HYRJE - KATEDRA HTTA - HTTA«marrësit në këto tregime të shenjta si qenie njerëzore ashtu si...

Ligjëratat Histori e Artit_Leksioni 5 11/10/2017

1

HISTORIA E ARTIT LEKSIONI 5:

ARTI I HERSHËM HEBRAIK DHE I KRISHTERË

ARTI BIZANTIN

ARTI ISLAMIK

Prof. Florina Jerliu E Hënë: 13:00-15.00

TRI FETË MONOTEISTE

• Judaizmi - Shkrimet Hebraike, Tora

• Krishtërimi – Shkrimet Hebraike (Dhjata e Vjetër) + Dhiata e Re = Bibla

• Islami - Kur'ani (Arabisht)

Judaizmi, Krishterimi dhe Islami u ngritën në Lindjen e Afërt dhe vazhduan ndikimin në jetën shpirtërore perëndimore. Njihen si “religjione të librave”

PËRHAPJA E KRISHTËRIMIT

Islami u ngrit në Arabinë e shekullit VII me themeluesin e tij Profetin Muhamed dhe u zgjerua shpejtë duke përfshirë popuj dhe tradita të ndryshme kulturore

Gjatë periudhës së hershme të përhapjes së krishterimit dhe legalizimit të tij nga Konstandini, Perandoria Romake vazhdonte të shtrihej plotësisht rreth brigjeve të Detit Mesdhe.

PËRHAPJA E ISLAMIT


2

PERIODIZIMI

KRISHTERIMI I HERSHËM (200-500)

ARTI MESJETAR NË EVROPË (c.500-1500)

ARTI BIZANTIN (c.500-1453)

1 e.s. 250 e.s. 500 e.s. 700 e.s. 1000 1100 1200 1300

ARTI ISLAMIK (c.600-1920)

1900

ROMAK (509 p.e.s.-300 e.s.)

Për arkitekturën e hershme të tempujve hebraik dimë pak dhe atë vetëm nga tekstet biblike. Këto na njoftojnë se tempulli i parë hebraik është ndërtuar në Jerusalem në shekullin X p.e.s. nga mbreti Solomon, për të strehuar Arkën e Besëlidhjes (arka e artë ku thuhet se u strehuan 10 urdhëresat e shkruara në pllaka të cilat Perëndia ia dha profetit Moisi, që është guri themeltar i ligjit hebraik).

ARTI I HERSHËM HEBRAIK Tempulli i parë në Jerusalem

Harku i Titit, 81 e.s.

Pikturat murale

Në 6 katakombet e Romës: dy menorahë (llamba me shtatë degëzime) Arka e Besëlidhjes e humbur prej kohësh Romakët e

shkatërruan Jerusalemin më 70 e.s.

ARTI I HERSHËM HEBRAIK

Arka e Besëlidhjes dhe Menorahët Pikturë murale në katakombën hebraike, Villa Torlonia, Romë. Shek. III


3

ARTI I HERSHËM HEBRAIK

Muri me niken e Torahut

Kalimi i Detit të Kuq

SHTËPIA-SINAGOGË DURA-EUROPOS NË SIRI (244-245).

Sinagogat u ndërtuan sipas modelit të bazilikës romake

Reprezentimi artistik përdor traditën romake të paraqitjes historike epike.

Pikturat murale

ARTI I HERSHËM KRISHTER

ARTI I HERSHËM KRISHTER SIMBOLET

Bariu i Mirë

Icthus (fish)

Chi Rho

Alfa dhe Omega

Nga sarkofaku i Teodorit, sh. V, Ravenë

Ungjijtë (4 librat e parë të Testamentit të Ri) – Mateu = njeri ose engjëll

– Marku = Luan

– Luka = Dem

– Gjoni = shqiponjë

Kryqet: latin, grek, Tau, Sh. Pjetrit)


4

ARTI I HERSHËM KRISHTER KISHA E HERSHME

u ndërtuara sipas modeleve të kishës së shekullit III të gjetur në Dura- Europos.

Rekonstruimi i Baptiserit me fragmente origjinale nga shtëpia-kishë, Dura-Europos, Siri. Para v. 256.

Piktura murale (tipike romake): portretizon skena nga mrekullitë e Krishtit – indikon se është përdorur për adhurim krishter.

ARTI I HERSHËM KRISHTER KATAKOMBET

U ndërtuan për varrime & ceremoni funerale.

Bariu i Mirë, Orantët dhe tregimi I Junës – pikturë murale, katakombet e Sh. Pjetrit dhe Marcelit, Romë (fundshek. III-filimshek. IV)

Bariu i Mirë, Diku në Anatoli (Turqi|). Gjysma e dytë e shek III.

Skulptura (më e rrallë): në sarkofagë, si reliefe dhe si statuja të vogla

Piktura murale (tipike romake): portretizon skena nga mrekullitë e Krishtit

ARTI I HERSHËM KRISHTER ARKITEKTURA PERANDORAKE

Toleranca fetare (me Ediktin e Milanos) i dha shtysë artit të krishter në Perandorinë Romake. Nga koha e Kostandinit, bazilikat pagane siguruan modelin për kishat

Ndërtesat e hershme krishtere u bazuan në dy prototipe romake: bazilika drejtkëndëshe dhe strukturat rrethore ose katrore

Shën Pjetri i Vjetër, Romë Shën Konstanza, Romë


5

ARTI I HERSHËM KRISHTER KISHAT BAZILIKALE

kishë tipike bazilikale - tipologji qw u mbajti që nga ajo kohë. Ndërtimin e urdhëroi Konstantini, në vendin ku besohej se ishte varrosur Shën Pjetri.

Në shek. XVI është zëvendësuar me ndërtesë të re

Shembull i mbijetuar i kishës bazilikale është Shën Sabina në Romë, e ndërtuar nga Peshkopi Pjetri i Ilirisë, në vitet 422 – 432, një shekull më vonë se Shën Pjetri i Vjetër

SHËN PJETRI I VJETËR NË ROMË (c. 320–327)

Elementet themelore: nefi (anijata qendrore) me dy anijatat anësore që përfundon me absidën e harkuar;

Fasada në tullë të thjeshtë; brendia e veshur në mermer + 24 shtylla të Korintit, të ripërdorura nga një ndërtesë pagane e shekullit II.

SHËN SABINA NË ROMË (422 – 432)


NË TROJET SHQIPTARE

Butrint Ulpianë

KISHAT BAZILIKALE


SHËN KONSTANZA, ROMË (422 – 432)

• Ndërtesat romake të planit qendror, shërbyen si modele për varret e krishtere, kishat e martirëve dhe pagëzimoret (baptiseriumet).

Mauzoleumi i Konstandinës (e bija e Kostandinit), u shenjtërua si një kishë në vitin 1256 kushtuar Shën Konstanzës

FALTORET E PLANIT QENDROR


6


NË TROJET SHQIPTARE

Butrint Ulpianë

FALTORET E PLANIT QENDROR

ARTI I HERSHËM KRISHTER SKULPTURA

Sarkofagu I Konstantinës, c. 350. Muzeu i Vatikanit, Romë

Në skulpturë, si në arkitekturë, të krishterët përshtatën format romake për nevojat e tyre, sidomos sarkofagët monumental.

Sarkofagu I Junius Bassus, c. 359 Sh. Pjetër, Romë,


SARKOFAGU ULPIANA


7

ARTI BIZANTIN

BOTA ROMAKE E VONË DHE BIZANTI Brigjet lindore të Mesdheut, vendlindja e judaizmit dhe krishterimit, janë pika qendrore e Perandorisë Bizantine. Perandoria u zgjerua më tej nën Justinianin,

Periodizimi

KRISHTERIMI I HERSHËM (200-500)

ARTI BIZANTIN (c.500-1453)

1 e.s. 250 e.s. 500 e.s. 700 e.s. 1000 1100 1200 1300 1900

ROMAK (760-31 p.e.s.)

filloi me rivendosjen e sundimit bizantin në Konstantinopojë dhe përfundoi me rënien e perandorisë ndaj turqve osmanë.

Lidhet me sundimin e perandorit Justinian I

(527-565), që përfundon me polemikat

ikonoklaste që çuan në shkatërrimin e imazheve

fetare

P.HERSHME (c.500-726)

P.MESME (843-1204)

filloi me rivendosjen e nderimit të ikonave nga Perandoresha Theodora

dhe përfundon kur kryqtarët krishterë nga

perëndimi dhe pushtimin e Konstandinopojës;

P.VONË (1261-1453)

Historianët e artit e përdorin termin "bizantin" për të përshkruar artin dhe arkitekturën e Konstandinopojës (emri i tij i lashtë ishte Bizanti).

ARTI BIZANTIN

Gjatë shekujve V-VI Bizanti, rrjedhimisht, Konstantinopoja (emërtuar sipas Konstantinit; Stanbolli i sotëm), u bë Roma e Re. Fuqia, pasuria dhe kultura bizantine e arrin kulmin e vet gjatë shek. VI nën perandorin Justinian dhe gruan e tij Teodora.

P.HERSHME (c.500-726)

P.MESME (843-1204)

pushteti i Konstandinopojës u ngushtua në territorin e Turqisë së sotme dhe zonave të tjera përgjatë Detit të zi, gadishulli ballkanik, përfshirë Greqinë dhe Italinë jugore

Shembujt e mbijetuar të arkitekturës bizantine të periudhës së mesme, kryesisht kisha me plan qendror, ndodhen në Greqinë jugperëndimore dhe Ukrainën verilindore. Gjithashtu reflektohen në Venedik brenda botës mesjetare perëndimore. Këto struktura zbulojnë shijen bizantine për shumëllojshmëri të formave gjeometrike, vertikalitetin dhe efektet dekorative të pasura brenda dhe jashtë.

P.VONË (1261-1453)

Periudha e tretë e madhe e artit bizantin filloi në 1261, pasi bizantinët dëbuan kryqtarët krishterë që kishin pushtuar Konstandinopojën për gati 60 vjet. Perandoria u zvogëlua në zona të vogla të Ballkanit dhe Greqisë

Në shekujt XV dhe XVI, arkitektura e stilit të vonë bizantin lulëzoi jashtë kufijve të perandorisë bizantine, në rajone që kishin adoptuar Krishtërimin Ortodoks Lindor.


8

ARTI BIZANTIN

Gjatë shekujve V-VI Bizanti, rrjedhimisht, Konstantinopoja (emërtuar sipas Konstantinit; Stanbolli i sotëm), u bë Roma e Re. Fuqia, pasuria dhe kultura bizantine e arrin kulmin e vet gjatë shek. VI nën perandorin Justinian dhe gruan e tij Teodora.

ARKITEKTURA - JUSTINIANI

Justiniani ndërmorri një fushatë spektakolare ndërtimesh dhe rindërtimesh për

të lartësuar fuqinë perandorake dhe lavdinë e krishterë, jo vetëm në Konstantinopojë, por në të gjitha trevat që ndodheshin nën sundimin e tij, përfshirë edhe trojet e Kosovës së sotme.

KALAJA E HARILAQIT

Pandantifet & Trompet – dy metoda konstruktive që bartin kupolën ose tamburin e saj të ngritur mbi strukturë katrore

Trompet janë arkitrarë diagonalë të vendosura në cepin e sipërm të murit dhe të mbështetur nga një hark ose një seri harqesh të lidhura.

Pandantifet janë formë konkave trekëndore midis harqeve nën një kupolë.

KUPOLA KUPOLA TROMPET

TAMBURI

OKULUSI

PANDANTIFET

ARTI BIZANTIN ARKITEKTURA - ELEMENTET

ARTI BIZANTIN ARKITEKTURA – PLANIMETRIA

PERIUHDA E HERSHME Kisha me një kupolë

PERIUDHA E MESME DHE E VONË Kisha me shumë kupola

Naosi – bërthama qendrore

Kryqi grek Kryqi grek në plan qendor

Kupola e brendashkruar në

plan katror Kryqi i brendashkruar në katror në plan të

zgjeruar


9

Arkitektët: Anthemius nga Trali dhe Isidorus nga Mileti të specializuar në gjeometri, fizikë, optikë dhe ndërtime me harqe.

AJA SOFIA, KONSTANTINOPOJË (532-537)

ARTI BIZANTIN ARKITEKTURA – PERIUDHA E HERSHME

Kisha ka nef gjatësor që gërsheton bazilikën me tipin qendror. Kupola qendrore pushon në pandantife që barten nga katër shtylla të mëdha.

AJA SOFIA, KONSTANTINOPOJË (532-537)


SAN VITALE NË RAVENË (c. 547)



10

Nën gjysmëkupolë paraqiten Justiniani dhe Theodora në dy panele të mëdha të mozaikut që përballen me njëra-tjetrën

Në gjysmëkupolën e absidës ndodhet imazhi i Krishtit të Kurorëzuar, i rrethuar nga Shën Vitale dhe Peshkopi Eklesius, peshkopi që e

kishte nisur ndërtimin e kishës

MOZAIKU - SAN VITALE NË RAVENË (c. 547)


Ndërtuesit grekë krijuan një efekt dekorativ në gurët e jashtëm, duke alternuar gurin me tulla (opus mixtum) të vendosura vertikalisht dhe horizontalisht, si dhe duke i vendosur tullat në mënyrë diagonale për të formuar mbulesë me sharrëza

KATHOLIKONI I MANASTIRIT HOSIOS LOUKAS, GREQI . SHEK. XI

ARTI BIZANTIN ARKITEKTURA – PERIUDHA E MESME

Shembull i shkëlqyeshëm i arkitekturës së Mesme bizantine, ndërtuar me plan qendror kompakt dhe kupolë që ngritet mbi bërthamë tetëkëndëshe, ngjitur me strukturën e një kishe të vjetër.

Inspiruar nga kishat bizantine me kupolë Planimetri e kryqit grek Siperfaqet nën kupola krijojnë hapësira komplekse: secila kupolë mban aksin e vet të veçantë vertikal

KATEDRALJA E SHËN MARKUT NË VENEDIK (filloi më 1063)

ARTI BIZANTIN ARKITEKTURA – PERIUDHA E MESME


11

Në Konstandinopojë, shumë kisha ekzistuese u rinovuan dhe u zgjeruan gjatë. Midis tyre është kisha e manastirit të Krishtit në Chora.

KISHA E MANASTIRIT NË KORA, KONSTANTINOPOJË (filloi më 1077, zgjerimi: 1315-1321)

ARTI BIZANTIN ARKITEKTURA – PERIUDHA E VONË

Zgjerimi i kishës së manastirit në Kora (Chora) ishte një nga disa projektet e sponzorizuara nga Theodore Metochites (1270-1332), një poet dhe shkencëtar humanist dhe administrator i Thesarit Perandorak në Konstandinopojë.

Kapela funerare (Parekklesion)

Mozaikët në Kora dëshmojnë për interesin në rritje të bizantit në shprehjen e emocioneve brenda narrativës fetare, por njëkohësisht, butësisë njerëzore: Artistët ftojnë shikuesit të shohin pjesëmarrësit në këto tregime të shenjta si qenie njerëzore ashtu si veten e tyre, vetëm më të mirëqenë dhe më të shenjtë.

KISHA E MANASTIRIT NË KORA, KONSTANTINOPOJË (filloi më 1077, zgjerimi: 1315-1321)


Tradita Bizantine do të vazhdojë në artin e Kishës Ortodokse Lindore

E ndëroi mbreti serb Stefan Milutin mbi themelet e një bazilike të shek. VI.

MANASTIRI I GRAÇANICËS, KOSOVË, 1321



12

Arti i imët (në ari, fildish dhe tekstil) dhe dorëshkrimet (manuskriptet – të krijuara në qendrat e shkrimit “scriptoria”

ARTI BIZANTIN OBJEKTET E LUKSIT

DIPTIKU – PERIUDHA E HERSHME

dy panele të gdhendura dhe të varura së bashku, të bëra sipas modelit romak (që jepej me rastin e zgjedhjes në postin e konsulit). Të krishterët e përshtatën këtë praktikë për përdorim fetar, duke gdhendur në diptik emrat e njerëzve që do të kujtoheshin me lutje gjatë liturgjisë.

Kryeengjulli Mikel Panel i diptikut, fill. Shek. VI. Fildish

ARTI BIZANTIN OBJEKTET E LUKSIT – diptiku; triptiku

për anëtarët e pasur të oborrit mbretëror dhe kishës. Shpesh kombinonin bukurinë me teknikat virtuoze dhe domethënien religjioze.

Triptiku Harbaville Nga Konstantinopoja, Mesi I shek. X, Fildish.

TRIPTIKU – PERIUDHA E MESME

U bënë shpesh me materiale shumë të kushtueshme: fletë vellumi (sipërfaqe e shkëlqyer e bërë nga lëkura) në të cilën shkruhej me ngjyrë ari dhe argjendi.

Faqe nga Kodiku “Zanafilla e Vjenës”: Rebeka te pusi Punuar në Siri ose Palestinë Fillim shek. VI.

KODIKËT – PERIUDHA E HERSHME

ARTI BIZANTIN OBJEKTET E LUKSIT – Manuskriptet

Psalmet shpesh nxirreshin nga Bibla dhe kopjoheshin në libër të veçantë - psalter, që u përdor nga të krishterët e pasur për lutje dhe meditim privat.

Faqe nga “Psalteri i Parisit” : Davidi

duke krijuar psalmet,

Konstantinopojë. c. 950.

PSALTRET – PERIUDHA E MESME


13

Ndihmë për meditim dhe lutje. U shfaqën shpesh në kishat bizantine në një panel ndarës të quajtur ikonostas, i cili ndan kongregacionin nga faltorja.

Virgjëresha dhe Fëmiu me shenjtit dhe engjuj Gjysma e dytë e shek. VI. Materiali dru; nga manastiri St. Katerina në Mount Sinai, Egjipt.

ARTI BIZANTIN OBJEKTET E LUKSIT – Ikonat

PERIUDHA E HERSHME

Ikonat e hershme të mbijetuara janë të rralla për shkak të fushatës së njohur si ikonoklazmë


PERIUDHA E MESME

Virgjëresha e Vladimirit Sigurisht e krijuar në Konstandinopojë, por është sjellur në Kiev . Shek XII, Tempera në panel

Pas përfundimit të ikonoklazmës, një nga preokupimet kryesore të artistëve bizantinë është krijimi i imazheve të pavarura të devotshmërisë

Të famshme janë ikonat - një tip ikonografik tanimë i vendosur i njohur si Virgjëresha e dhembshurisë.


PERIUDHA E VONË Në shekujt XV dhe XVI, arti bizantin lulëzoi jashtë kufijve të perandorisë bizantine, në rajonet që kishin adoptuar Krishtërimin Ortodoks Lindor.

Nga grekët e lashtë: përvetësimi i konventave matematikore për të krijuar figura ideale; Ndryshe nga grekët, që i bazonin formulat e tyre në natyrë, artistët bizantinë shpikën një gjeometri ideale për të ndriçuar një fushë shpirtërore dhe për t'i përshtatur përfaqësimet e formave dhe karakteristikave njerëzore. Andrey Rublyov. Mikpritja e Abrahamit

Ikonë, c. 1410–1425. Tempera në panel

Praktika e respektimit të ikonave vazhdoi në Rusi, ku lulëzuan shkollat rajonale të pikturave të ikonave. Artist i ikonave në Rusi: Andrej Rubljev


14


PERIUDHA E VONË

Shën Gjon Pagëzuesi Fjetja e Nënës së Perëndisë, c. 1321. (Rilindja Palaiologjike)

MANASTIRI I GRAÇANICËS, shek. XIV

ARTI ISLAMIK

Islami u ngrit në Arabinë e shekullit VII me themeluesin e tij Profetin Muhamed dhe u zgjerua shpejtë duke përfshirë popuj dhe tradita të ndryshme kulturore Për këtë arsye islami absorboi dhe kombinoi shumë ide dhe teknika në art dhe arkitekturë.

ARTI ISLAMIK Islami thekson marrëdhënie të drejtpërdrejtë dhe personale me Perëndinë. Pesë Shtyllat janë detyrat që me fe kërkohen nga muslimanët

PESË SHTYLLAT

SHTYLLA I: Shehadeti (shahadah)

SHTYLLA II: Namazi (salat)

SHTYLLA III: Agjërimi (zekat)

Ekziston vetëm një Zot dhe Muhamedi është profeti i tij

SHTYLLA IV: Zeqati (saëm)

Të falurit pesë herë në ditë në kohë të caktuara

Agjërim dhe vetë-kontrolli gjatë muajit të Ramazanit

Dhurimi i 2.5% i fitimeve të varfërve dhe nevojëtarve

SHTYLLA IV: Haxhi (hajj) Pelegrinazhi për në Mekë së paku një herë në jetë (sipas mundësive).


15

ARTI ISLAMIK

Qabeja, Mekë qendra simbolike e botës islame, vendi ku drejtohet gjithë lutja muslimane dhe destinacioni përfundimtar i pelegrinazhit të detyrueshëm islam, haxhi.

QABEJA

Qabeja një tempull në formë kubi me veshje tekstili me Vargje Kur'ani në ar, që thuhet se është ndërtuar për Zotin nga Ibrahimi dhe Ismaili , gjatë përqendrimit të pelegrinazhit dhe adhurimit politeist.

Në vend të kësaj, artistët islamikë përpunuan një fjalor të pasur me zbukurime jofigurore, duke përfshirë dizajne komplekse gjeometrike dhe të njohura si ARABESKA.

Profeti Muhamed e zbrazi tempullin nga idhujt e tij pagan krijoi konceptin themelor të anikonizmit (shmangia e imazheve figurore) në artin islamik.

ARTI ISLAMIK ORNAMENTI

Këto shfaqen në lloje të ndryshme të ornamenteve në artit islam.

Arti islamik veçohet me dekorim të sipërfaqes, manipulimi të vijës, ngjyrës dhe veçanërisht të paternës (modelit), duke theksuar shpesh bashkëveprimin e abstraksionit të pastër me formën organike dhe shkrimin.

Muratimi me alternim (ablaq) Ornamenti i pllakës së prerë



16

Ornamenti me rripa druri Mozaiku


Muqarna (mukarna) Uji


chini khana



17


Dekorimet në Xhaminë e Larme në Tetovë


Dekorimet në Xhaminë e Et’hem Beut në Tiranë


Xhamia e Mbretit në Prishtinë


18

ARTI ISLAMIK KUPOLA E SHKËMBIT NË JERUSALEM, IZRAEL (FILLOI MË 691)

Monumenti i parë i madh i artit islamik

Ndërtuar mbi vendin e shenjtë hebre dhe të krishterë Vendi i tretë më i shenjtë në Islam

Shfaqi pikëpamjen e Islamit për vetveten, që kompleton dhe tejkalon dy fetë parprake

ARTI ISLAMIK PERIUDHA E HERSHME

Kupola e Shkëmbit në Jerusalem, Izrael (filloi më 691)

Imiton formën e planit qendror të epokës së hershme të krishterë dhe bizantin. Mbulohet nga një kupolë e artë që dominon horizontin.

ARTI ISLAMIK ARKITEKTURA

TIPOLOGJIA E XHAMISË

HIPOSTILE KATËR-IVAN QENDRORE

secili ivan shërben si klasë për një degë të ndryshme të studimit. Ivani i i Kiblës shërben si sallë lutjesh për kompleksin


19

ARTI ISLAMIK ARKITEKTURA

Harku gjysmërrethor

me një pikë të në qendër që është në nivel me pikat nga

të cilat buron harku

Harku në formë patkoi, me qendër mbi nivelin e pikës

burimore të harkut, ashtu që të futet brenda kapitelit

Harku i thyer ka dy (ndonjëherë

katër) pika qendrore që

gjenerojnë harqet që mbivendosen

hark me majë ka anë të rrafshta që pjerrtësohet

dhe përfundojnë me një majë të

theksuar.

ELEMENTET E ARKITEKTURËS ISLAME

ARTI ISLAMIK PERIUDHA E HERSHME XHAMIA E MADHE NË DAMASK, SIRI (706)

Mozaiku në harkadën e oborrit

Pasqyron formën e hershme të xhamisë, por është përpunuar me shtesa të mëvonshme Orientimi në drejtim të Mekës (kibla); lutja bëhet në atë drejtim Niket e Mihrabit e identifikojnë kiblën

Kordoba ishte qendër e madhe komerciale dhe intelektuale, prandaj, artistike. Shembull i mrekullueshëm i arkitekturës mesdhetare (Umayyad)

ARTI ISLAMIK XHAMIA E MADHE NË KORDOBA, SPANJË (785/6)

PERIUDHA E HERSHME


20

Enterieri inkorporon “spolia” (shtylla të vjetra të lartësive të ndryshme) ;

ARTI ISLAMIK PERIUDHA E HERSHME XHAMIA E MADHE NË KORDOBA, SPANJË (785/6)

mihrabi

ARTI ISLAMIK PERIUDHA E HERSHME

Kordoba, Spanjë mimbari

Xhamia Kutubiya, Marrakesh, Maroko (1125–1130). Materiali: dru dhe fildish

FAQE NGA KURANI , SHEK. IX , KUFIC, SIRI. Ngjyrë e zezë, pigmente dhe ar në vellum (lëkurë viçi ose pergamen I hollë).

ARTI ISLAMIK KALIGRAFIA

Përkushtimi për Kuranin si fjalë e Perëndisë u shoqërua me vetë aktin e shkrimit. Shkrimi më i hershëm formal KUFIC (Shkronja të trasha në formë blloku )

Kaligrafistët gëzonin statusin më të lartë të të gjithë artistëve në shoqërinë islame


21

Një lloj pocarie e bardhë u zhvillua në trojet e Lindjes së Afërt (sot Azi qendrore, Iran) në shek. X, e dekoruar me Kufic.

ARTI ISLAMIK KALIGRAFIA

“Dija, fillimet e saj kanë shije të hidhur, por fundi është më i ëmbël se mjalti."

Pjatë E dekoruar me kufic Nishapur dhe Samarkad. Shekujt X-XI. Enë argjile me lyerje bardh dhe zi, me glazurë plumbi

Poçarët islamikë krijuan mjete për prodhimin e sipërfaqes së lustruar metalike në qeramikën e tyre (qeramikë e lustruar).

Enë qeramike e lustruar, Irak, shek.X

ARTI ISLAMIK ZHVILLIMET NË QERAMIKË

Lustra në qeramikë ngjante me metal të çmuar.

Poçarët e hershëm e lustronin gjithë sipërfaqen e enës;

Më vonë përdorën lustrën për të pikturuar modele: dizajne gjeometrike, motive foliate, kafshë dhe figura njerëzore.

Poçarët persë zhvilluan një teknikë të pikturës me ngjyra të tejdukshme qeramike të njohur si qeramika mina‘i (e smaluar).

Qeramika Mina’i, Iran Shek. XII-XIII

ARTI ISLAMIK ZHVILLIMET NË QERAMIKË


22

ARTI ISLAMIK PERIUDHA E MËVONSHME

Pas shpërbërjes graduale të kalifatit Abbasid gjatë shekullit IX, pushteti në botën islamike u shpërnda midis Dinastive Rajonale. Vetëm disa prej tyre I sjellim këtu:

Në Mediteran:

Mamlukët në Egjipt

Nasridët në Spanjë

Timurëd në Iran, Uzbekistan dhe Afghanistan

Në Lindje

ARTI ISLAMIK Mamlukët në Egjipt

KOMPLEKSI MEDRESE-MAUZOLEUM-XHAMIA SULLTAN HASAN NË KAJRO (1356–1363.)

Sundimtarët dhe individë të pasur bënë dhurime bamirësie për ndërtimin e qindra komplekseve arkitektonike.


plan klasik katërivanësh



23


MURI I KIBLËS

MIHRABI I DYFISHTË


ARTI ISLAMIK Shenja të dukshme të rafinimit kulturor Kaligrafia e shfaqur në qeramikë, fildish, qelq, metal (argjend, bronz) dhe tekstil.

Enë Bakri Siri ose Egjipt , c. 1300. bakër i praruar me argjend dhe ar

Mamlukët në Egjipt

ARTET PORTATIVE ( METALI, QELQI & LIBRAT)

Llambë Gasi e qelqtë , Kajro, Egjipt. c. 1329–1335. Qelq i fryer, smalt polikromik, dhe ari

BALLINA E KURANIT Kajro. c. 1368. Ngjyrë, pigmente, dhe arë në letër


ARTET PORTATIVE ( METALI, QELQI & LIBRAT)


24

ARTI ISLAMIK Pallati luksoz me oborre.

Selia e Nasridit (1232-1492), dinastia e fundit muslimane spanjolle

Vizura dramatike nga kopshtet e mbyllura brenda oborreve të saj.


ALHAMBRA, GRANADA, SPANJË 1354-1391

ARTI ISLAMIK

Njëri prej tyre është OBORRI I LUANËVE i ndarë në kuadrate përmes shtigjeve të kryqëzuara — tip i oborrit i njohur is “chahar bagh”


ALHAMBRA, GRANADA, SPANJë 1354-1391

ARTI ISLAMIK Nasridët në Spanjë

Kupola Muqarnas, Salla e Abencerrajes, Pallati i Luanëve

ALHAMBRA, GRANADA, SPANJë 1354-1391


25

ARTI ISLAMIK

Çdo pjesë e pllakës përfshirë pjesët e kaligrafisë janë prerë individualisht dhe janë lidhur me llac E bardha në të kaltër kobalti dhe tirkizi me aksente të të blertës dhe të verdhës janë karakteristikë e artit Persik.

MIHRABI ME MOZAIK Medresa Imami në Isfahan, Iran. Themeluar më 1354. Pllaka të lëmuara dhe të prera.

Timuridët në Iran, Uzbekistan, Afganistan

Një nga perandoritë që u shfaq pas Mongolëve

Arti timuridintegroi idetë artistike të Kinës, Persisë, Turqisë dhe të Mediteranit në bazën artistike mongoleze.

ARTI ISLAMIK

U adaptua për varret e anëtarëve të familjes Timuride, sidomos princeshat.

Varret pasqyrojnë shijen individuale dhe eksperimentimi artistik.

KOMPLEKSI FUNERAL SHAH-I ZINDA (Mbreti i gjallë), Samarkand, Uzbekistan fund sh. XIV-XV


ARTI ISLAMIK Timuridët në Iran, Uzbekistan, Afganistan

Arkitektura reflekton tiparet tipike timuride: Simetria aksiale

Kupola të larta të dyfishta,

Planifikimi modular me

elemente të përsëritura ritmikisht,

E kaltra kobalti dhe tirkizi,

Qeramika: e bardha e glazuar

KOMPLEKSI FUNERAL SHAH-I ZINDA (Mbreti i gjallë), Samarkand, Uzbekistan fund sh. XIV-XV


26

Libri lulëzoi sepse theksi në studimin e Kur'anit nxiti një nivel të lartë të shkrim-leximit midis burrave dhe grave. Bibliotekat u pajisën nga anëtarë të elitës së arsimuar. Përveç veprave fetare, skribët kopjuan dhe riprodhuan tekste laike, kurse piktorët bënë ilustrimet për to. Shkolla Heart. Një nga qendrat e rëndësishme mbretërore, me udhëheqës Kamal al-Din Bihzad - piktori më i madh i manuskripteve.

Kamal al-Din Bihzad JUSUFI E IKË ZYLAJKËN Kopje e poetit pers Bustan, Afghanistan. 1488.


ARTI I LIBRAVE ARTI ISLAMIK

ARTI ISLAMIK TRI PERANDORITË Në epokën para-moderne, tre fuqi të mëdha u shfaqën në botën islame:

PERANDORIA OSMANE (1342-1918)

DINASTIA SAFAVID (1501-1732)

DINASTIA MUGHAL (1526-1858)

Më 1453 pushtoi Konstandinopojës (Stambolli) dhe i dha fundi Perandorisë Bizantine

Vazhdohet tradita e artit Timurid

Gjithashtu shija e artit Timurid

ARTI ISLAMIK PERANDORIA OSMANE (1342-1918)

Aja Sofia bizantine, e kthyer në xhami më 1453, frymëzoi një arkitekturë ambicioze të xhamisë me kupola.

Sultan Suleymani sponsoroi program ndërtimi që rivalizoi Perandorinë Romake.


27


MIMAR SINANI: XHAMIA E SULLTAN SELIMIT, EDIRNE, TURQI (1568–1575)

Kompleksi përmban medesenë, varrezat, spitalin dhe kuzhinat popullore


MIMAR SINANI: XHAMIA E SULLTAN SELIMIT, EDIRNE, TURQI (1568–1575)

ARTI ISLAMIK PALLATI TOPKAPI, STANBOLL, 1638



28

ARTI ISLAMIK

Kaligrafia u përdor për shifrat perandorake të njohura si tugra: Emri dhe titulli i sunduesit u kombinuan me moton “Përjetësisht Fitimtar". U bënë në ngjyrë të kaltër ose të zezë – në formën si në foto

Tugra e Sulltan Sylejmanit. Stanboll, Turqi. c. 1555–1560.

KALIGRAFIA & QERAMIKA


ARTI ISLAMIK

Poçarët nga Izniku u specializuan në pikturë të glazuar polikromatike. Shembull përfaqësues: paletë tre-ngjyrëshe;

Pjatë qeramike e pikturuar me bilbila dhe lule, Iznik, Turqi. c. 1575–1590.

KALIGRAFIA & QERAMIKA


Biblilat mes lulesh mund të jetë figurë alegorike nga poezi të osmane të dashurisë.

ARTI ISLAMIK DINASTIA SAFAVID (1501-1732)


29

ARTI ISLAMIK

Ngjyrat e shkëlqyera të peizazhit janë të balancuara nga natyralizmi i veçorive individuale të figurave.

Oborri i gajmarëve ("court of gayumars“) Nga Shahnama e Shah Tahmasp Tabriz, Iran. c. 1525–1535.


SULTANI MUHAMMAD

Sundimtarët Safavid që i zhvendosën Timuridët, e zhvendosën kryeqytetin dhe punëtorinë e dorëshkrimeve mbretërore në Tabriz.

ARTI ISLAMIK

qilima me medalione - të përqendruara rreth një dielli ose ylli, qilima të kopshtit - përfaqësojnë Parajsën si një kopsht me hije me katër lumenj.

QILIMAT: TEKNIKAT


Llojet:

Tipet themelore

qilim me endje të sheshtë

qilim me nyje simetrike (Turqi)

qilim me nyje josimetrike (Iran)

qilima me endje të sheshtë (të endura në lesh me modele të guximshme, gjeometrike) dhe qilima të nyjeve.

ARTI ISLAMIK

Qilimi Ardabil , Iran. 1539–1540.

QILIMAT



30

ARTI ISLAMIK

Safavidët morën nga arkitektura Timuride me kupola të larta dhe të dyfishta, të mbështjella në pllaka blu.

MESXHIDI I-SHAH, ISFAHAN Iran. 1611–1638.


Këtu plani i xhamisë katër-ivanëshe arriti kulmin

ARTI ISLAMIK sot

REKAPITULIM: ARTI I HERSHËM HEBRAIK DHE I KRISHTERË

Pikturë murale Katakombi Romë

HEBRAIK

Sinagoga, Dura-Europos, Siri

KRISHTERË

Bariu i Mirë Arkitektura kishtare

Skulptura - sarkofagët


31

REKAPITULIM: ARTI BIZANTIN

ARKITEKTURA

San Vitale, Ravenë Aja Sofia, Konstantinopojë

PERIUDHA E HERSHME

PERIUDHA E MESME

Katholikoni, Greqi Sh. Marku, Venedik

PERIUDHA E VONË

Kisha Kora

OBJEKTET E LUKSIT

diptiku; triptiku Kodikët Psaltret Ikonat

REKAPITULIM: ARTI ISLAMIK

PERIUDHA E HERSHME

Kupola e Shkëmbit në Jerusalem, Izrael

Xhamia në Damask Xhamia në Kordoba

kaligrafia

qeramika

PERIUDHA E MËVONSHME Mamlukët

në Egjipt



REKAPITULIM: ARTI ISLAMIK

PERANDORIA OSMANE

DINASTIA SAFAVID

Mimar sinani: xhamia Edirne Kaligrafia & Qeramika

Piktura Qilimat Mesxhidi, Isfahan

DINASTIA MUGHAL


1

HISTORIA E ARTIT LEKSIONI 6:

ARTI MESJETAR NË EVROPË ARTI I HERSHËM MESJETAR (500-1050) ARTI ROMANIK (1050-1200) ARTI GOTIK

Prof. Florina Jerliu

KRISHTE-RIMI I

HERSHËM (200-500)

ARTI MESJETAR NË EVROPË (500-1500)

ARTI BIZANTIN (500-1453)

ARTI KAROLIN

(600-900)

ARTI OTONEZ (900-1025)

ROMANIKA (1050-1200)

1 e.s. 250 e.s. 500 e.s. 750 e.s. 1000 1100 1200 1300

ARTI ISLAMIK (500-1920)

MESJETA E HERSHME (500-1050)

GOTIKA (1150-1500)

1900

ARTI MESJETAR NË EVROPË

ROMAK (760-31 p.e.s.)

Tri periudhat artistike të Mesjetës sipas historianëve të artit: arti mesjetar i hershëm, Romanika, Gotika

Përcaktimi i këtyre shekujve si Mesjetë reflekton pikëpamjen e Humanistëve të Renesancës që e konsideruan si një periudhë të barbarizmi dhe rëniejes.

ARTI MESJETAR NË EVROPË

500-1500


2

1. ARTI I HERSHËM MESJETAR (500-1050)

Perandoria Romake ra pre e popujve gjermanikë të cilët romakët i quanin "BARBARË".

POPUJT GJERMANIKË - DETI BALTIK Gotët – u dyndën në Mesdhe (P. Romake) Hunët – nga Azia Qendrore në Evrpown Perëndimore Ostrogotët – në Itali Visigotët – në Spanjë Burgindezët – në Zvicër, Franca Lindore Frankët – në Gjermani, Francë, Belgjikë Vandalët – në Afrikë, më pas Itali

grupe barbare gradualisht u konvertuan në të krishterë

BARBARËT NË EVROPË (SHEK. VI)

Frankët

Stolitë e mbretëreshës Arnegunde, Francë, Shek. VI

Shumë grupe "barbare" ishin punonjës metalesh dhe krijuan stoli ari me gurë të çmuar, me motive artistike natyrore gjeometrike dhe abstrakte

Norgët

Broshi Gummersmark Danimarkë, Shek. VI

1. ARTI I HERSHËM MESJETAR

Anglo-saksonwt

Tokëza me mbërthyes, Angli. Gjysma e parë e shek. VII.

ISHUJT BRITANIK

Keltët e krishterë zhvilluan praktikat e tyre liturgjike, kalendarin dhe traditat e dallueshme artistike.

1. ARTI I HERSHËM MESJETAR

Më 601, Augisti i Romës u bë kryepeshkopi i parë i Canterbury-t dhe Kisha Romake përfundimisht triumfoi Britani.


3

Libri Durrow, shek. VII. Faqe nga Ungjilli i Mateut Ngjyrë tempera në pergamenë Figura ma krahë me tipare simetrike

Libri Lindisfame, shek. VII Faqja e qilimit Ngjyrë tempera në vellum Qilimi-kryq prezanton Ungjillin e Mateut

Librat e ilustruar të Ungjillit

ISHUJT BRITANIK 1. ARTI I HERSHËM MESJETAR

Libri i Kellëve, Faqja Chi Rho Iota, fundshek. VIII/ fillimshek. IX Tregimi i Mateut mbi lindjen e Jezusit me monogram Chi Rho

(motive spirale ndërpriten me kafshët)

KRYQI JUGOR, AHHENY, IRLANDË, shek. VIII

Xhungat e mëdhenj i ngjajnë stolive në kryqet metalike.

Monumente guri

ISHUJT BRITANIK 1. ARTI I HERSHËM MESJETAR

Vikingët norvegjezë dhe danezë bastisnin territorin nga Islanda në Grenlandë; Vikingët e tjerë udhëtuan drejt Rusisë (Russët) u vendosën rreth Novgorodit dhe Kievit dhe deri më 988 u bënë të krishterë ortodoksë.

Sulmet më të hershme të regjistruara të Vikingëve ndodhën në fillim të vitit 793.

1. ARTI I HERSHËM MESJETAR EPOKA E VIKINGËVE


4


Gdhendje guri

Mburoja e anijes formon kokën e gjarprit me relief kafshësh në skaje. Druri fillimisht ishte i pikturuar.

ANIJA FUNERARE OSEBERG , c. 815–820.

Gdhendje druri

GURËT MBRETËROR RUNE, Jelling, Danimarkë, 983–985.

Gurë memorial me mbishkrime, në kombinim me gjethe gërshetuese dhe kafshë, të gërshetura me imazhin e Krishtit

KISHA E DRURIT (STAVE), NORVEGJI. SH. XII

stave= dru i madh Kulme të larta për të mbrojtur muret nga reshjet.

Kryqe dhe kokat e dragoit qëndrojnë në majë të çative.


Arkitektura e drurit

Kombinimi i teknikave dhe simboleve të krishtera dhe islamike u quajt Mozarabik.

Mozarabik / Mustarib - “do të ishte arab”

Më 711, islamikët pushtruan Visigotët në Spanjë; “Murët” mbretëruan aty deri në vitin 1492.

1. ARTI I HERSHËM MESJETAR MOZARABIKËT NË SPANJË


5

MANUSKRIPTET BEATUS

Beatus krijoi Komentarin e Apokalipsit. Morgan Beatus ishte kopje e Komentarit, e krijuar c. 940–945. (Portretizim i alegorisë së triumfit të Kishës mbi armiqtë e saj.)

Gruaja e veshur me diellin, punuar nga Maius. León. Viti 940-945

1. ARTI I HERSHËM MESJETAR MOZARABIKËT NË SPANJË

Beteja e zogut dhe gjarprit, punuar nga Emeterius dhe Ende. León, Viti 975

Barbarët Frankë u vendosën në Gallin verior dhe krijuan një dinasti nën Karlin e Madh, i quajtur Sharlemanj – Charlemagne (në vitin 768). Sharlemani e imponoi krishterimin dhe e deklaroi veten pasues të ligjshëm të Konstandinit.

1. ARTI I HERSHËM MESJETAR MBRETËRIA KAROLINIANE

Rikujton statujën e Mark Aurelit në kalë.

PORTRETI ME KALË CHARLES THE BALD (Sharlemanjit) shek. IX, bronz.

Krijoi prototipin Karolin të udhëheqësit ideal; Ndryshe nga shembulli romak, mbreti ka mustaqe, shenjë franke e fisnikërisë, popullore tek Keltët.



6

PALLATI KAPELË E SHARLEMANJIT Aachen, Gjermani, 792–805.

Plan oktagonal me kupolë

Inspiruar nga kryeqytetet perandorake prenëdimore Roma dhe Ravena.

Guri i alternuar shumëngjyrësh në mure dhe mozaikët në harqe kujtojnë arkitekturën bizantine klerestori

galeria

ambulatori


Ungjitë e kurorëzimit Ungjilli I Mateut. Fillimi i shek IX.

Ungjilli Lindau. Kopertina, shek IX. Ari, perla, safir, rruazaq dhe emerald

Përfaqësonin investim të madh - shpesh janë mbrojtur me kopertina të kushtueshme.


Librat e ilustruar

Psaltri i i Utrehtit, c. 816–835 Një nga dorëshkrimet më të famshme karoliniane

Psalmet nuk tregojnë histori të drejtpërdrejta, por përdorin metaforë dhe alegori në poezitë e lutjes - vështirë për t'u ilustruar. Zakonisht, anashkalohej ilustrimi i skenave. Artistët e Psaltrit të Utrehtit vendosën të interpretonin fjalët dhe imazhet e psalmeve fjalë për fjalë.

Dinastia Ottoneze e rivendosi Perandorinë e krishterë të Karlit të Madh më 962. Emërimet e pasardhësve në pozita të larta në Kishë çuan më vonë në krijimin e Perandorisë së Shenjtë Romake. Ideologjia: Uniteti i Kishës dhe shtetit.

Dinastia saksone që mori pushtetin pas shuarjes së familjes së nipit të Sharlemanjit në shek. X. • Otto I (936-973) • Otto II (973-983 CE) • Otto III (994-1002)

1. ARTI I HERSHËM MESJETAR EVROPA OTTONEZE


7

Ndikimi: bazilikat romake dhe arkitektura bizantine. Bazilikat u bënë me çati druri dhe ishin të rrezikuara nga zjarri - shumë pak mbijetuan deri në ditët e sotme. Dizajni në dukje i thjeshtë, forma katërkëndëshe dhe të rrumbullakëta - paralajmëtare e stilit romanik

Kisha e Shën Cyriakut Në Gernrode, Gjermani (filloi më 961)

Kullat rrethore në ballin perëndimor


Një traditë e re e skulpturës së madhe në dru dhe bronz. Tregon një Krishti të torturuar, trupi i të cilit është në vdekje. Qëllim: të frymëzonte mëshirën dhe frikën.

Kryqi i Geros Katedrala e Këlnit, Gjermani. c. 970. Dru i pikturuar dhe i praruar


UNGJIJTË E OTTO III Faqe me Krishtin duke larë këmbët e dishepujve të tij, c. 1000..

Duket influenca e artit bizantin. Figurat janë të gjata dhe të holla, në një skenë që portretizon mikpritjen e Jezusit.

REKAPITULIM: ARTI I HERSHËM MESJETAR (500-1050)

ISHUJT BRITANIK

EPOKA E VIKINGËVE

MOZARABIKËT NË SPANJË

MBRETËRIA KAROLINIANE

EVROPA OTTONEZE


8

Europa vazhdon të jetë feudale dhe vend i subjekteve të vogla ekonomike.

Periudhë e ndërtimeve të mëdha e lindur nga dëshira për të lavdëruar shtëpinë e Zotit dhe shenjtorëve. Arti Romanik është art religjioz Kishat manastiret, katedralet, pikturat dhe skulpturat luajtën rol mbështetës për fenë.

ARTI ROMANIK (1050 – 1200)

Murgjëria - Manastirët ishin pronarë toke; abatët dhe të parët (paria) luajtën rol të madh në strukturën politike të pushtetit;

Murgjëria, Pelegrinazhi, Kryqëzatat vepruan si forca unifikuese ndërkombëtare

Kryqëzatat - Kisha Perëndimore nisi një seri luftrash të shenjta kundër fuqive islamike. Pasojat ishin të gjithëmbarshme.

Pelegrinazhi - Vendet e shenjta: Jerusalemi, Roma dhe Santiago de Compostela, ishin qendra pelegrinazhi , karakteristike për reliket dhe veprat spektakolare të artit fetar

Arkitektura u fokusua në kështjella dhe kisha për të strehuar relike që mbedhnin turmat e mëdha të pelegrinëve.

ARTI ROMANIK

ARKITEKTURA KISHTARE

Termi Romanikë (në mënyrën romake) - përshkruan arkitekturën e hershme mesjetare evropiane. Stili romanik konsiderohet lëvizja e parë trans-evropiane.

Shembulli më i vjetër: plani bazilikal

San Martín de Frómista (Palencia)

ARTI ROMANIK

Më tipik : plani i kryqit latin

TRANSEPTI KULLA

NEFI AMBULATORI

ABSIDA

SHTYLLA

NEFET LATERALE KRYQËZIMI NIKE E APSIDËS (ABSIDIOLA)


9

mure solide me dritare të vogla dhe tw pakëta,

ARKITEKTURA KISHTARE ARTI ROMANIK

Muret u shtanguan me qemere, Druri vazhdoi të përdoret për çatitë, por shpejt u zëvendësua me gur.

Qemeret në formë të fuçisë u bënë nga guri, prandaj muret u bënë të trashë dhe u shtanguan me kundërforca


Enteriere të errëta

Horizontalizmi

Qemeri i kryqëzuar u vendos në nefet laterale


Shtyllat e përbëra i ndanin nefet


10


Harku rrethor - tipik për arkitekturën romanike

Portali romanik Qëllim arsimor, shumica e skulpturave u vendosën këtu;

Herë pas here, një shtyllë qendre bart arkitraun dhe arkivolet.

Imazhe të rëndësishme në timpanonin mbi derë.

Arkivoltet e kornizonin timpanonin, mbështetur nga shtyllat në të dy anët.

Ndër arritjet më të mëdha artistike të periudhës


Kapitelet - një vend tjetër i rëndësishëm për skulptura.

Manastiri benedikt i Saint-Martin-du-Canigou, Francë (1001–1026)

Kisha Sant Vincenç, Kordonë, Spanjë (1020-at–1030-at)

Masonët shtuan kundërforcat për të përforcuar muret e

jashtme.

Brendia përmban një seri të harqeve

tërthore.

Ndarja e nefeve u kthye në standard.

ROMANIKA E PARË ARTI ROMANIK

Kisha tërësisht nga guri Kompleksi kulmon me një kullë të lartë guri.


11

"plani i pelegrinazhit" është përdorur për të kontrolluar trafikun brenda kishës. Qemeret mbulojnë nefin qendror, anësoret dhe galeritë. Katedralja nuk kishte dyert dhe ishte e hapur ditë e natë. Santiago u admirua për ndërtimin e saj të shkëlqyer në kohën e vet.

Katedralja e St. James, Santiago De Compostela, Spanjë 1078–1122; balli perëndimor është shtuar më vonë.

KISHAT E PELEGRINAZHIT ARTI ROMANIK

ARKITEKTURA

Statuja e St. Foy (Besimit të Shenjtë) Kisha e Abatit Conques, Francë. Fundi i shek. IX ose fill. shek. X. Dru i praruar me argjend dhe xhevahire

KISHAT E PELEGRINAZHIT ARTI ROMANIK

KULTI I RELIKTEVE

Kisha vendosi që çdo altar të ketë një relikt. Mbajtja dhe shfaqja e relikeve të heronjëve të mirënjohur të kishës rriste prestigjin e një komuniteti.

Evropa mbeti një vend i ndarë nga mbretëritë dhe rajonet. Arkitektura romanike reflekton këtë regjionalizëm. Katedralja e Santiago de Compostela dhe kisha e Abbey në Cluny pasqyrojnë shkëmbimet kulturore dhe ndikimet përgjatë rrugëve të pelegrinazhit.

ARTI ROMANIK STILET RAJONALE - ARKITEKTURA

Cluny - Ishte qytet më vete me status të pavarur - jetonin rreth 200 murgj. Kisha e tretë në Cluny (rindërtim) ishte më e madhja në Evropë (c 170 m e gjatë) Bazilikë me pesë nefe, transept të dyfishtë me kapela, ambulator me kapela përreth altarit të lartë.

Santiago de Compostela


12

Arkitekturë e fasadave toskane të dekoruara me mermer.

KOMPLEKSI I KATEDRALES SË SHËN MARISË NË PISA Katedrala filloi më 1063; baptiseri (pagëzimorja) më 1153; kampanila (këmbanorja) më 1174;

ARTI ROMANIK STILET RAJONALE - ARKITEKTURA ITALIA

KISHA BENEDIKTE SAN CLEMENTE NË ROMË U shenjtërua më 1128

Shtyllat janë spolia, mbetje të ndërtesave romake. Baldakini mbulon altarin kryesor në apsidë

Gjysmëkupola e absidës e mbuluar me mozaik. Ndryshe nga arti i hershëm mesjetar që jep ndjenjën e iluzioneve të gjalla, këtu artistët orientohen drejt modeleve ornamentale.

ARTI ROMANIK STILET RAJONALE - ARKITEKTURA ITALIA

KISHA E ABATIT E SAINT-SAVIN-SUR-GARTEMPE (Kori c. 1060–1075; nefi c. 1095–1115)

Qemeret në formë të fuçisë -mundësojnë sipërfaqe të pandërprerë - ideale për piktura.

Kulla e Babelit mishëron energjinë dhe vrullin narrativ që e karakterizon artin romanik.

ARTI ROMANIK STILET RAJONALE - ARKITEKTURA FRANCA


13

KISHA SAINT CLIMENT NË TAULL, KATALONI. (shenjtëruar më 1123)

ARTI ROMANIK STILET RAJONALE - ARKITEKTURA SPANJA

Ndikimi i artit islamik (Mudajjan – dmth. përvetësuar) : përdorimi i tullës me karakter gjeometrik - vetëm në Spanjë

Rikrijim i imazhit bizantin “Krishtit në Madhështi” Përditësuar me një shije të gjeometrisë, me shirita ngjyrash në sfond – ndikimi islamik Fytyrat e zgjatur ovale dhe sytë e mëdhenj të ndezur tregojnë ndikimin bizantin.

Pamja e jashtme thekson ndikimin e arkitekturës Ottoneze dhe Karolinase. Shtyllat e përbëra dhe qemeret e dukshme shënojnë ndarjet e nëfit.

KATEDRALA SPEYER, RHINELAND-PALATINATE, c. 1080–1106.

ARTI ROMANIK STILET RAJONALE - ARKITEKTURA GJERMANIA

Megjithë ndryshimet e mëvonshme, nefi e mbajti stilin Norman Romanik. Shtyllat e përbëra shumë të mëdha formojnë alternim ritmik. Ornamenti i gdhendur fillimisht ishte i pikturuar

KATEDRALA E DURHAMIT, ANGLI VERIORE (1087–1133) Ana lindore zëvendësohet më vonë nga kori gotik (1242–c. 1280)

ARTI ROMANIK STILET RAJONALE - ARKITEKTURA ANGLIA


14

Kështjella Dover, Angli Jugore (shek. XII)

ARTI ROMANIK ARKITEKTURA PROFANE

Pallati della Ragione, Mantovë, Itali (1250)

SKULPTURA NË ARKITEKTURË ARTI ROMANIK

Fasadat romanike janë tregime që projektojnë programe simbolike dhe didaktike për botën e jashtme – fasada që flasin. Skulptura figurative u shfaq në hyrje dhe brenda kishave. Qëllimi: edukativ Njerëzit ishin analfabetë prandaj imazhet ishin mënyrë për të mësuar


Skematike 2D, dizajn themelor

Kryesorja, të përcjellet mesazhi (ndonjëherë shokues)

Pa perspektivë, joreale


15


KATEDRALA NË MODENA, ITALI (filloi më 1099)

Detaj nga krijimi dhe rënia e Adamit dhe Evës. Zoti këtu paraqitet në skajin e majtë.

Skulptori Wiligelmo i shek. XI u inspirua nga sarkofagu romak

KISHA SAINT-PIERRE NË MOISSAC, FRANCË. (c. 1115)

Një çift luanësh dhe profeti Jermiu duke i konfrontuar

Muret anësore të portikut para portalit janë të mbushura me figura. Ornamente foliale dhe gjeometrike e mbulojnë gjithë zonën. Subjekti: dobësia njerëzore dhe përpjekja për të bindur shikuesit që të ndjekin mësimet morale të Kishës.


Portali Jugor shfaq Krishtin në Madhështi

SKULPTURAT E DRURIT (MATERIAL I LIRË DHE MË I LEHTË) JANË BARTUR NË PROCESIONE.

Figurë e kryqit me veshje mbretërore dhe shprehje pikëllimi dhe introspektimi

Kryqi (Majestat Batlló), Kataloni, Spanjë. Mesi i sh. XII.

Virgjëresha dhe fëmiu, Francë. Fund shek XII.

Këtu vetë Maria formon fronin ku ulet Jezusi

Ajo e përfaqëson

kishën

SKULPTURA NË DRU ARTI ROMANIK


16

Më i vjetri që dihet.

Kapaku e varrit me shëmbëlltyrën e mbretit Rudolf të Suabisë, Saksoni, Gjermani. c. 1080.

Pagëzore, Notre-dame-aux-fonts. Liège, Belgjikë 1107–1118.

Skulptori Renier i Huy-t.

tregon këtu mjeshtrinë e tij në

prezantimin korrekt të

anatomisë njerëzore

ARTI ROMANIK VETËM PËR ARISTOKRATËT E PASUR DHE PATRONËT KISHTARË.

SKULPTURA NË BRONZ

Ato që më vonë u quajtën “art i imët” ose “dekorativ” u prodhuan gjatë mesjetës me virtuozitet teknik nga materiale të çmuara, për përdorim në shërbimet liturgjike.

Artistët e kohës ishin shpesh murgjit dhe murgeshat.

Kronika e Worcester-it, Angli (c. 1140)

Autor: Murgu Gjon i Worcester-it

ARTI ROMANIK TEKSTILET DHE LIBRAT

Përshkruan ankthet e mbretit Henr I-rë. Subjekti ishtin qytetarët që kërkonin lehtësim tatimor. Fermerët e zemëruar të paraqitur këtu janë të rëndësishëm, sepse punëtori me rroba të thjeshta është pikturuar rrallë gjatë kësaj periudhe.

Qëndisja Bayeux

ARTI ROMANIK TEKSTILET DHE LIBRAT

Lajmëtarët sinjalizojnë shfaqjen e kometës së Halley-it Norman–Anglo-Saksone, ndoshta nga Canterbury, Kent, Angli. (c. 1066–1082). Lir me qëndisje leshi

Tema: fisniku anglosakson Harold fillon tregimin si një hero, por tradhton besnikërinë e tij ndaj Uilliamit dhe vdes në betejë. Në tregimin dramatik, Haroldi, ashtu si Macbeth i Shekspirit, është mbërthyer nga epshi për pushtet.


17

Shën Mateu tregon shenjtorit duke mbajtur (jo shkruar) librin e tij. Trupi i tij është pak 3d.

ARTI ROMANIK LIBRAT E SHENJTË SKRIBËT DHE SKRIPTORET PRODHUAN KOPJE TË LIBRAVE TË SHENJTË, KOMENTARË, VEPRA DEVOCIONALE, ANALE TË SHENJTISH DHE KOLEKSIONE LETRASH E PREDIKIME.

KODEKSI KOLBERNIKUS c.1100.

Murgesha Guda bëri një autoportret në shkronjën D. Megjithëse ilustrimi është i thjeshtë, imazhi i Gudës është i rëndësishëm, sepse shënon portretin më të hershëm të nënshkruar nga një grua në Evropën Perëndimore

ARTI ROMANIK LIBRAT E SHENJTË

Maria qëndron mbi degët e pemës, duke mbajtur Krishtin në krahun e saj. Në vend të pikturës, artisti e ka vizatuar këtë imazh me ngjyra të buta.

Libri i Predikimeve, Gjermani. Fillim sh. XII

Pema e Isait, Kisha Cîteaux, Francë. c. 1125

REKAPITULIM: ARTI ROMANIK (1050-1200)

GJERMANIA

FRANCA

SPANJA

ANGLIA ARKITEKTURA PROFANE

SKULPTURA

ITALIA

TEKSTILET DHE LIBRAT


18

ARTI GOTIK “GOTIK” - VASARI MESI I SHEK. XVI – NOCION I TALLJES PËR TË PËRSHKRUAR ARTIN DHE ARKITEKTURËN MESJETARE TË SHPIKUR NGA GOTËT QË “ISHIN TË TRASHË DHE PËRGJEGJËS PËR RËNIEN E ROMËS DHE SHKATËRRIMIN E STILIT KLASIK NË ART DHE ARKITEKTURË “

ROMANIKA (1050-1200)

ARTI MESJETAR NË EVROPË (500-1500)

1100 1200 1300 1400 1500

GOTIKA (1150-1500)

GOTIKA E HERSHME

(ca. 1150 – 1200)

GOTIKA E LARTË GOTIKA E VONË

(ca. 1200 -1300) (ca. 1300 -1500)

Periudha/stili gotik filloi dhe përfundoi në data të ndryshme në vende të ndryshme

ARTI GOTIK (c. 1150-1500) Franca – origjina e stilit gotik

Ndryshimet e ngjyrave në hartë paraqesin zgjerimin gradual të territorit të sunduar nga mbreti i Francës gjatë periudhës kur gotika po zhvillohej si një stil modern francez.

Gjatë 1150-1400 u ndërtuan shumë katedrale; disa i zëvendësuan kishat më të hershme të shkatërruara në zjarri. Vetëm në rajonin e Île-de-France u ndërtuan rreth 2,700 kisha gotike. Quhet Epokë e Katedraleve, megjithëse u ndërtuan edhe objekte publike si kështjella, pallate, universitete, etj. Ndonëse Evropa ishte ende rurale, qytetet u rritën dhe u bënë qendra të rëndësishme të patronazhit artistik.

ARTI GOTIK

Jeta intelektuale u stimulua në universitete (Bolonjë, Padovë, Paris, Kembrixh dhe Oksford), të cilat i zëvendësuan shkollat fetare dhe katedralet si qendra të arsimimit. Ndryshimet shoqërore : Nga manastiret dhe kishat e pelegrinazhit në fshat, në katedralet e mëdha të reja në qytete laike.


19

ARTI GOTIK

Një Frymë e Re në Letërsi dhe Art Petrarku, Bokacio dhe bashkëkohësit e tyre patën një vlerësim për autorët grekë dhe romakë, si dhe aftësinë për të vëzhguar njerëzit. Art i rrënjosur në vëzhgimin e njerëzve, që krijoi figura në tregime të shenjta.

SHEKULLI XIV

Vdekja e Zezë (nisi në Mesdhe më 1347), përfshiu kontinentin evropian brenda katër viteve të ardhshme.

ARTI GOTIK

− Harku i thyer − Qemeri i brinjëzuar − Kundërforca; − Dritare të mëdha, të grupuara

(me ose pa shtylla të ndërmjetme: bifora, trifora)

− Rozeta − Kulla, spirale dhe maja − Fasada të zbukuruara

KARAKTERISTIKAT E GOTIKËS

HAPËSIRA & VERTIKALITETI

ARTI GOTIK

Sistemi skeletor – mundësoi hapësira dhe lartësi të mëdha

HARKU I THYER

romanika gotika



20

ARTI GOTIK

Romanika e Hershme Romanika e Vonë Gotika

Zhvillimi

St. Sernin 1010 St. Etienne 1067 Chartres 1194

QEMERI


Zhvillimi FASADA GOTIKE

KARAKTERISTIKAT E GOTIKËS ARTI GOTIK

Amiens 1220 Chartres 1194 Reims 1225

ARTI GOTIK Zhvillimi

Amiens 1220 Chartres 1194 Reims 1225 Bauvais 1272

Standard: lartësia & ndriçimi

Gotika e Hershme Gotika e Lartë

PLANI



21

ARTI GOTIK

Lartësia e nefit te katër katedralet franceze gotike në të njëjtën shkallë (sipas Louis Grodecki): (a) Laon, (b) Paris, (c) Chartres, (d) Amiens.

Zhvillimi LARTËSIA E NEFIT


Standard: lartësia & ndriçimi

ARTI GOTIK

romanika

gotika

KUNDËRFORCA


ARTI GOTIK PORTALET

ROMANIKA: Dedikimi ndaj gjykimit të fundit (frika) GOTIKA: nga gjykuesi te mësuesi



22

ARTI GOTIK

Ornamentim Program edukativ

FASADA E ZBUKURUAR


SKULPTURA

Stilizuar Natyrore Spirituale

romanika gotika

KARAKTERISTIKAT E GOTIKËS ARTI GOTIK DRITARET

Dritaret e vogla romanike kundrejt dritareve të mëdha dhe të elaboruara të gotikës

romanika gotika

ROZETA

ARTI GOTIK

De Diversis Artibus - siguroi njohuri lidhur me prodhimin e vitrazhit në shek. XII.

TEKNIKAT E PROJEKTIMIT DHE NDËRTIMIT

Villard de Honnecourt regjistroi detaje arkitektonike dhe të tjera artistike që u zbatuan në katedralet franceze (Cambrai, Chartres, Laon dhe Reims).


23

ARTI GOTIK KISHA SAINT-DENIS, FRANCË (1140–1144)

Kisha e vjetër romanike u shtua për të akomoduar më shumë pelegrinë. Ndërtimi i ri përfshiu fasadën perëndimore dhe narteksin, kurse kori është hapësira ku për herë të parë shfaqet gotika.

Plani megjithatë mban karakteristikat e kishës romanike të pelegrinazhit - gjysmërrethore dhe e mbështjellur me ambulatorin.

AMBULATORI

APSIDA

KAPELAT (KISHWZAT) E APSIDWS

PANI DHE PAMJA E AMBULATORIT ME KAPELA

GOTIKA E HERSHME FRANCË

ARTI GOTIK

Karakteristikë: ambulatorin dhe kapelat mbulohen me qemere të brinjëzuara dhe harqe të thyera. QEMERET E BRINJËZUARA mundësuan eliminimin e mureve bartëse, rritjen e hapësirës dhe të sipërfaqes së dritareve me xham vitrazh.

KISHA SAINT-DENIS, FRANCË (1140–1144)


ARTI GOTIK

FLUTURIMI PËR NË EGJIPT Detaj i dritares së kapelës aksiale të korit. Tema e paraqitur përfshinë simbole nga Ungjilli popullor i apokalipsit

Drita e ngjyrosur që depërton nga vitrazhi në brendi të kishës u quajt LUX NOVA (dritë e re)

KISHA SAINT-DENIS, FRANCË (1140–1144)



24

ARTI GOTIK

Saint-Denis shërbeu si prototip për stilin e ri në Francë.

Katedrala në Chartres e kodifikoi sistemin konstruktiv gotik.

KATEDRALA NOTRE-DAME NË CHARTRES (filloi më 1134)


ARTI GOTIK

Statujat kanë koka të idealizuara që rrezatojnë qetësi – e kundërta e figurave energjike dhe dinamike në portalet e kishave romanike.

Detal i profetit dhe pasardhësve të Krishtit ana e djathtë e portalit qendror

IKONOGRAFIA E CHARTRES / Qyteti si qendër mësimi

Portali Mbretëror - program skulpturor; timpanonet me skena impozante: në qendër Krishti i ngritur në madhështi; në të djathtë Mishërimi; në të majtë Ngjitja.



ARTI GOTIK

Xhami Vitrazh - Deri më 1260, janë vendosur 22.000 metra katrorë të qelqit të ngjyrosur në 176 dritare. Shumica e xhamit vitrazh është ruajtur.

Dritarja e Samaritanit të Mirë Mesazhi është një parabolë e thënë nga Jezui për të mësuar të vërtetën morale.


Rozeta dhe dritaret në transptin verior Madhërimi i Virgjëreshës Mari



25

ARTI GOTIK KATEDRALA NOTRE-DAME NË REIMS (filloi më 1211)

GOTIKA E LARTË

E famshme për skulpturat, sidomos në portë

FRANCË

Stilistikisht, fytyrat e idealizuara i ngjajnë statujave romake. Pala e majtë e statujave portretizon Shpalljen. Këto ishin veprat të skulptorëve të ndryshëm që punonin në stilin gotik ndërkombëtar.

ARTI GOTIK SAINTE-CHAPELLE NË PARIS (1239–1248)

Koha kur Parisi bëhet qendër artistike e Evropës;

Kapela strehon reliket e Luigjit IX të Pasionit të Krishtit;

Dritaret dhe vitrazhi arrijnë kulmin e përdorimit;

Tema standarde mbi Meshën e dekorojnë gjysmëqarkun e falëtores

ARMATA E HOLOFERNESIT KAPËRCEJNË EUFRATIN, Detaj nga dritarja Judith (c. 1245)

GOTIKA E LARTË FRANCË

Stili Rayonnant (Radiant), apo “Stili Oborrtar” i Sh. Luigjit (1214 –1270)

ARTI GOTIK SAINT-MACLOU NË ROUEN, FRANCË (c.1500-1514)

Stili Flamboyant (Gotika e zjarrtë)

FRANCË GOTIKA E VONË

Normandia – vendi i gotikës së zjarrtë.

Fasada unike: 5 porta (dy të verbëra) të vendosura në drejtim të jashtëm në hark.

Ornamenti në fasadë si një rrjetë dekorative që e maskon strukturën e ndërtesës;


26

ARTI GOTIK MANUSKRIPTET

• Bibla Moralizuese në tre vëllime (c.1230 – gotika lartë) bashkon shkrimet e shenjta me interpretime alegorike vizuale.

• Një faqe përfaqëson në sfond ari Mbretin Luigji IX (Shën Luigji) dhe Mbretëreshën Blansh të Kastilës.

Epoka e Sh. Luigjit (1214 –1270) Gotika e Vonë – shekulli XIV

• Libri i Orëve përmbante lutje të veçanta që recitoheshin në tetë orët "devocionale" kanonike.

• Libri i Orëve i Jeanne d'Évreaux – punuar nga Jean Pucelle, Paris. c. 1324–1328.

• Në Lajmërimin, Maria merr Gabrielin në një ndërtesë

gotike që projektohet drejt shikuesit.

ARTI GOTIK

nga Klasika e lartë greke

HermesI &

Dionisi fëmijë

VIRGJËRESHA E NOTRE-DAME, PARIS, fill.sh.XIV

Mbretëresha dhe i biri i botës Humanizimi , kurbë artificiale "S", trupi humbet

ARTI GOTIK SKULPTURA (SHEKULLI XIV)

ARTI GOTIK

VIRGJËRESHA E SAINT-DENIS, PARIS (1339) Maria e mban fëmijën ndërsa qëndron në pozitë gotike lakore-S. 14 skena miniaturë e mbulojnë bazën.

ARKË FILDISHI ME SKENA NGA ROMANCA OBORRTARE Paris. c. 1330–1350.

SKULPTURAT U BËNË MË TË VOGLA NË SHEK. XIV. BËNIN THIRRJE PËR SHQYRTIM MË TË NDJESHËM NGA SHIKUESI.

ARTI I IMËT NGA METALI & FILDISHI - shek. XIV


27

ARTI GOTIK ANGLIA

GJERMANIA DHE PERANORIA E SHENJTË ROMAKE

ITALIA (SHEK XIV)

ARTI GOTIK ANGLIA

KATEDRALA SALISBURY (1220–1258)

Kishat angleze nuk e theksoi lartësinë por gjatësinë e nefit.

Katedralja në Salisbury karakterizon stilin anglez.

Kulla e kryqëzimit lartësohet me majë jashtëzakonisht të lartë.

Enterieri pasqyron traditat normane.

Plan dallues me transept të gjerë të dyfishtë dhe shenjtëtore të gjerë kujton kishën monastike.

ARTI GOTIK KATEDRALA NË EXETER: STILI DEKORATIV & PERPENDIKULAR

Stili dekorativ Froni i peshkopit, H=18m

Stili perpendikular

ANGLIA - shek. XIV


28

ARTI GOTIK KATEDRALA GLOUCESTER: STILI PERPENDIKULAR

Vertikaliteti i detajeve

Ornamente pa funksion konstruktiv

ANGLIA - shek. XIV

ARTI GOTIK ANGLIA MANUSKRIPTET

Prodhimi i tekstilit dominoi për shkak të popullaritetit të qëndisjes angleze. Ndikimi i stilit gotik francez ishte zbutur nga materialet dhe metodat vendase

Matthew Paris: Autoportret, gjunjëzuar përpara Virgjëreshës dhe fëmijës , nga Historia Anglorum, shek. XIII

Psalteri Windmill, fund shek. XIII Shkronja B : Pema e Isait ; Shkronja E: skena nga gjykimi I Solomonit

ARTI GOTIK GJERMANIA DHE PERANORIA E SHENJTË ROMAKE

Gjermania zhvilloi kishën-sallë, një hapësirë e hapur e mbushur me dritë, me nefe me lartësi të barabarta që akomodojnë turma të mëdha. Plani i kishës është formë e hershme gjermane, por në brendësi të saj, shtyllat e ngjeshura bartin qemerin e thyer.

KISHA SH. ELIZABETA E HUNGARISË NË MARBURG


29

ARTI GOTIK

Artisti Nicholas nga Verdun u inspirua nga arti romak dhe krijoi faltore reliktesh në formë të bazilikës

SKULPTURA

FALTORJA E TRE MBRETËRVE Katedrala në Kolonjë, shek. XII

SH. MORISI Katedrala në Magdeburg (c. 1240–1250)

Shën Morisi si afrikan i zi, -origjina egjiptiane dhe interesimi gjerman në paraqitjen e realizmit.

EKKEHARD DHE UTA Katedrala në Naumburg c. 1245–1260.

figura dhe fytyra shumë të individualizuara – ndryshe nga portretet.


ARTI GOTIK MISTICIZMI DHE VUAJTJA

Imazhet devocionale të Marisë që mban zi për të birin quheshin Vesperbild. Fytyra e vrazhdë dhe emocionale e Virgjëreshës , teksa kërruset mbi birin e saj të të ligështuar.

VESPERBILD (PIETÀ) nga Rajna e mesme c. 1330.

KODIKU HEDWIG. (1353.?) St. Hedwig ia kushtoi jetën e saj kujdesit për të varfërit dhe mbante një statujë të vogël të fildishtë të Virgjëreshës dhe të Fëmijës


ARTI GOTIK ITALIA (SHEK XIV) ARKITEKTURA CIVILE

Sheshi Della Signoria me pallatin Della Signoria (objekt i komunës) dhe Loxha Dei Lanzi, Firencë Pallati më 1299–1310; Logja më1376–1382.

FIRENCA - QYTETI ANTIK ROMAK KRIJOI BAZËN E ZHVILLIMIT CIVIL. MIRËQENIA E QYTETIT PROMOVOI ZHVILLIMIN E ARTIT DHE TË ARTISTËVE SI INDIVIDË.


30

ARTI GOTIK ARKITEKTURA KISHTARE

Ndikimi francez i dukshëm në:

harqet e thyera mbi tri portat,

Rozeta e kornizuar nga statujat në nike

katër majat e mëdha që ndajnë fasadën në tre pjesë

Fasada e Orvietos ngjan me një ekran të madh altari, të gdhendur me kujdes dhe të pikturuar

LORENZO MAITANI fasada perëndimore e Katedrales në Orvieto (filloi më 1310)

ITALIA (SHEK XIV)

ARTI GOTIK SKULPTURA DHE FAMILJA PISARO

Sarkofagët romakë mund të kenë ndikuar në formatin, stilin dhe teknikën e këtyre figurave të rënda.

NICOLA PISANO Pulpit Pagëzimorja në Katedralen në Pisa

Detaj : Lajmërimi, Lindja dhe Adhurim i barinjve

ITALIA (SHEK XIV)

ARTI GOTIK

ANDREA PISANO Dyert e Baptiserit të San Giovanni në Firencë (1330–1336)

SKULPTURA DHE FAMILJA PISARO ITALIA (SHEK XIV)

Detaj: Jeta e Shën Gjonit Pagëzuesit. Bronz i praruar


31

ARTI GOTIK PIKTURA ITALIA (SHEK XIV)

maniera greva e importuar ndikoi në stilin dhe teknikën e pikturore, duke vënë theksin në ndjenja dhe emocione:

Imazhi i një Krishti të vuajtur me sy të mbyllur dhe trup të përgjakur e të varur, i rrethuar me skena narrative.

MARCOVALDO Kryqi (c. 1250–1270)

CIMABUE Virgjëresha dhe fëmija të fronëzuar Sigurisht e pikturuar për altarin e lartë të kishës Santa Trinità, Firencë (c. 1280)

Pjesët kryesore të veshjeve janë bërë me ar - traditë bizantine.

Asimetrita delikate e bënë pikturën të gjallë dhe i jep figurave praninë e dëshiruar.

ARTI GOTIK

Kapela është e mbuluar me qemer të pandërprerë në formë fuçie dhe mure të rrafshta – të përshtatshme për pikturim.

Skenat janë nga Jeta e Krishtit dhe Virgjëreshës

Figurat gjarpëruese krijojnë dramë njerëzore.

GIOTTO DI BONDONE Kapela Scrovegni (Arena) në Padovë (1305–1306) Afreska

Detaj në murin verior: Martesa në Cana, Ngritja e Llazarit, Vajtimi dhe Ringjallja

ITALIA (SHEK XIV) PIKTURA

ARTI GOTIK Vdekja e Zezë pati një ndikim të rëndësishëm në zhvillimin e artit italian në mesin e shek. XIV

AMBROGIO LORENZETTI Efektet e qeverisjes së mirë në qytet dhe në vend. Sala dei Nove, Pallati Pubblico në Senë (1338–1339) Afresk (gjatësia 14 m).

Portret i idealizuar por i njohur i qytetit

Porta Romana ndan qytetin nga rrethina e tij.



32

ARTI GOTIK

AMBROGIO LORENZETTI Efektet e qeverisjes së mirë në qytet dhe në vend.


Figurat jepen në shkallë të madhe në krahasim me ndërtesat, për të nxjerrë në pah aktivitetin e tyre.

REKAPITULIM: ARTI GOTIK


FRANCA Saint-Denis Chartres Reims Flamboyant Rayonnant

ANGLIA Perpendikular Dorëshkrimet

GJERMANIA Skulptura

ITALIA Familja Pisano Cimabue Bondone Marcovaldo

Lorenzetti

HYRJE - KATEDRA HTTA - HTTA«marrësit në këto tregime të shenjta si qenie njerëzore ashtu si...

Documents

Transcript of HYRJE - KATEDRA HTTA - HTTA«marrësit në këto tregime të shenjta si qenie njerëzore ashtu si...