Autumn 2015. Vol 10. Num 3

120

I R A N I A N J O U R N A L o f

A G E I N G

* Corresponding Author:Masomeh Hemmati Maslakpak, PhDAddress: Department of Nursing, Faculty of Nuesing and Midwifery, Uremia University of Medical Sciences, Uremia, Iran.Tel: +98 (044) 32752378E-mail: hemmati_m@umsu.ac.ir

Research PaperDesign and Psychometric Properties of a Self-Care Questionnaire for the Elderly

1. Department of Nursing, Faculty of Nuesing and Midwifery, Uremia University of Medical Sciences, Uremia, Iran.

*Masomeh Hemmati Maslakpak1, Leila Hashemlo1

Objectives The purpose of this study was to design an Iranian cultural adaptable questionnaire for the assessment of self-care in the elderly.Methods & Materials This methodological study was conducted in 2 phases. In the first phase, items and primary categories of the new instrument were identified from the review of the studies based on Orem’s theory. In the second phase, the psychometric properties of the instrument such as face validity, content validity, construct validity, and internal consistency were determined. In this phase, 225 elderly people in Uremia City, Iran were randomly selected from nursing homes and the Elderly Center of Ure-mia to participate in the study.Results Forty-five items of the questionnaire were identified from the review of the studies based on Orem’s theory. After determining face and content validity in qualitative and quantitative terms, the questionnaire items reduced to 40. The results of the exploratory factor analysis on the questionnaire indicated the existence of 5 factors. These 5 factors explained nearly 79.936% of the variance of the questionnaire. Also, the internal consistency (Cronbach α) was 0.864.Conclusion Based on the results, we concluded that the assessment self-care questionnaire for the el-derly with 40 items appears to be a promising tool and provides reliable and valid data helping to deter-mine elderly self-care in different settings such as clinical setting and research environments by health care providers.

A B S T R A C T

Key words: Self-care, The elderly, Question-naire, Psychometric assessment

Received: 08 Apr. 2015 Accepted: 27 Jun. 2015

121

پاییز 1394 . دوره 10 . شماره 3

* نویسنده مسئول:دكتر معصومه همتی مسلک پاک

نشانی: گروه پرستاري، دانشكده پرستاری و مامایی، دانشگاه علوم پزشكي ارومیه، ارومیه، ایران.تلفن: 32752378 )044( 98+

Hemmati_m@umsu.ac.ir :پست الکترونیکی

اهداف هدف مطالعه حاضر، طراحي ابزار اختصاصي متناسب با جامعه ایراني براي بررسي خودمراقبتي برای سالمندان بود.مواد و روش ها مطالعه حاضر، پژوهشی روش شناختي است كه در 2 مرحله انجام گرفت. در مرحله اول گویه ها و طبقات اولیه ابزار جدید براساس مروري بر مطالعات منطبق بر »نظریه اورم« استخراج شد. مرحله دوم ویژگي هاي روان سنجي پرسشنامه با بهره گیري از روایي صوري، روایي محتوا، روایي سازه، همساني دروني مورد بررسي قرارگرفت. در مرحله اخیر، 225 سالمند ارومیه اي به صورت تصادفي از

خانه های سالمندان و كانون هاي جهان دیدگان منتخب شهر ارومیه، انتخاب شدند و در مطالعه شركت كردند.یافته ها 45 گویه پرسشنامه، براساس مروري بر مطالعات منطبق بر نظریه اورم استخراج شد. پس از تعیین روایي صوري و محتوا به صورت كّمی و كیفي، عبارات پرسشنامه به 40 عبارت كاهش یافت. نتیجه تحلیل عاملي اكتشافي در این پرسشنامه، بیانگر وجود 5 عامل بود. این 5 عامل درمجموع 79/93 درصد از واریانس كل آزمون را تبیین مي نمود. محاسبه ضریب آلفاي كرونباخ

مؤید همساني دروني باالي پرسشنامه )0/864( بود.نتیجه گیری یافته هاي نهایي این پژوهش حاكي از آن است كه پرسشنامه حاضر با عنوان »پرسشنامه بررسي توانایي خودمراقبتی سالمندان« با 40 عبارت، با وجود ویژگي هایي نظیر طراحي ابزار براساس مروري بر مطالعات منطبق بر نظریه اورم، نمره گذاري ساده، پایایي و روایي مناسب و قابلیت به كارگیري در موقعیت هاي مختلف توسط ارائه دهندگان خدمات بهداشتي، از جمله پرستاران، ابزاري

مناسب برای بررسي توانایي خودمراقبتی سالمندان است.

کلیدواژه ها: خودمراقبتي، سالمندان،

پرسشنامه، روان سنجی

تاریخ دریافت: 19 فروردین 1394تاریخ پذیرش: 06 تیر 1394

1- گروه پرستاري، دانشكده پرستاری و مامایی، دانشگاه علوم پزشكي ارومیه، ارومیه، ایران.

طراحي و روان سنجي پرسشنامه خودمراقبتي سالمندان

*معصومه همتی مسلک پاک1، ليال هاشملو2

مقدمه

پدیده سالمندی نتیجه سیر طبیعي زمان است كه منجر به تغییرات فیزیولوژیكي، رواني و اجتماعي مي شود ]1[. سازمان ملل متحد در سال 2006 تعداد كل افراد سالمند جهان را 687 میلیون و 923 هزار نفر ذكر كرده است كه این تعداد در سال 2050 به رقم یك میلیارد و 968 میلیون و 153 هزار نفر خواهد بهداشت )1390( 8/2 آمار وزارت براساس آخرین رسید ]2[.

درصد از جمعیت ایران را افراد باالي 60 سال تشكیل مي دهند و تخمین زده می شود كه این نسبت در سال 2025 به 10/5 درصد و در سال 2050 به 21/7 درصد خواهد رسید ]3[. پیش بینی می شود تا سال 1400، جمعیت افراد باالی 60 سال ایران به

رقمی حدود ده میلیون نفر برسد ]4[.

با افزایش قابل توجه سالمندان، بهبود كیفیت زندگي و حفظ .]5[ مي یابد فراواني اهمیت سالمند افراد فیزیكي سالمتي مشكالت افراد مسن در جوامع، مسائل جدي و بزرگي را به ویژه

122

پاییز 1394 . دوره 10 . شماره 3

در سال هاي اخیر ایجاد كرده است ]7و1[. افراد سالمند مشكالت جسمي و ارتباطات اجتماعي را تجربه می كنند ]9-7[ و تعداد زیادی از افراد سالمند، در انجام مهارت های روزمره زندگی از جمله مراقبت از خود، مشكل دارند ]10[. نزدیك به 58 درصد از افراد باالي 65 سال براي انجام فعالیت هاي روزانه نیاز به كمك دارند ]11[. در صورت وجود خدمات حمایتی مناسب در جامعه، افراد سالمند به احتمال زیاد قادر به حفظ سالمت و استقالل عملكرد خود خواهند بود ]12[. »سیمونز«1 و همكاران )2009( معتقدند كه اگر افراد به طور فعال در حفظ سالمتی خود شركت كنند،

منجر به افزایش كیفیت زندگی و سالمتی خود می شوند ]13[.

ارتقای و حفظ برای فرد كه است مراقبتی »خودمراقبتي«، سالمت و زندگی خودش انجام می دهد ]14[. خودمراقبتی به عنوان یك استراتژي برای تطابق با رویدادها و تنش هاي زندگي تعریف مي شود كه باعث عدم وابستگي مي شود ]15[ و یكی از مهارت های زندگی روزانه است كه توسط افراد برای تأمین، حفظ و ارتقای سالمتشان انجام می شود ]16[. بسیاری از سازمان های بهداشتی و مراقبین سالمتی، ارتقای مراقبت از خود را به عنوان راهكاری برای

كاهش هزینه های گزاف خدمات پزشكی در نظر گرفته اند ]17[.

و پزشكی علوم پیشرفت دالیل به خود از مراقبت مفهوم تخصص ها و باالرفتن هزینه ها، تأكید بر لزوم كنترل سالمتی به وسیله فرد و جامعه با توجه به نیازهای اساسی بشر، مسئولیت هر فرد در تأمین بهداشت و درمان خود، كاهش امكانات رفاهی و بهداشتی با توجه به رشد جمعیت و عدم دسترسي همه افراد

جامعه به امكانات بهداشتی و درمانی اهمیت دارد ]18[.

نظریه های كامل ترین از یكی اورم«2 »خودمراقبتی الگوي براي مناسبی بالینی راهنماي كه ]19[ است خودمراقبتی برنامه ریزي و اجراي اصول خودمراقبتی محسوب می شود. این الگو به عنوان چارچوب مفهومی به منظور هدایت برنامه هاي خودمراقبتی به كار می رود ]20[. از دیدگاه اورم خودمراقبتی شامل فعالیت هایی است كه انسان ها به طور فردی برای وجود خود، آن را تشخیص و انجام می دهند تا بدین وسیله حیات و تندرستی خود را حفظ كنند

و به طور دائم احساس خوب بودن داشته باشند.

را خود از مراقبت دلیل این به انسان كه است معتقد اورم انجام می دهد كه مجموعه ای از نیازهای اساسی او برآورده شود. او نیازهای اساسی را به سه گروه نیازهای همگانی مراقبت از خود، نیازهای مراقبتی فرد در مورد رشد و تكامل و مراقبت از خود در هنگام انحراف از سالمتی، تقسیم كرده است. نیازهای همگانی در همه انسان ها پیدا می شود، نیازهای تكاملی در رابطه با مراحل مختلفی است كه انسان ها آن را طی می كنند و سومین گروه نیازها

از انحرافات ساختاری یا عملكردی انسان ها ناشی می شود ]18[.

1. Simmons

2.Orem

با افزایش جمعیت سالمندان، نیاز به طراحي پرسشنامه هایي براي بررسي وضعیت سالمت و مراقبتي آنها ضروري است ]21[. بررسي توانایي سالمندان در مورد خودمراقبتي و عامل مراقبت از خود در آنها، یكي از وظایف مهم در سیستم هاي مراقبتي است. طراحي پرسشنامه اي پایا و روا، اساس پژوهش و مراقبت در بالین براساس سالمندان3 در خودمراقبتي توانایي ابزار .]22[ است توسط »پورنز«4 )1996(، سازگاري و سالمتي كلي نگر نظریه »سودرهام«5 براي بررسي توانایي خودمراقبتي درك شده براي سالمندان توسعه یافته است كه در آن پرسشنامه فقط به توانایي و پتانسیل افراد سالمند در خودمراقبتي پرداخته شده است ]23[.

این پرسشنامه برای ارزیابی توانایی خودمراقبتی افراد سالمند مشتمل بر 17 سؤال است ]24[. درصورتي كه در تئوري اورم مفهوم عامل خودمراقبتي هم توانایي و ظرفیت خودمراقبتي و هم اعمال خود مراقبتي را شامل مي شود ]25[. ابزارهاي موجود، در كشورهاي توسعه یافته طراحي یا مورد تطبیق قرار گرفته است و بدون بازنگري و تطبیق براي استفاده دركشورهاي در حال توسعه آنها داراي فرهنگي متفاوت و میزان تحصیالت كه سالمندان و آگاهي پایین تري به ویژه براي پاسخ دهي به ابزارها نسبت به كشورهاي توسعه یافته هستند، مناسب نیست. از سوي دیگر، در حال حاضر این مسئله مورد توافق تمامي متخصصان ابزارسازي است كه محتواهاي مربوط به ابزار باید به طورمستقیم از سوی

افرادي كه مرجع آن ابزار هستند، تایید گردد ]26[.

ابزارسازي، مطالعات در كه است معتقد اسریونگول«6 »ماني ترجمه ابزار به تنهایي كافي نیست و باید تفاوت هاي زمینه اي فرهنگي به طوركامل رعایت شود. به منظور رسیدن به روایي و پایایي، ابزار باید مبتني بر فرهنگ جامعه مورد مطالعه باشد ]27[. مشكل دیگر ابزارهاي غیرروان سنجي شده، نبوِد گزاره هایي است كه بعضاً ممكن است از نظر محتوایي ضرورت بسیار داشته باشد، اما به دلیل ناآشنایي محقق ابزارساز نادیده گرفته شده است. از سوی دیگر، گزاره هایي نیز ممكن است در یك پرسشنامه گنجانده شود كه ضرورتي به طرح آن

نیست و منجر به خستگي پاسخگو خواهد شد.

ترجمه ابزارهاي استاندارد موجود در دیگر نقاط جهان نیز از اهمیت مسائل مذكور نخواهد كاست. بیشتر ابزارهاي ترجمه شده نیز مسیر اصولي و صحیحي كه باید در ترجمه ابزار به كار گرفته شود، را رعایت نكرده و تنها به ترجمه متن پرسشنامه اكتفا شده و تعیین اعتبار و پایایي صورت نگرفته است ]28[. یك ابزار ارزیابی باید حاوی موارد مرتبط باشد و برای جمعیتی كه این ابزار برای

آنها طراحی شده، به راحتی به كار رود و روا و پایا باشد ]29[.

3. Self-care ability scale for the elderly

4. Porn's

5. Soderhamn

6. Maneesrivangul

123

پاییز 1394 . دوره 10 . شماره 3

با توجه به مطالب ذكرشده، در این مطالعه پژوهشگران در تالش بودند با توجه به وظیفه حرفه ای خود در مقابل آحاد جامعه و به ویژه سالمندان و نبوِد یك ابزار اختصاصي براي اندازه گیري خودمراقبتي سالمندان در ایران، ابزار اختصاصي براي این گروه از اعضاي جامعه

را مبتني بر اصول دقیق علمي طراحي و ارزشیابي نمایند.

روش مطالعه

هدف با كه است روش شناختي پژوهش یك حاضر، پژوهش طراحي و تعیین ویژگي هاي روان سنجي پرسشنامه اي براي بررسي خودمراقبتي سالمندان، با شركت 225 سالمند انجام شد. ویژگی هایی كه نمونه گیری براساس آنها انجام شد عبارت بودند از: افراد باالی 60 سال كه برای شركت در پژوهش تمایل و نسبت به مكان، زمان و

اشخاص آگاهی داشتند و مشكل ناشنوایي و گفتاری نداشتند.

مشاركت كنندگان به صورت تصادفي ساده و با استفاده از جدول كانون هاي جهان دیدگان و سالمندان خانه های از تصادفی، اعداد منتخب شهر ارومیه در مطالعه شركت كردند. مجوز انجام این مطالعه نیز از سوی كمیته اخالق دانشگاه علوم پزشكی ارومیه ارائه شد. پژوهشگران برای رسیدن به اهداف كلی این مطالعه، در دو مرحله

اقداماتی در تولید گویه ها و روان سنجی پرسشنامه انجام دادند.

در مرحله اول، با مرور سازمند و منظم بر منابع و مقاالت موجود براساس مفهوم خودمراقبتي در سالمندان در نظریه خودمراقبتي سالمتي، از انحراف خودمراقبتي همگاني، )خودمراقبتي اورم خودمراقبتي تكاملي(، گویه ها را با مرور بر منابع و ابزارهاي موجود استخراج كردند. مرحله دوم، شامل تعیین روایی و اعتبار پرسشنامه طراحي بود. براي كسب اطمینان بیشتر از روایي پرسشنامه، از سه شیوه شامل روایي صوري7، روایي محتوا8، و روایي سازه9 استفاده گردید. روایي صوري به این پرسش كه آیا آزمون یا پرسشنامه براي آزمودني ها، بیماران یا دیگر مشاهده كنندگان از نظر ظاهري

داراي اعتبار است، پاسخ مي دهد ]30[.

با جابه جایي مطلوب كلمات یا عبارات، مي توان روایي غالباً صوري را افزایش داد ]31[. انجام مصاحبه با گروه هدف، جهت تعیین روایي صوري، تناسب و جامعیت محتواي پرسشنامه را تضمین خواهد نمود كه در این صورت درك سؤاالت و تكمیل پرسشنامه راحت تر خواهد بود ]32[؛ بنابراین در این مطالعه برای روایي صوري ابزار، از 10 نفر سالمند استفاده و از آنها درخواست شد كه درباره سهولت تكمیل پرسشنامه، دستورزبان و امالی

كلمات، شفاف بودن سبك نگارشي گویه ها اظهار نظر نمایند.

در اعتبار محتوا، براي كسب اطمینان از اینكه آزمون، معّرف سازه اي است كه ادعا مي شود آن را مي سنجد، محتواي آزمون

7. Face Validity

8. Content validity

9. Construct validity

مورد بررسي قرار مي گیرد. فرضیه اي كه در پشت روایي محتوي مورد در مواردي و نكات است ممكن كه است این داد قرار محتواي ابزار وجود داشته باشد كه هم از دید پاسخ گویان و هم از

دید محقق پنهان مانده باشد ]33[.

بررسي روایي محتوي به دو طریق كیفی و كّمی صورت مي گیرد ]34[. در بررسي كیفي محتوا، از تعداد 14 نفر از متخصصان درخواست شد تا پس از مطالعه دقیق ابزار، دیدگاه هاي اصالحي خود را به صورت مشروح و كتبي ارائه نمایند. سپس تمام نظرات ایشان در تنظیم پرسشنامه رعایت شد. بررسي كّمي روایي محتوا با دو هدف صورت مي گیرد: اول، اطمینان از اینكه مهم ترین و صحیح ترین محتوا انتخاب شده است؛ دوم، موارد ابزار به بهترین

صورت برای اندازه گیري محتوا طراحي شده است. 10)RVC( محاسبه مورد اول توسط شاخص نسبت روایي محتواو محاسبه مورد دوم توسط شاخص روایي محتوا )IVC(11صورت مي پذیرد ]35[. محاسبه نسبت روایي محتوا سبب مي گردد تا محقق از انتخاب بهترین و مهم ترین محتوي از نظر آماري اطمینان حاصل نماید ]36[. محاسبه شاخص روایي محتوا براي كسب اطمینان از این مسئله است كه آیا موارد به منظور اندازه گیري سازه ها به بهترین شكل طراحي شده اند؟ بدین منظور در پژوهش حاضر، سه معیار سادگي، اختصاصي بودن و وضوح به صورت مجزا از موارد توسط و در یك طیف لیكرت 5 بخشی براي هریك

متخصصان مربوطه مورد بررسي قرار گرفت ]38و37[.

تا شد درخواست متخصصین از نفر از 14 رویكرد این در مشخص نمایند كه آیا یك گویه در مجموعه اي از دیگر گویه ها یا است مهم و ضروري نظري سازه یك عملیاتي كردن براي خیر؟ از هیئت خبرگان درخواست گردید تا هر گویه را براساس طیف سه قسمتي )ضروري است، مفید است اما ضروري نیست، ضرورتي ندارد( بررسي نمایند. ارزش عددي نسبت روایي محتوي با كمك جدول »تعیین حداقل ارزش« اثر الوشه12 تعیین گردید. نتیجه به دست آمده پس از محاسبه، با توجه به تعداد متخصصان با معیار موجود در جدول مورد مقایسه قرار گرفت. درصورتي كه عدد به دست آمده از عدد 0/51 )براساس ارزیابی 14 متخصص( باالتر بود، معنادار )P>0/05( محسوب و حفظ شد ]39[. محاسبه شاخص روایي محتوي براي كسب اطمینان از این مسئله است كه آیا گویه ها برای اندازه گیري سازه ها به بهترین صورت طراحي سادگي13، معیار سه حاضر، پژوهش در منظور بدین شده اند؟ مربوط بودن14 و وضوح15 به صورت مجزا و در یك طیف لیكرت

10. Content validity Ratio

11. Content validity Index

12. Lawsche

13. Simplicity

14. Relevancy

15. Clarity

طراحي و روان سنجي پرسشنامه خود مراقبتي سالمندان

124

پاییز 1394 . دوره 10 . شماره 3

4 قسمتي براي هر یك از گویه ها توسط 14 نفر از متخصصان مربوطه مورد بررسي قرار گرفت ]41و40[. نمره شاخص روایي محتوا باالتر از 0/79، مناسب16 تشخیص داده شد، بین 0/79-

0/7 سئوال برانگیز17 بود و اصالح و بازنگري گردید و كمتر از 0/7 غیرقابل قبول18 محسوب و حذف شد ]34[.

اعتبار سازه به كفایت ابزار برای اندازه گیری سازه های موجود می پردازد. روایی سازه همیشه با این سؤال در ارتباط است كه این ابزار واقعاً چه سازه ای را اندازه گیری می كند؟ در پژوهش حاضر، به منظور بررسی تعیین روایی سازه از روش تحلیل عاملی ]33[ و از تحلیل عاملی اكتشافی برای بررسی سازه عاملی پرسشنامه بررسی عالوه براین است. شده استفاده سالمندان خودمراقبتی توانایي به منظور تحلیل داده ها در ابتدای تحلیل عاملی، آزمون شاخص

كفایت نمونه گیری »كیسر، مایر و الكین« )OMK( انجام گرفت.

میزان شاخص كفایت نمونه گیری كیسر، مایر و الكین بین صفر و یك متغیر است. هرچه میزان آن باالتر باشد، تحلیل عاملي بهتر خواهد بود. این شاخص باید دست كم 0/7 و ترجیحاً باالتر باالي 0/80، مقادیر و عالي باالي 0/90 مقادیر و باشد آن از خوب تلقي مي شود ]40[. براي آنكه مشخص شود آیا ماتریس همبستگي به دست آمده تفاوت معناداري با صفر دارد و بر پایه آن انجام تحلیل عاملي قابل توجیه است یا آیا به اندازه كافي میان عبارات ابزار همبستگي وجود دارد كه بتوان آنها را ادغام نمود، از

آزمون كرویت بارتلتTB( 19( استفاده گردید ]42و41[

قوانین متفاوتي به منظور تعیین تعداد عوامل در تحلیل عاملي اكتشافي وجود دارد. در این پژوهش از روش هاي نمودار شن ریزه و ارزش ویژه )مقدار مشخصه( برای تعیین تعداد عوامل سازنده استفاده شد توانایي خودمراقبتی سالمندان بررسي پرسشنامه ]32[. مرحله دوم تحلیل عاملي اكتشافي، دوران عاملي است كه عوامل به طور ریاضي دوران داده مي شود. هدف از انجام این مرحله،

ساده كردن و تفسیرپذیرنمودن سازه عاملي استخراج شده است.

در این پژوهش از دوران واریماكس كه از دوران هاي عمودبرهم عاملي، سازه هاي تفسیرپذیرنمودن و ساده سازي برای است، پرسشنامه بررسی توانایي خودمراقبتی سالمندان استفاده گردید. پس از استخراج عوامل، هریك از آنها براساس متغیرهاي )عبارات( هر عامل نام گذاري گردید و میزان همخواني این عوامل با مفاهیم و ابعاد مراقبت از خود سالمندان كه در این پژوهش تعیین شده بود، مورد بررسي قرار گرفت. در تحلیل عوامل از بارهاي عامل بیشتر از 0/4 استفاده شد. به عبارت دیگر ضریب همبستگي 0/4 به عنوان حداقل درجه همبستگي قابل قبول بین هر ماده و عوامل

16. Adequet

17. Questionable

18. Unacceptable

19. Bartlett's Test of Sphericity

استخراج شده، تعیین گردید ]32[.

خودمراقبتی توانایي بررسی پرسشنامه پایایي تعیین براي سالمندان، از شیوه تعیین همساني دروني استفاده گردید. در این پژوهش به منظور تعیین همساني دروني، ضریب آلفاي كرونباخ براي كل پرسشنامه و همچنین براي هر عامل، در نمونه هاي

شامل 225 سالمند محاسبه گردید.

یافته ها

45 گویه با مرور بر منابع و ابزارهاي موجود )پرسشنامه توانایي خودمراقبتي سالمندان توسعه یافته توسط سودرهام، پرسشنامه سنجش ناتواني سازمان بهداشت جهاني20، مقیاس ناتوانی بررسی عمومی خانگی و چك لیست فعالیت های روزانه21( استخراج شد. در مرحله تعیین روایی صوری پرسشنامه، دو گویه براساس نظر سالمندان اصالح شد و در مرحله تعیین روایی محتوای كیفی در اصالح شد. متخصصان نظر براساس گویه پرسشنامه، 30 بررسی نسبت روایي محتوا، بر اساس جدول الوشه عباراتی كه میزان عددی نسبت روایي محتوا آنها از 0/51 كمتر بود، حذف مرطوب را خود دهان و لب )مرتب عبارات دو بنابراین، شد؛ مي كنم و براي جلوگیري از خطرات احتمالي مانند سوختگي

احتیاط مي كنم( حذف گردید.

و نمرات شاخص روایی محتوای »والتس« بر اساس سپس »باسل«22 عباراتی كه نمره شاخص روایي محتوای آنها كمتر از 0/7 بود، حذف گردید. در این مرحله عبارات )لباس هایم را خودم مي شویم، نمي توانم براي خودم غذا بپزم و برای برطرف كردن درد پاهایم نمی توانم كاری انجام دهم( حذف گردید. در پایان سؤال كیفی، 5 و كّمی روش به محتوا اعتبار تعیین مرحله نظر از كیفی بررسی بخش در كه برخی سؤاالت حذف شد. مشاركت كنندگان وضوح كافی را نداشتند، با كمك متخصص ادبیات فارسی مورد بازبینی قرار گرفت و در حد امكان از نظر روان بودن و قابل فهم بودن ویرایش گردید. پرسشنامه نهایی در

این مرحله مشتمل بر 40 گویه آماده گردید.

تحلیل عاملي اكتشافي به كمك روش مؤلفه هاي اصلي روي 40 عبارت انجام شد. ارزش كیسر، مایر و الكین 0/777 به دست میزان 5483/525 در با بارتلت آزمون كرویت آمد. همچنین سطح 0/001 معنادار بود؛ بنابراین، اجرای تحلیل عاملی براساس است توجیه قابل مطالعه مورد نمونه در همبستگی ماتریس

)جدول شماره 1(.

در این پژوهش، به منظور استخراج عوامل از نسخه 20 نرم افزار SPSS و شیوه تجزیه و تحلیل مؤلفه هاي اصلي و برای تعیین

20. World Health Organization Disability Assessment Schedule II

21. Activities of Daily (ADL) Checklist

22. Waltz & Bausell

125

پاییز 1394 . دوره 10 . شماره 3

جدول 2. تحلیل عاملي مقدار كل واریانس تبیین شده پرسشنامه بررسی توانایي خودمراقبتی سالمندان.

مؤلفهمجموع مجذورات بارهاي عاملي قبل از  مقادیر ویژه اولیه دوران

دورانمجموع مجذورات بارهاي عاملي بعد از 

دوران

درصد کلواریانس

درصد درصد کلتجمعي

واریانسدرصد درصد کلتجمعي

واریانسدرصد تجمعي

120/48841/81341/81320/48841/81341/8138/87218/10618/106

217/20210/5652/4305/20210/61752/4307/64615/60333/709

34/0428/24960/6794/0428/24960/6795/79111/81945/528

42/2634/61871/3372/2634/61871/3374/3338/84364/936

51/1382/32279/9361/1382/32279/9361/5823/22979/145

60/9891/06680/002------------------

70/8791/99783/999------------------

80/8281/68985/688------------------

90/7551/54187/229------------------

100/7041/43688/665------------------

110/5791/08289/847------------------

120/5261/07390/920------------------

130/4971/01491/934------------------

140/4440/90792/841------------------

150/3600/73593/576------------------

160/3500/71494/289------------------

170/3160/64594/934------------------

180/2900/59395/527------------------

190/2640/54096/067------------------

200/2230/45496/521------------------

210/2150/44096/961------------------

220/1780/36497/325------------------

230/1650/33797/662------------------

240/1610/32997/991------------------

250/1230/25298/243------------------

260/1180/24198/483------------------

.)BT( و نتایج آزمون كرویت بارتلت )KMO( جدول1. شاخص نمونه گیری كیس، مایر و الكین

KMO 0/777 آماره

5483/525تقريب کای-اسکوئر

0/000سطح معنی داری

طراحي و روان سنجي پرسشنامه خود مراقبتي سالمندان

126

پاییز 1394 . دوره 10 . شماره 3

تعداد عوامل از روش ارزش ویژه استفاده گردید. نتایج نشان داد كه بیشترین درصد واریانس كل )79/93 درصد( توسط پنج عامل اول و باقیمانده درصد واریانس كل )20/064 درصد( توسط 35 عامل باقیمانده تبیین مي گردد. به عبارت دیگر، تحلیل عاملي 5 عامل با ارزش باالي یك را مشخص نمود كه در مجموع 79/93

درصد واریانس را تبیین مي كند )جدول شماره 2(.

عامل اول كه بُعد مراقبت از خود جسمي نام گذاري گردید، مشتمل بر 9 سؤال است. عامل دوم كه بُعد مراقبت از خود روزانه نام گذاري گردید، مشتمل بر 6 سؤال است. عامل سوم كه بُعد مراقبت از خود عاطفي نام گذاري گردید، مشتمل بر 6 سؤال است.

جدول 3. تعیین همساني دروني ضرایب آلفاي كرونباخ پرسشنامه بررسی توانایي خودمراقبتی سالمندان.

ضریب آلفاي کرونباختعداد و شماره عباراتزیر مقیاس ها

α=0/746)9-1( 9عامل اول: بُعد مراقبت از خود جسمي

α=0/736)15-10( 6عامل دوم: بُعد مراقبت از خود روزانه

α=0/845)21-16( 6عامل سوم: بُعد مراقبت از خود عاطفي

α=0/831)30-22( 9عامل چهارم: بُعد مراقبت از خود اجتماعي

α=0/905)40-31( 10عامل پنجم: بُعد مراقبت از خود بهنگام بيماري

40α=0/864کل مقياس

مؤلفهمجموع مجذورات بارهاي عاملي قبل از  مقادیر ویژه اولیه دوران

دورانمجموع مجذورات بارهاي عاملي بعد از 

دوران

درصد کلواریانس

درصد درصد کلتجمعي

واریانسدرصد درصد کلتجمعي

واریانسدرصد تجمعي

270/0990/20398/686------------------

280/0850/17498/860------------------

290/0800/16299/022------------------

300/0760/15699/178------------------

31/0670/13799/315------------------

320/0630/13299/211------------------

320/0630/13299/211------------------

330/0590/12099/435------------------

340/0520/11799/511------------------

350/0560/11499/549------------------

360/0430/08899/637------------------

370/0320/06599/780------------------

380/200/04299/879------------------

390/0150/02999/971------------------

400/0100/023100/000------------------

127

پاییز 1394 . دوره 10 . شماره 3

عامل چهارم كه بُعد مراقبت از خود اجتماعي نام گذاري گردید، مشتمل بر 9 سؤال است. عامل پنجم كه بُعد مراقبت از خود

به هنگام بیماري نام گذاري گردید، مشتمل بر 10 سؤال است.

براي تعیین پایایي پرسشنامه از تعیین همساني دروني23 و برای تعیین همساني دروني، ضریب آلفاي كرونباخ براي پرسشنامه بررسي خودمراقبتي برای سالمندان محاسبه گردید.جدول شماره 3 بیانگر آن است كه عامل نخست با عنوان «بُعد مراقبت از خود جسمي« شامل 9 سؤال است كه آلفاي كرونباخ آن 0/746 است. دومین عامل با عنوان »بُعد مراقبت از خود روزانه« شامل 6 عبارت عنوان با عبارت با 6 عامل سوم آلفاي كرونباخ 0/736، داراي »بُعد مراقبت از خود عاطفي« داراي آلفاي كرونباخ 0/845، عامل چهارم با 9 عبارت با عنوان «بُعد مراقبت از خود اجتماعي« داراي آلفاي كرونباخ 0/831و عامل پنجم با 10 عبارت با عنوان «بُعد مراقبت از خود به هنگام بیماري« داراي آلفاي كرونباخ 0/905 است. همچنین همساني دروني )ضریب آلفاي كرونباخ( پرسشنامه

بررسی توانایي خودمراقبتی سالمندان 0/864 است.

بحث

مهم ترین سؤالي كه باید درباره هر نوع روش سنجش پرسیده شود این است كه آن روش تا چه حد روایی دارد؟ مقصود آن است كه ابزار سنجش چه چیز را اندازه بگیرد كه براي اندازه گیري آن ساخته شده است. وقتي از مجموعه سؤاالت براي اندازه گیري نمونه اي از رفتار به كار مي رود، معنا و مفهوم آن مجموعه فقط با نام گذاري آن مشخص نمي شود، بلكه ماهیت آن تنها از راه مطالعه و بررسي روایي آن معلوم مي گردد. اگر یك پرسشنامه یا هر ابزار پژوهشي به عنوان وسیله اي براي سنجش نوعي صفت پوشیده درنظر گرفته شود، اساسي ترین پرسش آن است كه ابزار مورد

نظر چه صفت )یا صفاتي( را اندازه مي گیرد ]43[.

افراد قضاوت براساس محتوا روایي تعیین مطالعه، این در متخصص داراي دانش و تجربه در حیطه هاي مختلف طراحي ابزار و دیگر متخصصان مرتبط صورت پذیرفت. همچنین در تعیین روایي محتوا، از جدول الوشه و شاخص روایی محتوای والتس و باسل24 استفاده شد ]43و40[. »هیركاس« و همكاران25 )2003( نمره 0/79 و باالتر را برای پذیرش گویه ها براساس نمره شاخص روایی محتوا توصیه نموده اند ]38[. در پایان مرحله تعیین اعتبار محتوا به روش كّمی و كیفی 5 سؤال حذف شد. برخی سؤاالت كه در بخش بررسی كیفی از نظر مشاركت كنندگان وضوح كافی را نداشتند، با كمك متخصص ادبیات فارسی مورد بازبینی قرار گرفت و در حد امكان از نظر روان بودن و قابل فهم بودن ویرایش گردید.

پرسشنامه نهایی در این مرحله مشتمل بر 40 گویه آماده گردید.

23. Internal Consistency

24. Waltz & Bausell

25. Hyrkas

اعتبار سازه به كفایت ابزار برای اندازه گیری سازه های موجود می پردازد. روایی سازه همیشه با این سؤال در ارتباط است كه این ابزار واقعاً چه سازه ای را اندازه گیری می كند؟ در پژوهش حاضر، به منظور بررسی تعیین روایی سازه از روش تحلیل عاملی26 توانایي بررسي پرسشنامه سازه روایي .]33[ گردید استفاده از طریق تحلیل عاملي روي 40 ابتدا خودمراقبتی سالمندان،

عبارت باقي مانده بررسي شد.

نتایج اندازه گیري معیار كیسر، مایر و الكین )0/777( و آزمون بیانگر و عاملي تحلیل الگوی مؤید )P=0/001( بارتلت كرویت مناسب بودن آن بود. نتایج ارزش ویژه نشان دهنده چندعاملي بودن پرسشنامه )وجود پنج عامل( است. ازآنجایي كه حداقل بار عاملي نیاز براي شمول یك عبارت در یك عامل به شمار عبارات ابزار و مقدار ویژه در نظر گرفته شده وابسته است ]44[، پس از استخراج عوامل، هریك از آنها براساس متغیرهاي )عبارات( هر عامل نام گذاري گردید و میزان همخواني این عوامل با ابعاد توانایي خودمراقبتي سالمندان

كه در این پژوهش تعیین شده بود، مورد بررسي قرار گرفت.

نقطه برش27 0/4 به عنوان حداقل بار عاملي موردنیاز هر عبارت برای حفظ هر عبارت در نظر گرفته شد و پس ازآن براساس اینكه هر عبارت داراي بیشترین بار عاملي روي كدامیك از پنج عامل باشد، به عنوان عبارات مربوط به آن عامل در نظر گرفته شد. با توجه به اینكه حداقل بار عاملي تمامی عبارات پرسشنامه از 0/4

باالتر است، همه عبارات پرسشنامه حفظ شد.

»كاستا« و همكاران28 )2006( و »براجز« و همكاران29 )2004( نیز از روش تحلیل عاملي براي تعیین روایي سازه ابزارهاي بررسي كیفیت زندگي بیماران مبتال به دیابت استفاده نمودند ]46و45[.

ابزار اقدام بعدي است. ابزار، تعیین پایایي از تأیید روایي پس وجود پایایي در ابزار، یكي از مهم ترین معیارهایي است كه كیفیت ابزار، مبّین دقت ابزاز را نشان مي دهد و وجود پایایي در یك یا صحت اندازه گیري ابزار است. »پایایي«، به وجود همساني و ثبات در اندازه گیري صفات یا سازه هاي موجود در یك ابزار اطالق مي گردد ]47[. براي تعیین پایایي پرسشنامه توانایي خودمراقبتي

در سالمندان، از شیوه تعیین همساني دروني استفاده گردید.

با توجه به اینكه خودمراقبتي در سالمندان یك مفهوم پیچیده اندازه گیري را پیچیده اي مفاهیم چنین كه ابزارهایي است، مي كند، داراي چندین بُعد و زیرمقیاس است. محقق باید اطمینان حاصل نماید كه عبارات موجود در یك زیرمقیاس داراي همساني دروني است و خصوصیت مشابهي را مي سنجند. زیرمقیاس هاي

تشكیل دهنده ابعاد نیز باید داراي چنین خصوصیتي باشد.

26. Factor Analysis

27. Cut-off Point

28. Costa

29. Burroughs

طراحي و روان سنجي پرسشنامه خود مراقبتي سالمندان

128

پاییز 1394 . دوره 10 . شماره 3

)ضریب كرونباخ آلفاي از پایایي نوع این اندازه گیري براي آلفا(30 استفاده شد. آلفاي كرونباخ معّرف میزان تناسب گروهي از گویه هاست كه یك سازه را مي سنجد. براي داشتن همساني دروني در حد خوب و كافي، میزان آلفاي كرونباخ باید بین 0/7 تا 0/8 در نظر گرفته شود ]48[. »نیل« و همكاران31 )1991(، »ریس« از نیز )2000( همكاران33 و »فولمر« و »نیمیاش«32 )1998( و استفاده ابزارهاي خود پایایي تعیین براي دروني روش همساني نمودند ]51-49[. در این پژوهش ضرایب آلفاي كرونباخ پرسشنامه پایایي كه است ابزار باالي همساني نشان دهنده طراحي شده، پرسشنامه بررسي توانایي خودمراقبتي در سالمندان را تأیید مي كند.

ابزارهاي تطبیق یا طراحي زمینه در اندكی مطالعات اندازه گیري وضعیت خودمراقبتی سالمندان با توجه به تفاوت هاي با دیگر جمعیت هاي پژوهشي صورت این گروه پژوهشي بارز پذیرفته است. در ایران نیز تاكنون ابزاري استاندارد براي ارزیابي خودمراقبتی سالمندان تهیه نشده است؛ ازاین رو، لزوم استفاده از یك ابزار براي این چنین منظوري قطعیت دارد. این مطالعه به طراحي و روان سنجي پرسشنامه خودمراقبتي سالمندان اختصاص

داشت و نتایج نشان داد كه این ابزار روایي و پایایي الزم را دارد.

براي مقایسه محتواي این پرسشنامه با دیگر پرسشنامه هایي كه به منظور سنجش خودمراقبتی سالمندان طراحي شده است، می توان به پرسشنامه توانایي خودمراقبتي سالمندان كه توسط سودرهام توسعه یافته است، اشاره كرد. این پرسشنامه مشتمل بر 17 سؤال است و برای ارزیابی توانایی خودمراقبتی افراد سالمند در ابعاد انجام فعالیت های روزمره زندگی، لباس پوشیدن، احساس خوب بودن، احساس تنهایی و اراده و تسلط به كار می رود ]24[. در این پرسشنامه فقط به توانایي و پتانسیل افراد سالمند در اورم نظریه در در صورتي كه است، شده پرداخته خودمراقبتي مفهوم عامل خودمراقبتي هم توانایي و ظرفیت خودمراقبتي و هم

اعمال خود مراقبتي را شامل مي شود ]25[.

بهداشت سازمان ناتواني سنجش »پرسشنامه دیگر، ابزار جهاني« است كه 36 سؤال دارد و فقط در 4 سؤال آن به بررسی حیطه هاي دیگر بنابراین، ]52[؛ است پرداخته خودمراقبتی

خودمراقبتی در آن به چشم نمي خورد.

از ابزارهای دیگر مقیاس ناتوانی، »بررسی عمومی خانگی« است كه واحد تحقیق اجتماعی اداره ملی آمار كشور انگلیس تقریباً همه ساله از سال 1971 به منظور تحقیقاتی در سطح جامعه مورد استفاده قرار گرفته است. در این ابزار توانایي فرد در باال و پایین رفتن از پله، قدم زدن در منزل، ورود و خروج از بستر، كوتاه كردن ناخن، حمام كردن و

30. Coefficient alpha

31. Neale

32. Reis & Nahmiash

33. Fulmer

خروج از منزل و قدم زدن در طول جاده سنجیده مي شود ]53[. پرسشنامه این پژوهش عالوه بر ابعاد مذكور، ابعاد دیگري شامل بُعد مراقبت از خود عاطفي، بُعد مراقبت از خود اجتماعي، بُعد مراقبت از

خود به هنگام بیماري را نیز در نظر گرفته است.

نتیجه گیری نهایی

به سادگي نسبتاً مذكور پرسشنامه كاربرد است ذكر شایان خدمات ارائه دهندگان دیگر یا پرستاران و است امكان پذیر بهداشتي مي توانند در عرصه هاي مختلف نظیر بیمارستان، مراكز بهداشتي، توانبخشي و منزل سالمند در حدود 15 دقیقه آن را تكمیل نمایند. روایي صوري و محتوایي آن، سادگي، وضوح و

روشني عبارات را تأیید نمود.

تشکر و قدردانی

پژوهشگران مراتب سپاس خود را از سالمندان شركت كننده در این مطالعه به خاطر صبر و حوصله ابراز مي دارند. این مقاله برگرفته از طرح پژوهشی مصوب در دانشگاه علوم پزشكی ارومیه با شماره 1090 است؛ بنابراین، پژوهشگران بر خود واجب می دانند

كه از همكاری دانشگاه كمال تشكر را داشته باشند.

منابع 

[1] Sachdev PS, Brodaty H, Reppermund S, Kochan NA, Trollor JN, Draper B, et al. The Sydney Memory and Ageing Study (MAS): Methodology and baseline medical and neuropsychiatric char-acteristics of an elderly epidemiological non-demented cohort of Australians aged 70–90 years. International Psychogeriatrics. 2010; 22(08):1248-64.

[2] Mellor D, Russo S, McCabe MP, Davison TE, George K. Depres-sion training program for caregivers of elderly care recipients: Implementation and qualitative evaluation. Journal of Geronto-logical Nursing. 2008; 34(9):8-15.

[3] Taheri P. [Reported in elderly populations (Persian)]. Tehran: Ministry of Health and Medical Education; 2012.

[4] Tajvar M, Arab M, Montazeri A. Determinants of health-related quality of life in elderly in Tehran, Iran. BMC Public Health. 2008; 8:323. doi:10.1186/1471-2458-8-323.

[5] Malakouti SK, Fatollahi P, Mirabzadeh A, Salavati M, Zandi T. Reliability, validity and factor structure of the GDS-15 in Ira-nian elderly. International Journal of Geriatric Psychiatry. 2006; 21(6):588–593.

[6] Orth U, Trzesniewski KH, Robins RW. Self-esteem development from young adulthood to old age: A cohort-sequential longitu-dinal study. Journal of Personality and Social Psychology. 2010; 4(98):645–658.

129

پاییز 1394 . دوره 10 . شماره 3

[7] Buka P, Sookhoo D. Current legal responses to elder abuse. In-ternational Journal of Older People Nursing. 2006; 1(4):194–200.

[8] McMullin JA, Cairney J. Self-esteem and the intersection of age, class, and gender. Journal of Ageing Studies. 2004; 18(1):75-90.

[9] Richard W, Robins L, Trzesniewski KH. Self-Esteem develop-ment across the lifespan. Journal of American Psychological So-ciety. 2005; 14(3):158-162.

[10] Butler RN, Gertman JS, Oberlander DL, Schindler L. Self-care, Self-help, and the elderly. International Journal of Ageing and Human Development. 1980; 10(1):95-118.

[11] Fassino S, Leombruni P, Abbate Daga G, Brustolin A, Rovera GG, Fabris F. Quality of life in dependent older adults living at home. Archives of Gerontology and Geriatrics. 2002; 35(1):9-20.

[12] Boldy D, Horner B, Crouchley K, Davey M, Boylen S. Address-ing elder abuse: Western Australian case study. Australasian Journal on Ageing. 2005; 24(1):3-8.

[13] Simmons L. Dorthea Orem’s self-care theory as related to nurs-ing practice in hemodialysis. Nephrology Nursing Journal. 2009; 36(4):419-421.

[14] Dashiff JC. Self-care of young adolescents with type 1 diabetes. Journal of Pediatric Nursing. 2006; 21(3):222-231.

[15] Yamashita M. The exercise of self-care agency scale. Western Journal of Nursing Research. 1998; 20(3):370-381.

[16] Easom LR. Concepts in health promotion. Perceived self-effica-cy and barriers in older adults. Journal of Gerontology Nursing. 2003; 29(5):11-9.

[17] Strauser DR, Kets K, Keim J. The relationship between self-effi-cacy locus of control and work personality. Journal of Rehabilita-tion. 2002; 68(1):7-20.

[18] Smits MW, Kee CC. Correlates of self-care among the inde-pendent elderly: Self-concept affects well-being. Journal of Ger-ontological Nursing. 1992; 18(9):13-18.

[19] Meleis A. Nursing theories. Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins; 2005.

[20] Cox A, Hayter M, Ruane J. Alternative approaches to 'enhanced observations' in acute inpatient mental health care: A review of the literature. Journal of Psychiatric and Mental Health Nursing. 2010; 17(2):162-71.

[21] Leichsenring K. Developing integrated health and social care services for older persons in Europe. International Journal of Inte-grated Care. 2004; 4(3):15.

[22] Söderhamn O, Lindencrona C, Ek AC. Validity of two self– care instruments for the elderly. Scandinavian Journal of Occupational Therapy. 1996; 3:172-179.

[23] Söderhamn O, Ek AC, Porn I. The self-care ability scale for the elderly. Scandinavian Journal of Occupational Therapy. 1996; 3(2):69-78.

[24] Söderhamn O, Bachrach-Lindstro M, Ek AC. Self-care ability and sense of coherence in older nutritional at-risk patients. Jour-nal of Clinical Nutrition. 2008; 62(1):96–103.

[25] Orem DE. Nursing, concepts of practice. 5th ed. Missourri: Mos-by Year Book; 1995.

[26] Doward LC, Mead MD, Tharsen H. Requirement for quality of life instrument in clinical research. Value Health. 2004; 7:134-39.

[27] Maneesrivangul W. Instrument translation process: A method review. Journal of Advanced Nursing. 2004; 48(2):175-86.

[28] Gillis AJ. The adolescent lifestyle questionnaire: Development and psychometric testing. Canadian Journal of Nursing Research. 1997; 29(1):29-46.

[29] Söderhamn O, Lindencrona C, Ek AC. Ability for self-care among home dwelling elderly people in a health district in Swe-den. International Journal of Nursing Studies. 2000; 37(4):361-367.

[30] Anastasi A. Psychological testing. New York: Macmillan Pub-lishing Company; 1990.

[31] Asadi-Lari M, Packham C, Gray D. Psychometric properties of a new health needs analysis tool designed for cardiac patients. Public Health. 2005; 119(7):590-8.

[32] Nunnally JC, Bernstein IH. Psychometric theory. New York: McGraw-Hill; 1994.

[33] Rubio DM, Berg-weger M, Tebb SS, Lee Es, Rauch S. Objectify-ing content validity: Conducting a content validity study in social work research. Social Work Research. 2003; 27(2):94-104.

[34] Mukenzie JF, Wood ML, Koteck Je. Establishing content valid-ity: Using qualitative and quantitative steps. American Journal of Health Behavior. 1990; 23:311-18.

[35] Juniper EF, Guyott GH, Streiner DL. Clinical impact versus fac-tor analysis for quality of life questionnaire construction. Journal of Clinical Epidemiology. 1997; 50(3):233-38.

[36] Waltz CF, Bausell RB. Nursing research: Decision statistics and computer analysis. Philadelphia: Fa Davis Company; 1983.

[37] Stevens J, Cornell CE, Story M, French SA, Levin S, Becenti A. Development of a questionnaire to assess knowledge, attitudes, and behaviors in American Indian children. American Journal of Clinical Nutrition. 1999; 69(4l):773-81.

[38] Aladwani AM, Palvia PC. Developing and validating an instru-ment for measuring user-perceived web quality. Information & Management. 2002; 39(6):467-76.

[39] Lawshe CH. A quantitative approach to content validity. Per-sonnel Psychology. 1975; 28(4):563-75.

[40] Munro BH. Statistical methods for health care research. 4th ed. Philadelphia: Lippincott, Williams & Wilkins Pulication; 2005.

[41] Poundja J, Fikretoglu D, Guay S, Brunet A. Validation of the French version of the brief pain inventory in Canadian veterans suffering from traumatic stress. Journal of Pain & Symptom Man-agement. 2007; 33(6):720-26.

[42] Cohen M, Halevi-Levin S, Gagin R, Friedman G. Development of a screening tool for identifying elderly people at risk of abuse by their caregivers. Journal of Ageing and Health 2006; 18(5):660-285.

[43] Morse JM, Field PA. Qualitative research methods for health professionals. 2nd ed. Oxford: Sage Publications; 1995.

[44] Knapp TR, Brown JK. Ten measurement commandments that often broken. Research in Nursing & Health. 1995; 18(5):465-9.

130

پاییز 1394 . دوره 10 . شماره 3

[45] Costa FA, Guerreiro JP, Duggan C. An audit of diabetes de-pendent quality of life (ADDQoL) for Portugal: Exploring validity and reliability. Pharmacy Practice. 2006; 4(3):123-28.

[46] Burroughs TE, Desikan R, Waterman BM, Gilin D, McGill J. Development and validation of the diabetes quality of life brief clinical inventory. Diabetes Spectrum. 2004; 17(1):41-49.

[47] Dempsy PA, Dempsy AD. Using research: Process, critical evaluation and utilization. 5th ed. Philadelphia: Lippincott Wil-liams & Wilkins; 2002.

[48] Bland JM, Atman DG. Statistic note: Coronbach alpha. BMJ. 1997; 314(7080):572.

[49] Neale AV, Hwalek MA, Scott RO, Sengstock MC, Stahl C. Vali-dation of the Hwalek-Sengstock elder abuse screening test. Jour-nal of Applied Gerontology. 1991; 10(4):406-418.

[50] Reis M, Nahmiash D. Validation of the indicators of abuse (IOA) screen. Gerontology. 1998; 38(4):471-480.

[51] Fulmer T, Paveza G, Abraham I, Fairchild S. Elder neglect as-sessment in the emergency department. Journal of Emergency Nursing. 2000; 216(5):436-443.

[52] Federici S, Meloni F, Lo Presti A. International literature review on WHODAS II. Life Span and Disability. 2009; 12(1):83-110.

[53] Arber S, Ginn J. Gender and inequalities in health in later life. Social Science and Medicine. 1993; 36(1):33-46.