HYRJE NË DIPLOMACI DHE POLITIKE TË JASHTME

Baliq

2010

Prof. Ass. Dr. Bekim Baliqi

HYRJE NË DIPLOMACI DHE POLITIKE TË JASHTME

Ass.Prof.Dr.Bekim Baliqi HYRJE NË DIPLOMACI DHE POLITIKE TË JASHTME

2


3

Të drejtat autoriale të shtypjes,kopjimit dhe shumëzimit i mban vetëm autori dhe lejohen vetëm me shkrim nga ana e autorit. Çfarëdo shkelje eventuale do të qon ne përgjegjësi ligjore. Prof.Dr.sc.Bekim Baliqi © Prishtinë, 2010


4

Përmbajtja 1. Hyrje

2. Një vështrim i shkurtër mbi

Marrëdhëniet Ndërkombëtare dhe Diplomacinë.

a. Krijimi i Sistemi Ndërkombëtar dhe Parimi i Sovranitetit

b. Kongresi i Vjenës

c. Lidhja e Kombeve dhe Traktati i Versajës

d. Konventa e Montevideos

e. Kombet e Bashkuara

3. Teoritë e marrëdhënieve ndërkombëtare.

a. Liberalizmi

b. Realizmi

c. Konstruktivizmi

4. Evoluimi i Konceptit të Sovranitetit në MN.

5. Politika e Jashtme dhe Diplomacia.

a. Çka është politika e jashtme?

b. Çka është diplomacia?

6. Organizatat ndërkombëtare

7. Hyrje në Diplomacinë Publike

a. Çka është D. P?

b. Si dallohet D. P nga Diplomacia tradiconale?

c. Diplomacia Kulturore

d. Përkufizimi i Diplomacisë Publike

e. Çka janë Komponentët dhe Karakteristikat e Diplomacisë Publike?

f. Elementet përbërëse të Diplomacisë Publike

8. Diplomacia Kulturore

9. Marrëdhënia me Publikun dhe Diplomacisë Publike.

g. “Propaganda” dhe PR-mania

h. Lobimi

i. Sferat dhe Dimensionet e Diplomacisë.

10. Krijimi i Imazhit

11. Përmbledhje

12. Bibliografia.


5


6

1. HYRJE

Rënia e sistemit komunist në fillim të viteve nëntëdhjeta, la pas vetes jo vetëm

një vakum të rrezikshëm shoqëroro-politik por qoj edhe te shpërbërja e

shteteve shumëkombëshe, siç ishin Bashkimi Sovjetik, Çekosllovakia dhe

Jugosllavia. Në vazhdën e këtyre proceseve kishte një varg secesionesh dhe

shpërbërje shtetesh shumëkombëshe, respektivisht ndodhen luftëra të

përgjakshme për vetëvendosje dhe pavarësim, që si rezultat patën krijimin e

shteteve të reja. Kështu shtetet e sapoformuara, përveç tjerash, u ballafaquan se

shpejti edhe me nevojën e përcaktimit te një politike të jashtme të re, e cila do

të duhej te i mbronte interesat kombëtare dhe përfaqësonte vendin në arenën

ndërkombëtar.

Mirëpo, këto shtete ballafaqoheshin fillimisht me edhe një problem tjetër, atë të

njohjes ndërkombëtare dhe legjitimitetit nga shtetet tjera, si shtete të pavarura

dhe sovrane me te drejta te barabarta dhe të njohura ndërkombëtare. Përveç

vështirësive në konsolidimin e institucioneve dhe problemeve në

demokratizimin e vendit, shumica e këtyre vendeve gjendeshin në një situate

krejtësisht të re në politiken dhe marrëdhëniet ndërkombëtare. Këto shtete

duhej të hartonin strategjia dhe politika të reja karshi shteteve tjera dhe

çështjeve të ndryshme, të cilat ndryshonin thellësisht nga koha e Luftës së

Ftohtë dhe sistemit bipolar, që ishte sistemi dominues ndërkombëtar. Bota

gjendej në një situatë shumë me komplekse dhe shumë më të ndërlidhur sesa

kurdo here me pare, ne gjendemi në kohen e “fshatit global” e cila tashmë

identifikohet si globalizim. Gjithashtu numri i shteteve me sistem politik te

bazuar ne demokracinë liberale me zgjedhje te lira e demokratike, me liri te

shprehjes dhe shtypit, me ekonomi te tregut te lire dhe me sundim te ligjit është

rritur dukshëm ne vitet e fundit. Për këtë flasin, përveç tjerash, edhe raportet e

organizatave te shumte, si p.sh ajo e Freedomhouse, sipas se cilës ne vitin 2009

46% ose 89 shtete janë tërësisht te lira, 62 apo 32% pjesërisht, ndërsa 22% apo

42 shtete nuk konsiderohen te lira sikurse vendet demokratike.1

Demokratizimi qon ne reforma te brendshme përmbajtjesore, e ne ketë mënyrë

1 Shihe te dhenat e Raportit nga Freedomhouse ne: . http://www.freedomhouse.org/uploads/fiw09/FIW09_Tables&GraphsForWeb.pdf


7

arrihet një përmirësim i dukshëm edhe ne zhvillimin e politikes se jashtme dhe

diplomacisë si rezultat i participimit te qytetareve dhe ndikimit të opinionit

publik në vendimmarrje.

Një risi në politikën e jashtme dhe në diplomaci, është padyshim roli i

teknologjisë informative, shtimi dhe shtrirja e medieve, si elektronike ashtu

edhe te shtypura, e me këto edhe rëndësia e ndikimit te opinionit publik ne

krijimin e politikave te jashtme dhe ne punën e diplomateve. Një nocion i cili

tenton t’ i përfshin këto zhvillime dhe qe këto t’i shfrytëzoj ne favor te

diplomacisë, njihet përgjithësisht si Diplomacia Publike. Kjo do te thote se

veprimi diplomatik ka evoluar ne forma te reja, ku Diplomacia Publike apo ajo

Kulturore bejne pjese ne përshkrimin e këtyre aktiviteteve diplomatike. Në

literaturën shkencore ne këtë temë përkatëse në gjuhen shqipe ende nuk

ekziston asnjë trajtim shkencor apo madje edhe publicistik te kësaj fushe

studimi, sikurse edhe qe është edhe si koncept apo si nocion shume pak i njohur

si për publikun e gjerë ashtu edhe për atë akademik. Diplomacia Publike ka te

beje me menaxhimin e informatave, ngjarjeve dhe pikëpamjeve ne dhe për

opinionin publik ndërkombëtar. Kjo ndodhë në koordinim apo me ndihmën,

qoftë të drejtpërdrejt apo të tërthortë, të politikës së jashtme të një shteti.

Diplomacia publike është një nga çështjet më të spikatura të komunikimit

politik dhe një nga elementet me qendrore te aktiviteteve diplomatike në këtë

shekull.

Pikënisja dhe arsyeja qendrore e Diplomacisë Publike është rrjedha e

informative dhe ideve te përçuara nga një shtet apo organizatë internacionale

ne arenën ndërkombëtare, duke përfshirë me këtë aksion jo vetëm qeveritë por

edhe publikun e gjerë. Në Universitetet e ndryshme botërore Diplomacia

Publike është lëndë e cila studiohet në kuadër te Marrëdhënieve

Ndërkombëtare, e veçanërisht gjate kërkimeve për politiken e jashtme te

ndonjë shteti apo disa shteteve të caktuara. Një pasqyrim i shkurtër i zhvillimit

të MN dhe diplomacisë është prandaj e një rëndësie të veçantë.


8

2. Një vështrim i shkurtër mbi Marrëdhëniet

ndërkombëtare dhe Diplomacinë.

Marrëdhëniet ndërkombëtare, si fushe studimi në kuadër te shkencave politike,

kanë të bëjnë me raportet midis qeverive te shteteve dhe me faktorët tjerë në

politikën ndërkombëtare, si organizatat e ndryshme ndërqeveritare,

joqeveritare, regjionale, globale por edhe me korporatat e shumta

multinacionale. Këto përfshijnë një mori ndërmarrjesh dhe veprimtarish, mes

vendesh dhe organizmash te ndryshme: siç janë diplomacia, marrëdhëniet

ekonomike e tregtare, aleancat ne fushën e sigurisë, pjesëmarrjen ne

organizatat ndërqeveritare, shkëmbimet kulturore e akademike dhe ne shume

fusha tjera.

Krijimi i Sistemi Ndërkombëtar dhe Parimi i Sovranitetit.

Si rrjedhoje e shekullarizimit te shoqërive perëndimore kah mesi i shekullit

XVII –të dhe humbjes së dominimit politik të Kishës katolike ne Evropë,

sidomos pas Paqes se Vestfalisë-1648, dhe ne kontekstin e Iluminizmit fillojnë

botëkuptimet fetare te marrin gjithnjë e me shumë karakterin e çështjes

private sesa si rend shoqëror e politik i dominuar nga pushteti religjioz. Ne këtë

atmosfere te konflikteve te ashpra, por edhe te krizës se pushtetit te kishës dhe

mbretit, filluan ideologjitë e reja politike te e përmbushen një zbrazet qe la pas

veti botëkuptimi fetar dhe legjitimimi monarkist i politikes. Prandaj ishte

nevoje imediate e kohës, formimi i një rendi dhe organizimi te ri shoqërorë e

politik, pra edhe te krijimit te shtetit modern ose komb-shtetit. Kështu

zanafillën shteti por edhe kombi (modern), e kishin ne Evropën e shekullit te

XVIII-te, modelet e ndryshme te se cilës u eksportuan me vone edhe ne mbare

rruzullin tokësor. Kësaj i parapriu edhe ndërrimi radikal i konceptimit të

shtetit modern dhe ndarjes së pushtetit, nga një filozofi politike iluministe,

promovuar prej Nikolla Makiavelit, Tomas Hobsit, Xhon Lokut, Emanuel Kanti,

Friedrich Hegeli, Zhan Zhak Rusoi e deri te Monteskjeu. Mirëpo relievi politik

ne Evropën e asaj kohe ishte shumë i përzier e heterogjen na aspektin e


9

rregullimit territorial të njësive politike. Shkencëtari i njohur anglez Çarls Tilli

pohon se ne Evropën mesjetare, deri kah shek. XV-XVI, kishte rreth 500 njësi te

ndryshme politike, që ishin ne formë perandorish, mbretëri absolute e te

trashëguara, organizimi fisnore, dukate, qytete-shtete te lira etj.

Kthese paradigmatike ne historinë moderne te marrëdhënieve ndërkombëtare

ishte Traktati i Vestfalisë nga viti 1648, e cila pasoi pas Luftës Tridhjetëvjeçare

ndërmjet Perandorisë se Shenjte Romake (ne territorin e sotëm te Gjermanisë)

dhe rivaleve te vet. Kjo lufte ishte e veshur me petkun e konflikteve fetare

ndërmjet forcave katolike ne njërën ane dhe atyre protestante ne anën tjetër.

Por ne esencë, fërkimet konfliktuoze të mëhershme religjioze ndërmjet tyre

kishin prapavije politike dhe karakter hegjemonial. E cila ishte si pasojë e

zbehjes së ndikimit të Papës katolike por edhe pretendimeve politike të

sundimtarëve (princërve, mbretërve, perandorëve por edhe aristokracisë

sunduese) ku mbizotëronte Protestantizmi dhe qe i kundërviheshin diktatit te

Vatikanit.

Bashkësia politike apo identiteti kolektiv i popujve edhe gjate Paqes së

Vestfalisë ishte bazuar në përkatësinë fetare, identiteti dhe interesi nacional i

popujve te këtyre ishte pra ende besimi, përkatësia konfesionale e tyre.

Paqja e Vestfalise u rikonfirmua dhe u sforcua edhe nga Traktati i Utrechtit i viti

1713 ku përsëritej parimi se sovraniteti kombëtar i çdo shtetit duhej

respektuar nga të gjitha shtetet. Kjo ide e barazisë ne baze te sovranitetit

mundësoi çdo shteti të drejtën për ndjekur politiken e brendshme dhe të

jashtme, pa ndërhyrje nga jashtë – gjë qe përfaqëson të parimin baze te

marrëdhënieve midis shteteve.

Mirëpo, legjitimimi apo njohja e shtetit nga ana e shteteve tjera, duke lidhur

marrëdhënie diplomatike mes veti, është një shpikje e mëvonshme. Edhe pse

diplomacia dhe raportet diplomatike mes disa vendeve evropiane ekzistonin

edhe me herët, përmasat universale dhe rregullimi formal janë te kohës se

fundit. Një karakteristik për Marrëveshjen e Vestfalise është se kjo ngjarje

shihet si gurthemel i kristalizimit te sovranitetit dhe te formimit te shtetit

modern apo komb-shtetit. Gjithashtu, ne shkenca politike dhe ne marrëdhënie

ndërkombëtare kur flitet për shtetin e modelit vestfalian mendohet ne

kuptimin klasik te sovranitetin, integritetin territorial dhe parimin e mos-


10

përzierjes ne punët e brendshme te një vendi, ndërsa kur flasim për atë post-

vestfalian mendohet ne tejkalimin këtyre normave, dhe përgjegjësin qe ka

shteti ndaj qytetareve te vet dhe ndaj bashkësisë ndërkombëtare ne

respektimin e drejtave te njeriut apo konventave ndërkombëtare.

Kongresi i Vjenës (1815) dhe Koncerti i Evropës.

Pas Paqes së Vestfalisë ose thëne me mirë Traktatit të Vestfalise, Evropa nuk

ishte edhe aq paqësore sa do të duhej të ishte pas këtij kompromisi mes fuqive

te mëdha politike te asaj kohe. Disa shtete ishin fuqizuar ushtarakisht duke

rrezikuar ekzistencën e vendeve tjera qe ndiheshin te kanosur nga një sulm

potencial ushtarak apo okupim eventual. Franca gjate shekullit XVII nen

kardinalin Rishelje por edhe me vone ne krye me Napoleonin kishin ndërmarrë

disa fushata qe te vejnë një rend te ri politik ne Evrope dhe te pushtojnë vende

tjera, kjo rrjedhimisht qoj ne luftëra te përgjakshme. Si Britania e Madhe ashtu

edhe Austria nen Kancelarin Meternik apo edhe Gjermania ishin te interesuara

qe apetitet politike te cilit do shtet te i ndalonin me çdo kusht. Si epilog i këtyre

nismave u thirre Kongresi i Vjenës ne vitin 1815, me qellim te arritjes se një

kompromisi mes fuqive te mëdha te asaj kohe. Qëllimi kryesor i këtij Kongresi

ishte baraspeshimi i forcës, ne mënyre që te shmangiet ndonjë hegjemoni dhe

qe revolucionet apo kryengritjet e mundshme të shuhen, në rast nevojë edhe

nga ushtritë e vendeve tjera.

Për diplomacinë Kongresi ishte i rëndësishëm sepse normalizoi dhe rregulloi

një sistem diplomacie si aspekt tejet i rëndësishëm i raporteve midis shteteve.

Fuqitë e mëdha instaluan ambasadat ne vendet e tjera dhe shkëmbyen

ambasadoret mes vete, kurse me shtetet me te vogla zhvilluan marrëdhëniet ne

nivel pak me te ulet, përmes konsujve apo legatave. Diplomacia ne këtë kohe

ishte e udhëhequr nga aristokracia dhe shtresat e larta shoqërore, kurse

metodat e veprimit diplomatik ishin fshehtësia, spiunimi, shantazhet dhe

intrigat. Botëkuptimi politik por edhe diplomatik nisej prej postulatit të

formuluar nga gjenerali prusian i shekullit te XVIII-te Karl von Klausevitz sipas

të cilit “lufta është vazhdimësi e politikës me mjete të tjera”.


11

Sidoqoftë, profesioni i diplomatit ishte etabluar dhe diplomacia tanimë ishte

pjesë përbërëse e politikes se çdo shteti.

Risia kryesore e dal nga Kongresi i Vjenës ishte se përfaqësuesit e shteteve

duhet të takoheshin rregullisht për të diskutuar çështje te ndryshme, jo vetëm

ato diplomatike. Kështu, bie fjala nga vitit 1815 deri 1907 kishte një serë

takimesh nivelesh te larta apo konferenca paqësore midis shteteve te fuqishme

evropiane te asaj kohe, si p.sh ajo e vitit 1878 Kongresi i Berlinit, që për fatin e

Ballkanit dhe sidomos shqiptarëve ishte përcaktues apo ajo e Hagës nga 1907

ku u themelua organi i arbitrit ndërkombëtar për çështjen e zgjidhjeve te

kontesteve mes shteteve dhe u hartua dokumenti i njohur si Konventa për

Zgjidhjen paqësore te kontesteve Ndërkombëtare. Zhvillime të cilat i jepen

politikes se jashtme, e veçanërisht diplomacisë një dimension te ri, duke krijuar

një mekanizëm i cili i parapriu formimit te organizatave ndërkombëtare.

Lidhja e Kombeve dhe Traktati i Versajës (1919)

Duke qene te indinjuar dhe te tmerruar nga lëshimet e bëra për te evituar

Luftën e Pare Botërore, shume diplomat dhe specialiste te politikes se jashtme,

zhvilluan një diplomaci paksa me te hapur dhe me transparente se qe ishte ne

te kaluarën. Ne këtë kohe u botuan edhe disa nga librat dhe doracaket e njohur

për praktikën diplomatike, për stilin e diplomacisë dhe për rregullat e sjelljes

diplomatike, te cilat edhe sot e kësaj dite përdoren dhe janë te vlefshme akoma.

Me themelimin e Lidhjes se Kombeve respektivisht Lidhjes se Popujve me 10

Janar te vitit 1920 ne Gjeneve te Zvicrës, u hapen mundësitë qe diplomatet e

tere botes te kenë një pikëtakim, një forum ku mund te diskutojnë, te

negociojnë dhe te gjejnë zgjidhje për probleme dhe çështje te ndryshme

botërore. Lidhje e Kombeve e ia parashtroj vetes detyrën qe te jete ne funksion

te sigurisë kolektive dhe te paqes ne bote, prandaj ishte edhe një lloj organizate

universale paqësore. Ku ne paragrafin e 11 te Kartës se vet definohet qe çdo

sulm ne ndonjë anëtare te Lidhjes do te merret si sulm ne vet organizatën,

prandaj edhe parashihej edhe mbrojta kolektive anëtareve te vet. Ne te vërtetë

Lidhja e Kombeve ka marre pjese ne disa misione paqësore për zgjidhjen e

konflikteve apo kontesteve te ndryshme mes shteteve. Një nder iniciatorët edhe

përkrahësit me te flaket te themelimit te Lidhjes se Kombeve ka qene


12

Presidenti amerikan Woodrow Willson i cili për angazhimin e vet paqësor e

fitoi edhe çmimin Nobel për paqe me 1920.

Figura: Logoja e Lidhjes se Kombeve. Ne këtë kohe u miratua edhe Traktati i Versajës qe i dha fund Lufte se pare

botërore, e cila humbësit e Luftës i kishte “dënuar” me reparacione te dëmeve

te luftës dhe me obligime tjera materiale apo territoriale, gjë te cilat me gjase

quan edhe te thellimi i urrejtjeve dhe ngritja e nazizmit dhe fashizmit me vone.

Gjithashtu kriza e madhe ekonomike e viteve njëzeta dhe tridhjeta te sekullit

XIX-te, sikurse edhe politika gjithnjë me nacionaliste e Gjermanisë, Italisë si

edhe politika izolicionaliste e Sh.B.A-ve e minuan te gjitha përpjekjet e Lidhjes

qe te etablohet si një organizate fuqiplote dhe efektive ne ruajtjen e paqes ne

bote. Terhjekja e disa shteteve anëtare nga kjo organizate si p.sh: Gjermanisë,

Japonisë, Italisë, Austrisë etj. si edhe fillimi i luftës se dyte botërore i japin fund

definitivisht organizatës se pare botërore siç ishte Lidhja e Popujve. Mirëpo,

vete fakti se kjo organizate krijoj për here te pare konceptin e sigurisë

kolektive dhe përgjegjësisë se shteteve ne shmangien e luftës dhe ruajtjen e

paqes, flet me shume se çdo gjë tjetër për rendësin qe kishte ne zhvillimet e

mëtutjeshme. Kalevi Holsti, një studiues i spikatur ne fushën e marrëdhënieve

ndërkombëtare, sqaron rendësin qe kishte ideja e Lidhjes ne respektimin e te

drejtës ndërkombëtare dhe përbuzjen e luftës.

Katërmbëdhjetë pikat e Wilsonit, te cilat janë ne mënyre te modifikuar te

inkorporuar edhe ne Kartën e Lidhjes se Kombeve, paraqesin vërtetët një risi

marrëdhënie ndërkombëtare. Sipas se cilëve sistemi ndërkombëtar nuk duhej

te varet nga aleancat ushtarake por nga sistemi kolektiv i sigurisë, se e drejta e

vetëvendosjes se popujve duhet te jete baza e saj e jo fuqia politike apo e


13

baraspesha e forcës. Prandaj kjo ishte një kthese historike ne Marrëdhëniet

Ndërkombëtare, pasi sistemi ndërkombëtar ne tre-katër shekujt e fundit nuk

kishte pasur ndryshime kaq radikale. Zhvillimet e mëvonshme politike-sociale

dhe ekonomike ne bote sjellin edhe ndryshime shtese ne sistemin

ndërkombëtar.

Konventa e Montevideos (1933)

Shtetet si pikë referuese në Marrëdhëniet Ndërkombëtare janë kodifikuar

shume vone formalisht me të drejta te barabarta dhe te kodifikuara ne aktet e

te drejtës ndërkombëtare si p.sh konventat e ndryshme ndërkombëtare. Numri

i shteteve te reja ne bote rritej ne mënyre te vazhdueshme, gjë qe kërkonte

edhe kushtet elementare për lejimin dhe pranimin e tyre me te drejta te

barabarta dhe te garantuara edhe nga shtetet tjera. E drejta ndërkombëtare

behet një rregullore e sjelljes dhe raporteve mes shteteve tek ne shekullin e XX-

te. Edhe pse përpjekjet e shumta u ndërmerren nga mendimtarë te ndryshëm

edhe ne shekujt e mëhershëm, ato nuk kishin karakter as obligues e as nuk

ishin me vlere universale. Një nder konventat me te rëndësishme te ndërmarra

ne përkufizimin e vetive dhe kritereve te shtetit është padyshim “Konventa për

te Drejtat dhe Detyrat e Shtetit” apo me mire e njohur si Konventa e

Montevideos e vitit 1933, e cila u mbajt ne kryeqytetin e Uruguait, pra ne

Montevideo. Nëse deri atëherë kushtet kryesore për formimin e shteti ishte;

territori i përcaktuar, një popull te përhershëm dhe pushteti qendror, kjo

konvente e pasuron apo thënë me mire, e shton kushtin qe sugjerohej nga

shume shkollar te drejtës ndërkombëtare si një risi dhe element inovativ për te

zhvilluar marrëdhënie te jashtme. Komponenti i ri qe njihet si kriteri

tradicional ne definimin e shtetit modern dhe ne njohjen ndërkombëtar te saj

është e drejta dhe detyrimi, sipas se cilës shteti duhet te posedoj mundësinë e

hyrjes ne marrëdhënie me shtetet tjera. Kjo konvente kështu si parakusht për

ekzistimin e shtetit, krijoj kriterin e njohjes ndërkombëtare, e cila e fuqizoi

parimin e respektimit te sovranitetit dhe tërësisë territoriale mes shteteve. Ky

kriter është ende parimi baze i drejtës ndërkombëtare dhe një premise për

themelimin e studimeve ne marrëdhënie ndërkombëtare. Prandaj parimet e


14

Konventat janë bosht ne marrëdhëniet dhe politikën ndërkombëtare, rëndësia

e saj edhe për diplomacinë është qenësore.

Kombet e Bashkuara (1945)

Ngjarjet turbulente politike e shoqërore ne dekadat e dyte dhe trete te shekullit

te kaluar si depresioni ekonomik gjate kësaj kohe qoj te një situate shume te

tensionuar. Fillimi dhe zhvillimi i Luftës së Dytë Botërore nënvizoi në mënyrë

dramatike idenë e domosdoshmërisë së një sistemi të sigurisë ndërkombëtare.

Një moment krucial dhe gurthemel i krijimit të rendit botëror, në të cilën

bazohet në masë të madhe edhe marrëdhënia ndërkombëtare edhe politika e

jashtme e me këtë edhe diplomacia, është padyshim themelimi i Organizatës së

Kombeve të Bashkuara e cila u kurorëzua nga përpjekjet e mëhershme. E

themeluar ne San Francisko te SH.B.A-ve me 26. Qershor 1945 nga 51 shtete

anëtare. Siguria dhe ruajtja e paqes ne bote ishte qëllimi kryesor i kësaj

organizate botërore, e cila edhe u fut ne paragrafin e pare te Kartës se OKB-se.

Dhe kjo nuk ishte vetëm qëllimi kryesor por edhe arsyetonte ekzistimin e saj, e

cila nuk duhej thjesht te trashëgonte Lidhjen e Kombeve e te përjetonte një fat

te njëjte. Kështu qe OKB-ja ne Kartën e vet si një lloj Kushtetute parashihte

obligime te qarta për shtetet anëtare, sidomos paragrafi i gjashte dhe ai i shtate

parashohin masa vepruese ne rast te rrezikimit te sigurisë ndërkombëtare.

Krijimi i Asamblesë se Përgjithshme, ku çdo shtet ka te drejta te barabarta dhe

formimi i Këshillit te Sigurimit sikurse edhe te një morri agjensionesh,

programesh dhe institucionesh me karakter ndërkombëtar ia kane mundësuar

OKB qe te ketë mekanizma veprimi ne fusha dhe regjione te ndryshme. Mirëpo,

Lufta e Ftohte ndërmjet shteteve komuniste dhe atyre kapitaliste e bllokoi

efektivitetin e përpjekjeve te ndryshme gjate punës se OKB-se. Roli i saj ne

politiken dhe marrëdhëniet ndërkombëtare ishte ne nivel margjinash. Kjo

ndryshoi pas viteve 1990 kur edhe rra “perdja e hekurt” dhe përfundoi sistemi

bipolar. Kombet e Bashkuara sot janë padyshim një forum me peshe te rende

për trajtimin e vazhdueshëm te problemeve te ndryshme globale. OKB-ja

posedon me një sere organesh, normash dhe mekanizmash te cilat janë mjete te

patjetërsueshme te çdo diplomacie. Shume nisma te ndërmarra apo te iniciuara


15

nga OKB-ja janë bere rregulla dhe norma ligjore me karakter universal dhe

kane ndryshuar qëndrimin dhe qasjen e shteteve ne këto çështje respektove.

Kështu, bie fjala, qëndrimi i OKB-se ne lidhje me ndërhyrjet për çështje

humanitare ne vatrat e konflikteve, apo roli i trupave paqësore te Kombeve te

Bashkuara është diçka vërtetë e pazëvendësueshme në politikën botërore.

Gjithashtu anëtarësimi ne këtë organizate mundëson veprimtarinë diplomatike

ne nivel global si edhe pjesëmarrjen ne shume struktura tjera botërore. Njohja

e kompletuar ndërkombëtare e shtetit shihet po ashtu vetëm atëherë kur kjo

behet anëtare me te drejta te plota ne OKB.

Figura: Selia e OKB-se ne New York, ShBA.


16

3. Teoritë e marrëdhënieve ndërkombëtare.

Pasojat e katastrofave nga lufta e pare Botërore shtyn shumë mendimtar e

shkencëtar te spikatur të merren me Marrëdhëniet ndërmjet shteteve dhe

raportin e forcave ndërmjet tyre, në mënyre, dhe me qëllim fisnik që të mos

përsëriten armiqësitë vrastare mes shteteve. Studimet dhe analizat më të thella

politike e diplomatike, bazuar ne pikëpamje shkencore, do të mundësonin që

këto marrëdhënie te kuptohen me mire me qellim te shmangies se konflikteve

te ardhshme. Kjo ishte edhe zanafilla e formimit por edhe te konsolidimit

akademik të kësaj disipline shkencore. Institutet e para të Marrëdhënieve

Ndërkombëtare u krijuan pra pas Luftës së pare botërore, fillimisht në SH.B.A

dhe Britani pastaj edhe në vendet tjera të botës.

Mirëpo, ne aspektin e publikimeve shkencore dhe sidomos sa i përket aspektit

teorik, vetëm me librin e Edward H. Carr “Kriza Njëzetvjeçare” (1939) ku ai

kritikon periudhën e pasluftës si të paqëndrueshme dhe destabilizuese për

shkak te Marrëveshjes së Versajës dhe raporteve mes shteteve evropiane, kjo

disipline fillon te studiohet dhe merret seriozisht edhe nga qarqet universitare

e akademike. Me botimin e librit të Hans Morgenthaut “Politika ndërmjet

Kombeve” (1948) u hap një debat i ashpër teorik brenda kësaj disipline.

Mirëpo vlen te përmendet fakti se në Evropën e shekujve XVII dhe XVIII

diplomacia dhe profesioni i diplomatit pati një lulëzim te hatashëm, pasi vetëm

brenda kësaj periudhe ishin shkruar me shume se 150 libra mbi diplomacinë

dhe rolin e diplomateve, një shifër qe për këtë epokë është vërtetë

mbresëlënëse. Madje edhe nga koha antike janë te njohura shkrimet ku

analizohen raportet mes vendeve apo format e qeverisjes përmes krahasimeve

te kushtetutave te ndryshme, siç kishte bere për shembull Aristoteli. Sot, kur

Marrëdhëniet Ndërkombëtare janë një disipline shkencore e përhapur dhe e

studiuar mjaft mire, ekzistojnë qasje teorike te shumta me te cilat mundohen qe

te përcaktohen kornizat e analizës dhe sqarimit te raporteve mes shteteve,

organizatave, institucioneve dhe rolit ndërveprues te faktorëve dhe aktoreve te

ndryshëm ndërkombëtar. Por shumica e këtyre teorive burojnë nga dy

drejtimet kryesore teorike te marrëdhënieve ndërkombëtare; pra te


17

liberalizmit dhe te realizmit. Te kuptuarit dhe te analizuarit e MN kërkon

përveç njohurive themelore historike, politike e ekonomike edhe njohje te mire

teorike. Teoritë mundësojnë korniza analitike dhe sqarime ngjarjesh e

zhvillimesh ne MN. Studiuesit e MN përdorin teori dhe metoda të ndryshme për

të gjetur përgjigje të duhur në çështjet esenciale.

Teoritë ne MN janë tërësi qëndrimesh dhe hipotezash si dhe përfshijnë

koncepte dhe metoda analitike rreth asaj se si sistemi ndërkombëtar ka

funksionuar, funksionon dhe duhet të funksionoj. Këto dy shkolla teorike, pra

ajo e realizmit dhe liberalizmit, kanë të bëjnë me dy pikëpamjet diametralisht

te kundërta për boten dhe njeriun , njërës e cila natyrën e njeriut e sheh me

skepticizëm dhe është pesimiste, si dhe tjetrës qe e moralin dhe virtytet e

njeriut i percepton më me optimizëm.

Përmes këndvështrimit teorik studimi i marrëdhënieve ndërkombëtare bëhet

me i kuptueshëm, me analitik, me i provueshëm dhe me argumentues. Teoritë

janë shuma e koncepteve dhe tezave nëpërmjet te cilave mundohemi te gjejmë

sqarime e shpjegime për dukuri, ngjarje dhe zhvillime te ndryshme ne politiken

ndërkombëtare dhe raporteve mes aktoreve e faktorëve te shumte. Duke u

bazuar ne teorinë përkatëse synohet qe nga përshkrimi te kalohet ne kuptim

dhe sqarim te ndonjë fenomeni, duke i provuar hipotezat për vërtetësi dhe

qëndrueshmëri te tyre. Ne përgjithësi njihen dy lloje teorish ne MN; ato

normative dhe ato qe mund te i quajmë pozitiviste. Qasja normative konsiston

ne pyetjen qe shtrohen se çka dhe si duhet me qene? Si për shembull; A duhet

bashkësia ndërkombëtare te intervenojnë ne raste kur ka shkelje drastike te

drejtave te njeriut respektivisht ne raste kur ndonjë grup etnik rrezikohet nga

gjenocidi? Derisa qasja pozitiviste do te nisej me shume nga ajo se çka dhe si

është? Pra nga gjendja faktike kalohet ne analizim dhe sqarim te faktorëve,

aktoreve dhe fenomeneve te ndryshëm. Ne fakt një kategorizim i këtillë ne

praktike është vështirë te behet, mirëpo zakonisht metodologjia e kërkimeve

shkencore i ngërthen ne vete here njërën e here tjetrën qasje, varësisht se me

fare metode dhe ne fare mënyrë e aplikojmë atë ne studime hulumtuese.

Ne përgjithësi vlen te thuhet se faktet nuk flasin vetvetiu, por ato duhet ditur

edhe interpretuar. Prandaj teoritë relevante na mundësojnë zbërthimin e


18

këtyre fakteve. Ose me fjalët e psikologut gjerman Kurt Lewin, s’ka gjë më

praktike sesa një teori e mirë.

a. Liberalizmi

Shkolla e pare teorike ne MN ishte ajo e idealizmit respektivisht liberalizmit,

paraprijës i së cilës ishte Immanuel Kanti me veprën e tij “Për paqen e

përhershme” (1795). Traditë e cila u kultivua nga shumë intelektual iluminist

me qëllim të krijimit të paqes dhe mirëkuptimit ndërmjet kombeve e shteteve

të ndryshme. Në filozofinë politike të këtyre mendimtarëve kishte një fryme

intelektuale e vlerave kozmopolite dhe një pacifizëm të njëmendë universal.

Pasi pjesa dërmuese e popullatës se asaj kohe ishte e pashkolluar, e me këtë

edhe analfabete, idetë e tilla fisnike mbeten kryesisht ne suaza margjinash dhe

ligjërimesh filozofike e politike. Diplomacia e oborreve mbretërore dhe

mentaliteti i rivalitetit luftarak ishte me i zëshëm dhe kishte me shume ndikim

ne jetën politike e shoqërore sesa idetë e hapjes dhe bashkëpunimit ndërmjet

shteteve e kombeve. Aleancat apo kooperimi ndërmjet tyre ishte me shume për

shkak te aleancave ne raste te luftërave dhe ndarjes se sferave te interesit te

ngushte, sesa një bashkëpunim i bazuar ne barazi dhe interesa te përbashkëta

shoqëroro-ekonomike. U deshën edhe shume dekada e shekuj qe idetë e këtilla

te derivojne ne një teori moderne politike. Ne thelb liberalizmi niset nga

premisa se natyra e njeriut është e mire dhe bashkëpunuese, për shkak te

kodeve etike dhe morale. Për shembull disa shkencëtar politik pohojnë se

praktikat e pranueshme dhe “normale” ne te kaluarën si dyluftimet ne duele

apo skllavëria janë sot te papranueshme dhe si te tilla ato janë çrrënjosur, një

gjë e cila do te ndodhe edhe me luftërat dhe përdorimin e dhunës qe shihen

gjithnjë si me te pamoralshme dhe te papranueshme. Për këto arsye prandaj jo

rrallëherë kjo qasje teorike njihet edhe si idealizëm, qe nga realistet

përshkruhet me ironi edhe si një naivitet jo largpamës.

Ne te vërtetë nga vrazhdësia e Luftës se Pare botërore, shume intelektual e

shkencëtar ne Evrope ishin te mendimit se përmes teorisë se liberalizmit do te

sqaronin se shtetet do te krijonin miqësi dhe me këtë do te arrihej paqja

universale.


19

Idealizmi si teori politike doli pas Luftës se Pare Botërore, sidomos me 14 pikat

e presidentit amerikan Woodrow Wilson dhe me vone me krijimin Lidhjes se

Kombeve. Ne kundërshtim me Realizmin qe e sistemin ndërkombëtar e

vlerëson si anarkik, liberalizmi pohon se ekziston një interferencë më e madhe

e aktorëve dhe faktorëve ne politiken ndërkombëtare sesa qe pohojnë realistet.

Për dallim nga realizmi, liberalizmi i sheh popujt dhe shoqëritë si aktorë që

veprojnë edhe përtej kornizave shtetërore, tregun global qe funksionon përtej

kufijve, si dhe faktorët tjerë në arenën ndërkombëtare përveç shteteve siç janë

për shembull Organizatat Ndërkombëtare.

Marrëdhëniet ndërmjet shteteve s´janë, figurativisht thënë, topa biliardi që

përplasen mes vete pa ndonjë arsye dhe shkak të qëllimshëm. Përkundrazi

ekziston një rrjet i ndërlidhur i raporteve ekonomike, politike dhe shoqërore

ndërmjet aktoreve te ndryshëm ndërkombëtar.

Pikëpamja liberaliste ne marrëdhënie ndërkombëtare shfaqet sot ne forma dhe

qasje te ndryshme, siç është teoria e paqes demokratike, sipas se cilës

demokracia shpie ne një paqe mbarëbotërore sepse vendet demokratike

zakonisht nuk luftojnë ndërmjet veti. Te gjitha këto ndikojnë dukshme ne

mënyrën se si ne e analizojmë, studiojmë dhe kuptojmë politiken botërore.

Autor te njohur jane Francis Fukuyama, Robert Keohana dhe Michael Doyle etj.

b. Realizmi

Zhvillimet ne deceniet e para te shekullit te kaluar, e veçanërisht pas Luftës së

Dyte Botërore sollën edhe shkollën tjetër teorike qe e kundërshtonte fuqimisht

liberalizmin, apo idealizmin siç quhej kjo nga kundërshtar . Kjo ishte teoria

realiste e marrëdhënieve ndërkombëtare, e cila parimisht bazohej ne tezat e

Tomas Hobbsit dhe Rusose, Makijavelit etj. Kjo eshte nje qasje teorike e cila

synon te sqaroj se si funksionin rendi botëror. Realizmi niset prej principit se

bota dhe marrëdhëniet ndërkombëtare përcaktohen dhe rregullohen duke u

bazuar ne fuqinë reale dhe pushtetin e shtetit, si aktor veçues ne politiken

ndërkombëtare. Apo siç shkruante Tukididi në veprën “ Lufta e Peloponezit”

para më shumë se 2000 vjetëve : “...të fortit bëjnë çka munden, kurse të dobëtit


20

(pra shtetet-vërejtje e B.B) vuajnë sa munden.”2 Tukididi merret edhe si

frymëzuesi dhe realisti i parë, përkundër faktit se një teori e tillë politike i

takon kohës moderne, që u përfaqësua nga studiuesit si H. Morgenthau, Georg

Kennan, Kenneth Waltz etj. Marrëdhëniet mes shteteve realizohen në mungese

të ndonjë pushteti qendror apo qeverie botërore. Kjo d.m.th se sistemi

ndërkombëtar është anarkik, ku mungon një hierarki, pra një rregull e caktuar

dhe kontroll efektiv të raporteve mes shteteve. Prandaj për realistet, M N

nënkupton raportin e forcës ndërmjet shteteve.3 Pikënisja e realizmit është se

shtetet janë aktore te pavarur ne arenën ndërkombëtare, te cilat synojnë

realizimin e interesave kombëtare (jo rralle edhe me çdo kusht!). Realizmi

dominoj për një kohë të gjatë në studimin e MN, sidomos gjatë Luftës së Ftohtë,

ku shpjegoheshin shkaqet e luftës dhe konflikteve, pastaj diskrepanca bipolare

mes bllokut perëndimor dhe lindor. Kjo qasje konsistonte mjaft shumë me

kontekstin e asaj kohe, ku aleancat ishin më shumë ushtarake dhe interesi i

ngushtë nacional ishte determinues i politikës së jashtëm të çdo shteti.

Ne krahasim nga qasjet “klasike” te realizmit, të trajtuara si te Hans

Morgenthau, Reinholhd Niebuhr, te cilët burimin e realizmit e shihnin tek

natyra egoiste e njeriut, mendimtarët e rinj besonin se historikisht fuqitë e

mëdha mundohen te dominojnë ne sistemin ndërkombëtar prandaj shtetet janë

ne një gare ta vazhdueshme për pushtet. Fundviteve 70-ta Kenneth Waltz

reagon për këtë me librin e tij te shquar me pikëpamje Neorealiste se:

a)sistemi ndërkombëtar është anarkik sepse mungon një autoritet qendror qe

venë kontroll dhe rregulla te pranueshme për te gjithë.

b) Shtetet ne këtë sistem janë te interesuara vetëm ne ekzistencën dhe interesat

e tyre.

Marrëdhëniet mes shteteve realizohen pra ne mungese te ndonjë pushteti

qendror apo qeverie botërore. Kjo d.m.th se sistemi ndërkombëtar është

anarkik, ku mungon një hierarki, pra një rregull e caktuar dhe kontroll efektiv

te raporteve mes shteteve. Prandaj për realistet, M.N nënkupton raportin e

forcës ndërmjet shteteve, qofte ne sensin ushtarak, ekonomik, politik e

diplomatik. Për një kohe te gjate, e madje edhe sot ne M. N dominon qasja 2 Cituar sipas Scot Burchill et al.,: Theories of international relations, Third Edition. Palgrave Macmillian 2005, fq. 46 3 Shihe. Jack Donnelly:Realism, ne; S.Burchill op.cit.,


21

realiste, ku veprimi diplomatik dhe politika e saj e jashtme varet nga fuqia e atij

shteti dhe aftësia që interesat e veta t’ i imponoj ne mënyre te ndryshme. Fuqia

është koncepti dhe nocioni kyç në pikëpamjet realiste te MN-së.

Te dyja këto teorie fundviteve 1970 dhe viteve 1980 pësuan një freskim

konceptesh dhe metodologjik duke quar ne qasje te reja teorike si ne

Neorealizëm, Neoliberalizëm dhe një varg qasjesh tjera teorike si

Konstrukivizmi, Shkolla Angleze e MN dhe ato Neomarksiste (Immanuel

Wallerstein me “Sistemin botëror” apo Depedencia- ose teoria e Varshmërisë

etj.) Keshtu neorealistet si K. Waltz, John Mearsheimer etj. pohojne se

konfliktetet dhe luftërat mund ndoshta edhe te transformohen ne forma me

paqesore e kooperuese por ato kurre s´do te zhduken ne sistemin

nderkombetar ku dominojne komb-shtetet.

Eshte interesant per te cekur se edhe ne traditen islame politika

nderkombetare eshte konceptuar ne gjendjen Dar al Islam (shtëpia Islame) kur

zotëronte paqja, Dar al Harb (shtëpia e luftes) si lufte ndermjet besimtareve dhe

atyre te pa fe, me mundesine e nje paqeje te përkohshme Dar al Suhl me vendet

jo-islamike.4

c. Konstruktivizmi

Një nder qasjet teorike nga marrëdhëniet ndërkombëtare e cila korrespondon

me studimet mbi Diplomacinë Publike është qasja konstruktviste, sipas se cilës

identitetet, normat shoqërore dhe kultura janë te një rëndësie te veçantë në

marrëdhëniet ndërkombëtare dhe politikën botërore. Përfaqësuesi më i njohur

i kësaj qasje Alexandar Wendt, shpjegon se interesat e një shteti dhe identiteti

nuk janë te përcaktuar definitivisht, por derivate dhe rezultate te një procesi

dinamik te marrëdhënieve brenda institucioneve,të bashkëpunimit kulturor

dhe te vlerave shoqërore edhe ne sferën globale. Prandaj këto procese e

determinojnë me shume se strukturat mënyrën se si shtetet operojnë dhe sillen

në arenën ndërkombëtare.

Mënyra me e përshtatshme e trajtimit teorik te Diplomacisë Publike është

konstruktivizmi, pasi nuk bazohet ekskluzivisht ne fuqinë ushtarake apo 4 Shihe. Stephen D. Krasner: “Abiding Sovereignity”, nw, International Political Science Review, Vol. 22, No. 3, 2001


22

ekonomike e shtetit. Si një kundërvënie konceptuale e realizmit dhe

liberalizmit, kjo është një qasje relativisht e re teorike ne Marrëdhënie

Ndërkombëtare, e cila ne krahasim prej liberalizmit dhe realizmit qe vejnë

theksin me shume te çështjet materiale apo te fuqia gjegjësisht tregu i lire,

konstruktivizmi thekson rolin e identitetit, normave dhe vlerave si elemente

përcaktuese ne politiken e jashtme dhe M. N. Niveli i analizës tek

Konstruktivizmi është me shume individi dhe lidershipi sesa vet shteti apo

interesat nacionale te tyre. Duke e sqaruar formimin e interesave ne përputhje

me rregullat dhe normat ndërkombëtare.

Çështjen e anarkisë në politikën botërore, konstruktivistët i përgjigjen se

anarkia është ajo çka shtetet bëjnë prej saj.5 Konstruktivisti Alexander Wendt

pohon se identiteti është baza e interesave kombëtare. Duke veçuar dy forma te

identitetit shtetëror; njërën qe mund te quajmë institucionale dhe tjetrën

sociale, sipas se cilit kjo e fundit i referohet marrëdhënieve shoqërorë, kulturës

politike, prirjeve ideologjike dhe faktorëve tjerë qe e përbejnë shtetin. Këto dy

forma te identitetit shtetëror hyjnë ne një konflikt atëherë kur bartësit

institucional nuk përfillin dhe nuk i përmbushin nevojat e qytetareve apo edhe

ku kërkesat e këtyre nuk përkojnë me interesat politik, ekonomike e sociale te

pjesës dërmuese te shoqërisë.

Kjo teori fokusohet ne një spektër te gjere faktorësh, me theks te veçantë ne

sjelljen e shteteve si pasoje e elitave politike, normave shoqërore, kulturës,

formësimit të identiteteve dhe interesave kombëtare. Këta faktor lindin ne një

mase nga diskursi gjuhësor dhe botëkuptimet e udhëheqësve shtetëror. Ne këtë

kontekst shpeshherë studiohen edhe ardhmëria e sistemit ndërkombëtar dhe e

politikës së jashtme të një shteti nga aspekti i ndikimit të faktorëve shoqëror e

kulturor. Një studim i këtillë është, bie fjala, edhe libri i edituar nga Peter

Katzenstein “Kultura e Sigurisë Kombëtare”.

5 Për më shumë rreth kësaj shihe edhe artikullin e tij kryesor; Alexander Wendt: “Anarchy is What States Make of It”, në; International Organisation, 46/2, 1992 apo edhe Maja Zehfuss: “Constructivism and Identity: A Dangerous Liaison”, në: European Journal of International Relations, Vol. 7(3); 2001


23

4. Evoluimi i Konceptit të Sovranitetit në MN.

Sovraniteti si teme boshte ne MN ka qene debat i shume punimeve dhe

studimeve shkencore qe nga koha e filozofit francez Jean Bodin (1529-1596) i

cili e shtjelloj këtë çështje, duke e kuptuar atë si diçka absolute ku monarku

kishte pushtet të pakufizuar dhe të pacenuar nga askush, as nga vetë populli. Që

nga ajo kohe ky koncept është evituar dukshëm si në teori ashtu edhe ne

praktiken e drejtës ndërkombëtare.

Parakusht i sigurisë së qytetarëve dhe përfaqësimit të interesave të tyre kanë

që një shtet të jetë shtet sovran, por edhe funksional. Veçanërisht në

bashkëpunimet ekonomike, kulturore por edhe politike e që janë të përmasave

tejkufitare, kërkesa për një qeveri të efektshme perceptohet gjithnjë e më e

rëndësishme. Marrëdhëniet ndërkombëtare dhe rendi botëror bazohen në

parimin e sovranitetit. Sovraniteti i një shteti është i varur nga njohjet prej

shteteve tjera sovrane e te pavarura, kriteri i cili u miratua nga Konventa e

Montevideos. Autorja amerikane Janice Thomson definon Sovranitetin ne këtë

mënyrë; "(...) si pranim nga aktorët e brendshëm dhe të jashtëm që shteti ka

autoritet ekskluziv për të ndërhyrë edhe me force në veprimtaritë dhe çështjet

brenda territorit të saj.”6

Por sovraniteti është një koncept dinamik, i cili për ka evoluar me kalimin e

kohës dhe rrethanave politike shoqërore duke ndryshuar kështu vazhdimisht

kuptimin e vet. Në këtë kontekst Roland Paris përshkruan këtë transformim ne

këtë mënyrë, ku vala e pare ishte me revolucionet amerikane dhe franceze ku

liria dhe barazia e qytetareve ishin postulatet kryesore duke kaluar deri tek

periudha pas Luftës së Parë Botërore kur hyri parimi i vetëvendosjes që i

mundësoi disa shteteve në Evropë mundësin e shtet-formimit e deri pas Luftës

se dyte Botërore kur ky parim u universalizua edhe ne kuadër te proceseve te

dekolonizimit. Si dhe periudha pas Luftës se Ftohte ku parimi i zgjedhjeve te

lira e demokratike dhe demokracia liberale janë bere norma dhe standarde te

6 Janice E. Thomson: State Sovereignty in International Relations. Bridging the Gap between Theory and Empirical Research. in: International Studies Quarterly, Vol. 39 No. 2 , 1995 fq. 219


24

legjitimimit ndërkombëtar.7 Sovraniteti i shtetit, siç ishte i njohur qe nga

“Paqja e Vestfalise” ka pësuar ndryshime ndryshime rrënjësore,sidomos gjate

dekadës së fundit. Ajo tani është ri-përkufizuar ne formën siç e përshkruan me

se miri ish-Sekretari i Përgjithshëm i OKB-së Kofi Annan se sovraniteti e me

këtë edhe shteti duhet të jetë për të shërbyer popullit të saj, dhe jo anasjelltas.

Ata që shpresuan se pas rënies së Komunizmit erdhi fundi i ideologjive dhe

dogmave, ishin të zhgënjyer hiç me pak se brenda një dekade.

Sikurse në kohën e bipolaritetit kur dominonte politika e ideologjive, edhe sot

bota është e ndikuar ne mase te madhe nga ato vende e grupe që pretendojnë të

jenë në posedim të së vërtetës absolute. Polarizimi, qofte politik, etnik, fetar

apo në vija tjera ndarëse është akoma një fuqi që dominon në disa pjesë të

botës.

Koncepti i sigurisë që bazohet prej rrezikimit nga armiku, një strategji e vjetër

gati sa vet njerëzimi, është një mjet që vazhdon te jete ne shërbim te pushtetit.

Lufta kundër terrorizmit, ishte një teme bosht e politikës së jashtme dhe e

sigurisë të Sh.B.A-ve, qe nga sulmet e 11. Shtatorit te vitit 2001, e cila, përveç

tjerash, qoi edhe tek intervenimet ushtarake ne Afganistan dhe Irak.

Diplomacia si mënyrë e komunikimit mes shteteve dhe si mjet i negocimit nuk

erdhe ne shprehje sa duhet gjate kësaj kohe. Gjë e cila ne retrospektive shihet si

një mangësi e konceptit politik e diplomatik, apo thënë edhe me qarte te një

strategjie te përgjithshme dalëse qe njihet ne qarqe ekspertesh me mire si Exit

Strategy.

7 Shihe. Roland Paris: Peacekeeping and the Constraints of Global Culture. in: European Journal of International Relations, Vol. 9 Nr.3, 2003 fq 444-445.


25

5. Politika e Jashtme dhe Diplomacia

Shtetet janë pikë referuese dhe aktor kryesor në Marrëdhënie Ndërkombëtare.

Por nuk janë edhe lojtar të vetëm në arenën ndërkombëtare. Kështu bie fjale

sot numri i shtete anëtare te OKB-se është trefishuar që nga kohe e themelimit

ne vitin 1945, kur ishin 51 shtete ndërsa sot kemi 193 shtete anëtare te OKB-se.

Aktorët tjerë përveç shteteve, janë Organizatat Ndërkombëtare me karakter

universal (si p.sh OKB-ja), ato regjionale (si p.sh NATO-ja apo OSBE-ja) por edhe

OJQ-te internacionale (Komiteti Ndërkombëtar i Kryqit të Kuq, Amnesty

International) dhe Kompanitë Shumëkombëshe dhe grupet tjera (p.sh grupet

terroriste) janë mjaftë aktivë dhe të rëndësishme në këtë fushë veprimi.

Gjithashtu edhe Konferencat ndërkombëtare për çështje te caktuara apo

organizatat joformale si G20 janë gjithnjë e me të rëndësishme, si ne vendime

ashtu edhe ne zbatime të politikave të ndryshme. Ky kontekst i ri kërkon qe

edhe studimi i diplomacisë apo MN te zgjerohet ne analizimin e aktoreve dhe

faktorëve te ndryshëm, te cilat janë ne ndërveprim dhe ne ndërthurje si kurrë

me pare ne histori. Politika e Jashtme ka pësuar ne këtë mënyrë një ndryshim

përmbajtjesor duke u zgjeruar ne fusha dhe aspekte te shumta.

Çka është Politika e Jashtme?

Politika e Jashtme mbron dhe promovon interesat nacionale, sigurinë

kombëtare, favoret ekonomike dhe kulturore si dhe qëllimet ideologjike e

politike te një shteti.

Ajo është përmbledhje e veprimeve politike që rregullojnë marrëdhëniet dhe

ndërveprimet e një shteti me shtetet apo organizatat e tjera në botë. Politikat e

jashtme janë, sipas Joshua Goldstein, strategjitë qe përdorin shtetet,

respektivisht qeveritë për te adresuar çështje të ndryshme në veprimet e tyre

në sferën ndërkombëtare. Politika e jashtme është e dizajnuar me qellim që të

ndihmoj qeveritë për ti mbrojtur interesat e tyre nacionale, sigurinë e vendit,

pikëpamjet ideologjike, qëndrimet politike dhe prosperitetin ekonomik.

Sovraniteti i jashtëm, pra aftësia dhe mundësia që të veprojnë në skenën


26

ndërkombëtare iu sigurinë këtë të drejtë, e cila është e drejte ndërkombëtare

çdo shteti te pranuar ndërkombëtarisht, pa marrë parasysh numrin e

popullatës apo madhësinë gjeografike të shtetit.

Komunikimi strategjik dhe marrëdhënia me publikun janë komponentë shume

të rëndësishme të afirmimit dhe me këtë të adresimit te politikave te jashtme

ne qarqe zyrtare dhe ne opinionin publik ndërkombëtar.

Ministria e punëve jashtme koordinon punët ne sferën e politikes se jashtme te

një shteti duke hartuar strategjitë dhe planet afatgjata që duhen realizuar,

kurse diplomacia në këtë kontekst është një mjet optimal për realizimin e

këtyre objektivave. Ministria e pare e punëve te jashtme u formua nga kardinali

Rishelje ne vitin 1626 si pjese përbërëse e Francës, kurse Anglia e themeloi

Ministrinë e Jashtme me 1782. Nëse diplomacia mund te merret si institucion,

ministritë e jashtme janë me shume organizata te formësimit te politikave te

jashtme. Diplomacia është pjese dhe mjet e politikes se jashtme te një shteti

sovran.

Në mënyrë që një diplomaci të funksionoj sa me efektshëm dhe të jap rezultate

të duhura kërkohet qe ata të cilët hartojnë politikën e jashtme të jene sa me

kompetent, të përgatitur mirë dhe njohës shume të mirë të fushave të ndryshme

të cilat korrespondojnë me politikën e jashtme dhe diplomacinë, sikurse edhe

stafi i saj diplomatik të jenë profesionist cilësor. Kështu p.sh George Kennan, si

një diplomat dhe shkollar i shquar amerikan, ishte para më shumë se gjysmë

shekulli në mbrojtje të diplomacisë funksionale e udhëhequr në mënyrë

profesionale nga specialistë dhe ekspertë të fushave përkatëse me qëllim të

shmangies së “diplomacisë nga një diletantizëm”, sepse përndryshe nëse

përfshin shumë njerëz pa përvojë dhe pa kompetenca të nevojshme do të

krijojë paqëndrueshmëri dhe jo efikasitet në realizimin e politikave të jashtme.

Themelimi i Ministrisë së Punëve te Jashtme dhe diplomacisë kosovare nga

njerëz me pak apo aspak përvojë dhe bagazh profesional në politikën e jashtme

e mbështet më së miri ketë konstatim të tij. Disa nga arsyet për një nivel jo edhe

aq të duhur të diplomacisë kosovare, janë; mungesa e traditës ne diplomaci,

potenciali i kufizuar i Kosovës ne arenën ndërkombëtare dhe se fundi politizimi

partiak i përbërjes jo vetëm i MPJ-së por edhe i trupit diplomatik.


27

Sidoqoftë, objektiva e diplomacisë është realizimi dhe mbrojtja e interesave

kombëtare, të cilat në kohën e sotme globale realizohen në nivele dhe sfera te

ndryshme vendimmarrëse. Prandaj diplomacia bashkëkohore operon jo vetëm

ne rrafshin zyrtar e institucional përmes formave tradicionale politike e

diplomatike por gjithnjë më shumë edhe në veprimtari dhe forma tjera

alternative.

Roli dhe funksioni i Diplomacisë.

Diplomacia në kuptimin e gjerë përkufizohet, sipas Ernest Satow-it, si arritje e

marrëdhënieve ndërshtetërore e ndërkombëtare përmes negociatave.

Natyrisht kjo është vetëm një mundësi e kuptimit, pasi që diplomacia përfshin

më shumë sesa negocimin. Veprat e para nga kjo fushw jane te shkruara shekuj

me pare, gjegjësisht ne vitin 1436 botohet libri i francezit Bernard du Rosier me

titull “Trajtime tw shkurtera mbi Ambasadoret” ndersa mw 1620 diplomati

spanjoll De Vera shkroi librin me ndikim “Ambasadori”.8

Si kthesë paradigmatike dhe datë e lindjes së Diplomacisë moderne merret

marrëveshja gjegjësisht Paqja e Vestfalisë e vitit 1648, që vuri themelet edhe të

parimeve bazë të shtetit, si principi i sovraniteti dhe integritetit territorial, qe

nënkupton mosndërhyrjen në punët e brendshme dhe pacenueshmërinë te një

vendi nga shtetet tjera. Prandaj kjo traditë në MN dhe në te drejtën

ndërkombëtare njihet zakonisht me nocionin parimi vestfalian. Me lindjen e

komb-shteteve moderne u krijuan edhe mekanizmat institucional e

administrativ edhe ne rrafshin e marrëdhënieve me vendet tjera. Në këtë

kontekst, shtetet e fuqishme evropiane formuan për ketë qellim ministritë për

pune te jashtme, ku diplomacia ishte pjese e pandashme e tyre. Diplomacia si

një prej monopoleve të fundit qe i ka mbete ende qeverisë, ka filluar te jete

gjithnjë e me shume domen i veprimit edhe nga organizatat nder-qeveritare

regjionale, nga OJQ-të, nga grupet e ndryshme interesi (si p.sh. kompanitë

shumëkombëshe, lobit etj) si dhe nga individët me influence.

Diplomacia përfshin formimin, zhvillimin dhe forcimin e marrëdhënieve të

mira me vendet e tjera. Diplomacia ka të bëjë pra me angazhimin e qeverise se

një shteti me qellim të kontaktit dhe të dialogut me shtetet e tjera.

8 Shihe. Jӧnsson\Hall: Essence of Diplomacy, Palgrave 2005 fq.7ff.


28

Diplomacia është një veprimtari e veçantë në fushën e politikës së jashtme, me

qellim te përfaqësimit te shtetit, te mbrojtjes se interesave, informimit,

negocimit si dhe thellimit te marrëdhënieve e bashkëpunimit miqësore. Këto

veprimtari kryhen përmes te ngarkuarve me pune, e qe janë pjese përbërëse e

trupit diplomatik, si ambasadori, sekretaret e ambasadave, atashe dhe

përfaqësuesve tjerë diplomatik- me një fjale diplomatëve. Diplomacia si art i

negocimit dhe komunikimit është e njohur qysh nga Antika greke. Perandoria

Romake i përvetësoj format e veprimeve diplomatike duke dërguar konsuj

neper vendet tjera, gjithashtu edhe Perandoria Osmane kishte diplomacinë

mjaft aktive e të avancuar. Ndërsa në Mesjetë shtet-qytetet e Italisë e zhvilluan

këtë fushë ne formën ne te cilën e njohim ne sot. Shndërrimi i diplomacisë në

profesion qoj në: rekrutimin e kontrolluar te stafit, ekspertizën dhe trajnimin e

duhur , rangimin e caktuar,pagesën e rregullt. Profesionalizmi në diplomaci çon

edhe në krijimin e trupit diplomatik. E njohur edhe si corps diplomatique, si

p.sh. targat e veturave me CD. Trupi diplomatik është bashkësia e diplomatëve

që përfaqësojnë shtete të ndryshme në të njëjtën kryeqytet dhe i cili funksionon

mbi bazën e rregullave të caktuara. Zëdhënësi apo Dekani i trupit diplomatik

është zakonisht doajeni i asaj bashkësie pra ambasadori më i vjetër dhe me më

shumë përvojë ne atë vend. Mobiliteti i stafit diplomatik, arsyeja t´i shmangen

lokalizmit ose tendencës qe te mos influencohen se tepërmi nga vendi ku

shërbejnë. Protokolli është një udhërrëfyes i rëndësishëm ne diplomaci, e cila

është tërësia e rregullave formale dhe e procedurave të diplomacisë.

Me krijimin e shteteve moderne dhe sidomos me krijimin e ministrive për pune

te jashtme, diplomacia është pjese e pandashme e çdo shteti dhe politikes se saj.

Për te i mbrojtur dhe promovuar vlerat dhe interesat e tyre, shtetet përdorin

këto mundësi:

Forcën ushtarake, qoftë përmes kërcënimit me sulm apo intervenimit të

armatosur, ne rast te rrezikimit te sigurisë kombëtare apo asaj ndërkombëtare.

Apo edhe për t’ i mbrojtur interesat vitale e gjeopolitike te vendit apo aleatëve

te ngushtë.

Potencialin ekonomik, qoftë përmes ndihmave humanitare, donacioneve për

zhvillim, investimeve të drejtpërdrejta ne biznes apo fusha tjera, apo dhënieve

të kredive si joshje dhe përafrim me politiken e këtij shteti ose aleancës se


29

këtyre shteteve. Ose ne anën tjetër në formë presionesh ekonomike e financiare

si embargo tregtare, ekonomike, ngrirje te mjeteve bankare dhe sanksionesh te

ndryshme si një lloj trysnie apo dënimi të tërthortë.

Dhe se fundi mënyrën e veprimit diplomatik –si forma më e shpeshte dhe e

zakonshme e politikbërjes se jashtme e cila zhvillohet si në formën klasike dhe

konvencionale pra ndërmjet kanaleve qeveritare dhe atyre formale ne forume

te ndryshme zyrtare, si dhe përmes diplomacisë publike qe përfshin një sere

komponentësh prej informimit, influencimit kulturor e deri te shkëmbimet e

ndryshme kërkimore- shkencore etj.

Diplomacia përben instrumentin si dhe komponentin me te rëndësishme ne

politiken e jashtme te një shteti. Për të projektuar fuqinë e tij shteti përmes

diplomacisë komunikon, negocion dhe bashkëpunon me shtetet dhe aktoret e

tjerë relevant.

Geoff R. Berridge, një njohës i spikatur anglez i teorisë dhe praktikes

diplomatike, pohon se diplomacia është një aktivitet politik dhe komponent i

rëndësishëm i fuqisë, objektiv i se cilit është t’ua bëjë të mundshme shteteve t´i

realizojnë qëllimet e veta pa përdorimin e forcës ushtarake apo trysnisë se

ngjashme. 9

Kodifikimi i rregullave dhe unifikimi i sjelljeve diplomatike është bere përmes

ligjit te diplomacisë qe mbrohet nga e drejta ndërkombëtare dhe njihet si

Konventës së Vjenës për Marrëdhënie Diplomatike. Me kete Konvente

rregullohen nje sere detyrimesh, pergjegjesish por edhe privilegje. Arsyet per

krijimin e saj ishin te shumta, si legale ashtu edhe politike.

Si bie fjala çështja e imunitetit apo të lëvizjes se lire te stafit diplomatik ne

vendin nikoqir.

Në nenin 3 të Konventës së Vjenës për Marrëdhënie Diplomatike (KVMD) janë

precizuar pesë funksione themelore të misionit diplomatik:

a) Të përfaqësojë shtetin që e ka dërguar në shtetin që e ka pranuar

b) Të mbrojë interesat e shtetit që e ka dërguar në shtetin që e ka pranuar si

dhe shtetasit e vet, në përputhje me të drejtën ndërkombëtare

c) Të negociojë me qeverinë e shtetit që e ka pranuar

9 Shihe. Geoff R. Berridge: Diplomacy. Theory and Practice, Palgrave, 2002


30

d) Të përcaktoj me të gjitha mjetet ligjore kushtet dhe zhvillimin si dhe ti

raportojë shtetit që e ka dërguar

e) Të promovojë marrëdhënie miqësore midis shtetit që e ka dërguar dhe

shtetit që e ka pranuar dhe zhvillimin e marrëdhënieve ekonomike, kulturore e

shkencore.

Detyrat kryesore të diplomatëve, te përcaktuara në të shumtën e rasteve edhe

me rregullore pune dhe ligje përkatëse janë këto:

Përfaqësimi diplomatik- si prezantimi ne publik dhe ne mediat e vendit,

promovimi i politikes se shtetit amë.

Misionet diplomatike ose ambasadat kanë rendësi për prestigjin e vendit.

Kultivimi i miqësisë qoftë në sferën politike apo komerciale-ekonomike.

Negocimi, bërja qartë e synimeve, mbledhja e informatave dhe lobimi.

Ndikim i ambasadorëve, diplomatëve dhe stafit diplomatik në Diplomacinë

Publike dhe në Diplomacinë Kulturore.

Format kryesore te diplomacisë janë te ndara në diplomaci dypalëshe

(bilaterale), në diplomaci shumëpalëshe (multilaterale) dhe në diplomacia

joformale, jo konvencionale, telekomunikuese, e kohës së internetit apo

thjeshte me një term në diplomaci publike. Diplomacia bilaterale nënkupton

komunikimin mes dy palëve- dy shteteve përmes përfaqësuesve zyrtar te tyre.

Nganjehere e njohur si „sistemi francez i diplomacisë“ (Harold

Nicolson).Karakteristikat e këtij sistemi janë: Misionet diplomatike, fshehtësitë

diplomatike, Protokolli dhe Profesionalizmi. Karakteristike tjeter qe me shume

mbetet si relikt i se kaluares eshte Diplomacia Sekrete- mban fshehte dhe ne

konfidence te plote informatat dhe është e lidhur nganjëherë edhe me spiunazh.

Ne krahasim prej saj diplomacia multilaterale zhvillohet mes më shumë

aktorëve në arenën ndërkombëtare. Multilateralizmi ne M.N rrjedh nga rritja e

numrit të shteteve, integrimeve rajonale si p.sh B-sw, teknologjisë se re ne

komunikim dhe lëvizje-komunikacion (p.sh shuttle diplomacy), kanalet e reja

diplomatike pastaj krijimi i Organizatave Ndërkombëtare (nderqeveritare dhe

joqeveritare) sidomos pas viteve 1990-ta. Kompleksiteti i sistemit

ndërkombëtar ndikon ne raportet mes shteteve, ne interaksionin dhe mënyrën

se si ato veprojnë ndërmjet veti.


31

Sot, kur pjesa më e madhe e shteteve në bote kanë sistem demokratik dhe

mbajnë zgjedhje të lira, politika e jashtme është edhe çështje e politikës së

brendshme respektivisht e opinionit publik. Koha kur politika e jashtme dhe

diplomacia ishte në duar të një grupi te ngushte të njerëzve, prej së cilëve varej

edhe përzgjedhja e politikave edhe zbatimi i tyre, ka perënduar kaherë. Prandaj

është imperativ i kohës që diplomatët dhe politikbërësit e politikës së jashtme

duhet te gjejnë mënyra dhe forma të analizimit dhe mundësisht të përfitimit të

opinionit publik me qëllim të mbështetjes së duhur gjatë implementimit të tyre.

Në këtë kontekst, ndikimi në opinionin publik nuk kufizohet vetëm e vetëm

brenda shtetit përkatës, por kërkon qe ky angazhim te shtrihet edhe përtej

kufijve, në mënyrë qe te krijohet opinioni pozitiv edhe te publiku i huaj. Puna

intensive dhe serioze me opinionin publik ndërkombëtar është detyrë parësore

dhe domen qenësor i diplomacisë publike.


32

6. Organizatat ndërkombëtare.

Marrëdhëniet ndërkombëtare janë të organizuara nga një shumëllojshmëri e

normave legale dhe institucioneve te ndryshme. Ky term hyri ne përdorim nga

juristi britanik James Lorimer ne vitin 1867 kurse libri i parë daton nga viti

1911 e shkruar nga Paul S. Rheinsch.

Organizatat ndërkombëtare kane një histori te relativisht te shkurtër, ato u

formuan ne mase te shtuar vetëm ne fund te shek. XIX dhe ne fillim te shek. XX.

Përpjekjet e para ishin me krijimin e Komisioneve te përbashkëta

ndërkombëtare për mbikëqyrjen e anijeve. P.sh ne lumin Rhein 1815, ne

Danube 1856. Gjithashtu zhvillimet e reja ne teknologji ne komunikim dhe

komunikacion quan ne themelimin e Unioneve, Sindikatave Ndërkombëtare si

p.sh ajo Telegrafike (1865), e Postave (1874), e Hekurudhave (1890) etj. Po

ashtu njësitë matëse u universalizuan apo standardizimet e shumta u krijuan

dhe u formuan lidhjet e përhershme me një seli qendrore për këto organizata.

Numri i Organizatave Ndërkombëtare gjatë periudhës mes dy Luftërave

Botërore arriti në 80 sosh. Shkaqet e krijimit te tyre ishin; luftërat, konfliktet e

armatosura dhe dhuna, zhvillimi i vrullshëm industrial, kriza financiare dhe

sociale, problemet mbare botërore, (p.sh: armatimi bërthamor, energjia,

aviacioni, detaria etj.), pastaj të drejtat e njeriut dhe mbrojtja e tyre si dhe

çështja e ambientit, ndotja e ajrit, ujerave etj.

Ekzistojnë tre lloj përshkrimesh të O.N nga aspekti i funksionalitetit të tyre: E

para, O.N shërbejnë si mjet apo instrument i diplomacisë dhe politikes së

jashtme të shteteve (zakonisht te Superfuqive) apo së paku ekziston një

tendencë e tillë. Si shembull mund të marrim bllokimin e KS apo

instrumentalizimin e saj gjatë Luftës së Ftohtë, por edhe te institucioneve

globale financiare. Së dyti, O.N janë arenë , si një fushë loje e shteteve dhe fuqive

te mëdha, me qellim te përafrimit te tyre dhe zgjidhjes se çështjeve kontestuese

apo te atyre me interes te përbashkët. Sidomos si pikëtakim i interesave dhe

forum i kompromiseve e të negocimeve ndër-qeveritare.

Dhe se fundi O.N përshkruhen si aktore në MN, ku shtetet i delegojnë

autorizimet dhe kompetencat përmes përfaqësuesve te tyre shtetëror, të cilët

ne forme te marrëveshjes krijojnë politika te caktuara, qe miratohen dhe


33

zbatohen nga O.N përkatëse. Kështu, O.N në fusha specifike lejohen, autorizohen

dhe fuqizohen nga shtetet anëtare për të vepruar në ketë sferë.

O.N ndahen ne organizata ndërkombëtare ndër-qeveritare dhe në organizata

ndërkombëtare jo-qeveritare. Dallimi mes këtyre, ne aspektin legal është se ato

ndër-qeveritare kërkojnë, që themelimi i tyre të bazohet në një Kontrate me të

drejtë ndërkombëtare mes tre e më shumë shteteve. O.N ndër-qeveritare janë te

llojeve te ndryshme, disa janë te sajuara ne baza te bashkëpunimit rajonal, disa

nga interesi ekonomik kurse disa te tjera për shkak te lidhjes së aleancave në

aspektin e sigurisë. Mbi baza gjeostrategjike e gjeopolitike jane te krijuara keto

O.N si; Organizata e Shteteve Amerikane (OAS), Liga Arabe, Organizata e Unitetit

Afrikan (OAU), Asociacioni i Kombeve të Azisë Juglindore (ASEAN) etj. Apo edhe

interesave ekonomik me karakter regjional si p.sh: Central European Free

Trade Association(CEFTA), North American Free Trade Agreement (NAFTA) etj.

Si dhe organizatat tjera për çështje sigurie si p.sh Organizata e Paktit Veri-

Atlantik(NATO), Organizata për Siguri dhe Bashkëpunim ne Evrope- (OSBE), si

dhe dikur Organizata e Paktit të Varshavës. Kurse Organizatat financiare e

ekonomike me peshe te madhe jane nga e ashtuquajtura sistemi “Bretton

Woods” ku dollari u be monedha qendrore dhe ekuivalente e valutes globale, i

cili vlerën e vet e mbronte/garantonte me ari. Nga ky sistem rrjedhën dy

organizatat me re rëndësishme financiare edhe sot në botë. Fondi Monetar

Ndërkombëtar dhe Banka Botërore. Në këtë aspekt gjithashtu u krijua

Organizata Botërore e Tregtisë (WTO) e cila fillimisht u quajt Marrëveshja e

përgjithshme mbi Tarifat dhe Tregtinë GATT (General Agreement on Tariffs and

Trade) 1947 por u emërtua me 1995 ne WTO.

Këto organizata janë jashtëzakonisht te rëndësishme ne MN dhe në Diplomaci

sepse forma me e shpeshte dhe mënyra me optimale e veprimit diplomatik janë

takime, mbledhjet, konferencat dhe pjesëmarrja ne O.N. Anëtarësimi në këto

institucione mundëson pjesëmarrjen aktive ne politiken ndërkombëtare dhe në

mbrojtjen interesave strategjike të politikes së jashtme të vendit.

Në numër shume më të madhe janë O.N të llojit tjetër , pra ato joqeveritare te

cilat kane një rrjet te gjere dhe veprimtaria e tyre është e shumanshme. Këto

kane disa përparësi, pasi qe ndikimi është me afatgjate, me i drejtpërdrejt dhe

me efikas. P.sh Greenpeace apo Kryqi I Kuq Ndërkombëtar, Transparency


34

International kane ndikim edhe te opinion botëror por edhe tek vendet veç e

veç. Këto shfrytëzojnë publicitet dhe sensibilizojnë opinionin duke ndikuar te

qeveritë përmes presionit te opinionit publik. Roli i tyre ne M. N shihet gjithnjë

e me i rëndësishëm e me influencues. Iniciativa e nisur nga Kombet e

Bashkuara qe nga viti 1998 për një “dialog mes feve”, qe erdhe si

kundërpërgjigje ndaj tezes së “përplasjeve te civilizimeve” gjeti një përkrahje

nga shume shtete, organizata dhe veçanërisht nga vetë komunitetet e mëdha

fetare. Diplomacia përfshin me këtë rast pra thellimin dhe forcimin e

marrëdhënieve të mira me vendet dhe dialogut mes civilizimeve, gjë te cilën

edhe O. N mund te ndikojnë ne mase te shtuar ne këtë drejtim.

Figura: Flamujt qe reprezentojn shtetet individuale të ndërlidhura ne sistemin ndërkombëtar.


35

7. Hyrje në Diplomacinë Publike.

Ata që shpresuan se pas rënies së Komunizmit erdhi fundi i ideologjive dhe

dogmave, ishin të zhgënjyer hiç me pak se brenda një dekade. Sikurse në kohën

e bipolaritetit kur dominonte politika e ideologjive, edhe sot

bota është e ndikuar ne mase te madhe nga ato vende e grupe që pretendojnë të

jenë në posedim të së vërtetës absolute. Polarizimi në vija ndarëse është akoma

një fuqi që dominon në disa pjesë të botës.

Koncepti i Sigurisë që bazohet ne “dilemën e sigurisë” gjegjësisht ne rrezikun qe

kanoset nga armiqtë e jashtëm, një strategji e vjetër gati sa vet njerëzimi, është

një dukuri që vazhdon te instrumentalizohet dhe te jetë ne shërbim te pushtetit.

Lufta kundër terrorizmit, ishte një teme bosht e politikës së jashtme dhe e

sigurisë të Sh.B.A-ve, qe nga sulmet e 11. Shtatorit te vitit 2001, e cila, përveç

tjerash, qoi edhe tek intervenimet ushtarake ne Afganistan dhe Irak.

Diplomacia si menyre e komunikimit mes shteteve dhe si mjet i negocimit nuk

erdhe ne shprehje sa duhet gjate kësaj kohe. Gje e cila ne retrospektive shihet si

nje mangësi e strategjise se përgjithshme politike. Diplomacia si një prej

monopoleve të fundit qe i ka mbete ende qeverisë, ka filluar te jete gjithnjë e me

shume domen i veprimit edhe nga organizatat nder-qeveritare regjionale, nga

OJQ-të, nga grupet e ndryshme interesi (si p.sh. kompanitë shumëkombëshe,

lobit etj) si dhe nga individët me influence.

Diplomacia përfshin formimin, zhvillimin dhe forcimin e marrëdhënieve të

mira me vendet e tjera. Diplomacia ka të bëjë pra me angazhimin e qeverise se

një shteti me qellim të kontaktit dhe të dialogut me shtetet e tjera. Diplomacia

Publike përfshin mënyrën dhe mjetet që ka në dispozicion një shtet për të

ndikuar mbi qarqet e vendim-marrjes dhe publikun e gjere një shteti dhe

shoqëria tjetër Qëllimi parësor është pra për të ndikuar ne qeveritë e huaja

nëpërmjet organizatave dhe aktoreve jo-qeveritare përmes ushtrimit te

diplomacisë publike

Rënia e Murit te Berlinit dhe shpartallimi i sistemit bipolar, ka rezultuar edhe

ne ndryshimin e mënyrës se politikbërjes së jashtme. Strategjia e re

diplomatike nuk ishte aq shume e koncentruar ne mjetet e forcës ushtarake,

por me shume ne raporte ekonomike e kulturore. Këto ndryshime


36

paradigmatike quan edhe tek konceptimet e reja ne marrëdhënie

ndërkombëtare dhe diplomaci. Faktorizimi dhe ngritja e rolit te mediave, OJQ-

ve dhe korporatave multinacionale qoj edhe kërkesat e reja te veprimit

diplomatik, pra te një diplomaci publike, qe njihet edhe si diplomacia e re,

diplomacia mediale, kulturore etj. Ndërvarshmëria e këtyre faktorëve me

aktoret e ndryshëm ne marrëdhëniet ndërkombëtare rezultojë te ngritja e

kapaciteteve dhe formave te reja ne politiken e jashtme. Modeli i veprimit i

njohur gjate kohës se Luftës se Ftohte ishte i tejkaluar tashme. Kompanitë

prestigjioze ne fushën marrëdhënies me publikun (PR-Agency) angazhohen ne

këtë drejtim gjithnjë e më shumë nga qeveritë e vendeve të ndryshme.

Çka është Diplomacia Publike?

Para se të përgjigjemi në pyetjen e shtruar më sipër, se çka është diplomacia

publike, duhet shqyrtuar zanafillën e këtij termi dhe kontekstit historik, politik

dhe diplomatik në të cilën është formuar dhe zhvilluar si koncept.

Fjala D. P. (tutje si shkurtesë) hyri ne përdorim nga mesi i viteve 1960 dhe gjate

viteve 1970-ta ne SH.B.A nga diplomatet dhe zyrtaret e Departamentit te Shtetit,

si zëvendësim apo eufemizëm i termit Propagande qe kishte konotacione

negative. Për here te pare e përdori Eduard Gullion, dekan i Fakultetit te

Drejtësisë dhe Diplomacisë ne Universitetin e Tufts-it ne vitin 1965. Ai ishte

edhe i pari autor qe japi një përkufizim të prerë rreth asaj se çka është D.P, ku

sipas tij diplomacia publike është “shkaku dhe efekti i publikes qëndrimet dhe

mendimet të cilat ndikojnë në formulimin dhe ekzekutimin e politikës së

jashtme.”

Në fakt diplomacia publike si term është shfaqur shumë më herët, në vitin 1856

ne gazetën londineze “ Times” ishte një artikull ku cekej ky term, e më vonë

edhe nepër gazeta amerikane si “New York Times”, “Washington Post” apo

“Christian Science Monitor” është përdorur në kontekste dhe periudha të

ndryshme.

Viteve 1970 shpesh here ishte fjale tjeter per Propaganden, e cila qe nga koha e

shfrytezimit nga nazizmi kishte konotacione negative, prandaj D.P si alternative

e saj ishte me e pranueshme dhe perdorej me lehte nga ana e qeverise


37

amerikane ne lidhje me informimin nderkombetar, raportet dhe shkembimet

kulturore etj.

Sot ky term përdoret si ne praktiken diplomatike ashtu edhe ne fushën

akademike,anekënd botes, duke nënkuptuar aktivitet kulturore, informimin

dhe bashkëpunimin ndërshtetëror ne rrafshin me te gjere. Edhe ne diplomacinë

britanike gjeti shprehje ky term për te përshkruar orientimin modern te

diplomacisë dhe përfshin një kombinim te marketingut politik, propagandës

dhe afrimit kulturor e shkencor me publikun e vendeve te huaja.

Sipas një Agjensioni amerikan nga State Departamenti (USIA) D.P shihet si një

mënyrë e promovimit te interesave dhe vlerave amerikane përmes kuptimit,

influencimit dhe informimit te audiencës së huaj. Kurse sipas një shkencëtari

tjetër amerikan Hans Tuch, D.P është proces i komunikimit te qeverise me

publikun e huaj me qellim te prezantimit te vlera dhe ideve, te institucioneve

dhe kulturës kombëtar te politikes së një shteti. Diplomacia publike është një

nga çështjet më të spikatura të komunikimit politik dhe një nga elementet me

qendrore te aktiviteteve diplomatike në këtë shekull.

Figura: Organigrami i Agjencionit amerikan per Diplomaci Publike Ajo është një term që përshkruan mënyrat dhe mjetet me të cilat shtetet,

aleancat e shteteve, dhe aktorët e tjerë joqeveritar kuptojnë kulturat,

qëndrimet diplomatike, dhe sjelljet politike te shteteve tjera; krijojnë dhe


38

menaxhojnë marrëdhëniet me këto, si dhe synojnë te influencojne opinionin

publik te tyre me qellim te avancimit te vlerave dhe interesave te veta.

Diplomacia Publike përfshin menyren dhe mjetet që ka në dispozicion një shtet

për të ndikuar mbi qarqet e vendim-marrjes dhe publikun e gjere një shteti.

Qëllimi paresor eshte pra për të ndikuar ne qeverite e huaja nëpërmjet

organizatave dhe aktoreve jo-qeveritare permes ushtrimit te diplomacisë

publike ne forma dhe menyra nga me te ndryshmet.

Për të kuptuar D.P. më mirë duhet të sqarojmë me atë se çka është publiku.

Publiku është një grup njerëzish që ka interesim dhe ndikim aktual apo

potencial në shoqëri. Në kuptimin e gjerë pra janë te gjithë personat qe kane

pjesëmarrje ose ndikim ne jetën publike. Pra publikja është e kundërta e sferës

privates. Sipas shumë dijetarëve kjo është parakusht i demokracisë.

D.P është një lloj komunikim masiv me opinionin e huaj duke u bazuar ne

mekanizma te ndërtimit te dialogut, mirëkuptimit dhe mbulimit mediatik te

këtyre përpjekjeve. Prandaj ne këtë kuptim ndryshon nga

marketingu,propaganda, MP, Gazetaria apo edhe nga diplomacia

konvencionale/tradicionale. Diplomacia tradicionale është e bazuar ne

marrëdhëniet e nje qeverie me qeverinë apo qeveritë tjera, ajo publike eshte

me shume se kaq. D.P nuk eshte nje menyre apo instrument e paraqitjes se

politikes se jashtme te qeverise por me shume vlerave, kultures dhe interesave

te gjithembarshme politike e shoqerore te nje vendi. D.P nuk eshte ne sherbim

te nje qeverie por ne rend te pare, te shtetit dhe interesave te saj afatgjate.

D. P dallohet prej diplomacisë klasike apo tradicionale sepse nuk synon, ne

rend te pare, bashkëpunimin, komunikimin dhe vënien e marrëdhënieve me

qeveritë e huaja por veçanërisht me institucionet jo-qeveritare, organizatat dhe

individët e ne vendet e huaja.

Diplomacia Publike promovon politiken e jashtme dhe interesat e shtetit

përmes informimit dhe influencimit te publikut te huaj për ndonjë çështje te

caktuar apo për imazhin e përgjithshëm te shtetit.

Ne pjesen dërmuese te rasteve, D.P vihet ne përdorim si konsekuence e krizave

apo konflikteve, qe per intencion ka krijimin e nje klime me miqesore karshi

ndonje shteti dhe popullit te vet. Qeverite, organizatat joqeveritare apo

nderkombetare, ne raste te këtilla, shfrytezojne DP si pjese e masave te


39

ndërmarra ne politiken e jashtme. D.P nuk eshte vetem nje menyre apo

instrument e paraqitjes se politikes se jashtme te qeverise, por me shume e

vlerave, kultures dhe interesave te gjithembarshme politike e shoqerore te nje

vendi. D.P nuk eshte ne sherbim te nje qeverie por ne rend te pare, te shtetit

dhe interesave te saj afatgjate.

Politika e Jashtme e një shteti ndikohet ne një mase te konsiderueshme nga

imazhi dhe perceptimi i atij shteti ne bote apo ne opinionin publik te ndonjë

vendi te veçantë. Sh.B.A-te kishin ne vitet e kaluara një problem te këtillë.

Kritikat ishin për shkak te intervenimeve ushtarake ne Irak (2003), Afganistan,

për shkak te burgut te Guantanamos, krizës financiare etj. Edhe marrëdhëniet

Transatlanike sikurse edhe me boten arabe ishin përkeqësuar mjaft, gjë që qoj

edhe te një lloj Antiamerikanizmi. Presidenti i ri amerikan Barak Obama

prandaj po tenton që sa me shpejt të jap një pamje sa me pozitive politikes se

jashtme amerikane. Ne politiken e jashtme amerikane, qendra vendosjeje janë:

Presidenti, Departamenti i Shtetit, Kongresi dhe Senati si dhe një numër i

madhe i aktoreve tjerë joformal. Vendimet e politikes se jashtme, mund te jene

keshtu te tre llojeve; Vendimet planifikuese, vendimet e krizave dhe vendimet

rutine.

D.P përfshin zakonisht dy mënyra veprimi: Ne njërën ane, ajo është ne funksion

te informimit politik, me qellim te influencimit te popullatës ne një vend tjetër

për mbrojtjen, sqarimin e ndonjë çështje te caktuar te qeverise dhe politikes se

shtetit. Dhe këto veprime janë zakonisht për një afat me te shkurtër kohor.

Kurse ne rrafshin tjetër pretendohet qe përmes komunikimit dhe

bashkëpunimit kulturore e akademik te krijohen lidhje me te mira me atë

shoqëri. D. P mund te quhet me fjale tjera edhe si marrëdhënie me publikun

ndërkombëtar.

Diplomacia publike nuk punon vetëm përmes kanaleve zyrtare e shtetërore, siç

është ministria, ambasadoret, të dërguarit special- emisarët etj. Por edhe

përmes te ashtuquajturave Think Tanks, Stacioneve Televizive, Radio, Gazetave,

Revistave, Lobive dhe shume mjeteve tjera komunikimi.

D.P për me qenë efektive dhe frytdhënëse i duhet që personat të cilët merren

me të, të jenë eksperte te trajnuar mirë në fushën e planifikimit, komunikimit

strategjik dhe të qasjës proaktive. Ajo krijon parakushte për krijim e opinionit


40

pozitiv për politiken dhe imazhin e një shteti te caktuar. Kjo i ndihmon ne mase

te madhe diplomacisë dhe lehtëson e politiken e jashtme te shtetit, por edhe

kompanive, bizneseve apo organizatave te atij vendi. Gjithashtu është një

ndihmese e madhe për ndërtimin paraprak te konsensusit dhe përgatitjes se

kushteve për adresimin e një çështje te caktuar. Ndikimi i saj praktik është

zakonisht afatgjate, prandaj edhe veprimi duhet te jete per nje kohe me te gjate,

ose ne raste me te mire, ne vazhdimësi.

Lufta e Ftohte dhe anekdota me Stalinin dhe Papën dhe Churchil me Morning

Post gjate 1920 dhe Chicago Tribune gjate Luftës se II-te Botërore.

BBC, Zeri i Amerikes, Deutsche Welle, USAID, British Council etj si mjete te D.P.

Perceptimi dhe Prezantimi për ndonjë shtet është shpesh arsye e sterotipeve, e

klisheve dhe e paragjykimeve për atë shtet.

Nje shembull nga përvoja personale e ilustron kete ndoshta me se miri: Ne

kohen kur qeveria Republikes se Kosoves angazhon kompanine prestigjioze

britanike-izraelite “Satschi & Satschi” me nje shumë prej 5.7 Milion Euro per te

lobuar ne njohjen e shtetesise se Kosoves dhe permiresimin e Imazhit te saj ne

bote, mua gjate pritjes ne aeroport me rra ne dore gazeta tabloide londineze

“Daily Mirror” me tirazh shumë te larte, e cila kishte ne balline një storie shume

bombastike për ceshtjen e vrasësit shqiptare te cilet jetojne te lire ne Britani.

Ky lajm, ne mesin edhe të shume lajmeve dhe raportimeve tjera negative apo

edhe tendencioze, krijon nje paqyre te tmerrshme per imazhin e shqiptareve e

me kete edhe te Kosoves, qe per pasoje ka efekte te dëmshme dhe afatgjate.

Nje shembull mjaft interesant, qe eshte edhe nje risi ne Diplomacine Publike

vecanerisht sa i perket lobimit per njohjen e nje vendi, eshte nisma e

ndermarre nga nje shqiptaro-amerikan James Berisha. Duke qene pilot me

profesion ai kishte ndermarre nje fushate te suksesshme publiciteti duke

fluturuar neper vendet e Amerikes jugore, me nje aeroplan privat dhe me

mbishkrimin ku apelonte ne njohjen e Kosoves si shtet te pavarur. Ai po ashtu

kishte nje faqe interneti, me sllogante qarte “Fluturimi per Kosoven” dhe me

planin e destinacionit, vendndodhjen dhe artikujt per kete nisme nga gazeta te

ndryshme boterore. Ky akt patriotik dhe aktivitet i nje individi pati jehone

neper media dhe mund te sherbej si model i veprimtarise ne DP ne gamën e

gjere te aktiviteteve te saj.


41

Kurse shembull pozitiv për D.P dhe imazhit te mire mund te merren, bie fjala,

turizmi kulturor dhe perceptimi për zviceran, austriaket apo francezet. Kjo

është natyrisht edhe çështje e “marketingut” qe behet përmes diplomacisë

kulturore si festivaleve filmike (Cannes, Venedikut, Berlinit etj.) e muzikore,

karnavale apo festa te ndryshme kulturore. Por jo vetëm turizmi por edhe

investimet e jashtme varen nga imazhi qe gëzon ai vend. Vendet qe

konsiderohen si te „rrezikshme“ nuk janë atraktive as për investime por as për

eksporte te produkteve. Mallrat gjerman gëzojnë tek ne një besueshmëri dhe

popullaritet për shkak te „kualitetit“ edhe pse shpeshherë ato nuk prodhohen

fare ne Gjermani!

Se politika e jashtme varet edhe nga perceptimet per vendet e caktura apo edhe

nga opinioni i brendshem publik, na e ilustron anetaresimi i Konferederates

Helvetike. A e dini pra kur dhe pse u anëtarësua Zvicra ne Kombet e Bashkuara?

Pas shume dështimesh ne referendum, ne vitin 2002 zviceranet miratuan

anëtarësimin ne këtë organizate botërore. Arsyet janë sepse populli ishte

dëshmitar i shtimit të lidhshmërisë dhe varshmërisë së shteteve dhe se OKB-ja

ofronte përparësi ne këtë aspekt dhe se ishte domosdoshmëri e kohës. Prandaj

përkrahja e opinionit publik ne vend për një ceshtje te caktuar është

jashtëzakonisht e rëndësishme, e shpesh edhe determinuese ne politiken e

jashtme. Por përkrahja apo mospërkrahja shpesh varet edhe nga disponimi i

aleateve dhe shteteve tjera, te cilat veprojnë ne përputhje me interesat e tyre

ekonimike, gjeostrategjike por edhe nga disponimi i opinionit publik ne vend.

D.P jane intrument politik dhe menyre e veprimit diplomatik, qe perdoret nga

shtetet, organizatat dhe institucionet e ndryshme por shtrohet pyetja; se a eshte

edhe fushe akademike dhe disipline shkencore apo jo? Per te ardhe te nje

pergjigje duhet se pari te i shqyrtojme dilemat te cilat na paraqitet me

shtruarjen e kerkeses per trajtim shkencor te D.P. Fillimisht, kjo eshte vertete

nje teme e cila ka nje histori relativisht te shkurte dhe e cila ne te shumten e

rasteve ka qene e zhvilluar nga qarqe qeveritare e zyrtare, duke e anashklauar

proviniencen universitare apo hulumtuese. Kjo edhe e sot eshte nje deficit i

dukshem ne D.P, se shumica e hulumtimeve jane me shume ne forme te

rekomandimeve per organe te caktura sesa punime shkencore ne karakter

empirik apo teorik.


42

Arsyeja tjeter eshte kornizat e percaktuara analitike te D.P, te cilar ngerthejne

shume dimesionsone dhe jane te hapura per secilen dispilne dhe thuaja ne

cfarredo forme te mundshme.

Çka është roli i diplomateve sot ne kohen e globalizimit te informatave? A

mjaftojnë vetëm diplomati dhe instrumentet klasike te diplomacisë për

politiken e jashtme te një shteti?

Ndryshime i konteksteve dhe rrethanave ne rrafshin global, regjional por edhe

lokal me përmasa te jashtëzakonshme ka shtyre qe edhe format e deritanishme

te veprimit diplomatik detyrimisht te pasojnë ndryshime. Me siguri qe sot nuk

mjafton vetëm puna e diplomateve ne bërjen e politikes se jashtme. Me siguri,

qe parakushtet për veprimtari ne ketë aspekt kërkojnë edhe gjetje te metodave,

koncepteve por edhe te studimeve te reja ne këtë fushe.

Sferat dhe Dimensionet e Diplomacise Publike

Sferat kryesore te Diplomacise Publike jane;

Politike- Influencimi dhe Informimi prej TV-se deri te Interneti per nje

teme te caktuara ose per interesa te pergjithshme nacionale.

Ekonomike- Sanksionet dhe Embargo apo promovimi i Investimeve etj.

Kulturore- Shkembimet studentore e akademike, Popkultura, Moda,

Artistet, Sporti etj.

Forcimi i pozites ne boten globale s´mjafton vetem diplomacia klasike por nje

kombinim me D.P. Sipas Edmund Gullion, qe e perdori i pari nocionin D.P., ky

koncept ka keto dimensione:

Kultivimi i opinionit boteror nga ana e qeverise Interaksioni i grupeve private

(joqeveritare) ndermjet shteteve. Lajmerimi, raportimi i ngjarjeve nga bota dhe

anasjelltas.

Komunikimi pertej kufijve kombetar, si permes diplomateve, gazetareve,

artisteve, shkencetareve etj. Sipas Mark Leonard jane keto aspekte: Menaxhimi

i Informatave, Strategjia e Komunikimit dhe Krijimi i Partneritetit.

Ndersa strategjite e D.P-se ne aspektin e veprimit kohor jane te ndara ne:


43

Reaktive apo brenda nje afati te shkurt kohor (ore dhe dite) qe do te thote më

shumë sqarues dhe thellimi i mirëkuptimit.

Proaktive apo afatmesme (jave dhe muaj) dhe angazhuese me qasje

transparente. Përpjekje për bindje.

Korrektuese- përmirësimi i keqkuptimeve eventuale dhe krijimi i imazhit

pozitive. Kurse na planin kohor eshte afatgjate qe synon ndërtimin e

marrëdhënieve miqësore, qofte me nje vend dhe shoqeri te caktuar apo ne

pergjithesi me opinionin boteror(me vite).

Fazat e zhvillimit te Diplomacisë Publike nga kendveshtrimi historik mund te

ndahen ne keto periudha kohore; Periudha deri dhe pas L. II B. (Doktrina e

H.Truman dhe Plani i Marshallit), faza gjate Luftës së Ftohte (Formimi i

Agjensioneve te specializuara, p.sh US Information Agency ne vitin 1953),pas

rënies se Murit te Berlinit respektivisht që nga shembja e sistemit komunist dhe

ndarjes bipolare, si dhe pas sulmeve terroriste te 11. Shtatorit. Përpjekjet

amerikane ne „luftën kundër terrorizmit“ dhe D.P ne boten arabe dhe islame, si

dhe reagimi ndaj anti-amerikanizmit.

Objektivat afatgjate e strategjike te Diplomacisë Publike te një shteti janë që t’u

ofroje njerëzve anembanë botes një vizion dhe perceptim pozitiv te vendit qe e

promovon atë, të thellojë bashkëpunimin dhe e interesat e përbashkëta mes

popujve ne vende te ndryshëm, si dhe te i izoloje dhe margjinalizojë forcat

ekstremistet (fetare apo politike) dhe te i kundërshtojë ideologjinë e tyre

antidemokratike.

D. P shkon përtej diplomacisë tradicionale duke kultivuar dhe promovuar një

imazh sa më pozitiv për vet shtetin duke u mbështet në ndonjë temë të caktuar

apo në vazhdimësi duke komunikuar dhe koordinuar me aktore te ndryshëm e

jo vetëm qeveritarët dhe zyrtarët. Arsyeja qendrore e D. P është rrjedha e

informative dhe ideve te plasura nga një shtet apo organizatë internacionale ne

arenën ndërkombëtare, duke përfshirë me këtë jo vetëm qeveritë por edhe

publikun e gjere.

Në Sh. B. A ekziston ne kuadër te Departamentit te Shtetit (qe shërben si

Ministri e Punëve të Jashtme) një nen-ministri apo seksion për D. P e cila ka

zyrat për Planifikim te Informimit Ndërkombëtar, pastaj për Marrëdhënie me

Publikun dhe zyrën për planifikim te politikave për Diplomacinë Publike. Vete


44

fakti se një shtet kaq i fuqishëm i kushton aq shume rendësi kësaj fushe flet për

rendësin qe ka D. P për një shtet dhe sidomos për politiken e saj te jashtëm.

Diplomacia ne këtë këndvështrim edhe pjesë përbërëse e P. J. por edhe mjet

krucial dhe instrument efektiv i saj. Sh. B. A pas sulmeve terroriste te 11

Shtatorit, kane vepruar ne sferën e politikes se jashtme edhe përmes kësaj

forme të diplomacisë. Kjo ngjarje si kthesë e madhe ne politiken dhe sigurinë

ndërkombëtare, ka rezultuar qe çështjet madhore ose nismat politike te

promovohen edhe përmes thellimit te miqësisë, te ndikimit ne opinion dhe

krijimit te kontakteve dhe bashkëpunimit edhe kulturor. Kështu një aspekt i

posaçëm i Diplomacisë Publike është edhe Diplomacia Kulturore.

Megjithëse D.P shkon përtej diplomacisë përmes misioneve te perfaqesuesit

respektivisht ambasadave dhe konsullatave dhe bartesve te tyre, karakteristik

e saj eshte qe perhere e me teper ajo fushëveprim edhe ketyre institucioneve.

Keshtu bie fjala State Departmenti amerikan kishte ne vitin 2006 një buxhet

prej 1.4 Miliard dollarësh për D. P dhe Informim të publikut ndërkombëtar.


45

8. Diplomacia Kulturore.

Pjese shume e rëndësishme dhe përbërëse e diplomacisë, e veçanërisht e

Diplomacisë publike është edhe diplomacia kulturore. E dominuar për një kohe

te gjate nga “realpolitika”- pra nga pikëpamja se forca e pushtetit është

determinuese ne politiken e jashtme, kultura është neglizhuar dhe nuk iu është

kushtuar ndonjë vëmendje ne marrëdhënie ndërkombëtare.

Me rritjen e mundësive teknologjike e komunikuese është shtuar edhe

interesimi dhe roli i kulturës ne diplomaci, gjë qe ka rezultuar ne krijimin e

Diplomacisë Kulturore. Kjo nënkupton, qe kultura si një vlere universale e

humane mundëson prezantimin e trashëgimit, vlerave dhe te mirave

kombëtare ne bote. Dhe si e tille luan një rol te veçantë ne politiken e jashtme te

një shteti. Shkëmbimet e shumta dhe kontaktet e ndryshme kulturore qe

ndodhin sot mes popujve, mundësojnë kuptimin me të mire te njeri-tjetrit dhe

bashkëpunimin me te ngushte ndërmjet tyre. Kjo krijon një bazament te

fuqishme për diplomacinë duke e lehtësuar komunikimin dhe thelluar

marrëdhëniet me vendet tjera.

Nje aspekt mjaft krucial ne kete kontekst kane sidomos sporti dhe shkenca.

Ketu duhet marre parasysh keto aktivitete si kampionatet e ndryshme sportive,

si ne futboll, basket apo Olimpiadat kane ndikim te madhe kulturor, shkenca

dhe hulumtimet, përvojat dhe shkëmbimet ne Universitete dhe Institute

Hulumtuese nxisin bashkëpunimin dhe mirëkuptimin. Shembull janë sidomos

Universitetet amerikane, festivalet muzikore, ne festivalet e muzikes Jazz apo

edhe te zhanreve te tjera, pastaj festivalet kinematografike ne Cannes apo ne

Venedik.

Historikisht shtetet me te mëdha dhe me te fuqishme, kishin ndikim jo vetëm

politik e ekonomik por ne mase te madhe edhe kulturor, fillimisht ne regjion

apo edhe me gjere. Perandoritë ne te kaluarën përcaktonin shpesh edhe

premisat se çka është kultura e çka jo. Kolonizimi i vendeve afrikane e aziatike

behej zakonisht nen petkun e se ashtuquajturës “misioni i civilizimit” ku

kultura dhe qytetërimi evropian shërbenin si model qe duhej zbatuar ne tere

rruzullin tokësor. Sigurisht prapa këtyre preteksteve fshiheshin qëllime te


46

tjera, por ndikimi kulturor, duke u nisur prej instalimit te gjuhës e deri te

veshmbathja apo ushqimi kane lënë edhe sot e kësaj dite gjurme te

pashlyeshme ne ato vende qe ishin dikur kolonia. Kështu. p.sh gjuha angleze sot

dominon edhe për këtë arsye, ose edhe gjuha spanjolle ne Amerikën latine. Dhe

kjo ka krijuar lidhje tradicionale kulturore mes Anglisë me këto vende,

respektivisht Spanjës me shtetet e Amerikës Jugore qe kane ndikim te

jashtëzakonshëm edhe ne marrëdhëniet diplomatike mes tyre. Imazhi i këtyre

shteteve është zakonisht pozitiv, pasi ndikimi ne forma te ndryshme kulturore,

qoftë përmes Mediave elektronike, letërsisë apo edhe muzikës, filmave, sportit

etj. qon ne një lloj “edukimi” kulturor permanent.

Ne aspektin e sigurisë vlen parimi, sipas te cilit nëse arrini qe te keni një

komunikim te shendosh dhe mirëkuptim shkalla e sigurisë do te jete shume me

larte, pasi me kete krijohen me shume miq ne vend te armiqve. Prandaj, ne ketë

kontekst, diplomacia kulturore krijon parakushte shume me te favorshme, jo

vetëm për diplomacinë por edhe për sigurinë kombëtare dhe atë

ndërkombëtare. Aspekti kulturor i Diplomacisë Publike është ne këtë mënyre e

lidhur me elementet e shumta te informimit publik dhe me sfera tjera te

veprimit ne rrafshin global. Sot lirisht mund te flitet për një kulture qe kap

përmasat tejkombëtare dhe kjo i shtyn shtetet qe te jene konkurrues ne betejën

për ndikim sa me te madh ne këtë proces te globalizimit kulturor e shoqëror.

Duke filluar nga kanalet e njohura televizive (si p.sh CNN apo MTV) serialet dhe

filmat (Hollywoodi si kryeqendër botërore e saj dhe sinonim i kulturës

amerikane) e deri te ushqimi (Mcdonalds, Coca-Cola) dhe moda e veshmbathjes.

Ka shume zëra kritike qe ketë proces dhe trend zhvillimi e shohin si një

kërcenim serioz për kulturën e tyre kombëtare, dhe e identifikojnë si një

imperializëm kulturor, për shembull Coca-kolonizimi apo McWorld janë dy

përshkrime qe i bëhen kësaj dukurie. Prandaj shtetet ndërmarrin masa te

shumta qe te promovojnë kulturën dhe vlerat e tyre ne bote. Kjo pra, behet me

shtimin e aktiviteteve te ndryshme përmes Diplomacisë Kulturore.

Edhe në sferën ekonomike, diplomacia kulturore është e një rëndësie te

veçanta, pasi shumë produkte dhe sektorë ekonomik janë të varura edhe nga

përfaqësimi dhe prestigji që gëzojnë këto vende në botë. Bie fjala, turizmi është


47

një degë ekonomike qe edhe te drejtpërdrejt e lidhur me marketingun dhe ne

kuptimin me te gjere me diplomacinë kulturore dhe me atë publike.

Strukturat që merren me diplomacinë kulturore janë zakonisht te njëjta si ato

te Diplomacisë Publike, pra jo vetëm diplomatet profesional por edhe aktoret

jozyrtar qe veprojnë nëpërmes kanaleve te shumta. Eksportimi i vlerave

kulturore si model edhe për popujt dhe vendet tjera ekziston qe nga kohorta e

lashta dhe është praktikuar ne forma te ndryshme, prej tregtareve e dijetareve

deri te diplomatet zyrtare. Sot kjo ndodhe përmes Instituteve kulturore e

gjuhësore qe ekzistojnë pranë shume ambasadave te shteteve te rëndësishme

apo edhe si te pavarura. Si për shembull Këshilli Britanik, Instituti i Kulturës

Italiane apo Franceze apo edhe Javët e Kulturës ose të filmit gjerman, amerikan

etj, që zhvillohen edhe tek ne Kosovë çdo vit që nga përfundimi i luftës. Por një

rol po aq te rëndësishëm ne promovimin e kulturës dhe vlerave kulturore e

kombëtare luajnë edhe atashetë e Kulturës nëpër Ambasada, emigracioni dhe

shoqatat në diasporë, zyrat për promovimin e Turizmit, forumet artistike,

shkencore etj.


48

9. Marrëdhënia me Publikun dhe Diplomacia Publike.

Zhvillimi i hovshëm i shkencave politike por edhe shkencave komunikative qoj

edhe te profesionalizimi dhe avancimi i shtuar i komunikimit politik, si një

aspekt shume i rendesishem për demokratizimin e shoqërive, veçanërisht atyre

ne tranzicion. Ne përgjithësi ky profesionalizëm vërehet ne tre dimensione apo

nivele te organizimit, sic jane ne vijim;

Interesimi dhe përparimi i veprimtarive te komunikimit politik e posaçërisht

gjate fushatave, duke e centralizuar dhe menaxhuar mire atë, pastaj

konferencave, raporteve me media etj,

Fuqizimi dhe avancimi i roleve te aktoreve te rinj si bie fjala, ekspertet e M.P-se,

Konsulenteve, apo trajnuesve profesionist.

Dhe identifikimi i mjeteve dhe teknikave te reja ne komunikim politik si p.sh;

sondazhet, intervistat, raportet e specializuara dhe marketingu politik (imazhi-

branding).

Te gjitha këto e kane si parakusht burimet materiale dhe rrjedhimisht ato

njerëzore. Me fjale te tjera, mënyra dhe masa e financimit e përcakton edhe

suksesin e zbatimit te tyre ne praktike. Pasi qe komunikimi masiv arrihet

nëpërmjet mjeteve te informimit, pastaj personat e angazhuar profesional dhe

se fundi materiali i nevojshëm shpenzues te gjitha këto kane një kosto te

caktuar. Prej se cilës shpeshherë varet kualiteti, mbulimi media por edhe

efektiviteti i komunikimit me masën te një subjekti politik, grupi te interesit

apo personit te caktuar. Marrëdhëniet me publikun është një term i cili jo vetëm

qe është bere shume i popullarizuar por edhe një domosdoshmëri për çdo

organizate dhe institucion i cili i tejkalon përmasat private.

Marrëdhëniet me publikun është në funksion menaxhimi dhe veprimi që

identifikon, krijon dhe seleksionon informata në mes të një organizate dhe

popullit e qe janë reciprokisht te dobishme për te dyja, me qellim te krijimit të

marrëdhënieve te mira dhe te qëndrueshme. Në kuptim më te gjere M.P, është

një vazhdimësi diskutimi në mes të një organizate dhe njerëzve që duan të

mësojnë më shumë për këtë organizatë, institucion apo kompani. Qysh nga

latinet e vjeter eshte e njohur ajo sentenca e mençur “ Vox populi, vox Dei”- qe


49

d.m.th se zeri i popullit eshte zeri i Zotit, gje e cila reflekton rendesine qe kishte

opinioni qe nga kohërat e lashta dhe qe vazhdon ne mase te shtuar te kete

sidomos ne kohërat e tashme. Duke e nënvizuar me ketë rendësin e opinionit

publik, Presidenti i dikurshëm amerikan Benjamin Franklin thoshte se M.P.

bazohet ne komunikim e cila fillon me kuptimin e audiencës cilës i drejtohet.

Funksioni i M.P. është përmirësimi i imazhit, reputacionit me qellim te thellimit

te bashkëpunimit dhe marrëdhënieve me masën e gjere te popullatës ne njërën

anë dhe qarqeve vendimmarrëse ne anën tjetër. Menaxhimi me informata,

selektimi dhe distribuimi i tyre në publik përben funksionin themelor të M.P.

Sot M.P janë pjesë përbërëse e studimit në shumë fusha shkencore, duke filluar

prej Gazetarisë dhe Komunikimit Masiv, Ekonomisë e deri te Shkenca Politike.

Kështu vetëm ne Universitetet e Sh.B.A-ve janë rreth 6000 studentë ne 200

Universitete të ndryshme qe studiojnë për M.P. M.P, ne te gjithë spektrin e

fushëveprimit, është një industri shumë milionësh, në mos miliardësh. Shkenca

përherë e më shumë po e konsideron këtë fushë si të një rëndësie parësore për

disiplina te ndryshme, e sidomos në komunikim dhe ne politikë. Pasi që

komunikimi është çelësi i menaxhimit të konfliktit dhe ndërtimit të raporteve

të shëndosha e demokratike me shoqërinë. Kampanjat e ndryshme për

sensibilizim dhe vetëdijesim ndikojnë drejtpërdrejt ne sjelljet njerëzore dhe

respektimin e ligjit, sikurse edhe opinioni publike dhe kërkesat e shoqërisë qe

ndikojnë ne cilësinë dhe mënyrën e qeverisjes. Prandaj Marrëdhënie me

Publikun nuk është një rruge njëdrejtimëshe por e dyanshme ku kërkohet

dialogu ne vend te monologut. Prandaj kjo kërkon qe M.P te i kuptojnë hallet,

nevojat dhe mendimin e publikut me qellim qe ti kuptojnë dhe konform

interesave tyre te i drejtojnë politikat. Në analet e historisë ka shume shembuj

ku M.P dhe zëdhënësit kane evituar konflikte duke sqaruar gjendjen ne mënyre

me te pranueshme apo duke zbutur tensionet përmes arsyetimeve te ndryshme.

Kështu p.sh një shembull mjaft i rralle është deklarata për shtyp e Presidentit

amerikan Harry Truman pas hedhjes se bombës atomike ne Hiroshime te

Japonisë, ku ne një sqarim 3 faqesh e arsyeton një sulm te tille me ngjarjet e

Pearl Harborit dhe rrezikut nga sulmet tjera eventuale te ushtrisë japoneze. Sot

vlen parimi se negociatat dhe marrëdhëniet me publikun janë instrumente me

te mira te shmangies së një lufte, konflikti apo trazire të dhunshme.


50

Vlen te thuhet se për shkenca politike e veçanërisht ne sferen e Politikes se

Jashtme dhe të Diplomacisë, Marrëdhënia Publike është pjese e pandare e

aktiviteteve te tyre. Diplomacia, bie fjala, synon qe përmes negociatave, ndërsa

M.P tenton përmes komunikimit t’ i shmanget krizës dhe konflikteve.

D.P dhe M.P kanë tre funksione të përbashkëta:

Përfaqësimin- zakonisht përmes mediave në forme të folur, shkruar, dhe

vizuale (fotot dhe pamjet televizive)

Komunikimi- dialogu, negocimi dhe marrëveshjet.

Këshilluese- konsulenca dhe avokimi për ndonjë çështje, planifikimi i fushatave

dhe iniciativave te ndryshme.

Mjetet e sotme te komunikimit jo vetëm qe kane mundësuar por edhe e kane

detyruar diplomacinë dhe politike e jashtme qe te koncentrohet ne ndikimet e

opinionit edhe përmes kanaleve tjera jo formale, si media, shkenca, kultura,

arti, teknologjia dhe konsumet ushqimore etj. Ne kohen e Globalizmit, apo te

„fshatit global“ është e pamundur te jesh jashtë trendëve bashkëkohore dhe kjo

do te thotë se D.P është pjesë përbërëse e çdo shteti. Nw fakt D.P është

zëvendësim i asaj qe me herët njihej si Propagandë, dallimi themelor mirëpo

është se nuk D.P nuk ka prapavije aq shume ideologjike, sa ka ekonomike,

politike e kulturore, dhe e dyta se D.P behet ne mënyra me te sofistikuara sesa

qe kishte për qellim Propaganda, përmes „indoktrinimit“, dezinformatës apo

edhe manipulimeve me ndjenjat dhe stereotipin e masës se gjere për ndonjë

vend, person apo rrethane te caktuar. Qëllimet propagandistike sot shihet si te

pahijshme, pamoralshme dhe si te tilla te papranueshme per boten

demokratike. Prandaj gjithnjë e më shume refuzohen nga publiku si

qëllimkëqija por jo rrallëherëë edhe të kundër-efektshme.


51

10. Imazhi dhe diplomacia

Për shtetet, marrëdhëniet me publikun nënkuptojnë edhe planifikimin të

vazhdueshëm të shpërndarjes së informacioneve që synojnë përmirësimin e

imazhin të vendit jashtë vendit. Imazhi është shuma e ideve, qëndrimeve dhe

perceptimeve shoqëruese, qe ka një grup i njerëzve për një tjetër apo për atë

vend. Me fjalët e Walter Lippmannit, pionier i MP, në vend qe së pari te e

kuptojmë dhe njohim një vend apo popull e pastaj te përcaktojmë, ne zakonisht

fillojmë qe se pari te gjykojmë apo thënë më mirë te paragjykojmë për këtë e

pastaj te njohim me thelle. Imazhi ndryshon për shkak të sjelljeve vetjake te

grupit, individit apo subjektit.

Ajo varet nga niveli i informacionit, njohurive, ndjenjave dhe qëndrimeve të

grupeve të ndryshme. Karaketeristik e Imazhit eshte se formohet shpejt, dhe

është afatgjate, por ne aspektin negativ eshte shpejt i prishur. Është përherë me

lehte te shkatërroni diçka se te ndertoni, sikurse edhe shtëpia qe kërkon kohe

për te ndërtuar por jo edhe rrënuar. Ndahet ne dy forma; Imazhi për vetveten –

Imazhi për te tjerët. Faktorët qe ndikojnë ne Imazhe jane; Faktorët real te

imazhit, si faktorët madhësia, pamja veshja, etj. Dhe faktorët joreal te imazhit,si

ndjenjat emocionale, p.sh. simpatia apo antipatia. Ne aspektin kohor ajo mund

te jete imazh i tanishëm: qe nënkupton gjendjen faktike ne kohe reale, si dhe

imazhi i dëshirueshëm apo vizioni për imazhin në kohen e ardhshme.

Analizimi ose hulumtimi i Imazhit behet nëpërmjet dy metodave kryesore te

analizimit:

Metodave kuantitative

-sondazhet apo anketimet

- Kërkohet një numër i madhe i të intervistuarve

-Rezultatet janë reprezentative, pra edhe të krahasueshme

- Mund te krijohen profile te ndryshme imazhesh, varësisht nga sondazhi

- Mirëpo kjo metode nuk tregon arsyet dhe si mund eventualisht te

përmirësohet imazhi.

Metoda kualitative


52

- Zakonisht për shkak numrit te ulët te të anketuarve, nuk përfaqësojnë

rezultate te përgjithshme

- Por te rëndësishme për informacione të hollësishme për qëndrimet,

perceptimet, qëndrimet

-Rezultatet nuk janë drejtpërsëdrejti të krahasueshme

- Analizat dhe Intervistat ndihmojnë ne përcaktimin e shkaqeve te imazhit ne

fjale.

Në përgjithësi imazhi i një vendi, lideri, partie politike, institucioni apo

organizate është jo vetëm jashtëzakonisht i rendesishwm, por ne te shumtën e

rasteve edhe përcaktues i suksesit apo dështimit te përgjithshëm te tyre. Pasi

qe përmes imazhit sajohet besueshmëria dhe kjo flet me mire se çdo gjë tjetër

për raportet qe kane këto me shoqërinë, te cilës duhet t’ i shërbejnë dhe për te

cilat, ne fund te fundit, edhe ekzistojnë.


53

11. Përfundim

Kjo hyrje nw marredhenie nderkombatare iu dedikohet studiuesve dhe

lexuesve qe te njoftohen dhe thellojne diturine e tyre rreth faktoreve dhe

aktoreve kryesore ne sistemin nderkombetare dhe ndërveprimin e tyre.

Sidomos tashme ne proceset globalizuese kur shtetet por edhe aktoret tjere jo-

shteterore jane te përafruare si kurre me pare, njohurite rreth M.N jane mjaft

relevante dhe te me se deshirueshme. Me shprese se ky doracak ka hapur edhe

tema me pak te njohura, si p.sh per diplomacine publike, ftojme lexuesit qe te

konsultojne literaturen mjaft te pasur ne kete fushe studimi.

Siç është vu ne pah disa here ne këtë vepër, Diplomacia Publike është një

diplomaci e se ardhmes e cila dita-ditës po zënë vend te pakontestueshëm ne

marrëdhëniet ndërkombëtare dhe ne diplomaci. Veçanërisht zhvillimet e viteve

te fundit, si ne rrafshin politik, ekonomik, kulturor por edhe teknologjik një gjë

te tille e bëjnë te pashmangshme dhe ceshtje kohe kur çdo ministri e punëve te

jashtme te secilit shtet do te duhet te mendoj mire dhe te punoj fuqishëm ne

përkrahjen edhe me te madhe te punës se tyre përmes diplomacisë publike.

Gjithashtu vlen te thuhet se D.P sot virtualisht ka thyer konvencionalitetin dhe

formalitetin e diplomateve, sot secili qe disponon me një kompjuter dhe me

qasje ne rrjetin e internetit ka mundesi qe te jete ambasador dhe diplomat i

vendit dhe kultures se vet. Sot informatat jane tejkufitare, gje qe mundëson

edhe komunikimi te jete global dhe i pandalshem ne cdo kohe dhe ne cdo vend.

Ne kete kuptim diplomacia publike, luan dhe do te luaj edhe me shume nje rol

jashtëzakonisht te madhe ne zhvillimin e marredhenieve, komunikimin,

bashkëpunimin dhe përafrimin e popujve dhe vendeve ne shume segmente te

jetes.

Prandaj, me shprese qe ky doracak sado pak ka rritur interesimin dhe se ka

sqaruar aspekte te rendesishme rreth M.N, e vecanerisht rreth D.P, na mbetet

qe edhe ne praktike udhëzimet, sugjerimet apo konceptet e shqyrtuara ketu te

iu hyne ne pune studiuesve, diplomateve dhe te gjithe atyre qe e kuptojne dhe

vleresojne rendesine e kësaj teme. I vetedijshem se kjo eshte përpjekja e pare


54

qe te sillet ne gjuhen shqipe dicka rreth M.N. mospërfshirjen e ceshtjeve tjera

apo leshimet eventuale gjuhesore duhet te shihen me shume si motivim per

studime dhe plotësime te metutjshme ne kete drejtim, sesa si nje përmbyllje e

përgjithshme te njohurive rreth ceshtjeve te trajtura ketu.


55

12. Literatura:

Christer Jӧnsson, Martin Hall: Essence of Diplomacy, Palgrave 2005

Henry Kissinger: Diplomacia, Shtëpia Botuese Laert, Tiranë, 1999

G.R. Beridge, M.K. Soper, T.G. Ote: Teorija Diplomatike. Prej Makiavelit te

Kisinxheri, Dukagjini, Peje, 2007

Karen A. Mingst: Bazat e marrëdhënieve ndërkombëtare, AIIS, Tiranë, 2008

Geoff .R. Berridge: Diplomacy. Theory and Practice, Palgrave, 2002

Mark Leonard/ Catherine Stead/ Conrad Smewing: Public Diplomacy.

Foreign Policy Centre, 2002

Michael J. Waller: The Public Diplomacy Reader. The Institute of World

Politics Press, 2007

Nicholas J. Cull: Public Diplomacy. Taxonomies and Histories, në;

The ANNALS of the American Academy of Political and Social Science, Mar

2008; vol. 616: fq. 31 - 54.

Eytan Gilboa: Searching for a Theory of Public Diplomacy, në;


2008; vol. 616: fq. 55-77.

Joseph S. Nye, Jr.: Public Diplomacy and Soft Power, në;


2008; vol. 616: fq. 94 - 109.


56

Bruce Gregory: Public Diplomacy: Sunrise of an Academic Field, në;


2008; vol. 616: fq. 274 - 290.

Charles Wolf, Jr./Brian Rosen: Public Diplomacy. How to Think About and

Improve It, në; RAND Corporation, Santa Monica CA,2004

http://www.rand.org/pubs/occasional_papers/2004/RAND_OP134.pdf

Nancy Snow/Philip M. Taylor(eds): Routledge Handbook of Public

Diplomacy, Routledge/Taylor & Francis, New York 2009

Liam Kennedy and Scott Lucas: Enduring Freedom. Public Diplomacy and

U.S. Foreign Policy, American Quarterly, 2005

HYRJE NË DIPLOMACI DHE POLITIKE TË JASHTME

Documents

Transcript of HYRJE NË DIPLOMACI DHE POLITIKE TË JASHTME