecte la population générale.

Elle est probablement liée à des variations dans les mécanismes cérébraux de

l’état de veille et de sommeil. Nous avons étudié l’état des neurones cérébraux

chez des humains en privation de sommeil. Nous avons trouvé que l’activité du

sommeil à ondes lentes (une mesure de la pression du sommeil) est prédictive

de changements au niveau de l’excitabilité neuronale du sujet en privation de

sommeil. Nos résultats pourraient contribuer à mieux comprendre l’impact de la

privation de sommeil sur les états cérébraux et aider à concevoir des mesures

appropriées et individualisées contre la somnolence.

Slapeloosheid overdag is een ernstige stoornis die voorkomt in heel de

bevolking. Wellicht is er verband met variaties in de hersenmechanismen die

waken en slapen beheersen. We onderzochten de staat van hersenneuronen bij

mensen met slaaptekort. We vonden dat de activiteit van de slaap met

langzame golfbewegingen (een bepaalde fase van de slaap) toelaat wijzigingen

te voorspellen van het niveau van neurale prikkelbaarheid bij de persoon met

slaaptekort.

Deze resultaten kunnen bijdragen tot een betere kennis van de invloed van

slaaptekort op de toestand van de hersenen en kunnen ons helpen aangepaste

en geïndividualiseerde maatregelen uit te werken om slapeloosheid te

verhelpen.

33

44

Dose-dependent laryngeal muscle evoked potentials as an

indicator of effective vagus nerve stimulation Annelies Grimonprez1*, Robrecht Raedt1, Jean Delbeke1, Kristl Vonck1 and Paul Boon1

1Internal Disease/Neurology, Ghent University, Belgium

La stimulation du nerf vague est un traitement pratiqué chez des épileptiques

résistant aux antiépileptiques classiques. Cette thérapie présente deux

inconvénients : 1) un patient sur trois n’en ressent aucun effet, probablement

parce que le nerf vague n’est pas activé et 2) les paramètres de stimulation

optimale sont inconnus. Notre étude a optimalisé une technique qui permet de

vérifier que le nerf vague est effectivement activé. Pour ce faire nous avons

stimulé le nerf vague chez des rats dans une plage d’intensités différentes.

Cette technique pourrait être testée chez des patients, pour : 1) vérifier que le

nerf vague est bel et bien activé et 2) pour optimaliser les paramètres de

stimulation chez chaque patient individuel.

Nervus vagus stimulatie is een behandeling voor epilepsiepatiënten die geen

baat hebben bij medicatie. Twee nadelen van de therapie zijn dat 1/ een derde

van de patiënten geen effect ervaart, waarschijnlijk omdat de zenuw niet

geactiveerd wordt en 2/ dat de optimale stimulatieparameters niet gekend zijn.

In deze studie werd een techniek geoptimaliseerd om na te gaan of de nervus

vagus effectief geactiveerd wordt bij verschillende nervus vagus stimulatie

intensiteiten in ratten. Deze techniek zou getest kunnen worden bij patiënten

om 1/ na te gaan of de zenuw effectief geactiveerd wordt en 2/om de

stimulatie parameters per patiënt te optimaliseren. 34

Dissociation between mental fatigue and loss of motivation Mónika Gergelyfi1, Etienne Olivier1, Alexandre Zénon1,

1Institute of Neuroscience, Université catholique de Louvain, Brussels, Belgium

La fatigue mentale (FM) est une plainte très courante en soins de santé

primaires car elle affecte souvent la qualité de vie du patient. La FM est

cependant très difficile à évaluer objectivement car on connaît mal les

mécanismes (cognitifs et neurophysiologiques) qui pourraient l’expliquer et

aussi parce qu’elle est peut être influencée par des facteurs de confusion, p.ex.,

par une dépression ou une démotivation. Les résultats de notre étude indiquent

que l’accumulation de FM pendant un travail mental prolongé ne résulte pas

d’une baisse de motivation de la part du sujet. Cette constatation nous

permettra de mieux comprendre les mécanismes qui sont à l’origine de la FM et

de développer de nouvelles méthodes d’évaluation objective de ce trouble.

Mentale vermoeidheid (MV) is een veel voorkomende klacht in de

eerstelijnszorg, met veelal een negatief effect op de levenskwaliteit van de

patiënt. MV is echter zeer moeilijk objectief vast te stellen omdat de

achterliggende cognitieve en neurofysiologische mechanismen van MV niet goed

gekend zijn en de diagnose ervan vaak beïnvloed wordt door de verwarring met

bijvoorbeeld depressie of demotivatie. In deze studie konden we vaststellen dat

de toename van MV tijdens een langdurige mentale inspanning niet het

resultaat was van een vermindering van de motivatie van de deelnemer om zich

in te zetten voor de taak. Dit resultaat is een belangrijk stap voorwaarts in het

begrijpen van de mechanismen van MV en in de ontwikkeling van nieuwe

objectieve methodes om MV te diagnosticeren.

45

35

Impact of Anodal and Cathodal transcranial Direct Current Stimulation over the Left Dorsolateral Prefontral Cortex during

Attention Bias Modification: an Eye-tracking Study Alexandre Heeren1*, Chris Baeken2, Marie-Anne Vanderhasselt3, Pierre Philippot1 and

Rudi De Raedt3

1 Université catholique de Louvain/ Fonds Nationnal de la Recherche Scientifique,

Laboratory for experimental Psychopathology, Belgium

2 Ghent University, Department of Psychiatry and Medical Psychology,, Belgium

3 Ghent University, Department of Experimental Clinical and Health Psychology, Belgium

36 The latency of motor-evoked potentials (MEPs) can predict whether cTBS

will exert an inhibitory or excitatory effect on the ipsilateral and contralateral primary motor cortex Gan Huang

Des salves d’impulsions magnétiques répétées peuvent être appliquées sur le

cuir chevelu pour moduler l’activité cérébrale humaine d’une manière non

invasive. Cette technique appelée stimulation magnétique transcrânienne

répétitive (TMS - Transcranial Magnetic Stimulation) est largement appliquée

pour étudier la fonction cérébrale humaine et les maladies neurologiques et

psychiatriques. De plus, les effets de la neuromodulation TMS répétitive

s’utilisent de plus en plus en rééducation et en thérapie, par exemple pour

soulager une douleur chronique, pour stimuler la revalidation après une attaque

ou pour atténuer la dépression. Mais les effets de la TMS répétitive varient

considérablement d’un sujet à l’autre. Des chercheurs ont suggéré récemment

que cette variabilité est attribuable à des différences individuelles au niveau des

circuits neuronaux préférentiellement activés par la TMS, entraînant soit une

plus grande excitabilité soit une plus grande inhibition du cortex stimulé. Notre

étude confirme cette hypothèse. Elle montre en outre que les effets de la TMS

répétitive peuvent être prédits par l’intervalle de temps entre une seule

impulsion magnétique et les réactions suscitées par elle (latence). Ces résultats

pourraient être exploités dans de futures études pour optimiser la procédure de

TMS répétitive et améliorer son potentiel thérapeutique.

Herhaalde salvo’s van magnetische impulsen op de hoofdhuid kunnen toegepast

worden om de hersenactiviteit op een niet invasieve manier te moduleren. Deze

techniek noemt men “repetitieve magnetische stimulatie door de schedel heen”

(TMS - Transcranial Magnetic Stimulation) en wordt veelvuldig toegepast om de

menselijke hersenfunctie te bestuderen en bij neurologische en psychiatrische

ziektes.

De effecten van repetitieve TMS worden meer en meer gebruikt bij het

heraanleren en de behandeling, bijvoorbeeld om een chronische pijn te

verzachten, bij de revalidatie na een beroerte en om een depressie te

behandelen. Maar de effecten van repetitieve TMS vertonen aanzienlijke

verschillen van persoon tot persoon. Onderzoekers suggereerden recentelijk dat

deze verschillen te maken hebben met individuele verschillen ter hoogte van de

neurologische circuits waarop de TMS gebeurde, en waarbij ofwel een

toenemende prikkelbaarheid, dan wel een toenemende remming van de

gestimuleerde hersenschors voorkomt.

Onze studie bevestigt deze hypothese. Zij toont onder andere aan dat de

effecten van repetitieve TMS kunnen voorspeld worden door het tijdsinterval

tussen één magnetische impuls en de reactie erop (latentie). Deze resultaten

kunnen gebruikt worden in toekomstige studies gericht op het verbeteren van

46

de repetitieve TMS procedure en om het therapeutisch potentieel ervan te

verhogen.

37 Common network for the processing of dynamic emotional bodies

contains information to discriminate individual basic emotions Jan Jastorff1, 2*, Martin A. Giese3 and Mathieu Vandenbulcke1

1 KU Leuven, Psychiatry, Belgium

2 KU Leuven, Neurophysiology, Belgium

3 Centre for Integrated Neuroscience, Section for Computational Sensomotorics,

Germany

L’expression corporelle des émotions est perçue grâce au circuit des émotions

dans notre cerveau et cette perception est perturbée dans les maladies

neurodégénératives. Dans cette étude on a utilisé la résonance magnétique

fonctionnelle pour identifier les aires cérébrales qui sont activées chez une

personne normale lorsqu’elle regarde la marche d’un individu exprimant colère,

joie, tristesse ou peur. La question à laquelle l’étude a voulu répondre était de

savoir si les 4 émotions différentes activent chacune un ou plusieurs centres

spécifiques dans le cerveau. La réponse est « non » ; les différentes émotions

activent en commun le circuit des émotions comprenant notamment le sillon

temporal supérieur gauche, le gyrus parahippocampique gauche, le cortex

orbitofrontal médial et le gyrus cingulaire moyen.

De lichamelijke uitdrukking van emoties wordt verwerkt via specifieke

netwerken in ons brein en de waarneming hiervan kan verstoord zijn bij

bepaalde neurodegeneratieve ziektes. Deze studie gebruikte functionele

magnetische resonantie technieken om de gebieden in ons brein te identificeren

die bij emotieherkenning geactiveerd worden. Hiervoor werden gezonde

proefpersonen onderzocht wanneer zij naar de beweging van een individu

keken die woede, vreugd, droefheid of angst uitbeeldde. De vraag was of de 4

verschillende emoties elk één of meerdere specifieke netwerken activeerden.

Het antwoord was negatief gezien de verschillende emoties allemaal een

gemeenschappelijk netwerk voor emotieherkenning activeerden, namelijk de

gyrus temporalis superior (bovenste slaapwinding in de temporale kwab), de

gyrus parahippocampalis (hersenwinding in de temporale kwam die tegen de

hippocampus aanligt), de middenste orbitofrontale cortex, en de gyrus cinguli

(gordelwinding die edel uitmaakt van het limbische systeem).

38 Changed state – changed brain: shift of the dominant frequency of

theta oscillations in the rat VTA during stereotypic locomotion Stanislav Koulchitsky1, Thom Beeken1, Alexandre Monteforte1, Julie Dethier1, Etienne

Quertemont1, Rolf Findeisen2, Eric Bullinger2 and Vincent Seutin1*

1 University of Liège, Belgium

2 Otto-von-Guericke University , Germany

39 Repetition suppression in macaque superior temporal sulcus (STS)

for dynamic visual stimuli depicting hand actions. Pradeep V. Kuravi1*, Vittorio Caggiano2, Martin Giese3 and Rufin Vogels1*

1 K U Leuven, Laboratorium Neuro-en Psychofysiologie, Belgium

2 Massachusetts Institute of Technology, USA

3 Hertie Institute for Clinical Brain Research, Germany


47

Les réactions neuronales qui se produisent dans différentes régions corticales

s’atténuent lorsqu’un stimulus est répété, ce qui reflète une adaptation.

Des techniques de ‘fMRI1 utilisent ce phénomène pour évaluer la sensibilité

neuronale en présence d’un stimulus, mais son interprétation est relativement

controversée. Notre étude montre que les neurones du lobe temporal2 du singe

s’adaptent lorsque l’animal perçoit un mouvement, ce que ne font pas les

neurones miroirs3 du cortex prémoteur4.

1 fMRI : Imagerie fonctionnelle par résonance magnétique 2 Lobe temporal : région du cerveau située derrière les tempes et qui est importante pour de nombreuses fonctions cognitives, dont l’audition, le langage, la mémoire et la vision des formes complexes

3 Neurones miroirs : Une catégorie de neurones du cerveau qui présentent une activité aussi bien lorsqu'un individu exécute une action que lorsqu'il observe un autre individu exécuter la même action, ou même lorsqu'il imagine une telle action, d'où le terme miroir. 4 Cortex prémoteur : région du cerveau ayant pour tâche de planifier et d’organiser le mouvement

De neuronale reacties in verschillende corticale gebieden verminderen wanneer

een stimulus herhaald wordt, wat wijst op aanpassing.

fMRI1 technieken maken gebruik van dit fenomeen om de stimulusgevoeligheid

van neuronen in te schatten, maar de interpretatie hiervan is vrij

controversieel. We tonen hier aan dat temporaal2 corticale neuronen van de

makaak (een aap), adaptatie vertonen voor bewegende actiestimuli, hetgeen

anders is dan voor spiegelneuronen3 in de premotor cortex4

1 fMRI : Functionele beeldvorming die gebruik maakt van magnetische resonantie

2 De temporale kwab is het deel van de hersenen gelegen aan beide zijkanten, ongeveer boven de oren. De temporale kwabben zijn belangrijk voor cognitieve functies: het gehoor, de taal, het geheugen en het zien van complexe vormen,. 3 Een spiegelneuron of spiegelcel is een neuron dat niet alleen vuurt als een individu een handeling uitvoert, maar ook als het individu een handeling ziet uitvoeren door een ander of indien het individu zich dergelijke handeling inbeeldt, vandaar de term spiegelneuron.

4 Premotor cortex is het hersengebied dat zou instaat voor beweging en de planning ervan. 40

Functional connectivity and recognition of familiar faces in Alzheimer’s disease S. Kurth 1, M.A. Bahri 1, E. Moyse 3, C. Bastin 1, E. Salmon 1, 2

1Cyclotron Research Center, University of Liège, Belgium 2Memory Clinic, CHU Liège, Belgium 3Department of Psychology: Cognition and Behaviour, University of Liège, Belgium

Les résultats de notre étude montrent que dans la maladie d’Alzheimer, lorsque

le cerveau est au repos, des changements au niveau des connexions de certains

réseaux cérébraux sont associés à de moins bonnes capacités de

reconnaissance de visages familiers (soi et proche). Cette découverte pourrait

permettre de mieux cibler les atteintes cérébrales et cognitives de la maladie et

à terme adopter de meilleures stratégies de prise en charge.

De resultaten van ons onderzoek tonen aan dat bij de ziekte van Alzheimer,

wanneer de hersenen in rust zijn, veranderingen bij bepaalde hersennetwerken

samen voorkomen met een afname van de vaardigheid om bekende gezichten

(zichzelf of naastbestaanden) te herkennen. Deze ontdekking zou kunnen leiden

tot een meer gerichte aanpak van de cerebrale en cognitieve schade eigen aan

de ziekte en op termijn tot betere aanpak-strategieën.

http://nl.wikipedia.org/wiki/Zenuwcel

http://nl.wikipedia.org/wiki/Actiepotentiaal

48

41

Attentional input gating as a mechanism of pro-active response slowing. Zachary D. Langford1*, Ruth M. Krebs1, Durk Talsma1, Marty G. Woldorff2 and C N.

Boehler1

1 Universiteit Gent, Experimental Psychology, Belgium

2 Duke University, Center for Cognitive Neuroscience, USA

Inhiber certaines activités motrices est indispensable dans la vie de tous les

jours, notamment pour s’adapter à des changements dans l’environnement.

Cette capacité d’inhibition motrice est perturbée dans différentes maladies

neurologiques et psychiatriques. Les chercheurs ont étudié les bases

physiologiques de ce phénomène en enregistrant l’électroencéphalogramme

(potentiels cognitifs) dans des situations expérimentales où des sujets sains

devaient ou non inhiber une réponse motrice. Les résultats montrent que

l’inhibition d’une action met en jeu notamment une sélection attentionnelle.

Mieux comprendre ces mécanismes neurophysiologiques devrait permettre de

mieux traiter les anomalies cognitives dans lesquels ils sont impliqués.

Het onderdrukken van motorische activiteit is in alledaagse situatie van

levensbelang, namelijk om zich aan te passen aan gewijzigde situaties in de

omgeving. Deze mogelijkheid om motorische activiteit te onderdrukken, is

verstoord bij verschillende neurologische en psychiatrische ziektebeelden. De

onderzoekers hebben de fysiologische basis van deze fenomenen onderzocht

doormiddel van het nemen van elektro-encefalogrammen tijdens een

proefopstelling waarin de proefpersonen al dan niet een motorische respons

moesten onderdrukken (stoppen voor een stop sein of niet).De resultaten tonen

aan dat het onderdrukken van een actie duidelijk te maken heeft met een

selectieve verschuiving in aandacht. Een beter begrip van de achterliggende

neurofysiologische processen zou toelaten om de cognitieve disfuncties waarbij

deze een rol spelen beter te behandelen.

42

Vagus nerve stimulation decreases hippocampal and prefrontal EEG power in freely moving rats: a biomarker for effective

stimulation? Lars E. Larsen1, Pieter Van Mierlo1, 2, Wytse Wadman3, Jean Delbeke1, Annelies

Grimonprez1, Lies Mollet1, Bregt Van Nieuwenhuyse1, Jeanelle Portelli1, 4, Paul

Boon1, Kristl Vonck1 and Robrecht Raedt1

1 Ghent University, Laboratory for Clinical and Experimental Neurophysiology,

Neurobiology, and Neuropsychology, Belgium

2 Ghent University, Department of Engineering, MEDISIP, Belgium

3 University of Amsterdam, Swammerdam Institute of Life Sciences, Department of

Neurobiology, Netherlands

4 Vrije Universiteit Brussel, Center for Neurosciences, Department of Pharmaceutical

Chemistry, Belgium

La stimulation au niveau du cou du nerf vague (SNV), est un traitement

pratiqué chez des épileptiques qui résistent à d’autres traitements

antiépileptiques. Cependant, la SNV présente l’inconvénient qu’elle ne fournit

aucun indicateur prédisant si les effets du traitement atteignent effectivement

le cerveau. Nous avons mené des recherches expérimentales sur des animaux à

l’aide d’un électroencéphalogramme (EEG), une technique qui mesure l’activité

électrique du cerveau, et nous avons enregistré les modifications de l’activité

cérébrale induites par la SNV. Nous espérons que la méthode basée sur l’EEG

49

nous permettra, dans l’avenir, d’optimaliser la SNV pour des patients

individuels.

Nervus Vagus Stimulatie (NVS) is een behandeling voor patiënten met moeilijk

behandelbare epilepsie. Een terugkerend probleem bij NVS is dat er geen

indicatoren zijn die voorspellen of de effecten van de therapie de hersenen

effectief bereiken. Wij voerden experimenten op dieren uit waarbij via EEG, een

techniek waarmee de elektrische activiteit van de hersenen gemeten wordt,

NVS geïnduceerde veranderingen in de activiteit van de hersenen geregistreerd

werden. In de toekomst kunnen wij deze EEG-gebaseerde methode hopelijk

gebruiken om de therapie te optimaliseren voor individuele patiënten.

43

On the role of rTJP in moral judgments: a tDCS study Laëtitia Leloup1*, Diana Dongo Miletich1, 2, Gaëlle Andriet1, Yves Vandermeeren3, 4 and

Dana Samson1

1 Université catholique de Louvain-La-Neuve, Psychological Sciences Research Institute

(IPSY), Belgium

2 Fonds de la Recherche Scientifique (FNRS), Belgium

3 Université catholique de Louvain (UCL), CHU Dinant Godinne, Belgium

4 Université catholique de Louvain (UCL), Institute of Neuroscience (IoNS), Belgium

La stimulation transcrânienne par courant continu (STCC) est une technique de

neuromodulation non-invasive qui permet de modifier à travers le scalp

l’excitabilité du cortex cérébral sous-jacent. Dans cette étude, les auteurs ont

utilisé la STCC pour stimuler ou inhiber chez des sujets sains la région temporo-

pariétale de l’hémisphère droit qui est connue pour jouer un rôle crucial dans le

jugement moral. Les patients cérébrolésés ont souvent une altération de leur

capacité de jugement moral ce qui entrave leur réinsertion socio-

professionnelle. A l’avenir la STCC de cette partie du cerveau pourrait améliorer

cette capacité.

De directe transcraniële stimulatie dus door een continue, geleidelijke

stroomstoot is een niet-invasieve neuromodulatie techniek, die doorheen de

hoofdhuid de activiteit van de onderliggende hersenschors kan beïnvloeden. In

dit onderzoek werd deze techniek gebruikt om bij gezonde proefpersonen de

activiteit werd onderdrukt in het grensgebied tussen de temporale en pariëtale

kwab in de rechter hersenhelft. Dit gebied speelt een belangrijke rol bij de

vorming van een moreel oordeel. Patiënten met hersenbeschadigingen in dit

gebied hebben vaak te maken met een wijziging in hun vermogen om morele

oordelen te vellen en dit bemoeilijkt hun sociale en professionele re-integratie.

In toekomst kan deze techniek dus gebruikt worden om complexe cognitieve

functies te beïnvloeden.

44 Human cortical excitability depends on time awake and circadian

phase Julien Q. M. Ly1,2*, Giulia Gaggioni1*, Sarah L. Chellappa1*, Soterios Papachilleos1,

Alexandre Brzozowski1, Chloé Borsu1, Mario Rosanova3, Simone Sarasso3, Simon N.

Archer4, Derk-Jan Dijk4, Christophe Phillips1, Pierre Maquet1,2, Marcello Massimini3 and

Gilles Vandewalle1

1 Cyclotron Research Centre, University of Liège, Liège, Belgium

2 Department of Neurology, CHU de Liège, Liège, Belgium

3 Department of Clinical Sciences, Università degli Studi di Milano, Milan, Italy

4 Surrey Sleep Research Centre, University of Surrey, Guildford.

50

A chaque moment de la journée, notre niveau de performance résulte de

l’interaction de deux principaux facteurs : 1) un signal émis par notre horloge

biologique (rythme circadien) et qui varie au fil de la journée et 2) le besoin de

sommeil accumulé au cours de la période de veille. Mais que se passe-t-il dans

notre cerveau ? Nous avons utilisé une technique qui combine la stimulation

transcrânienne magnétique (TMS) et l’électroencéphalographie (EEG) appelée

TMS/EEG qui permet d’évaluer à la fois l’influence de l’état de veille et celle de

la phase circadienne sur l’excitabilité corticale humaine Nous avons ainsi pu

démontrer que l’excitabilité corticale dépend à la fois du temps de veille et de la

phase circadienne.

Op elk moment van de dag is ons prestatievermogen bepaald door twee

belangrijke factoren:

1) een signaal uitgezonden door onze biologische klok (24 uurs ritme) dat in de

loop van de dag verandert.

2) de nood aan slaap die zich in de loop van de periode van wakker zijn

accumuleert

Wat gebeurt er in onze hersenen?

We maakten gebruik van een techniek, TMS/EEG genoemd, die een combinatie

is van magnetische stimulatie door de schedel heen (TMS) en van het elektro-

encefalogram (EEG). Deze methode laat toe terzelfdertijd een evaluatie te

maken van de invloed van de waaktoestand en van de fase binnen de

biologische klok op de prikkelbaarheid van de hersenschors.

We konden aantonen dat de prikkelbaarheid van de hersenschors afhankelijk is

van duur van het wakker zijn en van de fase binnen de biologische klok.

45

The neural bases of proactive and reactive control processes in normal aging Marine Manard1, Sarah François1, Eric Salmon1 and Fabienne Collette1*

1 Univeristy of Liège, Belgium

Cette étude illustre l’importance de changements cérébraux structurels liés à

l’âge et montre l’impact potentiel de la diminution (atrophie) de la matière grise

sur les fonctions exécutives (fonctions non spécifiques mais essentielles à tout

comportement dirigé, autonome et adapté comme la capacité d'adaptation aux

changements). Les fonctions exécutives nous permettent d’effectuer nos

activités quotidiennes. Elles sont sensibles à l’âge, tant chez des sujets sains

que chez des sujets malades. Ce travail utilise des techniques d’analyse

multivariées avancées qui permettent de déterminer le meilleur modèle

explicatif de l’atrophie cérébrale corrélée aux capacités d’exécution.

Deze studie illustreert het belang van de structurele veranderingen in de

hersenen in de loop van de veroudering, en toont de mogelijke impact aan op de

afname (atrofie) van de grijze materie op uitvoerende functies (functies die niet

gespecificeerd worden maar in essentie bestaan uit om het even welk gericht,

autonoom een aangepast gedrag, en de mogelijkheid om zich aan te passen aan

veranderingen).

Deze functies laten ons toe onze dagelijkse bezigheden te vervullen.

Zij zijn onderhevig aan veroudering, zowel bij gezonde als bij zieke mensen.

Dit werk maakt gebruik van geavanceerde multivariabele analyse technieken

om te bepalen welk het beste verklarende model is van de hersenatrofie ,

gecorreleerd aan de uitvoeringsbekwaamheid.

46

51

Cortical kinematic processing of executed and observed goal-

directed hand actions

Brice Marty1*, Mathieu Bourguignon1, 2, Veikko Jousmäki2, Vincent Wens1, Marc Op De

Beeck1, Patrick Van Bogaert1, Serge Goldman1, Riitta Hari2 and Xavier De Tiège1


2 Aalto University, School of Science, Finland

47 Resting state functional connectivity predicts subsequent motor

sequence learning Alison Mary

Ce travail, en utilisant la magnétoencéphalographie (MEG) qui permet

d’enregistrer les très faibles champs magnétiques générés par l’activité des

neurones et leur interactivité, montre que la connectivité entre neurones à

l’état de repos permet de prédire l’apprentissage d’une séquence motrice chez

de jeunes adultes. Cette avancée ouvre la voie à l’identification de la

réorganisation fonctionnelle qui survient lors du vieillissement ou dans

certaines pathologies associées à un déclin des capacités d’apprentissage. Ce

travail montre une recherche transposable en clinique.

Gebruik makende van de magnetoencefalografie (MEG), die het registreren

toelaat van zeer lichte magnetische velden, voortkomende uit (inter)activiteit

van neuronen in rust, toont deze studie aan dat de connectiviteit

(aansluitmogelijkheid) van neuronen in rust bij jonge volwassen het aanleren

van een bewegingssequentie kan voorspellen.

Deze stap voorwaarts in het onderzoek opent de weg voor een functionele

reorganisatie bij veroudering of bij bepaalde ziekten die gepaard gaan met een

terugval in het leervermogen. Dit werkstuk is een voorbeeld hoe onderzoek ook

voor de klinische praktijk nuttig kan zijn.

48

Migraine aura-triggered seizure or headache associated with epilepsy? Clinical case Paul Cedric C. Mbonda1*

1 Catholic University of Louvain, Rehabilitation, Belgium

La migraine avec aura est une atteinte neurologique rare pour laquelle le

diagnostic est difficile à établir. Elle reste un défi pour le clinicien qui doit

interpréter correctement les indications fournies par le patient.

Migraine met aura is een zeldzame neurologische aandoening waarvan de

diagnose moeilijk te stellen is. Zij blijft een uitdaging voor de arts, die zoveel

mogelijk moet halen uit de aanwijzingen die hij krijgt.

49

Seasonal variation in human executive brain responses Christelle Meyer1*, Mathieu Jaspar1*, Vincenzo Muto1*, Caroline Kusse1, Sarah L.

Chellappa1, Christian Degueldre1, Evelyne Balteau1, André Luxen1, Fabienne Collette1,

Christophe Phillips1, Benita Middleton2, Simon N. Archer2, Derk-Jan Dijk2, Gilles

Vandewalle1, Pierre Maquet1. 1Cyclotron Research Center, University of Liège, Belgium 2Surrey Sleep Research Centre, Faculty of Health and Medical Sciences, University of

Surrey, Guildford, UK.

52

* These authors equally contributed to the work

Les résultats de notre étude montrent pour la première fois chez l’homme, que

les processus cérébraux de haut niveau, impliqués notamment dans notre

adaptation à la vie de tous les jours (concerne par exemple la planification,

l’élaboration de stratégies ou encore l’attention), sont influencés par les

saisons. Notre travail contribue à une meilleure connaissance des mécanismes

impliqués dans les phénomènes observés à travers les saisons (par exemple la

dépression saisonnière en automne/hiver) et permettrait dans le futur de

mettre en place des stratégies adaptées afin de mieux prévenir ces effets.

In deze studie wordt, voor het eerst bij de mens, aangetoond dat de

hoogwaardige hersenprocessen , met betrekking tot de aanpassing aan het

leven van alledag, (betreffende bijvoorbeeld het ontwerpen en uitwerken van

bepaalde strategieën of ook met betrekking tot de aandacht) onder invloed

staan van de seizoenen.

Ons werk levert een bijdrage tot een beter begrip van de mechanismen die

verband houden met seizoensgebonden fenomenen (bijvoorbeeld de herfst- of

winterdepressie) en zal toelaten in de toekomst aangepaste strategieën te

ontwikkelen om deze te voorkomen.

50 Habits, Action Sequences and Working Memory from a Behavioral and a Computational Perspective

Vincent Moens1*, Alexandre Zénon1 and Etienne OLIVIER1

1 UCLouvain, Belgium

Nous agissons continuellement par habitude et même sans réfléchir, par

exemple quand nous conduisons une voiture ou quand nous allumons la lumière

en entrant dans une pièce. Mais ces habitudes risquent de devenir

contreproductives : un jour, votre confiance dans votre comportement habituel

pourrait vous entraîner à accomplir des actions inutiles (si la lampe est cassée)

voire dangereuses (si vous voyagez dans un pays où la circulation s’effectue à

gauche alors que vous avez l’habitude de rouler à droite ou vice-versa). D’autre

part, si vous réfléchissez trop à la façon d’atteindre votre objectif, vous risquez

de vous compliquer la vie inutilement. Nous étudions la façon dont les humains

passent d’un comportement non habituel à un comportement habituel. Un choix

inadapté entre ces deux systèmes est potentiellement présent dans l’autisme, la

maladie de Parkinson, les troubles obsessionnels compulsifs (TOC) et les

troubles addictifs.

Wij handelen voortdurend uit gewoonte, zonder er zelfs bij na te denken,

bijvoorbeeld wanneer we een auto besturen, of wanneer we het licht aansteken

als we een kamer betreden. Op een bepaalde dag kunnen deze gewoontes

contraproductief worden, een blind vertrouwen in een gewoonte kan leiden tot

nutteloos gedrag (als de lamp stuk is), zelfs tot gevaarlijke situaties (wanneer u

rijdt in een land waar men aan de andere kant van de weg rijdt).

Anderzijds, te lang nadenken over hoe iets moet gedaan worden kan het leven

hopeloos ingewikkeld maken.

We onderzoeken hoe mensen overgaan van gewoontegedrag naar beredeneerd

gedrag. Een verkeerde keuze tussen deze twee opties is potentieel aanwezig bij

autisme, de ziekte van Parkinson, dwangneurose en verslaving.

51

53

How time and semantic relatedness modulate whether and how

unconscious information is represented in the brain Charlotte Muscarella1, Bart Aben1, Karolien Smets2, Gethin Hughes3 and Eva Van Den

Bussche1*

1 Vrije Universiteit Brussel, Department of Psychology, Belgium

2 Katholieke Universiteit Leuven, Belgium

3 University of Essex, United Kingdom

Nos résultats sur l’étude des mécanismes neuronaux impliqués dans les stimuli

inconscients chez les sujets normaux permettent des avancées en clinique.

C’est notamment le cas pour la schizophrénie où un des stimuli inconscients

perturbés interfère avec les processus conscients.

De resultaten van de studie, bij normale mensen, van de neurologische

mechanismen bij onbewuste stimuli leiden tot een vooruitgang in het klinisch

werk. Dit is meer bepaald het geval bij schizofrenie waarbij verstoorde

onbewuste stimuli negatief inwerken op bewustzijnsprocessen.

52

Hierarchical predictive system for the neural integration of incoming somatosensory stimulations Gilles Naeije1*, Thibaut Vaulet1, Marc Op De Beek1, Vincent Wens1, Brice Marty1, Serge

Goldman1 and Xavier De Tiège1

1 Université libre de Bruxelles (ULB), UNI – ULB Neuroscience Institut, Belgium

Nous avons étudié les différentes étapes conscientes et inconscientes qui

permettent au cerveau de détecter des stimuli somatosensoriels

potentiellement importants.

Nous avons déterminé les régions du cerveau responsables de la détection de

stimuli somatosensoriels potentiellement importants ainsi que les mécanismes

qui permettent de faire la distinction entre des stimuli nouveaux et des stimuli

habituels.

We bestudeerden de verschillende etappes, bewuste en onbewuste, die de

hersenen toelaten om potentieel belangrijke zintuiglijke prikkels te ervaren.

We hebben de hersengebieden afgebakend die verantwoordelijk zijn voor deze

sensomotorische stimuli. We konden ook een onderscheid maken tussen nieuwe

prikkels en prikkels waaraan we gewoon zijn.

53 Epilepsy and VIH in the department of neurology of Fann Teaching Hospital Laura Noutsa

Cette étude a révélé les crises d'épilepsie comme manifestation fréquente d'une

infection à VIH compliquée par une atteinte neurologique. Ainsi, la sérologie

VIH devra être réalisée systématiquement chez tous les sujets adultes

présentant des crises d'épilepsie.

Uit dit onderzoek blijkt dat frequente epilepsie aanvallen deel uitmaken van de

neurologische gevolgen van een HIV infectie. Daardoor zal bij de alle volwassen

HIV patiënten die aan epilepsie lijden de interactie van antigenen en antistoffen

(serologie) moeten onderzocht worden.

54

http://nl.wikipedia.org/wiki/Antigeen

http://nl.wikipedia.org/wiki/Antistoffen

54

Characterization of the synaptic mechanisms underlying seizure

onset with Dynamic Causal Modelling Margarita Papadopoulou1*, Marco Leite2, 3, Kristl Vonck4, Karl Friston5 and Daniele

Marinazzo1

1 University of Ghent, Data Analysis, Belgium

2 UCL Institute of Neurology, Department of Clinical and Experimental Epilepsy, United

Kingdom

3 Universidade de Lisboa, Institute of systems and robotics, Instituto superior técnico,,

Portugal

4 Laboratory for Clinical and Experimental Neurophysiology, Department of Clinical and

Experimental Epilepsy, Belgium

5 University College London, The Wellcome Trust Centre for Neuroimaging, United

Kingdom

L’étude analyse des enregistrements électroencéphalographiques intracrâniens

obtenus pendant 3 crises chez un patient épileptique en appliquant un modèle

statistique, appelé “Dynamic Causal Modelling”, qui permet d’évaluer les

connexions synaptiques entre les neurones du cortex cérébral. Les résultats ont

permis de localiser de manière précise le point de départ des crises d’épilepsie

ainsi que les modifications neuronales qui les provoquent. Une meilleure

connaissance de ces phénomènes devrait permettre dans l’avenir de développer

des thérapeutiques plus efficaces.

In dit onderzoek worden metingen van een intercraniële elektroencefalografie

gedaan tijdens 3 episodes van een patiënte met epilepsie bestudeerd via een

specifiek statistisch model, “Dynamic Causal Modelling”, dat toelaat om de

synaptische verbindingen te bepalen tussen de neuronen in de hesrenschors. De

resultaten hebben toegelaten om op een precieze manier het beginpunt van de

epileptische aanvallen te bepalen alsook de wijzigingen in de neuronen die deze

aanvallen uitlokken. Een betere kennis van deze fenomenen zal in de toekomst

wellicht leiden tot effectievere behandelingen van epilepsie.

55

Implicit manipulation of face processing performance with ltp/ltd-like visual stimulation Felipe Pegado

Nous avons pu manipuler la reconnaissance visuelle du visage humain en ayant

recours à un procédé passif. Il reste beaucoup de travail à accomplir dans le

domaine de la reconnaissance faciale mais ces premiers résultats révèlent les

potentialités que cette approche pourrait avoir pour de futures applications

thérapeutiques (p.ex., pour améliorer la reconnaissance faciale chez les

autistes). En outre, le procédé que nous avons mis en œuvre a l’avantage d’être

non invasif, sélectif, facile à mettre sur pied, il ne requiert aucun effort et peut,

par conséquent, être appliqué pour intervenir à un stade précoce.

We slaagden erin de visuele herkenning van het menselijke gelaat te

manipuleren door middel van een passieve werkwijze. Er is nog veel werk te

verrichten op het domein van de herkenning van gezichten maar de eerste

resultaten tonen aan dat deze aanpak beloftevol is voor toekomstige

therapeutische toepassingen (bijvoorbeeld om gezichtsherkenning bij autisme

te verbeteren). Bovendien heeft de werkwijze die wij op punt gesteld hebben

het voordeel niet invasief, selectief en gemakkelijk toepasbaar te zijn. Ze vraagt

geen extra inspanning en kan bijgevolg in een vroeg stadium gebruikt worden.

55

56

Tolerance of macaque middle superior temporal sulcus body patch neurons to shape-preserving stimulus transformations. Ivo D. Popivanov1, Jan Jastorff1, 2, Wim Vanduffel1, 3, 4, Philippe G. Schyns5 and Rufin

Vogels1*

1 Katolieke Universiteit Leuven, Biomedische Wetenschapen, Belgium

2 KU Leuven, Res. Group Psychiatry, Belgium

3 MGH Martinos Ctr., USA

4 Harvard Med. Sch., USA

5 Univ. of Glasgow, Inst. of Neurosci. and Psychology, United Kingdom

Certaines régions du cerveau sont spécialisées dans la reconnaissance des

corps. Nous avons examiné dans le cortex temporal1 du cerveau du singe et plus

particulièrement au niveau cellulaire (les neurones), l’activité de certains

neurones en réponse à une série de modifications de position et de formes de

corps. Nous avons montré qu’une sous-population de ces neurones était

tolérante (insensible) à certaines modifications, telles que le changement de

taille et la position de la pupille, mais réagissait à des silhouettes semblables au

corps initial, démontrant leur capacité à réagir à la forme uniquement.

1 Cortex ou lobe temporal : la région du cerveau située derrière les tempes et qui est importante pour de nombreuses fonctions cognitives, dont l’audition, le langage, la mémoire et la vision des formes complexes.

Het is geweten dat er corticale gebieden in de hersenen bestaan die reageren

op afbeeldingen van lichamen. We hebben de eigenschappen van de neuronen

in een van deze gebieden van de temporale cortex1 van de aap onderzocht. We

vonden dat deze cellen tolerant zijn voor beeldtransformaties zoals

veranderingen in grootte en positie. Bovendien reageren ze ook op

silhouetversies van de beelden, hetgeen er op wijst dat vorm een belangrijk

stimuluskenmerk is voor deze neuronen.

1 De temporale cortex of kwab is het deel van de hersenen gelegen aan beide zijkanten van het voorhoofd, ongeveer boven de oren. De temporale kwabben zijn belangrijk voor cognitieve functies: het gehoor, de taal, het geheugen en het zien van complexe vormen.

57

Neuropeptide FF receptors are implicated in epileptic seizures Jeanelle Portelli1,2,*, Alfred Meurs1,2,*, Frederic Bihel3, Hassan Hammoud3, Martine

Schmitt3, Joery De Kock4, Jean-Paul Humbert5 , Isabelle Bertin5, Valerie Utard5, Ine

Buffel2, Jessica Coppens1, Dirk Tourwe6, Veronique Maes6, Tamara Vanhaecke4, Ann

Massie7, Ambikaipakan Balasubramaniam8, Paul Boon2, Yvette Michotte1, Jean-Jacques

Bourguignon3,**, Frederic Simonin5,**, Ilse Smolders1,**,*** 1Center for Neurosciences, Department of Pharmaceutical Chemistry, Drug Analysis and

Drug Information, Vrije Universiteit Brussel, Laarbeeklaan 103, 1090 Brussels, Belgium. 2Department of Neurology, UZ Gent, De Pintelaan 185, 9000, Ghent, Belgium. 3Laboratoire d'Innovation Thérapeutique, UMR 7200, CNRS, Université de Strasbourg,

Faculté de Pharmacie, 74 route du Rhin, 67400 Illkirch Graffenstaden, France. 4Department of Toxicology, Center for Pharmaceutical Research, Vrije Universiteit Brussel,

Laarbeeklaan 103, 1090, Brussels, Belgium.

5Biotechnologie and Cellular Signalling, UMR7242, CNRS, Université de Strasbourg, 300

bvd Sébastien Brant 67412, Illkirch, France. 6Department of Organic Chemistry, Vrije Universiteit Brussel, Pleinlaan 2, 1050 Brussels,

Belgium. 7Center for Neurosciences, Department of Pharmaceutical Biotechnology and Molecular

Biology, Vrije Universiteit Brussel, Laarbeeklaan 103, 1090, Brussels, Belgium.

56

8Department of Surgery and Interdisciplinary Neuroscience Program, University of

Cincinnati Medical Center, 213 Albert Sabin Way, 670558 Cincinnati, Ohio, U.S.A.

Notre étude a pour but de clarifier le rôle de la famille des récepteurs des

neuropeptides Y (NPY = neurotransmetteurs intervenant dans la régulation de

la prise de nourriture, des fonctions sexuelles, de la température corporelle, de

la pression artérielle, etc.) dans les crises épileptiques. Nous avons constaté

que dans cette famille le récepteur du Y1 ne semble pas intervenir dans les

mécanismes de la crise d’épilepsie. En revanche nous avons pu mettre en

évidence que les récepteurs aux neuropeptide FF (NPFF) pourraient jouer un

rôle dans ces mécanismes. Nous avons observé chez des rats que le blocage du

récepteur du NPFF avait pour effet d’atténuer une épilepsie limbique. Étant

donné que l’identification d’antiépileptiques pour les patients souffrant

d’épilepsie réfractaire est actuellement dans une impasse, cette étude met en

évidence le potentiel des drogues semblables aux neuropeptides de type FF

pour cette maladie.

Onze studie had als doel klaarheid te scheppen in de rol die bij epilepsie

aanvallen gespeeld wordt door de familie van neuropeptide receptoren (NYP =

neurotransmitters die tussenkomen in de regulering van de voedselopname,

van de seksuele functies, van de lichaamstemperatuur, van de bloeddruk, enz.).

We konden vaststellen dat binnen deze familie receptor Y1 blijkbaar niet

tussenkomt bij epilepsie aanvallen. Daartegenover konden we vaststellen dat

de receptoren van de neuropeptide FF (NPFF) wel een rol zouden kunnen

spelen.

We stelden vast dat bij ratten, het blokkeren van de receptor NPFF een

verzachtend effect had op een epilepsie van het lymbisch systeem.

Ervan uitgaande dat voor patiënten die lijden aan therapieresistente epilepsie

er momenteel geen anti epileptische middelen geïdentificeerd zijn, opent deze

studie perspectieven voor medicatie gebaseerd op neuropeptiden type FF bij de

behandeling van deze ziekte.

58 Is placental growth factor involved in spinal cord repair? Pascal Rowart1, Linda Chaballe1, Angélique Boerboom1, Valérie Dion1, Felix Scholtes1,

Jean Schoenen1 and Rachelle FRANZEN1*

1 University of Liege, GIGA Neurosciences, Belgium

Cette étude a pour but de déterminer si la molécule appelée « facteur de

croissance placentaire ou PlGF » intervient dans le processus de guérison d’une

lésion de la moelle épinière. Plus précisément, nous avons évalué le rôle

potentiel du PlGF dans la réaction inflammatoire provoquée par la lésion. Les

résultats montrent que la molécule a pour effet d’entraver le processus

régénératif en maintenant les tissus endommagés dans un état pro-

inflammatoire (= favorisant l’inflammation). En conclusion, lors d’une lésion de

la moelle épinière, l’ajout de PlGF modifie un processus inflammatoire naturel le

rendant moins propice à la guérison.

Deze studie heeft als doel vast te stellen of de molecule “groeifactor van de

placenta of PIGF” tussenkomt in het genezingsproces bij een kwetsuur van het

ruggenmerg. We evalueerden meer bepaald de potentiele rol van de PIGF in de

ontstekingsreactie veroorzaakt door de kwetsuur.

De resultaten tonen aan dat deze molecule een belemmering vormt voor het

herstelproces door de beschadigde weefsels in een pre-ontstekingstoestand te

houden ( = ontstekingsbevorderend).

57

We kunnen concluderen dat bij letsel van het ruggenmerg, het toevoegen van

PIGF het natuurlijke ontstekingsproces beïnvloedt, en daardoor genezing

belemmert.

59 Visually-induced facial analgesia effect on thermonociceptive

cortical evoked responses in healthy subjects and migraine patients. Simona Liliana Sava1*, Roberta Baschi1, Valeria La Salvia1, Victor De Pasqua1, Delphine

Magis1 and Jean Schoenen1

1 Headache Research Unit, University Department of Neurology, Belgium

60

Differences in contact heat-evoked potentials (CHEPs) between healthy subjects and patients with episodic or chronic migraine Simona Liliana Sava1*, Roberta Baschi1, Tullia Sasso D'Elia1, Valeria La Salvia1, Victor

De Pasqua1, Delphine Magis1 and Jean Schoenen1

1 Headache Research Unit, University Department of Neurology, Belgium

61

The role of motivation in action inhibition: an ERP study Hanne Schevernels1*, Ruth M. Krebs1, Klaas Bombeke1, & Carsten N. Boehler1

Il est important, dans la vie quotidienne, d’être capable d’interrompre une

activité motrice lorsque la situation l’exige, par exemple, s’arrêter de marcher

lorsqu’un feu passe au rouge. Cette étude examine ce qui se passe dans le

cerveau lorsque l’interruption d’une activité donnée est récompensée. L’étude

nous permet de comprendre le fonctionnement du cerveau sain et fournit aussi

des informations sur les régions ou les processus cérébraux éventuellement

affectés ou modifiés chez le sujet éprouvant des difficultés avec une ou avec ces

deux difficultés (TDAH, addiction, TOC, maladie de Parkinson, etc.).

In het dagelijks leven is het belangrijk om een motorische actie te kunnen

onderbreken wanneer de situatie dit vereist, zoals stoppen met wandelen

wanneer een verkeerslicht op rood springt. In dit onderzoek gaan we na wat er

gebeurt in het brein wanneer het stoppen van een bepaalde actie beloond

wordt. Dit onderzoek biedt ons niet alleen inzicht in het functioneren van het

gezonde brein, maar ook informatie over mogelijke hersengebieden of –

processen die aangetast of veranderd zijn wanneer mensen problemen hebben

met één van deze of beide functies (zoals ADHD, verslaving, obsessief-

compulsieve stoornis, de ziekte van Parkinson, etc.).

62

Management of Chronic Migraine: a proposal by the Belgian Headache Society. Jean Schoenen1* 1Headache Research Unit, Dept of Neurology, University of LIEGE, Belgium

La migraine dite « chronique » (MC) est la forme la plus invalidante des

migraines et touche 0,5 à 2% de la population générale. Ces migraineux ont

plus de 15 jours de maux de tête par mois dont plus de 8 crises de migraine

typique et ne sont plus aidés par les traitements antimigraineux classiques. La

raison pour laquelle certaines migraines deviennent chroniques n’est pas bien

connue, mais certains facteurs, en principe évitables ou traitables, favorisent

58

cette évolution péjorative : la dépression et les troubles du sommeil, les

traitements par œstrogènes, l’excès pondéral et la vie sédentaire, l’excès de

consommation de caféine, et surtout la surconsommation des antidouleurs ou

antimigraineux pour la crise. Nous proposons un modèle pathogénique, c.à.d.

relatif aux causes provoquant la maladie, pour la MC qui intègre les résultats les

plus récents d’études neurophysiologiques et d’imagerie cérébrale, ainsi qu’un

algorithme de prise en charge des patients. Dans cet algorithme nous

considérons les options de traitements pharmacologiques, mais aussi les

résultats récents obtenus avec les techniques de neuromodulation électrique ou

magnétique transcrânienne. Nous proposons pour les patients les plus invalidés

un traitement multimodal intégré qui est basé sur la combinaison de plusieurs

méthodes de traitement mais nécessite des ressources humaines et matérielles

plus importantes.

Chronische migraine (MC) is de meest invaliderende vorm van migraine en komt

voor bij 0,5 tot 2% van de bevolking. Per maand hebben deze migrainelijders

langer dan 15 dagen per maand last van hoofdpijn, waarvan acht typische

migrainecrisissen. Zij worden alleen geholpen door klassieke antimigraine

behandelingen. We weten niet waarom bepaalde vormen van migraine

chronisch worden, maar bepaalde factoren, in principe behandelbaar of

vermijdbaar, bevorderen deze negatieve evolutie: depressie en

slaapstoornissen, behandeling met oestrogenen, overgewicht en gebrek aan

beweging, overmatig cafeïne gebruik en vooral het overmatig gebruik van

pijnstillers of antimigraine medicatie bij migraineaanvallen.Voor MC stellen we

een pathogeen model voor (te weten een model dat in relatie staat tot wat de

ziekte veroorzaakt) gebaseerd op de integratie van de resultaten van de meest

recente neurofysiologische studies en beeldvorming van de hersenen, en we

maken gebruik van een algoritme bij het in behandeling nemen van patiënten.

In dit algoritme houden we rekening met de opties voor medicamenteuze

behandeling, maar ook met recent bekomen resultaten door gebruik van

technieken van elektro neuromodulatie of magnetische neuromodulatie door de

schedel heen.

Voor de zwaarst getroffen patiënten stellen we een geïntegreerde multimodale

behandeling voor, gebaseerd op een combinatie van meerdere

behandelmethodes maar die weliswaar behoefte heeft aan meer mensen en

middelen.

63 Changed state – changed brain: shift of the dominant frequency of

theta oscillations in the rat VTA during stereotypic locomotion”, by

S. Koulchitsky et al. Pr Vincent Seutin

Université de Liège

Pour organiser le comportement d’un individu, une énorme quantité de

neurones doivent être activés dans le système nerveux central. Récemment il a

été montré que des régions distinctes du cerveau interagissent entre elles selon

des rythmes synchronisés, ceux-ci représentant la moyenne de l’activité des

neurones de chacune des régions. Nous avons analysés ces rythmes chez des

rats éveillés, dans une région cérébrale qui contrôle les mouvements. Nous

avons découvert que l’induction d’une motricité stéréotypée (comparable à celle

d’un robot) observée dans certaines maladies psychiatriques est associée à un

changement de la fréquence principale observée pour cette région.

Om het gedrag van een individu te sturen dienen een enorm aantal neuronen in

het centrale zenuwstelsel geactiveerd te worden.

59

Recent werd aangetoond dat specifieke duidelijk afgebakende gebieden in de

hersenen op een synchroon ritme interageren. Dit vormt het gemiddelde van de

activiteit van de neuronen in elk van de gebieden. Wij analyseerden deze ritmes

bij wakkere ratten, in een hersengebied dat de beweging controleert. We

ontdekten dat de inductie van een gestereotypeerde motoriek (bv. als van een

robot) zoals die voorkomt bij bepaalde psychiatrische ziektes, verband houdt

met veranderingen in de belangrijkste frequentie die voor dit gebied gemeten

werd.

64

Lesion to Hippocampus Changes Resting State Functional Connectivity in Rat Brain Reflecting Structural Damage Roma Siugzdaite1, 2*, Benedicte Descamps3, Nathalie Van Den Berge2, Guorong Wu4,

Pieter Van Mierlo2, Wim Fias5, Robrecht Raedt6 and Daniele Marinazzo1

1 Ghent University, Data analysis, Faculty of Psychology and Pedagogical Sciences,

Belgium

2 Ghent University Hospital, MEDISIP, Department of Engineering, Belgium

3 Ghent University, iMinds Medical IT - Medisip - Infinity, Belgium

4 University of Electronic Science and Technology of China, Key Laboratory for

NeuroInformation of Ministry of Education, School of Life Science and Technology, China

5 Faculty of Psychology and Pedagogical Sciences, Department of Experimental

Psychology, China

6 Ghent University, Laboratory for Clinical and Experimental Neurophysiology,

Neurobiology, Neuropsychology (LCEN3), Belgium

L’hippocampe est la région du cerveau responsable de la mémoire et de

l’orientation spatiale. Toute lésion de l’hippocampe altère cette fonction. Notre

travail étudie les changements dans l’ensemble du cerveau après une lésion de

l’hippocampe gauche. Ces expériences nous ont permis de mettre en évidence

des diminutions de connectivités fonctionnelles entre différentes régions du

cerveau. Ce travail valide la mesure faite à l’état de repos qui utilise la

technique de fMRI (Résonnance Magnétique Fonctionnelle) et permet de la

considérer comme un outil de choix pour détecter et analyser chez l’humain, les

régions touchées lors de maladies neurologiques comme la maladie

d’Alzheimer.

De hippocampus is een hersengebied dat verantwoordelijk is voor het geheugen

en de ruimtelijke oriëntering. Elke kwetsuur van de hippocampus verstoort deze

functies. Wij bestudeerden de veranderingen in het geheel van de hersenen,

nadat de linkerkant van de hippocampus gekwetst raakte. Deze experimenten

lieten ons toe aan te tonen dat er verschillen zijn in functionele verbindingen

tussen verschillende hersengebieden.

Deze werkwijze, die gebruik maakt van de techniek van functionele

magnetische resonantie (fRMI) laat de validering toe van de meting die bij rust

uitgevoerd wordt en kan dus beschouwd worden als een mogelijk instrument

om bij patiënten met neurologische aandoeningen als bv. de ziekte van

Alzheimer, de getroffen gebieden aan te wijzen en te analyseren.

65

Consequences of Kainic Acid-Induced Piriform Cortex Lesions and Therapeutic Potential of Piriform Cortex Deep Brain Stimulation in

the Intrahippocampal Kainic Acid Model Mathieu Sprengers

PhD student Ghent University

60

Bien que bénéficiant d’une thérapie optimale, près de 30% d’épileptiques

souffrent encore de crises. Pour ces cas, la stimulation cérébrale profonde (DBS

– Deep Brain Stimulation) appliquée dans différentes régions cérébrales (cibles)

est utilisée comme traitement alternatif pour ces patients, mais la cible

optimale n’a pas encore été trouvée. Notre travail porte sur l’étude du rôle du

cortex piriforme, pris comme cible, appliqué sur un modèle animal et de l’effet

thérapeutique de la DBS sur cette structure. Les résultats indiquent que le

cortex piriforme ne semble pas jouer un rôle crucial dans la survenue et la

propagation des crises et qu’il ne serait pas la cible idéale pour la DBS dans ce

modèle d’épilepsie.

Hoewel zij optimaal behandeld worden blijven 30% van de patiënten met

epilepsie lijden aan aanvallen. Op deze groep wordt diepe hersenstimulatie

(DBS - Deep Brain Stimulation) van verschillende hersengebieden (doelwitten)

toegepast als alternatieve behandeling, maar men heeft nog steeds het juiste

doelwit niet gevonden.

Ons werk legt zich toe op de studie van wat gebeurt als de “piriforme cortex”

als doelwit genomen wordt, bij dieren.

Het blijkt dat deze piriforme cortex geen cruciale rol speelt in het voorkomen en

voortduren van deze aanvallen, en dat het bijgevolg niet het meest aangewezen

DBS doelwit is voor patiënten met deze vorm van epilepsie.

66 Functional MRI during deep brain stimulation reveals

neuroanatomical connectivity in the rodent brain Nathalie Van Den Berge1*, Ine Dauwe2, Christian Vanhove1, Pieter Van Mierlo1,

Robrecht Raedt2, Kristl Vonck2, Paul Boon2 and Roel Van Holen1

1 MEDISIP - ELIS - iMinds Medical IT, Belgium

2 Laboratory for Clinical and Experimental Neurophysiology, Neurobiology and

Neuropsychology, Ghent University Hospital, Belgium

Ce travail étudie l’effet de la stimulation profonde sur le métabolisme oxydatif

(consommation d’énergie) sur l’ensemble du cerveau du rat. Ceci est justifié par

une non-réponse à la stimulation profonde dans 25% des cas chez les patients.

Le but étant de mieux comprendre l’effet de la stimulation sur l’ensemble du

cerveau et à terme de diminuer le pourcentage de non-répondeurs à ce

traitement cher et invasif.

Dit werk bestudeert het effect van diepe hersenstimulatie van het oxiderend

metabolisme (verbruik van energie) op het geheel van de hersenen bij ratten.

Dit is significant want bij 25% van de patiënten is er geen enkele reactie.

Het was de bedoeling meer inzicht te krijgen op het effect van diepe stimulatie

op het geheel van de hersenen, om ertoe te komen het percentage te

verminderen van niet responderende patiënten bij deze dure en ingrijpende

behandeling.

67

Alteration of the dynamic modulation of auditory beta-band oscillations

by voice power during speech-in-noise

Marc Vander Ghinst1*, Mathieu Bourguignon1, Vincent Wens1, Brice Marty1, Marc Op De

Beeck1, Patrick Van Bogaert1, Serge Goldman1 and Xavier De Tiège1 1 Université Libre de Bruxelles, Belgium

L’activité de notre cerveau est particulièrement influencée par les fluctuations

de la voix lors d’un discours continu. Dans cette étude, nous avons évalué

http://www.frontiersin.org/people/NathalieVan_Den_Berge/167224

61

l’influence du bruit ambiant sur cette dynamique entre l’activité corticale et les

fluctuations de la voix. Nous avons pu montrer que le bruit annihile le couplage

entre l’activité corticale et les fluctuations de la voix.

De activiteit van onze hersenen wordt beïnvloed door onze stemschommelingen

bij een doorlopende toespraak. In deze studie werd de invloed van de

omgevingsgeluiden op de dynamiek die ontstaat tussen de corticale activiteit en

de stemschommelingen geevalueerd. We konden aantonen dat het geluid de

verbinding tussen de corticale activiteit en de stemschommelingen tot niets

herleidt.

68 Auditory cortex extraction of attended speech envelope in a multi-

talker background Marc Vander Ghinst1*, Mathieu Bourguignon1, Marc Op De Beeck1, Vincent Wens1, Brice

Marty1, Sergio Hassid2, Georges Choufani2, Veikko Jousmäki3, Riitta Hari3, Patrick Van

Bogaert1, Serge Goldman1 and Xavier De Tiège1


2 Hopital Erasme - Clinique Universitaires de Bruxelles, ENT, Belgium

3 Aalto University School of Science, Finland

La compréhension de la parole dans une ambiance bruyante est un processus

complexe nécessitant l’utilisation par notre cortex auditif de différents

mécanismes. Dans ce travail, nous avons étudié la façon dont le cerveau utilise

des informations présentes dans la voix pour les extraire du bruit ambiant.

Nous avons identifié la région du cerveau responsable de ce processus.

Het verstaan van stemgeluid in een luidruchtige omgeving is een complex

proces waarbij onze auditieve hersenschors een beroep moet doen op meerder

mechanismen. Dit werk bestudeert de manier waarop de hersenen gebruik

maken van informatie die in de stem aanwezig is om omgevingslawaai weg te

elimineren. We konden het hersengebied identificeren waar deze taak wordt

uitgevoerd. 69

Non-organic cognitive deficits: A case report of functional disturbance in the production of ordinal information.

Jean-Philippe van Dijck1, 2*, Katleen Vandeput3, Christophe Lafosse3, Rob Hartsuiker1

and Wim Fias1

1Experimental Psychology, Ghent University, Belgium

2Collaborative Antwerp Psychiatric Research Institute (CAPRI), University of Antwerp,

Belgium

3Revalidatieziekenhuis RevArte, Belgium

La consultation du service de neurologie reçoit souvent des personnes se

plaignant de troubles médicalement inexplicables. Il s’agit généralement de

plaintes somatiques, telles que des troubles sensoriels ou moteurs. Dans

d’autres cas, il s’agit de troubles cognitifs inexplicables, comme des difficultés à

trouver des mots ou des problèmes de mémoire. Aucune cause médicale n’étant

trouvée, ces troubles sont souvent qualifiés de troubles psychiques (ce qui

entraîne souvent une stigmatisation). Cette étude montre, pour la première

fois, que certains troubles cognitifs médicalement inexpliqués peuvent être

considérés comme un dysfonctionnement (temporaire) de circuits neuronaux

intacts.

62

In de neurologische praktijk melden zich vaak mensen aan met medisch

onverklaarbare klachten. Meestal zijn dit lichamelijke klachten (bvb.

gevoelsstoornissen, motorische klachten) maar soms melden mensen zich ook

aan met onverklaarbare cognitieve problemen (bv. moeilijkheden met het

vinden van woorden, geheugen problemen). Omdat er geen medische oorzaak

gevonden wordt, worden deze klachten vaak als psychisch bestempeld (vaak

met stigmatisering tot gevolg). In deze studie tonen we voor de eerste keer aan

dat bepaalde medisch onverklaarbare cognitieve klachten gezien kunnen

worden als het (tijdelijk) disfunctioneren van intacte neuronale circuits.

70

Behavioral Neuromodulation: Hypnosis Audrey Vanhaudenhuyse1, Olivia Gosseries2, Marie-Aurélie Bruno2, Athena Demertzi2,

Steven Laureys2 and Marie-Elisabeth Faymonville1*

1Algology and Palliative Care, University Hospital of Liege (CHU), Belgium

2Coma Science Group, Cyclotron Research Center, University of Liège, Belgium

Nous présentons des études comportementales, électrophysiologiques et

d’imagerie cérébrale de l’hypnose en tant qu’état et de l’hypnose en tant

qu’outil permettant de moduler les réactions du cerveau à des stimulations

douloureuses. Des études ont démontré que les processus hypnotiques ont pour

effet de modifier les réseaux cérébraux de la conscience de soi (interne) aussi

bien que de la conscience de l’environnement (externe). Les mécanismes

cérébraux sous-jacents qui, sous hypnose, modulent la perception de la douleur

se déroulent dans des zones corticales et sous-corticales situées dans le cortex

cingulaire antérieur, le cortex préfrontal, les noyaux gris centraux et les

thalamus. En outre, des études cliniques ont montré que l’hypnosédation

améliorait le confort du patient et du chirurgien pendant et après l’opération.

Enfin, nous avons montré récemment que dans le traitement des patients

souffrant de douleur chronique, l’impact clinique de l’apprentissage de

l’autohypnose/de l’autotraitement est plus élevé que celui de la physiothérapie

et/ou de la psychoéducation.

Wij beschrijven gedrags-, elektrofysiologisch- en

hersenbeeldvormingsonderzoek bij hypnose als een toestand, maar ook als een

instrument dat toelaat de reacties van de hersenen op pijnprikkels te meten.

Studies wezen uit dat hypnose processen als effect hebben de hersennetwerken

te beïnvloeden van zowel het zelfbewustzijn (intern) als van het

omgevingsbewustzijn (extern). De onderliggende mechanismen die, bij

hypnose, het pijngevoel moduleren spelen zich af in zones van de hersenschors

en in het gebied onder de hersenschors gelegen in de achterste cingulaire

hersenschors, de frontale precortex, de centrale grijze knooppunten en de

thalamus. Klinische studies hebben overigens aangetoond dat verdoving door

hypnose het comfort van de patiënt en van de chirurg vergroot, vóór en tijdens

de ingreep.

Tenslotte hebben we onlangs aangetoond dat bij de behandeling van patiënten

met chronische pijn, de klinische impact van het aanleren van

zelfhypnose/zelfzorg groter is dan die van fysiotherapie of van psycho-

educatie.

71

Hippocampal DBS affects disease development in the kainic acid rat model for temporal lobe epilepsy Bregt Van Nieuwenhuyse1*, Robrecht Raedt1, Mathieu Sprengers1, Ine Dauwe1,

Stefanie Gadeyne1, Jean Delbeke1, Wytse Wadman1, 2, Paul Boon1 and Kristl Vonck1

63

1 Ghent University, Neurology, Belgium

2 Amsterdan University, Department of Neurobiology, Netherlands

72 Value-based modulation of effort and reward anticipation on the motor system Eliana Vassena12, Stephanie Cobbaert1, Michael Andres123, Wim Fias12 and Tom Verguts12

1. Department of experimental psychology, Ghent University

2. Ghent institute for functional and metabolic imaging

3. Psychological sciences research institute, Université catholique de Louvain

Cette étude montre comment des facteurs cognitifs, tels que la perspective d’un

effort ou d’une récompense, influencent le système moteur (responsable de la

motricité involontaire et du contrôle de la posture). Ces résultats ouvrent des

voies nouvelles pour la thérapie de maladies affectant aussi bien le système

impliquant la motivation que le système psychomoteur, comme la maladie de

Parkinson et la dépression.

Deze studie toont hoe cognitieve factoren zoals het vooruitzicht op een

inspanning of op een beloning het motorische systeem beïnvloeden. Deze

bevindingen hebben potentiële implicaties voor ziekten waarbij zowel het

motivationele als het psychomotorische systeem aangetast worden, zoals de

ziekte van Parkinson en depressie.

73

Role of secondary somatosensory cortex in haptic change detection: a MEG study

Thibaut Vaulet1, Gilles Naeije1*, Marc Op De Beek1, Vincent Wens1, Brice Marty1, Serge

Goldman1 and Xavier De Tiège1

1 Université libre de Bruxelles (ULB), UNI – ULB Neuroscience Institute, Belgium

La négativité de discordance (en anglais MMN ou mismatch negativity) est une

onde cérébrale négative observée en EEG qui traduit un changement du

stimulus, par exemple lorsqu'un nouveau stimulus apparait dans une séquence

de stimuli identiques. Elle a initialement été démontrée pour des stimuli

acoustiques. Dans cette étude les auteurs ont étudié la MMN pour des stimuli

tactiles en utilisant la magnétoencéphalographie qui permet de détecter

l’origine précise de certaines activités cérébrales en enregistrant au niveau du

scalp des changements de champ magnétique. Les résultats montrent que chez

le sujet sain la MMN pour un changement de stimulus au niveau de la peau est

générée par le cortex somesthésique secondaire (SII) qui se trouve dans le lobe

pariétal juste en arrière du cortex somesthésique primaire (SI). L’étude

contribue ainsi à identifier le rôle précis que jouent les différentes aires

cérébrales dans la reconnaissance de stimulations tactiles.

De zogenaamde ‘Mismatch negativity ‘(MMN) is een hersengolf die op een EEG

kan vastgesteld worden. Het is een negatieve component die als reactie

optreedt op een infrekwente afwijking in een bepaald fysisch kenmerk van een

auditieve prikkel (zoals een toon) tegen de achtergrond van steeds herhaalde

prikkels. In dit onderzoek wordt de MMN onderzocht voor tactiele stimuli door

gebruik van een magneto-encefalografie, die het toelaat om de precieze locatie

van bepaalde hersenactiviteiten te bepalen door op de hoofdhuid de wijzigingen

in het magnetische veld te meten. Bij gezonde proefpersonen ontstaat de MMN

voor verandering van stimulus op de huid in de secundaire somatosensibele

schors (SII), die zich in de pariëtale kwab van de hersenen bevindt, juist achter

64

de primaire somatosensible schors (SI). Dit onderzoek draagt bij tot het

bepalen van de functies die verschillende hersengebieden spelen bij de

herkenning van zintuiglijke stimuli.

74 Electrophysiological resting state and default-mode networks from

magnetoencephalography functional connectivity analyses Vincent Wens1, 2*, Alison Mary2, Brice Marty1, Mathieu Bourguignon1, 3, Serge

Goldman1, Marc Op De Beeck1, Patrick Van Bogaert1, Philippe Peigneux2 and Xavier De

Tiège1

1 ULB, Belgium

2 ULB, Belgium

3 Aalto University, Finland

Dans ce travail, nous démontrons que des réseaux de l’état de repos tel que le

réseau par défaut (classiquement étudiés sur base métabolique ou

neurovasculaire) peuvent être retrouvés à l’aide d’analyses de connectivité

fonctionnelle en magnétoencéphalographie. Ceci suggère une base

électrophysiologique directe de ces réseaux et offre une nouvelle perspective

sur leur organisation spatiotemporelle dans des conditions physiologiques et

pathologiques.

In dit werk tonen we aan dat netwerken van de rusttoestand zowel als deze van

de normale toestand (traditioneel bestudeerd op metabolische of

neurovasculaire basis) kunnen geïdentificeerd worden met behulp van analyses

van de functionele samenhang in de magneto-encefalografie. Dit suggereert dat

er een directe elektrofysiologische basis is voor deze netwerken en opent

nieuwe perspectieven met betrekking tot hun organisatie in tijd en ruimte

onder lichamelijke normale en pathologische omstandigheden.

75

Modelling and correcting for linear spatial leakage effects in MEG seed-based functional connectivity mapping Vincent Wens1, 2*, Brice Marty1, Alison Mary2, Mathieu Bourguignon1, 3, Marc Op De

Beeck1, Serge Goldman1, Patrick Van Bogaert1, Philippe Peigneux2 and Xavier De Tiège1

1 ULB, Belgium

2 ULB, Belgium

3 Aalto universty, Finland

La technologie MEG (magnétoencéphalographie) est une méthode de neuro-

imagerie consistant à enregistrer en temps réel le champ magnétique généré

par l’activité neuronale. La reconstruction des régions cérébrales impliquées

introduit des biais ou artéfacts tels que la « fuite spatiale », qui complexifient

l’interprétation des données MEG. Ce travail présente une nouvelle méthode qui

corrige le biais de « fuite spatiale » pour l’investigation des réseaux cérébraux sous-jacents à l’activité MEG.

De MEG techniek (magneto-encefalografie) is een methode binnen de

neurologische beeldvorming die toelaat in real time het magnetisch veld dat

opgewekt wordt door hersenactiviteit te registreren. Het gebruik ervan brengt

vertekeningen mee (artefacten) bijvoorbeeld lekken of omkeringen (cross talk)

die zoveel mogelijk vermeden moeten worden.

Dit werk stelt een nieuwe methode voor om deze vertekeningen te corrigeren. 76

65

Improving Older People’s Emotion Perception Using High-

Freqeuncy Random Noise Stimulation (tRNS) Tao Yang1* and Michael Banissy1

1 Goldsmiths University, United Kingdom

Il est bien connu que les personnes âgées perdent la capacité de reconnaître les

émotions sur le visage d’autrui. On sait qu’une région frontale du cortex

cérébral, le gyrus frontal inférieur, joue un rôle important pour nous permettre

cette fonction. Pour tenter d’améliorer la fonction chez des personnes âgées, les

chercheurs ont une utilisé une technique non invasive de neurostimulation

transcrânienne utilisant des courants électriques aléatoires de haute fréquence

en positionnant les électrodes sur le scalp en regard du gyrus frontal inférieur.

Ils ont stimulé pendant 20 minutes des volontaires sains âgés de 60 ans au

moins, en comparant une stimulation réelle à une stimulation factice (placebo).

Les résultats montrent que la stimulation réelle améliore significativement la

reconnaissance des visages qui expriment la colère, mais pas les autres

émotions. Cette étude confirme que le gyrus frontal inférieur joue un rôle

crucial pour reconnaître les émotions négatives sur le visage d’autrui. La

neurostimulation transcrânienne cérébrale par courants aléatoires de haute

fréquence pourrait être utile chez les personnes âgées qui ont des problèmes

pour reconnaître les expressions émotives chez autrui.

Het is bekend dat oudere personen de mogelijkheid verliezen om de emoties in

de gezichten van anderen te herkennen. Men weet dat de het frontale gebied

van de hersenschors, de gyrus frontalis inferior of onderste voorhoofdswinding

een belangrijke rol speelt bij deze functie. Om de mogelijkheden bij oudere

personen in dit gebied te verbeteren, hebben de onderzoekers een niet-

invasieve techniek van transcraniële hersenstimulatie gebruikt. Hierbij werden

willekeurige elektrische stromen van hoge frequentie door de hersenen

gestuurd door elektroden op de hoofdhuid te plaatsen, rekening houdend met

de gyrus frontalis inferior. Gezonde vrijwilligers van 60 jaar of minder, kregen

een stimulatie van 20 minuten, waarbij een echte stimulatie vergeleken werd

met een placebo stimulatie. De resultaten tonen aan dat de echte stimulatie de

herkenning van gezichten die woede uitdrukken aanzienlijk verhoogt, maar dat

dit is niet het geval is voor de andere emoties. Dit onderzoek bevestigt dat de

gyrus frontalis inferior een cruciale rol speelt bij de herkenning van negatieve

emoties in de gezichten van anderen. De transcraniële hersenstimulatie door

willekeurige elektrische signalen van hoge frequentie zou nuttig kunnen zijn bij

oudere personen, die problemen hebben om de emotionele uitdrukkingen bij

anderen te herkennen.

77 A finite-element reciprocity solution for EEG forward modelling

with realistic individual head models Erik Ziegler1*, Sarah L. Chellappa1, Giulia Gaggioni1, Julien Q. Ly1, Gilles Vandewalle1,

Elodie André1, Christophe Geuzaine2 and Christophe Phillips1, 2

1 University of Liege, Cyclotron Research Centre, Belgium

2 University of Liège, Department of Electrical Engineering and Computer Science,

Belgium

L’utilisation de la technique dite de modélisation réaliste de la tête permet

d’améliorer le diagnostic et l’évaluation préopératoire effectués à partir d’un

électroencéphalogramme (EEG), et ce, par exemple, pour l’épilepsie. La

simulation de techniques de stimulation cérébrale au moyen de modèles à

éléments finis permet de personnaliser le protocole (p.ex. la puissance et

l’emplacement) pour chaque patient. Les modèles ainsi obtenus pour chaque

66

patient permettront de proposer des diagnostics plus pointus et augmenteront

l’efficacité du traitement par neuromodulation.

Het gebruik van de techniek om een model van het hoofd te maken laat toe een

betere diagnose te stellen en maakt het mogelijk vóór een ingreep een evaluatie

te doen vanaf een elektro-encefalogram, onder andere bij epilepsie. Het

simuleren van technieken van hersenprikkeling door middel van een beperkt

aantal elementen, laat toe het protocol voor elke patiënt te personaliseren (bv.

wat sterkte en locatie betreft). De modellen die men aldus bekomt, laten een

meer nauwkeurige diagnose toe en verhogen bijgevolg de efficiëntie van de

behandeling met neuromodulatie.

67

POSTERS’ List Belgian Brain Congress 2014 GHENT

# AUTHOR TITLE 01 Adab, H. Coarse orientation discrimination is impaired by microstimulation of

macaque posterior inferior temporal cortex. 02 Alamia, A. Implicit statistical learning and pupil size: an untold love story? 03 Ambrosini, A.

1 - Neuromuscular transmission studied with SFEMG in migraine with aura: phenotypic correlations in 93 patients.

04 Ambrosini, A. 2 - Visual and Auditory Evoked Potentials in migraine: sensitivity and specificity as diagnostic tools

05 Ambrosini, A. 3 - Correlation between Habituation of Visual Evoked Potentials and Magnetophosphene thresholds in migraine

06 Baeken, C. Cingulate functional connectivity and emotional dysregulation in Major depressive Disorder

07 Bashi, R. Transcranial direct current stimulation in chronic migraine: a pilot trial combining cathodal visual and anodal DLPFC stimulation

08 Bashi, R. Neurophysiological study of tDCS effects in healthy volunteers 09 Bergmans, B. Botulinum toxin for chronic migraine is efficacious and safe: the Bruges

experience. 10 Bombeke, K. The role of selective attention in the Gratton effect 11 Bonato, M. 1 Attend to the left, attend to the right: How to modulate voluntary

orienting of attention 12 Bonato, M.2 Dual-task method unveils the presence of hemispatial neglect after

several years from stroke 13 Borsu, C. Cortical excitability dynamics during extended wakefulness set PVT

performance 14 Bouchat, J. A New Murine Model of Osmotic Demyelination Syndrome 15 Bruffaerts, R. Lexical and semantic retrieval for concrete entities following right

occipitotemporal lesions 16 Buffel, I. Neuropeptide FF decreases cortical and amygdala excitability via NPFF1

and/or NPFF2 receptors 17 Charland-Verville,

V. Near-death experiences in patients with locked-in syndrome

18 Chellappa, S. L. Prior light history impacts on higher order cognitive brain function 19 Clement, P. Review of confounding effects on perfusion measurements 20 Collette, F. The neural bases of proactive and reactive control processes in normal

aging" (Manard et al.) 21 Coppieters, D. Automatic artifact detection for whole-night polysomnographic sleep

recordings. 22 Coquelet, N. Primary motor cortex mapping in brain-lesioned patients using MEG

resting-state functional connectivity 23 De Letter, M. Direct electrophysiological registration of phonological and semantic

perception in the human subthalamic nucleus- 24 De Taeye, L. Preserved attention allocation but impaired emotion regulation in

epilepsy with comorbid negative affect: electrophysiological time course 25 Dekens, E. Early intervention for cognitive decline 26 De La Asuncion, J. Action hypersensitivity: Disturbed self-other integration in schizophrenia 27 Delhaye, E. Exploration of unitization processes in episodic memory in Alzheimer's

disease 28 Demertzi, A. Audio-visual crossmodal fMRI connectivity differentiates single patients

http://www.frontiersin.org/people/SarahChellappa_1/171011

68

with disorders of consciousness 29 Desender, K. The subjective experience of response conflict: A study on the neural

timecourse of metacognition 30 Dormal, V. Modulation of spatial attention with non invasive brain stimulation 31 Farthouat, J. Assessment of auditory statistical learning by magnetic frequency tagged

responses 32 Gaggioni G. Sleep slow-wave activity predicts changes in human cortical excitability

during extended wakefulness 33 Grimonprez, A-L. Dose-dependent laryngeal muscle evoked potentials as an indicator of

effective vagus nerve stimulation 34 Gergelyfi, M. Dissociation between mental fatigue and loss of motivation 35 Heeren, A. Impact of Anodal and Cathodal transcranial Direct Current Stimulation

over the Left Dorsolateral Prefontral Cortex during Attention Bias Modification: an Eye-tracking Study

36 Huang, G. The latency of motor-evoked potentials (MEPs) can predict whether cTBS will exert an inhibitory or excitatory effect on the ipsilateral and contralateral primary motor cortex

37 Jastorff, J. Common network for the processing of dynamic emotional bodies contains information to discriminate individual basic emotions

38 Koulchitsky, S. Changed state – changed brain: shift of the dominant frequency of theta oscillations in the rat VTA during stereotypic locomotion

39 Kuravi, P. Repetition suppression in macaque superior temporal sulcus (STS) for dynamic visual stimuli depicting hand actions.

40 Kurth, S. Functional connectivity and recognition of familiar faces in Alzheimer’s disease

41 Langford, Z. Attentional input gating as a mechanism of pro-active response slowing. 42 Larsen, L. Vagus nerve stimulation decreases hippocampal and prefrontal EEG

power in freely moving rats: a biomarker for effective stimulation? 43 Leloup, L. On the role of rTJP in moral judgments: a tDCS study 44 Ly, J. Human cortical excitability depends on time awake and circadian phase 45 Manard, M. The neural bases of proactive and reactive control processes in normal

aging 46 Marty, B. Cortical kinematic processing of executed and observed goal-directed

hand actions 47 Mary, A. Resting state functional connectivity predicts subsequent motor sequence

learning 48 Mbonda, P. Migraine aura-triggered seizure or headache associated with epilepsy?

Clinical case 49 Meyer C. Seasonal variation in human executive brain responses 50 Moens, V. Habits, Action Sequences And Working Memory From A Behavioral And A

Computational Perspective 51 Muscarella, C. How time and semantic relatedness modulate whether and how

unconscious information is represented in the brain 52 Naeijje, G. Hierarchical predictive system for the neural integration of incoming

somatosensory stimulations 53 Noutsa, L. Epilepsy and VIH in the department of neurology of Fann Teaching

Hospital 54 Papadopoulou, M. Characterization of the synaptic mechanisms underlying seizure onset

with Dynamic Causal Modelling 55 Pegado, F. Implicit manipulation of face processing performance with ltp/ltd-like

visual stimulation

69

56 Popivanov, I. Tolerance of macaque middle superior temporal sulcus body patch neurons to shape-preserving stimulus transformations.

57 Portelli, J. Neuropeptide FF receptors are implicated in epileptic seizures 58 Rowart, P. Is placental growth factor involved in spinal cord repair? 59 Sava, S. L. 1 - Visually-induced facial analgesia effect on thermonociceptive cortical

evoked responses in healthy subjects and migraine patients. 60 Sava, S. L. 2 - Differences in contact heat-evoked potentials (CHEPs) between healthy

subjects and patients with episodic or chronic migraine 61 Schevernels, H. The role of motivation in action inhibition: an ERP study 62 Schoenen, J. Management of Chronic Migraine: a proposal by the Belgian Headache

Society. 63 Seutin, V. Changed state – changed brain: shift of the dominant frequency of theta

oscillations in the rat VTA during stereotypic locomotion”, by S. Koulchitsky et al.

64 Siugzdaite, R. Lesion to Hippocampus Changes Resting State Functional Connectivity in Rat Brain Reflecting Structural Damage

65 Sprengers, M. Consequences Of Kainic Acid-Induced Piriform Cortex Lesions And Therapeutic Potential Of Piriform Cortex Deep Brain Stimulation In The Intrahippocampal Kainic Acid Model

66 Van den Berge, N. Simultaneous DBS and fMRI in the rodent brain 67 Vander Ghinst, M. 1 - Alteration of the dynamic modulation of auditory beta-band

oscillations by voice power during speech-in-noise 68 Vander Ghinst, M. 2 - Auditory cortex extraction of attended speech envelope in a multi-

talker background 69 van Dijck, J-P. Non-organic cognitive deficits: A case report of functional disturbance in

the production of ordinal information. 70 Vanhaudenhuyse, Behavioral Neuromodulation : Hypnosis 71 Van Nieuwen-

huyse, B. Hippocampal DBS affects disease development in the kainic acid rat model for temporal lobe epilepsy

72 Vassena, E. Value-based modulation of effort and reward anticipation on the motor system

73 Vaulet, T. Role of secondary somatosensory cortex in haptic change detection: a MEG study

74 Wens, V. 1 - Electrophysiological resting state and default-mode networks from magnetoencephalography functional connectivity analyses

75 Wens, V. 2 - Modelling and correcting for linear spatial leakage effects in MEG seed-based functional connectivity mapping

76 Yang, T. Improving Older People’s Emotion Perception Using High-Frequency Random Noise Stimulation (tRNS)

77 Ziegler, E. A finite-element reciprocity solution for EEG forward modeling with realistic individual head models

70

Congress Organizing Company

www.aplusa.be

Lanyards & badges

www.meetinglinq.nl

Lunch & Reception

www.gourmetinvent.be

http://www.meetinglinq.nl/

71

THE BELGIAN BRAIN CONGRESS WELCOMES THE FOLLOWING SPONSORS:

ICC GHENT, SATURDAY OCTOBER 4TH, 2014 Abstract Book · neurowetenschappen, clinici,...

Documents

Transcript of ICC GHENT, SATURDAY OCTOBER 4TH, 2014 Abstract Book · neurowetenschappen, clinici,...