Profesori: Asistenti: Dr. Artan Nimani Mr. Sc. Denis Spahija

* Java e Par * Tema: HYRJE N STATISTIK * 2 ore ligjerata * 2 ore ushtime

3/3/13 Dr Artan NIMANI dhe Mr Denis SPAHIJA

ORIGJINA

Pa u futur shum thell n historin njerzore, mund t themi

me siguri se q me formimin e formacioneve t para sociale, t

shoqrive t para njerzore, u ndie nevoja pr t br numrimin e

elementve prej t cilave ishin prbr, pr t ditur numrin e njerzve t

aft pr t luftuar, numrin e kafshve e kshtu me radh.

Dokumente interesante, q dshmojn pr organizimin e

avancuar administrativ t popullit egjiptian, me t dhna t rregullta si

pr lvizjen e popullsis, ashtu dhe t mallit, jan gjetur n monumente

shum t lashta t ktij populli. Dr Artan NIMANI dhe Mr Denis SPAHIJA 3/3/13

Nj prdorim m t gjer e shohim n

shekullin XVII fal Herman Konringut (Hermann

Conring, 1606-1681), q ishte i pari n Gjermani

q filloi t mbante nj kurs t ri leksionesh mbi

shkencn e politiks, gjat t cilit ai shpaloste, n

mnyr prshkruese, rezultatet e informacioneve

lidhur me shtjet m t rndsishme t shtetit.

Dr Artan NIMANI dhe Mr Denis SPAHIJA 3/3/13

Statistika si shkenc ka lindur dhe sht prsosur krahas zhvillimit t shoqris njerzore.

M lindjen e shteti sht paraqit nevoja e organizimit dhe evidentimit te gjerave t ndryshme dhe kshtu paraqitet nevoja edhe pr mbajtjen e statistikave t ndryshme.

Fjala statistik rrjedh nga fjala latine STATUS e shqipruar si gjendje, shtet, prkatsisht bhet prshkrim i gjendjes s shtetit prmes t dhnave t caktuara numerike.

Pra, nga vet termi statistik rezulton edhe konkludimi se statistika lindi dhe u formua si disiplin shkencore pr nevoja t shtetit.

KUPTIMI

Dr Artan NIMANI dhe Mr Denis SPAHIJA 3/3/13

Fjala statistik natyrisht rrjedh prej latinishtes mesjetare

status, q tregon rendin politik; n kt kuptim,

STATISTIKA SHT SHKENCA Q PRSHKRUAN FAKTET M

T RNDSISHME T SHTETIT.

Por i njjti term n latinishten klasike do t thot mnyr e t

qenit, rrethan, gjendje faktike dhe n kt kuptim mund t prfshij

edhe konceptin modern t statistiks, me nj fush zbatimi m t gjer

se ai i mparshmi, si do ta shohim m pas.

Dr Artan NIMANI dhe Mr Denis SPAHIJA 3/3/13

demografia,

biometria,

antropometria, psikometria,

statistika ekonomike,

Statistika e aplikuar nga ana e saj, sot ndahet n disa deg me

emrtime t ndryshm dhe t veanta n baz t fushave t prdorimit.

Pra, sot dallohet si deg t veant:

ekonometria,

statistika kriminale,

mekanika statistikore etj

APLIKIMI

Dr Artan NIMANI dhe Mr Denis SPAHIJA 3/3/13

far kuptojm me njohuri statistikore, prse na shrbejn?

Statistika, do t thot t nxjerrsh konkluzione nga t dhnat. P.sh. : Jan botuar t dhna pr shkalln e varfris n vend. Si jan marr kto t dhna? Jan anketuar familje n t gjith vendin lidhur me nivelin e tyre t jetess. Kto t dhna bn t mundur llogaritjen e konsumit n vler dhe kalori pr t gjith popullsin dhe sipas rajoneve kryesore t vendit. N kt proces, kan qen statisticient q kan zgjedhur familjet pr studim dhe kan nxjerr konkluzione mbi bazn e t dhnave.

Dr Artan NIMANI dhe Mr Denis SPAHIJA 3/3/13

Baza e statistiks sht teoria e probabilitetit

prshtatim llogaritjet duke marr parasysh faktin q

numri nj mund t jet bler m shum se p. sh. : numri

97. Pr t br kt ne duhet t vrojtojm se sa bileta nga

secili numr jan bler do jav dhe sa nga do

kombinim i numrave.

Baza e statistiks sht teoria e probabilitetit, q bazohet n

matematik. Kshtu, duke supozuar q do numr n loto ka mundsin

njjt pr tu trhequr, mund t gjejm se sa shanse kemi pr t fituar n

loto me numrat q kemi zgjedhur. Kshtu zgjedhim nj numr t

fardoshm (nganjher njerzit zgjedhin datn e lindjes, etj. ) dhe

prpiqemi t

Dr Artan NIMANI dhe Mr Denis SPAHIJA 3/3/13

Pr shembull:

Shansi pr t fituar nj loto sht m i madh se t goditemi nga nj rrufe?

Nj ila kundr nj smundje t caktuar p. sh. tuberkulozit, ka m pak efekte ansore se nj tjetr, ndrkoh q efektet prmirsuese jan t

njjta?

Ky i fundit sht nj rast pr tu vrojtuar, pra pr t mbledhur t dhna,

dhe m tej pr ti analizuar ato. T tilla eksperimente duhet t kryhen

prpara daljes n treg t do ilai t ri ( mbi t gjitha ilai sht pr t

shruar pacientt dhe jo pr ti vrar ata), q prbn nj nga arsyet e

kostos s lart t medikamenteve. Dr Artan NIMANI dhe Mr Denis SPAHIJA 3/3/13

Nj seminar i zhvilluar shtroi prpara zyrtarve qeveritar

nevojn e edukimit statistikor. Kur mendohet t shpenzohet nj shum e

caktuar pr t luftuar varfrin, n radh t par duhet menduar nse

programi pr t cilin do t shpenzohet do ta ul vrtet varfrin, n t

kundrtn parat shkojn dm dhe varfria mbetet e njjt.

Si e gjejm nse ne e kemi arritur kt synim? Pr kt duhet vendosur m par se cili sht elsi q na tregon se ne

e kemi arritur kt synim ose jo. Me fjal t tjera, na nevojitet t

studiojm numrin mesatar t njerzve q fitojn para?

Statistika nevojitet n t gjitha nivelet e jets

Dr Artan NIMANI dhe Mr Denis SPAHIJA 3/3/13

Njohurit statistikore nevojiten pr t kuptuar apo pr t qen n gjendje t gjykojm nse nj njoftim, nj reklam sht e arsyeshme apo jo. Pr nj qytetar t thjesht, edukimi statistikor sht i rndsishm n dy drejtime: 1. sht nj nevoj pr t kuptuar jetn e prditshme,

2. Nj domosdoshmri pr t marr vendime personale dhe nj mjet pr t ushtruar nj kontroll demokratik mbi administratn publike.

Nga ana tjetr globalizimi i ekonomis dhe prparimet teknologjike krkojn nga punonjsit t ken njohuri statistikore, aftsi pr t lexuar statistika dhe t zotrojn nj arsyetim statistikor. Tregjet e puns ofrojn mundsi t shumta pr ata q zotrojn logjik statistikore.

Njohurit statistikore i nevojiten publikut t gjer

Dr Artan NIMANI dhe Mr Denis SPAHIJA 3/3/13

Statistikat jan nj e mir publike. Statistikat jan nj

instrument i pazvendsueshm i informacionit mbi do aspekt t jets

s nj vendi. Nprmjet tyre ne informohemi mbi gjendjen statike dhe

dinamike t zhvillimeve sociale dhe ekonomike. Nprmjet

treguesve, tabelave dhe grafikeve, analizave dhe komenteve

statistikat na njohin me situatn ku ndodhemi, bjn t

mundur nprmjet projeksioneve t njihemi n mnyr t

prafrt n t ardhmen e pritshme, na japin nj baz, mbi t

ciln mund t ngrihen hipoteza, studime, apo politika zhvillimi.

Bazat dhe parimet e statistiks

Dr Artan NIMANI dhe Mr Denis SPAHIJA 3/3/13

Statistikat publike favorizojn rritjen demokratike dhe

pjesmarrjen e ndrgjegjshme n zgjedhjet e vendit. Qllimi i tyre sht

ti shrbejn vendimmarrsve, shkenctarve dhe publikut t gjer,

duke ofruar nj panoram t gjithanshme t jets n vend.

principet e paanshmris, principet e besueshmris, principet e rilevancs, principet e efektivitetit, principet e fshehtsis dhe principet e transparencs.

Principet e Statistiks

Dr Artan NIMANI dhe Mr Denis SPAHIJA 3/3/13

Objekt i studimit gjegjsisht i hulumtimit t statistiks jan

dukuri masive t shumta dhe t llojllojshme.

Ato burimin e kan n proceset natyrore, ekonomike dhe shoqrore.

Kto dukuri i studiojn edhe shkencat e tjera, mirpo, statistika veohet

nga t tjerat me studimin e dukurive masive, pra, si objekt studimi t

statistiks jan dukurit masive apo trsit statistikore dhe

karakteristikat e variacionit t tyre.

Me dukuri masive kuptohen nj numr i madh i njsive ose i ndodhive,

si p. sh. ndrmarrjet ekonomike, popullsia, puntort e nj vendi, fondi i

banesave, shkollat, nxnsit, etj.

OBJEKTI I STATISTIKS

Dr Artan NIMANI dhe Mr Denis SPAHIJA 3/3/13

Metodat statistikore jan pjes prbrse e studimit t dukurive

nga shum shkenca t fushave t ndryshme m kryesoret jan:

Metoda e induksionit Metoda e deduksionit Metoda e analizs Metoda e sintezs Metoda e analogjis Metoda reprezentative Metoda grafike

METODAT E STATISTIKS

Dr Artan NIMANI dhe Mr Denis SPAHIJA 3/3/13

Me terma teknik, rastet individuale q jan objekt i vrojtimeve quhen njsi statistikore. Kto mund t jen:

1.Njsi t thjeshta, si: individ t veant, autovetura, kafsh, pjes t prodhuara nga nj makineri, aksidente rrugor etj; 2.Njsi t prbra, domethn agregate t njsive t thjeshta, si familjet, firmat etj; 3.Njsi shumfishe, domethn dyshe, treshe, q formohen nga dy, tri apo m shum njsi t thjeshta q jan t lidhura nga nj marrdhnie, si pr shembull: burri dhe gruaja, babai dhe i biri, ortakt n nj firm etj.

Bashksia e shum njsive statistikore, homogjene n nj apo m shum aspekte, prbn popullimin statistikor.

NJSIT DHE POPULLIMET STATISTIKORE

Dr Artan NIMANI dhe Mr Denis SPAHIJA 3/3/13

Organizimi institucional i shrbimeve q merren me studime

statistikore paraqet nj rndsi t madhe pr do shoqri t organizuar,

por edhe pr tr njerzimin.

Nevoja e bashkpunimit t shrbimeve statistikore n mes t vendeve

dhe rajoneve t ndryshme t bots ishte domosdoshmri kohe me pare.

Bashkpunimi i ndrsjell, saktsisht kmbimi i rezultateve t

hulumtimeve shkencore si dhe i informacioneve nga praktika

statistikore, pr kohn e tanishme, paraqet nj domosdoshmri n

rrjedhat e zhvillimit bashkkohor t shoqris njerzore n