İ LETKENLERİ Bİ RLEŞ Tİ RME

T.C.MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI

MEGEP(MESLEKÎ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN

GÜÇLENDİRİLMESİPROJESİ)

TESİSAT TEKNOLOJİSİVEİKLİMLENDİRME

İLETKENLERİBİRLEŞTİRMETEKNİKLERİ

ANKARA 2007

i

Milli Eğitim Bakanlığıtarafından geliştirilen modüller;

Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının 02.06.2006 tarih ve 269 sayılıKararıile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarındakademeli olarak yaygınlaştırılan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğretimprogramlarında amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandırmaya yönelikgeliştirilmişöğretim materyalleridir (Ders Notlarıdır).

Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel öğrenmeyerehberlik etmek amacıyla öğrenme materyali olarak hazırlanmış,denenmek ve geliştirilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğitim Okul veKurumlarında uygulanmaya başlanmıştır.

Modüller teknolojik gelişmelere paralel olarak, amaçlanan yeterliğikazandırmak koşulu ile eğitim öğretim sırasında geliştirilebilir ve yapılandeğişiklikler Bakanlıkta ilgili birime bildirilir.

Örgün ve yaygın eğitim kurumları, işletmeler ve kendi kendine meslekiyeterlik kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerindenulaşılabilirler.

Basılmışmodüller, eğitim kurumlarında öğrencilere ücretsiz olarakdağıtılır.

i

AÇIKLAMALAR ....................................................................................................................iiGİRİŞ.......................................................................................................................................1ÖĞRENME FAALİYETİ-1.....................................................................................................31. İLETKENLERİBİRLEŞTİRMEK ......................................................................................3

1.1. İletkenlerin Sınıflandırılması........................................................................................31.1.1. Çıplak İletkenler ....................................................................................................31.1.2. Yalıtılmışİletkenler ...............................................................................................4

1.2. Kablolar ve Çeşitleri .....................................................................................................51.3. İletkenleri Birleştirme Teknikleri..................................................................................7

1.3.1. İletkenlerin Kesilmesi ve Kesme İşinde Kullanılan Aletler ..................................71.3.2. İletken Yalıtkanın Soyulmasıve Soyma İşinde Kullanılan Aletler .......................81.3.3. İletkenlerin Bükülmesi ve Bükme İşlerinde Kullanılan Aletler ............................81.3.4. İletkenlerin Eklenmesi ve Ekleme Metotları.........................................................81.3.5. İletkenlerin Terminallere Bağlanması................................................................. 121.3.6. İletkenlere Kablo Pabucu Takılması....................................................................121.3.7. İletkenlerin Yalıtılması........................................................................................ 13

1.4. İletkenleri Lehimlemek ............................................................................................... 131.4.1. Lehimlemede Kullanılan Araç ve Malzemeler....................................................141.4.2. Lehimleme ........................................................................................................... 15

UYGULAMA FAALİYETİ.............................................................................................. 17ÖĞRENME FAALİYETİ-2................................................................................................... 232. ELEKTRİK MALZEMELERİ........................................................................................... 23

2.1. Fişler ........................................................................................................................... 232.2. Prizler .......................................................................................................................... 242.3. Duylar .........................................................................................................................252.4. Aydınlatma Armatürleri.............................................................................................. 26

2.4.1. Armatür Çeşitleri ................................................................................................. 262.5. Anahtarlar ................................................................................................................... 26

2.5.1. Anahtar Çeşitleri.................................................................................................. 27UYGULAMA FAALİYETİ.............................................................................................. 28

ÖĞRENME FAALİYETİ-3................................................................................................... 313. TOPRAKLAMA VE SIFIRLAMA ................................................................................... 31

3.1. Topraklama .................................................................................................................313.1.1. Topraklama Çeşitleri ve Elemanları....................................................................323.1.2. TopraklayıcıÇeşitleri .......................................................................................... 323.1.3. Topraklama BağlantıElemanları.........................................................................33

3.2. Sıfırlama...................................................................................................................... 35MODÜL DEĞERLENDİRME .............................................................................................. 38CEVAP ANAHTARLARI .....................................................................................................40KAYNAKÇA .........................................................................................................................42

İÇİNDEKİLER

ii

AÇIKLAMALARKOD

ALAN Tesisat Teknolojisi ve İklimlendirme

DAL/MESLEK Alan Ortak

MODÜLÜN ADI İletkenleri Birleştirme Teknikleri

MODÜLÜN TANIMIBu modül, öğrenciye elektrikle ilgili temel bilgileri ve iletkenleribirleştirme tekniklerini kazandıracak öğrenme materyalidir.

SÜRE 40/32

ÖN KOŞUL Yoktur

YETERLİK Devre ölçümleri yapmak.

MODÜLÜN AMACI

Genel AmaçBu modül ile basit elektrik devrelerini kurabilecek, devrelerüzerinde gerekli ölçümleri yaparak devre için gerekli otomatikkontrol ve kumanda elemanlarınıseçebileceksiniz.AmaçlarBu modül ile gerekli ortam sağlandığında;1. Elektrik enerjisinin önemini, kullanıldığı yerleri

öğrenerek enerji altında güvenli çalışma kurallarınıuygulayabileceksiniz.

2. İletkenleri kesmeyi, eklemeyi, bükmeyi, lehimlemeyiyapabileceksiniz.

3. Fiş, priz ve soketli bağlantılarıyapabileceksiniz.4. Topraklama ve sıfırlama bağlantılarınıve devreleri

yapabileceksiniz.

EĞİTİM ÖĞRETİMORTAMLARI VEDONANIMLARI

Sınıf, atölye, laboratuvar, kütüphane, bilgisayar, internet ortamı,ev vb. çalışma alanları, çeşitli katalog ve teknik dokümanlar,açık ve kapalıdevre vb. tesisat şemaları, anahtar, iletken,sigorta, lamba, duy, bobin, motor vb. devre elemanları,ampermetre, voltmetre, ohmmetre, avometre ve vatmetre vb.ölçme araçları, pil, akümülatör, dinamo vb. güç kaynakları,pense, kontrol kalemi, elektrik bandıvb. el takımlarıdır.

ÖLÇME VEDEĞERLENDİRME

1.Modülün içinde yer alan her faaliyet sonunda kazandığınızbilgi ve becerileri ölçerek kendinizi değerlendireceksiniz.2.Öğretmen, modülün sonunda size bütün uygulamafaaliyetlerini içeren bir performans testi yaparak kazandığınızbilgi ve becerileri ölçebilecektir.

AÇIKLAMALAR

1

GİRİŞSevgili Öğrenci,

Her geçen gün gelişen teknolojiye ayak uydurmak durumundayız. Özellikle teknik biralanda çalışacak bireyin bu konuda daha hassas olmasıgerekmektedir. Sizler de çağımızıngelişmeye en açık ve insan hayatında önemli yeri olan bir mesleğe adım atmışbulunuyorsunuz.

Tesisat ve İklimlendirme bölümümüzde bilgi ve beceriye dayalıuygulamalardaelektrik bilgisinin temelini oluşturan bu modülle iletkenleri birleştirme teknikleri, elektrikmalzemeleri, aydınlatma armatürleri, topraklama ve sıfırlama bağlantılarıyla ilgili konulardabilgi sahibi olacaksınız. Buradaki konular, mesleki gelişiminizin temelinin sağlam atılmasınısağlayacak şekilde hazırlanmıştır. Ancak unutulmamalıdır ki mesleğinizde ilerlemek,teknolojik gelişmeleri yakından takip ederek kavramak ve hatta uygulamalarınızla yeniufuklar açmak ancak temeli sağlam atılmışbirikimlerle olur.

Bu modülde yer alan faaliyetler, sizlere uygulama yaparak öğrenmeyi ve kullanılabilirbilginin sahibi olmanızısağlayacaktır. Bu noktadan hareketle modülde yer alan konu veuygulamalarısindirerek öğrenmeniz gerekmektedir. Öğrenme konusunda göstereceğinizözen, aynızamanda uygulamaların daha zevkli hâle gelmesini de sağlayacaktır.

En detaylıiklimlendirme sistemi ile en basit soğutma cihazının, soğutma (çevrimiüzerine kurulu temel) prensipleri aynıdır. Bunlarıbirbirinden farklıkılan, fonksiyonel biryapıya sahip olan elektrik devresi ile devre üzerinde kullanılan elemanlardır. Bu açıdanelektrik, elektromekanik ve basamak oluşturacak elektronik konularına ait temel esasların iyiöğrenilmesi gereği vardır. Bu tespitle modülde yer alan faaliyetlerin dikkatlice, sindirilerekve neden-sonuç ilişkisine dayalıbir muhakeme yürütülerek öğrenilmesi; kullanılacakbilginin kalıcıve kullanılabilir olmasıaçısından çok önemlidir.

Mesleğinizde başarılıolmanız dileğiyle...

“Bilgi, her zaman sahibini peşinden takipeden bir servettir."

GİRİŞ

3

ÖĞRENME FAALİYETİ-1

Uygun ortam sağlandığında, standartlara ve iç tesisat yönetmeliğine uygun olarakiletkenleri, yalıtkanlarıseçebilecek ve iletken eklerini yapabileceksiniz.

Çevrenizde bulunan iletken ve yalıtkan çeşitlerini, değişik firmaların kablokataloglarını, elektrik malzeme çeşitlerini; üretim veya satışyapan firmalardan, internettenaraştırarak rapor hazırlayınız. Arkadaşlarınızla tartışarak raporunuzu sununuz.

1. İLETKENLERİBİRLEŞTİRMEK1.1. İletkenlerin Sınıflandırılması

İletkenler, kullanıldıklarıyerin şartlarına göre bir takım özellikler taşır. Bunlar çeşitliharf ve rakamlarla izah edilmişve standart altına alınmıştır.

1.1.1. Çıplak İletkenler

Elektriksel olarak yalıtılmamışiletkenlerdir.

Resim 1.1: Tek ve çok telli çıplak (yalıtılmamış) iletkenler

a. Tek telli çıplak iletkenler: Bütün iletken tek bir telden meydana gelir. Genelde 16mm² kesite kadar üretilmektedir. Topraklama ve havai hat tesislerinde kullanılır.

b. Çok telli çıplak iletkenler: İletken kesiti büyüdükçe işlemek zorlaştığından,birden çok küçük kesitli iletken bir araya getirilip birbiri üzerine burularak (sarılarak) 35mm²’den 150 mm²’ye kadar büyük kesitte çok telli, çıplak iletkenler üretilmektedir.Topraklama ve havai hat tesislerinde kullanılır.

ARAŞTIRMA


AMAÇ

4

1.1.2. Yalıtılmışİletkenler

Elektrik akımına karşıizole etmek için üzerleri yalıtkan bir madde ile kaplananiletkenlerdir. Çoğunlukla elektrolitik bakır ve alüminyumdan yapılırlar. Günümüzde en çokkullanılan yalıtım maddesi PVC’dir.

İletken (kablo) özellikleri, çeşitli harfler ile ifade edilmişve standart altına alınmıştır.

1.1.2.1. Tel Sayısına Göre Yalıtılmışİletkenler

a.Tek Telli yalıtılmış iletkenler: İletken kısmın tamamı tek telden yapılaniletkenlerdir. 16 mm² kesite kadar yapılırlar.

b.Çok telli yalıtılmış iletkenler: Çok telli çıplak iletkenin üzeri bir izole ilekaplanarak yapılır.

Resim 1.2: Yalıtılmışiletkenler

1.1.2.2. Damar Sayısına Göre Yalıtılmışİletkenler

a.Tek damarlıyalıtılmışiletkenler: Bir veya daha çok çıplak telin üzerinin yalıtkanile kaplanmasından meydana gelir. Sabit ve hafif işletme şartlarında sıva altıve sıva üstütesisatta kullanılır. Tek damarlıtek telli ve tek damarlıçok telli çeşitleri vardır.

b.Çok damarlıyalıtılmışiletkenler: Birden fazla tek telli veya çok telli damar, ayrıayrıyalıtıldıktan sonra, tek bir yalıtıcıkılıf altında toplanarak yapılırlar. Çok damarlıtek tellive çok damarlıçok telli çeşitleri vardır.

Resim 1.3: Çok damarlıyalıtılmışiletkenler

5

1.2. Kablolar ve Çeşitleri

Elektrik enerjisini ileten ve devre elemanlarınıbirbirine bağlayan, elektriğe karşıyalıtılmış, bir veya birden çok damardan oluşan yalıtılmışiletkendir. Ayrıca bir sinyali biryerden başka bir yere iletmede de kullanılır.

Resim 1.4: Kablolara örnekler

a. N kabloları(TS): Sabit olarak sıva üstü ve sıva altında kullanılır. Normal ve hafif işletmeşartlarında çalışan elektrik tesislerinde kullanılırlar.

Örnek: NVV(TS) ve VDE (Alman standartları) karşılığıNYM;

Resim 1.5: NVV kablo(1. Bir veya çok telli bakır iletken 2. Plastik yalıtkan 3. Plastik dolgu 4. Plastik kılıf)

Bir veya çok telli, bakır iletkenli, bir veya çok damarlıplastik (PVC esaslıözel birtermoplastik) yalıtkanlı, plastik dışkılıflıantigron alçak gerilim kablosudur. Kuru, rutubetli,ıslak vb. yerlerde, depo ve atölyelerde kullanılır. Toprak altına döşenmez. Sıva altıveya sıvaüstü tesislerde kullanılır. Çeşitli kesitte ve damarlıyapılmaktadır.

b. Y kabloları(TS): NVV kablolarının kullanıldığıyerler ve toprak altındakullanılabilir. Enerji, şebeke ve aydınlatma, kumanda (enerji santrallerinin vb.) kablosuolarak hariçte, kablo kanallarında, toprak altında özel olarak imal edildiği takdirde tatlıvetuzlu suda kullanılır. Sabit tesislerde kullanılan ve ağır işletme koşullarına dayanıklıkablodur.

6

Örnek: YSLTK. JZ(VDE);

Resim 1.6: YSLTK. JZ kablo (1.Taşıyıcıeleman, 2. Lastik kılıf, 3. Plastikyalıtkanlınumaralıdamarlar, 4. Ayırıcı, 5. Tekstil örgü, 6. Soğuğa dayanıklıplastik dışkılıf)

İnce çok telli bakır iletkenli, plastik yalıtkanlı, damarlarınumaralı, üzeri lastik kılıflıtaşıyıcıelemanlı, kuru, buharlıve ıslak yerlerde; asansör, vinç ve yürüyen bant tesislerindekullanılan kablolardır. Standart kesitleri 1 x (7, 12, 18, 24, 30 damarlı) olarak yapılmaktadır.

c. H kabloları(TS): Kapalıve kuru yerlerde, sabit tesislerde ve hareketli cihazbağlantılarında, sıva altıve sıva üstünde kullanılırlar.

Örnek 1: HO5V. U(TS) –. Eski TS sembolü NV:

Resim 1.7: HO5V. U kablo (1. Bir telli bakır iletken, 2. Plastik yalıtkan)

Kapalıve kuru yerlerde, sabit tesislerde, dağıtım tablolarındaki irtibatlarda, sıva altıvesıva üstünde boru içinde, kroşeler üzerinde kullanılan bir damarlıkablodur. Standart kesitleri0, 5. 0, 75. 1 mm²’dir. Müsaade edilen işletme sıcaklığı70 ºC’ dir (H. harmonize tip, 05. 300ile 500 Volt gerilim, V. PVC yalıtkan, U. Tek telli).

Resim 1.8: HO3VV. F kablo(1. İnce çok telli bakır iletken, 2. Plastikyalıtkan, 3. Plastik dışkılıf)

7

Örnek 2: H03VV. F(TS) – eski TS sembolü FVV:

Mekanik zorlamaların az olduğu kapalıve kuru yerlerde, hareketli irtibat kablosuolarak kullanılır. İnce çok telli, bakır iletkenli, çok damarlı, plastik yalıtkanlı, plastik dışkılıflı, fleksibl kablolardır. Standart kesitleri 0, 50x(2, 3 veya 4 damarlı). 0, 75x(2, 3 veya 4damarlı) olarak yapılmaktadır. (H. harmonize tip, 03. 300 volt gerilim, V. PVC yalıtkan, F.Fleksibl ince çok telli).

Resim 1.9 :HO5VV5. F kablo (kumanda ve kontrol kablosu)

Örnek 3: H05VV5. F(TS):

İnce çok telli, bakır iletkenli, plastik yalıtkanlı, damarlarınumara baskılı, flexiblkontrol, ölçü ve kumanda kablolarıdır. Mekanik zorlamaların bulunmadığıyerlerde, kontrolcihazlarında, bilgisayar sistemlerinde kullanılır. Standart kesitleri 0, 75xçeşitli damarsayılarında yapılır.

1.3. İletkenleri Birleştirme Teknikleri

İletkenlerin bağlantılarıiçin önce yerlerine uygun hazırlanmalarıgerekir. Bunun içiniletkenlerin kesilmesi, yalıtkanın soyulmasıve telin bükülmesi gibi çeşitli işlembasamaklarından oluşan teknikler uygulanır.

1.3.1. İletkenlerin Kesilmesi ve Kesme İşinde Kullanılan Aletler

İletkenler, genellikle 100 metrelik toplar hâlinde satılır. Dolayısıyla iletkenlerinkullanılacak yerin ölçülerinde kesilerek hazırlanmasıgerekir. İşte burada çeşitli araç vealetlere gerek duyulur. Kesmede kullanılan aletlerden pense; ince, örgülü, bükülü iletken vekabloların kesilmesinde, yan keski; İnce, örgülü, bükülü iletken ve kabloların kesilmesinde,demir testeresi; kalın kesitli iletken ve kabloların kesilmesinde, kerpeten; örgülü, bükülü veçıplak telli kabloların kesilmesinde kullanılır.

Şekil 1.1: İletkenlerin kesilmesi

8

1.3.2. İletken Yalıtkanın Soyulmasıve Soyma İşinde Kullanılan Aletler

Elektrik tesisatlarında kullanılan iletkenlerin üzeri yalıtkan kaplıdır. İletkenlerekleneceği veya bir yere bağlanacağızaman, üzerindeki yalıtkanın soyulmasıgerekir. İletkenüzerindeki yalıtkanın (emaye veya plastik vb. kaplıörtünün) çıkarılmasına iletkeninsoyulması denir. İletken üzerindeki oksit tabakasının giderilmesine ise iletkenintemizlenmesi denir. Yalıtkanın çıkarılmasısırasında, iletkenin zedelenmemesine vegereğinden fazla soyulmamasına dikkat edilmelidir. İletkenlerin soyulmasında yan keski,kablo soyma pensi ve çakıkullanılmaktadır.

Şekil 1.2:İletkenlerin yalıtkanının soyulması

1.3.3. İletkenlerin Bükülmesi ve Bükme İşlerinde Kullanılan Aletler

İletkenlerin cihaz, pano montajında uç kısımlarının soyulduktan sonra kullanımyerlerine bağlanmasında bükülmeleri gerekebilir. Bükme işlemlerinde genellikle inceiletkenler için kargaburnu, kalın iletkenler için pense kullanılır. Bükülecek iletken, bükümnoktasından (iletken üzerindeki yalıtkanın zedelenmemesine dikkat ederek) sıkıcatutulduktan sonra istenilen açıda bükme gerçekleştirilmelidir.

Şekil 1.3: İletkenlerin bükülmesi

1.3.4. İletkenlerin Eklenmesi ve Ekleme Metotları

Elektrik tesisatlarında iletkenlerin uzatılmasıveya bir hattan enerji almak gerektiğindeekleme işlemi yapılır. Ekleme işlemi; iletkenler, değişik metotlarla birbirleri üzerinesarılarak veya ara bağlantıparçalarıkullanarak gerçekleştirilir. Genellikle ince kesitliiletkenlerin eklenmesi el, pense veya kargaburnu ile sarılarak, kalın kesitli iletkenlerineklenmesi ise klemenslerle yapılır. Boru içerisinde kesinlikle ek yapılmamalıdır. Eklemeişleminden sonra temasın iyi olmasıiçin lehimlenmeli ve ek yerleri izole bant ileyalıtılmalıdır.

9

Düz Ek

Genellikle ince kesitli iletkenlerde düz ek el, pense veya kargaburnu kullanılarakyapılır. İletkenin tek damarlıveya iki damarlıolması, ekin yapım şeklini değiştirmez. Ancakiki damarlıiletkenle yapılan ekte damarlardaki ek yerleri çakışmamalıve ekleme işlemindensonra üzerleri izole bantla sarılmalıdır.

Resim 1.10: Ek yapılmışve yalıtılmışkablo

Düz ekte dikkat edilecek husus, ek yerinin sağlam ve sıkıolmasıdır. Gevşek olarakyapılan eklerde hem ek yeri açılır hem de iletkenlerin temas yüzeyi azalacağından ark oluşur.Bu da kesinlikle istenmeyen bir durumdur.

Resim 1.11: Kabloların çeşitli ek yöntemleri

Resim 1.12: Düz ek

10

Resim 1.13: Çift düz ek

T Ek

Alçak gerilim havai hatlarında ve iç tesisatta çekme kuvvetinin az olduğu yerlerdekullanılır. Havai hatlarda klemens ile ekleme yapılırken iç tesisatta buat içerisinde klemensile veya sarılarak yapılır. Eğer çekme kuvveti fazla ise düğümlü T ek yapılır. T ek yapılırkeniletken izolesinin zedelenmemesine dikkat edilmelidir. Ekten sonra ek yerinin izole bant ileyalıtılmasıgerekir.

Şekil 1.4: T ek çeşitleri

Çift T Ek

Düz giden hatlardan iki farklıyöne ek almak için kullanılan bir yöntemdir. Ek alınaniletkenlerin soyulmuşkısımları, ek alınacak iletken üzerinde farklıya da aynıyönleresarılabilir. Çift T ek yapıldıktan sonra ek yerinin iletkenliğini ve dayanımınıartırmak içinlehimlenmeli ve ek yeri izole bantla yalıtılmalıdır.

Şekil1.5: Çift T ek tek damarlı Şekil 1 .6: Çift T ek (kordon)

11

Özel Ekler

Genellikle dıştesisatta kalın kesitli iletkenler klemens ve boru ile eklenir. Alçakgerilimli iç tesisatlarda ise klemens bulunmadığıyerlerde veya iki iletkenin aynıyerebağlanmasıgerektiğinde farekuyruğu ve geçmeli tip ekler yapılır.

Şekil 1.7: Fare kuyruğu ve geçmeli tip ek

Klemensle Ek

Klemens kabloların bağlantıve ek gerecidir. Plastik, porselen ve metalden yapılançeşitleri vardır. Çeşitli boyutlarda yapılmaktadır. İletkenlerin kalınlığına göre büyüklüğüseçilmelidir. İnce kesitli iletkenler, daha iyi elektriksel temas sağlanmasıiçin kalın kesitliiletkenlerin sarılarak eklenmesi zor olduğu için klemenslerle eklenirler. Aynıkesitte olmayaniletkenlerin klemenssiz eklenmesi uyumsuzluğa neden olur. Aynıveya farklıkesittekiiletkenler klemens kullanılarak eklendiğinde iletkenler arasında daha sıkıbir irtibat sağlanır.

Resim 1.14: Klemens çeşitleri (plastik, sigortalı, porselen, ray)

Klemensle ekleme yapılırken iletkenlerin klemens boyuna göre yeterli miktardasoyulmasıve uygun büyüklükte klemens kullanılmasına dikkat edilmelidir. Ayrıca inceiletkenlerin dayanımınıartırmak için birkaç kez katlanmalıve klemens vidasının tam altına

12

gelmesi sağlanmalıdır. Klemensin sıkıştırma vidalarıyeterince sıkıştırıldıktan sonra, klemensdışına taşan açık uçlar varsa kesilerek kaldırılmalıdır.

1.3.5. İletkenlerin Terminallere Bağlanması

Yalıtkanısoyulmuşolan iletken uçları, bağlantıyerinin (terminalin) özelliğine göreşekillendirilir. Vidalara bağlanacak tek telli ve çok telli iletkenler, vida çapına görekargaburnu ile bükülür. İletken ucu vida çapına uygun olarak kıvrıldıktan sonra meydanagelen halka ucu kapatılır. Daha sonra içerisine, alt ve üst kısımlarına pul veya rondelakonularak vida geçirilir. Bu sırada iletkenin vidaya saat ibresi yönünde sarılmasına dikkatedilmelidir. Aksi taktirde vida sıkılırken iletken, sarıldığıyerden çıkabilir. Çok telliiletkenler, vida içerisine geçirildikten sonra uç kısımları lehimlenmeli veya tel ilesarılmalıdır.

Şekil 1.8: İletkenlerin terminallere bağlantısı

1.3.6. İletkenlere Kablo Pabucu Takılması

Kalın kesitli ve çok telli iletkenlerin cihazlara bağlantısı, çoğu kez mümkün olmaz.Bunun için özel geliştirilmişkablo pabuçlarıkullanılır. Kablo pabuçları, değişik tipte vedeğişik boylarda üretilmektedir. Çok telli ve kalın kesitli iletkenlerin cihaz, pano vb.bağlantılarında kablo pabucu kullanılması, bağlantının sağlıklıolmasıaçısından önerilir.

Resim 1.15: Kablo pabuçları

13

Resim 1.16: Kablo pabucu penseleri

Kablo pabucu, mekaniki ve elektriksel bakımdan iyi bir bağlantısağlar. Bağlantısırasında iletkenlerin çıplak kısımlarının pabuç dışında kalmamasına dikkat edilmelidir.Gerekirse üzerine takılan iletkenle birlikte lehimlenerek bağlantımukavemeti artırılmalıdır.

1.3.7. İletkenlerin Yalıtılması

İletkenler eklendikten sonra çıplak olan ek yerlerinin birbirine temas ederek kısa devreyapmamasıiçin ve ayrıca herhangi bir harici temasa karşımutlaka yalıtılmalıdır. İç tesisattaek yerlerinin yalıtılmasında izole bant, sargıların ek yerlerinin yalıtılmasında ise makaronkullanılır. İzole bant ile yapılan yalıtma işleminde sarma işine, yalıtkan kısmın üzerindenbaşlanır ve izole bandın üst üste gelmesi sağlanarak ek yerinin üzeri tamamen sarılır. Eküzerindeki izole bant kalınlığı, kullanılan gerilime göre değişir.

Şekil 1.9: İletkenlerin yalıtılması

1.4. İletkenleri Lehimlemek

Elektrik-elektronik devrelerinde, devre elemanlarına bağlıiletkenleri, iletken-cihazbağlantılarınıve iletken-iletken bağlantılarınıhem birleştirmek hem de enerji iletiminin dahaiyi ve dışortam şartlarından korumak amacıyla yumuşak lehimleme kullanılır. Yumuşaklehimde direnç değerinin çok düşük olması, elektrik akımının iletilmesini önemli ölçüdekolaylaştırmaktadır.

14

Diğer taraftan özellikle iletkenlerin birleşme noktalarının lehimlenmesi, temasyüzeyini artıracağıhem de hareketli bağlantılarda ark oluşumunu önlemede tercih edilir.

1.4.1. Lehimlemede Kullanılan Araç ve Malzemeler

Lehim

Lehim, % 60 oranında kalay ve % 40 oranında kurşunun eritilip karıştırılmasıyla eldeedilen bir karışımdır. Lehim, normal sıcaklıkta katıhâlde ve belli bir sıcaklıktan sonra (200ºC - 350 ºC) eriyen bir malzemedir. Lehim, telinin içerisindeki kalay miktarıarttıkça kaliteyükselmektedir. Çünkü erime sıcaklığıkalay çoğaldıkça azalmaktadır. Lehimin kalitesikullanılacağı yerin özelliğine göre de değişmektedir. Elektrik - elektronik devreelemanlarını, iletken bağlantılarınılehimlemek için kalay ve kurşunun belli oranlardakarıştırılmasıyla elde edilen lehim kullanılır. Lehim yapmak için havya kullanılır. Lehimleriniçerisine reçine dolgusu da yerleştirilir. Reçine, lehimlenecek yüzeyi temizleyerek lehimindaha iyi tutmasınısağlar. Lehimdeki reçine, temizlik için yeterli olmadığızaman ek olaraklehim pastasıkullanılır.

Resim 1.17: Lehim telleri

Pasta

İletkenleri birbirine tutturabilmek için lehim pastasıkullanılmalıdır. Lehim pastası,kusursuz bir lehimleme için önemlidir. Lehim yapılırken metal yüzeyinin oksit ve kirtabakalarından temizlenmesi ve ısınmadan dolayıtekrar olaşabilecek oksitlenmeleri önlemekamacıyla lehim pastasıkullanılır. Lehim pastası, katıdurumda satılmaktadır. Erime ısılarılehime göre çok daha düşüktür. Bu nedenle lehimleme işleminden önce çok çabuk olarakuçucu gaz hâline dönüşmektedir. Havayla temas hâlinde olan bütün madenlerin üzerinde birpas (oksit) tabakasıoluşur. İlk zamanlar çok ince olan bu tabaka, zamanla artar ve kalınlaşır.Havadaki nem ve hava sıcaklığı, bu pasın oluşmasınıhızlandırır. Gözle görünmese bile hermetalin yüzeyi zamanla böyle bir tabaka ile kaplanır. Metal üzerindeki pas, elektrikseliletkenliği zafiyete düşürür. Örneğin iyi bir iletken olan bakır oksitlendiği zaman bakır, oksitoluşur ve iletken özelliği hemen hemen kaybolur. Diğer taraftan üzeri paslıolan bir metalyüzeyine lehimin yapışmasıda zordur.

15

Resim 1.18: Lehim pastası

Havya

Lehimlemede kullanılan önemli elemanlardan biri de havyadır. Elektrik ve elektronikdevrelerde elemanlarınıbirbirine lehimlemeyebilmek için yüksek ve hızlıbir ısıkaynağınaihtiyaç vardır. Bu ihtiyacıkarşılamak üzere bu alanda elektrikle çalışan “havyalar”üretilmiştir. Havya uç bölgesinde 200 ile 500 C̊ arasında ısıüretilebilir. Havyaların güçleriise 5 ile 300 Watt arasında değişmektedir.

Havyalarda aranan özellikler arasında çok çabuk ısınabilmesi, lehimleme esnasındaherhangi bir ısıkaybının olmamasıve gövdesinin içeriden gelen ısının yalıtımlıolmasısayılabilir.

Resim 1.19: Lehim havyası1.4.2. Lehimleme

Havya, prize takılarak ısınmasısağlanır. Isınmışve temizlenmişhavya ucuna lehimdeğdirilerek eritmesi kontrol edilir. Üzerine bir miktar lehim almasısağlanır. Temizlenerekhazırlanmışlehimlenecek parça üzerine de bir miktar lehim pastasısürülür. Isınmışhavyaucu, lehimlenecek kısma değdirilir ve bir miktar beklenir. Bu arada pasta eriyerek yüzeyitemizlerken, havya ucundaki lehim de lehimlenecek parçanın üzerine yapışır. Bu aşamadansonra havyanın ucu, lehimlenen elemanın üzerinden çekilmeli ve lehim yeri kesinlikleoynatılmamalıdır. Lehimleme anında havya ucundaki lehim, yetersiz kalırsa ısınan parçadaeriyecek şekilde yeteri kadar lehim verilmelidir. Havyanın lehim yerinde kısa kalması, lehimyüzeyini pürüzlü; fazla kalmasıise iğneli ve dağınık yapar. Normal sürede yapılan lehiminyüzeyi parlak, temiz, çatlaksız, deliksiz, küçük ve doğal bir tepe görüntüsündedir.

16

Havya ucunun lehimlemeye hazırlanması; havya ucu, ıslak temizleme süngeriüzerinde yavaşça döndürülerek temizlenmelidir. Bundan sonra havya ucunda az bir miktardalehim eritilir. Daha sonra da havyanın ucu temizleme aparatıveya ıslak sünger üzerindehafifçe döndürülerek lehimin ucu kaplamasısağlanır. Artık havya, lehimleme işleminehazırdır.

Lehimlemede dikkat edilecek hususlar :

Lehim yapılacak yer iyice temizlenmelidir.Kaliteli lehim kullanılmalıdır.Havyanın ucu temiz olmalı, az miktarda lehimle kaplanmalıdır.Havya, uygun sıcaklıkta olmalıdır.Eleman veya iletken uçlarıönceden az miktarda lehimlenmelidir. Buna ön lehimleme

denir.Havya ucu; lehim yapılan yeri ısıtmalı, ucun lehimle bir temasıolmamalıdır.Lehimısınan yere değdirilmeli, erimesi beklenmelidir.Yeteri kadar (ne az ne fazla) lehim kullanılmalıdır.Lehim eridikten sonra tekrar donmasıiçin 2–3 saniye beklenmeli ve bu süre içinde

lehimlenen elemanlar sarsılmamalıdır.

Önemli not: Bazıteknisyenler, lehimi havyanın ucuna değdirerek havyanın ucuna birmiktar lehim almakta ve sonra ucu lehimin yapılacağıyere değdirmektedir. Bu durumdalehim çok ısındığıiçin özelliğini kaybedebilir ve lehimin yapılacağıalan da tamısınmayabilir. Bunun için tekrar edelim ki lehiminyapılacağıyer havya ucuylaısıtılmalı, bu sıradalehim ısınan yere değdirilerek erimesi sağlanmalıdır.Lehimlenecek bazıelemanlar, lehimlemesırasında oluşan sıcaklıktan dolayıbozulabilir.Bu durum özellikle yarıiletkenler için geçerlidir.Lehimleme sırasında bu elemanların ısınmalarınıönlemek için lehimlenen bacak, kargaburnu ya dacımbız ile tutulmalıdır. Kargaburnu veya cımbızısıyıyayarak elemanın aşırıısınmasınıönler.

Şekil 1.10: İletkenlerin lehimlenmesi

İyi bir lehimlemenin özellikleri şunlardır:

Parlak bir görünüşü vardır, üzerinde ya da çevresinde pasta veya kir yoktur.Yüzeyi düz, pürüzsüz ve deliksizdir.Kubbemsi bir şekli vardır. Çok yaygın ya da çok sivri değildir.Lehimlenen malzeme bacaklarının lehimin içinde kalan bölümünün hatlarıfark edilir.

Lehimleme sırasında lehim, lehimlenecek yüzeyi tam olarak ıslatmalıve en küçükgözeneklere kadar sızmalıdır.

17

UYGULAMA FAALİYETİ

İletken Bağlantıları

İşlem Basamakları Öneriler

1. İletkenlerin kesilmesi

Gerekli malzemeleriatölyeden, piyasadan, örneğinçeşitli servislerden çeşitlikesitlerde iletken parçalarıtemin ediniz.—Kablo kesme, soyma,bükme ve birleştirmetakımlarınıhazırlayınız.-Klemens-Kablo pabucu

İşgüvenliği kurallarına uyunuz!

Gerekli olan iletkeni seçiniz ve uzunluğunu tespitediniz.

İletkeni keseceğiniz aletlerden (yan keski, pense, çakıvb.) birisini seçiniz.

Kesici aletin ağız kısmını, iletkende işaretlenen yere dikşekilde ağızlayınız.

Kesici aleti normal bir kuvvetle sıkarak iletkeni kesiniz. Kesici aletleri kullanırken dikkatli olunuz ve güvenlik

tedbirlerine uyunuz.

2. İletkenlerin soyulması(yan keski ile)

Kesilen iletkenin çakıile soyulması, tehlikeli ve çok pratikolmadığından bu yöntemi denememeniz önerilir.

İletkeni yan keski ile soymak için uygun bir yan keskialarak yan keskinin kesici ağzını seçtiğiniz iletkenüzerinde işaretlenen yere yerleştiriniz.

Hafifçe bastırıp döndürmek suretiyle (iletken kısmızedelemeden) yalıtkan kısmıkesiniz ve iletkenin ucunadoğru çekerek çıkartınız.

3. İletkenlerin soyulması(kablo soyma pensi ile)

a. İletkeni kablo soyma pensi ile soymak içinsoyulmak istenen kısmın başlangıcını, kablo soymapensinin ağzına ve uygun olan yere yerleştirip pensenizi,seçtiğiniz iletkeni tutacak kadar sıkıştırınız.

b. Soyulmak istenen kısım yeterli ve iletkende uygunyerde bulunuyorsa kablo soyma pensenizi biraz dahasıkıştırarak yalıtkan kısmın kesilmesini ve soyulmasınısağlayınız.


18

4.İletkenlerin bükülmesi a. Herhangi bir yöntemle açtığınız iletkeni veyaönceden açılmışbir iletkeni kargaburnu ya da pensekullanarak(30º , 60º , 90º vb.) bükebilirsiniz. Bununiçin elinize kargaburnunu alarak (iletkeniyaralamadan) bükülmek istenen yerden tutunuz.

b. Bir elinizle iletkeni tutarken diğerelinizdeki kargaburnunu hafifçe sıkarak istediğinizaçıda döndürüp bükünüz.

5.İletkenlerin (tek damarlı) düzekini yapınız.

1. Düz ek yapımı

a. Eklenmek üzere seçtiğiniz iletkenin uçkısımlarından 30 mm’ lik kısmısoyarak açınız.

b.İletkenleri açık kısımlarınıüst üste getirerekçaprazşekilde tutunuz.

c. İletkenler çapraz durumda iken 1/3 oranındatutulmasına dikkat ediniz.

ç. İletkenleri kesişme noktalarından birinidiğerinin üzerine 90º’ lik bir açıile bükünüz.

d. Bükme işlemine, bir iletkenin tamamıdiğeriletkenin üzerine sarılana kadar devam ediniz.

e. Diğer iletkeni, birinci iletkenin üzerine bukez ters yönde ve aynışekilde sarınız.

f. Bükme işlemini yaparken üzerine iletkensarılan bölümün eğilme ve burulma yapmamasına vesıkısarılmasına dikkat ediniz.

g. Uç kısımlarında fazlalık varsa, sarılaniletkene zarar vermeden fazlalık kısmınıdikkatlicekesiniz. İşinizin düzgünlüğünde emin olduktan sonrayalıtınız.

19

6. T ek yönteminiuygulayarak iletkenleribirleştiriniz.

2. T Ek yapımı

a. Seçtiğiniz iki tekli iletkenden birinin ucunuistenilen ölçüde soyarak açınız.

b.İkinci iletkenin ek alınacak yerinden30 mm’ lik bir bölümünü soyarak açınız.

c. Birinci iletkeni, T ek alınacak iletkeninüzerine dik olarak ve izoleli kısmını iyiceyaklaştırarak tutunuz.

ç. İletkeni şekildeki gibi bükerek sarınız.d. Sarma işlemi tamamlandıktan sonra,

bükülen iletkende fazlalık kalırsa fazlalığıkeserekkaldırınız.

e. Ek yerinin üzerini izole bantla yalıtarakteslim ediniz.

20

7.İletkenleri klemensle ekleyiniz.

1 2a. Eklemek üzere seçtiğiniz uygun klemens ve

iletkenleri inceleyerek, iletkenlerin ucunu klemensinboyunu geçmeyecek şekilde soyarak açınız vebükünüz.

b.İletkeni klemense takmak için klemensinvidalarınıgevşeterek iletkenin geçeceği kadar boşlukbırakınız.

c. Uçlarıaçılmışaynıkesitte iletkenlerintamamıklemensin içinde olacak şekilde karşılıklıyerleştiriniz.

ç. Gevşetilen klemens vidalarınıiyice sıkınız.d. Çeşitli kesitlerdeki tek ve çok telli iletkenleri,

değişik klemenslerle aynışekilde ekleyiniz.e. Elinize üçüncü bir iletken alarak ucunu

soyunuz ve daha önce yaptığınız düz klemensekinden T ek alınız.

8.Kablo pabucu takınız.

Elinizdeki iletkene uygun kablo pabucunu seçiniz.

İletkenin ucunu, kablo pabucuna geçecek kadaruygun boyutta soyunuz.İletkenin soyulmuşucunu kablo pabucundaki

yerine geçiriniz. Kargaburnu veya pense kullanarak (büyük

kesitli iletkenlerde pabuç sıkma aleti kullanarak)kablo pabucunun kanatçıklarınıiletken üzerineyatırıp sıkıştırınız.

Kablo pabucunda fazla iletken varsa dikkatlicekeserek kaldırınız, sıkıştırılmış iletkenilehimleyiniz.

21

A. OBJEKTİF DEĞERLENDİRME

1. Aşağıdakilerden hangisi atomun yapısında bulunmaz?A) Çekirdek B) Elektron C) Proton D) Nötron E) Neon

2. Çekirdeğin etrafında belirli yörüngelerde dönen parçacıklara ne ad verilir?A) Çekirdek B) Elektron C) Proton D) Nötron E) Hiçbiri

3. Aşağıdakilerden hangisi iletken değildir?A) Bakır B) Alüminyum C) Mika D) Gümüş E) Çinko

4. Aşağıdakilerden hangisi yalıtkandır?A) Demir B) Porselen C) Cıva D) Kalay E) Krom nikel

5. Aşağıdakilerden hangisi kabloların ek yapımında kullanılır ?A)Kablo B) Yan keski C) Kargaburnu D) Pense E) Hepsi

6. Aşağıdakilerden hangisi Türk Standartlarınıgöstermektedir?A) VDE B) IEC C) BS D) TS E) YDE

7. Klemensin görevi nedir?A) Kablo kesme B) Kablo soyma C) Kablo bükmeD) Kablo ekleme E) Hiçbiri

8. Aşağıdakilerden hangileri iletken yalıtımında kullanılır?1. İzole bant 2. Tungsten 3. Makaron 4. Platin 5. Konstantan 6. VolframA) 2ve 5 B) 1 ve 3 C) 2 ve 6 D) 2 ve 4 E) 4 ve 5

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızıcevap anahtarıyla karşılaştırınız ve doğru cevap sayınızıbelirleyerekkendinizi değerlendiriniz. Yanlışcevapladığınız sorularla ilgili öğrenme faaliyetlerinitekrarlayınız.

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

22

B. UYGULAMALI TEST

Kontrol listesi

Uygulama : İletken bağlantılarıDeğerlendirme

Gözlenecek DavranışlarEvet Hayır

Çeşitli çaplarda iletkenler ve birleştirme tekniklerinde kullanılanaraç ve aletleri temin edebildiniz mi?İletkenleri, doğru alet kullanarak istenilen şekilde kesebildiniz mi?İletkenleri, doğru alet kullanarak istenilen şekilde soyabildiniz mi?İletkenleri, doğru alet kullanarak istenilen şekilde bükebildinizmi?İletkenleri, düz ek yaparak birleştirebildiniz mi?İletkenleri, T ek yaparak birleştirebildiniz mi?İletkenleri, klemens kullanarak birleştirebildiniz miİletkenlere kablo pabucu takabildiniz mi?İletkenlerin birleşme, ek yerini izolebantla yalıtabildiniz mi?İşgüvenliği kurallarına uydunuz mu?

DEĞERLENDİRME

Kontrol listesindeki her “hayır” cevabı, ilgili konuyu tekrar gözden geçirmenizanlamına gelir.

23


Uygun ortam sağlandığında standartlara ve iç tesisat yönetmeliğine uygun olarak,aydınlatma ve priz devre elemanlarınıseçebilecek ve bağlantılarınıyapabileceksiniz.

Çevrenizde bulunan aydınlatma yöntemlerini ve priz devrelerini inceleyiniz.Değişik firmaların aydınlatma ve priz devre eleman kataloglarınıüretim veyasatış yapan firmalardan, internetten araştırarak rapor hazırlayınız.Arkadaşlarınızla tartışarak raporunuzu sununuz.

2. ELEKTRİK MALZEMELERİ2.1. Fişler

Fiş; bir aygıt veya uzatma kablosundaki iletkenleri, prizdeki kontaklar aracılığıileelektrik tesisi iletkenlerine birleştirmeyi veya bunlardan ayırmayısağlayan bir araçtır.

Normal fiş, topraklıfiş, üç fazlıfiş, telefon fişi, yeni sistemde Amerikan ve Avrupatipi fişler olmak üzere çeşitleri kullanılmaktadır.

Resim 2.1: Topraklıve normal erkek fişler

Resim 2.2: Topraklıve normal, pano tip, fırın fişleri

AMAÇ

ARAŞTIRMA


24

Resim.2.3: Üç fazlıpano tipi ve yassıfişler

Resim 2.4: Telefon ve çoğaltıcıfişler

2.2. Prizler

Elektrik cihazlarına bir elektrik devresinden fişaracılığıile doğrudan veya uzatmakablosu ile enerji alınmasıiçin kullanılan araçtır. Sıva altı, sıva üstü, etanj (antigron), seyyargrup prizi olmak üzere çeşitleri vardır.

Resim 2.5: Telefon, TV, topraklıprizler (sıva altı)

Resim 2.6: Antigron ve sıva üstü prizler

25

Resim 2.7: Grup (seyyar) ve 3 fazlıyassıprizler

2.3. Duylar

Duy, elektrik lambasının vidalanmak veya takmak suretiyle elektrik tesisinebağlanmasınısağlayan araçtır. İletken kısımlarıgenellikle pirinçten yapılır ve anahtardangelen iletken, duyun dip kontak kısmına bağlanır.

Porselen ve bakalitten yapılmışçeşitleri bulunmaktadır. Ayrıca bronz ve kauçuktan dayapılmaktadır. Asma duy, tavan duy, bahçe duy, donanma duy olmak üzere birçok duy çeşidivardır.

Resim 2.8: Çeşitli duylar

26

2.4. Aydınlatma Armatürleri

Armatürler, lambaların bir veya birden çoğunu bünyesinde taşıyan; onlara dekoratifbir görünüm veren ve bazen de olumsuz dışetkilerden koruyan aydınlatma araçlarıdır.

2.4.1. Armatür Çeşitleri

Günümüzde çok çeşitli ve güzel görünümlü armatürler yapılmaktadır. Bunlarlalambanın ürettiği ışık, istenilen yere odaklanabildiği gibi; gizleme yapılmakta, ışığın gözevereceği zarar ortadan kaldırılmaktadır. Armatürler, değişik harflerle isimlendirilerekstandartlaştırılmıştır. Çeşitleri olarak en çok kullanılanları, floresant armatür, etanjarmatürler, bahçe aydınlatma armatürleri, dışaydınlatma armatürleri (yol vb.), atölyeaydınlatma armatürleri, dekoratif iç aydınlatma armatürleri, bina acil çıkışgösterenarmatürler bulunmaktadır.

Resim 2.9: İç aydınlatma armatür çeşitleri

Resim 2.10: Dışaydınlatma armatürleri

2.5. Anahtarlar

Elektrik devrelerinde el ile kumanda edilmek suretiyle enerjiyi ani olarak açma vekapama görevi yapan devre elemanıdır. Yalıtkan kısımlarıbakalit, sert plastik veporselenden; metal kısımlarıise nikel kaplıpirinçten yapılmıştır.

27

2.5.1. Anahtar Çeşitleri

Elektrik tesisatının şekline göre; sıva üstü, sıva altıanahtar olarak yapılırlar.Kullanıldıklarıdevreye göre ise çeşitleri: Adi (tek kutuplu), komütatör, vaviyen, dimmer(ayarlı) anahtarlar bulunmaktadır.

Resim 2.11: Sıva altı, dimmer, komitatör anahtar ve lihtbuton

Resim 2.12: Sıva üstü (antigron) anahtarlar

Resim 2.13: Komitatör, vaviyen anahtar arka görünüşü

28

UYGULAMAFAALİYETİ

Elektrik malzemelerinin iletken bağlantılarınıyapmak


Toprakli fiş ve prizliuzatma kablosu yapınız.

İşgüvenliği kurallarına uyunuz !

3x1,5 kabloyu seçiniz. Kabloyu 3 metre kesiniz. Uygun topraklıfişve prizi (3’lü grup) priz seçiniz. Kablonun iki ucunu açınız. Fişi açınız. Kabloyu fişe takınız. Fişin kapağınıkapatınız. Seyyar grup priz kapağınıaçınız. Kabloyu grup priz klemenslerine takınız. Grup priz kapağınıkapatınız. Yaptığınız işi, ölçme aleti kullanarak kontrol

ediniz.

Tv anten uzatmakablosu yapınız.

Uygun anten jakınıseçiniz.(dişi ve erkek) Uygun TV anten kablosunu seçiniz. Anten kablosunu 3 metre kesiniz. Anten kablonun iki ucunu da uygun bir şekilde açınız. Anten kablosunun bir ucunu dişi jaka takınız. Anten kablosunun diğer ucunu erkek jaka takınız. Yaptığınız işi ölçme aleti kullanarak kontrol ediniz.

Asma duy kablosunutakınız.

Uygun asma duy ve kabloyu seçiniz. Kabloyu 30 cm kesip, ucunu açınız. Duy arka kapağınıçıkartınız. ç. Duy klemensine uygun bir şekilde kabloyu takınız. Duy kapağınıkapatınız. Yaptığınız işi, ölçme aleti kullanarak kontrol ediniz.

Ö


29

1. Aşağıdakilerden hangisi fişçeşitlerinden değildir?A) Topraklıfiş B) 3 fazlıfiş C) Normal fiş D) Vaviyen fiş E) Erkek fiş

2. Aşağıdakilerden hangisi priz çeşitlerinden değildir?A) Sıva altıpriz B) Sıva üstü priz C) Topraklıpriz D) Komütatör priz E) 3 fazlıpriz

3. Aşağıdakilerden hangisi büyüklüklerine göre duy çeşitlerinden değildir?A) Minyonet B) Golyat C) Minyon D) Normal E) Jak

4. Aşağıdakilerden hangisi aydınlatma kontrol elemanıdeğildir?A) Vaviyen anahtarB) Komütatör anahtarC) JakD) DimmerE) Adi anahtar

5. Aşağıdakilerden hangisi elektrik tesisat malzemesi değildir?A) Aydınlatma armatürleriB) Grup prizC) MinyonD) DimmerE) Ohmmetre

DEĞERLENDİRME



30

B. UYGULAMALI TEST

Kontrol listesi

Uygulama: Elektrik malzemelerinin iletken bağlantılarıDeğerlendirme


Gerekli malzemeler; avometre, fiş, priz, duy, TV soket ve jak,klemens, kablo, anten kablosu, izole bant vb. temin edebildinizmi?Topraklıfiş– kablo bağlantısınıyapabildiniz mi?Topraklıgrup priz – kablo bağlantısınıyapabildiniz mi?TV anten kablosu – soket ve jak bağlantısınıyapabildiniz mi?İletkenlerin klemens bağlantısınıyapabildiniz mi?Asma duy kablo ve kablo klemens bağlantısınıyapabildiniz mi?Yaptığınız bağlantıların sağlamlığını ölçme aleti kullanarakkontrol ettiniz mi?İşgüvenliği kurallarına uydunuz mu?

Dikkat : İletkenlerin ve iletken cihaz bağlantılarının sağlamlık kontrolü kesinlikleenerji altında yapılmaz. Aksi takdirde hem ölçme aracımız zarar görür hem de cangüvenliğimiz tehlikeye girer.

DEĞERLENDİRME

Kontrol listesindeki her “hayır” cevabı, ilgili faaliyeti tekrar gözden geçirmenizanlamına gelir.

31


Uygun ortam sağlandığında standartlara ve iç tesisat ve topraklamalar yönetmeliğineuygun olarak topraklama elemanlarınıseçebilecek, topraklama ve sıfırlama tesisatıyapabileceksiniz.

Çevrenizde bulunan topraklama yöntemlerini inceleyiniz. Değişik firmalarıntopraklama eleman kataloglarınıüretim veya satışyapan firmalardan, internetten araştırarakrapor hazırlayınız. Arkadaşlarınızla tartışarak raporunuzu sununuz.

3. TOPRAKLAMA VE SIFIRLAMA3.1. Topraklama

Gerilim altında olmayan bütün tesisat kısımlarının, uygun iletkenlerle toprak kitlesiiçerisine yerleştirilmişbir iletken cisme (elektrota) bağlanmasıdır. Topraklamanın amacı,elektrikli alıcılarıkullananların can güvenliğini sağlamak ve cihazların zarar görmesiniönlemektir. Bu nedenle bütün elektrik makinelerinin gövdeleri, boruların madenî kısımları,kurşunlu kabloların kurşun kılıfları, tablo ve benzerlerinin metal kısımlarıtopraklanmalıdır.

Şekil 3.1: Topraklama

AMAÇ

ARAŞTIRMA


32

3.1.1. Topraklama Çeşitleri ve Elemanları

Koruma topraklaması: İnsanlarıve canlıları, cihaz ve makinelerin gövdelerindeoluşabilecek kaçak gerilimlere karşıkorumak için cihazların gerilim altında olmayan metalkısımlarının topraklanmasıdır.

İşletme topraklaması: Bir işyeri veya fabrikanın enerjisini sağlamak için çalışantrafonun veya alternatörün yıldız noktalarının topraklanmasıdır.

Yıldırıma karşıtopraklama: Yıldırım düşmesi sonucunda işletme gereği gerilimaltında bulunan iletkenlere atlamaları(geri atlamalar) genişölçüde önlemek için işletmeakım devresine ilişkin olmayan iletken bölümlerin topraklanmasıdır. Yıldırım topraklamasısistemine paratoner de denilmektedir. Paratoner sisteminde yakalama çubuğu vardır ve buçubuk binaların en üst noktasına monte edilir. Bu çubuğa toprak iletkeni bağlanır vebağlanan iletken toprak içindeki elektrota tutturulur.

Topraklama elemanları: Topraklama iletkeni, topraklayıcılar, topraklama klemensive zemindir.

3.1.2. TopraklayıcıÇeşitleri

a. Şerit topraklayıcılar: Şerit, yuvarlak iletken ya da örgülü iletkenden yapılan vegenellikle toprağın az derinine gömülen topraklayıcılardır. Bunlar uzunlamasınadöşenebileceği gibi; yıldız, halka, gözlü topraklayıcıya da bunların bazılarının bir aradakullanıldığıbiçimde düzenlenebilir.

b. Çubuk topraklayıcılar: Boru ya da profil çelikten yapılan ve toprağa çakılarakkullanılan topraklayıcılardır.

Resim 3.1: Galvaniz ve bakır çubuk topraklayıcılar

c. Levha topraklayıcılar: Dolu ya da delikli levhalardan yapılan topraklayıcılardır.Bunlar genel olarak öteki topraklayıcılara göre daha derine gömülürler.

33

Resim 3.2: Bakır levha topraklayıcı( elektrodu)

3.1.3. Topraklama BağlantıElemanları

Klemens, pabuç ve diğer yardımcıbağlantıelemanlarından oluşmaktadır. Bakır vegalvanizden yapılmaktadırlar.

Resim 3.3: Topraklama bağlantıelemanları

34

Resim 3.4: Yapılmıştopraklama örnekleri

Resim 3.5: Toprak iletkeni çekilmişörnekler

35

Resim 3.6: Paratoner tesisi yapılması

3.2. Sıfırlama

Gerilim altında olmayan bütün tesisat kısımlarının şebekenin sıfırlama hattına(topraklanmışnötr hattına) veya ayrıçekilmişkoruma iletkenine bağlanmasıdır. Alternatör,trafo gibi cihazların topraklanmışsıfır (nötr) noktalarından çıkan hatlara sıfır veya nötr hattıdenir. Topraklamaya göre daha kolay ve ucuz olan bu korunma şeklinde, elektrikli cihazdaherhangi bir kaçak olduğunda kısa devre meydana gelir ve sigorta atarak cihazın enerjisinikeser. Yani sıfırlama, gövdeye kaçak arızasıkısa devreye dönüştürülerek sigortayıattırmaksuretiyle devrenin enerjisini kesmektir. Masrafsız ve kolay uygulanmasının yanında,sıfırlamanın birtakım sakıncalarıda vardır.

36

Şekil 4.2: Topraklama ve sıfırlama

Girişfaz nötr iletkenleri eğer yer değiştirilirse alıcılar üzerine faz verilmişolur.Normalde nötr hattında enerji bulunmamalı, ancak şebeke hatlarının dengesiz yüklenmesisonucu olarak nötr hattında da enerji olabilir. Küçük değerdeki kaçaklar, sigorta tarafındanalgılanmayacağıiçin cihaza dokunan kişiler için de her zaman potansiyel tehlike oluşturur.

Sıfırlama, ancak nötr hatlarıtopraklanmıştesislerde yapılabilir.

37

Aşağıdaki sorulardaki boşluklarıdoldurunuz.

1. İnsanlarıve canlılarıelektrik çarpmalarına karşıkorumak için cihazların gerilimaltında olmayan metal kısımlarının topraklanmasına …………………. . denir.

2. Bir işyeri veya fabrikanın enerjisini sağlamak için trafonun veya alternatörün yıldıznoktalarının topraklanmasına ………………………………………. denir.

3. Yıldırım topraklamasının diğer bir adıda ……………………sistemidir.

4. Boru ya da profil çelikten yapılan ve toprağa çakılarak kullanılan topraklayıcılara…………………………. . denir.

5. Genel olarak diğer topraklayıcılara göre daha derine gömülen …………….topraklayıcıdır.

DEĞERLENDİRME



38

MODÜL DEĞERLENDİRME

MODÜL DEĞERLENDİRMEFişve priz topraklamasıyapmak


Priz ve fiştopraklamasınıyapınız.

İşgüvenliği kurallarına uyunuz!

Uygun topraklıprizi seçiniz. Uygun toprak iletkenini seçiniz. Toprak iletkenini priz toprak ucuna bağlayınız. Toprak iletkenini topraklama sistemine bağlayınız.

KESİCİ ALETLERLERİ KULLANIRKEN DİKKATEDİNİZ. EMNİYET VE GÜVENLİK KURALLARINAUYUNUZ.İŞLERİNİZİVERİLEN SÜREDE YAPINIZ.

39

UYGULAMA TESTİ

Kontrol listesi

Uygulama : Fişve priz topraklamasıyapmakDeğerlendirme


Gerekli malzemeler; topraklıfiş, topraklıpriz, klemens, izole bantvb. temin edebildiniz mi?Uygun iletkenleri seçebildiniz mi?İletkenleri doğru şekilde kesebildiniz mi ?İletkenleri doğru şekilde soyabildiniz mi?İletkenleri doğru şekilde bükebildiniz mi?Topraklıfiş– kablo bağlantısınıdoğru yapabildiniz mi?Topraklıgrup priz – kablo bağlantısınıdoğru yapabildiniz mi?Kablo priz ve kablo fişbağlantılarında kablo renk kodlamasınauydunuz mu?İletkenlerin klemens bağlantısınıyapabildiniz mi?Yaptığınız bağlantılarıölçme aleti kullanarak kontrol ettiniz mi?İşgüvenliği kurallarına uydunuz mu?

DEĞERLENDİRME

Kontrol listesindeki her “hayır” cevabı, ilgili faaliyeti tekrar gözden geçirmenizanlamına gelir.

40

CEVAP ANAHTARLARI

ÖĞRENME FAALİYETİ– 1 CEVAP ANAHTARI

1 E

2 C

3 D

4 D

5 E

6 B


1 E

2 B

3 C

4 B

5 E

6 D

7 D

8 B


1 D

2 D

3 E

4 C

5 E

CEVAP ANAHTARLARI

41


1 Korumatopraklaması

2 İşletmetopraklaması

3 Paratoner

4 Çubuktopraklayıcı

5 Levha

42

KAYNAKÇA JICA Elektrik Atölyesi I (Japon Uluslar ArasıİşBirliği Kuruluşu E.M.L Projesi

1992 (MEB)

JICA Elektrik Atölyesi II (Japon Uluslar ArasıİşBirliği Kuruluşu E.M.LProjesi 1992 (MEB)

NAYMAN Muhsin, Atölye 1, ANKARA, 2002.

HÜRER Ali, Elektrik Tesisat Bilgisi, G.Ü. Teknik Eğitim Fakültesi MatbaasıANKARA.

ACIELMA Faruk, Mehmet USTA, Elektrik Atölye ve Laboratuvar İşveİşlem Yaprakları9, MEB Yayınları, Ankara 2003.

GÖRKEM Abdullah, Metin KUŞ, Elektroteknik 1, Özkan Matbaacılık,Ankara 2002.

YAZ M.Ali, Sait AKSOY, Semih ABACI, Melih YALÇINELİ, AhmetTEYMUR,

Engin Deniz SAYAR, Soğutma ve İklimlendirme I, (MEB) – 2004.

www.federal.com.tr

www.vikoelektrik.com.tr

www.yavaselektrik.com.tr

www.serelelektrik.com

www.else.com.tr

www.ecempa.com

www.kaleporselen.com.tr

www.unal kardes.com.tr

KAYNAKÇA

İ LETKENLERİ Bİ RLEŞ Tİ RME

Documents

Transcript of İ LETKENLERİ Bİ RLEŞ Tİ RME