T.C.BÜKREŞ BÜYÜKELÇİLİĞİTİCARET MÜŞAVİRLİĞİ

AĞUSTOS 2010BÜKREŞ

İÇİNDEKİLER SAYFA NO

1

ROMANYA'NIN GENEL EKONOMİK DURUMU

VETÜRKİYE İLE

EKONOMİK-TİCARİİLİŞKİLERİ

BÖLÜM I

I.1. GİRİŞ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4

I.2. SOSYAL VE EKONOMİK GÖSTERGELER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5I.2.1. Ülke Kimliği 5I.2.2. Sosyal Göstergeler 6I.2.3. Ekonomik Göstergeler 7

I.3. ÜLKE HAKKINDA GENEL BİLGİLER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8I.3.1. Ülkenin Kısa Tarihçesi 8I.3.2. Siyasi ve İdari Durum 9I.3.3. Coğrafi Bilgiler ve Nüfus 10

I.4. GENEL EKONOMİK DURUMU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13I.4.1. Genel Durum 13I.4.2. Tarım ve Hayvancılık 18I.4.3. Sanayi 19I.4.4. Ulaştırma ve Telekomünikasyon 19I.4.5. Ticaret 21I.4.6. Hizmetler (Bankacılık, Turizm, Sigortacılık, Diğer Hizmetler) 24I.4.7. Enerji 26I.4.8. Doğal Kaynaklar ve Madencilik 27I.4.9. Para ve Sermaye Piyasaları 27I.4.10.Son Yılda Ekonomiyi Etkileyen İç ve Dış Olaylar 27

I.5. EKONOMİK VE TİCARİ İLİŞKİLER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27I.5.1. Genel Durum 27I.5.2. Ödemeler Dengesi ve Sermaye Hareketleri 28I.5.3. Yıl İçinde Alınan Ekonomik Önlemler ve Uygulamalar 29I.5.4. Dış Ticaret 30I.5.5. Dış Ticaret İstatistikleri 32

BÖLÜM II

II.1. TÜRKİYE İLE EKONOMİK VE TİCARİ İLİŞKİLER . . . . . . . . . . . . . . . . 34II.1.1. Ekonomik İlişkilerin Genel Durumu 34II.1.2. Ticari İlişkilerin Genel Durumu 36II.1.3. Dış Ticaret İstatistikleri 38II.1.4. Ticari İlişkilerde Bilinmesi Gerekli Genel Konular 40II.1.5. Yıl İçinde Açılan Fuarlar 45II.1.6. Belli Başlı Ekonomik ve Ticari Kuruluşlar 46II.1.7. Diğer Bilgiler 49

II.2. SORUNLAR, GÖRÜŞLER VE ÖNERİLER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50II.2.1. Sorunlar 50II.2.2. Görüş ve Öneriler 52

EKLER : 53

KAYNAKÇA : 53

METİN İÇİNDEKİ TABLOLAR LİSTESİ

SAYFA NO

2

TABLO 1. Ekonomik Göstergeler 7TABLO 2. Romanya Hükümet Üyeleri 9TABLO 3. Temel Coğrafi Göstergeler 10TABLO 4. Son 5 Yıllık Temel Ekonomik Göstergeler 14TABLO 5. Romanya’da Ülkelere Göre Yabancı Yatırımlar 29TABLO 6. Başlıca Ülkelere Göre İthalatı 32TABLO 7. Başlıca Ülkelere Göre İhracatı 32TABLO 8. Madde Gruplarına Göre İthalatı 33TABLO 9. Madde Gruplarına Göre İhracatı 33TABLO 10. Romanya – Türkiye Dış Ticareti 33TABLO 11. Başlıca Maddelere Göre Türkiye’ye İhracatı 38 TABLO 12. Başlıca Maddelere Göre Türkiye’den İthalatı 39

3

BÖLÜM I

I.1 GİRİŞ

Bu raporun hazırlanmasında temel amaç, Romanya hakkında genel bilgilerle, ekonomik durum, dış ticaret ve Türkiye ile ekonomik ve ticari ilişkileri hakkında bilgiler sunmaktır.

Sözkonusu bilgiler istatistiki verilerle desteklenerek objektif bir biçimde sunulmaya çalışılmıştır.

Bu kapsamda hazırlanmaya çalışılan bu Rapor; esas itibariyle Romanya’da ticaret ve yatırım yapacaklar için bir rehber niteliği taşımayıp, ancak bir ön bilgilendirme hedefi gütmektedir.

4

I.2. SOSYAL VE EKONOMİK GÖSTERGELER

I.2.1 ÜLKE KİMLİĞİDevletin Adı : ROMANYABaşkenti : BÜKREŞYönetim Biçimi : CUMHURİYET (Çok partili demokratik

parlamenter sistem)Resmi Dili : ROMENCEDini : HRİSTİYAN (Ortodoks)Para Birimi : RON (Kaydi para), Lei (nakdi para)Üyesi olduğu uluslararası kuruluşlar : AB (Avrupa Birliği), ACCT, AG (Avustralya Grubu), BIS

(Uluslararası İmar Bankası), BSEC (Karadeniz Ekonomik İşbirliği), CCC (Gümrük İşbirliği Konseyi), CE (Avrupa Konseyi), CEI (Orta Avrupa Girişimi), EAPC (Avrupa - Atlantik Ortaklık Konseyi), EBRD (Avrupa Yatırım ve Kalkınma Bankası), ECE (Birleşmiş Milletler Avrupa Ekonomik Komisyonu), FAO (Tarım ve Gıda Örgütü), G-9, G-77, IAEA (Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı), IBRD (Uluslararası İmar ve Kalkınma Bankası), ICAO (Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü), ICFTU (Uluslararası Serbest Ticaret Birlikleri Konfederasyonu), ICRM (Uluslararası Kızılhaç ve Kızılay Hareketi), IFAD (Uluslararası Tarımsal Kalkınma Fonu), IFC (Uluslararası Finansman Kurumu), IFRCS (Uluslararası Kızılhaç ve Kızılay Toplulukları Federasyonu), ILO (Uluslarası Çalışma Örgütü), IMF (Uluslararası Para Fonu), IMO (Uluslararası Denizcilik Örgütü), Inmarsat (Uluslararası Denizcilik Uydu Teşkilatı), Intelsat (Uluslararası Telekomünikasyon ve Uydu Örgütü), Interpol (Uluslararası Polis Teşkilatı), IOC (Uluslararası Olimpiyat Komitesi), IOM (Uluslararası Göçmen Teşkilatı), ISO (Uluslararası Standartlar Örgütü), ITU (Uluslararası Haberleşme Birliği), LAIA (Latin Amerika Entegrasyon Birliği), MONUC (BM Kongo Operasyonu), NAM, NSG, OAS (Amerika Devletleri Teşkilatı), OPCW (Kimyasal Silahları Yasaklama Organizasyonu), OSCE (Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Örgütü), PCA (Daimi Hakemlik Mahkemesi), PFP (Barış için Ortaklık), UN (Birleşmiş Milletler), UNCTAD (Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı), UNESCO (Eğitim-Bilim ve Kültür Örgütü), UNIDO (Endüstriyel Kalkınma Örgütü), UNIKOM (BM Irak-Kuveyt Gözlem Misyonu), UNMEE (BM Etyopya-Eritre Misyonu), UNMIBH (BM Bosna Hersek Misyonu), UNMIK (BM Kosova Geçici Yönetimi), UPU (Dünya Posta Birliği), WCL (Dünya Emek Konfederasyonu), WEU (Batı Avrupa Konseyi), WFTU (Dünya İşçi Sendikaları Federasyonu), WHO (Dünya Sağlık Örgütü), WIPO (Dünya Fikri Mülkiyet Teşkilatı), WMO (Dünya Meteoroloji Örgütü), WToO (Dünya Turizm Örgütü), WTrO (Dünya Ticaret Örgütü), ZCAB.

Yıllık Ortalama Döviz Kuru (Bir dolar karşılığı) : 3,0493Yüzölçümü : 238.391 km²Nüfus : 21,504 milyon Kadın : 11,026 milyon (%51,27) Erkek : 10,478 milyon (%48,73)Yıllık nüfus artışı (0/00) : - % 0,15 (-33.000 kişi)Nüfus Yoğunluğu (kişi / km2) : 90,2Mesai Saatleri ve Günleri : 09,00-17,00 Pazartesi-Cuma Büyük Kentler, (Varsa Limanlar) : Bükreş (başkent), Braşov, Timişoara,

Köstence, Iaşi, Cluj-Napoca, Arad (Köstence, Mangalia)

Türkiye ile Saat Farkı : yok Haftalık Çalışma Saati (Ortalama) : 40Resmi Tatil Günleri : 1 - 2 Ocak – Yılbaşı

(Milli, Dini, vb- tarihleri belirtilerek) 8 - 9 Nisan – Paskalya 1 Mayıs – İşçi Bayramı 1 Aralık – Milli Gün 25 - 26 Aralık – Noel

Uluslararası Telefon Kodu : +40

5

I.2.2. SOSYAL GÖSTERGELEROrtalama Ömür Kadın : 76,68 Erkek : 69,49Okuma Yazma Oranı (%) : 97,2Yüksek Öğretim Okul Sayısı : 106 (617 fakülte)Yüksek Öğretimdeki Öğrenci Sayısı : 891.098 / (492.812 kadın)Hastane Sayısı : 447 (2007) / 458 (2008) /Doktor Başına Düşen Kişi Sayısı : 446,9 (2007) / 427,8 (2008) / Bin kişiye düşen Otomobil : 165,3 (2007) / 187,3 (2008) / 202,6 (2009) Telefon : 147,1 (2007) / 147,2 (2008) / 146,8 (2009) Televizyon : 476,6 (2007) / 511,2 (2008) / 524,1 (2009) Mobil Telefon : 1.062,5 (2007) / 1.137,8 (2008) / 1.244,3 (2009) Bilgisayar : 99,8 (2007) / 124,3 (2008) / 136,3 (2009) Internet Bağlantı Sayısı : 54,9 (2007) / 85,2 (2008) / 103,9 (2009)Gelen Turist Sayısı (bin kişi) : 7.721,7(2007) / 8.862,1(2008) / 7.575,3(2009)Giden Turist Sayısı (bin kişi) : 10.979,8(2007)/13.072,2(2008)/11.722,5(2009)Eğitim Harcamaları / GSYIH : %5,2 (2007) / %3,0 (2008) / %3,2 (2009)Sağlık Harcamaları / GSYIH : %4,12 (2007) / %6,0 (2008) / %4,0 (2009)Karayolu Uzunluğu (km.) : 80.893 (2007) / 81.693 (2008) / 81.713 (2009)Otoyol Uzunluğu : 211 km.(2007) / 281 km.(2008) / 321 km.(2009)Demiryolu Uzunluğu (km.) : 10.777 (2007) / 10.785 (2008) / 10.785 (2009)Kişi Başına Yıllık Elektrik Tüketimi (TEP/Kişi) : 1,818 (2007) / 1,851 (2008) / 1,997 (2009)Asgari Ücret (uygulama varsa) : 600 RON (1 $ ~ 3,0493)

6

I.2.3 EKONOMİK GÖSTERGELER

Tablo 12007 2008 2009 *

GSMH (yerel para birimi) (milyon LEI) 410.898 509.576 490.217GSMH ($, piyasa fiyatları) (milyon USD) 169.013 203.595 161,067 Reel GSMH Artış Oranı (%) 6,2 7,1 -7.1 Kişi Başına (GSMH-MG)($) 7.847 9.468 7.505Enflasyon Oranı 4,84 7,85 5.60 Tüketici Fiyat İndeksindeki Yıllık Artışı (%) (dönem sonu) 6,57 6,30 4,74İşgücü (faal nüfus) 8.971.658 9.169.113 8.956.887İşsizlik oranı (%) (dönem sonu) 4,1 4,4 7,8Yurt Dışında Çalışan İşçi Sayısı (milyon) ~ 1,2 – 1,4 ~ 1,2 – 1,4 ~ 1,2 – 1,4GSMH – Sektörel Büyüme Hızları (%) 6,2 7,1 -7.1 Tarım 0,11 17,18 -16,54 Sanayi 26,42 6,04 -14,42 İnşaat 58,11 30,67 -18,85 Hizmet 29,75 11,5 -12,33Sabit Sermaye Yatırımları (Mahalli Para) 68.391,4 90.084,4 62.507,6 Kamu Özel Dış Ticaret ($) (milyar) 110.037 131.212 94,479 İhracat 40,243 49,143 40,435 İthalat 69,794 82,069 54,044 Denge - 29,943 -32,926 - 13,609Dünya Ticareti İçindeki Payı (%) 0,31/0,54 0,31/0,50 Veri yokTürkiye ile Ticaret (USD) 6621 7248 4,049 İhracat 2835 3209 2,020 İthalat 3786 4039 2,029 Denge -695 -567 - 0,009Ülke Toplamı İçinde Türkiye’nin Payı (%) 6,02 5,5 5,4 İhracat 7,0 6,5 5,0 İthalat 5,4 4,9 3,8Cari İşlemler Dengesi ($) - 24,555 -24,676 - 7,041Borç Stokları İç Borç Stoku (mahalli para) (milyon) 157.751,3 215.260,9 245.697,5 Dış Borç Stoku (milyon $) 64.571,4 94.763.9 107.587,5 Orta ve Uzun Vadeli 52.984.0 75.675.9 90.970,4 Kısa Vadeli 11.587,4 19.088,0 16.617,1Sabit Yabancı Sermaye Yatırımları (milyon $) 9.645 13.608 6.114Emisyon Hacmi (mahalli para) (milyon) 148.115,5Seçilmiş Oranlar (%) İhracat/İthalat 57,65 59,88 74,81 İhracat/GSMH 23,77 24,56 25,10 İthalat/GSMH 41,23 41,02 33,55 Cari İşlem Dengesi/GSMH 14,51 12,50 4,37 Dış Borç/GSMH 31,88 52,63 66,78 İç Borç/GSMH (%) 38,22 21,78 50,01

* 2009 senesine ait rakamlar ülkenin kendi kaynaklarından bulunan ve hesaplanan değerlere isnat etmektedir.

7

I.3. ÜLKE HAKKINDA GENEL BİLGİLER

I.3.1. Ülkenin Kısa Tarihçesi Romenler, diğer Latin ulusları gibi M.S. ilk 1000 yıl içinde ortaya çıkmış ve Trakyalı ataları olan Hint-Avrupa köklü “Dacia”lılar ile aynı bölgede yaşamışlardır. Bugün Romenler Doğu Roma dünyasının yegane temsilcisidir ve Romence de İspanyolca, İtalyanca ve Fransızca’nın yanında başlıca Latin kökenli dillerden birisidir.

Orta Çağ’da Romenler; Wallachia, Moldavia ve Transilvania adlı 3 bağımsız prenslik halinde yaşamışlardır. Romen ulus devleti ilk kez 1859’da Wallachia ve Moldavia’nın birleşmesiyle doğmuştur. 400 yıl kadar Osmanlı egemenliğinde kalan Romanya 1877 yılında bağımsızlığını ilan etmiştir.

I.Dünya Savaşı sonunda, 1918’de Transilvania, Basarabia ve Bucovina bölgeleri de Romanya ile birleşmiştir. II.Dünya Savaşı’nda Almanya’nın müttefiki olarak savaşmış ve dolayısıyla yenilen taraf içinde yer almıştır. Savaş sonrası Romanya, Orta ve Doğu Avrupa’daki diğer ülkelerin kaderini paylaşarak Sovyet baskısı altına girmiş ve komünist rejimi benimsemek zorunda kalmıştır. Romen Komünist Partisi ve Sosyal Demokrat Parti birleşerek Romen İşçi Partisi’ni oluşturmuştur. 30 Aralık 1947’de Romen Kralı çekilmek zorunda kalmış ve ülke Romanya Halk Cumhuriyeti adını almıştır. 1952 yılında Sovyet modeline yakın bir anayasa kabul edilmiş ve Gheorghiv Dej, 1965 yılında ölünceye dek ülkenin başkanı olmuştur. 1965 yılında Romen İşçi Partisi yeniden Romen Komünist Partisi adını almış ve kabul edilen yeni anayasa ile ülkenin adı da Romanya Sosyalist Cumhuriyeti olarak değiştirilmiş ve Romanya Komünist Partisi Genel Sekreteri Nicolae Ceauşescu devlet konseyi başkanı olmuştur.

Romanya’da 1963 yılından itibaren diğer Doğu Bloku ülkelerine oranla SSCB’den daha bağımsız bir politika yürütülmeye başlanmıştır. ÇHC ile kurulan yakın ilişkiler ve Arap-İsrail savaşından sonra İsrail ile ilişkilerin sürdürülmesi Romanya’yı diğer Varşova Paktı ülkelerinden ayrı bir politik çizgiye taşımıştır.

Öte yandan, Nicolae Ceausescu’nun Çekoslavakya ve Afganistan’ın işgaline karşı çıkması SSCB ile ilişkilerin gerginleşmesine yol açmıştır. RKP Genel Sekreterliği, Devlet Konseyi Başkanlığı ve sonradan oluşturulan Cumhurbaşkanlığı görevini de yürüten Ceausescu özellikle 1980’den sonra giderek daha sert bir yönetim tarzı uygulamıştır. 1988’den itibaren çeşitli Doğu Bloku ülkelerinde görülen reform hareketlerine rağmen, Romanya’da baskı politikası giderek artmış, ülkede bu dönemde uygulanmak istenen bazı ekonomi politikaları büyük tepki görmüştür. Doğu Avrupa ülkelerinde komünist rejimin hızla sarsıldığı 1989 sonlarında Romanya’da da rejime karşı ilk tepkiler Timişoara kentinde başlamıştır. Kanlı bir biçimde bastırılan gösterilerin Bükreş’e sıçramasıyla birlikte olaylar hızla gelişmiş ve ordu ile muhalefetin de cephe aldığı Ceausescu ile eşi Elena ülkeden kaçmaya çalışırlarken yakalanıp, yargılandıktan sonra idam edilmişlerdir.

Ülkede başgösteren ayaklanma sonucu yönetime gelen Ulusal Kurtuluş Cephesi sosyalist rejime son vermiş ve 1990 yılında serbest seçimlere gidilmesini sağlayarak çok partili demokratik sisteme geçilmesine imkan tanımıştır.

Günümüz Romanyası; halen iki meclisli ve çok partili parlamenter sistemle yönetilen, demokrasinin gereklerini bütünüyle gerçekleştirerek Batı dünyası’na entegre olmayı hedef edinmiş ve nihayetinde 2004’de NATO’ya girmekle kalmayıp, 2007’de de Avrupa Birliği’ne tam üye olmayı başarmıştır.

8

I.3.2. Siyasi ve İdari Durum

I.3.2.1. Yasama (Siyasi partiler, Seçim Sistemi, Parlamento hakkında kısa bilgiler)

Romen Anayasası 1991 yılında kabul edilmiş, 2003 yılı Kasım ayında revize edilmiştir.

Romanya Parlamentosu Meclis ve Senato’dan oluşmaktadır. Her iki kanat da parlamenter sistem içinde eşit güce sahiptir. Parlamenterler (milletvekilleri ve senatörler) ulusal seviyede nispi sistem esasına göre 4 yıllık bir süre için seçilmektedir ve seçimler aynı anda yapılmaktadır. Meclis 345, Senato 140 sandalyeden teşekkül etmektedir. Mecliste ele alınıp karara bağlanan konular daha sonra görüşülmek üzere Senatoya gelmektedir.

Hükümet: Üniter, yarı başkanlık sisteminde CumhuriyetDevlet Başkanı: Traian BASESCU (PDL)Başbakan: Emil BOC (PDL)Senato Başkanı: Mircea GEOANA (PSD)Meclis Başkanı: Roberta ANASTASE (PDL)Yüksek Mahkeme Başkanı: Lidia BARBULESCU

I.3.2.2. Yürütme

Romanya bağımsız ve üniter bir Cumhuriyet olup, yasama, yürütme ve yargı alanındaki “kuvvetler ayrılığı” prensibi anayasa ile teminat altına alınmıştır. Kamu hizmetlerinin görülmesinde; bölgeler itibariyle yerinden yönetim ve yerel özerklik ilkesi benimsenmiştir. Vilayet, kasaba ve köylerdeki yerel yönetim organları ile Belediye Başkanları seçimle işbaşına gelmekte ve Devlet her vilayete mülki amir olarak bir vali atamaktadır.

22/12/2009 tarihinde seçilen Hükümet üyeleri PDL+UDMR (Romanya Macar Demokrat Birliği) + Gabriel OPREA (Savunma Bakanı) Bağımsızdır.

Tablo 2Başbakan Emil BOC PDLBaşbakan Yardımcısı Markó BÉLA UDMRDış İşleri Bakanı Teodor BACONSCHİ PDLEkonomi, Ticaret ve İş Çevresi Bakanı İon ARİTON PDLAdalet Bakanı Catalin Marian PREDOİU Bağımsızİdari ve İç İşleri Bakanı Vasile BLAGA PDLSavunma Bakanı Gabriel OPREA BağımsızUlaştırma ve Altyapı Bakanı Anca Daniela BOAGİU PDLEğitim, Araştırma, Gençlik ve Spor Bakanı Daniel Petru FUNERİU PDLÇalışma, Aile ve Sosyal Güvenlik Bakanı İoan Nelu BOTİŞ PDLMaliye Bakanı Gheorghe İALOMİŢİANU PDLTarım ve Köy Kalkınma Bakanı Valeriu TABĂRĂ PDLSağlık Bakanı Cseke ATTİLA UDMRBölgesel Kalkınma ve Turizm Bakanı Elena Gabriela UDREA PDLÇevre ve Orman Bakanı László BORBÉLY UDMRKültür ve Diyanet Bakanı Kelemen HUNOR UDMRHaberleşme ve Bilgi Teknolojisi Bakanı Valerian VREME PDLPDL : Demokrat-Liberal Parti PSD : Sosyal-Demokrat Parti

9

Romanya’nın idari yapısı 41 ilden oluşmakta olup başkenti Bükreş’tir. İllerde temel idari birimler ilçeler ve bir kaç köyden oluşan komünlerdir. Romanya’da 80 adedi belediyelik olan 263 şehir ve ilçe ile 13.285 köyden oluşan 2685 komün vardır.

I.3.2.3. Yargı

Romanya hukuk sisteminin geçmişi 19.yüzyılın ortalarına dayanır. Fransa, Belçika, İtalya ve Alman modellerine dayanan Romanya yargı sistemi; yerel mahkemeler (ilk derece mahkemeleri, instance courts, local courts), bölge mahkemeleri (tribunals, county courts), temyiz mahkemeleri (the Courts of Appeal) ve Yüce Mahkemeden (Supreme Court of Justice) oluşmaktadır.

Yüce Mahkeme Romanya’daki en yüksek mahkeme olup, kanunla verilen görevleri yanısıra, temyiz mahkemelerinin nihai kararlarını da çözüme kavuşturur, ayrıca üst düzey kamu görevlilerinin ciddi ithamlarla yargılandıkları davalara ilk derece mahkemesi gibi doğrudan bakar.

Yüce Mahkeme dört uzmanlaşmış bölümden müteşekkil olup, devlet bütçesinden tahsis edilen bir özel bütçeye ve mali özerkliğe sahiptir.

I.3.3. Coğrafi Bilgiler ve Nüfus

I.3.3.1. Coğrafi Konumu, Yer Şekilleri, Akarsular ve Göller, İklim-Bitki Örtüsü

238.391 km2’lik yüzölçümüne sahip Romanya Avrupa’nın doğusunda, Balkan Yarımadasının hemen kuzeyinde, önemli ticaret yollarının kesiştiği bir bölgede yer almakta olup Orta ve Doğu Avrupa’da en geniş ikinci ülkedir. Batı Avrupa ülkelerine yakınlığı ve bu ülkelere ulaşan transit yolları barındırması ve Karadenize kıyısı bulunması Romanya’nın cografi avantajlarını oluşturmaktadır.

Temel Coğrafi Göstergeler Tablo 3

Ülkenin YüzölçümüToplam 238.391 km2

Kara Yüzölçümü 230.340 km2, dağlar (%31), tepe ve platolar (%36), ova ve çayırlar (%33). Toprak kalitesi yüksek verimli tarım arazilerine sahiptir

Sınır Uzunlukları (km) Toplam 2.508. Bulgaristan (608), Macaristan (443),Moldova (450), Sırbistan (476), Ukrayna (531)

Kıyıların Uzunluğu (km) 225Toprak Kullanımı Ekilebilir Arazi (%43), çayır ve otlaklar (%20),

Ormanlar (%28), diğerleri (%7). Sulanabilen arazi 34.500 km2

Doğal Kaynakları Ham petrol, doğal gaz, kömür, demir ve demir dışı cevher, altın, gümüş, boksit cevheri ve büyük miktarda tuz rezervi

Romanya, kuzey ve kuzey-doğu sınırları ile Moldova Cumhuriyeti ve Ukrayna, güneyde Bulgaristan, güney-batıda Sırbistan ve kuzey-batıda Macaristan ile komşudur. Karadeniz kıyısı doğudaki sınırını oluşturmaktadır. Romanya değişik bir arazi yapısına sahiptir. Ülkenin geniş bir kısmı dağlıktır. Ülke; petrol, doğal gaz, kömür, demir madeni, demir dışı (bakır, kurşun, çinko, altın ve gümüş madenleri), kükürt ve tuz gibi çeşitli doğal kaynaklara sahiptir.

10

Romanya’da 3500 civarında göl bulunmakta olup, bunlardan 300 adetinin yüzölçümü bir km2’yi aşmaktadır, en büyük iki gölü ise Karadeniz kıyılarında yer alan Razelm (415 km2) ve Sinoe (171 km2)‘dir.

Nehirlerine gelince en büyükleri Tuna olup (Romanya’daki kısmının uzunluğu 1075 km, tamamı 2850 km’dir), diğerleri arasında Mureş (768 km), Olt (736 km), Prut (716 km), Siret (598 km), İalomita (410 km), Someş (388 km), Argeş (344 km), Jiu (331 km), Buzau (324 km) ve Bistrita (290 km) sayılabilir.

Romanya’nın iklimi ılıman kara iklimi olup, Batısında okyanus etkisi, Güney-Batısında Akdeniz etkisi ve Kuzey-Doğusunda daha çok karasal kıta etkisi görülmektedir. Yıllık ortalama sıcaklıklar Kuzeyde 80C, Güneyde 110C civarındadır.

I.3.3.2. Nüfus (Nüfus yapısı, nüfus artışı, yaşlara göre dağılımı, ülke içi dağılımı)

238.391 km2 yüzölçümüne ve 21,504 milyon nüfusa sahip Romanya’da km2’ye 90,2 kişi düşmektedir. Romanya sınırları dışında da 10 milyon Romenin yaşadığı belirtilmektedir.

Nüfusun % 90’ını Romenler oluştururken, kalan kısmın % 6,6’sını Macarlar, geri kalanını da Almanlar, Ukraynalılar, Romanlar, Türkler, Tatarlar, Sırplar, Slovakyalılar, Bulgarlar, v.s. oluşturmaktadır. Nüfus ülke yüzeyine genelde homojen dağılmış olup, belli bölge ve şehirlerde aşırı yoğunlaşma yoktur.

Nüfusu 1,9 milyon olan başkent Bükreş’in yanısıra nüfusu 100.000’i geçen 23 şehir vardır ki bunlardan 4’ünün nüfusu 300.000’i aşmaktadır. Başlıca büyük şehirler arasında; İaşi (313.994), Cluj-Napoca (308.763), Timişoara (311.481), Köstence (302.242), Craiova (297.539), Galati (291.608) ve Braşov (278.712) sayılabilir.

Romanya’da nüfusun 11.835.328 kişisi kentlerde (% 55), 9.669.114 kişisi ise (% 45) kırsal alanlarda yaşamaktadır.

Nüfusun cinsiyete göre dağılımı ise; 10.477.611 erkek (% 48,7) ve 11.026.831 kadın (% 51,3) şeklindedir.

Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımına gelince, 3,265 milyon kişi (% 15) 0-14 yaş grubunda, 14,034 milyon kişi (% 65), 15-59 yaş grubunda; 4,205 milyon kişi (% 20) de 60 yaşın üzerinde bulunmaktadır.

I.3.3.3. Çalışma ve İşgücü

2008 yılında 9.369.000 çalışan nüfusun, yaş gruplarına ve sektörler itibariyle dağılımı aşağıdaki gibidir:Sektörlere göre,

2,690 milyon (% 29) tarım, avcılık ve ormancılık sektöründe, 2,199 milyon (% 23) sanayide, 0,747 milyon (% 8) inşaat sektöründe, 1,178 milyon (% 13) ticaret sektöründe, 2,551 milyon (% 27) otel ve restoranlar, ulaştırma, finansal arabuluculuk

hizmetleri, gayrımenkul hizmetleri, kamu idaresi ve savunma, eğitim, sağlık ve sosyal yardım ve diğer faaliyetlerde çalıştırıldığı görülmektedir.

Çalışan nüfusun % 45’ini kadınlar oluşturmaktadır.

11

Romanya’da 2003 yılında % 7 olan işsizlik oranı, 2004 yılında % 6,2’ye, 2005'de % 5,7’ye, 2006’da % 5,3’e, 2007'de ise % 4,1'e gerilemiş, 2008’de de % 4,4’e yükselmiştir. İşsiz kadınların oranı % 5,6 iken, işsiz erkeklerin oranı % 6,8’dir.

2008 sonundan itibaren etkisini gösteren krizle birlikte ülkede işsizlik oranı 2009 yılı sonunda % 7,8’e yükselmiş durumdadır. İşsizliğin 2010’da % 10’u bulabileceği tahminleri yapılmaktadır.

2009 yılın sonunda toplam kayıtlı işsizlerin sayısı 709.383 olup, işsizlerin % 42,6’sının kadın işsizler oluşturmaktadır. İşsizliğin yüksek olduğu bölgeler Alba (%12,6), Argeş (%9,4), Buzau (%9,5), Caraş-Severin (%10,4), Covasna (%11,1), Dolj (%11,2), Galati (%11,1), Gorj (%10,9), Harghita(%10,6), Hunedoara (%10,6), İalomita (%11,6), Mehedinti (%14,1), Salaj (%10,5), Teleorman (%11,9), Vaslui (%14,0), en düşük olduğu bölgeler ise Bükreş (%2,3), İlfov (%2,4), Timiş (%4,4), Bihor (%5,9), Cluj (%6,3), Constanta (%6,3), Maramureş (%6,5) ve Satu Mare (%6,5)’dir.

Sanayide çalışanların önemli kısmı imalat sanayinde istihdam edilmektedir. İmalat sanayi içinde konfeksiyon sektörünün payı büyüktür. Bunu gıda ve içecek ile makina ve ekipman sektörü izlemektedir.

Halen asgari ücret 600 RON (196 ABD Doları) olup, 2009 yılı sonunda ortalama ücretler brüt 1410 RON (580 ABD Doları), net ise 1043 RON (430 ABD Doları)'dır. En yüksek ücretler finans, sigortacılık, hava ulaşım, iletişim, tütün işleme, madencilik ve petrol işleme sektörlerinde elde edilirken, en düşük ücretler ağaç işleme, tarım, kauçuk ve plastik, ticaret sektörlerinde görülmektedir.

İşin son verilmesine ilişkin sebebe bağlı olarak, prim ödeme süresine göre, bir önceki yılın ortalama ücreti üzerinden % 30; 40; 50 işsizlik sigortası ödenmektedir.

Çalışma saatleri Pazartesi-Cuma 9.00-17.00 şeklindedir.

I.3.3.4. Eğitim ve kültür

Ülkede okur yazar oranı %97,2 olup, 2006-2007 yılında üniversite mezunları toplam mezunların % 18,5’ini, uzmanlık-ustalık okulu mezunları % 1,9’unu, lise mezunları %27,6’ını, meslek okulu mezunları % 19,7’sini ve ortakul mezunları ise % 32,3’ünü oluşturmuşlardır.

Romanya’da 6-16 yaş aralığındaki çocukların devlet okullarına gitmesi zorunlu ve ücretsizdir. Buradan yetişen öğrenciler normal liselerle, meslek liselerine gönderilirler.

Yüksek eğitimin yasal zemini 1995 yılında çıkarılan bir kanunla oluşturulmuştur. Ülkede halen kamu ve özel sektöre ait yüksek öğrenim kurumları bulunmakta olup, lise ve dengi okul mezunlarının ¼’ü özel üniversitelere kayıt yaptırmaktadırlar.

Yüksek öğretim kurumları eğitim ve araştırma görevlerini ifa etmekte olup; üniversite, enstitü, akademi, konservatuar ve kolejlerden oluşmakta ve 3 yıllık eğitim sonrası önlisans diploması ve/veya 4-6 yıllık eğitim sonrası lisans diploması vermektedirler.

Halen ülkede bulunan 106 üniversitede (617 fakülte) olup, 2008-2009 eğitim yılında kayıtlı olan 891.098 öğrenci bulunmaktadır. Özel kurumlar tarafından verilen eğitimde ise 2008/2009 döneminde 50 kurum ve 197 Fakülte faaliyet göstermekte olup, bunlardaki öğrenci sayısı 410.859 kişidir.

12

Roma ordularının Tuna nehrinin Kuzey bölgelerinden çekilmesinden (271 yılı) sonra yerli, eski Daklar'la Romanya topraklarından geçen kavimler göçü arasında kültür (kostüm, danslar, seramik, v.s.) etkileşimi yaşanmıştır. Buna rağmen, halk kültürü, dil ve sanata yansıyan güçlü bir latin unsurunu muhafaza edebilmiştir. Hristiyanlığın erken mevcudiyeti ile birlikte Romen halkının adeta hristiyan olarak dünyaya geldiği söylenebilir. Romen kültürü tüm bu manevi kaynaklardan etkilenip asırlar boyunca zenginleşmiştir. Romen kültürünün esas özelliğinin latin kökenli olması, edebiyat, mimarlık, müzik, tiyatro, sinemada belirgindir.

I.3.3.5. Sosyal Güvenlik

Sosyal güvenlik alanında da günün şartlarına uyarlama düzenlemeleri yapılmıştır. Bu bağlamda; 2000 yılında çıkarılan Sosyal Sigortalar Kanunu ile Kamu İstihdam Sistemi, kamu çalışanları, katılım ve uyum süreleri, riskler ve sosyal sigorta düzenlemeleri, emeklilik ve aylık katkı payları gibi konularda yeni açılımlarla, devlet sosyal güvenlik katkı paylarının hesaplama metodunda da değişiklikler getirmiştir.

Buna göre, her işveren ve de çalışan; diğer vergi mükellefleri gibi devletin sosyal, sağlık ve çalışma sigorta sistemine katkıda bulunmak durumundadır.

Sosyal ve Sağlık Sigortası; emekli maaşları, çocuk yardımı, hastalık ve diğer sosyal bakım hizmetlerini karşılarken, Çalışma Sigortası; asgari işsizlik ödenekleri ve istihdam yaratmaya yönelik diğer harcamaları karşılamaktadır.

Yukarıda da belirtildiği gibi işveren ve çalışan sosyal sigorta sistemine katılmak zorundadır ve işveren ve çalışanların katkı payları brüt maaş üzerinden hesaplanmaktadır.

Buna göre, çalışanın katkı payı olarak, brüt maaşı üzerinden sosyal sigortaya %9,5; işsizlik fonuna %1 ve sağlık fonuna %6,5 oranlarında ödeme yapılmaktadır.

İşverenin katkı payı olarak da, ortalama brüt maaşın beşkatı ile çalışan sayısının çarpımıyla sınırlı olmak üzere çalışma koşulları da dikkate alınarak; Sosyal Sigorta fonuna %19,65; %29,65; Sağlık fonuna %7; Sağlık izni katılımına %0,85; Garanti fonuna %0,25; İşsizlik fonuna %2,25; İş Kazası Sigorta fonuna %0,5-%4 (riske göre değişmektedir); İşçi Bulma Kurumuna %0,25-%0,75 oranlarında ödeme yapılmaktadır.

İşverenler çalışanlarına maaş ödemesi yaparken katkı paylarını hesaplayıp kesinti yaparak ödemede bulunmaktadırlar.

I.4. GENEL EKONOMİK DURUMU

I.4.1. Genel durum

I.4.1.1. Genel Ekonomik Yapı

2008 yılı için % 7,85 olan enflasyon oranı 2009 yılı sonunda % 5,60 olmuştur.

2008 yılında % 4,4 olan işsizlik oranı 2009 sonunda % 7,8'e yükselmiştir.

2008 yılında 26,220 milyar Avro olan Romanya Merkez Bankasının (BNR) altın dışındaki döviz rezervi 2009 yılın sonunda 28,303 milyar Avro'yu bulmuştur.

13

GSMH bir önceki yıla göre % 7,1 oranında düşüş kaydederek 161,2 Milyar ABD Dolarına ulaşmıştır. Düşüş sektörlere göre en çok inşaatta (% 13,6) olmak üzere, hizmet sektöründe (finansal hizmetler hariç) % 11,2 ve sanayide % 4,3 oranlarında gerçekleşmiştir.

Toplam döviz rezervi ABD Doları cinsinden, 39,5 milyara, doğrudan yabancı yatırım stoku 79,6 milyara, dış borcu ise 107,6 milyara ulaşmıştır.

İthalatı 54,1 milyar ABD Dolarına erişirken, ihracatı ise 40,4 milyara ulaşmıştır. Cari işlemler açığı ise 7,1 milyar ABD Doları olmuştur.

Yine bu dönemde Romanya Devletinin bütçesi kapsamında geliri 18,0, gideri ise 29,6 Milyar ABD Doları olarak gerçekleşmiştir.

2009 yılının Ocak ayında % 10,25 olan yıllık faizler, sonunda ise % 8,00’e gerilemiştir.

Son 5 Yıllık Temel Ekonomik GöstergelerTABLO 4

Temel Ekonomik Göstergeler ($) 2005 2006 2007 2008 2009Gayri Safi Milli Hasıla (GSMH) (Milyar) 95.74 121,9 169,28 200,1 161,2Büyüme Hızı (%) 4.1 7,7 6,2 7,1 -7,1

Dış Ticaret İthalat (CIF) (Milyar) 40,46 51,10 70,41 82,1 54,1İhracat (FOB) (Milyar) 27,73 32,33 40,47 49,1 40,4

Cari İşlemler Açığı (Milyar) - 8,56 -12,51 -24,56 -24,7 -7,1Dış Borçlar (Milyar) 29,62 34,91 53,96 94,8 107,6Döviz Rezervi (Milyar) 23,81 26,74 37,194 38,6 39,5

Devlet Bütçesi Gelirler (Milyar) 21,16 15,75 20,20 24,4 18,0Giderler (Milyar) 20,41 19,83 26,55 32,4 29,6

Yabancı Sermaye (Kümülatif Milyar) 15,75 27,15 59,94 73,55 79,6Enflasyon Oranı (%) 9,0 6,56 4,84 7,85 5,60Ortalama Net Gelir 271 308 430 524 444İşsizlik Oranı (%) 5,9 5,5 4,3 4,4 7,8Kişi Başına Milli Gelir (SAGP) 7.900 9.100 10.100 11.100 10.200

Romanya’ya etki eden genel faktörlere kısaca değinmek gerekirse, oldukça uzun bir süre her yönüyle tam uygulama olmamış olsa da merkezi planlama aparatı vasıtasıyla ekonomik faaliyetlerin COMECON dahilinde yürütülmesini müteakip, sistemin çökmesi ve rejimin değişmesi sonrasında piyasa ekonomisine yöneldiği ve Batı Avrupadaki sistem içine dahil olduğu, savunma açısından da NATO üyesi olduğunu belirtmek gerekmektedir.

Standardı oldukça yüksek pek çok teknik düzenleme bulunmakla beraber bunların tamamının geniş ölçüde uygulanabilmesi gerektiren anlayış değişikliğinin gerçekleşmesi yapılmış bu düzenlemelerden çok daha fazla zaman alıcı ve zahmetlidir. Sürekli olarak ağır bürokrasi ve adalet sistemi olumsuzluklara örnek olarak gösterilmektedir. Ancak, yine de teknik düzenlemelerin kanunla ve yaptırımlarıyla yürürlüğe konmuş olması bunlara intibakı artırmaktadır ve genel durum son yıllarda olumlu yönde değişiklik kaydetmiştir.

Diğer taraftan, Romanya’nın özellikle altyapı alanında dahili olduğu AB ortalamalarından önemli farklıkları mevcuttur. Gelir seviyesi AB ortalamasının altındadır, ekonomik entegrasyonla ortaya çıkan uyum süreci halen devam etmektedir. Enflasyon AB ortalamasının üzerindedir, parasal birlik için olan teknik şartların yerine getirilmesi henüz mümkün görülmemektedir. Özellikle 2006 – 2007 döneminden sonra cari işlemler dengesi ve bütçesine ait

14

değerlendirme olumsuzdur, bunların üstüne ülkedeki siyasal istikrarsızlık eklendiğinde ortaya çıkan tablo ağırlaşmaktadır.

Yukarıda belirtilen unsurlar dünya genelindeki krizin etkilerinden bağımsızdır, ancak kriz ile birlikte bunların oluşturduğu olumsuzluk artmış durumdadır.

AB ile ekonomik entegrasyon Merkezi ve Doğu Avrupa Ülkelerinin tamamında olduğu gibi asimetrik ticaret anlaşması ile başlamış ve 2007 başında resmi olarak tamamlanmıştır. Ekonomik entegrasyonla birlikte, teoriyi doğrularcasına üretim faktörleri kıt oldukları bölgelere doğru hareket etmeye başlamışlardır. Özellikle halen devam etmekte olan özelleştirme süreci de dahil olmak üzere ülkeye yabancı sermaye girişi bulunmaktadır. Dış ticarette sanayi ürünlerinde bariz şekilde ortaya çıkan topluluk tercihinin bir kısmı imalat sanayine yapılan AB menşeli yatırımdan kaynaklanmaktadır. 2007 sonrasında tarım ürünleri dış ticaretinde de benzer bir gelişme olmuş, Ortak Tarım Politikasının yönlendirici etkisi ile ithalat tedariği büyük oranda AB ülkelerine yönelmiştir.

Diğer taraftan, Romanya işgücünün önemli sayılabilecek bir kısmı, kültürel benzerliklerin bulunduğu nispeten daha gelişkin AB ülkelerine özellikle İspanya ve İtalya’ya gitmiştir. 2006 senesine ait istatistiklere göre İspanya’da 500.000, İtalya’da ise 350.000 Romen vatandaşı çalışmaktadır. Bunların 2006’da Romanya’ya aktardıkları döviz 4,5 milyar USD üzerindedir. Bu durum müteahhitlik sektöründe istihdam edilmesi öngörülen kalifiye emeği de geniş ölçüde etkilemektedir. Buna ilişkin ayrıntılara konu özelinde değinilecektir.

Esas itibariyle Romanya ekonomisinin ısındığına ve bir düzeltme geleceğine dair tahminler 2008 başından itibaren yapılmaktaydı. Bu tahminler özellikle ülke dışında bulunan çalışanların Romanya’ya yaptıkları transferlerin tüketimi körükleyici etkisine, enflasyon artışına, çok yüksek düzeyde artan kredi kullanımına, perakende sektöründe çok hızlı gerçekleşen satış artışlarına, inşaat sektöründeki çok hızlı büyüme rakamlarına bağlanmakta idi. Bu hızlı büyümenin oldukça önemli bir sebebi 2009 senesinde ortaya çıkan kriz ortamına kadar gayrımenkul fiyat ve kiralarında yüksek düzeyli artışlar meydana gelmesidir.

Tüketim artışının önemli bir kısmı ithalatla karşılanmış ve bağlı olarak da cari hesapta oldukça yüksek açık gerçekleşmiş, gerçekleşen krizle birlikte dış ticaret açığının çok önemli oranda küçülmesi ile beraber açık da gerilemiştir.

Romanya İstatistik Kurumundan bulunabilen çeyrek yıllık GSYİH rakamları RON cari fiyatlarla verilmiş olup, kur ortalamaları kullanılarak Amerikan Dolarına çevrilmiştir.

2008’de durumun sürdürülemez hale gelmesi sebebiyle Romanya IMF ile stand-by anlaşması yapmak durumunda kalmıştır.

IMF’nin kamu maliyesi disiplinine dair endişeleri, özellikle personel ödemelerinden kaynaklanan mali yük, yerel idarelerin oluşturduğu ve yine çoğunlukla personel ödemeleri kaynaklı mali yük, halihazırda kamunun elinde bulunan bazı iktisadi organizasyonlardan kaynaklanan yüklerdir. IMF, bu çerçevede oldukça sert olarak değerlendirilebilecek bazı önlemlerin bu yıldan başlamak üzere yürürlüğe konulmasını talep etmektedir ve 2009 sonunda programı uygulayacak istikrarlı bir hükümet olmadan anlaşmayı askıya aldığını, gözden geçirme yapmayacaklarını belirtmiştir. IMF’nin talepleri arasında bazı bakanlıklar ve kurumların kapatılarak benzer ve/veya paralel yetkileri bulunan kurum ve kuruluşların birleştirilmesi, bütçe ve özellikle harcama disiplinin sağlanması yer almaktadır. 2009 Aralık ilk haftasında yapılan başkanlık seçiminin kazanan adayı Basescu seçim propagandası esnasında kaybeden aday Geona’nın tersine kamudan personel çıkartacağını belirtmiştir.

15

Özellikle kamu personel rejimi kaynaklı aşırı harcamalar IMF’nin taleplerini gerekçelendirecek ölçüde kamuoyuna yansımaktadır.

Kamu içinde ücret açısından çok farklı maaş ve emeklilik statüleri, keza kamuya bağlı tam olarak 226 adet ajans vb kuruluşun bulunmaktadır ve bunların harcamaları (hizmet binası vs) sürdürülebilir veya kontrol edilebilir durumda değildir.

5 Kasım 2009 tarih ve 761 sayılı Romanya Resmi Gazetesinde 5 Kasım 2009 tarihli Romanya Resmi Gazetesinde 329/2009 numaralı Bazı Kamu Kurumlarının Tekrar Düzenlenmesi, Kamu Harcamalarının Rasyonel Şekilde Yapılması ve AT ile IMF İle Olan Anlaşma Çerçevelerine Riayet Edilmesi Hakkında Kanun ile 9 Kasım 2009 tarih ve 761 sayılı Romanya Resmi Gazetesinde yayımlanan Tek Ücret Kanunu yayımlanmıştır.

Bu kanuna göre memuriyetten emekli olan kişilerin aynı yerde çalışmaya devam etmeleri durumunda emekli maaşları kesilecektir. Net emekli maaşının brüt ortalama maaşın (1.693 RON) altında olması durumunda emekli maaşı alınması mümkün durumdadır.

Yukarıda belirtilen kanunlar çerçevesinde toplam 226 farklı kamu kuruluşunun 141 tanesinin tamamen kapatılması ve/veya başka bakanlıklarla birleştirilerek personel azaltılacağı belirtilmektedir.

Emeklilik reformu hakkında kanun ile kamu teşebbüsleri hakkında kanun ise henüz parlamentodan geçmemiş durumdadır.

Romanya dış ticaret rakamları incelendiğinde ise genel ithalatta 2008 dördüncü dönemden itibaren sert bir gerileme görülmekte olup, ülkemizle olan dış ticaret rakamları da parallellik arz etmektedir. Bu çerçevede Romanya İstatistik Kurumunun dış ticaret verilerini sadece gecikmeli ve HS kodları bazında açıklamaması sebebiyle EUROSTAT kaynaklı Romanya verisi kullanılmıştır.

Eski dönemlere ait toplam rakamların mukayesesinden arada önem arz eden bir fark olmadığı görülmektedir. Bu rakam, Romanya İstatistik Kurumu kaynaklı rakam ve ülkemiz rakamlar arasında görülen farklılığın nedeninin ise öncelikle aynı kaynaktan imal edilmemiş iki farklı veri setine istinaden hazırlanması, buna ilave olarak özellikle incelemeye konu dönem başı ve sonlarında ülkemizin örnek olarak 2007 senesi Aralık ayı sonuna kayıtlı çıkış istatistiğininin sevkiyat ve alışa ait GÇB ile GGB’sinin farklı dönemlere denk gelerek Romanya tarafında 2008 ilk ayda kayıtlı olması veya benzer şekilde 2008 haziran sonunda GÇB’si düzenlenmiş eşyaya ait Romanya GGB kaydının 2008 Temmuzunda düzenlenmesi, farklı iki gümrük idaresinin aynı G.T.P.’da yer alan eşyaya farklı tarife tatbikatı yapmaları veya Romanya’ya ait EUROSTAT verisinde fazladan bir aktarma (muhtemel olarak da tadilat) olması sebebiyle değişiklik olmuş olması, EURO/USD çevriminde kullanılan TCMB kaynaklı çapraz kurun Romanya’da aynı şekliyle geçerli olmaması ve/veya sözkonusu eşyanın GGB düzenlenmeden yolcu beraberinde getirilmiş olması hususları değerlendirilmektedir.

Özellikle tüketici pazarına yönelik dayanıklı tüketim malları açısından gösterge sayılabilecek otomobil satışlarının iç piyasada oldukça düştüğü görülmektedir. Ülkeye ithalatı azami durumda VW binek araçlarının finansmanını sağlayan Porsche Romania firmasının leasing kapsamında tahsis ettiği krediler Eylül 2009 itibariyle bir önceki seneye nazaran yarıyarıya azalmış durumdadır. Bu durum 2008/2009 Ocak Eylül istatistiklerinde de bariz şekilde görülmektedir. Binek otomobil ithalatı 2,3 milyar EUR’dan 427 milyon EUR’ya gerilemiş durumdadır.

16

Yukarıda belirtilen hususlar sonucunda Türkiye’den Romanya’ya yapılan ihracatta yaşanan ödeme ve tahsilat problemleri son dönemlerde artmış durumdadır. Müşavirliğimize 2009 sonunda yansıyan ödeme problemleri 2008 son dönemden başlamaktadır.

Ülke geneli hakkında belirtilen görüşler müteahhitlik, özellikle altyapı konusunda açılacak olursa, Romanya dahil olduğu AB ortalamalarının oldukça gerisindedir, kendi kaynakları itibariyle otoyollarının Batı Avrupa standartlarına gelmesi için gerekli süreyi 130 yıl olarak belirtmektedirler. Müşavirliğimizin değerlendirmesine göre ülkenin önde gelen sorunu kaynak sıkıntısı ve yönetim problemidir. Kamu personel rejimi konusundaki aksaklıklar hakkındaki genel değerlendirme yukarıda belirtilmişti. Ülkede 1989 devriminin üzerinden yıllar geçmesine rağmen halihazırda merkezi plan ekonomisi kapsamında yapılmış kamulaştırmalardan kaynaklanan hakların eski hak sahiplerine ve/veya mirasçılarına devri konusu önemli bir sorun olarak mevcuttur ve problemlerin çözümüne genel yaklaşım mantığı açısından kendi içinde çok olumsuz olmakla beraber oldukça yerinde bir örnek olduğu kanaatindeyiz.

Bu sebeplerle de, Topluluğun 2004 ve 2007 genişlemelerinin 1981, 1986 ve 1995 genişlemelerinden önemli farklılıkları bulunmaktadır. Haddizatında 1995 genişlemesi tamamen gelişmiş ülkelerin üye olmasını içerdiğinden tamamen mukayese dışı bir durumdur. Yunanistan, İspanya ve Portekiz’in katılımı süreci bir ölçüde mukayese edilebilir olmakla beraber, dünyadaki genel şartlar, bu ülkelerin cesameti ile AT’nun bu katılımlar zamanındaki cesameti, 2004-2007 genişlemelerindeki durumdan çok farklıdır. Diğer taraftan, Romanya’nın AB’ne katılım sürecinin ülkedeki endüstriyel verimliliğe ve özellikle aşırı fon akışı sebebiyle gayrımenkul fiyatları ile tüketime olumsuz etki yaptığı değerlendirilmektedir. Ülkede özelleştirmeden alınıp bilahare verimli şekilde çalıştırılabilen oldukça az sayıda sanayi kuruluşu bulunmaktadır.

Romanya, bazı teknik yetersizlikler ve çoğu eskiden kalma bazı alışkanlıklar sebebiyle ülke AB fonlarından yararlanmaya ehil olduğu halde, toplamı bunlardan tahsis edilen kaynağın neredeyse onda biri nispetinde proje onaylanabilmektedir. Eski ve yetersiz altyapı ülkede kalkınmanın önünde önemli engel durumdadır. İnşaat sektöründe yukarıda belirtilen vasıflı işgücü göçünün önemli şekilde olumsuz etkileri bulunmaktadır. Genel olarak evsaf gerektiren işlerde Romanya’da çalışanların ortalama kazancı Batı Avrupa’da aynı işleri gören çalışanların 1/3 – 1/5’i arasında değişiklik göstermektedir. Diğer taraftan ülkenin nüfus artışı da sınırlıdır, buna rağmen vasıflı işgücü kaybı yaşamıştır ve tam üyelik sonrasında gerçekleşmiş önemli işgücü göçü imalat ve inşaat sektörlerinde önemli sıkıntı oluşturmuştur. Ülke dışına giden bazı çalışanların yaşadıkları ülkelerde işlerini kaybetmeleri sebebiyle Romanya’ya geri dönmeleri işgücü piyasasında emeğin karşılanması konusunda da bir ikilem oluşturmaktadır.

I.4.1.2. Kalkınma Planları (2007-2013 Ulusal Strateji Referans Çerçevesi -USRÇ)

AB Üye Politikasına göre, istikrar ve yapısal Fonlarının programlanmasına ilişkin ilgi belgesi olarak her üye ülke USRÇ hazırlamaktadır.

USRÇ, 2007-2013 yılları Kalkınma Ulusal Planı tarafından tespit edilen ulusal öncelikler ile Avrupa öncelikleri -Topluluk Strateji Yönelme (TSY) arasında bağlantı kurmaktadır.

Bu bağlamda, Romanya’nın mevcut sosyo-ekonomik durumu ile uzun vadeli gelişme ihtiyaçları gözönünde bulundurularak, hazırlanan USRÇ’nin hedefi 2015 yılına kadar GSMH’nın %15-20 ek artışın yaratılmasıyla Romanya ile AB üye ülkeleri arasındaki farkların azaltılmasıdır.

Bu amaçla, uzun vadeli önemli yapısal girişimlerin gerçekleştirilmesi gereken alanlar beş kalemde toplanmıştır.

17

Temel altyapı: İçme suyu ve hizmetleri, kanalizasyon ve artıkların işletmesi, karayolu, demiryolları, hava ve deniz ulaşımının yetersizliği ve kalitesi gelişmeyi engellemektedir. Ayrıca, bunlara çevre ve enerji kaynaklarının verimsiz olarak kullanılması da ilave edilmektedir.

Ekonomik rekabet: düşük verimlilik, eski ekipman ve teknolojiler, enerjinin verimsizliği, iş çevresine yardımcı olacak bir altyapının bulunmaması, finansmana sınırlı ulaşım, araştırma-geliştirme, haberleşme teknolojileri ve IT alanlarındaki yetersiz yatırımlar iş çevresini etkilemektedir.

İnsan sermayesi: Eğitim sisteminin sınırlı kapasitesi, sürekli profesyonel geliştirme, fırsat eşitsizliği (örneğin kadın, özürlü, çingelere yeterli şans tanınmaması).

İdari kapasite: Kamu hizmetleri az gelişmiş olup, özellikle bu alanda AB fonlarına ihtiyaç duyulmaktadır.

Bölgesel kalkınma: Sanayiinin tekrar yapılandırılması üzerine bölgeler arasındaki farklar artmıştır. (Şehir ve kırsal bölgeler arasındaki farklar dahil). Doğrudan yabancı yatırımlar genelde gelişme bölgelere yönelmektedir.

Lizbon Stratejisine uygun olarak;

Temel altyapının Avrupa standartlarına uygun olarak gelişmesi:Kara ve demir yollarının ve ayrıca Tuna nehrindeki ulaşımın gelişmesi iş çevresinin gelişmesine ve yeni iş yerlerinin açılmasını destekleyecektir. Üretim-ulaşım-bayilik-ve nihai tüketim zincirindeki gelişme ekonomik rekabete ve istikrarlı gelişmeye yol açacaktır.

Romen ekonomisinin rekabet açısından uzun vadeli gelişmesi:Katma değeri yüksek olan ürün ve hizmetlerin geliştirilmesine yardımcı olacak dinamik üretim ve mütteahitliğin gelişmesini teşvik edecektir. KOBİ’ler yatırım yardım ve müşavirlik hizmetlerinden faydalanacaktır. Ayrıca turizm sektörüne destek sağlanacaktır.

Romanya’daki insan sermayesinin kalkınması ve daha verimli kullanılması:Eğitim kalitesinin iyileştirilmesi, kalifiye eleman yetiştirilmesi. Sağlık hizmetlerinin kalitesinin artışı çalışma maliyetini düşürecektir.

Verimli bir idari kapasitesinin sağlamlaştırılması:Kamu sektöründeki işletmeyi iyileştirecektir.

USRÇ’nin Stratejik hedeflerine ulaşılması için Avrupa Topluluğu Romanya’ya 2007-2013 yılları arasında, toplam 19,67 milyar Avro olmak üzere, ‘’Yönelme’’ Hedefi için 19,21 milyar Avro, “Avrupai Bölgesel İşbirliği” için ise 0,46 milyar Avro sağlayacaktır. ‘’Yönelme’’ Hedefi için 5,53 milyar Avro milli destek (%73 kamu kaynak ve %27 özel kaynak) sağlanacaktır.

Romanya’daki KOBİ-ler 2007 yılından itibaren 7 yıl içinde 580 milyon Avro’dan faydalanacaktır.

2007-2013 döneminde IT&C sektöründeki projeler için (KOBİ-ler dahil) 336 de milyon Avro verilecektir.

I.4.2. Tarım

Romanya zengin tarım alanlarına sahip olup, geniş bir ürün yelpazesini yetiştirmeye elverişlidir ve bu yüzdende tarihte önemli bir üretici olmuştur.

1989'dan beri tarımdan daha çok özelleştirilen bir alan yoktur. 2004'e kadar ekilebilir alanların % 85'i ve hayvancılığın % 98'i özelleştirilmiştir. Buna rağmen, tarım sektörü yeni AB ülkeleri arasında yine de zayıf kalmıştır. Komünizm sonrası toplam ekilebilir alanların % 80'inin özel sahiplerine sınırlı ebatlarındaki parseller halinde yeniden dağıtılmasından sonra 2000 yılına

18

kadar çiftliklerin sadece % 2'sinin büyüklüğü 10 hektarı geçmiştir. Toprakların eski sahiplerine tekrar dağıtılması sonucu bu parçalanma ve birleştirilmesi yönündeki yavaş adımlar, sektördeki makinalaşma ve gelişmeyi de yavaşlatmıştır. 2005 yılında tarımsal üretim sel baskınları yüzünden düşmüştür.

2009’da tarım sektörünün GSYİH formasyonunda katkısı % 7,26’dır. Başlıca ürünleri sırasıyla; bitkisel ürünlerde mısır, buğday, patates, ayçiçek tohumu (çekirdek), arpa, domates, üzüm, elma, lahana ve şeker pancarı; hayvansal ürünlerde de tavuk, koyun, domuz ve sığır şeklinde sayılabilir.

I.4.3. Sanayi

Sanayi ve imalat sektörü metalurji, ağır sanayi ve kimya sanayiindeki tesislerin eskimesi ve teknolojik açıdan demode olması yüzünden sıkıntıya düşmüştür. Komünizm döneminde imalat sanayi tesislerini biraraya toplama uygulaması devrim sonrası dönemde ülkeyi yaşlı ve hantal sanayi tesisleriyle başbaşa bırakmıştır. Verimsiz fabrikaların kapatılması ve diğerlerinin modernleştirme çalışmaları ilk başlarda sektörü zayıflatmış, fakat bu önlemler 2000-2004 yılları arasında endüstrideki % 25 artışla meyvesini vermiştir. 2000'li yılların başına kadar yavaş adımlarla ilerleyen özelleştirmenin 2001 yılından itibaren hızlanması ve yabancı yatırımları artırması geniş ölçüde modernleştirmeyi mümkün kılmıştır. Başlıca sanayi ürünleri tekstil, ayakkabı, lastik, çimento, ham çelik, hane halkı tüketim maddeleri, binek arabaları, traktörler, şarap ve biradan oluşmuştur.

2000'li yılların başında en hızlı gelişen sanayi kolları otomobil üretimi ve eczacılık ürünleri üretimi olmuş ve her ikisi de doğrudan yabancı yatırımlarla önemli ölçüde desteklenmiştir. Özellikle otomotiv ürünleri ihracatı son senelerde dikkat çekici ölçüde artmış durumdadır. Son yıllarda ayakkabı ve tekstil gibi bazı ihraç ürünleri gelişmiş ülkelerle rekabetten zarar görmüştür. 1990'lı yıllardaki ekonomik durgunluktan olumsuz yönde etkilenen inşaat sanayi, 2000'li yılların başından itibaren; konut talebinde artış, taksitli satışlar, karayolu inşaatı ve turistik tesislerden beslenerek gelişmeye başlamış olup, bu eğilimin devam etmesi beklenmektedir.

I.4.4. Ulaştırma ve Telekomünikasyon

Avrupa'nın merkezinde yerleşik Romanya, Doğu-Batı; Kuzey-Güney; Avrupa ve Orta-Doğu arasında ekonomik değişimler için bir dönertabla konumundadır.

Demiryolu Ulaşımı: Başkentte birleşen demiryolu ana hatları ülkenin Güney-Doğusunu kateder ve toplam 10.785 km.den oluşmaktadır. Bükreş Romanya'nın önde gelen demiryolu kavşağıdır, buradan başlayan, 8 ana hattın çoğu uluslararasıyollarla irtibatlanır.

Karayolu Ulaşımı: Toplam 81.713 km. karayolunun 321 km.sini otobanlar, 16.503 km.sini (%20,2) ulusal karayolları, 35.048 km.sini (%42,9) iller arası yolları, 30.162 km.sini (%36,9) ilçeler arası yolları oluşturmaktadır. 22.328 km.si şehiriçi cadde ve sokaklar ve 97.660 km.si köy yolları da eklersek toplam 201.701 km.den oluşturmaktadır. Aynen demiryollarında olduğu gibi bunların da ana kavşağı başkenttir.

Avrupa Birliği çevre yolları kapsamına bu ülke de dahil edilmiş olup, bu bağlamda, Avrupa Koridorları çerçevesindeki yollardan üçü Romanya'yi katetmektedir. Bunlardan, Bükreş – Feteşti Karayolu (134 km.) ve Cernavoda – Köstence uzantısı bölümlerinin inşa çalışmaları sürmektedir.

Nehir Taşımacılığı: Genelde Tuna Nehri boyunca yapılır. Taşıma Karadeniz yakınlarındaki Braila şehrinden başlar ancak gemilerin ebat ve tonajları sınırlıdır.

19

Tuna – Karadeniz Kanalı ve Tuna – Main – Rhine Kanalı Karadeniz ve Kuzey Denizini birbirine irtibatlar.

Deniz Taşımacılığı: Genelde ağır tonajlı gemilerle yapılır. Ülkenin ithalat ve ihracatın %60'ı Köstence Limanı üzerinden yapılır. İç su yolları ve Karadeniz Kıyılarında toplam 35 liman hizmet verir, bunlardan 3’ü deniz limanı, 6 sı nehir-deniz limanı, kalan 26 sı da nehir limanıdır. Köstence Limanı tüm Karadeniz trafiğinin ana merkezi olup, aynı zamanda Karadeniz – Kuzey Denizi bağlantısının ana elemanıdır. Köstence Limanı kullanılarak Süveyş kanalı, Doğu Akdeniz ve Orta Avrupa arasındaki yol 300 km. kısaltılabilinir. Dahası, Köstence Limanındaki RO-RO ve feribot hizmetleri Avrupa Kıtası ile Orta Doğu arasında irtibatı sağlar. Bu yollar bilhassa enerji kaynakları ve mal sevkiyatı için kullanılır.

Gümrük kapılarına yakın olan Serbest Bölgeler, nehir ve deniz limanları içinde kurulmuştur.

Hava Taşımacılığı: Romanya'nın en büyük havaalanı olan Henri Coanda havaalanı başkent Bükreş'e 20 km. mesafede kurulmuş olup, yolcu ve yük hava trafiğinin%75'ini karşılamaktadır. Bükreş'in Kuzey ucunda yer alan Baneasa Havaalanı daha çok iç hatlardaki uçuşları karşılamaktadır.

İç hatlar başkenti Craiova, Timişoara, Arad, Oradea, Sibiu, Cluj-Napoca, Satu Mare, Baia Mare, Targu Mureş, Bacau, İaşi, Suceava, Tulcea, Caransebeş ve Köstence'ye bağlar.Bazı dış hatlar Bükreş'i dünyanın diğer büyük şehirlerine bağlar.

Telekomünikasyon: 1948 yılında devletleştirilen Romanya Telefon Anonim Şirketi yeni sahibi devletin kontrolüne girmiştir.

1991'den sonra, ROMTELECOM Ulusal Otonom Telekomünikasyon Şirketi haberleşme alanında milli bir operatör olarak kurulumuştur. 1998'de Yunanistan'ın OTE şirketi ROMTELECOM şirketi hisselerinin %35'ini satın almıştır. Amerika'dan GTE şirketi ile şirketin idare ve işletimi için 30 adet uzman getirilmesine yönelik işbirliğine gidilmiştir.

Son yıllarda cep telefonu kullanımında korkunç bir artış yaşanmıştır. Haberleşme Enformasyon Teknolojileri Bakanlığı verilerine göre 2008 yılı sonunda cep telefonu kullanıcı sayısı 21,5 milyonluk ülkede 26,75 milyona ulaşmıştır. Bakanlık görüntülü görüşme denemeleri için 6 firmaya lisans vermiştir. Ericsson, Siemens, Nokia, Alcatel, Motorola ve Zapp kendi lisansların haizdirler.

Merkezi İsviçre’de bulunan Uluslararası Telekomünikasyon Birliğinin web sitesinde yer alan açık istatistikler 2008 senesine aittir. Bu istatistiklerde; mobil abone sayısının sabit abone sayısına oranı Romanya için 4,7:1 nispetinde verilmiştir. Aynı istatistikte dünya ortalaması 3:1; Türkiye 3,7:1 nispetindedir.

2008’de Romanya’da 100 kişi başına sabit telefon hattı sayısı 24,39’dur, aynı sayı 2003 senesinde 19,84 olarak gerçekleşmiştir. Aynı istatistikte dünya ortalaması 17,85, Türkiye ortalaması ise 23,68 şeklindedir. Türkiye’de 2003’de bu rakam 27,29 şeklindedir. 2003 ve 2008 senelerinde A.B.D.’de 100 kişiye düşen sabit telefon hattı sayısı 61,61’den 49,62’ye gerilemiştir.

Yukarıda belirtilen unsurlar nispeten yeni tarihli haberlerde de desteklenmektedir: Dünyada sabit telefon hattı kullanımında gerileme bulunmaktadır.

2008’de Romanya’da mobil telefon hattının nüfusa oranı % 114, Türkiye’de % 89 düzeyindedir.

20

2008’de Romanya’da 100 kişiye 11,80 internet aboneliği, 11,73 geniş bant aboneliği düşmektedir. Türkiye için aynı rakamlar 7,89 ve 7,78 düzeyindedir. A.B.D.’de ise 23,56 ve 24,68 şeklindedir.

I.4.5. Ticaret

Nihai tüketiciye yapılan perakende satışlar özelleştirilmiş mağaza, özelleştirilmemiş mağaza, muhaberat, piyasadaki standlar, bakkal veya diğer ticaret kanallarından yapılmaktadır.

Perakende satışlara;- tarım ürün üreticileri tarafından doğrudan halka yapılan satışlar;- tüketim malları olarak kullanılmayan ürün (hububat, tohum, işlenmemiş petrol, v.s.) satışları;- yerinde tüketilecek gıda ve içki satışları;- halk veya firmalar tarafından getirilen giyim, ayakkabı, elektronik ve elektrik maddeleri, nakil araçlarının, v.s. tamir edilmesi için madde ve yedek parçaları satışları;- tamir takımları ve yedek parça satışları dahildir.

Toptancılık – Nihai tüketiciler dahil olmayıp, perakendicilere, ticari ve sınayi kullanıcı, profesyonel kullanıcı, diğer toptancı ve aracılara büyük miktardaki satış faaliyetleridir.

Toptancılığa, satışın dahili veya dış pazara yapılıp yapılmadığı önemli olmayıp, toptancı aracıları da (komisyoncu faaliyetleri, aracılar, üçüncü kişilerin adına veya hesabına yapılan aracı faaliyetleri) dahil edilmektedir.

Toptancılık değeri toptancı satış ve/veya toptancılık aracılığı faaliyetindeki aracıların tahsil ettikleri komisyon gelirleridir.

Toptancılık değerine;- üretici birimler tarafından doğrudan ticari birim veya diğer üreticilere kendi ürünlerinin satışı,- mal borsa faaliyeti,- üretici birimler tarafından kendilerine ait doğrudan yapılan ihracatdahil değildir.

Perakende ve toptan satışlara başlıca faaliyetleri Ticaret olan kurum ve Ticaret faaliyetlerinden gelir elde eden diğer faaliyette bulunan kurumların elde ettikleri gelirler dahildir.

Perakende satışlarda KDV dahil, toptancılıkta KDV hariç olmak üzere, elde edilen gelirler her yıla ait cari fiyat üzerinden belirtilmiştir.

Perakende satış yapan kurumlar zinciri yıl sonunda mevcut toplam mağaza sayısıdır. Perakende satış hacmi göstergeleri karşılaştırılabilir fiyat üzerinden hesaplanmaktadır.

Romanya İstatistik Yıllığı 2009 19.Bölüm Kayıtları

Romanya 2009 İstatistik Yıllığında belirtilen istatistikler itibariyle 2003 senesinde 111,2 olan perakende satış endeksi 2008 senesinde 119,9 olarak gerçekleşmiştir. (Romanya İstatistik Yıllığı 2009; Tablo 19G1; Önceki sene 100 kabul edilmek üzere; 2008 senesi endeksi 116,4 seviyesindedir.)Ürün gruplarına göre perakende endeksleri gıda ürünlerinde 2003 senesinde 120,2’den 2008 senesinde 221,1’e yükselmiştir. (Romanya İstatistik Yıllığı 2009; Tablo 19G2; 2000 senesi 100 kabul edilmek üzere) Gıda ürünleri harici eşyadaki değişim ise 2003 senesinde 123,9’dan 2008 senesinde 288,5’e yükselmiş durumdadır.

21

Cari piyasa fiyatlarıyla perakende ticaret 2003’deki 46.016,2 (milyon RON) değerinden 2008 senesinde 127.644,7 (milyon RON) seviyesine yükselmiştir. Burada gıda ürünleri 20.832,5 milyon RON başlangıç seviyesinden, 54.574,0’e ilerlemişken, gıda harici ürünlere ait rakam 2003’deki 25.123,7 milyon RON değerinden 2008’de 73.070,7 milyon RON (19,9 milyar EUR) değerine yükselmiştir.

Kamuya ait teşekküllerin perakende ticaret içindeki cirosunun oldukça düşük olduğu görülmektedir. Bunların toplam seviyesi 2003’de 627,1 milyon RON’dur (genel içi payı % 1,36); 2008’de ise 255,5 milyon RON’dur (% 0,20) Dolayısıyla 2000’lerin başlangıcından itibaren Romanya’da devletin perakende ticaret içinde payı çok düşük seviyede olup, zaman içinde daha da azalmış durumdadır.

Alış veriş merkezleri açısından önemli bilgi ise söz konusu istatistik yıllığının 19.4 Tablosunda yer almaktadır. Bu tabloda 2006, 2007 ve 2008 senesine ait mağaza sayıları ve büyüklükleri verilmektedir. Söz konusu Tablo itibariyle 2006’da toplam dükkan sayısı 148.902 adettir. Bu sayı 2008’de 134.984 olarak gerçekleşmiştir. Bu genel adetler içinde kamunun payı düşüktür. 120 m2 altında alanı olan mağazaların sayısı 2006’da 140.909 iken 2008’de 128.396 olarak gerçekleşmiştir. 121 – 399 m2 arasındaki dükkanların sayısı 2006’da 5.799 iken 2008’de bu rakam 5.020’ye inmiş durumdadır. 1.000 – 2.499 m2 arasındaki dükkanların sayısı 2006 senesinde 242 iken 2008’de 373’e çıkmış durumdadır. 2.500 – 4.999 m2 arasındaki dükkanların sayısı 2006’da 67’den 2008’de 94’e çıkmıştır. 5.000 – 9.999 m2 arasındaki mağazaların sayısı 2006’da 52’den 2008’de 92’ye çıkmış durumdadır. Son olarak belirtilen 10.000 m2 ve üzerinden satış alanına sahip mağazaların sayısı 2006’da 16 iken 2008’de 33’e yükselmiş durumdadır. Bu istatistikte veya İstatistik Yıllığının 19 uncu Bölümünde başka bir yerde toplam satış alanı verilmemiştir. Bu Tabloda yer alan satış m2 leri ortalamaları ve başlangıç ve sona ait değerlere yaklaşık değerler kullanıldığında toplam satış alanının 2006’da 15,4 milyon m2, 2008’de ise 14,5 milyon m2 olduğu, yani azaldığı görülmektedir. Burada dikkat edilmesi gereken noktanın toplam alanın oldukça düşük bir şekilde azalması (Kabul edilen ortalamalar doğru ise % 5 civarında) ve aynı anda büyük satış alanlı perakende noktalarının genel içindeki paylarının artmış olmasıdır. Bu artış toplam satış alanı 1.000 m2 ve üzeri perakende mağazalarda görülmektedir.

Yukarıda verilen bilgiye istinaden Romanya perakende pazarında toplam satış alanının sabit kaldığı, ancak bu alan içinde daha büyük mağazaların payının arttığı görülmektedir. Şehir içinde bulunan perakende mağaza alanlarında alan artışı sağlanması mümkün olmadığı için bu artışın AVM’ler vasıtasıyla sağlandığı kesindir. Romanya çapında süper ve hipermarketlerin sayısı 114 olup, AVM’lerin sayısı ise, 28 (11 Romen, 17 yabancı)’dir.

Alış Veriş Merkezlerinin Yıllık ciroları : Süpermarket ve Hipermarketlerin yıllık cirosu: 4 milyar AVRO (2007); 5,8 milyar Avro

(2008) [Carrefour: 1.135 milyon Avro; Real : 900 milyon Avro; Metro Cah&Carry: 1,6 milyar Avro; Kaufland :900 milyon Avro; G’Market (GİMROM Romania) 52,4 milyon Avro (2008)]; 5,54 milyar (2009).

Toplam satış alanı 940.000 mk ile 550 üzerinde süpermarket ve hipermarket mevcuttur.

Kar transferinin kanuni yoldan yapılması mümkündür.

Kapanan İşyeri Sayıları

Romanya çapında 2008 yılında yaklaşık 57.000 firma kapatılmıştır. %40’ının iş konusu perakende satışı olan bu firmaların kapatılması nedenleri super ve hipermarketlerin rekabeti ve

22

ayrıca krizdir. 2009 yılında ise 100.000 firmanın kapanması nedeni global kriz ve çapraz gelir vergisinin uygulanmasıdır.

Perakende Sektörler İlgili Kanuni Düzenlemeler

20 Ekim 2009 tarihli ve 705 sayılı Romanya Resmi Gazetesinde yayımlanan Gıda Maddelerinin Pazarlanması Hakkında 15 Ekim 2009 tarihli ve 321 sayılı Kanun yürürlükte olup, çiftçiler, gıda sanyicileri ve perakende satıcıları Kanunun değiştirilmesi için Meclise başvuruda bulundukları, Tarım Bakanlığı, ‘’yasanın mevcut olduğu ancak iyi çalışmadığı, küçüklerin korunması ve rekabetdışı uygulamalarının yokedilmesi için aracı olduğunu’’ Tarım Bakanı tarafından açıklanmıştır.Söz konusu Kanunla ilgili olarak Romanya Süpermarket ve Hipermarketler Derneği (AMRCR) (Altex, Artima, Auchan, Baumax, Billa, Bricostore, Carrefour, Cora, Dedeman, Diverta, Domo, Flanco, Kaufland, La Fourmi, Mega Image, Metro Cash&Carry, Mobexpert, Penny Market, Praktiker, Profi, Real - Hypermarket, Rodipet şi Selgros Cash&Carry)’nin görüşü :

- gıda maddeleri üretimi-distribütörlüğü zincirininin sadece son halkasına değinmektedir;- bu zincir üzerindekiler arasında ayrımcılık yaratmaktadır;- sadece nihai tüccarlara yasaklama getirmektedir (örneğin : son ödeme tarihi sadece nihai

tüccarlara uygulanmaktadır);- yanlış mali-muhasebecilik açıklamaları getirmektedir;- bazı ticari şartlarının düzenlenmesinde karışık bir lisan kullanmaktadır.- Tarım Bakanlığı ticaret sektöründeki tüm partnerlerin (sendikalar dahil) görüşünü

istememiştir.- Rekabet Kurumu’nun görüşü alınmaksızın, ticaretin serbest uygulanmasında

yasaklamaların getirilmesi.

321 Sayılı Kanunla ilgili olarak küçük ve orta esnaflarının görüşü :- Süpermarket ve hipermarketlerin uygulamaları sonucu (yeni ürünün rafta sunulması,

kataloglarda reklamlar, raftta daha öne yerleştirilmesi, reklam kampanyaları, satılmayan ürün riskini kabullenmesi, lojistik, yemek bonoları karşılığında satışlar, yıldönümü kampanyaları) vergilerin yüksek olması. Bu tür vergilerden süpermarket ve hipermarketlerin 2009 yılında elde ettikleri gelir 330 milyon Avro’dur.

- Yabancı zincir süper ve hipermarketlerinin çoğunlukla kendilerine ait marka ve ürünlerinin (ithal) satış yapmaları üzerine, Romen menşeli ürünlerinin daha az satılması.

- Tüketiciyi Koruma Kanunu ile Rekabet hakkındaki Kanunu’nun değiştirilmesi üzerine bu kurumlara daha fazla yetkinin sağlanması.

- Romanya’daki yabancı süper ve hipermarketlerinin 2008 yılındaki toplam yatırımları 1,1 milyar Avro olup, Avrupa Birliğinin standartlarına uygun olarak modern alışveriş sistemini getirmiş ve 50.000 üzerinde kişinin istihdam edilmesini sağlamıştır.

- 2008 yılında küçük esnaf işletmesi piyasanın %60’ına sahipti.

Değerlendirmeler:

Romanya’da mevcut AVM’lerin ülkeye yeterli olup olmadıklarının tam tespiti ancak, AB ortalamaları ile ülkeye ait istatistiklerin mukayesesi sonucunda elde edilebilir. Ancak, ülkeye ait istatistikler ayrıntılı değildir. Genel ağdan bulunabilen ve (2) – (4) Başlıklarında verilen bilgiler Batı Avrupa standardında değildir. Diğer taraftan, açıklanan en son milli gelir istatistiklerinde Romanya ve Bulgaristan’ın Türkiye’nin gerisinde kalmış olması, ekonomik gelişkinlik açısından

23

ve bağlı olarak perakende ticaretin gerçekleşmesi açısından Romanya’nın ülkemizin gerisinde olduğunu göstermektedir.

Romanya’ya ait resmi istatistiklerde 2009 rakamlarının bulunmaması 2009 içinde açılan AVM’lerine ait kapasitenin görülmemesine yol açmaktadır. Burada şahsi gözlem olarak 2009 sonu dahil olmak üzere Bükreş ve Köstence’de inşaatı tamamlanan ve kullanıma açılan asgari 3 tane AVM bulunmaktadır.

Birinci bentte belirtilen istatistikler yetersiz bile olsa ülke genelinde AVM’lerin sayısının artması beklenen bir durumdur. Mevcut kriz içinde fiyatlar gerilemiş ve yatırım istekleri olumsuz yönde etkilenmiş olsa dahi, 2007 – 2008 seviyesine en geç 2012 – 2014 yıllarında çıkılması beklenebilir. AVM’ler açılması konusunda yukarıda da belirtildiği gibi mevzuat açısından bir engel bulunmamaktadır. Diğer taraftan Romanya’nın AB üyeliği sebebiyle de formal bir engele rastlanmamıştır. Ancak, ülkenin genel durumu en azından 2010 itibariyle yeni yatırıma elverişli olarak değerlendirilmemektedir. Bu durum, bir bekleme fazı olarak değil hazırlık devresi olarak değerlendirilmelidir.

I.4.6. Hizmetler (Bankacılık, Turizm, Sigortacılık, Diğer Hizmetler)

Bankacılık

99/2006 sayılı Sermaye Piyasası ve Kredi Kuruluşları Hakkında Acil Hükümet Kararı, bankacılık sistemini (elektronik para çıkışları, Romanya’daki ulusal şirketler ile yabancı kredi kuruluşlarının şubeleri dahil) düzenlemekte ve bankaların faaliyetlerine ilişkin şartları tespit etmektedir. Romanya Merkez Bankası para, kambiyo, kredi, ödeme ve ihtiyatlı denetleme politikalarının uygulanması hakkındaki banka lisanslarına dair kural ve işlem şartlarını tespit etmektedir. Mevzuatta ayrıca, para transferi, Romanya Merkez Bankası tarafından bankaların lisansını iptal etme, bankaların birleşmeleri ve kapatılma şartları yer almaktadır. Yönetmelikler, ekonomik hedeflerinin (hakim) şartları ile hükümetin ekonomi politikalarına uygun olarak Romanya Merkez Bankasının özel normlarına göre uygulanmaktadırlar.

Romanya'da bankacılık sistemi ikili bir yapı arz edip, Merkez Bankası ve 40 adet diğer banka ve finans kuruluşundan oluşmaktadir. Bunlar:

42 adet banka (2 adet devlete ait, 3 adet romen sermayeli, 27 adet yabancı sermayeli ve 10 adet yabancı bankaların şubeleri) ve

1 adet kredi kooperatifi dir.

Romanya’da belli başlı bankalar aşağıda sıralanmaktadır: CEC – Casa de Economii şi Consemnatiuni (devlet bankası) – Romen sermayeli Procredit Bank S.A. (devlet bankası) – Romen sermayeli Banca Transilvania – Romen sermayeli Banca Comerciala Carpatica – Romen sermayeli Banca Comerciala Feroviara S.A. – Romen sermayeli Alpha Bank – Yunan sermayeli BRD-GSG Banca Romana pentru Dezvoltare – Groupe Societe Generale S.A. - Fransız

sermayeli Banca Romaneasca S.A. - Yunan sermayeli RBS Bank (Romania) S.A. - İskocya sermayeli ATE Bank Romania S.A. - Yunan sermayeli Bancpost S.A. - Yunan sermayeli BCR – Banca Comerciala Romana S.A. (Erste Bank) – Avusturya sermayeli Credit Europe Bank (Romania) S.A. – Türk sermayeli (Fiba Holding)

24

GE Garanti Bank S.A. – Türk sermayeli C.R. Firenze Romania S.A. – İtalyan sermayeli Marfin Bank (Romania) S.A. – Yunan sermayeli Emporiki Bank Romania S.A. – Yunan sermayeli Eximbank S.A. – Romen sermayeli İntesa Sanpaolo Bank Romania S.A. – İtalyan sermayeli Bank Leumi Romania S.A. – İsrail sermayeli Libra Bank S.A. – ABD sermayeli MKB Romexterra Bank S.A. – Alman sermayeli MillenniumBank S.A. – Portekiz sermayeli OTP Bank Romania S.A. – Macar sermayeli Piraeus Bank Romania S.A. – Yunan sermayeli Porsche Bank Romania S.A. – Avusturya sermayeli Raiffeisen Bank S.A. – Avusturya sermayeli Raiffeisen Banca pentru Locuinte S.A. – Alman-Avusturya sermayeli BCR Banca pentru Locuinte S.A. – Avusturya sermayeli (BCR Erste) Romanian İnternational Bank S.A. – ABD sermayeli Unicredit Tiriac Bank S.A. – Avusturya sermayeli Volksbank Romania S.A. – Avusturya sermayeli Anglo-Romanian Bank Ltd. - Sucursala Romania (şube) – Avusturya sermayeli (BCR

Erste) Banca di Roma - Sucursala Bucureşti (şube) – İtalyan sermayeli Banca İtalo-Romena SpA - Sucursala Bucureşti (şube) – İtalyan sermayeli Bank of Cyprus Public Co. Ltd. - Sucursala Romania (şube) – Kıbrıs sermayeli Blom Bank France S.A. Paris - Sucursala Romania (şube) – Fransız sermayeli Fortis Bank SA/NV Bruxelles - Sucursala Bucureşti (şube) – Belçika sermayeli Finicredito-İnstituicao Financeira de Credito S.A. Portugalia - Sucursala Romania Caja de Ahorros y Pensiones de Barcelona (LA CAIXA) - Sucursala Romania – Portekiz

sermayeli İNG Bank N.V. - Sucursala Bucureşti – Hollanda sermayeli Citibank Europe Plc. Dublin - Sucursala Romania – İrlanda sermayeli Creditcoop (kredi kooperatifi) – Romen sermayeli

Romanya’da Türk sermayeli Credit Europe Bank (eski Finansbank) ile Garanti Bank’ın Romanya şubesi faaliyet göstermektedir.

Turizm

Avrupa'nın önemli bir yol kavşağında yeralması nedeniyle, buraya başlıca merkezlerden demiryolu, karayolu, hava yolu ve su yoluyla (Tuna Nehri ve Karadeniz'den) ulaşmak çok kolaydır. Ülkenin uyumlu engebeleri, güzel ovaları, tepeleri ve dağları Romanya'yı turizm için ideal kılmaktadır.

Tabiat ve dağ turizmi, şatolar, Tuna Deltası, Karadeniz Sahilleri ve sıhhi kaplıcalar (200'den fazla) ve manastırlar turistleri cezbeden başlıca faktörlerdir.Her yıl 15.000'den fazla yabancı turist Tuna Nehrinde tekne turlarına katılmışlardır. Öte yandan Romanya her yıl Avrupa, Ortadoğu, Kuzey Amerika ve Asyada düzenlemekte olan 60 civarında uluslararası fuar ve sergiye katılım sağlamaktadır.

Sigortacılık

25

Romanya'da 42 adet sigorta şirketi ve 319 sigorta komisyoncusu faaliyet göstermektedir. Bunlar arasında AIG, ING Nederlanden, Generali, Allianz-Tiriac, Interamerican, Grawe ve Aviva başta olmak üzere yabancı sigorta şirketleri bilhassa hayat sigortasında önemli ve gittikçe artan bir paya sahiplerdir.

Halen (2006 itibariyle) hayat sigortası dışındaki sigortalar %76,5 oranla faaliyetlerini gerçekleştirmekte olup, zorunlu trafik sigortası en büyük payı oluşturmaktadır. Hayat sigortası piyasası ise önceki yıllara nisbeten gelişme göstermesine rağmen Avrupa Ekonomik Topluluğu ortalamasının halen gerisindedir. 2006 yılında İhtiyari Emeklilik Yasası Parlamento tarafından onaylanarak Özel Emeklilik Düzenleme Kurulunun teşekkülüne dair bir kanun çıkarılmıştır.

Aralık 2005 tarihinde Romanya Sigorta Denetim Kurulunca (ISC) çıkarılan 3129 sayılı düzenlemeyle sigorta şirket ve komisyoncularına AB direktiflerine uygun mali rapor hazırlama zorunluluğu getirilmiştir.

I.4.7. Enerji

Romanya fosil yakıt ve hidro-elektrik enerji gibi başlıca enerji kaynakları bakımından onlarca yıl kendi yağıyla kavrulan tek Orta-Avrupa ülkesidir. Romanya'nın toplam işgücünün %6'sı enerji sektöründe istihdam edilmekte olup, bu sektör ülkede en fazla istihdamı yapan üçüncü sektördür ve toplam sınai üretimin %5'ini sağlamaktadır. Romanya hükümetleri 2000 yılından beri Çavuşesko döneminden kalan enerji üretim ve dağıtım sistemlerini modernize etme ve özelleştirme çalışmalarını sürdürmektedirler.

Romanya kömür, doğal gaz ve petrol rezervleri bakımından önemli ölçüde kaynaklara sahip olmasına rağmen, bunların her birinin üretimi geçtiğimiz on yıl boyunca düşmüş olup bu düşüşün devam etmesi beklenmektedir. Romanya 2003 yılından beri ham petrol kaynaklarından 900 milyon varil üretim yapmıştır. 2003 yılında günlük ortalama 123.000 varile düşen Romanya'nın petrol üretimin 1997 yılındaki 294.000 varillik günlük üretimle mukayese edildiğinde ne kadar düştüğü anlaşılmaktadır. Halen Romanya'nın ham petrol üretimin % 10'u Karadeniz kayısındaki petrol platformlarında gerçekleştirilmekte olup bunu artırılması planlanmaktadır.

Doğal gaz üretimi 1982 ve 2004 yılları arasında %70 gerilemiş olup, toplam rezervin 300 milyar metreküp olduğu tahmin edilmektedir. Romanya'da tüketilen doğal gazın çoğu Rusya'dan boru hattıyla getirilmektedir. Romanya'nın 10 petrol rafinerisi ve doğal gaz çıkarma şirketi devlete ait olup, hükümet en büyük petrol şirketi PETROM'u 2004 yılında bir Avusturya şirketine satmıştır. 2005 yılında işletilen kömür rezervi 1,5 milyar ton civarinda olup bunun önemli bir kısmını linyit oluşturmaktadır. Yillik kömür üretimi 1989 yılında 66,4 milyon tonla zirveye ulaşmış olup, o zamandan günümüze dek % 50'den fazla düşüş göstermiştir.

Romanya 22,2 gigavatlık (gigawat) kurulu kapasitesiyle Güneydoğu-Avrupa'nın en büyük elektrik enerjisi üreticisi ve net ihracatçısıdır. Buna rağmen kullanılan kapasite 16 gigavat civarındadır. 2005 yılında toplam 60,1 milyon megavat-saat elektrik üretilmiş olup, bunun %72,9'u çeşitli tip termoelektrik santrallerce, % 17'si hidroelektrik santrallerce ve % 10,1'i ise bir nükleer santralca gerçekleştirilmiştir. Enerji altyapısındaki son gelişmeler 10 adet termik santralin (2005 yılında tamamlanmış olup, birleşik kapasite 1,36 gigavat) rehabilitasyonu, nakil hatlarının iyileştirilmesini ve 2007 de üretime geçmesi beklenen Cernavoda termik santraline ikinci ünite ilave edilmesini kapsamaktadır. Cernavoda termik santralinin bir ünitesinin kurulu kapasitesi 655 megavattır. Bu santrale üçüncü ünite ilavesi de planlanmış olup inşasına 2006 da başlanması ve 2011'de tamamlanması öngörülmüştür.

26

Romanya'da hidroelektrik santrali için 5.000 civarında uygun mahal bulunmasına rağmen, hidroelektrik kaynaklardan yararlanma oranı kapasitenin oldukça altındadır. 2004 yılında hidroelektrik santrallerin toplam kurulu kapasitesi 6.000 megavat civarındadır.

I.4.8. Doğal Kaynaklar ve Madencilik

Romanya doğal kaynaklar bakımından kerestelik orman, kömür, demir cevheri, tuz madeni, ekilebilir alanlar ve hidro-elektrik potansiyeli yanısıra az ve azalan miktarda da petrol ve doğalgaza sahiptir.

Romanya'da madencilik sektörü bilhassa yetersiz ve az yatırım yapılması yüzünden komünizm sonrası zayıflamıştır. Romanya, boksit, kahverengi kömür, bakır, altın, demir cevheri, kurşun, tuz, uranyum ve çinko dahil maden rezervleri bakımından zayıftır. Boksit rezervinin 2,5 milyon ton, bakırın 1,5 milyon ton, çinkonun 1,4 milyon ton ve kurşunun 600.000 ton olduğu tahmin edilmektedir. 2003 yılında tuz üretimin 2,4 ton, işlenmemiş demir cevherinin 244.000 ton ve kurşunun 18.000 ton olarak gerçekleştiği bilinmektedir.

I.4.9. Para ve Sermaye Piyasaları

Romanya'da sermaye piyasaları 2004/297 sayılı kanun hükümlerine göre işlemektedir. Uygulamalar bu alanda düzenleyici ve izleyici kuruluş olan Sermaye Piyasası Düzenleme ve Denetleme Kurumu (Comisia Nationala a Valorilor Mobiliare) tarafından çıkarılan mevzuat ve normlar çerçevesince yerine getirilmektedir.

En büyük sermaye piyasası Bükreş Borsası (BSE) olup, gelecek vadeden alternatif borsalar arasında Sibiu Borsası (BMFMS) birinci sırayı almaktadır. Bükreş Borsası 1995 yılında Kanada yardımıyla kurulmuş olup, modern bir bilişim-iletişim ağına sahiptir. Aralık 2006 itibariyle Bükreş Borsasında 21,5 milyar Avro toplam sermaye ile 58 şirket iki kategoride kaydedilmiştir. 1996 yından beri faaliyet gösteren RASDAQ özelleştirilen şirketler hisselerini pazarlamakla ise başlamış olup, Amerika'da geliştirilmiş modern bir portal sistemine sahiptir. Aralık 2006 itibariyle RASDAQ sermaye piyasasında 3 milyar Avro toplam sermaye ile 2.406 şirket kaydedilmiştir. Sibiu Borsası (BMFMS) ise 2004'den beri faaliyetini sürdürmektedir.

I.4.10. Son Yılda Ekonomiyi Etkileyen İç ve Dış Olaylar

Ülkede AB’ye uyum çalışmaları başarıyla tamamlanmış, yaşanan küresel kriz sebebiyle ekonomide önemli ölçüde küçülme ve işsizlikte artış görülmüştür.

I.5. EKONOMİK VE TİCARİ İLİŞKİLER

I.5.1. Genel Durum

Romanya’nın merkezî planlamadan Pazar ekonomisine geçme adımları komşuları diğer post komünist ülkelerden daha yavaş olmuştur. 1989 devriminden başlayarak, hükümetler ekonomik reform yasalarını nadiren çıkarabilmişlerdir. 1990’lı yıllar boyunca makroekonomik dengesizlikler sürmüş, hükümetler hantal demode sanayii sübvanse etmeye devam etmişlerdir.

Romanya’nın bir çok ekonomik gelişme programını finanse eden uluslararası kuruluşların ekonomiyi yeniden yapılandırma ve istikrarı sürdürme gayretlerine rağmen, Romanya IMF ile 1990 larda yapılan anlaşmaların hiçbirinin şartlarını tam olarak yerine getirememiştir. Hükümetler 2001 den itibaren nisbeten daha yüksek mali disiplin içinde görünmüşlerdir.

27

2007 deki AB üyeliği için alınan tedbirlerden sabit gelir vergisi, yenilenen iş kanunu, gözden geçirilen sermaye politikası gibi önlemler ve enflasyona karşı gösterilen üstün çabalar Romanya ekonomisini birçok yönden güçlendirmiştir. Özelleştirme yavaş ve istikrarsız ilerlemiş ve 2005 de hala 1.000 den fazla işletme devletin elinde kalmıştır.

2004 yılında AB’nin Avrupa Komisyonunun Romanya’nın fonksiyonel bir Pazar ekonomisine sahip olduğunu beyan etmesine rağmen, 2005'de Komisyon hala ciddi eksikliklerden bahsetmeye devam etmiştir.

2006'ya kadar Romanya’nın, Ocak 2007 de AB tam üyeliğinin nihai onayı için önemli eksikliklerini gidermiş olmasına rağmen, son ekonomik gelişmeler Romanya’daki yaygın yoksuzluğu, rüşveti ve girişimcileri engelleyen bürokrasiyi hala hafifletememiştir. Sözkonusu alanda iyileştirmelere rağmen aksaklıklar ve yavaşlık devam etmektedir.

I.5.2. Ödemeler Dengesi ve Sermaye Hareketleri

I.5.2.1. Cari İşlemler Dengesi

Cari işlemler dengesi olarak da tanımlanan cari denge, ödemeler dengesi bilançosunun dış ticaret (ihracat-ithalat dengesi), hizmetler (hizmet alımları-hizmet satımları), yatırım (net faktör) gelirleri (dış yatırım gelirleri-dış yatırım giderleri) ve cari transferler (karşılıksız olarak elde edilen dış gelirler-karşılıksız olarak yapılan dış giderler) dengelerinin toplamından oluşur.

Ülkenin cari işlemlerden elde ettiği gelirler, cari işlemlere yapılan giderlerden daha büyükse bu durum cari fazla (cari işlemler fazlası); daha küçükse cari açık (cari işlemler açığı) olarak nitelenir.

Romanya'nın son 5 yıllık cari işlemler dengesinin durumu aşağıdaki tabloda sunulmuştur.

- milyar € -Dış Ticaret 2005 2006 2007 2008 2009

İhracat (FOB) 22,255 25,851 29,402 33,706 29,116İthalat (CİF) 32,569 40,746 50,993 56,911 38,897

Dış Ticaret Açığı -10,314 -14,895 -21,591 -23,205 - 9,781Cari İşlemler Açığı - 6,888 -10,156 -16,714 -16,157 -5,054

I.5.2.2. Sermaye Hareketleri

2009 yılında orta ve uzun vadeli borçlar ve krediler geçen yıla oranla % 24,0 oranında artarak 64.208 milyon €'ya ulaşmıştır.

Kısa vadeli borçları ise 2008 yılına göre % 29,8 düşüş kaydederek 14.448 milyon €'ya ulaşmıştır.

I.5.2.3. Doğrudan Yabancı Sermaye Yatırımları

- milyon € -

28

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

DoğrudanYabancıYatırımlar

1.946 5.183 5.213 9.092 7.069 9.496 4.899

ROMANYA'DA YABANCI YATIRIMLARIN ÜLKELERE GÖRE DAĞILIMI

(31 Aralık 2009 itibariyle) Tablo 5

No. Ülke Yatırım (Milyon EUR) %

Toplam 25.236,3 100,001 HOLLANDA 4.064,9 16,112 AVUSTURYA 3.383,4 13,413 ALMANYA 2.830,1 11,214 FRANSA 2.198,4 8,715 YUNANİSTAN 1.374,8 5,456 KIBRIS 1.238,1 4,917 A. B. D. 1.058,4 4,198 İTALYA 1.018,5 4,049 İSPANYA 681,6 2,7

10 MACARİSTAN 644,1 2,5511 İNGİLTERE 618,8 2,4512 İSVİÇRE 518,5 2,0513 HOLLANDALI ANTİLLER 469,5 1,8614 LÜKSEMBURG 459,2 1,8215 TÜRKİYE 455,8 1,81

Kaynak: Romanya Ticaret Sicil Kurumu

I.5.3. Alınan Ekonomik Önlemler ve Uygulamalar

1. 29 Temmuz 2009 tarihinde Hükümet tarafından onaylanan, toplam 19,95 milyar Avro’luk Uluslararası Para Fonu’yla stand-by anlaşması.

25 Mart 2009 tarihinde, kaynağı Avrupa Komisyonu (5 milyar), Dünya Bankası (1 milyar), Avrupa Yatırım Bankası, Avrupa Yeniden İnşa ve Geliştirme Bankası, Uluslararası Mali İşbirliği (İFC) (1 milyar) ve Uluslararası Para Fonu (IMF)'ndan karşılanan, toplam 19,95 milyar Avro’luk mali destek paketinin bir parçası olan 12,95 milyar Avro değerindeki stand-by anlaşmasını Uluslararası Para Fonu'yla (IMF) yapılmıştır.

2010 yılın sonuna kadar 5 taksitten oluşan, faizi %3,125 oranında olan ve 2015 yılına kadar geri ödeneceği belirtilen mali destek programı Romanya ekonomik politikanın mali dengesizlikleri azaltmak, finansal sistemi güçlendirmek ve güçlü düşüş gösteren özel sermaye akımlarının etkilerini iyileştirmek için gereken önlemleri alınmak hedeflemektedir.

2. 21 Temmuz 2009'da “Prima Casa” programının yeni şartlar belirlenmesi.

21 Temmuz 2009'da yürürlüğe giren “Prima Casa” programı ile genç aileler için birinci evi satın alma destek programı. 60.000 Avro’ya varan Devlet Garantisi sağlayan program, 2009 yılında ortalama 12.000 dosya onaylanan toplam 786 milyon Avro’luk garanti sağlamıştır.

29

3. 4 Aralık 2008 tarihli 217 sayılı Hükümet Kararıyla “Rabla” programının (Filo Yenileme Programı) yeni şartlar belirlenmesi.

40.000 adet 10 yaşından eski araçlarının karşılığında 3.000 RON değerinde çek (Voucher) ile yeni araba satın alımında indirim sağlayan program, 2009 yılında 60.000’e ve her birin değeri 3.800 RON’a çıkartılmış olup Aralık ayına kadar devam etmektedir. İlk aşamada (30 Nisan 2009’a kadar) 20.000 adet yeni araç satılması beklenirken sadece 7.045 adet satılmıştır. 15 Haziran 2009’da başlayan ikinci aşamada 3,5 ton hafif taşıt arabalar da dahil olup, 1 Eylül 2009’da başlayan üçüncü aşamada 10.000 adet şirketlere ayırılmıştır.

4. 2009'da yürürlüğe giren Teknik İşsizlik Kararı.

28/2009 sayılı Hükümet Kararıyla alınan yöntemlere göre teknik işsizlik sırasında işçilerin alacakları (maaşın %75’i) üç ay boyunca maaş dışı gelir uygulamaları ve bunlara sadece %16 gelir vergisi uygulanması; işverenler bu ödenekler için devlet bütçesine ve sosyal sigorta vergilerinden muaf tutulması.

5. Tekrar Yatırılan Kârının Vergi Muhafiyeti.

1 Ekim 2009 tarihi itibariyle Tekrar Yatırılan Kârının Vergi Muhafiyeti ile yatırımları, teknoloji ilerleme ve yerel sanayinin rekabet gücünü arttırmak amaçlanıyor.

6. Sürdürülebilir Ekonomik Kalkınma için KOBİ’lere Devlet yardım programı.

En az 10 milyon Avro’luk ve en az 100 iş yeri sağlayan ilk yatırım yapan KOBİ’lere Devlet destek programı.

7. 92/2009 Hükümet Kararıyla KOBİ’lere Devlet bürçesine vergi erteleme sağlanması.

Eylül 2008 tarihiyle Devlet Bütçesine vergi borçları olmayan ve 2009’da mali krizden etkilenen şirketler için Devlet Bürçesine vergi ertelenmesi.

8. KOBİ’lere 200.000 Avro’ya varan “DE MİNİMİS” Devlet yardımları.

803/2009 Hükümet Kararıyla, AK 1998/2006 sayılı Düzenlemeye tam uyum sağlanmasıyla beraber, yararlanabilecek KOBİ’lerin faaliyet alanları listesi genişletilmiştir. 631/2009 Hükümet Kararıyla 1164/2007 sayılı Hükümet Kararı değişmesi ve tamamlanması ile birlikte, sağlanan fon 5 milyon’dan 100 milyon Avro’ya çıkarılmıştır. 2009 yılında onaylanan firma sayısı 904’e ulaşmıştır ve 16,2 milyon Avro ödemeler yapılmıştır

I.5.4. Dış Ticaret

I.5.4.1. Genel Durum

Romanya 2009 yılında 29,1 milyar € ihracat, 38,9 milyar € ithalat gerçekleştirmiştir.

I.5.4.2. Dış Ticaret Mevzuatı

30

Romanya'nın dış ticaret mevzuatı zaten AB'ye giriş yolunda 1990 lı yılların başından beri liberalleştirilmiş olup halen Avrupa Birliği Müktesebatına dahil olunmuş ve bu mevzuat uygulanmaktadır.

Romanya'ya mal ihracat ve ithalatında genelde özel bir ruhsata gereksinim duyulmamaktadır. Sadece uluslararası anlaşmalara göre; ateşli silahlarla patlayıcı maddeler, bitki, hayvan ve insan sağlığına zarar verebilecek belirli malların ithalatı kısıtlama ve yasaklamalara tabidir.

Bu bağlamda, Ekonomi ve Ticaret Bakanlığı Ruhsatlandırma dairesi bu tür malların ticaretini ruhsata bağlamaktadır.Öte yandan, ANCEX (Stratejik Ürünler Dış Ticaret Kurumu) gibi bazı kamu kuruluşları da bu tür malların dış ticaretinde kontrol ve onaylama görevi üstlenmiştir.

I.5.4.3. İthalatta Alınan Vergiler

Romanya 01.01.2007 tarihi itibariyle Avrupa Birliği'nin tam üyesi olduktan sonra iki ülke arasındaki Serbest Ticaret Anlaşması feshedilmiş, gümrük vergileri bakımından yerine AB mevzuatı (1/95 ve 1/98 sayılı Türkiye-AB Ortaklık Konseyi Kararları, AKÇT Anlaşması) geçerli olmuştur.

Bu bağlamda Romanya Türkiye’den ithal edilecek endüstriyel ürünlerde sıfır gümrük uygularken işlenmiş tarım ürünlerinin ise sadece sanayi paylarını sıfırlayacak, temel tarım ürünlerinde ise 1/98 sayılı OKK ile taviz verilenler dışında yine DTÖ (Dünya Ticaret Örgütü) taahhütlerini uygulamaya devam edecektir.

Romanya, Türkiye ve AB dışındaki üçüncü ülkelerden sanayi mamülü ithalatında AB'nin Ortak Gümrük Tarifesi (OGT) uygulayacak, tarım ürünlerinde ise ilgili ülkelere taviz verilen ürünler dışında yine DTO taahhütlerini uygulayacaktır.

AB tam üyesi olan Romanya'nın AB üyesi diğer ülkelerden getireceği mallar için ise Gümrük vergisi tahsil edilmeyecek, sadece KDV (malın CİF bedeli üzerinden) tahsil edilecektir.

Herhangi bir ürüne, herhangi bir ülke için uygulanan vergi oranları ve tavizler AB'nin ''http://ec.europa.eu/taxation_customs/dds/en/tarhome.htm'' adresindeki TARİC adlı internet sitesinden öğrenilebilmektedir.

I.5.4.4. Tarife Dışı Engeller

Müşavirliğimizce tespit edilmiş tarife dışı engel uygulaması bulunmamaktadır.

I.5.4.5. Anti-Damping Uygulamaları

Anti damping ve telafi edici vergi uygulamaları Romanya’nın 2007 başında AB’ne üye olması ile Romanya için uygulanır olmaktan çıkıp Topluluk genel uygulaması haline gelmiş durumdadır. Bu sebeple ilgili sorgulamaların http://ec.europa.eu/taxation_customs/dds2/taric/taric_consultation.jsp?Lang=en&Screen=0&redirectionDate=20100720 adresinden yapılması gerekmektedir.

I.5.4.6. Çok Taraflı Ticaret Anlaşmaları ve Preferanslar

Romanya; Gümrük Tarife ve Ticaret Genel Anlaşması, Dünya Ticaret Örgütü Kuruluş Anlaşması, Avrupa Serbest Ticaret Anlaşması ve Orta Avrupa Serbest Ticaret Anlaşmasını

31

imzalamıştır. Bununla birlikte, Romanya 80 civarında Çifte Vergilendirmenin Önlenmesi ile Gelir ve Sermaye Vergi Kaçırmanın Önlenmesi Anlaşmalarına da taraftardır. Ayrıca, Romanya Uluslararası Para Fonu, Dünya Bankası (Uluslararası İmar ve Kalkınma Bankası ile Uluslararası Mali Co.) ve Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası’nın üyesidir. 2007 başında gerçekleşmiş tam üyelikle birlikte özellikle uluslararası ticaret konusundaki yetkiler Topluluğa devredilmiş olup, müzakereler Avrupa Komisyonu tarafından yürütülmektedir.

I.5.5. Dış Ticaret İstatistikleri

I.5.5.1. Yıllara Göre Dış Ticaret Değerleri

Romanya’ya ait 2005 – 2009 genel dış ticaret rakamları aşağıda yer almaktadır:- milyon € -

2005 2006 2007 2008 2009Genel İhracat 22.255,07 25.850,49 29.553,41 33.708,85 29.131,80

Genel İthalat 32.568,51 40.745,84 51.305,16 57.151,33 38.892,41

Hacim 54.823,58 66.596,34 80.858,58 90.860,17 68.024,20

Denge -10.313,44 -14.895,35 -21.751,75 -23.442,48 -9.760,61(*)EUROSTAT istatistikleri baz alınmıştır.

I.5.5.2. Başlıca Ülkelere Göre Dış Ticaret Tablo 6

Başlıca İthalat Yaptığı Ülkeler (2009) (AB - % 73,31) (Diğer - % 26,69)

SIRA ÜLKEİTHALAT

( EUR) %KÜM

%1 Almanya 6.723.557.115 17,29 17,292 İtalya 4.569.819.092 11,75 29,043 Macaristan 3.252.955.413 8,36 37,404 Fransa 2.393.472.299 6,15 43,565 Çin Halk Cumhuriyeti 1.902.186.006 4,89 48,456 Avusturya 1.848.690.857 4,75 53,207 Rusya Federasyonu 1.502.042.725 3,86 57,068 Hollanda 1.496.427.228 3,85 60,919 Türkiye 1.459.955.953 3,75 64,6610 Kazakistan 1.384.310.187 3,56 68,22

(*) EUROSTAT istatistikleri baz alınmıştır.

Tablo 7Başlıca İhracat Yaptığı Ülkeler (2009) (AB - % 74,25) (Diğer - % 25,75)

SIRA ÜLKEİHRACAT

(EUR) %KÜM

%1 Almanya 5.462.844.852 18,75 18,752 İtalya 4.467.358.442 15,33 34,093 Fransa 2.382.962.661 8,18 42,274 Türkiye 1.453.602.023 4,99 47,265 Macaristan 1.262.958.185 4,34 51,596 Bulgaristan 1.093.607.242 3,75 55,357 İngiltere 973.145.954 3,34 58,698 Hollanda 953.211.834 3,27 61,96

32

9 İspanya 871.976.694 2,99 64,9510 Avusturya 687.793.806 2,36 67,31

(*) EUROSTAT istatistikleri baz alınmıştır.

I.5.5.4. Dış Ticaretin Sektörel Dağılımı

Başlıca İthal Ettiği Mallar (2009):Tablo 8

- milyon € -SIRA G.T.P. EŞYANIN TANIMI DEĞER %

1 2709 Petrol ürünleri (ham) 2.247 6,152 3004 İlaçlar 1.446 3,953 8517 Telefon cihazları 1.357 3,714 8708 Otomotiv yedek parça 1.028 2,815 8703 Binek otomobiller 733 2,006 8544 İzole edilmiş kablolar 604 1,657 2711 Petrol gazları ve diğer gazlı hidrokarbonlar 520 1,428 2710 Petrol ürünleri 480 1,319 8536 Elektrik anahtarları 406 1,1110 0203 Domuz eti 343 0,94

(http://ec.europa.eu/eurostat/ramon/statmanuals/files/KS-BM-04-001-EN.pdf (Trade broken down at chapter level only / üye devletler arasında gerçekleştirilmiş ticari işlemlerde basitleştirilmiş beyan prosedürü söz konusu ise Fasıl + MM ifadesi var; şayet hangi Fasıl olduğu da belirtilmemiş ise 99EE000 selection of goods not specified elsewhere koduna atılı durumda) a.g.e. S 55)

I.5.5.6. Başlıca Maddelere Göre İhracat

Başlıca İhraç Ettiği Mallar (2009):Tablo 9

- milyon € -SIRA G.T.P. EŞYANIN TANIMI DEĞER %

1 8703 Binek otomobiller 1.565 5,712 8544 İzole edilmiş kablolar 1.478 5,393 2710 Petrol ürünleri 1.405 5,124 8708 Otomotiv yedek parça 1.347 4,915 8517 Telefon cihazları 1.164 4,246 8901 Yolcu gemileri 878 3,207 4011 Kauçuktan yeni dış lastikler 576 2,108 6403 Ayakkabılar 511 1,869 7204 Demir esaslı hurda 490 1,7910 9401 Oturmaya mahsus mobilyalar

474 1,73

33

BÖLÜM II

II.1.TÜRKİYE İLE EKONOMİK VE TİCARİ İLİŞKİLERİN GELİŞİMİ

II.1.1. Ekonomik İlişkilerin Genel durumu

II.1.1.1. Ekonomik İlişkilerin Gelişimi

Türkiye ile Romanya arasında ekonomik ve ticari ilişkilerin yasal dayanaklarını oluşturan, çifte vergilendirmenin önlenmesi, yatırımların karşılıklı teşviki ve korunması, bitki ve hayvan sağlığının korunması, kara taşımacılığı, hava taşımacılığı gibi çeşitli alanlarda yapılan anlaşmalar bulunmasına rağmen asıl omurgasını; 1.1.2007 tarihinden geçerli olmak üzere feshedilen iki ülke arasındaki Serbest Ticaret Anlaşmasının, aynı tarihten geçerli olmak üzere yerini alan 1/95 Sayılı Türkiye-AB Ortaklık Konseyi Kararı oluşturmaktadır.

1/95 sayılı OKK’nın yürürlüğe girmesiyle, daha önce STA kapsamında EUR.1 belgesiyle dolaşan üçüncü ülke sanayi malları ATR Belgesi ile dolaşmaya başlamış, tarım ürünlerinin ise EUR.1 belgesiyle sirkülasyonu devam etmiş, ancak sadece sanayi payı sıfırlanmış tarım payı olarak tahsil edilen gümrük vergileri mevcudiyetini korumuştur.

Böylece, Türkiye ile Romanya karşılıklı ticaretlerinde endüstri malları için sıfır (0) gümrük vergisi uygulayıp, tarım ürünleri için Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) taahhütlerini uygularken, üçüncü ülkelere karşı ise endüstri mallarında Ortak Gümrük Tarife (OGT), tarım ürünlerinde ise yine DTÖ taahhütlerini uygulamaya devam etmektedir.

II.1.1.2. Sermaye Hareketleri

2009 itibariyle Romanya’da 6.478 adet Türk sermayeli şirket mevcut olup, bu firmalarca toplam 380,3 milyon ABD Doları/273,7 milyon EUR’luk bir sermaye transfer edilmiştir. Türk sermayeli şirketler aşağıdaki tabloda görüldüğü üzere firma sayısı bakımından tüm yabancı sermayeli şirketler sıralamasında baştan üçüncü, yatırılan toplam sermaye bakımından ise onbirinci sırada yer almaktadır.

Romanya’daki Türk yatırımları genelde; endüstri, bankacılık ve finans, ticaret, turizm, tarım ve taşımacılık alanlarında gerçekleşmiş olup, başlıca büyük şirketlerimiz arasında; Arctic (beyaz eşya), Erdemir Romanya (demir-çelik), Prolemn (ağaç sanayi), Rulmenti Barlad (rulman), Credit Europe Bank, Garanti Bank (bankacılık) sayılabilir.

Romanya’nın Türkiye’deki yatırımlarına gelince; taşımacılık, turizm ve ticaret alanlarında faaliyet gösteren, 44 adet küçük ve orta ölçekli şirkete yatırılan toplam 17,38 milyon ABD Dolar’lık bir sermayeden bahsedilebilir ki bunlardan en büyüğü 7,5 milyon ABD Dolar’lık bir yatırımla Kocaeli’de kurulan rulman üretim tesisi olup, Romen sermayesinin payı %57’dir.

II.1.1.3. Yatırımlar ve Mali İşbirliği Alanındaki Gelişmeler

Romanya’daki Türk yatırımları doğrudan ve dolaylı (üçüncü ülkeler üzerinden) olmak üzere iki şekilde gerçekleşmektedir.

Doğrudan yatırımlardan olmak üzere; toplam Türk sahipli/sermayeli şirket sayısının 9912 olup tüm yabancı şirketlerin %7’sini oluşturduğu ve Türkiye’yi İtalya ve Almanya’dan sonra Romanya’da en çok şirket kuran üçüncü ülke konumuna getirdiği görülmektedir.

34

Doğrudan yatırımların sermaye cinsinden ifadesine gelince, yaklaşık 454 milyon Avro ile Türkiye’nin, tüm yabancı sermayenin %3’ünü yatırdığı ve Romanya’ya bazı AB ülkeleri ve ABD’den sonra en çok para yatıran onbirinci ülke olduğu görülür. Üçüncü ülkeler üzerinden yapılan dolaylı yatırımların da hesaba katılmasıyla bu sıralamanın beşincilik ya da altıncılık olacağı belirtilmektedir.

Dolaylı yatırımlara gelince, bazı büyük sanayi, finans ve medya kuruluşlarımızca Romanya’nın AB’ye tam üye olacağı/olduğu dikkate alınarak ve mevzuat kolaylıklarından da yararlanarak Almanya ve Hollanda gibi bazı gelişmiş AB üyesi ülkeler üzerinden yatırım yaptıkları görülmektedir.

Bunlara örnek olarak, Arctic (Arçelik), Credit Europe Bank (Finans Bank), Garanti Bank (Garanti Bankası), Kanal D (Doğan Holding) gibi firmalar ve bunların Türk yatırımcıları sayılabilir.

II.1.1.4. Diğer Ekonomik İlişkiler

Romanya ile ekonomik ilişkilerimiz sadece ticaretle kalmayıp, zamanla depolama tesisleri ve üretime yönelik sınai tesisler ile gelişerek, müteahhitlik hizmetlerine ve finans sektörüne sıçramış, halen ise, kültürel alanda yapılan doğrudan/dolaylı yatırımlarla gelişmeye devam etmektedir.

Bunlar arasında yeni türden yapılan yatırımlara örnek olmak üzere Romanya’da henüz açılan bir televizyon kanalı ve İngilizce eğitim yapan ortağretim kurumları sayılabilir.

Öte yandan, halen Romanya'da onlarca Türk müteahhitlik firması bulunmakta olup, bunlar otoyollar, kamu tesisleri ve ticaret binaları inşaatı ihalelerini üstlenmektedirler.

Bunlardan;

ENKA İnşaat ve Sanayi A.Ş. tarafından, Amerikan Bechtel İnternational Company ortaklığı ile, Braşov'dan Macaristan sınırına kadar 8 bölümden oluşan toplam 415 km uzunluğunda 2,8 milyar USD tutarında ''Braşov-Targu Mureş-Cluj Napoca-Oradea-Macaristan sınırı Karayolu''nun yapım ihalesi üstlenmiş bulunmaktadır.

SUMMA Romania SA, Turkiye'de 35 yıl önce kurulan SUMMA Group'un bir kuruluşudur. 2003 yılından itibaren Romanya'nın en aktif inşaat firmalarından biri olan SUMMA Romania birçok ihalelere üstlenmiş bulunmaktadır: Bunlardan başlıcaları Plaza Romania Mall, Bucharest Corporate Center, Millennium Business Center, Bucharest NorthGate Centerdir. Bitmiş olan veya devam eden inşaatların toplamı 200.000 m2’nin üzerindedir.

GÜRİŞ Romania SRL, 48 yıl once kurulan GÜRİŞ Inşaat ve Mühendislik A.Ş.'nın bir kuruluşu olarak, 2002'den itibaren Romanya'da Satu Mare ve Köstence’de projelerini üstenmiştir.

2001 yılında Yüksel-Makimsan-Ener firmaların oluşturduğu konsorsiyum ise, Romanya'da 58 milyon dolar tutarında otoyol (Bükreş-Köstence otoyol Lehliu-Drajna kısmını) projesini üstlenmiştir.

Bunların yanında birçok Türk firması inşaat sektörünün diğer alanlarında faaliyet göstermektedir: bunlar arasında, inşaat makineleri (Megan Construct), inşaat ve dekorasyon malzemeleri (Prolemn, Beyler), gayrimenkul (Wolfman Import Export) sayılabilir. İnşaat

35

malzemeleri alanında Romanya'da faaliyet gösteren firmalarımız da mevcuttur. Bunlardan, Enka Grubu pimapen için show-roomlar, Kombassan da PVC üretimi yapan Kompen mağazaları açmıştır. Boya sektöründe önemli bir firma olan DYO Romanya pazarına 1994 yılına girmiştir ve 2004 yılında Romanya'daki fabrikasında gerçekleştiren üretim ile 5 milyon dolarlık hasılata ulaşmıştır.

II.1.2. Ticari İlişkilerin Genel Durumu

II.1.2.1. Ticari İlişkilerin Gelişimi

Romanya’daki rejim değişikliğiyle yoğunlaşan ticari ilişkilerimizle paralel olarak ticaret hacmimiz de dik bir artış göstererek 2004’de 3, 2005’de 4 ve nihayet 2006’da 5 milyar ABD Dolarına ulaşmıştır.

2006 yılına kadar hep Romanya lehine fazla veren dış ticaret dengemiz, 2005 yılında yarım milyar ABD Doları Romanya lehine fazlalık vermiş olmasına rağmen 2006 yılı sonunda denge başa baş noktasına gelmiş ve hatta otuz milyon Dolar’lık bir miktarla da olsa Türkiye lehine artış eğilimine girmiştir.

II.1.2.2. İkili Anlaşma ve protokoller, KEK Toplantıları

Türkiye ile Romanya arasındaki ekonomik ve ticari ilişkileri düzenleyen anlaşmalar aşağıda sıralanmıştır:

1- Sivil Hava taşımacılığı Anlaşması ve Ek Protokol (1966)2- Uluslararası Karayolu Taşımacılığı Anlaşması (1976)3- Çifte Vergilendirmeyi Önleme Anlaşması (1992)4- Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve Korunması Anlaşması (1992)5- Serbest Ticaret Anlaşması (1997’de imzalanmış olup Romanya’nın 01.01.2007

tarihinde AB’ye tam üyeliği ile bu tarihten geçerli olmak üzere karşılıklı feshedilmiştir).

6- KOBİ Kapsamındaki Şirketlerin İşbirliği Protokolü (2004-KOSGEB ile ANİMMC arasında)

7- Türk Eximbank ve Romen Eximbank Arasında İşbirliği Protokolü (2004)8- Ekonomik ve Teknik İşbirliği Anlaşması (2004)

Öte yandan, Türkiye ile AB arasında imzalanan ancak, Romanya’nın da AB ye tam üye olmasıyla 01.01.2007 tarihi itibariyle otomatik olarak taraf olduğu anlaşmalar ise;

1. Avrupa Kömür ve Çelik Birliği Anlaşması (1996 – Türkiye ile AB arasında yarı mamül niteliğindeki demir çelik ürünlerinin ticaretini düzenler)

2. 1/95 Sayılı Türkiye-AB Ortaklık Konseyi Kararı (1995-Türkiye ile AB arasında endüstri mallarının ticaretini ve ortak ticaret politikalarını düzenler),

3. 1/98 Sayılı Türkiye-AB Ortaklık Konseyi Kararıdır (1998-Türkiye ile AB arasında tarım ürünlerinin ticaretini düzenler).

Türkiye ile Romanya arasındaki Karma Ekonomik Komisyon (KEK) Toplantıları periyodik ve düzenli olarak yapılmakta olup en son 23.Dönem KEK Toplantısı 27-28 Kasım 2006 tarihlerinde Ankara’da yapılmıştır.

2005 – 2010 Döneminde Gerçekleştirilen Üst Düzey Ziyaretler

36

28-29 Eylül 2005 tarihlerinde, Romanya Cumhurbaşkanı ülkemizi ziyaret etmiştir.

1-2 Şubat 2006 tarihlerinde, Romanya Başbakanı ülkemizi ziyaret etmiştir.

25-26 Ekim 2007 tarihleri arasında, Başbakan Sayın Recep Tayyip Erdoğan Romanya’ya yönelik resmi bir ziyaret gerçekleştirmiştir.

2-3 Mart 2008 tarihleri arasında, Cumhurbaşkanı Sayın Abdullah Gül Romanya’ya yönelik resmi bir ziyaret gerçekleştirmiştir.

Dışişleri Bakanı Sayın Ahmet Davutoğlu 2-3 Temmuz 2009 tarihlerinde Romanya’ya resmi bir ziyaret gerçekleştirmiştir.

Romanya Dışişleri Bakanı Sayın Cristian Diaconescu 26-28 Ağustos 2009 tarihlerinde ülkemize resmi bir ziyarette bulunmuştur.

Dış Ticaretten sorumlu Devlet Bakanımız Sayın Zafer Çağlayan 15-17 Eylül 2009 tarihlerinde bir ziyaret gerçekleştirmiştir. Bu ziyaret esnasında 16/09/2009’da Türk Müteahhitlik firmalarıyla ve Romanya’da mukim Türk İşadamlarıyla görüşme yapılmış, anılan tarih itibariyle Romanya’daki eşdeğer kuruluş olan Küçük ve Orta İşletmeler, Ticaret ve İş Çevresi Bakanlığından sorumlu sayın Constantin NİTA ile görüşmüş, bilahare Türkiye-Romanya Ticari ve Ekonomik İşbirliği Semineri gerçekleştirilmiştir. Sayın Devlet Bakanı Çağlayan Bükreş Belediye Başkanı Sorin Oprescu ile görüşmüş, TİAD’ı ziyaret etmiştir. Bilahare Turizm Bakanı Elena Udrea ile görüşme gerçekleştirilmiştir.

24.Dönem KEK Toplantısı Heyet Başkanı Adalet Bakanı Sayın Sadullah Ergin, 27-28 Mayıs 2010 Bükreş’te Romanya Adalet Bakanı, Ulaştırma Bakanı ve Ekonomi ve İş Çevresi Bakanı ile temaslarda bulunmuştur.

II.1.2.3. Diğer Temas ve Görüşmeler

Türkiye’den Romanya’ya bakan, parlamenter ve üst düzey kamu görevlilerince çok sayıda ziyaret gerçekleştirilmiştir.

Ancak, bunlardan Ticari ve Ekonomik alanlardaki ortak çalışmalar ve işbirliği bağlamında yapılan ziyaretler aşağıda sıralanmıştır:

1- Türkiye-Romanya Ortak Sanayi Çalışma Grubu VI.Dönem Toplantıları 13-14 Kasım 2006 tarihlerinde Bükreş’de yapılmıştır.

2- Türkiye-Romanya Kara Ulaştırma Karma Komisyon Toplantısı 22-23 Kasım 2006 tarihinde Bükreş’de yapılmıştır.

3- Akdeniz Yaş Meyve Sebze İhracatçıları Birliği yönetim kurulu üyeleri ve bazı parlamenterlerden oluşan bir heyet 19-20 Şubat 2007 tarihlerinde Romanya’ya bir ticari ziyaret gerçekleştirmişlerdir.

4- Türkiye Müteahhitler Birliği Yönetim Kurulundan bir heyet 01-03 Nisan 2007 tarihlerinde Romanya’da sektörle ilgili Bakanlıkları ve meslek kuruluşlarını ziyaret etmişlerdir.

5- DEİK Türk-Romen İş Konseyi Başkanı tarafından, yeni işbirliği imkanlarının tesbiti yönünde 24-25 Nisan 2007 tarihlerinde Romanya’ya bir ziyaret gerçekleştirmiştir.

6- Yukarıda belirtilen 15 – 17 Eylül 2009 tarihlerinde Devlet Bakanımız Sayın Zafer Çağlayan başkanlığında gerçekleşen temaslar esnasında eş zamanlı olarak yüksek katılımlı bir ticaret heyeti de düzenlenmiştir.

37

7- XXIV üncü Dönem KEK Toplantısı ile eşzamanlı olarak Mayıs 2010’da Bükreş’te bir İş Forumu gerçekleştirilmiştir.

II.1.2.4. Ticari Temas Sonuçlarının Değerlendirilmesi

Gerek VI.Dönem Ortak Sanayi Çalışma Grubu Toplantısı, gerekse Kara Ulaştırma Karma Komisyon Toplantısı, KEK Toplantısı için birer önçalışma, alt yapı çalışması olmuş; bu toplantılarda ve daha sonra yapılan KEK toplantısında iki ülke arasındaki ticari ve ekonomik ilişkilerin gelişimi gözden geçirilmiş, gelişen şartların etkileri incelenmiş, oluşan sorunlar çözümlenmeye çalışılmış, Romanya’nın 01.01.2007’de AB’ye tam üyesi olmasının getireceği yeni durum irdelenmiş, yeni işbirliği alanları ve stratejiler belirlenmiştir.

Akdeniz Yaş Meyve Sebze İhracatçıları Birliği Romanya ziyaretinde ise Romanya’nın AB’ye tam üye olması ile (Serbest Ticaret Anlaşmasının feshedilip, tarım ürünleri ticaretinde 1/98 Sayılı Türkiye-AB Ortaklık Konseyi Kararının uygulanmaya başlanması ile) oluşan yeni şartlar Birlik mensuplarınca yerinde incelenmiş, kendilerine tarım ürünleri ticaretinde AB mevzuatı hakkında Müşavirliğimizce detaylı sunum yapılarak bilgilenmeleri sağlanmıştır.

II.1.3. Dış Ticaret İstatistikleri (Ülkenin istatistiklerine göre, Dolar bazlı)

II.1.3.1. Türkiye İle Dış Ticaret Durumu (Son 5 Yıllık Denge, Hacim)

Türkiye ile Romanya'nın son 5 yıllık dış ticaret durumu aşağıdaki tabloda sunulmuştur.

- milyon € -2005 2006 2007 2008 2009

Türkiye'ye İhracatı 1.761,21 1.994,26 2.071,30 2.195,19 1.453,60

Türkiye'den İthalatı 1.573,98 2.009,83 2.766,47 2.762,24 1.459,96

Ticaret Hacmi 3.335,19 4.004,08 4.837,78 4.957,44 2.913,56

Denge 188,23 -15,57 -695,17 -567,05 -6,35(*) EUROSTAT istatistikleri baz alınmıştır.

II.1.3.2. Başlıca Maddelere Göre Türkiye’ye İhracat TABLO 10

Türkiye`ye İhraç Ettigi Başlıca Mallar (2009):- milyon € -

SIRA G.T.P. EŞYANIN TANIMI DEGER %

1 7204 Demir esaslı hurda 363,22 24,992 7208 Demir esaslı yassı hadde mamulleri 197,88 13,613 2710 Petrol ürünleri 123,46 8,494 3102 Azotlu gübreler 62,09 4,275 8708 Otomotiv yedek parça 59,97 4,136 8703 Binek otomobiller 50,49 3,477 8517 Telefon cihazları 43,35 2,988 4411 Lif levhalar 35,79 2,469 7210 Demir esaslı yassı hadde mamulleri, 31,43 2,16

38

(kaplanmış)10 8544 İzole edilmiş kablolar 28,09 1,9311 8418 Buzdolapları, dondurucular 25,02 1,7212 8415 Klima cihazları 24,32 1,6713 1206 Ayçiçeği tohumu 19,77 1,3614 8501 Elektrik motorları ve jeneratörler 17,12 1,1815 1005 Mısır 14,55 1,0016 7209 Demir esaslı yassı hadde mamulleri,

(kaplanmamış) 13,91 0,9617 4011 Kauçuktan yeni dış lastikler 12,76 0,8818 7216 Demirden profiller 12,54 0,8619 1001 Buğday ve mahlut 12,35 0,8520 3902 Propilen ve diğer olefin. Pol. 12,16 0,84

İLK 20 GTP TOPLAMI 1160,28 79,82TOPLAM 1453,60 100,00

II.1.3.3. Başlıca Maddelere Göre Türkiye’den İthalat TABLO 11

Türkiye'den İthal Ettiği Başlıca Mallar (2009):- milyon € -

SIRA G.T.P. EŞYANIN TANIMI DEĞER %

1 8408 Dizel motorlar 77,25 5,292 8708 Otomotiv yedek parça 75,75 5,193 8703 Binek otomobiller 45,98 3,154 7306 Demir esaslı borular 34,45 2,365 7210 Demirden yassı hadde mam.(kapl.) 32,64 2,246 7322 Radyatörler ve aksam ve parçaları 26,81 1,847 8544 İzole edilmiş kablolar 25,27 1,738 8418 Buzdolapları, dondurucular 24,83 1,709 0805 Turunçgiller (taze veya soğutulmuş) 24,30 1,6610 7214 Demir esaslı çubuklar 23,57 1,6111 3916 Plastikten monof., çub.ve profiller 22,09 1,5112 6006 Diğer örme mensucat 21,95 1,5013 4818 Kağıttan kullanım eşyası 21,01 1,4414 2710 Petrol yağları 20,86 1,4315 3917 Plastikten borular ve bağ. elemanları 20,03 1,3716 7225 Alaşımlı çelikten yassı hadde mam. 17,81 1,2217 5208 Pamuklu mensucat 16,62 1,1418 8450 Yıkama makineleri 16,38 1,1219 0702 Domates (taze veya soğutulmuş) 15,58 1,0720 7308 Demirden inşaat aksamı 15,51 1,06

İLK 20 GTP TOPLAMI 578,70 39,64

39

TOPLAM 1459,96 100,00

II.1.3.4. Maddelere Göre İhracat Miktar ve Değerleri

Romanya'nın Başlıca Maddelere Göre Türkiye'ye İhracatı EK.2’de sunulmuştur.

II.1.3.5. Maddelere Göre İthalat Miktar ve Değerleri Romanya'nın Başlıca Maddelere Göre Türkiye'den İthalatı EK.3’de sunulmuştur.

II.1.4. Ticari İlişkilerde Bilinmesi Gerekli Genel Konular

II.1.4.1. Ticari Engeller (Sektörel)

Müşavirliğimizce tespit edilmiş ticari engel bulunmamaktadır.

II.1.4.2. İthalat Mevzuatı

Bazı ürünlerin Romanya'ya ithalatında kontrol amaçlı ithal lisansı verilmekte olup, bu ürünler ve ilgili kuruluşlar aşağıda sıralanmıştır.

Atık maddeler (Sağlık Bakanlığı ile Tarım ve Köy Kalkınma Bakanlığı) Kamu sağlığı ve çevre için tehlikeli maddeler (Sağlık Bakanlığı ile Tarım ve

Köy Kalkınma Bakanlığı) En Son Varış Ülkesi Rejimi çerçevesinde kontrolu gereken stratejik ürünler Silahlar ve patlayıcı maddeler (İçişleri ve İdari Reform Bakanlığı) Radyoaktif ve nükleer ürünler (Nükleer Faaliyetlerin Kontrolu Milli

Komisyonu) İlaç yapımında kötü amaçlı kullanıma elverişli bazı kimyasal maddeler

(İçişleri ve İdari Reform Bakanlığı)

II.1.4.2.1. Genel Olarak Gümrük Vergileri

Romanya 01.01.2007 tarihi itibariyle Avrupa Birliği'nin tam üyesi olduktan sonra iki ülke arasındaki Serbest Ticaret Anlaşması feshedilmiş, gümrük vergileri bakımından yerine AB mevzuatı (1/95 ve 1/98 sayılı Türkiye-AB Ortaklık Konseyi Kararları, AKÇT Anlaşması) geçerli olmuştur.Bu bağlamda Romanya Türkiye’den ithal edilecek endüstriyel ürünlerde sıfır gümrük uygularken işlenmiş tarım ürünlerinin ise sadece sanayi paylarını sıfırlayacak, temel tarım ürünlerinde ise 1/98 sayılı OKK ile taviz verilenler dışında yine DTO (Dünya Ticaret Orgütü) taahhütlerini uygulamaya devam edecektir.

Romanya, Türkiye ve AB daışındaki üçüncü ülkelerden sanayi mamülü ithalatında AB'nin Ortak Gümrük Tarifesi (OGT) uygulayacak, tarım ürünlerinde ise ilgili ülkelere taviz verilen ürünler dışında yine DTO taahhütlerini uygulayacaktır.

AB tam üyesi olan Romanya'nın AB üyesi diğer ülkelerden getireceği mallar için ise Gümrük vergisi tahsil edilmeyecek, sadece KDV (malın CİF bedeli üzerinden) tahsil edilecektir.Herhangi bir ürüne, herhangi bir ülke için uygulanan vergi oranları ve tavizler AB'nin ''http://ec.europa.eu/taxation_customs/dds/en/tarhome.htm'' adresindeki TARİC adlı internet sitesinden öğrenilebilmektedir.

40

II.1.4.2.2. KDV ve Diğer Vergileri

Romanya'da hızlı ekonomik büyüme için düşük vergi politikası benimsenmiş olup, bu bağlamda % 24 KDV uygulanırken % 16 kurumlar vergisi tahsil edilmektedir.

II.1.4.2.3. Genel Olarak Ticari Tanımlama Uygulamaları (Etiketleme, Markalama, Paket ve Ambalajlama, Ticarette Uygulanan Standartlar ve Diğer Hususlar)

Romanya kendi standartlarını uluslararası standartlar ve AB standartlarına uygun hale getirmeye çalışmaktadır. Romanya kalite ve güvenlik standartları Romanya Standartlar Enstitüsü yetkisi altındadır. Yeni standartların %90'ı ISO veya AB standartları ile uyumu yapılmış durumdadır.

Örneğin, Romanya ISO 8402, 9000-9004 ve 9004-2 gibi kalite kontrol standartlarını benimsemiş ve kendi iç standardizasyon sistemiyle birleştirmiştir. Gittikçe, alıcılar satıcılardan ürün ve hizmetlerde kalite güvenliği sağlayan ISO standartları karşılamalarını beklemektedirler.

Romanya bitki ve hayvan sağlığı önlemlerini AB'ninkilerle uyumlaştırmaya başlamış bulunmaktadır. AB önlemlerinin adaptasyon ve uygulamasının Romanya'ya tavukçuluk ürünleri, ve sığır eti ürünleri ihracatına olumsuz etkisi bulunmaktadır.

Romanya'da üretilen ve ithal edilen malların ambalajları üzerine Tüketici Koruma Kanunu gereğince etiket koyma ve ambalajın içindeki mamülün ne olduğu hakkında açıklayıcı bilgi yazma zorunluluğu vardır.

II.1.4.3. Serbest Bölgeler ve Mevzuatı

Romanya’da Serbest Bölgeler mevzuatı 84/1992 sayılı kanunla kurulmuş, 244/2004 sayılı Kanunla da tadil edilmiştir.

Buna göre sağlanan genel teşvikler; malların bölgeye kısıtlamasız girişi ve gümrük vergisi ile şirketlerin bölge dahilinde özellik arzeden işlemlerinden oluşan katma değerin vergilendirilmesinden muaf olarak çıkışıdır. Teşvikler aynı zamanda şirketlerin serbest bölgelerdeki süresindeki kârların vergiden muafiyetini de kapsamaktadır. Serbest Bölgeler Kanunu arsa ve binaların, Romanyalı olsun olmasın tüzel veya özel kişilere 50 yıla kadar karşılanmasını veya devrine imkan vermektedir.

Halen Romanya’da 6 adet serbest bölge bulunmaktadır. Bunlar;

1- Sulina (Tuna Nehri Deltasında)2- Köstence (Köstence Limanı yanında)3- Galati (Tuna Nehri Deltasına 100 km uzakta)4- Braila (Tuna Nehrinin Kuzeyinde, Galati’ye 30 km uzaklıkta)5- Curtici-Arad (Macaristan sınır kapısının 30 km yakınında)6- Giurgiu (Bükreş’in 60 km güneyinde, sınır kapısındadır)

Serbest bölgeler Ulaştırma Bakanlığına bağlı olup uygulamada her serbest bölge idaresi kendi içindeki faaliyetlerden kendileri sorumludur.

Serbest Bölge uygulamaları;

41

Romanya’daki serbest bölge uygulamaları birbirinden farklılıklar göstermektedir. Uygulama koşulları ilgili Serbest Bölge İdaresince belirlenmektedir.

Bu bölgelerde faaliyet gösterebilmek için bölge içinde veya bölge dışında şirket kurmak gerekmektedir.

Serbest bölgelerdeki faaliyet konuları şöyle sıralanabilir: yükleme-boşaltma hizmetleri, depolama, tasnif etme (gruplara ayırma), ölçümleme, paketleme, birleştirme (montaj), üretim, etiketleme, test etme, alım-satım, araştırma, onarma, sökme, sergi organizasyonu, menkul değer işlemleri, mali ve bankacılık işlemleri, yurt içi ve yurt dışı taşımacılık ve yerine teslim, bina arsanın kiralanması(leasing), binaların kiralanması, depolama alanları, üretim kalitesi ve miktarının kontrolu, gemi kiralama, taşıma araçlarının tedariki ve serbest bölge kavramına uygun hizmet ve faaliyetler.

Yürürlükteki yasalara göre Romanya topraklarında bulundurulması, taşınması ve dağıtımı kesin olarak yasaklanmış silahlar, cephane ve mühimmat, patlayıcılar, radyoaktif maddeler, uyuşturucu maddeler, uyuşturucu ilaçlar, zehirli maddeler ve benzeri ürünlerin serbest bölgede de dağıtımı yasaktır.

Serbest bölgelerdeki kiralama işlemleri kamunun açtığı ihaleler yoluyla yapılmaktadır.

1 Temmuz 2002 tarihine (1900/2004 sayılı H.K.’nın 5.maddesi, 2.bendi) kadar serbest bölge idareleri ile akdedilen kira sözleşmelerine göre şirketler ödedikleri kiranın indiriminden 31 Aralık 2011 tarihine kadar faydalanacaklardır.

II.1.4.4. Pazarlama ve hizmetler

II.1.4.4.1. Genel

Temel ekonomik durum ve ekonomik göstergelerin ele alındığı bölümde Romanya’nın günümüzdeki şartlarını etkileyen gelişim sürecinden bahsedilmiş ve piyasa yapısının özellikle önceden kalma bazı unsurları taşıdığı, ancak AB’ne tam üyeliğinde de genel ortamın iyileşmesine katkısı belirtilmişti. Piyasalarda faaliyet gösteren firmaların tabi oldukları mevzuatın tamamı AB mevzuatı paralelinde geliştirilmiştir, bu husus gerek bilgi kaynaklarına erişimde gerekse uzun vadeli planlamada olumludur. Diğer taraftan, kuralların normlarda belirtildiği ölçüde net belirli olmadığının ve bazı uygulama güçlüklerinin bulunabileceğin sürekli olarak göz önünde bulundurulması gerekmektedir.

Özellikle AB’ne tam üyelik süreci sonrasında AB tedarikçileri üçüncü ülkeler aleyhine Romanya’nın büyüyen pazarından pay almış durumdadırlar. Bunun temel sebepleri örnek olarak tercihli vergi (% 0) ve yukarıda da belirtilen Ortak Tarım Politikası olmakla beraber daha da önemli sayılabilecek bir sebep AB mevzuatının oldukça büyük bir alanda birlikte uygulanıyor olmasıdır. Şöyle ki, örnek olarak üye devlet sınırlarından AB ülkelerinden herhangi birisi menşeli veya serbest dolaşımda bulunan eşya için pratik olarak sınır bulunmamakta, bazı durumlarda buna ait dış ticaret rakamları dahi basitleştirilmiş prosedürler nedeniyle ancak fasıl hassasiyeti ile belirtilmektedir. Diğer taraftan, örnek olarak KDV nihai alıcı tarafından ödenmektedir, ancak belirli bir mali yüke de sebep olduğu açıktır. Romanya’nın tam üyeliğini takip eden dönemde çıkarılan bir mevzuatla AB’den sevk edilen eşya için peşin KDV tahsilatı yürürlükten kalkmış durumdadır. Sistemin merkezinde AB ülkeleri arasında yapılan sevkiyatlar için KDV ödeme durumunun takip edildiği bir uygulama bulunmaktadır. Bu durum Romanya’da yerleşik Türk firmaları tarafından belirtilmekle beraber aynı sisteme ülkemiz dahil değildir.

42

II.1.4.4.2. Piyasaya Giriş Stratejisi

Bu husus, ihracatçının mali yapısına bağlı olarak da değişmekle beraber uzun vadeli ilişkileri etkilediği için dikkatle incelenmesi tavsiye edilmektedir. Genel olarak Romanya pazarında faaliyet gösteren ithalatçı firmalardan başlayıp nihai alıcıya daha yakında bulunulmasını sağlayan uygulamalar olan Romanya pazarında satış – dağıtım zinciri ve /veya satış sonrası servis bakım işlemlerinin temini uygulamaları finansman açısından artan mali yük anlamına gelmektedir. Diğer taraftan, pazarda nihai alıcıya mümkün olduğunca yakın olunmasını sağlayan satış zinciri kurulması ara kademelerdeki fiyatlamalar sebebiyle teorik olarak en karlı durumda olan pazara giriş stratejisi vasfındadır.

Burada belirtilen bütün tipteki pazara giriş stratejilerinin tamamı için ortak olan noktalar öncelikle ilgili ürün için azami bilginin açık kaynaklardan ve/veya ücretli kaynaklardan temin edilmesi, bilahare herhangi bir şekilde temas sağlanan Romanya özel veya hükmi şahısları hakkında güvenilirlik araştırmalarının yapılması ve ihracatçı firmamızın piyasa tecrübesine bağlı bir uygulama olmakla beraber ödemenin muhakkak teminat altına alınmasıdır. Araştırmanın bir parçası olarak, doğrudan bir aracıya ihracat dahi söz konusu olduğunda, özellikle Romanya pazarında yer edinmek isteyen firmalarımızın kendi araştırmalarını destekleyici ziyaretler gerçekleştirmeleri ve pazarla ilgili şahsi değerlendirmelerini yapmaları tavsiye edilmektedir.

Romanya ticari veya perakende pazarında fiyat, ödeme koşulları, kalite/değer oranı başarı için kritik faktörlerdir. Ülkemiz firmalarının özellikle sanayi ürünlerinde pazara girişte gümrük vergisi bulunmamasına rağmen özellikle KDV’nin peşin tahsilinden kaynaklanan bir dezavantaja sahip olduğu yukarıda belirtilmişti, bu husus özellikle ödeme güçlüklerinin yaşandığı mevcut kriz ortamında öne çıkmış durumdadır. Ülkemiz firmalarının karşılaştığı bir diğer dezavantaj da tam üyelik sonrasında taze sebze ve meyvada Pazar kaybı yaşanmasıdır.

II.1.4.4.3. Acenta veya Distribütörün Bulunması:

Bu işlem için genel ağda bulunan muhtelif kaynaklar kullanılabilir veya doğrudan Müşavirliğimize başvurulabilir. Müşavirliğimize yapılan başvurular asgari sürelerde cevaplanmaktadır. Ancak, yine de başvuruda bulunan ihracatçılarımıza bu konuyla ilgili iki önemli hususun belirtilmesi gerekmektedir: Müşavirliğimizden iletilen bilgi % 100 teyitli bir bilgi değildir. Diğer taraftan, tam olarak ihracatçı firmamızın faaliyet konusunda faaliyet gösteren Romanya firmaları da kendilerine yöneltilen her fiyat veya işbirliği teklifini de yanıtlamamaktadırlar. Bu şekilde temas kurulmasını ve ihracat safhasına gelinmesini müteakip veya bu safhalara paralel olarak ilgili tarafın güvenilirlik araştırması muhakkak yapılmalıdır.

II.1.4.4.4. Romanya’da Ofis/Mağaza Açılması:

Söz konusu uygulama kamu tarafından da desteklenmekte olup, kurulması muhtemel şirket tipleri veya temsilciliklerin kendi aralarındaki farklılıklarına aşağıda yer alan iş mevzuatına ait bilgi bölümünde açıklamalar getirilmektedir. Verilen bu açıklamaların da oldukça geniş bir ticari mevzuat için fikir verici mahiyette olduğu belirtilmelidir. Bu kademede de hukuki danışmanlık hizmeti alınması ve şirket kuruluş senetleri ve/veya muhtelif anlaşmalarda düzenlenmesi gerekli görülen her hususun düzenlenmesi, hakların, edimlerin ve yaptırımların belirtilmesi, kendinizi güvenceye alacak şartların da eklenmesi özellikle tavsiye edilmektedir.

II.1.4.4.5. Franchising Verilmesi

Bu yöntem özellikle hizmet sektöründe faaliyet gösteren firmalar tarafından kullanılmakta olup, Romanya pazarında faaliyet gösteren çok sayıda şirket bulunmaktadır. Ticaret, ürün, teknoloji

43

veya hizmetin kullanım hakkının verilmesini düzenleyen bu uygulama Romanya’da da uzun süredir uygulamadadır. Franchise anlaşması veya yapılan düzenleme temin eden tarafın fikri mülkiyet haklarını, markasını ve itibarını tam olarak güvence altına almalı ve her iki tarafın hak ve edimleri ile yaptırımları açık olarak belirtilmiş olmalıdır. İlave olarak anlaşmanın muhteviyatında muhakkak, anlaşmanın amacı, ilgili tarafların hak ve yükümlülükleri, mali hükümler, anlaşmanın geçerlilik süresi, tadilat, süre uzatımı ve iptal hükümlerini havi unsurlar bulunmalıdır. Romanya’da 2008 senesinde 300’ün üstünde franchise zincirinin faaliyette olduğu, bunların yarısının Romanya’ya ait, diğerlerinin ise yabancı yatırımcılara ait zincirler olduğu belirtilmektedir.

II.1.4.4.6. Doğrudan Pazarlama

Romanya Doğrudan Pazarlama Birliği (ARMAD) Avrupa Doğrudan Pazarlama Federasyonu (FEDMA) ve Avrupa Elektronik Ticaret ve Posta İle Sipariş Ticaret Birliği (EMOTA) nin üyesidir.

Pazarda ARMAD’ın üyesi olarak faaliyet gösteren 30 civarında doğrudan pazarlama firması bulunmaktadır. Bu sektör Romanya’da gelişiminin başlangıcındadır. Romanya’da ulusal düzeyde arama yasağı bulunmamasına rağmen, ARMAD tarafından 2007’de posta yasağı listesi uygulamaya konulmuştur.

Bu konuda oldukça geniş bir AB düzenlemesi bulunmaktadır. Bu düzenleme satışa ve ürüne ait kuralları ve müşterilerden toplanan şahsi bilgilerin işlenmesine ve kullanılmasına ait süreçleri belirlemektedir. AB mevzuatı şahsi bilgilerin gizliliği konusuna ve bu bilgilerin doğrudan pazarlamada kullanılması hususuna özel önem atfetmektedir.

Bu konudaki çerçeve mevzuat genel olarak aşağıdaki unsurlardan oluşmakta olup ilgili linkler konu başlığı ile beraber verilmektedir:

Uzaktan ve kapıdan kapıya satışlar (97/7/EC) ve (85/577/EEC) Direktifleri http://ec.europa.eu/consumers/cons_int/safe_shop/index_en.htm

Finansal hizmetlerin uzaktan satışı (2002/65/EC) http://ec.europa.eu/consumers/cons_int/fina_serv/index_en.htm

Genel Ağ üzerinden doğrudan pazarlama (2001/31/EC) http://ec.europa.eu/internal_market/e-commerce/index_en.htm

II.1.4.4.7. Joint-Venture/Lisans Anlaşmaları

Romanya pazarına girişin bir yolu da joint-venture anlaşmaları olup, pazarda üretici olarak faaliyet gösteren çoğu yabancı firma bu işi söz konusu anlaşmalar çerçevesinde yürütmektedir. Bu anlaşmaların temel avantajı Romanyalı yerel ortak firmanın bilgisi, ilişkileri ve mevcut kapasiteleri üzerinden pazara hızlı erişime imkan vermesidir. Bu yöntemin dezavantajları ise % 100 kontrol imkanının bulunmaması, tam işbirliğinin meydana getirebileceği yeni fırsatlardan yararlanamama ve entegrasyona ait zorluk ve maliyetlerdir.

II.1.4.4.8. Kamu Alımları

Romanya 34/2006 sayılı Acil Hükümet Kararı ile bu konudaki AB uygulamalarına uyum sağlamış durumdadır. Bu mevzuatta Aralık 2008 ve Mart 2009’da tadilat yapılmıştır. Son yapılan tadilat alım süreçlerinin son tarihlerine matuftur. Bu tadilat ihalelere katılan firmalara

44

ihale bedelinin % 2’si ve ortaya çıkabilecek zararın % 2’si nispetinde mali yükümlülük getirmektedir. Kamu alımlarında şeffaflığı tam olarak temin eden bir elektronik sistem kullanılmaktadır. AB kamu alımları pazarı AB kurumları ve üye devletler dahil olmak üzere iki direktifle düzenlenmiş durumdadır:

Kamu işleri, hizmetleri ve tedariği kontratlarındaki süreçlerin koordinasyonu hakkında 2004/18 sayılı AB Direktifi,

Su, enerji, ulaşım ve posta hizmetlerini yürüten kuruluşların koordinasyon süreçleri hakkında 2004/17 sayılı AB Direktifi.

II.1.4.4.9. Dağıtım ve Satış Kanalları

Eşya ve hizmet için satış ve dağıtım kanallarının yapısı diğer Avrupa ülkelerine benzemektedir. Romanya’da ilgili zincirin tamamı gelişmiş durumdadır. Romanya’da da Avrupa’nın geri kalanındakine benzer şekilde belirli eşya satışında uzmanlaşmış mağazalar, süpermarketler, hipermarketler, cash and carry mağazaları, geniş ürün gamını bir arada bulunduran çok katlı perakende mağazaları, benzin istasyonlarındaki küçük mağazalar, demonte halde malzeme satan mağazalar, satış barakaları, sokak satıcıları, açık pazarlar ve toptan merkezleri bu yapının içinde yer almaktadır. Ülkenin kendi istatistik kaynakları itibariyle belirtilen bu satış yapısına ait Pazar payları bulunmamaktadır. Ancak, ülkenin genel düzeyinin Batı Avrupa ortalamasının oldukça altında olduğu göz önüne alındığında perakende pazarında büyük satış zincirlerinin bugünkü durumlarını geliştirmeleri beklenebilir. Diğer taraftan, kırsal yerleşimin oldukça yüksek nispette olması ve gelir durumu sebebiyle tüketicinin bir kısmının halihazırda daha küçük boyutlu mağazalardan alış veriş yaptığı da bir gerçektir.

II.1.5. Yıl İçinde Açılan Fuarlar

Romanya’da 2010 yılında düzenlenen tüm fuarların tam listesi organizator kuruluş ROMEXPO’nun www.romexpo.org elektronik adresinde (web sitesi) mevcut olup, bunlardan ülkemizce milli katılım sağlananların listesi aşağıda sunulmuştur.

FUAR ADI TARİHİ KONUSU YERİCONSTRUCT

EXPO ANTREPRENOR&ROMTHERM 2010

CONSTRUCT EXPO

AMBIENT&CERGLASS,

CONSTRUCT EXPO UTILAJE

2010

11-15 Mayıs 2010 Yapı, Isıtma, Soğutma, Havalandırma

Bükreş

BIFE-TIMB 2010 8-12 Eylül 2010

MOBİLYA, MOBİLYA YAN SANAYİ, DÖŞEMELİK KUMAŞ, MOBİLYA VE AĞAÇ İŞLEME MAKİNALARI

Bükreş

45

II.1.6. Belli başlı Ekonomik ve Ticari kuruluşlar

II.1.6.1. Tarım, Ticaret, Hizmetler, Ulaştırma, İnşaat ve Turizm Sektörlerinde Faaliyet Gösteren Belli Başlı Firmalar, Kuruluşlar ve Mesleki Kuruluşları

ZİRAAT MAKİNALARI ÜRETİCİLERİ BİRLİĞİ(Asociaţia Constructorilor de Echipamente şi Maşini Agricole)Adres : Bd. Decebal, No. 111, CRAİOVATel : 004 (0251) 43 92 94Cep : 004 0722 28 51 49Fax : 004 (0251) 43 96 34E-mail : mat@rdslink.ro Web : www.matcraiova.ro

ROMANYA TİCARET VE SANAYİ ODASI(Camera de Comert şi İndustrie a Romaniei)Adres : Bd. Octavian Goga, No. 2, Tronson I, Sector 3 BÜKREŞTel : 004 (021) 319 01 14-18 / 21-23 / 319 00 88Fax : 004 21 319 01 01E-mail : ccir@ccir.ro Web : www.ccir.ro

BÜKREŞ TİCARET VE SANAYİ ODASI(Camera de Comert şi İndustrie a Municipiului Bucureşti)Adres : Bd. Octavian Goga, No. 2, Tronson II Sector 3 BÜKREŞTel : 004 (021) 319 01 14-18 / 21-23 / 319 00 88Fax : 004 21 319 01 01E-mail : ccir@ccir.ro Web : www.ccir.ro

ROMEN ULUSLARARASI NAKLİYECİLER DERNEĞİ(ARTRI – Asociatia Romana pentru Transporturi Rutiere İnternationale)Adres : Str. Alexandru Constantinescu Nr. 12, Sector 1, BucurestiTel : 004 (021) 319 45 25;Fax : 004 (021) 319 48 07;E-mail : office@artri.ro Web : www.artri.ro

ROMANYA ULUSAL KARANAKLİYECİLER BİRLİĞİ(UNTRR – Uniunea Nationala a Transportatorilor Rutieri din Romania)Adres : Str. Ienachiţă Văcărescu nr. 60, sector 4, BucurestiTel : 004 (021) 33 77 88; 330 14 25Fax : 004 (021) 335 48 25; 337 48 53;E-mail : office@untrr.ro Web : www.untrr.ro

ROMTRANS S.A. (Gümrükleme, Ulaştırma, Nakliye hizmetleri)Adres : Calea Rahovei, nr. 196 C, sector 5, Bucureşti

CP 1-893, Cod Postal 050908Tel : 004 (021) 317 61 36- 48

46

Fax : 004 (021) 317 61 72E-mail : office@romtrans.ro Web : www.romtrans.ro

ROMANYA MÜTEAHHİTLER BİRLİĞİ (ARACO – Asociatia Romana a Antreprenorilor de Constructii)Adres : Splaiul İndependentei, nr. 202A, sector 6, 060022 BucurestiTel : 004 (021) 316 78 96 / 97Fax : 004 (021) 312 96 26E-mail : contact@araco.org Web : www.araco.org

TURİZM AGENTALARI BİRLİĞİ (ANAT – Asociatia Nationala a Agentiilor de Turism)Adres : Splaiul Unirii nr. 16, sector 4, cod 040035 BucurestiTel : 004 (021) 312 68 43; 312 08 02Fax : 004 (021) 312 19 08E-mail : office@anat.roWeb : www.anat.ro

II.1.6.2. Ülkede Yerleşik Olarak Faaliyette Bulunan Türk sermayeli şirketler ve Firma Temsilcilikleri ile Türk Kültür vb Derneklerinin İsim, Adres, Telefonları

1) ROMANYA’DA BAŞLICA TÜRK SERMAYELİ FİRMALAR

PROLEMN S.A. ( Kastamonu Entegre Ağaç San. ve Tic. A.Ş .) Ağaç işleme sanayiiStr. Ierbus, 37, 4225 REGHIN, MUREŞ, 0265/521241

RULMENTI S.A. (Kombassan İnşaat Tarım ve Sanayi İşletmeleri Tic. A.Ş. )Rulman üretimiStr. Republicii, 320, 6400 BÂRLAD, VASLUI, 0235/411120, 0235/413838

ROMPAK S.R.L. ( PINAR GIDA SANAYI VE TICARET A.Ş. )Diğer yerde sınıflandırılmamış diğer gıda maddelerinin üretimiStr. Gradinitei, 1, 705200 PAŞCANI, IAŞI, 0232/765120, 0232/767072

UNVER S.R.L. ( UNVER MUHARREM )Plastik folyo, boru, profil üretimiStr. Nicolae Balcescu, 4/B, 4150 ODORHEIU SECUIESC, HARGHITA,0266/219411, 0266/219410

ERDEMIR-ROMANIA S.R.L. ( EREGLI DEMIR VE ÇELIK FABRIKALARI T.A.S.)İlkel şekilde demir ve alaşımlı metal üretimiSos. GAESTI, 18, 200 TÂRGOVIŞTE, DÂMBOVIŢA,0245/607100, 0245/606070

ROMDIL COM S.R.L. ( ANDIC AHMET )Bisküvi ve diğer benzeri ürünlerin üretimiStr. EUROPA, 25, 4800 BAIA MARE, MARAMUREŞ, 0744615651,

47

MAJESTIC TOURISM S.A., ( SELIM SUAT ORSAN )OtelcilikCalea VICTORIEI, 38-40, 70000, SECTOR 1, Bucureşti, 0726852909, 3113363,

GKY REAL ESTATE INVESTMENTS S.A. (Garanti Gayrimenkul Yatırım Ortaklığı A.Ş.)EmlakçılıkWTC, P-ta Montreal, 10, intr. F, 1, Bir. 46, 1, 70000, Sector 1, Bucureşti,

PROVUS SERVICE PROVIDER S.A., SERVUS BILGISAYAR A.ŞElektrikli ev eşyası, radyo, televizyon toptancılığıStr. VASILE MILEA, 2H, , Parter, Sector 6, Bucureşti, 021/3158730

BEYLER S.A., HOS AHMETMetal kapı ve aksesuarlarının üretimiCom. VANATORI, 6213, VÂNĂTORI, GALAŢI, 0236/329127

PET CILB IMPEX S.R.L., AKDERE MEHMETPlastik folyo, boru, profil üretimiStr. UNIRII, 148, BALOTEŞTI, ILFOV,

ROM - FAINA S.A. (KARABEKMEZ MUSTAFA, Mustafa BULUT, Şeker ÜNAL, Herheser ENGİN, Murat BEKAR )Değirmencilik ürünlerinin üretimiSos. OLTENITEI, 206, POPEŞTI LEORDENI, Ilfov, 0788304304, 021/4920991

MERT S.A. (ONCEL MEHMET EMIN)Diğer yerde sınıflandırılmamış diğer gıdadışı maddelerinin toptancılığıSos. BUCURESTI-URZICENI, 50A, 8244 AFUMAŢI, ILFOV, 021/3125050

ARCTİC S.A. (KOÇ HOLDING-ARÇELİK)Beyaz eşya üreticisiwww.arctic.ro

2) ROMANYA’DAKİ TÜRK İŞADAMLARI KURULUŞLARI

TÜRK İŞADAMLARI DERNEĞİ (TİAD)Başkan : Ömer SÜSLİGenel Sekreter: Güven GÜNGÖRAdres : Str. Ritmului, No.7, Sector 2 BÜKREŞTel : 0040 21 250 67 73; 250 18 77; 250 67 46Fax : 0040 21 250 45 93E-mail : tiad@tiad.ro Web : www.tiad.ro

ROMANYA-TÜRKİYE TİCARET VE SANAYİ ODASI TRANSİLVANYABaşkan : Abdullah GÖKTAŞ Adres : Str.Pogeni no.17, TARGU-MUREŞTel : 0040 265 314 996

48

Fax : 0040 265 314 996E-mail : tomimures@yahoo.com

TÜRK İŞADAMLARI DERNEĞİ - DOBROGEA (TİAD DOBROGEA)Başkan : Hacı VURALAdres : Str. Panait Cerna Nr. 19, KÖSTENCE, RO 900630, Tel : 0040 241 692 841 ; 0040 241 610 636Fax : 0040 241 610 641E-mail : info@dobrucatiad.org; www.dobrucatiad.org

TÜRK İŞADAMLARI DERNEĞİ – TRANSİLVANYA (TİAD TRANSİLVANYA)Başkan : Kaftar SEZARAdres : Str. 13 Decembrie no.17 BRAŞOVTel/Faks : 0040 268 475 582E-mail : sezar@sezarforest.ro ;www.sezarforest.ro

ROMANYA-TÜRKİYE İŞ KADINLARI DERNEĞİ –AFART (ASOCİATİA FEMEİLOR DE AFACERİ ROMANİA-TURCİA)Başkan : Birgül ŞENYUVAAdres : Blv.Aviatorilor no.30, sector 1 BÜKREŞTel : 0040 21 318 82 76Tel/Faks : 0040 21 318 82 77E-mail : birgul.senyuva@yahoo.com; afart_org@yahoo.com

II.1.7. Diğer Bilgiler

1) ROMANYA İSTATİSTİK KURUMU(İnstitutul National de Statistica)Blvd. Libertatii, Nr. 16, Sector 5, BucureştiROMANİATel: +40 21 318.18.24 / 42 / 71Fax: +40 21 312.48.75Web: www.insse.ro

2) ROMANYA MERKEZ BANKASI(BNR – Banca Nationala a Romaniei)Str. Lipscani, Nr. 25,Sector 3, 030031 BucureştiROMANİATel: +40 21 313.04.10 / 315.27.50Fax: +40 21 312.38.31Web: www.onrc.ro

3) ROMANYA TİCARET SİCİL KURUMU(ONRC – Oficiul National al Registrului Comertului)Blvd. Unirii, Nr. 74., Bloc J3B, Sector 3, 030837 BucureştiROMANİATel: +40 21 316.08.04Fax: +40 21 316.08.03Web: www.onrc.ro

49

II.2. SORUNLAR, GÖRÜŞLER VE ÖNERİLER

II.2.1. Sorunlar

Romanya’da faaliyet gösteren firmalarımızın karşılaştıkları sorunları üç ana başlık altında toplamak mümkündür:

A) Genel sorunlar;B) Gümrüklerde karşılaşılan sorunlar;C) Firma bazında yaşanan sorunlar.

A) Genel Sorunlar :

A1) Çalışma İzinleri:Romanya’daki firmalarımızın müşterek sorunlarından birinin özellikle ülkemizden getirilen çalışanlar için çalışma ve oturum izni almakta yaşanan sıkıntılar olduğu, çoğu firmamızın bu konuda mağduriyetler yaşamakta olduğu ifade edilmektedir.

Oturma izinleri alınırken bürokratik işlemlerin fazlalığı ve çok zaman alışının firmalarımıza çok külfet yüklediği belirtilmektedir. Şöyle ki; oturum izni başvurularının uzatılması aşamasında eksik ya da düzeltilmesi gereken belge olması durumunda yabancılar bürosunun refleksinin doğrudan oturumun iptali şeklinde olduğu, bunun yerine belgelerin tamamlanması ya da gerekli şartların karşılanması için yeterli süre; örneğin üç aylık bir termin verilmesi istenmektedir. Ancak burada bir hususa dikkat çekmek yerinde olacaktır, şöyle ki çok büyük yatırımlar için 3 yıla kadar verilen çalışma izinleri firmalarımızın talep etmiş olduğu kategori için geçerli değildir; bahse konu bu 3 yıla kadar varan çalışma izinleri 2001/332 sayılı Ekonomiye Önemli Katkı Sağlayan Yatırımları (bir milyon avro üzerindeki yatırımlar) Teşvik Mevzuatı kapsamına giren yatırımları yapan şirketlerin üst düzey yöneticilerine, bu yatırımların başarısı için bu kişilerin çalışmalarının gerekliliğine otoriteleri ikna kaydıyla verilmektedir, dolayısıyla firmalarımız tarafından talep edilen tüm yabancıları çalışanlara uyğulanacak bir mevzuat değildir. Bu nedenle firmalarımızın istediği türden oturma izinlerinin sürelerinin hem iş sahiplerimiz hem de çalışanları için iki yıla kadar uzatılmasının büyük kolaylıklar sağlayacağı, bunun aynı zamanda Romen kurumları üzerindeki iş yoğunluğunu da hafifleteceği düşünülmektedir.

A2) Sık Sık Uygulanan Mali Kontroller:Çok sık karşılaşıldığı belirtilen mali kontrol denetimleri, KDV iadelerinin aylarca verilmemesi ve sürekli ‘cross-check’ler dolayısıyla milyonlarca dolarlık KDV iadelerinin birikmesi, sosyal sigorta primi ya da devlete başka ödemeleri bulunan firmalarımızın ithalat işlemlerinin yapılmaması gibi uygulamaların iş ortamını bozucu ve bu ülkeye gelecek yatırımların önünü kesici etki yarattığı ifade edilmektedir.

A3) Kar Payları:Kanun gereğince tüm işverenlerin elde ettikleri gelirleri (kar payı – divident) üzerinden %6,5 oranında sağlık sigorta katkısı ödemek zorunda olduğu, bu oranın çok yüksek bulunduğu ve bu konuda bir düzenleme yapılması gerektiği ifade edilmekte, ayrıca bu oranın bir vergi niteliği arzettiği ve ülkeye yapılacak yeni yatırımları engellediği savunulmaktadır.

A4) Gümrük vergileri:Romanya gümrük vergileri uygulamalarında AB entegrasyonu dolayısıyla yaşanan değişiklikler çerçevesinde 2006 yılı başı itibariyle başlatılan uygulamaların bazı tarım ve işlenmiş tarım

50

ürünlerimizin girişini tamamen engelleyecek nitelikte olduğu, bu bağlamda örneğin kuru kayısının bu ülkeye girişinde gümrük vergisinin %200 olarak uygulandığı, benzeri uygulamaların unlu ve şekerli mamüllerimizden bisküvi ve şekerleme ürünleri için de sözkonusu olduğu belirtilmektedir.

A5) Diğer bazı sorunlar:- Yatırımda öncelikli bölgeler için verilen teşviklerin verilen süre dolmadan hükümet kararları ve idari düzenlemeler ile kaldırılmasının işadamlarımızın önünü görememelerine yolaçtığı, 2004 yılında yapılan bir düzenleme ile yatırım teşviklerinin belli katsayılar ve benzeri kriterlere dayandırıldığı ifade edilmekte, ancak sıkıntının bu uygulamanın yıllar önce bu hakkı o zamanki kriterlere göre elde etmiş hak sahiplerine geriye dönük olarak da uygulanmasından kaynaklandığı belirtilmiştir. Bu tür uygulamalarda firmalarımızın hak sahibi olarak görülmediği ve tüm iş programlarını değiştirmek zorunda kalmakla çok büyük maddi kayıplara uğradıkları savunulmaktadır.- Romanya yasal düzenlemelerinde bir şirketin almış olduğu bir malı alış fiyatının altında bir fiyata satamadığı, bundan dolayı ellerindeki malların satılamaması durumunda, sözkonusu malları alış fiyatının altından satarak nakte çevirmek istediklerinde büyük sıkıntılar yaşandığı ifade edilmekte, çözüm yerinin ise Romanya Maliye Bakanlığı olduğu belirtilmektedir.- Romanya içinde üretim yaparak mamüllerini pazarlayan şirketlerin ürünlerinin üzerinde her türlü teknik spesifikasyonu yazmalarının zorunlu tutulduğu, ithal edilen aynı katagorideki ürünler için ise bu zorunluluğun bulunmadığı bu durumun ise haksız rekabete yolaçarak bilhassa buradaki üretici firmalarımızın işlerini zorlaştırdığı vurgulanmaktadır.

B) Gümrüklerde Karşılaşılan Sorunlar:

B1) Taban Fiyat Uygulanması:Tekstil ve konfeksiyon ürünlerine gümrüklerde özellikle Türkiye ve Çin’den gelenler için taban fiyat uygulaması yapıldığı firmalarımızca ifade edilmekte, tüm ürünler için hazırlanmış gayri resmi listelerdeki taban fiyatlar üzerinden katma değer vergisi alındığı belirtilmektedir. Bu listelerde Türkiye ve Çin menşeli ürünler için farklı taban fiyatların yer aldığı vurgulanmaktadır. DTÖ kuralları gereği benimsenmemesi gereken bu tarz bir uygulamanın bazı istismarlar dolayısıyla yapıldığı bilinmekle birlikte resmi otoritelerce bu uygulamanın resmen telaffuz edilmediği savunulmaktadır (örneğin: pantolon için 6, etek için 5 , triko için 1,8, takım elbise için10 ve palto için ise 10 USD/adet taban fiyat uygulandığı belirtilmektedir).

B2) Gümrüklerde Karşılaşılan Diğer Sorunlar:Romanya’da bulunan ithalatçı şirketlerimiz, bilhassa Türkiye’den gelen tekstil ürünlerini Romen gümrüklerinden çekebilmeleri için, devlete vergi, sosyal sigorta primi v.b. şekillerde herhangi bir borcu olmadığına dair çeşitli belgeler istenmekte olduğunu, bu belgelerin tamamlanması ve ibrazının malların gümrükte bekleme sürelerini uzatmakta, dolayısıyla zaman ve para kaybına yolaçmakta olduğunu oysa bu tür belgelerin bu aşamada istenmesinin yasal dayanağı bulunmadığını ifade etmektedirler.

Gümrüklerde gerekli görülen durumlarda TIR ların yükü boşaltılarak malların kontrolünün yapılmakta, herhangi bir sorun olması durumunda cezai müeyyide uygulanmakta olduğu, ancak sorun bulunmaması durumunda malların yeniden araçlara yüklenmesi için ortalama 140 Avro kadar indir-bindir parası alınmakta olduğu belirtilmekte ve ilgili mevzuata göre gümrükteki görevlilere TIR ları bu tarz control etme insiyatifi tanınmadığı ifade edilmektedir. Ayrıca bu durumlarda geri yüklemeyi kimin yapacağı ve masrafları kimin karşılayacağı konusunda belirsizlik bulunduğu, bunun ise istismara yolaçacağı savunulmaktadır.

51

Bu bağlamda Türk Standartları Enstitüsü ile Romanya’da benzer işlere sahip olan İSCİR arasında karşılıklı olarak yapılacak bir protokolun her iki ülkenin gümrüklerinde büyük kolaylıklar sağlayacağı ve ticari ilişkilerin geliştirilmesine katkıda bulunacağı düşünülmektedir.

C) Firma Bazında Yaşanan SorunlarRomanya'da özelleştirilmeden doğan kurumlar arasındaki yetki kargaşasının getirdiği ödeme problemlerinden dolayı firma bazında bazı özel sorunlar da bulunmaktadır.

II.2.2. Görüş ve Öneriler Romanya ile ticaret hacmimize bağlı olarak yatırımlarımızın tutarı ve firma sayısıda artış görülmektedir. Yirmi bin civarında vatandaşımızı barındıran Romanya'nın AB dışındaki ülkelerle dış ticaretinde Türkiye ihracatında birinci ithalatında ise Çin ve Rusya'dan sonra (Romanya'ya petrol ve doğal gaz ihraç eder) üçüncü sırayi alırken, bu ülkeye yatırım yapan ülkeler arasında firma sayısı bakımından İtalya ve Almanya'nın ardından dünyada üçüncü sıraya yerleşmiştir.

Böylece Türkiye’nin Romanya ile dış ticaretindeki yatay genişlemesi tamamlanmış, sıra firmalarımızın birbiriyle dayanışıp bütünleşerek zorlu rekabet şartlarının hüküm sürdüğü yeni AB sistemine nüfuz edip, kalıcı olmak anlamına gelen dikey genişlemeye gelmiştir.

Bu bağlamda, firmalarımızın kurumsallaşması, kendi aralarında dayanışmayı güçlendirerek verimliliklerini artırmaları, yeni sisteme adapte ve entegre olma yönünde kolaylık sağlayacaktır.

EKLER :

EK.1 : ROMANYA’NIN İTHALATINDA İLK 20 MAL VE ÜLKELERE GÖRE DAĞILIMI

EK.2 : ROMANYA'NIN BAŞLICA MADDELERE GÖRE TÜRKİYE'YE İHRACATI EK.3 : ROMANYA'NIN BAŞLICA MADDELERE GÖRE TÜRKİYE'DEN İTHALATI EK.4 : ROMANYA’DA BAŞLICA MAĞAZA VE YAPI MARKETLER EK.5 : ROMANYA’DA BAŞLICA EKONOMİ GAZETELERİ

52

KAYNAKÇA :

Romanya Yabancı Yatırımlar Ajansı (Autoritatea Romana pentru Investitii Straine – ARIS) Romanya Ticaret Sicil Kurumu (Oficiul National al Registrului Comertului – ONRC) Romanya İstatistik Kurumu (İnstitutul National de Statistica – INS) Romanya Merkez Bankası yayınları Romanya Ticaret ve Sanayi Odası yayınları Bükreş Ticaret ve Sanayi Odası yayınları Ernst & Young – Romania Business Passport Romanya Dış Ticaret İstatistik Bülteni (Buletinul Statistic de Comert İnternational)

53