Hướng dẫn chung của khu vực về tham gia cộng đồng trong Đánh ...
77
Hướng dẫn chung của khu vực về tham gia cộng đồng trong Đánh giá Tác động Môi trường - Campuchia, CNDCND Lào, Myanmar, Thái Lan và Việt Nam- <Dự thảo về Tham vấn cộng đồng> 16 tháng Tám, 2016 –31 tháng Mười 2016 Dự thảo Hướng dẫn Khu vực về tham gia cộng đồng trong Đánh giá tác động môi trường (ĐTM) được phối hợp xây dựng bởi Nhóm công tác kỹ thuật của khu vực về Đánh giá tác động môi trường gồm 25 thành viên đại diện cho các tổ chức chính phủ và phi chính phủ của Campuchia, CHDCND Lào, Myanmar, Thái Lan và Việt Nam, và hiện được công khai đăng tải để lấy ý kiến phản hồi và đóng góp từ đông đảo các bên liên quan có quan tâm. Hướng dẫn khu vực về Đánh giá tác động môi trường đã được xây dựng nhằm chia sẻ mối quan tâm chung về tăng cường sự tham gia cộng đồng một cách có ý nghĩa trong quá trình lập kế hoạch, trong bối cảnh ngày càng có nhiều dự án đầu tư ở khu vực Mê kông. Mục đích của Hướng dẫn này là hướng dẫn thực hành triển khai qui trình tham gia cộng đồng một cách có ý nghĩa trong quá trình Đánh giá tác động môi trường ở khu vực Mê Kông, nhằm nâng cao hiệu suất và hiệu quả quá trình ĐTM, đồng thời giảm rủi ro cho dự án cũng như các bên liên quan tham gia. Việc vận dụng tài liệu này sẽ giúp mang lại kết quả phát triển công bằng hơn, bền vững hơn và tốt hơn. Hướng dẫn này là cách tiếp cận “thực hành tốt” cấp khu vực đối với tham gia cộng đồng trong ĐTM và được kỳ vọng sẽ bổ khuyết cho những qui định liên quan trong hệ thống luật pháp và chính sách của các quốc gia đã có hướng dẫn chi tiết hơn về “cách thực hiện”. Đối tượng sử dụng Hướng dẫn này dự kiến là các bên đề xuất dự án, tư vấn ĐTM, các cơ quan chính phủ, những người bị ảnh hưởng, các tổ chức phi chính phủ và tổ chức xã hội dân sự, và các đối tượng khác. Sau khi thành lập nhóm vào tháng Tám năm 2015, Nhóm công tác kỹ thuật của khu vực về Đánh giá tác động môi trường đã cung cấp một diễn đàn đa bên về hợp tác khu vực nhằm tăng cường chính sách và thực hành ĐTM cũng như tăng cường hợp tác phát triển toàn diện và bền vững trong khu vực. Nhóm công tác kỹ thuật của khu vực về Đánh giá tác động môi trường là nhóm đa dạng gồm các thành viên đại diện cho chính phủ, tổ chức phi chính phủ và tổ chức xã hội dân sự từ 10 cơ quan bộ ngành khác nhau ở năm nước hạ nguồn sông Mê Kông. Nhóm có sự trợ giúp của các cố vấn kỹ thuật trong nước và chuyên gia kỹ thuật quốc tế khác. Để biết thêm thông tin chi tiết về Nhóm công tác kỹ thuật của khu vực về Đánh giá tác động môi trường và tham vấn cộng đồng trong khu vực sông Mê kông, vui lòng truy cập địa chỉ: https://mekongcitizen.org/about/mpe/rtwg-on-eia/ Hướng dẫn tiếp cận tài liệu Dự thảo Hướng dẫn khu vực về ĐTM hiện đã có bản tiếng Anh để thu thập ý kiến đóng góp (và tải về) trên trang website: http://mekongcitizen.org/EIA Khi đóng góp ý kiến cho bản dự thảo Hướng dẫn trên mạng, vui lòng cung cấp thông tin chi tiết tiểu sử của quý độc giả, và điền ý kiến của mình cạnh đoạn tài liệu tương ứng. Nếu là ý kiến nhận xét chung, vui lòng cung cấp ở cuối chương hoặc cuối tài liệu. Thông tin tiểu sử của quý độc giả sẽ được lưu lại trên mạng, chỉ trong trường hợp quý vị truy cập vào tài liệu từ cùng một máy tính. Các chi tiết
Transcript of Hướng dẫn chung của khu vực về tham gia cộng đồng trong Đánh ...
Hướng dẫn chung của khu vực về tham gia cộng đồng trong Đánh giá Tác động Môi trường
- Campuchia, CNDCND Lào, Myanmar, Thái Lan và Việt Nam-
<Dự thảo về Tham vấn cộng đồng> 16 tháng Tám, 2016 –31 tháng Mười 2016
Dự thảo Hướng dẫn Khu vực về tham gia cộng đồng trong Đánh giá tác động môi trường (ĐTM) được phối hợp xây dựng bởi Nhóm công tác kỹ thuật của khu vực về Đánh giá tác động môi trường gồm 25 thành viên đại diện cho các tổ chức chính phủ và phi chính phủ của Campuchia, CHDCND Lào, Myanmar, Thái Lan và Việt Nam, và hiện được công khai đăng tải để lấy ý kiến phản hồi và đóng góp từ đông đảo các bên liên quan có quan tâm. Hướng dẫn khu vực về Đánh giá tác động môi trường đã được xây dựng nhằm chia sẻ mối quan tâm chung về tăng cường sự tham gia cộng đồng một cách có ý nghĩa trong quá trình lập kế hoạch, trong
bối cảnh ngày càng có nhiều dự án đầu tư ở khu vực Mê kông. Mục đích của Hướng dẫn này là hướng dẫn thực hành triển khai qui trình tham gia cộng đồng một cách có ý nghĩa trong quá trình Đánh giá tác động môi trường ở khu vực Mê Kông, nhằm nâng cao hiệu suất và hiệu quả quá trình ĐTM, đồng thời giảm rủi ro cho dự án cũng như các bên liên quan tham gia. Việc vận dụng tài liệu này sẽ giúp mang lại kết quả phát triển công bằng hơn, bền vững hơn và tốt hơn. Hướng dẫn này là cách tiếp cận “thực hành tốt” cấp khu vực đối với tham gia cộng đồng trong ĐTM và được kỳ vọng sẽ bổ khuyết cho những qui định liên quan trong hệ thống luật pháp và chính sách của các quốc gia đã có hướng dẫn chi tiết hơn về “cách thực hiện”. Đối tượng sử dụng Hướng dẫn này dự kiến là các bên đề xuất dự án, tư vấn ĐTM, các cơ quan chính phủ, những người bị ảnh hưởng, các tổ chức phi chính phủ và tổ chức xã hội dân sự, và các đối tượng khác. Sau khi thành lập nhóm vào tháng Tám năm 2015, Nhóm công tác kỹ thuật của khu vực về Đánh giá tác động môi trường đã cung cấp một diễn đàn đa bên về hợp tác khu vực nhằm tăng cường chính sách và thực hành ĐTM cũng như tăng cường hợp tác phát triển toàn diện và bền vững trong khu vực. Nhóm công tác kỹ thuật của khu vực về Đánh giá tác động môi trường là nhóm đa dạng gồm các thành viên đại diện cho chính phủ, tổ chức phi chính phủ và tổ chức xã hội dân sự từ 10 cơ quan bộ ngành khác nhau ở năm nước hạ nguồn sông Mê Kông. Nhóm có sự trợ giúp của các cố vấn kỹ thuật trong nước và chuyên gia kỹ thuật quốc tế khác. Để biết thêm thông tin chi tiết về Nhóm công tác kỹ thuật của khu vực về Đánh giá tác động môi trường và tham vấn cộng đồng trong khu vực sông Mê kông, vui lòng truy cập địa chỉ: https://mekongcitizen.org/about/mpe/rtwg-on-eia/ Hướng dẫn tiếp cận tài liệu Dự thảo Hướng dẫn khu vực về ĐTM hiện đã có bản tiếng Anh để thu thập ý kiến đóng góp (và tải về) trên trang website: http://mekongcitizen.org/EIA Khi đóng góp ý kiến cho bản dự thảo Hướng dẫn trên mạng, vui lòng cung cấp thông tin chi tiết tiểu sử của quý độc giả, và điền ý kiến của mình cạnh đoạn tài liệu tương ứng. Nếu là ý kiến nhận xét chung, vui lòng cung cấp ở cuối chương hoặc cuối tài liệu. Thông tin tiểu sử của quý độc giả sẽ được lưu lại trên mạng, chỉ trong trường hợp quý vị truy cập vào tài liệu từ cùng một máy tính. Các chi tiết
về tiểu sử của độc giả sẽ được sử dụng trong quá trình phân tích các ý kiến phản hồi nhưng sẽ không công khai. Các phiên bản của dự thảo Hướng dẫn này bằng tiếng Khơ-me, Lào, Mianma, tiếng Thái, và tiếng Việt hiện đang được hoàn tất và sẽ sớm được đăng tải trên cùng địa chỉ trang web đã nêu ở trên. Thời gian tham vấn Từ ngày 16/ 8 / 2016 đến ngày 31/10/2016 (Giờ Băng-cốc) Ngoài cơ hội được tham gia ý kiến trực tuyến, tham vấn rộng rãi với công chúng cho dự thảo Hướng dẫn này sẽ được tiến hành nhằm giới thiệu dự thảo và huy động đóng góp và ý kiến phản hồi của các bên quan tâm, bao gồm khối doanh nghiệp tư nhân, tư vấn ĐTM, các cơ quan chính phủ, các tổ chức phi chính phủ/ tổ chức xã hội dân sự, các viện nghiên cứu và đào tạo, và các đối tác phát triển. Các buổi họp tham vấn công chúng dự kiến sẽ được tổ chức trong tháng Mười năm 2016: tại Băng cốc, Hà Nội, thành phố Hồ Chí Minh, Phnom Pênh, Viên-chăn, và Yangon. Chi tiết thời gian và địa điểm các sự kiện này sẽ được xác nhận và công bố sau. Xin quý vị lưu ý rằng ý kiến nhận xét chỉ được chấp nhận trên nền trực tuyến và thông qua các buổi họp tham vấn công chúng. Chúng tôi không tiếp nhận được các ý kiến thông qua kênh thông tin khác (như điện thoại, thư điện tử, fax hay bưu điện). Quản lý và giải quyết các ý kiến nhận xét Cuối giai đoạn tham vấn (ngày 31 tháng Mười), mọi ý kiến trong dự thảo Hướng dẫn sẽ được thu thập và tổng hợp bởi Ban Thư ký của Nhóm công tác kỹ thuật của khu vực và sẽ được xem xét bởi
các thành viên Nhóm công tác kỹ thuật của khu vực về Đánh giá tác động môi trường tại cuộc họp tiếp theo tổ chức vào đầu tháng Một năm 2017. Mọi thông tin về cá nhân liên quan đến ý kiến đóng góp/nhận xét của các bên đều không được công bố. Nếu ý kiến đóng góp có thông tin cá nhân, giúp xác định danh tính người góp ý, hoặc bất cứ thông tin nào có khả năng ảnh hưởng xấu đến cá nhân hay tổ chức cụ thể, thì các phần đó sẽ được gỡ bỏ. Do đặc thù rộng lớn củaquá trình tham vấn này, chúng tôi rất mong quý vị thông cảm rằng chúng tôi không thể phúc đáp lại từng ý kiến đóng góp của quý vị. Thông tin liên lạc Vui lòng gửi mọi thắc mắc của quý vị đến địa chỉ: [email protected] Đại diện cho Nhóm công tác kỹ thuật của khu vực về Đánh giá tác động môi trường, chúng tôi mong chờ sự tham gia đóng góp của quý vị trong quá trình trao đổi ý kiến!
Trân trọng,
Christy Owen Chương trình hợp tác giữa các nước tiểu vùng sông Mê Kông về Môi trường/ Pact Thái lan
Ban Thư ký Nhóm công tác kỹ thuật của khu vực về Đánh giá tác động môi trường
-Băng-cốc, Thái Lan-
Hướng dẫn của khu vực về Tham gia cộng đồng trong
Đánh giá tác động môi trường (ĐTM)
Dự thảo để tham vấn và thu thập ý kiến
Bản thảo ngày 16/ 8/ 2016
Nhóm chuyên gia kỹ thuật của khu vực về Đánh giá tác động môi trường
Lời mở đầu Tài liệu Hướng dẫn của khu vực về tham gia cộng đồng trong Đánh giá tác động môi trường (ĐTM) (“Hướng dẫn”) được phối hợp xây dựng bởi 25 thành viên Nhóm công tác kỹ thuật của khu vực về ĐTM, đại diện cho các tổ chức cơ quan chính phủ và phi chính phủ, với sự trợ giúp của các cố vấn kỹ thuật. Ý kiến đóng góp và phản hồi sau khi tiếp nhận thông qua các buổi họp tham vấn quốc gia trong giai đoạn từ tháng Chín đến tháng Mười năm 2016, với sự tham gia của các cơ quan chính phủ, doanh nghiệp tư nhân, tư vấn ĐTM, tổ chức xã hội dân sự, đối tác phát triển và các bên có quan tâm, sẽ được sử dụng để hoàn thiện dự thảo Hướng dẫn này.
Tài liệu Hướng dẫn này được xây dựng nhờ sự hỗ trợ hảo tâm của nhân dân Mỹ thông qua cơ quan Phát triển quốc tế Hoa Kỳ (USAID) trong Chương trình hợp tác giữa các nước tiểu vùng sông Mê Kông về Môi trường, do Pact phối hợp thực hiện với Mạng lưới tuân thủ và thực thi luật pháp Môi trường Châu Á (AECEN). Pact và AECEN, cùng các đối tác khác đã tạo điều kiện thúc đẩy và hỗ trợ Nhóm công tác kỹ thuật của khu vực về ĐTM xây dựng Hướng dẫn này. Các nội dung trong tài liệu Hướng dẫn này không nhất thiết phản ánh quan điểm của USAID hay của Chính phủ Mỹ.
i
Mục lục
1. Giới thiệu tổng quan và Sự cần thiết của Hướng dẫn .................................................. 1
2. MỤC ĐÍCH VÀ PHẠM VI CỦA HƯỚNG DẪN .................................................................. 3
3. MỤC TIÊU VÀ CÁC NGUYÊN TẮC CỦA HỆ THỐNG ĐTM ................................................ 5 3.1. MỤC TIÊU CỦA ĐTM ................................................................................................... 5 3.2. NGUYÊN TẮC CHÍNH CỦA ĐTM ................................................................................... 6 3.3. VAI TRÒ VÀ TRÁCH NHIỆM CỦA CÁC BÊN LIÊN QUAN CHÍNH TRONG ĐTM VÀ THAM
GIA CỦA CỘNG ĐỒNG ........................................................................................................ 8 3.4. CÁC BƯỚC CHÍNH TRONG ĐTM VÀ THAM GIA CỦA CỘNG ĐỒNG ........................... 11 3.5. CÁC VẤN ĐỀ XUYÊN BIÊN GIỚI TRONG ĐTM ............................................................. 12
4 NGUYÊN TẮC CHUHNG ĐỂ THAM VẤN CỦA CỘNG ĐỒNG CÓ Ý NGHĨA ....................... 15 4.1.THÔNG TIN CHUNG VỀ THAM GIA CỦA CỘNG ĐỒNG VÀ LỢI ÍCH MANG LẠI ............. 15 4.2. NGUYÊN TẮC CHÍNH CỦA THAM GIA CỘNG ĐỒNG CÓ Ý NGHĨA ............................... 15 4.3. KHUNG CẤP ĐỘ THAM GIA CỦA CỘNG ĐỒNG .......................................................... 20 4.4. THAM GIA CỦA CỘNG ĐỒNG BÊN NGOÀI QUÁ TRÌNH ĐTM ..................................... 22
5. TÓM TẮT THAM GIA CỘNG ĐỒNG TẠI CÁC BƯỚC CHÍNH CỦA QUI TRÌNH ĐTM ........ 24
6. BƯỚC 1: THAM GIA CỘNG ĐỒNG KHI SÀNG LỌC ....................................................... 25 6.1. MỤC ĐÍCH CỦA THAM GIA CỘNG ĐỒNG KHI SÀNG LỌC ........................................... 25 6.2. DỰ KIẾN CẤP ĐỘ THAM GIA CỦA CỘNG ĐỒNG ........................................................ 25 6.3. THÔNG TIN CẦN CUNG CẤP VÀ THU THẬP ............................................................... 26 6.4. CÂU HỎI CHÍNH DÀNH CHO THAM GIA CỘNG ĐỒNG CÓ Ý NGHĨA TẠI BƯỚC SÀNG
LỌC .................................................................................................................................. 27
7. BƯỚC 2: THAM GIA CỘNG ĐỒNG KHI XÁC ĐỊNH PHẠM VI ......................................... 29 7.1. MỤC ĐÍCH THAM GIA CỦA CỘNG ĐỒNG KHI XÁC ĐỊNH PHẠM VI ............................ 29 7.2. DỰ KIẾN CẤP ĐỘ THAM GIA CỦA CỘNG ĐỒNG ........................................................ 29 7.3. THÔNG TIN CẦN CUNG CẤP VÀ THU THẬP ............................................................... 35 7.4. CÂU HỎI CHÍNH DÀNH CHO THAM GIA CỘNG ĐỒNG CÓ Ý NGHĨA Ở BƯỚC XÁC ĐỊNH
PHẠM VI ........................................................................................................................... 35
8. BƯỚC 3: THAM GIA CỦA CỘNG ĐỒNG KHI ĐIỀU TRA NGHIÊN CỨU ĐTM VÀ LẬP BÁO
CÁO ĐTM ....................................................................................................................... 37 8.1. MỤC ĐÍCH THAM GIA CỦA CỘNG ĐỒNG KHI ĐIỀU TRA NGHIÊN CỨU ĐTM VÀ LẬP
BÁO CÁO ĐTM ................................................................................................................. 37 8.2. DỰ KIẾN CẤP ĐỘ THAM GIA CỦA CỘNG ĐỒNG ........................................................ 38 8.3. THÔNG TIN CẦN CUNG CẤP VÀ THU THẬP ............................................................... 42 8.4. CÂU HỎI CHÍNH DÀNH CHO THAM GIA CỘNG ĐỒNG CÓ Ý NGHĨA Ở BƯỚC ĐIỀU TRA
NGHIÊN CỨU ĐTM VÀ LẬP BÁO CÁO ĐTM ................................................................ 44
9. BƯỚC 4: THAM GIA CỦA CỘNG ĐỒNG KHI THẨM ĐỊNH BÁO CÁO ĐTM VÀ KẾ HOẠCH
QUAN TRẮC VÀ QUẢN LÝ MÔI TRƯỜNG ......................................................................... 46 9.1. MỤC ĐÍCH THAM GIA CỦA CỘNG ĐỒNG KHI THẨM ĐỊNH BÁO CÁO ĐTM VÀ KẾ
HOẠCH QUAN TRẮC VÀ QUẢN LÝ MÔI TRƯỜNG ............................................................. 46 9.2. DỰ KIẾN CẤP ĐỘ THAM GIA CỦA CỘNG ĐỒNG ........................................................ 47 9.3. THÔNG TIN CẦN CUNG CẤP VÀ THU THẬP ............................................................... 49
ii
9.4. ...... CÂU HỎI CHÍNH DÀNH CHO THAM GIA CỘNG ĐỒNG CÓ Ý NGHĨA Ở BƯỚC THẨM
ĐỊNH BÁO CÁO ĐTM ........................................................................................................ 50
10. BƯỚC 5: THAM GIA CỦA CỘNG ĐỒNG KHI RA QUYẾT ĐỊNH VỀ BÁO CÁO ĐTM VÀ KẾ
HOẠCH QUAN TRẮC VÀ QUẢN LÝ MÔI TRƯỜNG .............................................................. 52 10.1. MỤC ĐÍCH THAM GIA CỦA CỘNG ĐỒNG KHI RA QUYẾT ĐỊNH ................................ 52 10.2. DỰ KIẾN CẤP ĐỘ THAM GIA CỦA CỘNG ĐỒNG ....................................................... 52 10.3. THÔNG TIN CẦN CUNG CẤP VÀ THU THẬP .............................................................. 53 10.4. CÂU HỎI CHÍNH DÀNH CHO THAM GIA CỘNG ĐỒNG CÓ Ý NGHĨA Ở BƯỚC RA QUẾT
ĐỊNH VỀ ĐTM ................................................................................................................... 53
11. BƯỚC 6: THAM GIA CỦA CỘNG ĐỒNG KHI THỰC THI, TUÂN THỦ VÀ GIÁM SÁT DỰ ÁN .. ............................................................................................................................... 54
11.1. MỤC ĐÍCH THAM GIA CỦA CỘNG ĐỒNG TRONG QUÁ TRÌNH THỰC THI, TUÂN THỦ
VÀ GIÁM SÁT DỰ ÁN .............................................................................................. 54 11.2. DỰ KIẾN CẤP ĐỘ THAM GIA CỦA CỘNG ĐỒNG ....................................................... 55 11.3. THÔNG TIN CẦN CUNG CẤP VÀ THU THẬP .............................................................. 57 11.4. CÂU HỎI CHÍNH DÀNH CHO THAM GIA CỘNG ĐỒNG CÓ Ý NGHĨA Ở BƯỚC THỰC
THI, TUÂN THỦ VÀ GIÁM SÁT DỰ ÁN ..................................................................... 58
PHỤ LỤC I: THÀNH VIÊN NHÓM CÔNG TÁC KỸ THUẬT CỦA KHU VỰC VỀ ĐTM ............... 59
PHỤ LỤC II: THUẬT NGỮ CHÍNH VÀ ĐỊNH NGHĨA .............................................................. 61
PHỤ LỤC III: MẪU KẾ HOẠCH THAM GIA CỦA CỘNG ĐỒNG ............................................... 66
PHỤ LỤC IV: ĐỀ CƯƠNG BỐ CỤC VÀ NỘI DUNG CHÍNH CỦA PHẦN MÔ TẢ DỰ ÁN .............. 69 DANH MỤC CÁC HÌNH ĐỒ THỊ HÌNH1: CHU TRÌNH DỰ ÁN ......................................................................................................... 4 HÌNH2: TRÌNH TỰ GIẢM THIỂU TÁC ĐỘNG ................................................................................. 6 HÌNH3: CÁC BƯỚC CHÍNH TRONG QUI TRÌNH ĐTM VÀ THAM GIA CỦA CỘNG ĐỒNG ............. 12 HÌNH4: KHUNG CẤP ĐỘ THAM GIA CỦA CỘNG ĐỒNG ............................................................. 21 HÌNH5: PHẠM VI THAM GIA CỦA CỘNG ĐỒNG TRONG TỪNG BƯỚC ĐTM .............................. 22 DANH MỤC CÁC BIỂU BIỂU 1:THÀNH PHẦN CHÍNH THAM GIA QUÁ TRÌNH ĐTM ........................................................ 9 BIỂU 2: DANH SÁCH CÁC BÊN LIÊN QUAN TIỀM NĂNG ............................................................. 19 BIỂU 3: TÓM TẮT BUỔI HỌP SÀNG LỌC .................................................................................... 26 BIỂU 4: NHU CẦU THÔNG TIN VÀ CÔNG KHAI THÔNG TIN Ở BƯỚC SÀNG LỌC ........................ 27 BIỂU 5: CÁC CÂU HỎI CHÍNH DÀNH CHO THAM GIA CỘNG ĐỒNG CÓ Ý NGHĨA TẠI BƯỚC SÀNG
LỌC .................................................................................................................................. 28 BIỂU 6: TÓM TẮT THAM GIA CỘNG ĐỒNG KHI XÁC ĐỊNH PHẠM VI ......................................... 31 BIỂU 7: BƯỚC XÁC ĐỊNH PHẠM VI – NHU CẦU THÔNG TIN VÀ CÔNG KHAI THÔNG TIN .......... 34 BIỂU 8: CÁC CÂU HỎI CHÍNH DÀNH CHO THAM GIA CỦA CỘNG ĐỒNG CÓ Ý NGHĨA Ở BƯỚC
XÁC ĐỊNH PHẠM VI ................................................................................................................... 35
iii
BIỂU 9: BƯỚC ĐIỀU TRA NGHIÊN CỨU ĐTM VÀ LẬP BÁO CÁO ĐTM – TÓM TẮT NỘI DUNG
THAM GIA ................................................................................................................................. 39 BIỂU 10: BƯỚC ĐIỀU TRA NGHIÊN CỨU ĐTM VÀ LẬP BÁO CÁO ĐTM – NHU CẦU THÔNG TIN
VÀ CÔNG KHAI THÔNG TIN ...................................................................................................... 43 BIỂU 11: CÁC CÂU HỎI CHÍNH DÀNH CHO THAM GIA CỦA CỘNG ĐỒNG CÓ Ý NGHĨA Ở BƯỚC
ĐIỀU TRA NGHIÊN CỨU ĐTM VÀ LẬP BÁO CÁO ĐTM ............................................... 44 BIỂU 12: BƯỚC THẨM ĐỊNH BÁO CÁO ĐTM – TÓM TẮT CÁC CUỘC HỌP ................................ 48 BIỂU 13: CÁC CÂU HỎI CHÍNH DÀNH CHO THAM GIA CỦA CỘNG ĐỒNG CÓ Ý NGHĨA Ở BƯỚC
THẨM ĐỊNH BÁO CÁO ĐTM ...................................................................................................... 50 BIỂU 14: CÁC CÂU HỎI CHÍNH DÀNH CHO THAM GIA CỦA CỘNG ĐỒNG CÓ Ý NGHĨA Ở BƯỚC
RA QUYẾT ĐỊNH ĐTM ............................................................................................................... 53 BIỂU 15: CÁC CÂU HỎI CHÍNH DÀNH CHO THAM GIA CỦA CỘNG ĐỒNG CÓ Ý NGHĨA Ở BƯỚC
THỰC THI, TUÂN THỦ VÀ GIÁM SÁT DỰ ÁN .............................................................. 58
1
1. GIỚI THIỆU TỔNG QUAN VÀ SỰ CẦN THIẾT CỦA HƯỚNG DẪN 1.1 Đánh giá tác động môi trường (ĐTM) là một qui trình phổ biến, được quốc tế công nhận
thực hiện xác định, dự đoán, đánh giá, và giảm thiểu các tác động tiềm tàng từ các dự án phát triển đối với môi trường và xã hội trước khi đưa ra những quyết định và cam kết quan trọng.1
1.2 Mặc dù thủ tục ĐTM đều đã được qui định tại tất cả các nước khu vực sông Mêkông –
như Campuchia, Lào, Myanmar, Thái Lan và Việt Nam – song vẫn còn nhiều hạn chế quan trọng về thực hiện ĐTM một cách có hiệu quả. Những hạn chế này bao gồm nhiều yếu tố, như chất lượng tổng thể của các đánh giá, cân nhắc về các phương án thay thế, giám sát và tuân thủ, sự tham gia có ý nghĩa của các bên liên quan, v.v... Những thách thức này dẫn tới tồn tại nhiều dự án yếu kém với nhiều tác động bất lợi không mong muốn; bị chậm tiến độ và có xung đột với cộng đồng, dẫn tới tăng chi phí cho chủ dự án; và làm suy giảm phát triển bền vững về lâu dài trong khu vực.
1.3 Chính bởi những lý do đó, gần đây ĐTM đã trở thành một vấn đề được nhiều chính phủ,
tổ chức xã hội dân sự, và khu vực doanh nghiệp tư nhân cùng quan tâm. Mối quan tâm này được thể hiện qua hàng loạt nỗ lực cải cách về ĐTM đang được thực hiện trong khu vực. Trong năm 2015, lại xuất hiện một khuynh hướng quan trọng nữa đó là sự ra đời của Cộng đồng kinh tế các nước Đông Nam Á (gọi tắt là AEC). AEC được kỳ vọng sẽ thúc đẩy sự phát triển một thị trường và nền tảng sản xuất chung của khu vực này, tăng cường năng lực cạnh tranh của cả khu vực, thúc đẩy phát triển kinh tế công bằng và đẩy nhanh tiến độ hội nhập của mười quốc gia thành viên trong khu vực với nền kinh tế thế giới. Kế hoạch tổng thể xây dựng cộng đồng kinh tế ASEAN (AEC Blueprint) đã xác định rõ nhu cầu cấp thiết phải đơn giản hóa, hài hòa hóa, và chuẩn hóa các quy trình thương mại và hải quan nhằm tạo thuận lợi cho lưu chuyển tự do hàng hóa, dịch vụ và vốn trong khu vực. Tuy nhiên, nếu không có những biện pháp đảm bảo an toàn xã hội và môi trường một cách hiệu quả và phù hợp, đầu tư và thương mại ngày càng tăng có thể sẽ gây ra những hậu quả không mong muốn dẫn đến suy giảm nghiêm trọng nguồn vốn tự nhiên trù phú của khu vực, mất mát sinh kế, cùng nhiều hậu quả ngắn và dài hạn khác nữa..
1.4 Thách thức còn tồn tại trong việc xây dựng cơ chế hiệu quả nhằm đánh giá các tác động
môi trường và xã hội của những dự án có thể có các tác động xuyên biên giới, như ô nhiễm không khí, tác động đến đa dạng sinh học, và tác động xã hội. Song song với việc tăng đầu tư vào các dự án phát triển khu vực có quy mô lớn, mối quan tâm hiện nay dành cho ĐTM phản ánh tầm quan trọng của việc tăng cường chính sách và thực hành về ĐTM nhằm giải quyết qui mô khu vực ngày càng lớn của các hoạt động đầu tư và tác động của các hoạt động đầu tư đó.
1.5 Một hạn chế lớn trong quy trình ĐTM hiện nay chính là chưa có sự tham gia hiệu quả
của các bên liên quan trong quá trình ĐTM, đồng thời đây cũng được xem là một cơ chế quan trọng góp phần giải quyết chính những thách thức nêu trên. Huy động sự tham gia của các bên liên quan trong qui trình ĐTM - đặc biệt là những đối tượng chịu ảnh hưởng
1 Thuật ngữ chính và định nghĩa trong tài liệu này được trình bày tại Phụ lục II.
2
trực tiếp và gián tiếp của dự án phát triển - sẽ làm tăng hiệu quả của qui trình ĐTM thông qua việc hỗ trợ xác định và giải quyết những vấn đề và mối quan tâm chính, song song với việc đảm bảo có được những kết quả về phát triển bền vững hơn, công bằng hơn và có chất lượng hơn. Sự tham gia của công chúng là nền móng thiết lập các mối quan hệ vững mạnh, hiệu quả, và có ý nghĩa xây dựng, rất cần thiết để quản lý thành công những tác động môi trường và xã hội của dự án.
1.6 Tham gia của cộng đồng là một qui trình huy động sự tham gia của những người chịu
ảnh hưởng trực tiếp và gián tiếp bởi một quyết định cụ thể trong quá trình ra quyết định, tạo điều kiện thúc đẩy những quyết định bền vững bằng cách cung cấp cho người tham gia những thông tin họ cần để họ có thể tham gia một cách có ý nghĩa, và phổ biến cho họ biết những đóng góp của mình có thể tác động như thế nào đến quyết định đó.
1.7 Tài liệu Hướng dẫn của khu vực về tham gia cộng đồng trong Đánh giá tác động môi
trường (ĐTM) (‘Hướng dẫn") giới thiệu một cách tiếp cận chung, xuất phát từ bối cảnh của khu vực sông Mê Kông, giúp tăng cường công tác thực thi tham gia cộng đồng và tiếp cận thông tin trong khung khổ pháp luật hiện hành của quốc gia về ĐTM. Vì thế, các nội dung trong Hướng dẫn có mục đích đóng góp làm tư liệu tham khảo và làm cơ sở tăng cường chính sách và thực hành ĐTM trong khu vực sông Mê Kông, trong bối cảnh đầu tư và tác động khu vực ngày càng nhiều, giúp hiện thực hóa phát triển bền vững của khu vực.
3
2. MỤC ĐÍCH VÀ PHẠM VI CỦA HƯỚNG DẪN 2.1 Mục đích của cuốn Hướng dẫn của khu vực về tham gia cộng đồng trong Đánh giá tác
động môi trường (ĐTM) (‘Hướng dẫn’) là cung cấp các chỉ dẫn thực hành để thực hiện tham gia cộng đồng có ý nghĩa trong quá trình ĐTM ở khu vực sông Mê Kông.
2.2 Việc vận dụng Hướng dẫn này là để tăng cường hiệu suất và hiệu quả của quá trình
ĐTM, đồng thời giảm rủi ro cho cả dự án và tất cả các bên liên quan tham gia, và cuối cùng mang lại kết quả phát triển công bằng hơn, bền vững hơn và tốt hơn. Hướng dẫn này là cách tiếp cận “thực hành tốt” đối với tham gia cộng đồng trong ĐTM có cân nhắc đến luật pháp và hướng dẫn hiện hành của các quốc gia. Đối tượng sử dụng Hướng dẫn này bao gồm những người bị ảnh hưởng bởi dự án, các bên đề xuất dự án, tư vấn ĐTM, các cơ quan chính phủ, tổ chức phí chính phủ và tổ chức xã hội dân sự, và các đối tượng khác có quan tâm đến quá trình ĐTM và việc thực hiện các dự án đầu tư.
2.3 Phạm vi áp dụng của Hướng dẫn bao gồm tất cả các dự án phát triển, tại các nước khu
vực sông Mê Kông gồm Campuchia, Lào, Myanmar, Thái Lan, và Việt Nam, phải thực hiện ĐTM theo các qui trình ĐTM như luật pháp trong nước qui định.
2.4 Phù hợp với mục đích của Hướng dẫn này, thuật ngữ Đánh giá tác động môi trường
(ĐTM) là thuật ngữ được dùng, theo đúng nghĩa rộng hiện nay được qui định về ĐTM ở các nước. Do hầu hết các nước đều áp dụng định nghĩa ĐTM bao gồm việc đánh giá tất cả các tác động (trực tiếp, gián tiếp, tích lũy, xã hội) đối với con người và môi trường. ĐTM lưu ý rõ ràng về yêu cầu phải có một qui trình đánh giá càng hoàn thiện càng tốt khi xem xét và đánh giá mọi tác động từ dự án.
2.5 Mục tiêu chung của qui trình tham gia của công chúng trong ĐTM là để đảm bảo mọi tác
động môi trường và xã hội từ dự án được đề xuất đều được phản ánh trong Báo cáo ĐTM và được đánh giá bởi Tư vấn ĐTM, sau đó được rà soát thẩm định bởi cơ quan ra quyết định, và đảm bảo mọi tác động đều được quản lý trong Kế hoạch Quan trắc và Quản lý môi trường của dự án đó. Mục tiêu này cũng bao gồm các phương án giải quyết mọi xung đột hoặc khiếu nại, kể cả đền bù có thể phát sinh trong quá trình thi công xây lắp hoặc vận hành dự án. Cuối cùng, tham gia cộng đồng có thể được vận dụng để đảm bảo tuân thủ và thực thi hiệu quả Kế hoạch Quan trắc và Quản lý môi trường cũng như đảm bảo hoàn thành những cam kết và hứa hẹn mà dự án đưa ra.
2.6 Hướng dẫn này được xây dựng để chỉ dẫn về thực hiện tham gia cộng đồng, bổ sung cho
các chính sách và thực hành hiện hành của quốc gia, nhưng không thay thế các qui trình ĐTM của quốc gia đó. Hướng dẫn này được soạn thảo dựa trên kết quả phân tích các văn bản luật, qui định, chính sách, và hướng dẫn hiện hành ở khu vực sông Mê Kông2 và có mục đích góp phần vào nỗ lực chung của khu vực trong việc hài hòa hóa các chính sách và thực hành ở những nội dung tương đồng song vẫn tôn trọng những khác biệt đặc thù. Nhờ thế, sử dụng Hướng dẫn này sẽ góp phần đạt được các mục tiêu trong Hiến
2 Báo cáo chỉ dẫn về ĐTM ở khu vực Mekong: Phân tích so sánh ĐTM ở các nước Hạ nguồn sông Mê Kông http://www.pactworld.org/sites/default/files/local-updates-files/MPE_Mekong_EIA_Briefing_Final.pdf
4
chương ASEAN là “nhằm bảo vệ môi trường khu vực, tính bền vững của các nguồn tài nguyên thiên nhiên, bảo tổn di sản văn hóa và chất lượng cuộc sống cao của người dân trong khu vực.”3
2.7 Tham gia cộng đồng là quá trình diễn ra trong toàn bộ vòng đời của dự án, từ khi nghiên
cứu tính khả thi của dự án đến khi kết thúc dự án và hồi phục môi trường. Vì vậy, tài liệu này cung cấp hướng dẫn chi tiết về thiết kế và thực hiện tham gia cộng đồng trong quá trình ĐTM, về yêu cầu thông tin cần có và về thời điểm, cách thức cung cấp thông tin đó cho các bên liên quan khác nhau.
2.8 Sau phần tổng quan về qui trình ĐTM nói chung và nêu bật một số nguyên tắc chính của tham gia cộng đồng, Hướng dẫn này đưa ra các chỉ dẫn chi tiết cho sự tham gia cộng đồng trong ĐTM ở từng bước chính của quá trình ĐTM, trong đó sự tham gia cộng đồng là quan trọng và phù hợp nhất. Với cấu trúc tài liệu như vậy, Hướng dẫn này là cẩm nang thực hành cho những người/tổ chức thực hiện ĐTM trong cả quá trình ĐTM.
2.9 Vì Hướng dẫn này tập trung vào qui trình ĐTM cụ thể, nên sẽ không đề cập chi tiết đến
các nội dung khác trong chu trình phát triển dự án, như cấp chính sách hay chiến lược vĩ mô hơn, hay những nội dung trong các nghiên cứu tiền khả thi trước khi bắt đầu quá trình ĐTM. Tuy vậy, nhiều nguyên tắc và biện pháp thực hành nêu trong Hướng dẫn này có thể vân dụng được cho các quá trình ra quyết định khác bên ngoài quá trình ĐTM chính thức. Hình 1 minh họa mối quan hệ giữa chu kỳ vòng đời của dự án và đánh giá tác động môi trường, và mối liên quan của các bước trong ĐTM với vòng đời dự án.
Hình 1: Chu trình vòng đời dự án (Phỏng theo Chương trình Môi trường Liên hiệp quốc-UNEP)
3 Hiến chương ASEAN, Điều 1, khoản 9
Đánh giá chi tiết các tác động quan trọng Xác định nhu cầu giảm thiểu tác động Đầu vào phục vụ phân tích chi phí-lợi ích
Thiết kế chi tiết các biện pháp giảm thiểu tác động
Thực hiện biện pháp giảm thiểu tác động và chiến lược môi trường
Quan trắc và hậu kiểm
N/C tiền khả thi N/C khả thi
Thiết kế kỹ thuật
Thực hiện Giám sát & đánh giá
Đề xuất dự án
Lựa chọn địa điểm, sàng lọc môi trường, đánh giá ban đầu, xác định phạm vi các vấn đề quan trọng
Thay đổi về quản lý dự án và bài hoc kinh nghiệm cho dự án trong tương lai
5
3. MỤC TIÊU VÀ CÁC NGUYÊN TẮC CỦA HỆ THỐNG ĐTM: BỐI CẢNH THAM GIA CỦA CỘNG
ĐỒNG 3.0.1 ĐTM là một quá trình đang được tất cả các chính quyền trong khu vực sông Mê Kông
áp dụng và được thế giới công nhận là một công cụ quan trọng nhằm đánh giá và phân tích các tác động tiềm tàng về môi trường và xã hội của các đề xuất dự án phát triển và đưa ra các biện pháp phòng tránh, giảm thiểu và quản lý các tác động tiềm tàng đó. ĐTM cũng được coi là một quá trình nhằm xác định và đáp ứng các mối quan tâm chính của Đối tượng bị ảnh hưởng bởi dự án và các bên liên quan khác. ĐTM hiệu quả có thể giúp phòng tránh hoặc giảm nhẹ các xung đột xã hội có thể nảy sinh từ một dự án được xây dựng mà ít có sự tham gia của cộng đồng địa phương hay ít có cảnh báo trước để cân nhắc các yêu cầu và mối quan tâm của họ.
3.0.2 Toàn bộ quá trình ĐTM, bao gồm cả sự tham gia hiệu quả của cộng đồng như mô tả
trong Hướng dẫn này, phải được hoàn thành trước khi chính thức thông qua một đề xuất dự án. Điều này là vô cùng quan trọng bởi vì một trong những mục tiêu chính của ĐTM là bảo đảm tránh hoặc giảm bớt các tác động tiêu cực của đề xuất trước khi các tác động đó phát sinh. Do vậy, điều thiết yếu là các hoạt động thi công hay thực hiện dự án không được phép thực hiện trước khi hoàn tất qui trình ĐTM
3.1 MỤC TIÊU CỦA ĐTM 3.1.1 Các mục tiêu chính của ĐTM là:
● Đảm bảo rằng những cân nhắc về mặt môi trường được giải quyết và tích hợp rõ ràng trong quá trình ra quyết định phát triển;
● Dự đoán trước vàtránh, giảm thiểu hoặc bồi hoàn những tác động bất lợi quan trọng về mặt lý sinh và xã hội và những tác động khác có liên quan của các đề xuất dự án phát triển;
● Bảo vệ năng suất và năng lực của các hệ tự nhiên và các quá trình sinh thái duy trì các chức năng của các hệ tự nhiên; và
● Thúc đẩy phát triển bền vững vàtốiưu hóaviệc sử dụng nguồn lực và các cơ hội quản lý.4
3.1.2 Khi ứng phó với các tác động tiềm ẩn đã được xác định của một dự án, ĐTM cần đề
xuất chiến lược nhằm hạn chế các tác động tiêu cực lên môi trường, xã hội, các cá nhân và nền kinh tế. Các chiến lược này thường được gọi là cácbiện pháp giảm nhẹ, nhưng cũng cần được hiểu và được đề xuất một cách toàn diện hơn theo trình tự giảm thiểu tác động. Trình tự giảm thiểu tác động, được mô tả trong Hình 1, được áp dụng phổ biến nhất trong quản lý rủi ro và tác động đối với đa dạng sinh học và các dịch vụ hệ sinh thái, nhưng cũng có thể áp dụng cho tất cả các rủi ro và tác động của đề xuất dự án. Có thể thấy rằng việc quản lý rủi ro và tác động sẽ có hiệu quả và tác dụng nhất nếu tuân thủ theo trình tự logic sau:5
Thứ nhất – tránh các tác động trước khi chúng xảy ra;
4Hiệp hội Quốc tế về Đánh giá Tác động (1999).Những nguyên tắc thực hành tốt nhất về Đánh giá tác động Môi
trường, http://www.iaia.org/uploads/pdf/principlesEA_1.pdf 5Tư vấn Đa dạng sinh học (2015).Hướng dẫn liên ngành về Trình tự giảm thiểu tác động, Sáng kiến Liên ngành
về Đa dạng sinh học.
6
Thứ hai– khi không thể tránh được các tác động, thì giảm thiểu thời gian, cường độ, mức độ nghiêm trọng và/ hoặc phạm vi của các tác động;
Thứ ba – khi các tác động xảy ra, thì phục hồi hoặc khôI phục lại môi trường, địa điểm và/hoặc cộng đồng bản địa; và
Cuối cùng – khi vẫn còn lại các tác động nghiêm trọng, cần đền bù hoặc bồi hoàncho các tác động đó.
Trường hợp không thể giảm thiểu được các tác động, dự án được đề xuất có thể không được phép triển khai. Hình 2: Trình tự giảm thiểu tác động6 ần
Để đạt được những mục tiêu trên cần phải áp dụng một khung ĐTM hợp lý dựa trên một số nguyên tắc chính. 3.2 NGUYÊN TẮC CHÍNH CỦA ĐTM 3.2.1 Để ĐTM có tác dụng như một công cụ ra quyết định, phải áp dụng tất cả các nguyên
tắc chính dưới đây: 1. Qui trình rõ ràng, hiệu quả và có cơ sở pháp lý 2. Bên đề xuất dự án chịu chi phí đăngký và đánh giá 3. Sự tham gia có ý nghĩa của cộng đồng vào tất cả các bước trong qui trình 4. Đối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự án và các bên liên quan được tiếp cận thông tin 5. Tất cả các thông tin liên quan đều sẵn có 6. Ra quyết định công khai và dựa trên bằng chứng 7. Thực thi, tuân thủ, và giám sáthiệu quả
3.2.2 Qui trình rõ ràng, hiệu quả và có cơ sở pháp lý Khung pháp lý cụ thể có vai trò quan trọng đối với việc thiết lập và phát huy chức năng của hệ thống ĐTM ở mỗi nước. Do đó, cần có cơ sở pháp lý rõ ràng về ĐTM, qui định các trình tự thủ tục cần thực hiện, mang lại tính chắc chắn của ĐTM cho tất cả các bên liên quan – bao gồm Đối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự án, Bên đề xuất dự án, tư vấn
6Phỏng theo Tư vấn Đa dạng sinh học, Phân cấp Giảm nhẹ,
http://www.thebiodiversityconsultancy.com/approaches/mitigation-hierarchy/
Tác động
Tác
độ
ng
thự
c
Tránh Tránh Tránh Tránh
Tác động còn lại
Tác động
Giảm thiểu
Giảm thiểu
Giảm thiểu
Phục hồi Phục hồi
Bồi hoàn
Tác động tích cực
thực
Không tổn thất
7
ĐTM, cán bộ quản lý trong các cơ quan nhà nước (không chỉ trong lĩnh vực môi trường), và các bên khác có quan tâm– và đảm bảo sựnhất quán vềcách tiếp cậntheo thời gian. Tính chắc chắn và nhất quán như vậy giúp đảm bảo trách nhiệm giải trình trong hệ thống. Tuân thủ cùng một qui trình pháp lý được phổ biến rộng rãi cũng làm giảm nguy cơ tranh chấp tiềm ẩn có thể phát sinh một khi ra quyết định.
3.2.3Bên đề xuất dự án chịu chi phí đăng ký và đánh giá
Qui trình ĐTM là một nội dung đầu tư của bên đề xuất dự án trong thiết kế, lập kế hoạch và quản lý dự án, đặc biệt đối với các đề xuất phát triển trọng điểm nhiều lĩnh vực và nhiều giai đoạn. Thống nhất với “Nguyên tắc Người gây ô nhiễm phải trả phí”7, bên đề xuất dự án phải chịu tất cả các chi phí liên quan đến quá trình ĐTM, bao gồm cả việc qui định và thực hiện Tham gia của cộng đồng trong dự án của họ. Tham gia của cộng đồng là một nội dung bắt buộc trong qui trình ĐTM, bên đề xuất dự án và tư vấn ĐTM phải đảm bảo đủ ngân sách cho Tham gia của cộng đồng.
3.2.4 Cộng đồng không phải chịu các chi phí tham gia qui trình ĐTM, hay chi phí thẩm định,
phê duyệt ĐTM của chính phủ. Tất cả các chi phí này cần đưa vào dự toán kinh phí ĐTM tổng thể do bên đề xuất dự án chi trả. Kết quả của ĐTM cũng đưa ra một loạt các nhiệm vụ về quan trắc và quản lý nếu đề xuất dự án được triển khai thực hiện, trong đó có một số nhiệm vụ có sự tham gia của các cộng đồng bị ảnh hưởng. Ngân sách dự án cần dự trù đủ kinh phí cho các hoạt động này – cho dù các hoạt động này do nội bộ bên đề xuất thực hiện, do một bên thứ 3 bên ngoài hay do đại diện cộng đồng thực hiện. Tất cả các chi phí gắn với việc thực hiện ĐTM và thực hiện Kế hoạch quan trắc và quản lý môi trườngđã được phê duyệt phải được coi là một phần trong chi phí kinh doanh.
3.2.5Sự tham gia có ý nghĩa của cộng đồng vào tất cả các bước trong qui trình
Mục tiêu chính của ĐTM là giảm nguy cơ xung đột xã hội phát sinh từ các dự án bằng cách đảm bảo rằng tất cả Đối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự án và những Bên liên quan khác được tham gia, được đánh giá và tôn trọng trong việc ra quyết định về các đề xuất phát triển. Để đạt được mục tiêu này, tham gia của cộng đồng cần được thực hiện một cách qui củ và có kế hoạch trong suốt quá trình ĐTM (và trong suốt quá trình thực hiện và vận hành dự án). Những nỗ lực huy động sự tham gia của cộng đồngphải là thực sự ý nghĩa, không mang tính chiếu lệ hay thực hiện chỉ để đối phó với luật định. Tham gia của cộng đồng cần phải được điều chỉnh cho phù hợp với nhu cầu và hoàn cảnh của các thành phần tham gia.
3.2.6Đối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự án và các bên liên quankhác được tiếp cận thông tin
Để tham gia hiệu quả vào quá trình ĐTM và để đưa ra quyết định có đầy đủ thông tinvề ĐTM, Đối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự án và các bên liên quan khác phải được tiếp cận tất cả các thông tin liên quan. Tiếp cận thông tin liên quan bao gồm cả tiếp cận thông tin kỹ thuật. Thông tin cần được cung cấp theo hình thức và ngôn ngữ dễ
7Nguyên tắc Người gây ô nhiễm phải Trả phí ủng hộ một thông lệ phổ biến trong đó bên gây ô nhiễm phải chịu
chi phí quản lý ô nhiễm nhằm ngăn ngừa thiệt hại tới sức khỏe con người hoặc môi trường.
8
hiểu và trong thời gian đủ để nhóm đối tượng chínhcó thể sử dụng, cân nhắc và trả lời được.
3.2.7 Tất cả các thông tin liên quan đều phải sẵn có Để ĐTM thật sự là một công cụ hỗ trợ quyết định và lập kế hoạch hữu ích, ĐTM cần phải dựa trên tất cả các thông tin có liên quan, bao gồm các thông tin khoa học, kiến thức bản địa và kiến thức địa phương, được thu thập qua sự tham gia cộng đồng thực chất và có ý nghĩa. Xác định các thông tin có liên quan cần cân đối giữa việc dựa vào kiến thức toàn diện, cập nhật nhất với những thông tin có thể thu thập được (chi phí phải chăng, phù hợp với hoàn cảnh đề xuất phát triển cụ thể).
3.2.8 Ra quyết định công khai và dựa trên bằng chứng Một quá trình ĐTM hiệu quảcần được phía đề xuất dự án (và/hoặc tư vấn ĐTM) chuẩn bị và chính phủ xem xét, nhằm xác định xem dự án có nên tiếp tục triển khai hay không. Quá trình này cần được thực hiện minh bạch và trên cơ sở các phân tích hợp lý. Bước xem xét ĐTM của Chính phủ cần được tách ra khỏi công việc chuẩn bị ĐTM và có thể cần phải có ý kiếnnhận xét về mặt chuyên môn, cùng với bước xem xét kỹ thuật sử dụng các ý kiến đóng góp từ quá trình tham gia của cộng đồng. Quyết định cuối cùng về việc có duyệtĐTM và dự án hay không cần căn cứ vào bằng chứng trong báo cáo ĐTM và thông tin mà cộng đồng trình chính phủ. Toàn bộ qui trình xem xét và ra quyết định cần minh bạch, cho phép cộng đồng theo dõi và đóng góp cho quá trình đó, tiếp cận được quyết định cuối cùng và các căn cứ cho quyết định đó.
3.2.9 Thực thi, tuân thủ và giám sát hiệu quả Qui trình ĐTM chính thức kết thúc bằng một quyết định, nhưng báo cáo ĐTM được duyệt và Kế hoạch quan trắc và quản lý môi trườngtrong báo cáo là các công cụ quan trọng nhằm đảm bảo giải quyết được các tác động của dự án theo đúng cách đã duyệt. Để đảm bảo tính liêm chính của hệ thống ĐTM, chính phủ và các thành phần khác ở bên ngoài, bao gồm cộng đồng địa phương, phải được tham gia giám sát hiệu quả thực hiện của dự án và đảm bảo tuân thủ với tất cả các cam kết và nghĩa vụ nêu trong báo cáo ĐTM và Kế hoạch quan trắc và quản lý môi trường. Như vậy có nghĩa là chính phủ và các thành phần khác ở bên ngoài được tiếp cận thông tin quan trắc cũng như có cơ hội tự thực hiện các hoạt động giám sát. Cơ chế giám sát và các phát hiện được áp dụng trong dự án phải được công khai để tất cả các bên liên quan có thể tin tưởng vào dự án và ĐTM trong hiện tại và cả trong tương lai. Giám sát là một công việc vô cùngquan trọng để đảm bảo mọi tác động bất lợi cònlại không lớn hơn dự báotrong quyết định phê duyệt dự án, và để xác định thêm các biện pháp giảm thiểu tác động nếu cần thiết.
3.3 VAI TRÒ VÀ TRÁCH NHIỆM CỦA CÁC BÊN LIÊN QUAN CHÍNH TRONG ĐTM VÀ THAM GIA CỦA CỘNG ĐỒNG 3.3.1 Việc thực hiện một qui trình ĐTM và Tham gia của cộng đồng hiệu quả vớisự tham gia
của một số bên liên quan, mỗi bêncóvai trò và trách nhiệm khác nhau. Bảng 1 dưới đây tóm tắt các thành phần chính tham gia.
Biểu 1: Thành phần chính tham gia quá trình ĐTM
Bên liên quan Vai trò và Chức năng trong quá trình ĐTM
9
Cơ quan có thẩm quyền về ĐTM
● Giám sát thực hiện khung ĐTM, bao gồm: − Thiết lập và duy trì các tiêu chuẩn môi trường liên quan − Thiết lập các qui trình Tham gia của cộng đồngcần thiết − Duy trì và cập nhật danh mục Sàng lọc (hoặc cơ chế tương tự
phục vụ phân loại dự ánđể sàng lọc) − Ghi nhận hoặc ủy quyềncho phép tư vấn thực hiện ĐTM
● Quản lý hồ sơ các đề xuất dự án đang trong giai đoạn thực hiện ĐTM.
● Ra quyết định Sàng lọc. ● Ra quyết định dựa vàoBáo cáo xác định phạm vi và bản dự thảo
Điều khoản Tham chiếu. ● Rà soátdự thảo Báo cáo ĐTM và đưa ra các khuyến nghị để ra
quyết định. ● Thực hiệncác qui trình tham gia của cộng đồng như là một nội
dung của bước Rà soát Báo cáo ĐTM. ● Cấp giấy phép môi trường để triển khai
● Lưu giữ các hồ sơ tất cả tư liệu trình chính phủ của các bên liên quan trong suốt quá trình ĐTM và thông tin về cách xem xét các hồ sơ đó trong các bước ra quyết định như thế nào.
Bên đề xuất dự án ● Khởi xướng đề xuất dự án. ● Bắt đầu và tuân thủ toàn bộ quá trình ĐTM, các điều khoản và
điều kiện ĐTM, đặc biệt với nội dungTham gia của cộng đồng. ● Huy động tư vấn ĐTM. ● Tài trợ cho tất cả các hoạt động ĐTM bao gồm qui trìnhTham gia
của cộng đồng tại tất cả các bước của quá trình ĐTM, giảm thiểu tác động và bồi thường cho các tác động.
● Đóng góp vào và thông qua các nội dung ĐTM đã nộp, bao gồm: − Sự tuân thủ của ĐTM theo các văn bản luật, quy định và điều
khoản tham chiếu của báo cáo; − Tính chính xác và tính đầy đủ của báo cáo; − Cách tiếp cận cho sự tham gia của cộng đồng.
● Tham gia các qui trình tham gia của cộng đồng với Tư vấn ĐTM khicần.
● Công khai tất cả các thông tin liên quan về đề xuất dự án và ĐTM. ● Thực hiện tất cả các cam kết trong quá trình ĐTM và trongKế
hoạch quan trắc và quản lý môi trường. ● Quản lý và chịu hoàn toàn trách nhiệm về các hoạt động phát
triển và các các tác động môi trường và xã hội có liên quan.
10
Tư vấn ĐTM ● Chủ trì quá trình ĐTM (thường là các bước xác định phạm vi, Điều tra nghiên cứu ĐTM và Báo cáo).
● Liên hệ với Đối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự án và các bên liên quan khác.
● Đề xuất và thỏa thuận với bên đề xuất dự án các phương án thay thế và các biện pháp giảm thiểu tác động.
● Chủ trì các qui trình tham gia của cộng đồng cho đến khi báo cáo ĐTM được trình nộp.
● Khi được yêu cầu, tham gia các qui trình tham gia của cộng đồng trong các bước ra Quyết định và thẩm định báo cáo ĐTM.
● Quản lý mọi hồ sơ đóng gópdo các bên liên quan nộp cho bên đề xuất dự án và tư vấn ĐTM, trong suốt quá trình ĐTM và thông tin vềcách giải quyết những đóng góp đó trong báo cáo ĐTM như thế nào.
Đối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự án
● Biết các đề xuất dự án tại khu vực có thể gây ảnh hưởng đến mình.
● Đọc và xem xét các thông tin về đề xuất dự án có thể ảnh hưởng đến mình
● Tham gia, trong khả năng của mình, với Bên đề xuất dự án, tư vấn ĐTM, những Đối tượng khác chịu ảnh hưởng bởi dự án và các bên liên quan khác về đề xuất dự án.
● Giúp xác định các rủi ro và tác động tiềm tàng của các đề xuất dự án, cũng như xác định các chiến lược phòng tránh tác động và phương án thay thế có thể cho dự án.
● Xác định và truyền đạt các nhu cầu, mong muốn và kỳ vọng của cộng đồng đối với đề xuất dự án.
● Đóng góp, nộp thông tin, tài liệu, ý kiến tham gia với Bên đề xuất dự án, tư vấn ĐTM và cơ quan có thẩm quyền về ĐTM.
Các bên liên quan khác (bao gồm: các tổ chức phi chính phủ địa phương, quốc gia và khu vực; các hiệp hội công nghiệp và thương mại;giới truyền thông,;tổ chức nghiên cứu và đào tạo, các tổ chức khu vực)
● Đóng góp kiến thức và chuyên môn kỹ thuật cho quá trình ĐTM. ● Cho phép tiếp cận tới cơ sở dữ liệu về môi trường và xã hội. ● Hỗ trợ Đối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự án và các bên liên quan
khác hiểu được các khái niệm và tham gia vào các qui trình ĐTM. ● Phổ biến thông tin về đề xuất dự án và các qui trình ĐTM. ● Đóng góp tài liệu và ý kiến tham gia chính thức cho Bên đề xuất
dự án, tư vấn ĐTM và cơ quan có thẩm quyền về ĐTM.
11
Chính phủ của các nước láng giềng
● Thông báo cho nước láng giềng về các đề xuất dự án và các tác động tiềm tàngxuyên biên giới và thực hiện tổ chứcĐTM xuyên biên giới phù hợp.
● Tham gia vào các qui trình ĐTM xuyên biên giới có liên quan đến đề xuất dự án tại các nước láng giềng có tác động xuyên quốc gia tiềm tàng.
● Tạo thuận lợi tham gia cộng đồng cho công dân các nước láng giềng trong các qui trình ĐTM về các đề xuất dự án có tiềm ẩn tác động xuyên biên giới.
● Chia sẻ thông tin về nhu cầu, các vấn đề được quan tâm, và tập quán địa phương có liên quan đến đề xuất dự án, các tác động, các biện pháp giảm thiểu tác động và quản lý.
3.4 CÁC BƯỚC CHÍNH TRONG ĐTM VÀ THAM GIA CỦA CỘNG ĐỒNG 3.4.1 Việc xây dựng dự án và hệ thống ĐTM tại vùng sông Mê Kông thường theo một qui
trình chuẩn về thực hiện ĐTM. Các bước chính trong ĐTM cần có tham gia của cộng đồngđược xác định như sau: 1. Sàng lọc–– là quá trình rà soát lại đề xuất dự án nhằm quyết định có cần thực
hiện đánh giá tác động môi trường hay bất cứ hình thức nào khác của đánh giá tác động môi trường hay không, trước khi cho phép dự án tiếp tục triển khai thực hiện..
2. Xác định Phạm vi–là quá trình xác định phạm vi đánh giá tác động môi trường. và phạm vi dữ liệu cần thu thập và phân tích nhằm đánh giá được các tác động của đề xuất dự án đối với môi trường, từ đó xây dựng được Điều khoản tham chiếu cho công việc Đánh giá tác động môi trường.
3. Điều tra nghiên cứu ĐTM và Chuẩn bị báo cáo ĐTM –bước này bao gồm xác định và đánh giá các tác động và rủi ro tiềm ẩn của một đề xuất dự án.
4. Thẩm định báo cáo ĐTM và Kế hoạch quan trắc và quản lý môi trường– Cơ quan hữu quan có thẩm quyền về ĐTM xem xét báo cáo ĐTM.
5. Ra quyết định phê duyệt về báo cáo ĐTM –quyết định chính thức của cơ quan có thẩm quyền ra quyết định theo pháp luật về việc có phê duyệt hay không phê duyệt một báo cáo ĐTM (và các tài liệu liên quan, bao gồm Kế hoạch Quản lý và Quan trắc Môi trường), với lưu ý rằng còn có các loại giấy phép hoặc quyết định phê duyệt khác theo luật định được cấp sau đó để đề xuất dự án có thể triển khai thực hiện.
6. Giám sát, tuân thủ và thực thi–các hành động gián tiếp và trực tiếp, được thực hiện trong nội bộ hoặc do bên ngoài, để xác định các hoạt động, tác động và tổng thể kết quả thực hiện thực tế của một dự án và so sánh những phát hiện đó với các cam kết trong bản báo cáo ĐTM và Kế hoạch quan trắc và quản lý môi trường.
12
Hình 3: Các bước cơ bản trong quá trình ĐTM và tham gia cộng đồng
3.4.2 Đối vớitừng bước nêu trên, thông lệ thực hành tốt nhất là qui định về sự tham gia của
cácĐối tượng bị ảnh hưởng bởi dự án và các bên liên quan khác. Do đó, sáu bước này sẽ được dùng làmsườn bố cục cho Hướng dẫn này.
3.4.3 Cần lưu ý rằng có nhiều hệ thống ĐTM áp dụng 2 cấp độ đánh giá môi trường, tùy theo
bản chất và qui mô của đề xuất dự án và mức độ của các tác động tiềm ẩn. Cấp độ thứ nhất, ở nhiều nước trong khu vực sông Mê Kông, được gọi là Kiểm tra môi trường ban đầu (IEE-Initial Environmental Examination), và được áp dụng thay cho ĐTM hoặc thực hiện trước ĐTM. Nhìn chung, sự khác biệt chính giữa Kiểm tra môi trường ban đầu (IEE) (hoặc qui trình tương đương) và ĐTM là ở chỗ IEE gọn nhẹ hơn, ngắn hơn so với ĐTM đầy đủ. Cả Kiểm tra môi trường ban đầu (IEE) và ĐTM đều có sự tham gia có ý nghĩa của cộng đồng trong suốt quá trình thực hiện, song bản chất của cơ chế tham gia cộng đồng có thể khác nhau tùy vào cấp độ đánh giá môi trường nào được áp dụng. Hướng dẫn này hướng dẫn vềTham gia của cộng đồng trong ĐTM vì ĐTM là hình thức đánh giá toàn diện hơn, thường có nhiều bước hơn Kiểm tra môi trường ban đầu (IEE), và vì những đề xuất dự án phải thực hiện ĐTM thường có tác động và nguy cơ tiềm ẩn lớn hơn, nên Tham gia cộng đồngcàngquan trọng hơn.
3.5 CÁC VẤN ĐỀ XUYÊN BIÊN GIỚI TRONG ĐTM 3.5.1 Tác động xuyên biên giới có khả năng sẽ gia tăng trong khu vực sông Mê Kông, và theo
thông lệ thực hành tốt nhất, Tham gia của cộng đồng cần mở rộng ngoài tầm biên giới quốc gia bất cứ khi nào cómối nguy hại tiềm tàngđối với nước láng giềng.8Hiện đã có tài liệu hướng dẫn quốc tế rất phong phú về cách giải quyết nội dung Tham gia của cộng đồngtrong bối cảnh xuyên biên giới, đặc biệt đúc rút từ kinh nghiệm của Châu Âu. Các đề xuất dự án có các tác động xuyên biên giới tiềm tàng thường có một số vấn đề đặc thù riêng về Tham gia của cộng đồng. Cách thức để Bên đề xuất dự án huy độngsự tham gia của bên liên quan từ các nước láng giềngđòi hỏi sự vào cuộc của chính phủ trung ương, và hàng loạt các cân nhắc về mặt pháp lý và ngoại giao.
3.5.2 Theo Luật pháp quốc tế, tất cả các nước đều có nghĩa vụ “thực hiện đánh giá tác động
môi trường khi có nguy cơ [dự án] được đề xuất gây tác động bất lợi nghiêm trọng trong bối cảnh xuyên biên giới, đặc biệt đến tài nguyên chung.”9Tòa án Công lý Quốc tế công nhận mở rộng nguyên tắc này thành yêu cầu các qui trình ĐTM phải huy động sự tham gia của các nước láng giềng bị ảnh hưởng.
8Danh mục các hoạt động có khả năng gây ra các tác động xuyên biên giới cần được thông báo theo Công ước
Espoo, được qui định tại các Điều 2, 3 và Phụ lục I Danh mục các hoạt động. http://www.unece.org/env/eia/about/eia_text.html#appendix1 9Trường hợp xưởng Bột giấy (Các Biện pháp khẩn cấp tạm thời) (Ác-hen-ti-na và U-ru-goay) Báo cáo của Tòa
Án Công lý Quốc tế 2006, Trang 204.
Sàng lọc
Xác định phạm vi
Nghiên cứu ĐTM và Báo
cáo
Thẩm định
Ra quyết định
Giám sát
13
3.5.3 Trong khu vựcsông Mê Kông, hiện có các thỏa thuận và cơ chế khác nhau để cân nhắc
các vấn đề môi trường xuyên quốc gia, nhưng chưa có thỏa thuận chính thức nào về khung khổ ĐTM xuyên biên giới. Thỏa thuận Hợp tác vì Phát triển Bền vững Lưu vực sông Mê Kông năm 1995 (Thỏa thuận Mê Kông) yêu cầu các nước thành viên thông báo và thực hiện tham vấn trướcđể thảo luận về các tác động xuyên biên giới cho các dự án về nước,có thể gây tác động đến các nước láng giềng,trong Lưu vực sông Mê Kông, trước khi cam kết triển khai dự án.10Hiện Ủy hội sông Mê Kông (MRC) đã và đang xây dựng một hệ thống ĐTM xuyên biên giới. ERM là tổ chức xây dựng hệ thống đề xuất cho Ủy hội sông Mê Kông,và Viện Pháp luật Môi trường là cơ quan thẩm định. Hiện nay hệ thống này vẫn đang trong quá trình xây dựng bởi Uỷ hội sông Mê Kông.
3.5.4 Tiềm năng xảy ra các tác động bất lợi về môi trường xuyên biên giới đều được ghi
nhận trong toàn khu vực sông Mê Kông, cũng như trong phạm vi lớn hơn ở khu vực ASEAN, đặc biệt liên quan đến phát triển tài nguyên nước, vận chuyển các hàng hóa nguy hiểm, mất đa dạng sinh học và khóimù xuyên biên giới. Ví dụ, chương trình Môi trường Trọng điểm Tiểu vùng sông Mê Kông (CEP) của Ngân hàng Phát triển Châu Á giải quyết cụ thể các quan ngại về tác động xuyên biên giới từ hoạt động phát triển hạ tầng trong khu vực.11 Các hoạt động khác về xây dựng thể chế xuyên biên giới còn có Hiệp hội Đường sắt khu vực sông Mê Kông mở rộng, Trung tâm Điều phối Năng lượng khu vực, và Văn phòng Điều phối Du lịch Mê Kông, và các cơ quan khác. Thỏa thuận ASEAN về Ô nhiễm khói mù xuyên Biên giới (2002) yêu cầu các nước ASEAN hợp tác cùng xây dựng và thực hiện biện pháp phòng chống, giám sát và giảm thiểu ô nhiễm khói mù xuyên biên giới, thông qua việc kiểm soát các nguồn gốc gây hỏa hoạn trên đất và/ hoặc cháy rừng, xây dựng các hệ thống quan trắc, đánh giá và cảnh báo sớm, trao đổi thông tin và công nghệ, và hỗ trợ lẫn nhau.12Các nước ASEAN cũng phải phản ứng nhanh khi có yêu cầu cung cấp thông tin từ một nước chịu ảnh hưởng hoặc có thể chịu ảnh hưởng bởi ô nhiễm khói mù xuyên biên giới, nhằm giảm thiểu hậu quả gây ra.
3.5.5 Mặc dù vậy, hiện tại, chưa có khung pháp lý của khu vực về Tham gia của cộng đồng
xuyên biên giới trong ĐTM cho các dự án được đề xuất có các tác động xuyên biên giới. Tuy nhiên, kinh nghiệm quốc tế cũng có thể cho một số bài học trong việcxem xét thông lệ thực hành tốt nhất hiện nay xung quanh vấn đề ĐTM.
3.5.6Ủy ban Kinh tế Châu Âu đã ban hành Hướng dẫn về Tham gia của cộng đồng trong
Đánh giá Tác động Môi trường trong bối cảnh Xuyên biên giới(Hướng dẫn ECE) hỗ trợ hai thỏa thuận liên chính phủ Châu Âu về ĐTM và Tham gia của cộng đồng– Công ước 1991 về Đánh giá Tác động Môi trường trong Bối cảnh Xuyên biên giới (Công ước
10
Ủy hội sông Mê Kông, ĐTM xuyên biên giới, http://www.mrcmekong.org/about-mrc/programmes/environment-programme/transboundary-eia/ 11
CEPdo Ngân hàng Phát triển Châu Á quản lý và được các bộ môi trường của 6 nước giám sát, thành Nhóm công tác về môi trường của Tiểu vùng sông Mê Kông mở rộng - http://www.adb.org/countries/gms/sector-activities/environment 12
http://haze.asean.org/?wpfb_dl=32
14
Espoo) và Công ước 1998 về Tiếp cận Thông tin, Tham gia của cộng đồng trong việc Ra Quyết định và Tiếp cận công lý trong các Vấn đề về Môi trường (Công ước Aarhus).13
3.5.7Công ước Espoo là cơ chế phòng ngừa nhằm tránh, giảm bớt và giảm thiểu tác hại của
các tác động môi trường nghiêmtrọng với mục đích hỗ trợ phát triển bền vững thông qua thúc đẩy hợp tác quốc tế trong đánh giá các tác động tiềm tàng đối với môi trường từ một hoạt động được đề xuất. Cụ thể, công ước này áp dụng cho các hoạt động có thể gây ảnh hưởng đến môi trường của các nước khác.
3.5.8Hướng dẫn ECE xác định một sốthông lệ thực hành tốt nhất có liên quan đến các nước
trong khu vực sông Mê Kông: ● Cần hỗ trợ tài chính để: biên dịch tài tiệu ĐTM sang ngôn ngữ của nước bị ảnh
hưởng; biên dịch các ý kiến đóng góp và các khuyến nghị của cộng đồng sang ngôn ngữ của nước có đề xuất dự án; phổ biến các tài liệu ĐTM (bao gồm tờ rơi, brochure) ở nước láng giềng; trả phí phổ biến thông tin qua báo, đài, ti vi, thư điện tử hoặc internet; và tổ chức các buổi tham vấn cộng đồng.
● Nước láng giềng cần được thông báo,càng sớm càng tốt,về đề xuất dự án có tác động xuyên biên giới tiềm tàng, và phải nhận được thông báo không muộn hơn thời điểm thông báo cho cộng đồng tại nướccó đề xuất dự án.
● Tất cả các nước có khả năngchịu ảnh hưởng bởi một đề xuất dự án - cả nước chủ nhà và nước láng giềng - cần cùng chịu trách nhiệm phổ biến thông tin về ĐTM và thu thập ý kiến phản hồi từ Đối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự án và các bên liên quan để cân nhắc trong quá trình ra quyết định.
● Mọi ý kiến của bất cứ bên liên quan nào ở nước có khả năng bị ảnh hưởng, về ĐTM xuyên biên giới, đều phải được cân nhắctrong quá trình ra quyết định về ĐTM, và quyết định cuối cùng phải được công khai ở nước láng giềng.
3.5.9Tham gia của cộng đồng trong ĐTM xuyên biên giới thúc đẩy tính minh bạch và hợp
pháp của các quá trình ra quyết định trong các dự án có tác động xuyên biên giới. Nếu thực hiện ĐTM với nội dung tham gia của cộng đồng xuyên biên giới không đầy đủ, thì các đề xuất dự án dự kiến có tác động xuyên biên giới có thể giải quyết được các vấn đề đáng quan tâm tầm quốc gia với quốc gia, nhưng có khả năng bỏ lỡ nhiều vấn đề ở địa phương cũng như nhiều kiến thức bản địa hoặc kiến thức địa phương quý báu. Cơ chế phản hồi hiệu quả có thể đảm bảo lồng ghép các nỗ lực tốt nhất để giải quyết các vấn đề đáng quan tâm ở địa phương tại các nước láng giếng trong kế hoạch quan trắc và quản lý môi trường, nhờ đó, có thể tránh được những xung đột sau này trong giai đoạn thi công xây lắp và vận hành dự án.
3.5.10Theo Hướng dẫn ECE, mặc dù vẫn cần xem xét các vấn đề về thủ tục riêng khi tổ chức
thiết lập ĐTM xuyên biên giới, phần lớn các khái niệm và cách tiếp cận được khuyến nghị trong Hướng dẫn này đều áp dụng cho các đề xuất dự án có các tác động xuyên biên giới. Hay nói một cách khác, cả nước chủ nhà và nước láng giếng đều phải áp dụng cùng các nguyên tắc và cách tiếp cậngiống nhau choTham gia cộng đồngdù có cơ chế thể chế khác nhau.
13
UNECE (2006) Hướng dẫn về Tham gia của cộng đồng trong Đánh giá Tác động Môi trường trong Bối cảnh Xuyên biên giới, ECE/MP.EIA/7
15
4. NGUYÊN TẮC CHUNG ĐỂ THAM VẤN CỘNG ĐỒNG CÓ Ý NGHĨA 4.1 THÔNG TIN CHUNG VỀ THAM GIA CỦA CỘNG ĐỒNG VÀ LỢI ÍCH MANG LẠI 4.1.1 Tham gia của cộng đồng, theo cách gọi khác là sự tham gia của các bên liên quan, là
một phần không thể tách rời trong qui trình đánh giá tác động môi trường. Trên thế giới, tham gia của cộng đồng là nội dung đã được qui định cụ thể trong Tuyên Bố Rio năm 1992 và đã được công nhận là một nội dung trong ĐTM kể từ khi bắt đầu thực hiện ĐTM trong thập niên 1970.
4.1.2 Nguyên tắc 10 trong Tuyên bố Rio
Các vấn đề môi trường được giải quyết tốt nhất khi có sự tham gia ở mức độ thích hợp của tất cả các công dân quan tâm. Ở cấp quốc gia, mỗi cá nhân phải được cung cấp một cách hợp lý khả năng tiếp cận thông tin về môi trường của chính quyền, bao gồm thông tin về các vật chất và hành vi nguy hại trong cộng đồng và cơ hội tham gia vào quá trình ra quyết định. Nhà nước phải tạo điều kiện thuận lợi và khuyến khích nhận thức và sự tham gia của công chúng bằng việc cung cấp thông tin rộng rãi. Tiếp cận có hiệu quả đến các thủ tục tư pháp và hành chính, bao gồm bồi thường và khắc phục hậu quả, phải được cung cấp cho công chúng.14
4.1.3 Có một số lợi ích của tham gia cộng đồng có ý nghĩa khó định lượng, như ra quyết định
tốt hơn hay gây dựng được niềm tin mạnh mẽ hơn vào cơ quan chính phủ. Còn các lợi ích khác như thiết dự án tốt hơn hay quản lý môi trường đạt hiệu suất cao hay qui trình giải quyết khiếu nại hiệu quả, dù cũng khó đo lường song có thể mang lại những lợi ích thực sự cho cộng đồng chịu ảnh hưởng bởi hoạt động phát triển..
4.2 NGUYÊN TẮC CHÍNH CỦA THAM GIA CỘNG ĐỒNG CÓ Ý NGHĨA 4.2.1 Tâm điểm của mục tiêu tham gia của cộng đồng đúng nghĩa gồm ba nguyên tắc chính sau:
1. Kế hoạch hợp lý về các quá trình tham gia của cộng đồng; 2. Xác đinh Đối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự án và cácbên liên quan khác; và 3. Quan tâm đặc biệt đến nhóm người dễ bị tổn thương.
4.2.2 Tham gia của cộng đồng hiệu quả là một quá trình bắt đầu từ sớm và diễn ra trong
suốt vòng đời dự án. Đây là một qui trình đúng lúc, dễ tiếp cận và toàn diện, được thực hiện công khai. Thông tin dễ hiểu và sẵn có được cung cấp đầy đủ cho các bên liên quan theo cách phù hợp với văn hóa và, nhờ thế, cho phép cân nhắc quan điểm của các bên liên quan trong quá trình ra quyết định. Tham gia của cộng đồng phải được thực hiện tương xứng với những rủi ro và tác động tới những đối tượng bị ảnh hưởng bởi dự án. Tham gia của cộng đồng hiệu quả gồm những thành phần chính như sau:15
14
HỘi nghị của Liên hiệp quốc về môi trường và phát triển, Rio de Janiero, Braz., từ 3-14 tháng 6, 1992, Rio Tuyên bố Rio về Môi trường và Phát triển, U.N. Doc. A/CONF.151/26/Rev.1 (Tập. I), Phụ lục I (12/8/ 1992), Nguyên tắc 10. 15
Chiểu theo IAIA (2015) “Sự tham gia hiệu quả của Bên liên quan,” IAIA Fastips, số. 10 (sửa ‘Đánh giá tác động’ thành ‘ĐTM’).
16
● Cần lập kế hoạch về Tham gia của cộng đồng trong qúa trình ĐTM: phải xây dựng kế hoạch tham gia của cộng đồng cho cả ĐTM đơn giản nhất, dễ hiểu nhất.
● Tham gia của cộng đồng không chỉ thực hiện ở cuối qui trình ĐTM; mà phải là một nội dung thực hiện từ đầu đến cuối quá trình.
● Tham gia của cộng đồng đòi hỏi phương pháp thực hiện ĐTM sao cho tất cả các thông tin liên quan được nắm bắt và không bị bóp méo.
● Cần điều chỉnh phương pháp tham gia của cộng đồng. Điều đó có nghĩa là tạo thuận lợi và điều chỉnh theo vai trò và mối quan tâm, kiểu kiến thức, khác biệt về văn hóa của các bên liên quan.
4.2.3 Lập kế hoạch tham gia của cộng đồng hợp lý
Bên đề xuất dự án và Tư vấn ĐTM cần lập Kế hoạch Tham gia của cộng đồng, có tham vấn với Đối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự án, nhóm người dễ bị tổn thương, và các bên liên quan có quan tâm. Kế hoạch này, và còn được gọi là Kế hoạch tham gia của Bên liên quan, là lộ trình hoặc hướng dẫn sự tham gia và tham vấn trong qúa trình ĐTM, bao gồm những người trực tiếp và gián tiếp chịu ảnh hưởng của dự án. Kế hoạch Tham gia của cộng đồng cần được điều chỉnh cho phù hợp với đề xuất dự án, môi trường địa phương và các cộng đồng tham gia. Kế hoạch Tham gia của cộng đồng phải đề ra khung khổ rõ ràng về các hoạt động, phân chia vai trò, nhiệm vụ và mục đích cho từng cá nhân trong nhóm Tư vấn ĐTM. Kế hoạch này phải là tài liệu định hướng cụ thể cho cả qúa trình ĐTM theo mục tiêu, đối tượng, thông điệp, công cụ và ngân sách sẵn có. Để Kế hoạch Tham gia của cộng đồng đạt hiệu quả, cần thường xuyên rà soát và cập nhật Kế hoạch. Mẫu Kế hoạch Tham gia của cộng đồng được trình bày trong Phụ lục III.
4.2.4 Kế hoạch Tham gia của cộng đồng cũng cần cân đối giữa việc phát tin (cung cấp thông
tin) và nhận tin (nghe, hiểu, thảo luận). Các bên liên quan, cũng như Bên đề xuất dự án và Tư vấn ĐTM, cần có cả cơ hội để ‘phát’ và ‘nhận’. Kế hoạch Tham gia cộng đồng cũng cần tính tới thực tế là các bên liên quan các nhau cần tham gia theo cách khác nhau bằng các công cụ trao đổi thông tin khác nhau. Trong bối cảnh này, IAIA đã xác định một số “nội dung thiết yếu cho việc lập kế hoạch tham gia”16: ● Xác định và định hình các nhóm bên liên quan. ● Lựa chọn qui tắc tham gia và qui ước phải tuân thủ. ● Mô tả sự kiện sẽ xảy ra trong suốt quá trình – trong đó nêu địa điểm, thời gian,
mục tiêu, nhóm tham gia, nội dung, phương tiện trao đổi thông tin. ● Phân bổ nguồn lực tiềm năng: ngân sách, công cụ trao đổi thông tin, hỗ trợ kỹ
thuật, phát ngôn viên, và địa điểm phù hợp. 4.2.5 Nguồn lực cần phân bổ trong phạm vi Kế hoạch Tham gia của cộng đồng bao gồm cả
về thời gian và ngân sách. Tất cả các bên liên quan sẽ cần thời gian để tiếp thu, xử lý và đưa ra phản ứng của mình với đề xuất dự án, với thông tin và khái niệm được cung cấp. MỘt số nhóm sẽ cần nhiều thời gian hơn nhóm khác, và một số nhóm sẽ cần diễn đàn khác nhau hoặc cầnđể tham vấn với các thành viên khác trong cộng đồng. Nội dung cụ thể của kế hoạch cần đề cập đến việc huy động phụ nữ và các nhóm người dễ
http://www.iaia.org/uploads/pdf/Fastips_10EffectiveBên liên quanEngagement.pdf 16 IAIA (2015) “Sự tham gia hiệu quả của các Bên liên quan,” mẹo IAIA, số 10.
17
bị tổn thương. Nói chung, chiến lược hữu ích phải là chiến lược mời các bên tham gia họp trước, đặt ra mọi vấn đề hay câu hỏi cần giải quyết (ví dụ qua email, công văn hay trao đổi trực tiếp với Tư vấn ĐTM). Dù áp dụng cơ chế nào thì Kế hoạch Tham gia của cộng đồng phải bố trí đủ thời gian trong suốt qúa trình ĐTM, căn cứ vào nhu cầu cụ thể của các bên liên quan đã xác định. Điều này đòi hỏi sự kiên trì của cả Bên đề xuất dự án và Tư vấn ĐTM.
4.2.6 Kế hoạch Tham gia của cộng đồng cần xem xét cách thức Tư vấn ĐTM và Bên đề xuất
dự án trao đổi thông tin hiệu quả nhất phù hợp với đối tượng đích, có cân nhắc những vấn đề quan trọng như những nhạy cảm về văn hóa, hạn chế về ngôn ngữ, trình độ học vấn của bên tham gia. Cần lưu ý lựa chọn người phát ngôn dựa vào sự thấu cảm, ngoại hình, kinh nghiệm giao tiếp và uy tín với các bên tham gia, và kiến thức, chuyên môn của người đó. Điều quan trọng là mọi hoạt động trao đổi thông tin đều dựa trên sự tôn trọng, cởi mở và thái độ sẵn sang lắng nghe, học hỏi từ người tham gia.
4.2.7 Nội dung và trình bày thông điệp quan trọng như chính câu chuyện thực tế và
cần được chú tâm, kinh nghiệm và cả kỹ năng.17 4.2.8 Như đã nêu trên, nguyên tắc chính của hệ thống ĐTM hiệu quả là bên đề xuất dự án
phải chịu mọi chi phí liên quan. Các chi phí này bao gồm cả chi phí hỗ trợ thực hiện tham gia của cộng đồng hiệu quả – bên đề xuất phải chịu trách nhiệm về tất cả các chi phí tham gia của cộng đồng ở tất cả các bước trong qúa trình ĐTM. Chi phí này bao gồm chi phí phát sinh cho Tư vấn ĐTM do bên đề xuất dự án thuê, chi phí phát sinh cho Cơ quan có thẩm quyền về ĐTM khi thực hiện tham gia của cộng đồng ở giai đoạn thẩm định và ra quyết định phê duyệt báo cáo ĐTM. Như vậy, Kế hoạch Tham gia của cộng đồng phải xác định rõ chi phí thực hiện và được lên ngân sách đầy đủ. Bất luận ngân sách thế nào, tham gia của cộng đồng hiệu quả với kết quả có chất lượng là mục tiêu ưu tiên.
4.2.9 Xác định Đối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự án và các bên liên quan khác
Xác định Đối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự án và các bên liên quan khác phù hợp đối với một đề xuất dự án cụ thể, và xác định những mối quan tâm và nhu cầu thông tin khác nhau của họ là một nội dung vô cùng quan trọng, bởi lẽ: ● Mỗi đề xuất dự án sẽ có nhóm Đối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự án và các bên liên
quan đặc thù; ● Đối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự án và bên liên quan khác nhau sẽ chịu ảnh
hưởng theo cách khác nhau (ví dụ: cách phụ nữ bị ảnh hưởng khác với nam giới); ● Tương ứng với các bước khác nhau trong cả qúa trình ĐTM, lại có những nhóm Đối
tượng chịu ảnh hưởng bởi dự án và các bên liên quan khác nhau; và ● Ngay cả với cùng một nhóm bên liên quan, các dự án khác nhau tại những vị trí
tương tự có thể ảnh hưởng đến họ theo cách khác nhau. 4.2.10 Công việc xác định các bên liên quan phải được thực hiện càng sớm càng tốt trong
qúa trình ĐTM nhằm: ● Đảm bảo liên lạc được;
17 IAIA (2015) “Tham gia hiệu quả của Bên liên quan,” mẹo IAIA, số. 10.
18
● Hỗ trợ xác định thêm các bên liên quan; ● Tạo dựng lòng tin và sự tôn trọng; ● Đảm bảo đủ ngân sách cho tham gia của cộng đồng; và ● Tối đa hóa thời gian cho phép để giải thích và xem xét các vấn đề đặc thù của các
bên liên quan, và để thu thập dữ liệu. 4.2.11 Một phần trong quá trình xác định các bên liên quan là thành lập tuyến liên lạc giữa
nhóm các bên liên quan và Bên đề xuất dự án, Tư vấn ĐTM. Công việc này có thể bao gồm việc cho phép các nhóm bên liên quan chỉ định người phát ngôn đại diện cho họ, theo ý muốn của họ.
4.2.12 Điều quan trọng là công nhận ĐTM là qui trình hòa nhập. Thông thường, các cá nhân
và các nhóm sẽ bày tỏ mối quan tâm về đề xuất dự án và ĐTM mà Bên đề xuất dự án cho là không liên quan. Tuy nhiên, bất cứ ai có quan tâm đều có quyền thể hiện ý kiến và trình bày quan điểm của mình. Điều quan trọng là các quá trình tham gia của cộng đồng không hạn chế chỉ tiêu các bên liên quan được tham gia.
4.2.13 Danh sách chung về các bên liên quan tiềm năng được trình bày trong Biểu dưới đây
– Danh sách này không phải là danh sách hoàn chỉnh hay đã điều chỉnh.
19
Biểu 2: Danh sách các bên liên quan18
Đối tượng chịu ảnh
hưởng bởi dự án
● Chủ sở hữu đất, người sử dụng đất, người ở trên đất. ● Người bản địa và nhóm thiểu số trong và xung quanh khu vực bị
ảnh hưởng. ● Nhóm người dễ bị tổn thương gồm phụ nữ, trẻ em, người cao tuổi,
người khuyết tật, nhóm phụ thuộc vào tài nguyên, và người nghèo. ● Cộng đồng ở các nước láng giềng có thể có tác động xuyên biên
giới.
Cơ quan chức năng của chính phủ
● Cơ quan trung ương, cấp tỉnh, cấp huyện và địa phương. ● Các cơ quan phụ trách về kiểm soát ô nhiễm, như ô nhiễm nước, ô
nhiễm rác, đất, tiếng ồn và ô nhiễm không khí. ● Các cơ quan chịu trách nhiệm bảo vệ thiên nhiên, di sản văn hóa và
cảnh quan. ● Các cơ quan về y tế và an toàn. ● Cơ quan kiểm soát sử dụng đất, qui hoạch không gian và phân
vùng không gian. ● Cơ quan chính phủ (cấp vụ, cục, v.v…) phụ trách về nông nghiệp,
năng lượng, lâm nghiệp, thủy sản, v.v… có lợi ích bị ảnh hưởng. ● Cơ quan ở các nước láng giềng có vấn đề về tác động xuyên biên
giới.
Các Bên liên quan khác
● Nhóm ở địa phương, quốc gia, quốc tế quan tâm đến lĩnh vực môi trường, xã hội và phát triển.
● Cơ quan quốc tế có lợi ích bị ảnh hưởng. ● Người sử dụng lao động và hiệp hội doanh nghiệp trong nước như
Phòng thương mại, hiệp hội thương mại, v.v…. ● Tổ chức xã hội dân sự như Hội phụ nữ, Đoàn thanh niên, nhóm
cộng đồng địa phương, tổ dân cư., v.v. ● Các nhóm đại diện người sử dụng môi trường, ví dụ: nông dân, ngư
dân, phụ nữ sử dụng tài nguyên ở địa phương vì mục đích tiêu dung, thương mại, du lịch.
● Viện nghiên cứu, đại học và các trung tâm chuyên môn khác. ● Tổ chức truyền thông địa phương và trung ương. ● Đại diện được bầu, nhân vật quan trọng tại cộng đồng như lãnh
đạo tôn giáo, giáo viên. ● Cộng đồng khoa học, các nhà nghiên cứu và đào tạo. ● Công chúng nói chung, ở địa phương và rộng hơn.
4.2.14 Quan tâm đặc biệt đến các Nhóm người dễ bị tổn thương
Khi xác định các bên liên quan cần đặc biệt quan tâm đến các nhóm người dễ bị tổn thương, đặc biệt trong cộng đồng địa phương, và mọi nhu cầu cụ thể của họ để tạo điều kiện tối đa cho họ tham gia hiệu quả. Cần quan tâm đến việc tạo thuận lợi cho người bản địa và các nhóm dân tộc có ngôn ngữ riêng hoặc phương ngữ riêng, phụ nữ, người khuyết tật, những người dưới chuẩn nghèo, người vô gia cư, đại diện cho
18 Chiểu theo Hướng dẫn ĐTM của CHND Lào, Bộ tài nguyên môi trường, 2012.
20
trẻ em và người cao tuổi. Cần hỗ trợ thêm nếu cần để đảm bảo các nhóm đối tượng này tham gia được.
4.2.15 Quyết định cuối cùng về ĐTM cho một đề xuất dự án là trách nhiệm của chính phủ,
nhưng áp dụng nguyên tắc tự do, trước tiên và đồng thuận (FPIC) có thể có ích cho quyết định đó. Nguyên tắc Tự do-Trước tiên-ĐồngThuận chủ yếu là để áp dụng với quyền và lợi ích của người bản địa liên quan đến đất và tài nguyên, nguyên tắc FPIC đã được quy định trong Tuyên bố của LHQ về Quyền của người bản địa.19 Mục đích của nguyên tắc này là cung cấp cho người bản địa quyền được tự quyết định về cuộc sống, đất đai và tài nguyên của họ, trong đó có các quyết định về dự án phát triển có thể ảnh hưởng đến họ. Việc áp dụng nguyên tắc FPIC được đề cập đến nhiều nhất trong bối cảnh đề xuất dự án có nội dung cưỡng chế buộc di dời và tái định cư người bản địa là Đối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự ánmà không có đồng thuận của họ, và /hoặc làm mất khả năng tạo ra thu nhập, tài sản kinh doanh, hoặc sinh kế của Đối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự án.
4.2.16 Vận dụng nguyên tắc FPIC là một phương pháp công khai để Đối tượng chịu ảnh
hưởng bởi dự án là người bản địa nói lên tiếng nói của mình trong ĐTM. Nguyên tắc FPIC công nhận rõ quyền được tôn trọng của người bản địa. Để tuân thủ theo đúng nguyên tắc FPIC, nếu họ chưa đồng thuận với dự án được đề xuất thì phải sửa dự án cho đến khi họ đồng ý.
4.3 KHUNG CẤP ĐỘ THAM GIA CỦA CỘNG ĐỒNG 4.3.1 Cho đến nay, việc hiểu và vận dụng mục tiêu, cách tiếp cận, phương pháp, và thực
hành Tham gia của cộng đồng đã được cải thiện đáng kể. Do thành phần tham gia cộng đồng đa dạng nên lựa chọn được cách tiếp cận hiệu quả và phù hợp nhất là khó. Hiệp hội quốc tế về Tham gia của cộng đồng (IAP2) đã xây dựng khung quy đinh cấp độ tham gia của cộng đồng, được biểu diễn như trong Hình 4 sau đây.
19
Đại hội đồng LHQ, Tuyên bố của LHQ về Quyền người bản địa: quyết nghị, thông qua bởi Đại hội đồng LHQ, ngày 2/10/ 2007, A/RES/61/295. http://www.un.org/esa/socdev/unpfii/documents/DRIPS_en.pdf
21
Hình 4: Khung Cấp độ tham gia của cộng đồng (theo Hiệp hội quốc tế về Tham gia của cộng đồng)
Thông báo Tham vấn Tham gia Hợp tác Trao quyền
Mục đích tham gia
cộng đồng
Cung cấp cho cộng đồng thông tin đầy đủ và khách quan để giúp cộng đồng nắm bắt được vấn đề, phương án thay thế, cơ hội và/hoặc giải pháp.
Thu thập phản hồi của cộng đồng về nội dung phân tích, phương án thay thế và/hoặc các quyết định.
Làm việc trực tiếp với cộng đồng thông qua qui trình tham gia cộng đồng để đảm bảo mọi quan tâm và mong muốn của cộng đồng đều được hiểu và cân nhắc.
Cùng hợp tác với cộng đồng trong từng phương diện quyết định, bao gồm cả việc xây dựng phương án thay thế và xác định giải pháp ưu việt.
Thỏa thuận về các quyết định cuối cùng giữa cộng đồng với cơ quan ra quyết định
Lời hứa/ cam kết của Bên đề xuất
dự án và cơ quan
hữu quan với cộng
đồng
Chúng tôi sẽ liên tục thông tin cho quý vị .
Chúng tôi sẽ liên tục thông tin cho quý vị, lắng nghe và tiếp nhận mọi vấn đề quan tâm, mong muốn của quý vị, và phản hồi cho cộng đồng biết về cách mà ý kiến đóng góp của cộng đồng tác động thế nào đến quyết định.
Chúng tôi sẽ phối hợp với cộng đồng đảm bảo mọi vấn đề quan tâm và mong muốn của quý vị đươc phản ánh trực tiếp trong các phương án thay thế và phản hồi cho cộng đồng biết về ý kiến đóng góp của cộng đồng tác động thế nào đến quyết định.
Chúng tôi sẽ tìm quý vị để thu thập lời khuyên và ý tưởng đổi mới khi xây dựng giải pháp và tận dụng tối đa có thể những lời khuyên và khuyến nghị của cộng đồng cho các quyết định.
Chúng tôi sẽ thực hiện theo nội dung đã thống nhất.
Ví dụ về
các kỹ ▪ P
Phiếu ▪ P
Ý kiến của ▪
Hội thảo ▪
Tạo sự đồng Biểu quyết
Tăng cấp độ tham gia cộng đồng
22
thuật áp dụng
thông tin ▪ Á
Websites (cổng thông tin điện tử)
▪ WÁp phích, tờ rơi, biển hiệu
▪ TThông báo trên báo
▪ Bản tin phát thanh
cộng đồng ▪
Thảo luận nhóm tập trung
▪ Khảo sát
▪ Họp với cộng đồng
thuận ▪
Ra quyết định có sự tham gia của các bên liên quan
▪ Phân cấp quyết định
▪ Đàm phán
4.3.2 Cấp độ tham gia của cộng đồng được áp dụng cần phù hợp với mục tiêu chung và điều
chỉnh theo hoàn cảnh cụ thể của dự án, và có thể thay đổi theo các bước khác nhau trong cả qúa trình ĐTM, tùy theo mục đích cụ thể cho việc tham gia của cộng đồng tại thời điểm cụ thể.
4.3.3 Các nội dung tham gia của cộng đồng thường đươc áp dụng theo từng bước của qúa
trình ĐTM, và được tóm lược trong Hình sau và được diễn giải chi tiết từ Chương 6 đến Chương 11 của Hướng dẫn này.
HÌnh 5: Phạm vi tham gia của cộng đồng trong từng bước ĐTM
Bước ĐTM Cấp độ tham gia
Thông báo Tham vấn Tham gia Hợp tác Trao quyền
Sàng lọc
Xác định phạm vi
Điều tra nghiên cứu và Báo cáo
Thẩm định
Quyết định Trong một số
trường hợp
23
khi ap dụng nguyên tắc
FPIC
Giám sát
4.4 THAM GIA CỦA CỘNG ĐỒNG BÊN NGOÀI QUÁ TRÌNH ĐTM 4.4.1 Hướng dẫn này chỉ dẫn Tham gia của cộng đồng trong qúa trình ĐTM, thường bắt đầu
bằng bước Sàng lọc. Một trong các biện pháp để đảm bảo tham gia của cộng đồng có ý nghĩa và hiệu quả là bắt đầu huy động sự tham gia của Đối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự án, nhóm người dễ bị tổn thương, và các bên liên quan khác càng sớm càng tốt, ngay trong quá trình lập kế hoạch dự án. Thông thường, ở giai đoạn tiền khả thi và và giai đoạn nghiên cứu khả thi của dự án, tham gia cộng đồng ngay từ sớm có thể mang lại nhiều lợi ích – dù khi đó thông tin về đề xuất dự án còn ít – cụ thể như sau: ● Bắt tay vào xây dựng mối quan hệ giữa Bên đề xuất dự án và cộng đồng địa
phương; ● Cung cấp cho các bên liên quan ở địa phương thông tin ban đầu về đề xuất dự án; ● Huy động sự tham gia của các bên liên quan trong nghiên cứu khả thi cho đề xuất
dự án; và ● Sớm tránh được và/hoặc giảm thiểu được các vấn đề tiềm tàng về xã hội hoặc môi
trường, ngay từ quá trình xây dựng khái niệm dự án, thiết kế dự án và lựa chọn địa điểm dự án.
4.4.2 Bên đề xuất dự án cần công khai càng nhiều thông tin về khái niệm dự án hoặc về công
việc nghiên cứu tiền khả thi càng tốt ngay từ giai đoạn đầu, để thể hiện thông tin có thể tiếp cận minh bạch và dễ dàng. Hoạt động này bao gồm việc giải thích lý do vì sao một số thông tin nhất định chưa sẵn có ở bước này (ví dụ như chưa đủ điều kiện về thương mại hoặc hiểu biết chưa đầy đủ). Ngoài ra, mặc dù chiến lược trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp từ phía Bên đề xuất dự án là không có trong ĐTM và tách biệt khỏi các biện pháp giảm thiểu tác động đề xuất trong ĐTM, các nguyên tắc của tham gia của cộng đồng nêu trong Hướng dẫn này có thể vẫn phù hợp để định hướng cho việc lập các chiến lược trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp.
4.4.3 Tham gia của cộng đồng cũng có ý nghĩa quan trọng đối với toàn bộ khung chính sách
ĐTM, và cần được sửa đổi và cập nhật theo thời gian. Dần dà, những nước sử dụng danh mục dự án có tiêu chí cụ thể để Sàng lọc sẽ vẫn cần sửa đổi cập nhật các danh mục đó. Cơ quan có thẩm quyền về ĐTM hay cơ quan hữu quan của chính phủ cần huy động sự tham gia của các bên liên quan trong các bàn thảo về chính sách thông qua các quá trình tham gia của cộng đồng đầy đủ.
24
5. TÓM TẮT THAM GIA CỘNG ĐỒNG TẠI CÁC BƯỚC CHÍNH CỦA QUI TRÌNH ĐTM
5.1 Có sáu bước trong quá trình ĐTM được xác định là phù hợp nhất với tham gia cộng
đồng để đảm bảo kết quả mong muốn của từng bước. Mỗi bước có nhiều cấp độ tham gia của cộng đồng có ý nghĩa thiết thực và được coi là thực hành tốt nhất. Tuy nhiên, cấp độ tham gia của cộng đồng sẽ khác nhau tùy theo mục đích của từng bước ĐTM.
● Bước 1: Tham gia của cộng đồng khi Sàng lọc ● Bước 2: Tham gia của cộng đồng khi Xác định phạm vi ● Bước 3: Tham gia của cộng đồng khi Điều tra nghiên cứu ĐTM và Báo cáo ● Bước 4: Tham gia của cộng đồng khi thẩm định Báo cáo ĐTM và Kế hoạch quan
trắc và quản lý môi trường ● Bước 5: Tham gia của cộng đồng khi Quyết định về Báo cáo ĐTM và Kế hoạch
quan trắc và quản lý môi trường ● Bước 6: Tham gia của cộng đồng khi Thực thi, Tuân thủ và Giám sát dự án
5.2 Với mỗi bước, cần xác định mục đích cụ thể của tham gia của cộng đồng, cấp độ tham
gia của cộng đồng cần thiết trong từng bước, thông tin gì cần công khai. Làm như vậy sẽ giúp tối đa hóa lợi ích của tham gia của cộng đồng cho dự án và cho tất cả những đối tượng tham gia qúa trình ĐTM.
5.3 Hướng dẫn này gồm những khuyến nghị tối thiểu về các nội dung tham gia của cộng
đồng. Đây là những khuyến nghị dựa trên kinh nghiệm thực tiễn và phản ánh những thực hành tốt về ĐTM. Mục tiêu căn bản luôn là đảm bảo thực hiện tham gia của cộng đồng có ý nghĩa hiệu quả ở mỗi bước trong qúa trình ĐTM. Nếu dự án được đề xuất là đại dự án, hay dự án có nhiều ý kiến tranh cãi, thì cần phải tăng cường các nội dung nhằm đảm bảo tham gia của cộng đồng thật sự có ý nghĩa. Bước Xác định phạm vi có thể sẽ lâu hơn và bước Điều tra nghiên cứu ĐTM có thể kéo dài 1 năm hoặc lâu hơn mới xong. Những dự án này sẽ cần có Kế hoạch Tham gia của cộng đồng kỹ càng hơn với nhiều buổi họp với Đối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự án và các bên liên quan khác. Đây là hệ quả trực tiếp từ tính phức tạp của những dự án như vậy.
25
6 BƯỚC 1: THAM GIA CỘNG ĐỒNG TRONG BƯỚC SÀNG LỌC
6.0.1 Sàng lọc là bước đầu tiên của quá trình đánh giá môi trường chính thức, khi đó, Cơ
quan có thẩm quyền về ĐTM quyết định có cần thực hiện Kiểm tra Môi trường ban đầu (IEE), ĐTM hay một hình thức đánh giá môi trường nào khác đối với một dự án đề xuất hay không. Quyết định về việc dự án đề xuất có phải thực hiện ĐTM hay không là tùy theo qui trình thủ tục hiện hành của mỗi nước, trong đó có qui định danh mục những loại dự án phải thực hiện ĐTM. Ở một số nước, Cơ quan có thẩm quyền về ĐTM còn được phép yêu cầu thực hiện ĐTM nếu dự án có tác động nghiêm trọng đối với môi trường, bất luận đã có danh sách sàng lọc dự án.
6.1 MỤC ĐÍCH CỦA THAM GIA CỘNG ĐỒNG KHI SÀNG LỌC 6.1.1 Trong khi pháp luật về ĐTM thường không qui định cụ thể phải tham gia cộng đồng tại
bước Sàng lọc, nhưng đây là nội dung được khuyến nghị cao. Theo nguyên tắc chung, tham gia cộng đồng nên bắt đầu càng sớm càng tốt nhằm tối đa hóa lợi ích của việc xây dựng mối quan hệ giữa Bên đề xuất dự án và cộng đồng địa phương. Bước sàng lọc có thể là lần đầu tiên cộng đồng địa phương được nghe về một dự án cụ thể trong khu vực của họ hoặc về việc dự án có thể ảnh hưởng đến sinh kế của họ. Có thể đây cũng là lần đầu tiên chính quyền địa phương và trung ương, cơ quan bộ ngành liên quan được phổ biến về dự án được đề xuất. Chính kết quả thảo luận và phản hồi ban đầu có thể là đầu vào quan trọng để hỗ trợ việc ra quyết định và xác định các yêu cầu ĐTM của dự án được đề xuất. Cuối cùng, tham gia cộng đồng có ý nghĩa quan trọng ở bước này vì quyết định sau khi Sàng lọc có thể là không cần ĐTM chính thức nào nữa, như vậy, đây lại là cơ hội duy nhất để cộng đồng để đóng góp cho quyết định của chính phủ trong quá trình ĐTM.
6.1.2 Theo đó, mục đích của tham gia cộng đồng tại bước Sàng lọc là:
● Thiết lập quan hệ giữa bên đề xuất dự án với cả Đối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự án và các cơ quan hữu quan của chính phủ;
● Đảm bảo Đối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự án biết về đề xuất dự án và quá trình ĐTM;
● Bắt đầu nâng cao năng lực của Đối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự án và các bên liên quan ở địa phương để tham gia vào quá trình ĐTM;
● Tạo cơ hội cho cộng đồng địa phương đóng góp các quan điểm ban đầu của mình về đề xuất dự án để cân nhắc trong quyết định Sàng lọc (vd: các vấn đề tiềm tàng về môi trường và xã hội, thiết kế dự án, qui mô và vị trí, v.v..) và;
● Đảm bảo quyết định Sàng lọc được công khai. 6.2 CẤP ĐỘ DỰ KIẾN CỦA THAM GIA CỘNG ĐỒNG 6.2.1 Như vậy, các cấp độ tối thiểu của tham gia cộng đồng ở bước Sàng lọc là Thông báo và
Tham vấn trong khung cấp độ tham gia cộng đồng. Cách tiếp cận tích cực cho tham gia cộng đồng ở bước Sàng lọc là rất quan trọng, nhờ đó sẽ tạo tiền đề cho những tương tác sau này với cộng đồng trong suốt quá trình ĐTM.
6.2.2 Trong bước Sàng lọc, Đối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự án và các bên liên quan khác
cần được thông báo về dự án được đề xuất. Bước này cho phép họ phản hồi và phản
26
ứng ban đầu về dự án được đề xuất (Cấp độ Tham vấn ), giúp Cơ quan có thẩm quyền về ĐTM ra quyết định căn cứ trên thông tin đầy đủ về hình thức đánh giá môi trường cần thiết. Quyết định Sàng lọc cuối cùng cũng cần được công khai.
6.2.3 Các buổi họp Sàng lọc giữa Bên đề xuất dự án (và tư vấn ĐTM của mình) với cộng đồng
nên càng nhiều thành phần càng tốt. Thành phần có thể là lãnh đạo cộng đồng, lãnh đạo đảng chính trị, người đứng đầu tôn giáo, người bản địa, và các tổ chức xã hội dân sự từ thôn, bản hoặc các khu vực có thể chịu ảnh hưởng bởi dự án. Mục đích của cuộc họp này là cung cấp thông tin cho những đối tượng chính nêu trên (Cấp độ Thông báo). Thông tin này có thể được phổ biến cho tất cả các Đối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự án và các tổ chức xã hội dân sự địa phương. Trong cuộc họp, nội dung thông tin sẽ là chi tiết về dự án, tác động tiềm tàng, các bước tiếp theo về tham gia cộng đồng và tham vấn cộng đồng. Đây là sự kiện giúp tư vấn ĐTM xác định, trong tương lai, sẽ cần tham vấn những ai và cần cung cấp thông tin gì. Chi phí cuộc họp là do Bên đề xuất dự án chi trả và không phải là trách nhiệm của cộng đồng.
6.2.4 Khi trình đề xuất dự án lên Cơ quan có thẩm quyền về ĐTM để Sàng lọc, Bên đề xuất
dự án cần trình nội dung tóm tắt ngắn gọn về quá trình tham gia cộng đồng thực hiện đến thời điểm nộp và những phản hồi ban đầu đã nhận được.
Biểu 3: Tóm tắt buổi họp Sàng lọc
Ai nên được tham gia?
Ai chịu trách nhiệm sắp xếp buổi họp?
Kết quả đầu ra được mong đợi là gì?
Đối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự án ở cấp địa phương và các tổ chức xã hội dân sự địa phương Cơ quan có liên quan ở địa phương Bên đề xuất dự án và tư vấn ĐTM (nếu đã được huy động) Phiên dịch
Bên đề xuất dự án phối hợp với các cơ quan chức năng hữu quan và lãnh đạo cộng đồng ở địa phương
Thông báo tới Đối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự án về dự án và quá trình ĐTM. Đối với Bên đề xuất dự án: thu thập phản hồi ban đầu về sàng lọc dự án được đề xuất để đưa vào nội dung chuẩn bị dự án và ĐTM. Đối với cơ quan có thẩm quyền về ĐTM: thu thập phản hồi ban đầu về dự án được đề xuất để cân nhắc trong quyết định Sàng lọc.
6.3 THÔNG TIN CẦN CUNG CẤP VÀ THU THẬP 6.3.1 Tại bước Sàng lọc, sẽ có ít thông tin sẵn có để cung cấp cho tất cả các bên liên quan vì
mọi nội dung về xác định phạm vi tác động còn rất sơ bộ giúp bên đề xuất dự án thực hiện nghiên cứu khả thi. Tuy nhiên, cần có thông tin cơ bản về dự án để cung cấp một cách đơn giản và dễ tiếp cận (xem Phụ lục IV).
6.3.2 Bên đề xuất dự án (hoặc tư vấn ĐTM của họ) cần giải thích một số vấn đề chính trong
bước Sàng lọc, bao gồm:
27
● Các bước trong quá trình ĐTM ● Ranh giới dự án, thông số và giới hạn của dự án ● Các giai đoạn khác nhau trong dự án và dự kiến tiến độ thời gian cho công tác xây
lắp và vận hành ● Dự kiến các vấn đề chính và mối quan tâm chính (từ các dự án tương tự) ● Quá trình xác định Đối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự án và các bên liên quan khác ● Các tác động môi trường tiềm tàng, gồm tác động về giải phóng mặt bằng và sinh
kế (cả tích cực và tiêu cực) ● Các tác động tiềm tàng đối với người dân bản địa hoặc các nhóm dân tộc ● Đề cương tham gia cộng đồng dự kiến trong tương lai
Biểu 4: Nhu cầu thông tin và công khai thông tin ở bước Sàng lọc
Thông tin nào cần cung cấp? Ai chịu trách nhiệm cung cấp thông tin?
Ai cần được tiếp cận thông tin?
Đề cương đề xuất dự án, gồm bản tóm tắt mô tả dự án, tính cần thiết của dự án, bản đồ, dự thảo các kế hoạch, và thông tin sẵn có khác. Chi tiết về Bên đề xuất dự án và Tư vấn ĐTM (nếu đã biết) Các bước trong quá trình ĐTM (không tính đến quyết định Sàng lọc). Đề cương kế hoạch Tham gia cộng đồng trong tương lai
Bên đề xuất dự án Cộng đồng địa phương, giới truyền thông, tổ chức xã hội dân sự, cơ quan chức năng ở địa phương.
Phản hồi ban đầu về đề xuất dự án
Các lãnh đạo cộng đồng địa phương
Bên đề xuất dự án và cơ quan có thẩm quyền về ĐTM
Quyết định Sàng lọc Cơ quan có thẩm quyền về ĐTM và bên đề xuất dự án
Người dân, cộng đồng, kể cả thông qua trang web của Cơ quan có thẩm quyền về ĐTM
6.4 CÂU HỎI CHÍNH DÀNH CHO THAM GIA CỘNG ĐỒNG CÓ Ý NGHĨA TẠI BƯỚC SÀNG LỌC Đến cuối bước Sàng lọc, Bên đề xuất dự án, Cơ quan có thẩm quyền về ĐTM và các bên liên quan có quan tâm phải trả lời được những câu hỏi sau. Đây là những câu hỏi có mục đích dẫn dắt giúp quyết định xem mục tiêu của tham gia cộng đồng trong bước Sàng lọc đã được hoàn thành hay chưa.
28
Biểu 5: Các câu hỏi chính dành cho tham gia cộng đồng có ý nghĩa tại bước Sàng lọc
Câu hỏi Đã biết hoặc đã hoàn thành (Y/N)
Nhận xét
Ai là Bên đề xuất dự án?
Ai tài trợ cho dự án được đề xuất?
Ai là Tư vấn ĐTM (nếu đã huy động)?
Dự án được đề xuất thuộc loại dự án nào?
Diện tích đất cần cho dự án là bao nhiêu? Hiện trạng của phần đất đó là gì?
Hiện có kế hoạch, bản đồ và sơ đồ gì?
Các vấn đề chính và tác động tiềm tàng của dự án là gì?
Cơ sở về sự cần thiết của dự án được đề xuất là gì?
Các dự thảo khung tiến độ của dự án cho hoạt động thi công và vận hành là gì?
Ai là Đối tượng bị ảnh hưởng bởi dự án?
Ai là các bên liên quan?
Trong tham gia cộng đồng, Đối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự án và các bên liên quan khác (như: nhóm dân tộc, phụ nữ, v.v...) có nhu cầu cụ thể nào cần cân nhắc ?
Làm thế nào để xác định Đối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự án và các bên liên quan khác?
Buổi họp Sàng lọc có được tổ chức cho cộng đồng địa phương không?
Cộng đồng địa phương có nhận thấy đây là cơ hội cho họ bày tỏ quan điểm về dự án được đề xuất không?
Làm thế nào để Đối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự án và các bên liên quan khác được tham gia các bước tiếp theo trong quá trình ĐTM và xây dựng dự án?
Cơ quan có thẩm quyền ĐTM đã quyết định dự án này cần thực hiện ĐTM hay không chưa (tức là quyết định Sàng lọc là gì)?
Quyết định Sàng lọc đã được phổ biến công khai chưa?
29
7 BƯỚC 2: THAM GIA CỦA CỘNG ĐỒNG KHI XÁC ĐỊNH PHẠM VI
7.0.1 Một khi từ bước Sàng lọc đã quyết định có yêu cầu ĐTM, đối với dự án được đề xuất, thì bước tiếp theo trong quá trình này sẽ là Xác định Phạm vi. Xác định phạm vi là quá trình xác định phạm vi ĐTM (tức là xác định các thông tin thích hợp cần thu thập và phân tích để đánh giá các tác động tiềm tàng của đề xuất dự án và phương án thay thếcho dự án) và xây dựng Điều khoản Tham chiếu để lập Báo cáo ĐTM.
7.0.2 Dự thảo Điều khoản tham chiếu sẽ bao gồm các tác động môi trường và xã hội chính
cần được điều tra nghiên cứu và đánh giá trong Báo cáo ĐTM. Dự thảo Điều khoản tham chiếu cần được Cơ quan có thẩm quyền về ĐTM xem xét và,nếu hợp lý, sẽ đượcduyệt. Dự thảo Điều khoản tham chiếu cần được kết hợp xem xét cùng Báo cáo Xác định phạm vi, trình bày rõ các nỗ lực tham gia của cộng đồng cập nhật đến thời điểm báo cáo và Kế hoạch Tham gia của Cộng đồng chi tiết cho các bước tiếp theo trong quá trình ĐTM.
7.0.3 Nếu chưa tổ chức tham gia cộng đồng, ở bước này, Bên đề xuất dự án sẽ thường ký
hợp đồng với một Tư vấn ĐTM để thực hiện các bước Xác định Phạm vi và Điều tra ĐTM. Tư vấn ĐTM do Bên đề xuất dự án thuê có trách nhiệm chuẩn bị Điều khoản tham chiếu, Báo cáo xác đinh Phạm vi, và Kế hoạch Tham gia của Cộng đồng. Thông thường, Tư vấn ĐTM chịu trách nhiệm đảm bảo các Đối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự án và các bên liên quan được thông báo và có thể tham gia vào quá trình ĐTM. Chính vì thế, chương này sẽ đề cập đến nội dungtham gia của cộng đồng do Tư vấn ĐTM thực hiện, song cần hiểu rõ là Tư vấn ĐTM thực hiện thay cho Bên đề xuất dự án và có sự tham gia của người đại diện cho Bên đề xuất dự án.
7.1 MỤC ĐÍCH THAM GIA CỦA CỘNG ĐỒNG Ở BƯỚC XÁC ĐỊNH PHẠM VI 7.1.1 Mục đích cho tham gia của cộng đồng tại bước Xác định Phạm vi là nhằm:
● Xác định rõ ràng tất cả các bên liên quan, đặc biệt là Đối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự án và các nhóm người dễ bị tổn thương;
● đảm bảo rằng Đối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự án và các bên liên quan khác được thông báo đầy đủ và biết về đề xuất dự án;
● đảm bảo rằng Đối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự án và các bên liên quan có cơ hội góp phần xác định các vấn đề cần đề cập trong Điều khoản tham chiếu, để cân nhắc khi thực hiện điều tra nghiên cứu ĐTM; và
● huy độngĐối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự án và các bên liên quan tham gia thiết kế Kế hoạch tham gia của cộng đồng cho bước Điều tra nghiên cứu ĐTM.
7.2 DỰ KIẾN CẤP ĐỘ THAM GIA CỦA CỘNG ĐỒNG 7.2.1 Bước Xác định Phạm vi là rất quan trọng nhằm quyết định sẽ cân nhắc nội dung gì
trong bước điều tra nghiên cứu ĐTM chi tiết. Do vậy, điều quan trọng là các bên liên quan phải có cơ hội cung cấp đầu vào cho các quyết định này, để tính được hết lợi ích và mối quan tâm của các bên liên quan ngay từ đầu. Cấp độ tối thiểu của tham gia của cộng đồng dự kiến ở bước Xác định phạm vi là cấp độ Tham vấncác bên tham gia, và điều đó có nghĩa là nếu áp dụngCấp độ Tham gia (tức là cùng xác định phương án thay thế của dự án) hay Cấp độ Hợp tác (tức là cùng thống nhất về Kế hoạch Tham gia của Cộng đồng), sẽ góp phần huy động được sự ủng hộ rộng rãi hơn cho Báo cáo Xác định
30
phạm vi và Điều khoản tham chiếu, và nhờ đó tạo điều kiện để Điều tra nghiên cứu ĐTM thuận lợi hơn. Ở bước Xác định phạm vi, tham gia của cộng đồng chỉ thỏa mãn cấp độ Thông báo là chưa đủ, vì như vậy không có cơ hội lấy ý kiến phản hồi của Đối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự án hay các bên liên quan khác.
7.2.2 Để đảm bảo tham gia của cộng đồng hiệu quả và hoàn thành được mục tiêu của bước
này, cần thực hiện tham gia cộng đồng theo cách giúp hoàn thành 3 mục tiêu chính như sau: 1. Trước tiên, Đối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự án và các bên liên quan cần được
thông báo về dự án được đề xuất. 2. Một khi đãđược thông báo, và có thời gian hợp lý để xem xét đề xuất, Đối tượng
chịu ảnh hưởng bởi dự án và các bên liên quan sau đó cần được tham vấnvề các vấn đề chính có thể ảnh hưởng tới họ, tới cộng đồng và sinh kế của họ, môi trường và mọi mối quan tâm khác nữa.
3. Sau khi đã có cơ hội đưa ra quan điểm của mình, Đối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự án và các bên liên quan khác cần được có cơ hội tham gia rà soát dự thảo Điều khoản tham chiếu và Kế hoạch Tham gia của cộng đồng nhằm đảm bảo các tài liệu này đều có tất cả các vấn đề quan trọng để cân nhắc trong cả bước điều tra nghiên cứu ĐTM.
7.2.3 Tùy theo bản chất, vị trí của dự án được đề xuất và thực trạng mức độ nhận thức về đề xuất dự án của các bên liên quan, sẽ có sự khác nhau về số lượng các buổi họp, và các kỹ thuật cụ thể, cần thiết khi huy động sự tham gia, để tham gia của cộng đồng có ý nghĩa tại bước Xác định phạm vi. Tuy nhiên, thông thường, trong bước xác định Phạm vi phải có ít nhất 2 buổi họp với Đối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự án và các bên liên quan khác, chưa kể các buổi họp phát sinh riêng nhằm đảm bảo cân nhắc đầy đủ quan điểm của phụ nữ và nhóm người dễ bị tổn thương khác. Các cuộc họp này là chìa khóa để dần dần tạo dựng được niềm tin với tất cả các bên liên quan và quá trình ĐTM. Hiếm khi một cuộc họp có thể thực hiện được mục đích này. Tư vấn ĐTM chịu trách nhiệm xác định, số lượng buổi họp cần thực hiện, dựa vào hoàn cảnh cụ thể và thỏa thuận với Bên đề xuất dự án.
7.2.4 Trước mỗi cuộc họp, tư vấn ĐTM cần liên hệ trước bằng văn bản thông báo với các
thôn bản và các cộng đồng có thể bị ảnh hưởng bởi dự án. Cần liên lạc trước ít nhất hai tuần và đảm bảo có đủ thời gian tập hợp cộng đồng đến cùng một thời gian và địa điểm thuận tiện cho các bên liên quan. Cuộc họp đầu tiên phải là buổi cung cấp thông tin cho cộng đồng vàcùnglên kế hoạch các cuộc họp tiếp theo với Đối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự án.
7.2.5Lần tham gia cộng đồng đầu tiên
Lần tham gia đầu tiên- thường theo hình thức họp gần vị trí dự án được đề xuất - nhằm thông báo tới Đối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự án và các bên liên quan khác về dự án được đề xuất (bao gồm cả các tác động tiềm tàng đã được xác định), đề cương quá trình ĐTM, và giải thích về nội dung tham gia của cộng đồng sẽ được thực hiện (gồm yêu cầu đóng góp ý kiến đầu vào trong bước Xác định phạm vi). Măc dù có thể một số thông tin đã được chuyển tải trong lúc Sàng lọc hoặc trước đó, thì vẫn cần giải thích tình hình mới nhất ngay khi bắt đầu bước Xác định phạm vi. Cuộc họp đầu tiên nên có những các lãnh đạo cộng đồng và lãnh đạo về chính trị của các thôn, bản hoặc
31
các khu vực có thể bị ảnh hưởng bởi dự án, đại diện phụ nữ, đại diện các dân tộc, hoặc các nhóm người dễ bị tổn thương, đại diện của các cơ quan chức năng ở địa phương. Buổi họp đầu tiên cũng sẽ giúp Tư vấn ĐTM xác định trong tương lai ai cần được tham vấn và cần cung cấp thông tin gì.
7.2.6Lần tham gia thứ hai (và các lần tham gia tiếp theo)
Mục đích của lầntham gia cộng đồng thứ 2 và các lần tiếp theo–theo hình thức họp chung hoặc áp dụng kỹ thuật khác như thảo luận nhóm tập trung - là thu thập các vấn đề và các mối quan tâm củaĐối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự án và các bên liên quan khác, để đưa vào Báo cáo xác định Phạm vi, là trình bày và thu thập ý kiến phản hồi về các dự thảo báo cáo. Đây là những cuộc họp thường được tổ chức ở địa phương, trong đóĐối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự án được cung cấp thêm thông tin chi tiết về quá trình ĐTM và Kế hoạch Tham gia của Cộng đồng. Ngoài ra, ở cuộc họp này, Đối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự án và các bên liên quan khác có thể đặt câu hỏi và phản ánh các vấn đề, các mối quan tâm về dự án cần được giải quyết trong khi Điều tra nghiên cứu ĐTM. Đây cũng là cơ hội giải quyết các nhu cầu tham gia cụ thể của phụ nữ và nhóm người dễ bị tổn thương. Cuối cùng, trong các buổi họp này, cần trình bày dự thảo Điều khoản tham chiếucho bước Điều tra nghiên cứu ĐTM và dự thảo Kế hoạch Tham gia của Cộng đồng để cộng đồng địa phương cùng rà soát và có ý kiến phản hồi.
7.2.7 Tại bướcXác định phạm vi, mục đích củacác buổi họp là để trao đổi ý kiến và thông tin.
Mặc dù bước Xác định phạm vi được tiến hành trước bước Đánh giá chi tiết, có thể tận dụng bước Xác định phạm viđể thu thập thông tin từĐối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự ánvề giá trị của môi trường địa phương và các tác động có thể xảy ra. Các thông tin đó bao gồm thông tin về những động vật, thực vật nào hiện có trong vùng hoặc dự án có thể gây ra những rủi ro nào đối với sinh kế của cộng đồng.
BIỂU 6: Tóm tắt tham gia cộng đồng khi xác định phạm vi
Ai cần tham gia? Ai chịu trách nhiệm tổ chức?
Kết quả đầu ra mong muốn là gì?
Lần tham gia thứ nhất ( Khi bắt đầu Xác định phạm vi)
Đối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự ánvà các bên liên quan khác Cần quan tâm đến việc huy động sự tham gia của phụ nữ và các nhóm người dễ bị tổn thương Cơ quan chức năng ở địa phương Bên đề xuất dự án and Tư vấn ĐTM
Tư vấn ĐTM, phối hợp vớilãnh đạo cộng đồng địa phương
Thông báo cho Đối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự ánvà các bên liên quan khác về đề xuất dự án Thông báochoĐối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự ánvà các bên liên quan khácvềqúa trình ĐTM Chọn thời gian cho cuộc họp Xác định phạm vi tiếp theo
32
Phiên dịch
Lần thứ 2 Đối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự ánvà các bên liên quan khác Cơ quan chức năng ở địa phương Bên đề xuất dự ánvàTư vấn ĐTM Phiên dịch Buổi họp này cần tách thành nhiều phiên họp dành riêng cho nam giới, và nữ giới (có phụ nữ tham gia hướng dẫn) rồi họp chung
Tư vấn ĐTM, phối hợp vớingười đại diện của cộng đồng địa phương
Để thu thập phản hồi và ý kiến cụ thể của Đối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự ánvà các bên liên quan khác (tham vấn) về các vấn đề cần được đưa vào Điều khoản tham chiếu Thông báo và Tham vấn với Đối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự án về Đề xuất Kế hoạch Tham gia của cộng đồng, có thể cónhiều buổi họp và việc cung cấp thông tin trong tương lai
Các lần tham gia tiếp theo
Đối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự án ở cấp địa phương và các Tổ chức xã hội dân sự địa phương Có thể bao gồm những đối tượng gián tiếp chịu tác động và các Tổ chức phi chính phủ trong nước có quan tâm đến khu vực hoặc đến dự án Cơ quan chức năng ở địa phương Bên đề xuất dự án vàTư vấn ĐTM Phiên dịch
Tư vấn ĐTM, phối hợp vớingười đại diện của cộng đồng địa phương
Trình bày dự thảo Điều khoản tham chiếuvà thu nhận ý kiến phản hồi(tham vấn) về việc có nên đưa vào Điều khoản tham chiếu các vấn đề đáng quan tâm của Đối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự ánvà các bên liên quan khác
33
7.2.8 Chi phí tổ chức và thực hiện các buổi họp này là trách nhiệm của Tư vấn ĐTM. Tư vấn
ĐTM phải đảm bảo trong hợp đồng tư vấn ký với Bên đề xuất dự ánphải có nội dung các chi phí này. Chi tiết các chi phí bao gồm chi phí thuê địa điểm, chi phí cung cấp thông tin và tài liệu, chi phí liên quan đến việc tham dự của các quan chức chính phủ hoặc của các thành phần khác tham gia sự kiện, mọi chi phí trà nước, bánh kẹo cần cung cấp.
7.2.9 Bên đề xuất dự án cần công khaiBáo cáo Xác định phạm vivàĐiều khoản tham chiếusau
khi được bởi Cơ quan có thẩm quyền về ĐTMphê duyệt, khi phù hợp.Báo cáo Xác định phạm vicần có Kế hoạch Tham gia của cộng đồngmà Bên đề xuất dự án (và Tư vấn ĐTM của Bên đề xuất dự án) sẽ dùngđể thông báo và tham vấnvới Đối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự ánvà các bên liên quan kháctrong suốt quá trình thực hiện bướcĐiều tra nghiên cứu ĐTM. Mẫu Kế hoạch Tham gia của cộng đồngđược trình bày tại Phụ lục III.
7.3 THÔNG TIN CẦN CUNG CẤP VÀ THU THẬP 7.3.1 Cần cung cấp thông tin để giới thiệu rõ phạm vi, qui mô, và loại dự án. Việc cung cấp
thông tin bao gồm bản đồ, bản vẽ, đồ thị biểu đồ, và các thông tin trực quan khác. Những thông tin này phải giải thích được chi tiết về dự án theo cách để cộng đồng hiểu được dễ dàng. Với cộng đồng khác nhau, địa bàn khác nhau có thể có cách cung cấp thông tin khác nhau.
7.3.2 Thông tin phải có liên quan, theo hình thức để Đối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự ánvà
cácbên liên quan khác hiểu được. Như vậy có nghĩa là tài liệu kỹ thuật phải được giải thích bằng những thuật ngữ đơn giản bằng ngôn ngữ địa phương. Đồng thời, các bản đồ, đồ thị biểu đồ, sổ thông tin nhỏ cũng như thông tin hay tài liệu quan trọng khác phải để lại cho cộng đồng để tiếp tục thảo luận.
7.3.3 Thông tin này cần được đăng trên internet, để sẵn ở văn phòng chính quyền địa
phương, ở Cơ quan có thẩm quyền về ĐTM, và đưa cho những đối tượng đại diện cho cộng đồng, để các bên liên quan khácvà quảng đại quần chúng tiếp cận được. Tất cả các tư liệu cung cấp choĐối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự ánphải được coi là thông tin công cộng, khi có yêu cầu cũng có thể tiếp cận và phân phát cho người bên ngoài cộng đồng địa phương. Nếu có yêu cầu giải thích về thông tin khoa học và kỹ thuật, thì Tư vấn ĐTM cần bố trí chuyên gia phù hợp để giải thích với cho cộng đồng.
7.3.4 Một số vấn đề chính cần được Tư vấn ĐTMgiải thích trong các buổi họp khi thực
hiệnbước xác định phạm vi, bao gồm: ● Mô tả đề xuất dự án, lịch sử dự án, xác minh sự cần thiết của dự án, lợi ích của dự
án, ranh giới và những giới hạn của dự án ● Phương án thay thế trong đề xuất dự án, gồm vị trí thay thế, qui mô, công nghệ
hay cơ cấu hoạt động ● Các giai đoạn của dự án được đề xuất (gồm các hoạt động trước khi thi công) và
khung thời gian tiến độ thi công và vận hành ● Các vấn đề quan tâm chính (dựa vào kinh nghiệm dự án tương tự và hiểu biết về vị
trí dự án)
34
● Các bước trong qúa trình ĐTM ● Tác động trực tiếp và gián tiếp tiềm tàng ● Các khu vực nhạy cảm hoặc quan trọng ● Yêu cầu mặt bằng và tái định cư có thể có ● Các vấn đề chính vềmôi trường ● Xác định các biện pháp phòng tránh, giảm thiểu tác hại và quản lý tác động ● Xác địnhĐối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự ánvà các bên liên quan khác ● Kế hoạch Tham gia của cộng đồng ● Dự thảo Điều khoản tham chiếu
BIỂU 7: Bước Xác định phạm vi- Nhu cầu thông tin và công khai thông tin
Loại thông tin nào cần cung cấp?
Ai chịu trách nhiệm cung cấp thông tin?
Ai cần tiếp cận thông tin?
Đề cương dự án, gồm bản đồ, dự thảo các kế hoạch và thông tin có sẵnkhác Chi tiết khung tiến độ thời gian thi công và đề cương các tác động tiềm tàng (chung)
Tư vấn ĐTM Cộng đồng địa phương, Đối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự án, Tổ chức xã hội dân sự, các cơ quan chính phủ, giới truyền thông
Thông tin kỹ thuật và khoa học về đề xuất dự án và tác động tiềm tàng
Tư vấn ĐTMcần bố trí chuyên viên, và phiên dịch
MọiĐối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự án, bên liên quanhoặc quan chức chính phủ cần thông tin đó
Ý kiến đóng góp ban đầu củaCộng đồng địa phương, Tổ chức xã hội dân sự, vàcác cơ quan chính phủ.
Tư vấn ĐTM Ý kiến phản hồi chính thức và phúc đáp chính thức cung cấp cho cộng đồng liên quan đến ý kiến đóng góp ban đầu của họ
Dự thảoBáo cáo Xác định phạm vi, Điều khoản tham chiếuvàKế hoạch Tham gia của cộng đồng
Tư vấn ĐTMcần chuẩn bị và phân phát các tài liệu này phục vụ thảo luận với Cộng đồng địa phương
Cộng đồng địa phương(Đối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự án, các bên liên quan khác và cơ quan chức năng, chính quyền địa phương Cơ quan có thẩm quyền về ĐTM
Báo cáo Xác định phạm vi, Điều khoản tham chiếuvàKế hoạch Tham gia của cộng đồng được duyệt
Tư vấn ĐTM Cơ quan có thẩm quyền về ĐTM
Quảng đại quần chúng
35
7.4 CÂU HỎI CHÍNH DÀNH CHO THAM GIA CỦA CỘNG ĐỒNG CÓ Ý NGHĨA Ở BƯỚC XÁC ĐỊNH
PHẠM VI Đến cuối bước xác định phạm vi, Bên đề xuất dự án, Tư vấn ĐTM, Cơ quan có thẩm quyền về ĐTM, Đối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự ánvà các bên liên quan khácphải trả lời được những cau hỏi sau. Đây là những câu hỏi có mục đích dẫn dắt giúp quyết định xem mục tiêu của tham gia cộng đồng trong bướcXác định phạm vi đã được hoàn thành hay chưa. Biểu 8: NHỮNG CÂU HỎI CHÍNH DÀNH CHO THAM GIA CỦA CỘNG ĐỒNG HIỆU QUẢ Ở BƯỚC XÁC ĐỊNH PHẠM VI
Câu hỏi Đã biết hoặc đã hoàn thành(C/K)
Nhận xét
Ai lập Báo cáo xác định phạm vi và Điều khoản tham chiếu?
Đã nêu được tất cả các vấn đề và tác động chính có thể xảy ra từ dự án và cần được điều tra nghiên cứu trong Điều khoản tham chiếu chưa?
KÍch thước, qui mô và vị trí đề xuất dự án có thể xác định rõ được không ?
Diện tích đất cần cho dự án là bao nhiêu? Hiện trạng của phần đất đó là gì?
Hiện có kế hoạch, bản đồ và sơ đồ gì?
Ai cung cấp tài chính cho dự án?
Khung thời gian tiến độ thi công và vận hành của dự án là gì ? Cần bao lâu để thi công dự án?
Buổi họp Xác định phạm vi ban đầu có được tổ chức ngay từ đầu của Bước này không?
Mục đích tổ chức buổi họp Xác định phạm vi đó có phải là tìm hiểu chi tiết quan điểm của cộng đồng về một số vấn đề chính và các tác động tiềm tàng cần đưa vàoĐiều khoản tham chiếu hay không?
Mục đích tổ chức buổi họp Xác định phạm vi đó có phảilà để trình bày dự thảo Báo cáo xác định phạm vi, dự thảo Điều khoản tham chiếuvà dự thảo Kế hoạch Tham gia của cộng đồng, và để thu thập ý kiến phản hồi về các dự thảo này, hay không?
Tất cả cácĐối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự án– cả trực tiếp và gián tiếp - và các bên liên quan khác đã được huy động trong các quá trình tham gia của cộng đồngở bước xác định phạm vi hay chưa ?
Vấn đề chính, mối quan tâm và/hoặc mong muốn của cácĐối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự án, bên liên quan và công chúng về môi trường và xã hội là gì?
Những đóng góp đầu vào từtham gia của cộng
36
đồngcó được cân nhắc ở bước này hay không ? Mức độ cân nhắc những đầu vào đó có được giải thích không?
Còn những vấn đề chính nào chưa được giải quyết và nên làm thế nào để giải quyết các vấn đề đó trong Báo cáo Xác định phạm vi hay trong Điều khoản tham chiếu?
Báo cáo Xác định phạm vi vàdự thảo Điều khoản tham chiếucó xác định phương án thay thế của dự án để điều tra nghiên cứu không ?
Đã lập được Kế hoạch Tham gia của cộng đồngphù hợp để dẫn dắt nội dung còn lại củaqúa trình ĐTM chưa?
Làm thế nào đểĐối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự ánvà các bên liên quan kháccó thể tham gia các bước tiếp theo sau này củatham gia của cộng đồng?
Báo cáo Xác định phạm vivàĐiều khoản tham chiếusau khi phê duyệt đã được công khai chưa?
37
BƯỚC 3: THAM GIA CỦA CỘNG ĐỒNG KHI ĐIỀU TRA NGHIÊN CỨU ĐTM VÀ BÁO CÁO 8.0.1 Ngay sau khi Cơ quan có thẩm quyền về ĐTM duyệt Báo cáo Xác định phạm vi và Điều
khoản tham chiếu, là bắt đầu nhiệm vụ thu thập thông tin và lập Báo cáo ĐTM. Tư vấn ĐTM chịu trách nhiệm chính trong bước này, đảm bảo tham gia của cộng đồng hiệu quả theo đúng Kế hoạch Tham gia của cộng đồng, và đảm bảo Đối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự án, phụ nữ, và các nhóm người dễ bị tổn thương nói riêng hiểu về dự án, hệ quả của dự án và qúa trình ĐTM.
8.0.2 Bước xác định phạm vi cần dẫn đến các nội dung sau:
● Thiết lập dữ liệu cơ sở (hiện trạng) về môi trường và kinh tế xã hội; ● Xác định, đánh giá tác động và phương án thay thế của dự án; ● Xây dựng Kế hoạch Kế hoạch quan trắc và quản lý môi trường; và ● Tư liệu hóa nội dung phân tích, cách tiếp cận được đề xuất và những phát hiện
trong dự thảo Báo cáo ĐTM để các bên liên quan cùng xem xét. 8.1 MỤC ĐÍCH CỦA THAM GIA CỘNG ĐỒNG KHI ĐIỀU TRA NGHIÊN CỨU ĐTM VÀ BÁO CÁO 8.1.1 Tham gia của cộng đồng có vai trò quan trọng trong suốt quá trình thu thập dữ liệu và
Điều tra nghiên cứu ĐTM nhằm đảm bảo: ● Tư vấn ĐTM được tiếp cận những thông tin có liên quan phù hợp nhất, gồm những
khía cạnh về địa phương, để thực hiện điều tra nghiên cứu một cách hiệu quả; ● Đối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự án và các bên liên quan khác đóng góp ý kiến và
mong đợi của mình cho nội dung phân tích; ● Đối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự án và các bên liên quan khác luôn được cập nhật
thông tin về tiến độ thực hiện; ● Đối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự án và các bên liên quan khác có thể đề xuất
phương án thay thế và gợi ý biện pháp phù hợp để phòng tránh, quản lý, giảm thiểu tác hại, đền bù và tái định cư;
● Xác định và cân nhắc nhu cầu và những quan tâm cụ thể của phụ nữ và các nhóm người dễ bị tổn thương; và
● Duy trì mối quan hệ có tính chất xây dựng giữa các bên liên quan. 8.1.2 Dựa vào thông tin đã thu thập được, Tư vấn ĐTM sẽ lập Báo cáo ĐTM. Sau khi dự
thảo, Tư vấn ĐTM cần lấy ý kiến phản hồi về dự thảo Báo cáo ĐTM của Cơ quan có thẩm quyền về ĐTM và Đối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự án cũng như các bên liên quan khác. Cần tổ chức ít nhất một cuộc họp, trong đó Tư vấn ĐTM trình bày dự thảo bảo cáo, tạo cơ hội gửi ý kiến nhận xét. Trước khi chính thức trình báo cáo cho Cơ quan có thẩm quyền về ĐTM để xem xét và ra quyết định, Tư vấn ĐTM cần cập nhật dự thảo Báo cáo ĐTM sau khi cân nhắc ý kiến nhận xét và các vấn đề được đề cập bởi Đối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự án và các bên liên quan khác.
8.1.3 Tham gia của cộng đồng có ý nghĩa tối quan trọng khi thực hiện Bước điều tra nghiên
cứu ĐTM và báo cáo để đảm bảo ĐTM có căn cứ vào thông tin cập nhật, và có liên quan :
38
Dữ liệu cơ sở về môi trường và kinh tế xã hội, gồm các phương diện về văn hóa, quan điểm của phụ nữ, người dân tộc thiểu số, và các nhóm người dễ bị tổn thương khác;
● Phương án thay thế của dự án, để cung cấp thông tin cho thiết kế dự án tốt; ● Tác động (trực tiếp và gián tiếp); ● TÍnh khả thi của các chiến lược phòng tránh, giảm thiểu và quản lý tác động; ● Kiến thức và tập quán của địa phương; ● Gợi ý của Đối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự án và các bên liên quan; ● Phàn nàn, phản hồi và phản ứng của cộng đồng; và ● Hành động đáp lại dự thảo Kế hoạch hành động tái định cư và đề xuất đền bù,
gồm mức độ đồng ý hoặc thống nhất của cộng đồng. 8.2 DỰ KIẾN CẤP ĐỘ THAM GIA CỦA CỘNG ĐỒNG 8.2.1 Bước Điều tra nghiên cứu ĐTM cần thực hiện tham gia của cộng đồng theo đúng các
nguyên tắc sau: ● Tuân thủ Kế hoạch Tham gia của cộng đồng trong Điều khoản tham chiếu (và/hoặc
Báo cáo Xác định phạm vi) đã được duyệt dành cho ĐTM. ● Thông báo đều đặn cho Đối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự án và các bên liên quan
khác về tiến độ và kết quả các phát hiện. ● Tham vấn và Tham gia (và khi thuận lợi, hợp tác với) Đối tượng chịu ảnh hưởng
bởi dự án và các bên liên quan khác cả trước khi điều tra nghiên cứu và tiếp tục sau khi hoàn thiện báo cáo.
8.2.2 Do đó, các cấp độ tối thiểu của tham gia của cộng đồng dự kiến tại Bước Điều tra
nghiên cứu ĐTM gồm Thông báo, tham vấn và tham gia trong khung cấp độ tham gia của cộng đồng, đồng thời cũng lưu ý rằng nếu áp dụng thêm Cấp độ hợp tác có thể giúp tăng cường thêm cho các biện pháp phòng tránh, quản lý tác động và giảm thiểu tác hại, nhận được sự ủng hộ mạnh mẽ hơn nữa của tất cả các bên (trong đó có Bên đề xuất dự án).
8.2.3 Cũng như với các bước Sàng lọc và Bước Xác định phạm vi, việc đảm bảo tham gia của
cộng đồng thật sự có ý nghĩa trong bước lập Báo cáo ĐTM có nghĩa là Đối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự án và các bên liên quan khác: 1. Trước tiên, được thông báo về dự án được đề xuất, gồm hoàn cảnh dự án, Kế
hoạch Tham gia của cộng đồng, và có đủ thông tin và thời gian để cân nhắc các thông tin đó;
2. Thứ 2, có cơ hội thông qua tham vấn đóng góp quan điểm và hiểu biết của mình trong quá trình Điều tra nghiên cứu ĐTM;
3. Thứ 3, có cơ hội cung cấp ý kiến phản hồi về điều tra nghiên cứu, phát hiện và phân tích;
4. Thứ 4, có cơ hội chính thức nhận xét vào Dự thảo Báo cáo ĐTM trước khi hoàn thiện và nộp Báo cáo ĐTM cho Cơ quan có thẩm quyền về ĐTM xem xét; và
5. Cuối cùng, được tiếp cận bản Báo cáo ĐTM đã nộp. 8.2.4 Số lần và hình thức huy động tham gia cần thiết để đạt được cấp độ tham gia của cộng
đồng có ý nghĩa sẽ có thể thay đổi tùy vào bản chất dự án được đề xuất, vị trí, mức độ nhận thức về đề xuất của các bên liên quan – trong đó, đương nhiên, còn tùy vào mức
39
độ tham gia của cộng đồng đã thực hiện ở bước Sàng lọc và Bước Xác định phạm vi. Nói chung, trong bước lập báo cáo ĐTM, cần tổ chức ít nhất hai cuộc họp với Đối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự án và các bên liên quan khác, cùng các cuộc họp riêng với phụ nữ. Tư vấn ĐTM có trách nhiệm xác định số lượng buổi họp cần thiết, cho thống nhất với các điều khoản trong Kế hoạch Tham gia của cộng đồng. Có một số trường hợp cần bổ sung chiến lược huy động sự tham gia của cộng đồng hỗ trợ các buổi họp tham vấn, tùy vào qui mô và bản chất dự án được đề xuất và đặc điểm của cộng đồng bị ảnh hưởng.
8.2.5 Cần thông báo đầy đủ cho cộng đồng về buổi họp thứ nhất với Đối tượng chịu ảnh
hưởng bởi dự án và các bên liên quan khác– thông thường, ít nhất, phải báo trước 1-2 tuần. Cuộc họp cần được phối hợp tổ chức cùng lãnh đạo cộng đồng địa phương nhưng bắt buộc phải bao gồm tất cả các Đối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự án (gồm phụ nữ, người dân tộc thiểu số, và các nhóm người dễ bị tổn thương khác), chứ không chỉ có nhóm các lãnh đạo.
8.2.6 Đối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự án và các bên liên quan khác phải có ít nhất 2 tuần
để xem trước bất cứ thông tin nào sắp được phổ biến cho mình. Sẽ là chưa đủ nếu chỉ cung cấp thông tin cho Đối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự án mà không để họ có thời gian đọc và cân nhắc thông tin đó, trước khi có phản hồi về những vấn đề nêu trong thông tin.
Biểu 9: Bước điều tra nghiên cứu ĐTM và báo cáo - tóm tắt nội dung tham gia
Bản chất/mục tiêu huy động tham gia
Ai cần tham gia? Ai phụ trách tổ chức? Kết quả đầu ra mong muốn là gì?
Họp thông báo (khi bắt đầu bước điều tra nghiên cứu)
Đối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự án ở địa phương Tổ chức xã hội dân sự ở địa phương Cơ quan chức năng ở địa phương Bên đề xuất dự án
Bên đề xuất dự án, Tư vấn ĐTM phối hợp với Cơ quan chức năng ở địa phương, và lãnh đạo cộng đồng địa phương
Thông báo cho Đối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự án về đề xuất dự án, Kế hoạch Tham gia của cộng đồng và Điều khoản tham chiếu dành cho Điều tra nghiên cứu ĐTM Xác định nguồn thông tin trong nhóm các Đối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự án và các bên liên quankhác, có khả năng đóng góp cho nội dung nghiên cứu và phân tích trong quá trình điều tra nghiên cứu
Họp tham vấn (trong suốt
Đối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự án ở địa
Tư vấn ĐTM phối hợp với Cơ quan chức năng
To enable the Đối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự
40
quá trình Điều tra nghiên cứu ĐTM và thu thập dữ liệu)
phương Tổ chức xã hội dân sự ở địa phương Cơ quan chức năng ở địa phương Chuyên gia khoa học và kỹ thuật (nếu được cộng đồng yêu cầu hoặc nếu thấy cần thiết) Bên đề xuất dự án Phiên dịch
ở địa phương và lãnh đạo cộng đồng địa phươngs
án và các bên liên quan khác to contribute their knowledge, experience and views on the local môi trường and đề xuất dự án into the ĐTM data gathering process. Giải thích cho Đối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự án và các bên liên quan khác những phát hiện ban đầu và đang triển khai về nội dung điều tra nghiên cứu, nội dung phân tích và các tác động của dự án – có bao gồm biện pháp giải quyết các tác động đó. Thông tin choTạo điều kiện cho Đối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự án và các bên liên quan khác có cơ hội trả lời và thể hiện quan điểm về nội dung phân tích và các phát hiện.
41
Họp về Dự thảo Báo cáo ĐTM (Trước khi hoàn thiện báo cáo, có đủ thời gian để đưa các thay đổi theo kết quả cuộc họp vào báo cáo trước khi nộp báo cáo cho Cơ quan có thẩm quyền về ĐTM)
Đối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự án ở địa phương Tổ chức xã hội dân sự địa phương và trung ương Cơ quan chính quyền trung ương và địa phương có liên quan Chuyên gia khoa học và kỹ thuật Bên đề xuất dự án Phiên dịch
Tư vấn ĐTM phối hợp với người đại diện của cộng đồng địa phương
Trình bày Báo cáo ĐTM, giải thích các kết quả nghiên cứu (bao gồm các tác động, phương án thay thế, các biện pháp phòng tránh và giảm thiểu và Kế hoạch quan trắc và quản lý môi trường) và giải thích quan điểm của Đối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự án và các bên liên quan khác đã được sử dụng trong Kế hoạch như thế nào. Cung cấp thông tin choĐối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự án về các khoản trợ cấp, đền bù và cơ chế khiếu nại Tạo điều kiện để Đối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự án và các bên liên quan khác có cơ hội phản hồi về Dự thảo Báo cáo ĐTM trước khi hoàn thiện và nộp cho Cơ quan có thẩm quyền về ĐTM.
Các buổi tham gia khác (để hỗ trợ thêm cho các buổi họp tham vấn)
Các Bên liên quan phù hợp với kỹ thuật và mục tiêu tham gia Bên đề xuất dự án và Tư vấn ĐTM Phiên dịch
Tư vấn ĐTM Thu thập thông tin và quan điểm của bên liên quan cụ thể (ví dụ: chỉ với nhóm người dễ bị tổn thương, hay chuyên gia kỹ thuật) Thu thập ý kiến phản hồi của Đối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự án về các nội dung cụ thể trong ĐTM (vd: dự thảo kế hoạch hành động tái định cư)
42
8.2.7 Báo cáo ĐTM phải có nội dung giải thích thật chi tiết và rõ ràng về những nội dung tham gia của cộng đồng đã thực hiện trước đó, gồm cả ý kiến đóng góp của Đối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự án và các bên liên quan khác đã được cập nhật vào nội dung phân tích và phát hiện. Phổ biến ý kiến của cộng đồng đến những người ra quyết định, thông qua Báo cáo ĐTM, rồi phản ánh với đông đảo các thành phần cộng đồng sẽ tạo một “vòng tròn ý kiến phản hồi” giúp thể hiện rõ với cộng đồng rằng thời gian và nỗ lực của họ, những Nhận xét và quan tâm của họ đều đã được nắm bắt và được truyền đạt chính xác cho Bên đề xuất dự án, những người ra quyết định, và đã được cân nhắc trong Điều tra nghiên cứu ĐTM. Cách làm như vậy cũng cho cộng đồng biết rõ ý kiến/ thông tin đầu vào do họ cung cấp đã được truyền đạt và đóng góp như thế nào vào dự án.
8.2.8 Báo cáo ĐTM khi nộp phải kèm theo ý kiến giải trình của Tư vấn ĐTM về tính chính xác,
tình đầy đủ, và tính nhất quán của Báo cáo ĐTM với Điều khoản tham chiếu được duyệt (kể cả Kế hoạch Tham gia của cộng đồng).
8.3 THÔNG TIN CẦN CUNG CẤP VÀ THU THẬP 8.3.1 Từ đầu đến cuối bước điều tra nghiên cứu, những thông tin liên quan đến Đối tượng
chịu ảnh hưởng bởi dự án và các bên liên quan khác sẽ dần dần được thu thập. Sẽ có một số thông tin thu thập từ cộng đồng. Thông tin cần được cung cấp một cách rõ ràng và thống nhất để đảm bảo Đối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự án và các bên liên quan khác được: ● Luôn cập nhật về Điều tra nghiên cứu ĐTM; ● Trả lời/ phản hồi các ý tưởng mới và phương án mới phát sinh; ● Tham gia thật sự trong qúa trình ĐTM; và ● Trả lời/phản hồi về các biện pháp phòng tránh, quản lý và giảm thiểu tác động.
8.3.2 Thông tin phải có nội dung liên quan và hình thức giúp Đối tượng chịu ảnh hưởng bởi
dự án và các bên liên quan khác dễ hiểu. Điều này có nghĩa là tài liệu kỹ thuật chuyên ngành phải được giải thích bằng từ ngữ đơn giản theo ngôn ngữ địa phương. Phải để lại cho cộng đồng bản đồ, bản vẽ, đồ thị, biểu đồ, sổ tay thông tin, và các tài liệu hoặc thông tin chính khác để họ thảo luận tiếp.
8.3.3 Cần công khai trên internet, in/sao tất cả tài liệu đã cung cấp cho Đối tượng chịu ảnh
hưởng bởi dự án và các bên liên quan khác để mọi người dân được tiếp cận dễ dàng miễn phí ở nhiều nơi, cụ thể là các địa chỉ sau: ● Cơ quan của Bên đề xuất dự án và Tư vấn ĐTM; ● Ít nhất 1 địa điểm trung gian, gần vị trí của dự án, như văn phòng của chính quyền
địa phương hoặc điểm sinh hoạt cộng đồng; ● Văn phòng cơ quan chính quyền địa phương và hoặc trung ương tại các trung tâm
đô thị lớn; và ● Văn phòng của Cơ quan có thẩm quyền về ĐTM.
8.3.4 Tất cả các tư liệu cung cấp cho Đối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự án phải được coi là
thông tin công cộng, khi có yêu cầu cũng có thể tiếp cận và phân phát cho người dân ở bên ngoài cộng đồng địa phương. Nếu có yêu cầu giải thích về thông tin khoa học và kỹ thuật, thì Tư vấn ĐTM cần bố trí giải thích với chuyên gia và cộng đồng phù hợp.
43
8.3.5 Khi đã hoàn thiện và nộp báo cáo lên Cơ quan có thẩm quyền về ĐTM để xem xét, Bên
đề xuất dự án cần công khai Báo cáo ĐTM. Cụ thể, Bên đề xuất dự án cần công khai thông báo về sự sẵn có của Báo cáo, tải lên internet, in/chụp ra và để ở nhiều địa chỉ thuận tiện (ngay tại cộng đồng địa phương và ở cả các trung tâm đô thị lớn).
Biểu 10: Bước Điều tra nghiên cứu ĐTM và báo cáo - Nhu cầu thông tin và công khai thông tin
Loại thông tin nào cần cung cấp?
Ai chịu trách nhiệm cung cấp thông tin?
Ai cần tiếp cận thông tin?
Đề cương dự án, gồm bản đồ, dự thảo các kế hoạch và thông tin khác có sẵn, bao gồm phương pháp và kế hoạch thực hiện chi tiết Chi tiết khung tiến độ thời gian cho nội dung thi công xây lắp và khái quát các tác động tiềm tàng (chung).
Tư vấn ĐTM Cộng đồng địa phương, Đối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự án, Tổ chức xã hội dân sự, Cơ quan chức năng ở địa phương, giới truyền thông
Kế hoạch Tham gia của cộng đồng và nội dung giải trình về kế hoạch này. Chi tiết về Kế hoạch Điều tra nghiên cứu ĐTM
Tư vấn ĐTM Cộng đồng địa phương, Đối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự án, Tổ chức xã hội dân sự, Cơ quan chức năng ở địa phương, giới truyền thông
Trình bày với Đối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự án và các bên liên quan khác về việc chuẩn bị ĐTM và thu thập thông tin. Nhận xét ban đầu của Cộng đồng địa phương, Tổ chức xã hội dân sự, và phản hồi của chính phủ
Tư vấn ĐTM Cộng đồng địa phương, Đối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự án, Tổ chức xã hội dân sự, Cơ quan chức năng ở địa phương, giới truyền thông. Riêng với các dự án lớn hơn, thêm thành phần là các bên liên quan trong khu vực và tổ chức phi chính phủ quốc tế.
Trình bày với cộng đồng về nội dung Dự thảo Báo cáo ĐTM trước khi nộp lên Cơ quan có thẩm quyền về ĐTM – bao gồm dự thảo Kế hoạch quan trắc và quản lý môi trường và Kế hoạch hành động tái định cư và/hoặc đền bù.
Tư vấn ĐTM Cộng đồng địa phương, Đối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự án, Tổ chức xã hội dân sự, Cơ quan chức năng ở địa phương, giới truyền thông. Riêng với các dự án lớn hơn, thêm thành phần là các bên liên quan ở khu vực và tổ chức phi chính phủ quốc tế.
44
Phản hồi chính thức với cộng đồng, công khai trên website về các nhận xét đóng góp
Tư vấn ĐTM Mọi cá nhân hay tổ chức đã góp ý, nhận xét làm đầu vào cho dự thảo báo cáo
Báo cáo ĐTM và Kế hoạch quan trắc và quản lý môi trường chính thức trình cho Cơ quan có thẩm quyền về ĐTM
Bên đề xuất dự án, Cơ quan có thẩm quyền về ĐTM
Cộng đồng địa phương, Đối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự án, Tổ chức xã hội dân sự, Cơ quan chức năng ở địa phương, giới truyền thông
8.4 CÂU HỎI CHÍNH DÀNH CHO THAM GIA CỦA CỘNG ĐỒNG CÓ Ý NGHĨA Ở BƯỚC ĐIỀU TRA
NGHIÊN CỨU ĐTM VÀ LẬP BÁO CÁO ĐTM 8.4.1 Đến cuối bước Điều tra nghiên cứu ĐTM, khi Báo cáo ĐTM (bao gồm Kế hoạch quan
trắc và quản lý môi trường) đã hoàn tất và chuẩn bị nộp Cơ quan có thẩm quyền về ĐTM, Bên đề xuất dự án, Tư vấn ĐTM, Cơ quan có thẩm quyền về ĐTM, Đối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự án và các bên liên quan khác phải trả lời được những câu hỏi sau. Đây là những câu hỏi có mục đích dẫn dắt giúp xác định xem mục tiêu của tham gia cộng đồng trong bước Điều tra nghiên cứu ĐTM và báo cáo đã được hoàn thành hay chưa.
Biểu 11: CÂU HỎI CHÍNH DÀNH CHO THAM GIA CỦA CỘNG ĐỒNG CÓ Ý NGHĨA Ở BƯỚC ĐIỀU TRA NGHIÊN CỨU ĐTM VÀ LẬP BÁO CÁO
Câu hỏi Đã biết hoặc đã hoàn thành (C/K)
Nhận xét
Vấn đề đáng quan tâm, nhu cầu và nguyện vọng của Đối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự án và các bên liên quan khác đối với đề xuất dự án là gì?
LÀm thế nào để xếp thứ tự ưu tiên những quan tâm, nhu cầu và nguyện vọng đó trong Điều tra nghiên cứu ĐTM để nghiên cứu và phân tích?
Báo cáo ĐTM có cung cấp đủ thông tin về tác động tích cực và tiêu cực tiềm tàng của đề xuất dự án không?
Báo cáo ĐTM có tư liệu hóa một cách toàn diện tất cả các nội dung, kết quả tham gia của cộng đồng đã thực hiện trong quá trình Điều tra nghiên cứu ĐTM và lập Báo cáo ĐTM?
Những quan tâm, nhu cầu và nguyện vọng của cộng đồng đã được giải quyết trong Báo cáo ĐTM và Kế hoạch quan trắc và quản lý môi trường chưa (không chỉ dừng lại ở việc được ghi lại trong chương về tham gia của
45
cộng đồng, mà là tác động như thế nào đến Điều tra nghiên cứu ĐTM và các phát hiện)?
Báo cáo ĐTM có nêu Kế hoạch hành động tái định cư và/hoặc nội dung đền bù không?
Trong quá trình lập Báo cáo ĐTM, quan điểm của Bên liên quan về giảm thiểu tác hại của tác động, tái định cư và/hoặc đền bù đã được cân nhắc chưa?
Các bên liên quan đã có cơ hội để tham gia ý kiến về Dự thảo Báo cáo ĐTM và Kế hoạch quan trắc và quản lý môi trường trước khi hoàn thiện Báo cáo chưa?
46
BƯỚC 4: THAM GIA CỦA CỘNG ĐỒNG KHI THẨM ĐỊNH BÁO CÁO ĐTM VÀ KẾ HOẠCH QUAN
TRẮC VÀ QUẢN LÝ MÔI TRƯỜNG 9.0.1 Sau khi hoàn thành Báo cáo ĐTM và Kế hoạch quan trắc và quản lý môi trường, báo
cáo được chính thức trình lên Cơ quan có thẩm quyền về ĐTM để thẩm định. Cơ quan chính phủ có thẩm quyền về ĐTM thực hiện thẩm định Báo cáo ĐTM và Kế hoạch quan trắc và quản lý môi trường theo quy định và luật pháp quốc gia cụ thể. Quá trình Thẩm định cần phải đảm bảo tính đầy đủ, chính xác và chất lượng của thông tin trong Báo cáo ĐTM. Mục đích thẩm định Báo cáo ĐTM là để kiểm tra đã thỏa mãn các yêu cầu của Điều khoản tham chiếu, có tuân theo Kế hoạch Tham gia của Cộng đồng (và các quá trình thích hợp khác) hay chưa, và có bao gồm Kế hoạch quan trắc và quản lý môi trường nhằm giải quyết các tác động tiềm tàng về môi trường và xã hội đã xác định. Cơ quan có thẩm quyền về ĐTM (hoặc cơ quan chính phủ phù hợp) cũng sẽ xem xét nội dung về tái định cư hay đền bù do mất sinh kế, nếu cótrong đề xuất dự án.
9.0.2 Cơ quan có thẩm quyền về ĐTM chịu trách nhiệm chính về việc đảm bảo có sự tham
gia phù hợp của các bên liên quan, cơ quan ban ngành và các bên khác có quan tâm (vd: những người tham gia rà soát chuyên ngành) trong việc rà soát và có ý kiến phản hồi về dự thảo Báo cáo ĐTM.
9.1 MỤC ĐÍCH CỦA THAM GIA CỘNG ĐỒNG KHI THẨM ĐỊNH BÁO CÁO ĐTM VÀ KẾ HOẠCH
QUAN TRẮC VÀ QUẢN LÝ MÔI TRƯỜNG 9.1.1 Cơ quan có thẩm quyền về ĐTMthườngphụ tráchxemxét hồ sơ trình Báo cáo ĐTM, và
kiến nghị về việc phê duyệt, yêu cầu sửa đổi hay không phê duyệt báo cáo. Việc thẩm địnhbáo cáo ĐTM nên được thực hiện một cách độc lập, minh bạch, và trên cơ sở đầy đủ thông tin và bằng chứng khoa học. Như vậy, quá trình xem xét hoàn chỉnh tạo cơ hội để tham gia của cộng đồng, sẽ tạo thuận lợi để thẩm địnhbáo cáo ĐTM đạt hiệu quả, đặc biệt là trong những hoàn cảnh thông tin còn hạn chế.
9.1.2 Trong bước thẩm định báo cáo ĐTM này, trách nhiệm tạo thuận lợi cho qui trình
tham gia của cộng đồng, và mời thành phần tham dự để lấy ý kiến từ Đối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự án và bên liên quan, chuyển từ bên đề xuất (và tư vấn ĐTM của họ) sang cơ quan có thẩm quyền về ĐTM. Trong bước này, bên đề xuất dự án và tư vấn ĐTM chỉ tham gia các công việc sau: ● Giải đáp thắc mắc; và ● Trình bày các phát hiện về ĐTM từcác cuộc họptham gia của cộng đồng.
9.1.3 Tham gia của cộng đồng có ý nghĩa rất quan trọng trong bước Thẩm định ĐTM nhằm tạo một diễn đàn riêng chuyển tải quan điểm củaĐối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự án và các bên liên quan, bao gồm cả công chúng, đến với những người thực hiệnxem xét ĐTM và, cuối cùng, là tới những người ra quyết định. Như vậy, các bên liên quan có thể cùng tham gia, góp phần đảm bảo người ra quyết định bao quát hết mọi vấn đề khi ra quyết định cuối cùng. Trong quá trình tham gia của cộng đồng tại bước này, các bên liên quan cần được biết rõ quan điểm của họ được cân nhắc như thế nào trong quá trình ra quyết định.
47
9.1.4 Những nội dung quan trọng dành cho Cơ quan có thẩm quyền về ĐTM,khi xem xét Báo cáo ĐTM và khi khuyến nghị liệu có nên duyệt báo cáo hay không (không giới hạn trong phạm vi) cụ thể như sau:
● Cấp độ và chất lượng tham gia của cộng đồng đã thực hiện trong suốt giai đoạn
chuẩn bị ĐTM, bao gồm cả tính nhất quán với Kế hoạch Tham gia của cộng đồng; ● Quan điểm của Đối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự án và các bên liên quan khác về
đề xuất dự án, bao gồm đề xuất Kế hoạch quan trắc và quản lý môi trườngvà đền bù;
● Cách giải quyết các mối quan tâm và nhận xét của đối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự ánvàbên liên quantrong Báo cáo ĐTM;
● Các biện pháp giảm thiểu tác động được đề xuất và Kế hoạch quan trắc và quản lý môi trường có đủ để giảm và/ hay khắc phục các tác động không;
● Tínhliên quan và giá trị của các cam kết dự án (có nghĩa là: những lợi ích về mặt xã hội theo đề xuất ngoài các biện pháp trong Kế hoạch quan trắc và các biện pháp quản lý môi trường);
● Nhất quán với các mục tiêu lớn về phát triển bền vững ● Nhất quán với Báo cáo Xác định phạm vivà Điều khoản tham chiếu đã được duyệt;
và ● Các điều kiện kèm theo quyết định phê duyệt (ngoài cam kết nêu trong ĐTM và Kế
hoạchquan trắc và quản lý môi trường). 9.1.5 Cơ quan có thẩm quyền về ĐTMcần có khuyến nghị rõ ràng về Báo cáo ĐTM, gồm các
nội dung tóm lược như sau: ● Các vấn đề chính; ● Tham gia của cộng đồng đã thực hiện bởi Bên đề xuất dự án và Tư vấn ĐTM; ● Nội dung trong ĐTM diễn giải cách thức giải quyết/ xử lý ý kiến đầu vào của công
chúng; ● Tham gia của công đồng đã được Cơ quan có thẩm quyền về ĐTM tổ chức, là một
nội dung của việcthẩm định ĐTM; và ● Cách thức cân nhắc cácthông tin chính thức do cộng đồng đóng góp trong quá
trìnhthẩm định ĐTM và đề xuất quyết định. 9.2 DỰ KIẾN CẤP ĐỘ THAM GIA CỦA CỘNG ĐỒNG 9.2.1 Cộng đồng cần có cơ hội cung cấp thông tinđóng góp ý kiến chính thức về Báo cáo
ĐTM đểCơ quan có thẩm quyền về ĐTM cân nhắc, đây phải được coi là yếu tố quan trọng trong quá trình ra quyết định. Như vậy, cấp độ thấp nhất cho tham gia cộng đồng ở bước Thẩm định ĐTM là các Cấp độ Tham vấn và Tham gia trong khung cấp độ tham gia nêu tại chương 4.
9.2.2 Cần đảm bảo:
● tất cả các thông tin về ĐTM được phổ biến công khai - cả trên internet và tài liệu in/chụp;
● Các thành phần của quảng đại công chúngcầncó đủ thời gian để chuẩn bị và gửi các ý kiến đóng góp - thường là 1 tháng sau khi công bố Báo cáo ĐTM và mời tham gia đóng góp ý kiến; và
48
● Cơ quan có thẩm quyền về ĐTM có đủ thời gian đọc, cân nhắc và giải quyết hết các thông tin góp ý - thời gian là bao nhiêu còn tùy vào nguồn lực sẵn có dành cho cơquan có thẩm quyền về ĐTM, nhưng cần lưu ý rằng việc đọc, cân nhắc và trả lời có khi tới hàng trăm ý kiến đóng góp về ĐTM có thể khiến một người mất nhiều ngày làm việc chính thức liên tục.
9.2.3 Để hỗ trợ đảm bảo công khai được tất cả thông tin về ĐTM, Cơ quan có thẩm quyền về
ĐTM cần tổ chức các buổi họp tham vấn, trong đó: ● chính quyền giải thích các mục tiêu chính sách chung, và qui trình ra quyết định
ĐTM; ● bên đề xuất dự án và/ hoặc tư vấn ĐTM trình bày các phát hiện của ĐTM; ● các thành viên cộng đồng có cơ hội bày tỏ quan điểm của mình về ĐTM; và ● cơ quan có thẩm quyền về ĐTM ghi chép lại tất cả các ý kiến nhận xét của các
thành viên dự họp để cân nhắc trong quá trình xem xét ĐTM và chuẩn bị khuyến nghị tới người ra quyết định.
9.2.4 Dựa vào bản chất, phạm vi và vị trí của dự án được đề xuất, có thể cần có 1 hoặc nhiều
buổi họp tham vấn, đảm bảo tiếp xúc được hết các Đối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự án và các bên liên quan khác, từ địa phương đến trung ương, (nghĩa là cấp tỉnh hoặc cấp trung ương).
Biểu 12: Bước xem xét ĐTM- tóm tắt các cuộc họp
Ai cần tham gia? Ai chịu trách nhiệm sắp xếp cuộc họp?
Kết quả đầu ra mong muốn là gì?
Họp ở địa phương và kiểm tra hiện trường
Đối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự án Tổ chức xã hội dân sự ở địa phương Cơ quan chức năng ở địa phương Các bộ hữu quan Bên đề xuất dự ánvàTư vấn ĐTM(chỉ để trình bày về ĐTMvà giải đáp thắc mắc) Phiên dịch
Cơ quan có thẩm quyền về ĐTM, phối hợp với Cơquan chức năng ở địa phương –chi phí doBên đề xuất dự án chi trả
Đảm bảo Đối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự án biết rõ Cơ quan có thẩm quyền về ĐTM sẽ là cơ quan ra quyết định cuối cùng về ĐTM, độc lập với Bên đề xuất dự ánvà Tư vấn ĐTM Đảm bảo choĐối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự ánvà các bên liên quan kháchiểu được Báo cáo ĐTM, gồmKế hoạch quan trắc và quản lý môi trường– sử dụng ngôn ngữ dễ hiểu, không chuyên ngành để trình bày nội dunggiải trình về các phát hiện và phân tích.
49
Tạo cơ hội cho Đối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự án và các bên liên quan khác trực tiếp tham gia ý kiến – mời tiếp tục tham gia ý kiến - về ĐTM để cân nhắc trong bước thẩm định. Tạo cơ hội cho Cơ quan có thẩm quyền về ĐTM và những người ra quyết định chính được đi đến hiện trường dự án để nắm bắt các vấn đề ở địa phương.
Họp cấp tỉnh và/ hoặc cấp quốc gia (nếu cần thiết)
Đối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự án Tổ chức xã hội dân sự địa phương và trung ương Các Bộ hữu quan Cơ quan chức năng ở địa phương Các tổ chức quốc tế (nếu phù hợp) Phiên dịch Giới truyền thông
Cơ quan có thẩm quyền về ĐTM phối hợp với các Bộ ngành hữu quan khác –chi phí do Bên đề xuất dự án chi trả
Đảm bảo tất cả các nhóm quan tâm đều hiểu về các dự án có tầm quan trọng quốc gia và/ hoặc vùng, vàcó cơ hội đóng góp quan điểm của mình.
9.3 THÔNG TIN CẦN CUNG CẤP VÀ THU THẬP 9.3.1 Cơ quan có thẩm quyền về ĐTM có trách nhiệm đảm bảo Báo cáo ĐTM cuối cùng
(cùng với các tài liệu và phụ lục liên quan, gồm Kế hoạch quan trắc và quản lý môi trường) được công khai ngay khi họ nhận được. Các tài liệu chính cần được công khai ở bước này bao gồm (tối thiểu):
50
● Bản chính thức của Báo cáo ĐTM, Kế hoạch quan trắc và quản lý môi trường, và các tài liệu liên quan khác (vd: tài liệu bồi thường và Kế hoạch Hành động Tái định), bao gồm một báo cáo tóm tắt súc tích, không mang tính kỹ thuật;
● Báo cáo Xác định phạm vi vàĐiều khoản tham chiếu đã được duyệt; và ● Kế hoạch Tham gia của cộng đồng.
9.3.2 Tất cả các tài liệu được phát hành công khai (từ tất cả các bước trong quá trình ĐTM)
đều phải đăng tải trên website của Cơ quan có thẩm quyền về ĐTM, cũng như trên các website của Bên đề xuất dự án và Tư vấn ĐTM. Các tài liệu này cũng cần có sẵn ở dạng in/chụp cho mọi thành viên cộng đồng tiếp cận miễn phí, tại nhiều địa điểm, bao gồm:
● Cơ quan của Bên đề xuất dự ánvàTư vấn ĐTM; ● Ít nhất 1 địa điểm trung gian, gần vị trí của dự án, như văn phòng của chính quyền
địa phương hoặc điểm sinh hoạt cộng đồng; ● Văn phòng cơ quan chính quyền địa phương và hoặc chính phủ tại các trung tâm
đô thị lớn; và ● Văn phòng của Cơ quan có thẩm quyền về ĐTM.
9.3.3 Cần đưa tin thông báo về sự sẵn có của Báo cáo ĐTM và tài liệu liên quan, cũng như
công văn chính thức mời gửi nhận xét chính thức cho Cơ quan có thẩm quyền về ĐTM cân nhắc khi thẩm định,theo nhiều hình thức và các phương tiện truyền thông khác nhau để phổ biến rộng rãi. Phương pháp thông báo có thể đa dạng, tùy theo hoàn cảnh địa phương, nhưng có thể bao gồm: ● Thông báo trên đài, truyền hình ● Tin quảng cáo trên báo giấy ● tin nhắn SMS ● biển thông báogần hoặc ngay tại hiện trường dự án đề xuất
9.3.4 Đối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự ánvà các bên liên quan khác nên được biết tất cả các
văn bản phản hồi, nhận xét và gợi ý chính thức tiếp nhận được trong quá trình xem xét báo cáo. Những thông tin này cũng cần công khai cho công chúng và trên internet.
9.4 CÂU HỎI CHÍNH DÀNH CHO THAM GIA CỦA CỘNG ĐỒNG CÓ Ý NGHĨA Ở BƯỚC THẨM
ĐỊNH ĐTM Đến cuối bước thẩm định ĐTM, để quyết định có phê duyệt, sửa đổi, hay không duyệt ĐTM hay không, cần trả lời được hết các câu hỏi sau đây. Đây là những câu hỏi có mục đích dẫn dắt giúp quyết định xem mục tiêu tham gia của cộng đồng trong bướcThẩm địnhĐTMđã được hay chưa. Biểu 13: CÂU HỎI CHÍNH DÀNH CHO THAM GIA CỦA CỘNG ĐỒNG CÓ Ý NGHĨA Ở BƯỚC XEM XÉT ĐTM
Câu hỏi Đã biết hoặc đã hoàn thành(C/K)
Nhận xét
Ý kiến của cộng đồng về ĐTM trong khi lập báo cáo ĐTM có được thu thập không?
Báo cáo ĐTM đề cập đến các ý kiến này như
51
thế nào?
Báo cáo ĐTM và các tài liệu liên quan được phổ biến công khai và thông báo bằng cách nào?
Các quan điểm của cộng đồng về Báo cáo ĐTM được thu thập như thế nào trong suốt quá trình thẩm định?
Các quan điểm của cộng đồng về ĐTM có được cân nhắc trong quá trình thẩm định và chuẩn bị các khuyến nghị cho người ra quyết định về ĐTM không?
Có tổ chứcthẩm định độc lập về mặt chuyên môn đối với ĐTM không?
52
10 BƯỚC 5: THAM GIA CỦA CỘNG ĐỒNG KHI RA QUYẾT ĐỊNH VỀ BÁO CÁO ĐTM VÀ KẾ
HOẠCH QUAN TRẮC VÀ QUẢN LÝ MÔI TRƯỜNG 10.0.1 Ngay sau khi Cơ quan có thẩm quyền về ĐTM kết thúc quá trình thẩm định Báo cáo
ĐTM, sẽ có quyết định về việc Báo cáo ĐTM có nên được phê duyệt hay không. Chính phủ là cơ quan ban hành quyết định về việc báo cáo ĐTM được phê duyệt, phải sửa đổi hay bị bác bỏ (không phê duyệt). Đây là quyết định độc lập, minh bạch và căn cứ trên bằng chứng khoa học và thông tin đầy đủ.
10.0.2 Sau khi đã quyết định, Cơ quan có thẩm quyền về ĐTM cần thông báo cho cộng đồng
công chúng và các bên liên quan về nội dung quyết định đó, gồm tóm tắt chính và bất cứ điều kiện nào liên quan đến việc phê duyệt.
10.1 MỤC ĐÍCH CỦA THAM GIA CỘNG ĐỒNG KHI RA QUYẾT ĐỊNH 10.1.1Mục đích của tham gia cộng đồng ở bước ra quyết định ĐTM là để thông báo cho các
bên liên quan về quyết định của chính phủ, tạo cơ chế khiếu nại nếu có. Khi đã có quyết định về Báo cáo ĐTM, cần khẩn trương phát hành công khai quyết định đó kèm theo cơ sở của việc ra quyết định, ngay khi điều kiện cho phép. Cộng đồng công chúng và Bên đề xuất dự án đều phải được tham gia qui trình kháng nghị. Nếu ĐTM không được phê duyệt, Bên đề xuất dự án cần có cơ hội kháng nghị đối với quyết định và/hoặc chỉnh sửa và trình nộp lại Báo cáo ĐTM. Trong trường hợp này, điều quan trọng là quảng đại công chúng cần tiếp tục được tiếp cận thông tin cập nhật về thực trạng của ĐTM và phải có cơ hội tham gia về các bước tiếp theo. Nếu ĐTM được duyệt rồi, thì Đối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự án và các bên liên quan khác phải có cơ hội kháng nghị với quyết định đó và/hoặc với bất cứ điều kiện nào liên quan đến việc phê duyệt.
10.2 DỰ KIẾN CẤP ĐỘ THAM GIA CỦA CỘNG ĐỒNG 10.2.1 Trọng tâm của tham gia của cộng đồng ở bước ra quyết định là đảm bảo thông báo
đầy đủ cho Đối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự án và các bên liên quan khác về kết quả của ĐTM, trong đó có Kế hoạch quan trắc và quản lý môi trường, điều kiện phê duyệt, cơ sở ra quyết định của Cơ quan có thẩm quyền về ĐTM. Cần đảm bảo họ biết rõ mọi cơ hội kháng nghị hay cân nhắc lại về quyết định đó. Như vậy, cấp độ tham gia cộng đồng nên áp dụng ở bước ra quyết định là Cấp độ thông báo theo khung cấp độ tham giacộng đồng nêu ở Chương 4.
10.2.2 Nhiều nước áp dụng nguyên tắc FPIC cho những Đề xuất dự án có thể gây ảnh hưởng
đến người bản địa, còn qui định điều kiện để phê duyệt là yêu cầu Báo cáo ĐTM phải nêu rõ đã có sự đồng ý của người bản địa có thể bị ảnh hưởng bởi dự án đối với nội dung phân tích ĐTM và các phát hiện ĐTM. Qui định này có thể áp dụng trong quá trình lập Báo cáo ĐTM hoặc trong bước xem xét và ra quyết định. Cách tiếp cận này trên thực tế sẽ nâng cao cấp độ tham gia của người bản địa trong bước ra quyết định lên Cấp độ trao quyền.
53
10.3 THÔNG TIN CẦN CUNG CẤP VÀ THU THẬP 10.3.1 Ngay sau khi được ban hành, quyết định phải được phát hành công khai, kèm theo cơ
sở cho quyết định đó, gồm các thông tin lý giải cách thức cân nhắc thông tin chính thức do cộng đồng đóng góp trong quá trình ra quyết định. Ngoài ra Cơ quan có thẩm quyền về ĐTM cần gửi văn bản trả lời thông tin góp ý/ nhận xét nhận được trong bước xem xét Báo cáo ĐTM. Thủ tục này sẽ khiến cộng đồng hài lòng với việc vấn đề họ quan tâm đều được giải quyết.
10.3.2 Cộng đồng quần chúng cần biết có cơ hội gì để kháng nghị với quyết định đã ban
hành. Bên đề xuất dự án cũng cần có cơ hội được biết mình có thể kháng nghị thế nào nếu Báo cáo ĐTM không được duyệt, cùng với đầy đủ thông tin giới thiệu về qui trình xử lý kháng nghị.
10.4 CÂU HỎI CHÍNH DÀNH CHO THAM GIA CỦA CỘNG ĐỒNG CÓ Ý NGHĨA Ở BƯỚC RA
QUYẾT ĐỊNH ĐTM 10.4.1 Khi đã có quyết định cuối cùng với nội dung phê duyệt, hay không phê duyệt Báo cáo
ĐTM, là lúc Bên đề xuất dự án, Tư vấn ĐTM, Cơ quan có thẩm quyền về ĐTM và các bên liên quan có quan tâm phải trả lời được hết các câu hỏi sau đây. Đây là những câu hỏi có mục đích dẫn dắt giúp quyết định xem mục tiêu của tham gia cộng đồng trong bước Ra quyết định đã được hoàn thành hay chưa.
Biểu 14: CÂU HỎI CHÍNH DÀNH CHO THAM GIA CỦA CỘNG ĐỒNG CÓ Ý NGHĨA Ở BƯỚC RA QUYẾT ĐỊNH ĐTM
Câu hỏi Đã biết hoặc đã hoàn thành (C/K)
Nhận xét
Quyết định cuối cùng kèm theo lý do làm cơ sở của quyết định đó đã được phát hành công khai chưa, kể cả trên internet và trên các phương tiện truyền thông?
Tất cả các điều kiện để phê duyệt đã được phát hành công khai không?
Đã có thông tin giải trình lại về việc cân nhắc những ý kiến đóng góp chính thức và quan điểm của cộng đồng trong quá trình thẩm định ĐTM và ra quyết định hay chưa?
Cộng đồng công chúng có hiểu rõ quyết định cuối cùng không và họ có cơ hội (và có đủ thông tin để quyết định) kháng nghị lại quyết định không?
54
11 BƯỚC 6: THAM GIA CỦA CỘNG ĐỒNG KHI THỰC THI, TUÂN THỦ VÀ GIÁM SÁT DỰ
ÁN 11.0.1 Khi đã có quyết định phê duyệt hay không phê duyệt Báo cáo ĐTM, là những bước
”trước –sau” của qúa trình ĐTM đã được hoàn tất. Nếu Báo cáo ĐTM được phê duyệt và Chứng nhận tuân thủ về môi trường hay chứng nhận tương tự đã được cấp, thì, dự án có thể chuyển sang bước thực hiện, tùy theo các yêu cầu khác của pháp luật (vd: giấy phép của các cơ quan chức năng, v.v…). Trong nhiều trường hợp. bước cuối cùng trong qúa trình ĐTM sẽ bắt đầu – giám sát việc thực hiện dự án và đảm bảo tuân thủ với quyết định phê duyệt và mọi điều kiện liên quan.
11.0.2 Bước này có thực hiện tham gia của cộng đồng ở giai đoạn thực hiện dự án (gồm các
nội dung trước khi thi công xây lắp, thi công xây lắp, vận hành, chấm dứt hoạt động, và khôi phục) sau khi Báo cáo ĐTM được duyệt (và sau khi các qui trình khác theo luật định hoàn tất). Đôi khi, còn có các cụm từ khác được dùng để đề cập đến bước này, như sau phê duyệt ĐTM, kiểm toán, giám sát, đánh giá, tuân thủ và /hoặc thực thi, điều thiết yếu nhất là bám sát các kết quả đầu ra cụ thể của qúa trình ĐTM và đảm bảo luôn tuân thủ với các hoạt động và đầu ra của dự án đã được phê duyệt, đảm bảo tuân thủ với các biện pháp quản lý và giảm thiểu tác động được yêu cầu, và các tác động của dự áncó thể chấp nhận được. Chính trong quá trình thực hiện dự án là lúc Đối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự án có được cảm nhận thực tế về dự án. Khi đang thực hiện, cần tạo điều kiện cho Đối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự án và các bên liên quan khác góp phần đảm bảo Bên đề xuất dự án (kể cả các nhà thầu phụ của Bên đề xuất dự án) hoàn thành tất cả các điều kiện trong quyết định phê duyệt hay giấy phép và tuân thủ với các nghĩa vụ, cam kết đã đưa ra trong qúa trình ĐTM. Cụ thể là, Kế hoạch quan trắc và quản lý môi trường là tài liệu tham chiếu chính để giám sát các biện pháp giảm thiểu tác hại cần thực hiện cũng như các điều kiện của dự án. Kết quả giám sát, tuân thủ và thực thi chính trong các Báo cáo ĐTM và Kế hoạch quan trắc và quản lý môi trường có thể giúp cải thiện hệ thống quan trắc ĐTM.
11.1 MỤC ĐÍCH CỦA THAM GIA CỘNG ĐỒNG TRONG QUÁ TRÌNH THỰC THI, TUÂN THỦ VÀ
GIÁM SÁT DỰ ÁN 11.1.1 Riêng với những dự án được duyệt ĐTM và chuyển sang triển khai thực hiện, điều có
ý nghĩa vô cùng quan trọng đối với kết quả đầu ra về môi trường và xã hội của dự án đó và tính liêm chính của hệ thống ĐTM chính là các khâu thi công, vận hành và hoàn thành dự án phải tuân thủ theo đúng Báo cáo ĐTM, Kế hoạch quan trắc và quản lý môi trường, và mọi điều kiện phê duyệt do Cơ quan có thẩm quyền về ĐTM (và mọi cơ quan chức năng khác có liên quan) ban hành.
11.1.2 Để đảm bảo được yêu cầu tuân thủ này, và để hoàn thành được các cam kết trong
Báo cáo ĐTM và Kế hoạch quan trắc và quản lý môi trường, cần có một hệ thống quan trắc cho công tác quan trắc nội bộ thực hiện bởi Bên đề xuất dự án (hay của một bên thứ ba có chuyên môn), và quan trắc độc lập của các đối tượng bên ngoài. Quan trắc độc lập (ngoại vi) có thể do các cơ quan chính phủ (trung ương hoặc địa phương) hoặc do cộng đồng địa phương hoặc do cả hai thực hiện.
55
11.1.3 Quan trắc là một hoạt động liên tục, thực hiện trong suốt vòng đời thực hiện dự án. Quan trắc giúp làm cộng đồng yên tâm rằng dự án đang được thực hiện theo đúng điều kiện phê duyệt. Quan trắc cũng giúp ứng phó và điều chỉnh các vấn đề và mối quan tâm phát sinh trong quá trình thực hiện dự án, trước khi kịp xảy ra hệ quả nghiêm trọng nào. Quan trắc còn cho phép xác định được các nội dung sau: ● Mọi chi tiết không tuân thủ, hoặc không thực hiện bất cứ biện pháp nào trong
Báo cáo ĐTM, Kế hoạch quan trắc và quản lý môi trường và trong các thỏa thuận hợp đồng khác;
● Mọi hạn chế của các biện pháp giảm thiểu tác hại và biện pháp quản lý (có nghĩa là những biện pháp dù đã được áp dụng theo Báo cáo ĐTM và Kế hoạch quan trắc và quản lý môi trường, nhưng không mang lại tác động phòng tránh hay giảm thiểu tác hại của tác động như dự kiến);
● Mọi tác động mới chưa được tính đến trong Báo cáo ĐTM, cũng như mọi biện pháp giảm thiểu tác hại phù hợp, những nội dung sửa đổi liên quan đến Kế hoạch quan trắc và quản lý môi trường; và
● Phát hiện và bài học kinh nghiệm phù hợp cho các ĐTM sau này, ở các dự án tương tự hoặc dự án ở vị trí tương tự.
11.1.4 Kế hoạch quan trắc và quản lý môi trường phải nêu rõ các qui trình tham gia của cộng
đồng phù hợp với nội dung giám sát việc thực hiện dự án, gồm trách nhiệm và vai trò của bên liên quan. Cũng cần có một cơ chế, trong suốt giai đoạn thực hiện dự án, đảm bảo các qui trình tham gia của cộng đồng thực sự được thực hiện như trong Kế hoạch quan trắc và quản lý môi trường.
11.1.5 Nếu kết quả giám sát phát hiện thấy yếu kém về tuân thủ hay vi phạm điều kiện, thì
phải có cơ chế sẵn sàng áp dụng chế tài đảm bảo tuân thủ được Bên đề xuất dự án, cũng như Đối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự án và các bên liên quan khác hiểu rõ.
11.2 DỰ KIẾN CẤP ĐỘ THAM GIA CỦA CỘNG ĐỒNG 11.2.1 Ở nhiều dự án, Bên đề xuất dự án sẽ mong muốn cộng đồng có ý thức làm chủ dự án
và có đóng góp vào thành công của dự án. Cấp độ tiềm năng cho tham gia của cộng đồng khi giám sát một dự án cụ thể cũng phụ thuộc vào những yếu tố phù hợp với hoàn cảnh dự án cụ thể, và có thể bao gồm từ cấp đảm bảo cộng đồng được thông báo, đến cấp độ tổ chức giám sát độc lập cho người dân cùng tiếp cận (cấp độ Thông báo và Tham vấn), đến thành lập Ban giám sát dự án chung với sự tham gia của cán bộ dự án và đại diện cộng đồng (cấp độ Tham gia và Hợp tác). Cộng đồng công chúng có thể báo mọi sự cố về môi trường, vi phạm về ô nhiễm, v.v… đến các cơ quan hữu quan thông qua cơ chế khiếu nại tố cáo.
11.2.2 Đối với các dự án lớn hơn có tiềm năng gây ảnh hưởng lớn, gồm những dự án xây lắp
kéo dài (nhiều tháng hoặc nhiều năm), cần có hình thức như Ban tham vấn cộng đồng họp thường kỳ. Cần có đại diện của Đối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự án trong Ban tham vấn cộng đồng và Đối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự án cần được tạo điều kiện lựa chọn đại diện cho mình. Cần có cả đại diện Tổ chức xã hội dân sự trong Ban này. Cần có cả đại diện Bên đề xuất dự án để giúp khẩn trương xử lý các nhận xét và khiếu nại. Các cơ chế như vậy cần có ngân sách hợp lý cho mọi khía cạnh của Kế hoạch quan trắc và quản lý môi trường,. Ban tham vấn cộng đồng cần huy động Đối
56
tượng chịu ảnh hưởng bởi dự án và các bên liên quan khác ở cấp độ tham gia và hợp tác (và có thể cả trao quyền) để giải quyết mọi vấn đề một cách khẩn trương và hiệu quả.
11.2.3 Mặc dù các quyết định về chế tài thực thi là của các cơ quan chính phủ có liên quan,
Đối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự án và các bên liên quan phải được công khai tiếp cận cơ chế khiếu nại. Cơ chế khiếu nại phải là cơ chế độc lập và miễn phí.
11.2.4 Trước khi Thi công
Bên đề xuất dự án cần duy trì Kế hoạch Tham gia của cộng đồng trong suốt các giai đoạn trước và trong khi thi công. Bên đề xuất dự án và mọi nhà thầu thi công cần tổ chức họp với Đối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự án trước khi bắt đầu thi công tại hiện trường. Tại buổi họp đó cần phải cung cấp chi tiết kế hoạch thi công được đề xuất và mọi thông tin khác có liên quan. (vd: Kế hoạch quan trắc và quản lý môi trường theo từng hiện trường thi công và Kế hoạch Tham gia của cộng đồng). Cần cung cấp cho Đối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự án thông tin chi tiết về số lượng xe tải, số lượng phương tiện thi công, khối lượng công tác thi công, lịch thi công, thời lượng giai đoạn thi công, và những tác động tiềm tàng.
11.2.5 Thi công
Bên đề xuất dự án cần thực hiện Kế hoạch Tham gia của cộng đồng chi tiết trong suốt giai đoạn thi công. Trong đó, có việc cung cấp thông tin chi tiết về mọi cơ chế liên lạc với cộng đồng địa phương (như Ban tham vấn cộng đồng) và về giải quyết khiếu nại.
11.2.6 Vận hành
Giai đoạn vận hành sẽ kéo dài suốt vòng đời dự án và phải có Kế hoạch quan trắc và quản lý môi trường riêng cho giai đoạn này. Kế hoạch quan trắc và quản lý môi trường đó gồm chi tiết về quản lý các tác động môi trường và xã hội của dự án trong điều kiện vận hành thông thường. Trong suốt giai đoạn vận hành, cần thực hiện quan trắc thường xuyên chất gây ô nhiễm và chất thải phát sinh từ việc vận hành dự án. Cụ thể là quan trắc ô nhiễm không khí, ô nhiễm ánh sáng, hoặc ô nhiễm nước. Chất thải có thể là chất thải tái chế, chất thải nói chung, hoặc thậm chí là chất thải độc hại hoặc nguy hại.
11.2.7 Ngừng hoạt động và khôi phục Giai đoạn ngừng hoạt động của một dự án là ngừng thi công, thải bỏ chất thải, và khôi phục hiện trường. Tùy theo bản chất của dự án, có sẽ cần một Kế hoạch quan trắc và quản lý môi trường riêng cho giai đoạn này. Tham gia của cộng đồng trong giai đoạn này là các cơ hội để Đối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự án và các bên liên quan khác tham gia đóng góp cho các kế hoạch đó phục vụ khôi phục cũng nhưtương lai của hiện trường.
11.3 THÔNG TIN CẦN CUNG CẤP VÀ THU THẬP 11.3.1 Quảng đại quần chúng cần được tiếp cận với nhiều loại thông tin về tình hình thực
hiện dự án ở các địa điểm rõ ràng và với đầy đủ thông tin. Nội dung thông tin bao gồm báo cáo quan trắc, thông tin tài chính, các biện pháp tuân thủ và chế tài.
57
11.3.2 Báo cáo quan trắc định kỳ phải được công khai ở trang web của Chủ dự án và những
báo cáo đã nộp cho Cơ quan có thẩm quyền về ĐTM (hay các cơ quan chính phủ khác có liên quan) cũng phải được công khai trên trang web của chính phủ. Báo cáo quan trắc cần cung cấp cả dữ liệu kỹ thuật và thông tin tóm tắt chính xác mà công chúng có thể hiểu được.
11.3.3 Bên đề xuất dự án phải thường xuyên công bố và cập nhật thông tin tài chính về chi
tiêu của dự án (theo đúng luật pháp nước sở tại) về các nội dung sau: ● Biện pháp quản lý và giảm thiểu; ● Các hệ thống quan trắc; ● Cam kết của dự án; và ● Toàn bộ Dự án (cho phép nắm được tỉ lệ chi tiêu cho các biện pháp quản lý và
giảm thiểu tác động, lợi ích của cộng đồng). 11.3.4 Để các biện pháp thực thi đạt hiệu quả và để các bên quan tâm có thể sử dụng cơ chế
khiếu nại, Đối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự án và các bên liên quan khác phải có được: ● Thông tin về vi phạm tuân thủ; ● Thông tin về các biện pháp khắc phục; và ● Tiếp cận Kế hoạch quan trắc và quản lý môi trường cập nhật và các điều kiện phê
duyệt dự án. 11.3.5 Tóm lại phải công khai nhiều loại nội dung thông tin cho Đối tượng chịu ảnh hưởng
bởi dự án và các bên liên quan khác trong các giai đoạn thực hiện dự án (gồm trước và trong khi thi công, vận hành, và khôi phục), cụ thể là: ● Kế hoạch quan trắc và quản lý môi trường và mọi nội dung cập nhật ● Báo cáo hoạt động định kỳ tháng, quý ● Thông tin phát thải thực tế so với tiêu chuẩn ● Cấp độ thải chất thải độc hại và chất gây ô nhiễm và việc vận chuyển chất thải
nguy hại ● Báo cáo và biên bản họp của Ban tham vấn cộng đồng (hay đầu mối nào khác) ● Các bước hành động và phản hồi các vấn đề quan tâm của cộng đồng ● Báo cáo tài chính (gồm báo cáo về thực hiện Kế hoạch quan trắc và quản lý môi
trường) 11.3.6 Thông tin được công khai trong giai đoạn thực hiện dự án phải sẵn có cho Đối tượng
chịu ảnh hưởng bởi dự án và các bên liên quan khác tiếp cận, được phát hành theo hình thức dễ hiểu cho quảng đại người dân. Thông tin này cũng luôn phải sẵn có để công khai với mọi cá nhân người dân khi có yêu cầu.
11.4 CÂU HỎI CHÍNH DÀNH CHO THAM GIA CỦA CỘNG ĐỒNG CÓ Ý NGHĨA Ở BƯỚC THỰC
THI, TUÂN THỦ VÀ GIÁM SÁT DỰ ÁN 11.4.1Ở bất cứ thời điểm nào trong quá trình thực hiện dự án, sau khi có quyết định phê
duyệt ĐTM (chuẩn bị, thi công, vận hành hay ngừng hoạt động và kết thúc), thì Bên đề xuất dự án, mọi nhà thầu, Cơ quan có thẩm quyền về ĐTM và các bên liên quan có quan tâm, đều phải trả lời được các câu hỏi sau. Đây là những câu hỏi có mục đích dẫn
58
dắt giúp quyết định xem mục tiêu của tham gia cộng đồng trong bước thực thi, tuân thủ và giám sát dự án đã được hoàn thành hay chưa.
Biểu 15: CÂU HỎI CHÍNH DÀNH CHO THAM GIA CỦA CỘNG ĐỒNG CÓ Ý NGHĨA Ở BƯỚC THỰC THI, TUÂN THỦ VÀ GIÁM SÁT DỰ ÁN
Câu hỏi Đã biết hoặc đã hoàn thành (C/K)
Nhận xét
Báo cáo thực hiện và quan trắc dự án có thường xuyên có sẵn không?
BÁo cáo về thực hiện và quan trắc dự án được để ở đâu?
Dự án hiện có thực hiện theo đúng tất cả các quy định của luật pháp, quyết định phê duyệt và điều kiện kèm theo, báo cáo ĐTM và Kế hoạch quan trắc và quản lý môi trường không?
Các biện pháp quản lý và giảm thiểu tác động của dự án có giải quyết được tác động như dự kiến trong ĐTM không?
Chỉ số chính có cho thấy những cải thiện hay suy giảm môi trường không?
Có hoạt động quan trắc nào được phối hợp thực hiện bởi Đối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự án và các bên liên quan khác không?
Có Ban tham vấn cộng đồng chính thức hay bất cứ hình thức liên lạc nào khác với cộng đồng không?
Cộng đồng địa phương có nhận thức rõ về thực trạng của dự án không?
Đối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự án và các bên liên quan khác có biết các cơ chế khiếu nại để khiếu nại hoặc phản ánh những quan ngại về việc thực hiện dự án không?
Đã có trường hợp khiếu nại nào được phản ánh chưa, và nếu có rồi, các nội dung đó đã được giải quyết như thế nào?
59
PHỤ LỤC I: THÀNH VIÊN NHÓM CÔNG TÁC KỸ THUẬT CỦA KHU VỰC VỀ ĐTM
HỌ VÀ TÊN Chức danh và cơ quan làm việc
Cam
-pu
-ch
ia
Ông Danh Serey Vụ trưởng; Vụ Đánh giá tác động môi trường; Bộ Môi trường (BMT)
Ông Chea Leng Phó chánh văn phòng, vụ ĐTM và Trưởng phòng Quản lý tài nguyên thiên nhiên duyên hải; Bộ Môi trường (BMT)
Ông Seng Sochinda Vụ trưởng VỤ Vụ Đánh giá tác động môi trường; Hội đồng phát triển Cam-pu-chia (CDC)
Ông Tek Vannara Giám đốc điều hành; Diễn đàn Tổ chức Phi chính phủ về Cam-pu-chia (NGOF)
Ông Mam Sambath Giám đốc điều hành; Hành động Phát triển và Đối tác (DPA)
Lào
Ông Orlahanh Boungphalom
Trưởng phòng, Phòng các Dự án Quản lý và quan trắc; Vụ Đánh giá tác động Môi trường và xã hội; Bộ tài nguyên và môi trường
Ông Somvang Bouttavong
Giám đốc, Trung tâm Đánh giá môi trường cho các dự án năng lượng; Vụ Đánh giá tác động Môi trường và xã hội; Bộ tài nguyên và môi trường
Ông Sysomphorn Phetdaoheuang
Phó vụ trưởng, Vụ hợp tác quốc tế; Bộ Kế hoạch và Đầu tư (MPI)
Ông Saphet Sivilay Giám đốc dự án; Village Focus International (VFI)
Ông Manolinh Thepkhamvong
Luật sư Môi trường; Tổ chức Đối tác luật pháp và phát triển (LDP)
Mya
nm
ar
Ông Sa Aung Thu Trợ lý trưởng phòng, Phòng Bảo tồn tài nguyên thiên nhiên và ĐTM; Vụ bảo tồn môi trường; Ministry Bảo tồn tài nguyên và môi trường
Bà Yi Yi Cho Chuyên viên, Phòng Bảo tồn tài nguyên thiên nhiên và ĐTM; Vụ bảo tồn môi trường; Ministry Bảo tồn tài nguyên và môi trường
Bà Yi Yi Htwe Phó tổng cục trưởng, TỔng cục Đầu tư và quản lý doanh nghiệp, Bộ qui hoạch và phát triển kinh tế
Bà Naw Ei Ei Min Giám đốc; Promotion of Indigenous and Nature Together (POINT)
Ông Htun Paw Oo Hiệp hội bảo tồn và phát triển môi trường tài nguyên rừng (Forest Resource Môi trường Development and Conservation Association (FREDA)
Thái
Lan
Bà Ganda Piyajun Chuyên gia đánh giá tác động môi trường; Văn phòng Chính sách và qui hoạch tài nguyên và môi trường (ONEP), Bộ tài nguyên và môi trường
Bà Saowapa Hinjiranandhana
Trưởng phòng Phát triển và Quan trắc; Văn phòng chính sách và qui hoạch tài nguyên và môi truonwgf(ONEP), Bộ tài nguyên và môi trường
Bà Chanakod Chasidpon
Chuyên gia phân tích chính sách và quy hoạch, có chứng chỉ hành nghề;
60
Văn phòng Ban Phát triển Kinh tế và Xã hội trung ương (NESDB)
Ông Suphakit Nuntavorakarn
Giám đốc về chính sách công; Quỹ chính sách công lành mạnh (Healthy Public Policy Foundation - HPPF)
Bà Arpa Wangkiat GIảng viên; Khoa Kỹ thuật môi trường, Trường Đại học Rangsit
Việ
t N
am
Ông Phạm Anh Dũng Vụ phó, Vụ Thẩm định và Đánh giá tác động môi trường; Tổng cục môi trường, Bộ tài nguyên và môi trường
Ông Nghiêm Việt Hải Chuyên viên chính, Vụ Thẩm định và Đánh giá tác động môi trường; Tổng cục môi trường, Bộ tài nguyên và môi trường
Ông Nguyễn Tuấn Anh Phó vụ trưởng, Vụ Khoa học, Đào tạo, Tài nguyên và Môi trường, Bộ Kế hoạch và Đầu tư
Bà Nguyễn Ngọc Lý Giám đốc; Trung tâm Nghiên cứu Môi trường và Cộng đồng (CECR)
Ông Trinh Lê Nguyên Giám đốc điều hành; Tổ chức Thiên nhiên và con người (People and Nature Reconciliation - PanNature)
Hỗ trợ kỹ thuật của các cố vấn trong nước:
Ông Sok Phanna, Cam-pu-chia
Bà Khamsy Chansamai, Lao PDR
Ông Martin Cosier, Myanmar
Bà Parichart Siwaraksa, Thái Lan
Bà Lê Hoàng Lan , Việt Nam Và chuyên gia quốc tế gồm:
Ông Matthew Baird
TS. Peter KinG
Bà Robin Coursen, Cục Bảo vệ môi trường Mỹ
Bà Vesna Kolar Planinšič, Vụ trưởng Vụ Đánh giá môi trường chiến lược, Bộ Qui hoạch Môi trường và không gian, Slovenjia, Liên minh Châu Âu
Nhóm chuyên gia kỹ thuật của khu vực về ĐTM hiện đang nhận được hỗ trợ của Dự ánĐối tác vùng sông Mê Kông về Môi trường của Cơ quan viện trợ phát triển quốc tế Mỹ (USAID). Dự án do Pact, Mạng lưới tuân thủ và thực thi luật pháp môi trường Châu Á và các đối tác khác cùng phối hợp thực hiện.
61
PHỤ LỤC II: THUẬT NGỮ CHÍNH VÀ ĐỊNH NGHĨA II.1 Đây là phần trình bày định nghĩa một số thuật ngữ và khái niệm liên quan đến sự tham
gia cộng đồng và Đánh giá tác động môi trường, được sử dụng trong Hướng dẫn này. Trong một số trường hợp các nước khu vực sông Mê-kông sử dụng từ, ngữ khác nhau nhưng cùng chỉ những khái niệm tương tự, và đôi khi định nghĩa về từ và ngữ theo cách khác nhau. Những định nghĩa trong phần phụ lục này không có mục đích thay thế bất cứ định nghĩa riêng nào của các quốc gia hay phục vụ mục đích pháp qui. Thực chất, đây là những định nghĩa để giúp người sử dụng Hướng dẫn này hiểu thấu đáo hơn về việc sử dụng các thuật ngữ và khái niệm trong toàn bộ tài liệu này.
II.2 Tác động bất lợi – mọi tác động tiêu cực về mặt sức khỏe, an toàn lao động, kinh tế, xã
hội và môi trường có ảnh hưởng đến mọi đối tượng, đối với con người tự nhiên, tài nguyên thiên nhiên, bao gồm nhưng không giới hạn trong phạm vi môi trường, động vật, thực vật, nếu tác động đó dù ít hay nhiều có liên quan đến hoặc phát sinh từ bất cứ hành động hay thiếu sót nào của các bên đề xuất dự án, hoặc từ việc thiết kế, chuẩn bị, thi công xây dựng, thực hiện, vận hành (kể cả vận hành thử), bảo trì bảo dưỡng, hay từ bất cứ hoạt động nào khác có liên quan.
II.3 Phương án thay thế - liên quan đến dự án được đề xuất, các phương án khả thi và có
tính thực tiễn có liên quan đến dự án được đề xuất, và đáp ứng mục đích và yêu cầu chung của dự án kể cả phương án không thực hiện dự án đề xuất), bao gồm các phương án thay thế về:
Địa điểm được đề xuất để thực hiện dự án;
Loại hình dự án sẽ được thực hiện;
Thiết kế hoặc sơ đồ dự án;
Công nghệ sẽ được áp dụng trong dự án;
Đặc điểm vận hành của dự án; và
Các nội dung chính khác của dự án. II.4 Tổ chức xã hội dân sự - các tổ chức phi chính phủ và tổ chức phi lợi nhuận hoạt động về
các vấn đề công chúng, thể hiện lợi ích và giá trị của thành viên tham gia các tổ chức này cũng như của những đối tượng khác, dựa trên các mối quan tâm về đạo đức, văn hóa, chính trị, tôn giáo hay từ thiện. Các tổ chức xã hội dân sự bao gồm các nhóm cộng đồng, tổ chức phi chính phủ, tổ chức công đoàn, nhóm có hoàn cảnh khó khăn, tổ chức thiện nguyện, tổ chức tín ngưỡng, hiệp hội nghề nghiệp, và các quỹ.
II.5 Cấp độ hợp tác - một cấp độ trong quá trình tham gia của cộng đồng, có mục đích xây
dựng mối quan hệ đối tác với công chúng trong từng khía cạnh ra quyết định, đặc biệt trong việc xây dựng các phương án thay thế và xác định giải pháp tối ưu.
II.6 Cấp độ tham vấn – một cấp độ trong quá trình tham gia của cộng đồng, có mục đích tiếp
nhận phản hồi từ cộng đồng về các kết quả phân tích, các phương án thay thế và/ hoặc các quyết định
II.7 Cấp độ trao quyền - một cấp độ trong quá trình tham gia của cộng đồng, có mục đích
đàm phán về các quyết định cuối cùng giữa cộng đồng và bên ra quyết định.
62
II.8 Môi trường - theo nghĩa rộng, là các khía cạnh về tự nhiên, vật lý, xã hội, y tế, kinh tế và
văn hóa của:
hệ sinh thái và các thành phần trong hệ sinh thái, bao gồm con người và cộng đồng;
tài nguyên thiên nhiên và nguồn lực vật chất;
đặc điểm và tính chất của địa điểm, địa phương và khu vực;
di sản và giá trị kế thừa của các địa điểm; và
tổng hòa các mối quan hệ liên đới giữa các thành phần sinh vật và vô sinh có vai trò duy trì mọi sự sống trên trái đất, bao gồm các khía cạnh về xã hội, y tế và sinh kế cho sự tồn tại của con người.
II.9 Chứng nhận tuân thủ về môi trường (CHỨNG NHẬN TUÂN THỦ VỀ MÔI TRƯỜNG) - là
một văn bản pháp lý làm bằng chứng phê duyệt của Cơ quan có thẩm quyền về Đánh giá tác động môi trường đối với Báo cáo khảo sát môi trường ban đầu hoặc Báo cáo Đánh giá tác động môi trường, và/hoặc một Kế hoạch quan trắc và quản lý môi trường.
II.10 Đánh giá tác động môi trường (ĐTM) - là một qui trình phổ biến và đã được quốc tế
công nhậnnhằm xác định, dự đoán, đánh giá, và giảm thiểu các tác động tiềm tàng từ các dự án phát triển đối với môi trường (theo nghĩa rộng - tham khảo định nghĩa về 'môi trường') trước khi đưa ra những quyết định và cam kết quan trọng
II.11 Cơ quan có thẩm quyền về ĐTM - Đơn vị quản lý hành chính thuộc chính phủ chịu
trách nhiệm quản lý hệ thống Đánh giá tác động môi trường của quốc gia, bao gồm thẩm quyền thẩm định và/hoặc phê duyệt các báo cáo ĐTM (thường là một đơn vị cấp Vụ về ĐTMtrong Bộ môi trường).
II.12 Tư vấn ĐTM - một bên chuyên môn thứ ba có đủ trình độ (là tổ chức hoặc cá nhân) có
hợp đồng với bên đề xuất dự án để thực hiện nghiên cứu điều tra đánh giá tác động môi trường và lập báo cáo ĐTM, tất cả các nội dung khác trong quy trình đánh giá tác động môi trường nêu trong trong hợp đồng tư vấn.
II.13 Quyết định phê duyệt ĐTM – quyết định chính thức của cơ quan có thẩm quyền ra
quyết định theo pháp luật về nội dung có phê duyệt hay không phê duyệt một báo cáo ĐTM (và các tài liệu liên quan, bao gồm Kế hoạch Quản lý và Quan trắc Môi trường), với lưu ý rằng còn có các loại giấy phép hoặc quyết định phê duyệt khác theo luật định được cấp sau đó để đề xuất dự án có thể triển khai thực hiện.
II.14 Điều tra nghiên cứu đánh giá tác động môi trường – một bước trong qui trình ĐTM
bao gồm việc xác định và đánh giá tác động và rủi ro tiềm tàng của một đề xuất dự án, như: 1. Đánh giá hiện trạng và thu thập dữ liệu; 2. Xem xét các tác động, kể cả các tác động tích lũy; 3. Vận dụng phương pháp luận đánh giá rủi ro; 4. Vận dụng tiêu chuẩn và hướng dẫn về chất lượng môi trường trong nước và quốc tế
có liên quan; 5. Phân tích các biện pháp thay thế;
63
6. Vận dụng cơ chế giảm thiểu tác động và 7. Xác định những yêu cầu quan trắc cần thiết.
II.15 Báo cáo ĐTM - tài liệu về toàn bộ điều tra nghiên cứu được thực hiện trong suốt quá trình đánh giá tác động môi trường, nội dung phân tích và các phát hiện từ điều tra nghiên cứu đánh giá tác động môi trường, thường bao gồm: 1. Phần tóm tắt chính; 2. Mô tả chính sách, khung pháp lý và thể chế hiện hành; 3. Mô tả chi tiết đề xuất dự án, gồm bản đồ và đồ thị chi tiết; 4. Mô tả chi tiết về môi trường xung quanh có liên quan, trong đó có bối cảnh kinh tế
xã hội; 5. Phần giải thích về các qui trình tham gia của công chúng như đã thực hiện; 6. Mô tả và chứng minh phương pháp luận đánh giá rủi ro đã áp dụng; 7. Chi tiết đánh giá rủi ro và đánh giá tác động, gồm các tác động tích lũy và tác động
xuyên biên giới (nếu có); 8. Xác định và phân tích các biện pháp thay thế của dự án; 9. Áp dụng trình tự giảm thiểu tác động đối với các tác động và rủi ro đã được xác
định; 10. Kế hoạch quan trắc và quản lý môi trường; 11. Tài liệu kèm theo gồm thông tin kỹ thuật bổ sung cần thiết về đề xuất dự án và
Đánh giá tác động môi trường.
II.16 Kế hoạch Quan trắc và quản lý môi trường - là một kế hoạch (hoặc nhiều kế hoạch) chi tiết, toàn diện cho tất cả các giai đoạn của dự án (gồm giai đoạn thi công xây lắp, vận hành, vận hành thử, và kết thúc dự án) trình bày mọi cam kết liên quan, tiêu chuẩn môi trường, biện pháp giảm thiểu tác động, yêu cầu về quan trắc và các yêu cầu khác về môi trường, cùng với thông tin chi tiết về ngân sách, khung thời gian, và phân công trách nhiệm).
II.17 Cơ chế khiếu nại tố cáo - là qui trình phản ánh quan ngại của những người bị ảnh
hưởng bởi dự án hoặc bởi hoạt động của công ty tới doanh nghiệp, hoặc tới chính phủ, để xem xét giải quyết..
II.18 Tác động – những ảnh hưởng hoặc hệ quả có thể được/ bị gây ra bởi một đề xuất dự
án đối với môi trường; các tác động có thể là trực tiếp hoặc gián tiếp, tích lũy; và tích cực hoặc tác động bất lợi, hoặc cả hai, và bao hàm các vấn đề về sinh thái, văn hóa, kinh tế, sinh kế, sức khỏe và an toàn.
II.19 Cấp độ thông báo - là một cấp độ trong qui trình tham gia của công chúng, có mục đích
cung cấp cho công chúng các thông tin cân đối, khách quan giúp công chúng hiểu được vấn đề, các phương án thay thế, cơ hội và/hoặc giải pháp.
II.20 Cấp độ tham gia – một cấp độ trong quá trình tham gia của cộng đồng, có mục đích
làm việc trực tiếp với công chúng trong suốt quá trình ĐTM nhằm đảm bảo mọi quan ngại và nguyện vọng của công chúng đều được thấu hiểu và xem xét một cách nhất quán.
64
II.21 Trình tự giảm thiểu tác động – là một khung khổ quản lý rủi ro và tác động tiềm tàng của đề xuất dự án, bao gồm các hành động theo trình tự lô gic để dự báo và phòng tránh các tác động, sau đó giảm thiểu các rủi ro và các tác động nếu không thể tránh được, rồi cải tạo và phục hồi môi trường khi xảy ra tác động, và cuối cùng là bồi hoàn hoặc đền bù cho những tác động nghiêm trọng còn lại.
II.22 Quan trắc – là các hoạt động trực tiếp và gián tiếp, được thực hiện trong nội bộ hoặc
từ bên ngoài, để xác định những hoạt động thực tế, các tác động và tổng quan tình hình thực hiện của dự án, rồi so sánh các phát hiện đó với cam kết đã nêu trong Báo cáo ĐTM và Kế hoạch Quan trắc và Quản lý Môi trường.
II.23 Đối tượng bị ảnh hưởng bởi dự án (Đối tượng chịu ảnh hưởng bởi dự án) – là một
con người tự nhiên, một đối tượng hay tổ chức có tư cách pháp lý, chịu (hoặc có khả năng sẽ chịu) ảnh hưởng trực tiếp hoặc gián tiếp của dự án đầu tư do việc thu hồi đất hoặc bất động sản theo pháp luật, do thay đổi mục đích sử dụng đất, hay do tác động tới hệ thống kinh tế xã hội hoặc môi trường ở nơi sinh sống của họ.
II.24 Bên đề xuất dự án - là một con người tự nhiên, đối tượng hay tổ chức có tư cách pháp
lý, thuộc khu vực nhà nước hoặc khu vực tư nhân, triển khai thực hiện dự án hay bất cứ nội dung nào của dự án (gồm nghiên cứu, khảo sát, thiết kế, chuẩn bi, triển khai, tiền thi công xây lắp, thi công xây lắp, vận hành, vận hành thử, kết thúc và sau khi kết thúc), và trong suốt quá trình triển khai có lợi ích sở hữu (hợp pháp hoặc hợp lý) trong dự án, hoặc có ý định phát sinh lợi ích tài chính hay lợi ích khác từ dự án tương tự như chủ sở hữu công trình. (Bên đề xuất dự án còn được gọi là Bên phát triển dự án hoặc Chủ dự án).
II.25 Sự tham gia của cộng đồng - sự tham gia của những người trực tiếp hoặc gián tiếp chịu
ảnh hưởng bởi một quyết định cụ thể trong quá trình ra quyết định, tạo điều kiện thúc đẩy những quyết định có tính bền vững bằng cách cung cấp cho người tham gia những thông tin họ cần để họ có thể tham gia một cách có ý nghĩa, và phổ biến cho họ biết những đóng góp của mình có thể tác động như thế nào đến quyết định đó. (Sự tham gia của cộng đồng còn được gọi là Sự tham gia của các bên liên quan).
II.26 Tác động còn lại – các tác động được dự báo hoặc các tác động thực tế vẫn còn lại sau
khi đã áp dụng các biện pháp giảm thiểu tác động, kể cả sau khi dự án đã kết thúc. II.27 Xác định phạm vi – là quá trình xác định phạm vi đánh giá tác động môi trường. và
phạm vi dữ liệu cần thu thập và phân tích nhằm đánh giá được các tác động của đề xuất dự án đối với môi trường, từ đó xây dựng được Điều khoản tham chiếu cho công việc Đánh giá tác động môi trường.
II.28 Sàng lọc – là quá trình rà soát lại đề xuất dự án nhằm quyết định có cần thực hiện đánh
giá tác động môi trường hay bất cứ hình thức nào khác của đánh giá tác động môi trường hay không, trước khi cho phép dự án tiếp tục triển khai thực hiện.
II.29 Bên liên quan – là người, nhóm người hoặc cộng đồng không tham gia các hoạt động
chính của dự án nhưng là đối tượng có thể chịu ảnh hưởng bởi đề xuất dự án, hoặc là
65
đối tượng có quan tâm đến dự án, ở bất cứ giai đoạn nào trong suốt vòng đời dự án (giai đoạn qui hoạch và thi công xây lắp, vận hành, hay kết thúc dự án). Bên liên quan bao gồm các cá nhân, nhóm dễ bị tổn thương, doanh nghiệp, cộng đồng, các bộ liên quan, các cơ quan chức năng thuộc chính phủ tại địa phương, cơ sở nghiên cứu và đào tạo, tổ chức phi chính phủ trong nước và tổ chức phi chính phủ nước ngoài, tổ chức truyền thông, và những người quan tâm đến đề xuất dự án nhưng không sống trong khu vực chịu ảnh hưởng trực tiếp của dự án.
II.30 Điều khoản tham chiếu (Điều khoản tham chiếu) - là tài liệu mô tả toàn bộ các hạng
mục công việc cần thực hiện khi tiến hành Đánh giá tác động môi trường, bao gồm thu thập dữ liệu, phân tích dữ liệu và các quá trình tham gia của công chúng, phù hợp với báo cáo xác định phạm vi đã được chuẩn bi cho Đánh giá tác động môi trường .
II.31 Xuyên biên giới - chỉ những thỏa thuận về quản trị vượt qua ranh giới hành chính
và/hoặc địa giới chính trị ở tất cả các cấp, không chỉ là qua biên giới chủ quyền quốc gia thường gắn liền với các thuật ngữ 'quyền tài phán' và 'kiểm soát'
II.32 Nhóm người dễ bị tổn thương - bất cứ nhóm người nào có hoàn cảnh khó khăn về xã
hội, kinh tế, văn hóa, tôn giáo, hay chính trị khiến họ gặp trở ngại hoặc bị từ chối không được tiếp cận đầy đủ các quyền, cơ hội và nguồn lực khác nhau mà người bình thường vẫn tiếp cận được, và vì thế ngăn cản họ không được tham gia đầy đủ vào đời sống kinh tế, xã hội, và chính trị trong xã hội họ đang sinh sống (bao gồm các đối tượng là người dân tộc thiểu số, phụ nữ, người khuyết tật, trẻ em, người cao tuổi, v.v...)
66
PHỤ LỤC III: MẪU KẾ HOẠCH THAM GIA CỦA CỘNG ĐỒNG Nhìn chung, Kế hoạch Tham gia của cộng đồng chuẩn cần có những phần và nội dung sau20: III.1 Mô tả dự án: tổng quan dự án, mô tả các thành phần của quá trình ĐTM, và những
thành phần đó liên quan đến thành phần tham gia của cộng đồng như thế nào. Lịch trình các hoạt động cần được đưa vào để thể hiện rõ quá trình tham gia của cộng đồng phù hợp với tổng thể ĐTM như thế nào. Điều này cũng sẽ giúp thể hiện được qui mô tham gia của cộng đồng trong các quá trình lập kế hoạch, xây dựng chương trình hoặc ra quyết định.
III.2 Mục đích của quá trình tham gia của cộng đồng: giải thích mục đích, cấp độ quá trình
tham gia của cộng đồng cần thiết. Nên đánh giá mức độ quan tâm hay lợi ích của cộng đồng nhằm xác định cấp độ tham gia của cộng đồng phù hợp. Cần đánh giá mức độ ý nghĩa của vấn đề theo nhìn nhận của cộng đồng, vì sự tham gia của cộng đồng là tùy theo quan điểm cộng đồng nhìn nhận vấn đề nghiêm trọng đến đâu. Các mục tiêu tham gia, và cách thức xác lập mục tiêu phải phù hợp với bối cảnh cụ thể của dự án. “Khung cấp độ Tham gia của cộng đồng” theo Hiệp hội Quốc tế về Tham gia của Cộng đồng (IAP2) sẽ giúp xác định vai trò của cộng đồng trong quá trình ĐTM. Một khi đã xác định được cấp độ tham gia, thì có thể lập được mục đích, mục tiêu cụ thể, và chiến lược cho kế hoạch. Ví dụ các mục tiêu có thể bao gồm: ● Thông báo tới cộng đồng về dự án và chiến lược truyền thông trong suốt quá trình
ĐTM ● Tham vấn cộng đồng để tiếp thu ý kiến phản hồi về phương án thay thế/ các lựa
chọn thay thế được xây dựng cho Bước Xác định Phạm vi và/hoặc quyết định về ĐTM cuối cùng.
● Huy động cộng đồng trong bước Xác định phạm vi và dự thảo quá trình ĐTM nhằm đảm bảo rằng các ý kiến và mối quan tâm của họ được cân nhắc ở bước này của quá trình
● Hợp tác (có thể là đối tác) với cộng đồng để xây dựng phương án thay thế, cân nhắc phương án thay thế mới hoặc phương án giảm nhẹ thay thế.
III.3 Các bên liên quan chính: Xác định các bên liên quan chính, bao gồm hoạt động phân
tích bên liên quan, và đưa ra: a) danh sách sơ bộ các bên liên quan chính ở cấp địa phương, tỉnh, quốc gia và quốc tế, và b) bảng phân loại các bên liên quan. Việc xác định đối tượng chịu ảnh hưởng của dự án và các bên liên quan chính bắt đầu trước tiên với việc xác định các tác động tiềm tàng về môi trường và xã hội, gồm tác động trực tiếp, gián tiếp và tác động tích lũy và kể cả những tác động có thể phát sinh sau này. Có thể phát sinh tác động do "các hành động liên đới" (ví dụ, một lưới điện được thi công để đưa điện từ dự án thủy điện về nhà máy chính là hành động liên đới với dự án đập thủy điện).
20
Chiểu theo tài liệu ERM. 2002. Phát triển một hệ thống ĐTM/Đánh giá môi trường chiến lược cho lưu vực song Mê Kông: Phần 5: Hướng dẫn Tham gia của cộng đồng trong Đánh giá môi trường. Báo cáo cuối cùng của ủy hội Sông Mê Kông.
67
III.4 Phương pháp luận, công cụ và kỹ thuật: Cần lựa chọn phương pháp luận phù hợp để đạt được các mục tiêu kể trên. Phần này cần mô tả chi tiết về bản chất của các kỹ thuật được lựa chọn, người được hưởng lợi từ các kỹ thuật đó, người áp dụng, thời gian và chi phí. Phần này cần được cập nhật thường xuyên theo quyết định cuối cùng về phương pháp luận.
III.5 Các hoạt động chính và lịch trình các sự kiện: trên cơ sở các phương pháp luận được
lựa chọn, có thể xác định một danh sách các hoạt động chính và lập lịch trình các sự kiện. Thông tin cộng đồng và thông tin đầu vào cần kịp thời, đủ sớm để tạo cơ hội phù hợp đóng góp vào việc lập kế hoạch và/ hoặc ra quyết định. Tại thời điểm này, những cân nhắc thực tiễn như thời tiết, hoặc các ngày quốc lễ và ngày lễ tôn giáo, cần được tính đến khi lên kế hoạch hoạt động. Ngoài ra, có thể phải đào tạo nhân sự, biên dịch tài liệu và kiểm tra trước các hoạt động. Những vấn đề này có thể kéo dài thời gian và phát sinh ngân sách cần thiết để thực hiện Kế hoạch.
III.6 Vai trò và trách nhiệm: vai trò và trách nhiệm của mọi người tham gia vào quá trình
tham gia của cộng đồng - bao gồm đội ngũ các nhà thực hành, những nhà phát triển, các ban ngành chính phủ và các đối tác xuyên biên giới - cần được ghi chi tiết ở phần này.
III.7 Ngân sách: cần có ngân sách thực hiện Kế hoạch ở đây, đề xuất chi tiết chi phí về nhân
sự và cơ sở vật chất. Ngân sách đầy đủ, trong đó có nguồn lực con người, có ý nghĩa rất quan trọng để thực hiện thành công qui trình tham gia của cộng đồng, như đánh giá thực trạng, các hoạt động tiếp cận cộng đồng, và sử dụng thông tin đầu vào do cộng đồng cung cấp.
III.8 Quan trắc và thẩm định: Mốc chính để quan trắc và thẩm định trong qui trình phải nêu
rõ trong Kế hoạch (và lịch hoạt động), đảm bảo cập nhật, thực hiện theo tiến độ dự án và theo thông tin mới có, đảm bảo thực hiện đúng Kế hoạch.
III.9 Báo cáo: Cấu trúc dự thảo báo cáo giúp tập trung được vào mục đích của tham gia cộng
đồng và đảm bảo mọi thông tin đều được thu thập đầy đủ. III.10 Sau khi ra quyết địnhh: Trong Kế hoạch phải có thông tin về những quyết định đã
được ban hành về dự án để các bên liên quan được biết và phải được liên tục cập nhật, nếu cần thiết.
III.11 Công cụ và phương pháp Tham gia của cộng đồng Có thể sử dụng một số công cụ để triển khai quá trình tham gia của cộng đồng. Có những
công cụ trực tiếp (tương tác trực tiếp – họp, hội thảo, v.v…) và công cụ từ xa (không tương tác trực tiếp – như phiếu điều tra chính thức, trang web). Sau đây là một số ví dụ cụ thể:
Công cụ để thông báo
● Báo cáo tóm tắt, Bản tin ● Đường dây nóng giải đáp thông tin
68
● Chuyên mục thông tin ● Quầy thông tin dành cho báo giới và truyền thông ● Họp cộng đồng ● Web site
Công cụ để thu thập thông tin đóng góp
● Điều tra, thăm dò dư luận ● Qui trình thu thập ý kiến ● Diễn đàn ● Quá trình có trợ giúp của máy tính ● Nhóm tập trung ● Phỏng vấn ● Vòng tròn học hỏi ● Họp cộng đồng/ Họp trưng cầu dân ý ● Hội thảo công khai ● Quán café cộng đồng
Công cụ để xây dựng đồng thuận và đi đến thống nhất
● Ban cố vấn
69
PHỤ LỤC IV: ĐỀ CƯƠNG BỐ CỤC VÀ NỘI DUNG CHÍNH CỦA PHẦN MÔ TẢ DỰ ÁN
Nội dung chính Ghi chú hướng dẫn
1. Ngành và tiểu ngành VD Sản xuất năng lượng, thủy điện
2. Qui mô Qui mô có thể được thể hiện là diện tích (hoặc độ dài nếu đó là một con đường hoặc một dự án có tuyến), công suất, phân hạng/chủng loại, số lượng nhân viên, mức đầu tư dự án
3. Vị trí Bản đồ tổng thể, thông thường, có tỷ lệ 1:200,000 hay 20:000 tùy thuộc vào loại dự án. Bản đồ cần có các nội dung như: đặc điểm tự nhiên, sông suối, rừng v.v....cơ sở hạ tầng hiện tại (đường, cầu, v.v.v...) và các khu dân cư ở gần khu vực dự án. Trong trường hợp phát triển đô thị, cần nêu rõ các khu vực nhạy cảm (trường học, đền chùa, chợ, khu vực hoặc tượng đài có tầm quan trọng về văn hóa, khu thương mại, v.v...).
4. Các hợp phần dự án - Các cơ sở sản xuất chính - Cơ sở hạ tầng nội bộ - Cơ sở hạ tầng và trang thiết bị phụ trợ
5. Lịch trình thời gian tổng thể Thể hiện một biểu đồ có kế hoạch thời gian cho: - Nghiên cứu (bao gồm nghiên cứu ĐTM) - Cho phép/ cấp phép - Các thỏa thuận nhượng quyền - Thiết kế chi tiết, ký hợp đồng - Các hoạt đồng trước thi công - Các hoạt động thi công - Vận hành - Ngừng hoạt động/ kết thúc/ sau khi kết thúc
6. Tổ chức dự án Sơ đồ tổ chức, quản lý, vai trò và trách nhiệm, v.v...
Giai đoạn trước và trong khi thi công
7. Lịch hoạt động Sơ đồ với các hợp phần chính và các hoạt động thi công chính tương ứng và các biện pháp giảm nhẹ có liên quan
8. Vị trí của các hợp phần dự án Bản đồ hiện trường (1:50.000 hoặc 1:10.000) thể hiện vị trí của các hợp phần dự án như các tuyến đường bộ, trại, mỏ, nhà máy chế biến, khu nhà kho, đập, hồ đập, trạm điện, đường dây truyền tải, cầu, v.v....
9. Đặc điểm của dự án Mô tả từng đặc điểm chính của dự án: - Nguyên vật liệu (khối lượng, loại, nguồn) - Thiết bị, máy móc - Các bản vẽ thiết kế sơ bộ
Liệt kê phương án thay thế được cân nhắc và đánh giá. Chỉ cân nhắc phương án thay thế khả thi có tính thực tế và hợp lý.
10. Lao đông - Số nhân sự mong muốn, nếu được thì nên có một đoạn ngắn mô tả về nguồn lực lao động theo từng loại nghề nghiệp)
70
- Yêu cầu xuất xứ nhân sự lao động - Loại và vị trí nhà ở của nhân viên - Các cam kết về An toàn và Sức khỏe
Giai đoạn vận hành
11. Tổng quan các hoạt động vận hành
Mô tả ngắn gọn các hợp phần của dự án, bao gồm công nghệ và quá trình sản xuất, trang thiết bị và cơ sở hạ tầng. Trình bày trực quan dự án đã hoàn thành (vd. bản vẽ phác thảo, sơ đồ dự án) Trình bày dữ liệu về sản xuất:
- Vật liệu đầu vào (khối lượng/ năm, chủng loại, chất lượng và đặc tính, nguồn gốc)
- Nguồn và tiêu thụ nước và năng lượng - Đầu ra: các sản phẩm (số lượng đặc tính) phụ
phẩm, chất thải và phát thải khác
12. Lịch trình vận hành Biểu đồ thời gian thể hiện các hợp phần chính và các quá trình/ vận hành chính và các biện pháp giảm nhẹ tương ứng
13. Sơ đồ mặt bằng hiện trường dự án
Các bản đồ mặt bằng hiện trường (tỉ lệ 1:20.000 hoặc tỷ lệ chi tiết hơn) cho thấy vị trí của các hợp phần vận hành chính
14. Các hợp phần Mô tả từng hợp phần: - Trang thiết bị, công nghệ, các quá trình kèm sơ đồ
qui trình rút gọn - Vị trí và cảnh quan - Các bản vẽ thiết kế sơ bộ - Sơ đồ qui trình: vật liệu, nước, năng lượng và các
nguồn phát thải khác - Quản lý và lưu kho vật tư - Quản lý chất thải và nước - Vận chuyển (phương tiện, thời gian, tải trọng,
tuyến đường)
15. Lao động Đội ngũ nhân sự mong muốn,(nếu được thì nên chỉ rõ yêu cầu theo từng loại công việc) và yêu cầu nguồn gốc nhân sự lao động Loại và vị trí nhà ở của nhân viên
Các cam kết về An toàn và Sức khỏe
Giai đoạn ngừng hoạt động/ Kết thúc/ sau khi kết thúc dự án
16. Tổng quan Yêu cầu dành cho Kế hoạch kết thúc dự án (Chiến lược, chính sách, mục tiêu chính, lịch trình, ngân sách, v.v...)
