Hüseyin HAMARAT Teknik Öğr. Emekli Yönetici

Hüseyin HAMARATTeknik Öğr. Emekli Yönetici

Eğitimin Amacı

Katılımcıları, iş sağlığı ve güvenliğinin dünyadaki ve ülkemizdekitarihsel gelişimi ve çağdaş iş sağlığı ve güvenliği uygulama ilkelerikonusunda bilgilendirmektir.

Öğrenim Hedefleri

1 •İş sağlığı ve güvenliği kavramını tanımlar.

2 •İş sağlığı ve güvenliğinin Türkiye ve dünyadaki tarihsel gelişimini özetler.

3 •Çağdaş iş sağlığı ve güvenliği yaklaşımını tanımlar.

4 •İş sağlığı ve güvenliği uygulama ilkelerini belirtir.

Bu dersin sonunda katılımcılar;

KONU BAŞLIKLARI

• Türkiye`de ve dünyada iş sağlığı ve güvenliği2• İş sağlığı ve güvenliği kavramı ve iş sağlığı ve

güvenliğinin gelişme aşamaları1• İş sağlığı ve güvenliğinin Türkiye ve dünyadaki

tarihsel gelişimi3• Çağdaş iş sağlığı ve güvenliği4

• Kavram4.1• Gelişme aşamaları4.2• Kapsam4.3• İş ve sağlık ilişkileri4.4

• Çağdaş iş sağlığı ve güvenliği uygulama ilkeleri5• Uygun işe yerleştirme5.1

• İşyeri ortam faktörlerinin değerlendirilmesi5.2• İş sağlığı ve güvenliği risklerinin

değerlendirilmesi ve kontrolü5.3

• Aralıklı kontrol muayenesi5.4

1- İSG KAVRAMI VE İSG GELİŞME AŞAMALARI

Tanımİşçilerin iş kazalarına uğramalarını önlemek amacıyla güvenli çalışma ortamını oluşturmak için alınması gereken önlemler dizisine İŞ GÜVENLİĞİ denir.

AmaçÇalışanlara güvenli ve sağlıklı bir çalışma ortamı sunmak,Çalışma koşullarının olumsuz etkilerinden onları korumak,İş ve işçi arasında mümkün olan en iyi uyumu sağlamak,İşyerlerindeki riskleri tamamen ortadan kaldırmak ya da doğabilecek zararları en aza indirebilmek.

İŞ GÜVENLİĞİ


TanımÇalışanların sağlıklarını sosyal, ruhsal ve bedensel olarak en üst düzeyde tutmak,Çalışma koşullarını ve üretim araçlarını sağlığa uygun hale getirmek,Çalışanları zararlı etkilerden koruyarak işin ve çalışanın birbirine uyumunu sağlamak,üzere kurulmuş bir tıp dalıdır.

İŞ SAĞLIĞI


TanımDünya Sağlık Örgütü (WHO) ile Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO)İş Sağlığı ve Güvenliğini,•Tüm mesleklerde işçilerin bedensel, ruhsal, sosyal iyilik durumlarını en üst düzeye ulaştırmak ve bu düzeyde sürdürmek,•işçilerin çalışma koşulları yüzünden sağlıklarının bozulmasını önlemek,•işçileri çalıştırılmaları sırasında sağlığa aykırı etmenlerden oluşan tehlikelerden korumak,•işçileri fizyolojik ve psikolojik durumlarına en uygun mesleksel ortamlara yerleştirmek ve bu durumları sürdürmek,özet olarak işin insana ve her insanın kendi işine uyumunu sağlamak” olarak tanımlamıştır.2003 yılında yayımlanan 4857 sayılı İş Kanunu ve yeni ISG yönetmelikleri ile «İş Sağlığı ve Güvenliği» kavramı mevzuata yerleşmiştir.

İSG


YASAL TANIM (5510 SGK Kanunu)-Sigortalının iş yerinde bulunduğu sırada,-İşveren tarafından yürütülmekte olan iş dolayısıyla,-Sigortalının, işveren tarafından görev ile başka bir yere gönderilmesi yüzünden asıl işini yapmaksızın geçen zamanlarda,-Emzikli kadın sigortalının çocuğuna süt vermesi için ayrılan zamanlarda,-Sigortalının işverence sağlanan bir taşıtla işin yapıldığı yere gidiş gelişi sırasında ( servis veya işyerinin kendi aracı ) oluşursa, iş kazası olarak kabul edilmektedir.

İŞ KAZASI


Sigortalının çalıştırıldığı işin niteliğine göre, tekrarlanan bir sebeple veya işin yürütüm şartları yüzünden uğradığı, geçici veya sürekli hastalık, sakatlık ya da ruhi arıza halleri meslek hastalığı kapsamında değerlendirilmektedir.Meslek hastalıkları, belirli koşullarda tekrarlanan nedenler ya da kişide hastalığa yol açıcı çeşitli fiziksel, kimyasal ve biyolojik etkenlere maruziyet sonucu ortaya çıkar.Dünya’da, meslek hastalıklarının yarattığı tablo iş kazalarına göre daha kötü durumdadır. Özellikle çoğu meslek hastalığının tanısı konulamadığından, meslek hastalığı olarak kayda geçmemektedir.

MESLEK HASTALIĞI


a) PlanlamaRisk değerlendirmesi calısmaları, mevcut mevzuat ve isyeri kosulları çerçevesinde planlanır.b) İşyerinde Yürütülen Çalışmaların Sınıflandırılmasıİşyerinde yürütülmekte olan veya yürütülecek olan faaliyetler özelliklerine göre sınıflandırmaya tabi tutulur. c) Bilgi ve Veri ToplamaBilgi ve veri toplamada, işyerinde yürütülen işler, bu işlerin süresi ve sıklığı, işinyürütüldüğü yer, işin kim veya kimler tarafından yürütüldüğü, yürütülen işten etkilenebilecek olanlar, alınmış olan eğitimler vb. dikkate alınır.d) Tehlikelerin TanımlanmasıTehlike veya kaynaklarının bulunup bulunmadığı, tehlike varsa bundan kimlerin ve ne şekilde etkilenebileceği dikkate alınarak yapılır.

RİSK DEĞERLENDİRMEDİ


e) Risk Analizi :Tehlikelerin verebileceği zarar, hasar veya yaralanmanın siddeti ve bu zarar, hasar veya yaralanmanın ortaya çıkma olasılığı belirlenir. Risk analizinde, tehlikeye maruz kalan kisi sayısı, tehlikeye maruziyet suresi, kisisel koruyucuların sağladığı korunma ve güvensiz davranışlar gibi unsurlar dikkate alınır.f) Risk Değerlendirmesi: Risklerin ağırlık oranları hesaplanarak derecelendirme yapılır ve önlem alınmasının gerekli olup olmadığına karar verilir.g) Önlemlerin Belirlenmesi : En öncelikli olandan daha az oncelikli olana doğru sıralanmak uzere asağıdaki gibi olmalıdır:i. Riskleri kaynağında yok etmeye çalışmakii. Tehlikeli olanı, daha az tehlikeli olanla değistirmekiii. Toplu koruma önlemlerini, kisisel korunma önlemlerine tercih etmekiv. Mühendislik önlemlerini uygulamakv. Ergonomik yaklaşımlardan yararlanmak



h) Risk Değerlendirme Raporu HazırlanmasıRisk değerlendirme raporunda, asağıdaki hususlar yer almalıdır:i. Yapılan isin tanımlanmasıii. Mevcut riskleriii. Risklerden etkilenen çalışanların listesiiv. Zarar, hasar veya yaralanmanın şiddetiv. Zarar, hasar veya yaralanmanın meydana gelme olasılığıvi. Risk değerlendirmesinin sonuçları (Risk duzeyleri)vii. Alınması gerekli kontrol önlemleri



1 GENEL ŞART2 İSG POLİTİKASI3 PLANLAMA3.1 Tehlike Tanımlaması, Risk Değerlendirmesi ve Risk Kontrolü İçin Planlama3.2 Yasal ve Diğer Şartlar3.3 Hedefler3.4 İSG Yönetimi Programları4.UYGULAMA VE İŞLETME4.1 Yapı ve Sorumluluk4.2 Eğitim, Bilinç ve Yeterlilik4.3 Danışma ve İletişim4.4 Dokümantasyon4.5 Doküman ve Veri kontrolü4.6 İşletme Kontrolü4.7 Acil Durum Hazırlığı ve Bu Hallerde Yapılması Gerekenler

İSG YÖNETİM SİSTEMİ UNSURLARI


5. KONTROL VE DÜZELTİCİ FAALİYET5.1 Performans Ölçümü ve İzleme5.2 Kazalar, Olaylar, Uygunsuzluklar, Düzeltici ve Önleyici Faaliyetler5.3 Kayıtlar ve Kayıtların Yönetimi5.4 Tetkik6. YÖNETİMİN GÖZDEN GEÇİRMESİ

İSG YÖNETİM SİSTEMİ UNSURLARI

2- TÜRKİYE’DE VE DÜNYA’DA İSG

ILO genel direktörü Juan Somavia’nin şu sözü iş sağlığı ve güvenliği konusundaki dünyadaki ve ülkemizdeki durumu özetlermektedir:

“ İş dünyasında birçok cephede ilerleme kaydedilmiştir. Ancak işle ilgili ölümler, kazalar ve hastalıklar hale endişe verici boyutlardadır. Oysa iyi bir iş aynı zamanda güvenli bir iş olmalıdır. “


ILO kaynaklarına göre;

Her yıl 2 milyon kadın ve erkek iş kazaları ve meslek hastalıkları dolayısıyla hayatını kaybetmektedir.Yine aynı kaynaklara göre, her yıl 270 milyon insan iş kazaları, 160 milyon insan ise meslek hastalıkları sonucu ortaya çıkan zararlara maruz kalmaktadır.


Dünya Sağlık Örgütünün veri ve tahminlerine göre dünyada işle ilgili hastalık ve kazaların birbirine göre oranı değerlendirildiğinde bütün sağlık olaylarının %56’sı meslek hastalığı, %44’ü iş kazası dır. Türkiye’de ise meslek hastalıklarının tanısının konulmasıyla ilgili eksiklikler olduğundan işle ilgili sağlık sorunlarının %99’u iş kazası, %1’i meslek hastalığıdır. İş kazalarında da kayda geçme oranı düşüktür. Ancak meslek hastalıklarında yok denecek kadar az olduğu da bir gerçektir.


2006 yılı itibariyle SSK ya kayıtlı işçi sayısı: 7.818.642Saptanan Meslek Hastalığı Sayısı: 574Beklenilen Meslek Hastalığı Sayısı:(% 0,4) 31.274Saptayamadığımız Meslek Hastalığı Sayısı: 30.700Oran : % 0,007

2007 yılı itibariyle SSK ya kayıtlı işçi sayısı: 8.505.394Saptanan Meslek Hastalığı Sayısı: 1.208Beklenilen Meslek Hastalığı Sayısı:(% 0,4) 34.021Saptayamadığımız Meslek Hastalığı Sayısı: 32.813Oran : % 0,014


ILO istatistiklerine göre;Dünyada her yıl ILO kayıtlarına 250 milyon iş kazası olmakta 335 000 kişi iş kazalarında hayatını kaybetmektedir.

ILO’ ya göre, GSMH’ nın % 4’ü ülkelerde iş kazası ve meslek hastalıkları nedeniyle yitirilmektedir.

İşyerlerinin ise kârının % 5 - % 15’i iş kazaları ve meslek hastalıkları nedeniyle kayboluyor.

• Meydana gelen iş kazalarının sebeplerinden bazı örnekler :• Kişilerin düşmesi..............................................................8.896• Makinelerin sebep olduğu kazalar...................................9.533• Normalden farklı ısılara maruz kalmak/temas etmek…...1.839• Düşen cisimlerin çarpıp devirmesi.................................16.713• Cisim sıkıştırması, ezmesi, batması, kesmesi................28.446• Elektrik akımından ileri gelen kazalar.............................. ...398• Vücudun zorlanmasından ileri gelen incinmeler...............2.561



2007 yılı verilerine göre İş Kazaları ve Meslek Hastalıkları

İş Kazası:Kadın :4 121Erkek: :76 481Toplam :80 602

Meslek Hastalığı:Kadın :11Erkek: :1 197Toplam :1 208

İş Kazası veya Meslek Hastalığı sonucu ölümler:İş Kazası :1043Meslek Hastalığı :1Toplam: 1044


İş Kazası Sonucu Oluşan Yaranın Vücuttaki Yeri

-Kafa 4.239-Sırt 2.572-Gövde ve iç organlar 1.907-Üst Ekstremiteler (Omuz, Kol, Bilek, El, Parmak vb.) 43.290-Alt Ekstremiteler (Kalça,Bacak,Ayak vb.) 20.207

Yaralanma çeşidi

-Kırıklar 10,188-Çıkıklar, Burkulma ve Ġncinmeler 7,455-Yüzeysel Yaralanmalar ve Açık Yaralar 35,863-Ezik ve Çürükler 17,257-Göze veya Vücut Boşluklarına Yabancı Cisim Kaçması 1,094-Yanmalar, Kimyasal Yanma, Kaynar su ile yanma ve Donma 2,513-Akut Zehirlenmeler ve Enfeksiyonlar 270


Geçici İşgöremezlik 2003 2004

Süreleri (Gün) Kadın Erkek Toplam Kadın Erkek Toplam

0 317 3.037 3.354 101 4.127 4.228

1 - 3 354 5.531 5.885 343 5.841 6.184

4 - 6 824 11.338 12.162 770 12.175 12.945

7 - 13 1.566 23.599 25.165 1.627 25.933 27.560

14 - 20 644 11.432 12.076 685 12.543 13.228

21 - 30 156 3.384 3.540 160 3.745 3.905

31 - 90 477 10.249 10.726 492 11.321 11.813

91 - 183 77 2.338 2.415 101 2.563 2.664

184 - 364 33 899 932 34 920 954

365+ 16 397 413 14 335 349

Toplam 4.464 72.204 76.668 4.327 79.503 83.830

Geçici İşgör.Sür.Topl. 87.347 2.014.192 2.101.539 92.030 1.939.208 2.031.238

Yatakta 1.507 104.025 105.532 1.898 52.322 54.220

Ayakta 85.840 1.910.167 1.996.007 90.132 1.886.886 1.977.018

İş Kazalarının Geçici İş Göremezlik Sürelerine Göre Dağılımı


Bölge Ekonomik olarak Aktif Nüfus

Toplamİşgücü

ÖlümleSonuçlanan

Kazalar(İLO

tahmini)

Ölümle Sonuçlanan Kazaların Aktif Nüfusa Oram (%)

3 Günlük İş Kaybı ile Sonuçlanan Kazalar (Tahmini)

3 Günlük iş Kaybı ile sonuçlanan Kazaların Aktif Nüfusa Oranı (%)

GelişmişPazarEkonomileri

419.732.002 394.72.947 15.879 0,004 12.118.393 3

EskiSosyalistEkonomiler

183.089.714 161.762.008 17.416 0,010 13.291.068 7

Hindistan 443.860.000 402.510.000 40.133 0,009 30.627.865 7

Çin 740.703.800 733.705.100 90.295 0,012 68.909.715 9

Adalar ve Diğer Asya 415.527.598 344.569.424 76.886 0,019 58.676.113 1

Sahra Güneyi Afrika 279.680.390 19.347.698 53.29 0,019 40.670.012 5

Güney Amerika ve Karayipler

219.083.179 192.033.807 39.372 0,018 30.046.941 14

Orta Doğu Haili 135.220.721 76.443.255 17.977 0,013 13.719.565 10

Dünya 2.836.897.404 2.325.092.239 351.250 0,012 268.059.672 9

3.1- İSG’NİN TÜRKİYE’DEKİ TARİHSEL GELİŞİMİ

Türkiye’de çalışan insanı koruma hareketleri , 1865 yılında yayınlanan “Dilaver Paşa Nizamnamesi” ve onu izleyen “Maadin Nizamnamesi” (1869) ile başlamıştır. 1865 yılında çıkartılan “Dilaver Pasa Nizamnamesi”nde, Ereğli ve Zonguldak kömür havzası işçilerinin dinlenme ve tatil zamanları, barındırma yerleri, çalışma saatleri ve onların sağlıkları ile ilgili çeşitli konuların ele alındığı görülür. 1869 yılında çıkarılan “Maadin Nizamnamesi” ise, bütün madenlerde çalışanların güvenliği ile ilgili çeşitli hükümleri düzenleyen bir mevzuattır. Maadin nizamnamesi, kömür madeni iş kolunda, o devirde yürürlükte bulunan zorunlu çalışmayı ortadan kaldırmış ve bu suretle çalışmanın ekonomik yönlerinin yanında insani yönlerine de değer verilmesi vurgulanmak istenmistir.


23 Nisan 1920’de Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin kurulduğu tarihten itibaren ise, iş sağlığı ve güvenliği olgusu da gündeme getirilmiş ve çeşitli yasal düzenlemeler yapılmaya başlanmıştır.Zamanına göre, son derece modern hükümlerle donatılmış olan, Ereğli Havza-i Fahmiyesi Maden Amelesinin Hukukuna Muteallik Kanun (Ereğli Kömür Havzası Maden İşçisinin Hukukuna İlişkin 151 sayılı Kanun), Milli Mucadele’nin en yoğun olarak yaşandığıbir dönemde, 10 Eylül 1921 tarihinde, Sakarya Savaşı sırasında çıkarılmıştır. Daha sonra, 8 Haziran 1936 tarihinde çıkarılan 3008 sayılı İş Kanunu içerisinde de, temel iş sağlığı ve güvenliği hükümleri yer almıstır.


Batı’da, 150-200 yıldır yaşanan endüstri devriminin bir nebze olsun yakalanabilmesi için, sanayileşmenin sürdürüldüğü 1970, 80 ve 90’lı yıllarda ise, 1475 sayılı İş Kanunu ve bu çerçevede çıkarılmış olan Tüzük ve Yönetmelikler, iş sağlığı ve güvenliği alanının gereksinimlerine belli ölçüde cevap verebilmiştir. Ancak, 20. yuzüyılın sonları ve 21. yüzyılın başlamasıyla birlikte,teknolojinin, tüm sanayi koşullarının, endüstri ilişkilerinin ve çalışma mevzuatının baş döndürücü bir hızla ilerlediği ve değistiği gerceği ortaya çıkmıştır.


Avrupa Birliği’nin, Aralık-1999’daki zirvesinde, Turkiye’ye adaylık statüsünün tanınmasıyla birlikte, 2003 yılında 4857 sayılı İş Kanunu çıkarılmıştır. Bu Kanunun iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili hükümleri, belki birkaç madde dışında, aynen 1475 sayılı İş Kanunu’ndan aktarılmıştır. Ancak, 4857 sayılı İş Kanununa göre çıkarılması gereken yönetmelikler, Avrupa Birliğinin 89/391/EEC sayılı çerçeve direktifine ve diğer bireysel direktiflere göre uyumlaştırılmıştır ve 2003 yılı ile 2004 yılı içerisinde ardarda yayımlanmıştır. Dolayısıyla, ülkemizde iş sağlığı ve güvenliği mevzuatı modern hükümlerle donatılmış durumdadır. Ancak, uygulamada çok fazla mesafenin katedilmesi gerekmektedir.

3.2- İSG’NİN DÜNYA’DAKİ TARİHSEL GELİŞİMİ

Yapılan iş ile sağlık arasındaki ilişkiler (endüstri sağlığı-işçi sağlığı-iş hijyeni) üzerinde, ilk defa Yunan ve Roma uygarlıklarında duyulmaya başlanmıştır. Fakat, bu konuda etraflı incelemeler, Paracelsus (1493-1541), işçilerin sağlık konularını ele alan ilk hekimlerdendir. Gregorius Agricola(Saksonyalı hekim), 1526’da Avrupa madenlerinde çalışan işçilerin sorunlarıyla ilgili klasik bilgileri içeren “De Re Metalica adlı eserini yazmıştır)


İtalyan klinikcisi Bernardino Ramazzini (1633-1714), endüstri sağlığının babası olarak kabul edilir. 1713 yılında yayınladığı “De Morbis Artificum Diatriba” isimli eserinde meslek hastalıkları ile uzun uzadıya meşgul olmuştur. Endüstri sağlığı sorunları, daha sonra, özellikle sanayileşme hareketleri içinde büyük bir ilgi toplamıştır. İş hekimliği İtalya’da doğmuş ise de, büyümesini ve gelişmesini sanayi devriminin (1760-1830) beşiği olan İngiltere’de geçirmiştir. Sir Percivale Pott, 1776’de baca temizleyicilerinin skrotum (testis) kanserini tarif etmistir. İngiltere’de Charle Turner Tacrach (1795-1852) çok etraflı bir meslek hastalıkları kitabı yazmıstır.


İngiltere’de, XIX. yüzyılın başlarında (1802), “Sağlık ve Ahlakın Korunması Kanunu” ve bunu izlemek uzere (1833) “FabrikalarKanunu yayınlanmıştır. Bu sonuncu kanunda, “İş Güvenliği Mufettişliği” öngörülmüştür. Aynı dönemde, diğer Avrupa ülkelerinde de devletin çalışan insanı himaye etmeye basladığı görülür. 1841 yılında İş Mevzuatı yayınlanmıştır.Amerika Birleşik Devletlerinde ise, bu konuda, ancak bu ülkedeki sanayileşme hareketlerinin çok hızlandığı XX. Yuzyılın başında büyük bir çalışma görülmektedir. Meslek Hastalıkları (The Occupational Diseases) isimli kapsamlı ilk Amerikan kitabı, Cornell Universitesi iç hastalıkları profesoru Gillmann Thomson tarafından 1914 yılında yayınlanmıstır.


1919 yılında Cenevre’de, Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) kurulmuştur. Uluslararası Çalışma Örgütü tarafından, 1919 yılından bugüne kadar, iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili birçok sözleşme çıkarılmıştır. Bunların önemli bir bölümü de, Turkiye Cumhuriyeti tarafından onaylanarak yürürlüğe konulmuştur. 20. yuzyılda, iş sağlığı ve güvenliği, sanayide yaşanan gelişmelerle birlikte, özellikle kalkınmış ülkelerde ön planda yer almaya başlamıştır. Gerçekten, Amerika Birleşik Devletleri başta olmak üzere, İngiltere, Kanada, Avustralya, Japonya ve Almanya gibiülkelerde, iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili modern düzenlemeler yapılmıştır.


İş sağlığı ve güvenliği olgusu, Avrupa Birliği içerisinde de, 1980’li yıllardan itibaren ağırlıkla ele alınmaya başlanmıştır. Özellikle, 1989 yılında çıkarılan 89/391/EEC sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Direktifi, iş sağlığı ve güvenliği alanında çerçeve direktif olarak kabul edilmiş ve daha sonra bu çerçeve direktife dayanarak, çok sayıda bireysel direktif çıkarılmıştır.Bugün gelinen noktada, iş sağlığı ve güvenliği bir bilim dalı olarak ele alınmaktadır. Sanayide ve çalışma hayatında yeni ortaya çıkan risklerle ilgili, sürekli olarak araştırma ve geliştirme çalışmaları yürütülmekte ve yeni yasal düzenlemeler yapılmaktadır.

4.1- ÇAĞDAŞ İSG KAVRAMI

İşçi sağlığı ve iş güvenliği kavramında zaman içinde iki yönde gelişme görülmüştür:

Birincisi, işçi sağlığı kavramının sadece işçi niteliği ile sınırlı olmaktan çıkmış olmasıdır, bu gelişme ile sağlık bütün çalışanları ilgilendiren bir konu haline gelmektedir.

İkinci gelişme ise, işçi sağlığı ve iş güvenliği kavramının sadece işyeri ile sınırlı olmaktan çıkıp çevreyi de dikkate alır bir gelişme göstermiş olmasıdır. Özellikle yaşam çevresinin de işçinin korunmasında gerekli olduğu ileri sürülmüş ve çevrenin korunması, sağlıklı bir konutta yaşama hakkı, beslenme ve ulaşım emniyeti ilk yardım ve sosyal güvenlik vb. konular İSG kavramıyla ilişkilendirilmeye başlanmıştır. Ayrıca, sadece işçinin değil işin sağlığından da bahsedilmeye başlanmış, diğer kavramlar dar kapsamlı görülerek, “İş Sağlığı ve Güvenliği” (İSG) kavramı kabul görmüştür.

4.2- ÇAĞDAŞ İSG GELİŞME AŞAMALARI

İş Sağlığı ve Güvenliği kavramı, İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği kavramından farklı olarak, tehlikelerin önlenmesinin yanında risklerin öngörülmesi, değerlendirilmesi ve bu riskleri tamamen ortadan kaldırabilmek ya da zararlarını en aza indirebilmek için yapılacak çalışmaları da içermektedir.

İş Sağlığı ve Güvenliği; henüz bir tehlike oluşmamış, işletmede bir arıza oluşmamışken bile işletmede oluşabilecek tehlikelerin ve risklerin öngörülerek bunların kabul edilebilir olup olmadığına karar verme çalışmalarını da beraberinde getirmektedir, yani yeni kavramla eski “reaktif” yaklaşımlar yerini “proaktif” yaklaşımlara bırakmıştır.


-İşyerindeki teknik donanım,-üretim teknoloji,-teknik bakım,-risk değerlendirmesi,-ergonomik koşullar, -personelin beceri düzeyi ve eğitim seviyesi,-yürürlükteki mevzuat ve kamu yaptırımları,-işyerindeki organizasyon yapısı,-işçilerin sağlık kontrolleri,


-işyerindeki tıbbi hizmetlerin organizasyonu,-personelin yaş durumu ve işe uygunluğu,-işyerinin bulunduğu yerin coğrafi özellikleri (iklim gibi),-fiziksel ortam özellikleri (gürültü, toz, ısı, aydınlatma, havalandırma, temizlik vb.),-işe alım süreçleri, ücretler, personelin moral motivasyonu, sosyal hizmetler, çalışma saatleri gibi pek çok konunun işyerindeki kaza ve hastalıkları etkilediği ve İSG ile doğrudan ya da dolaylı olarak ilişkili olduğugörülmektedir.

4.3- ÇAĞDAŞ İSG KAPSAMI

Dünya sağlık örgütü WHO ve Uluslarası Çalışma Örgütü, ILO, İSG tanımını daha da genişleterek, İSG’yi sadece işyerlerinde tehlikelere karşı alınması gereken tedbirler ile ve işyerleri ile sınırlandırmamış; İSG üzerinde etkili olabilecek dışsal faktörleri de konunun kapsamı içine almıştır.

Böylece İSG’nin, sadece çalışanları ilgilendiren bir unsur olmakla kalmayıp, çalışanların ailelerini, işyerinin içinde bulunduğu doğal ve sosyal çevreyi ve giderek tüm toplumu ilgilendiren bir konu olduğu vurgulanmaktadır.

4.4- İŞ VE SAĞLIK İLİŞKİLERİ

İş sağlığı ve güvenliği çalışanların sağlık ve güvenlik konuları ile ilgili bir alandır. Sanayi ve teknolojinin hızla gelişmesi, yeni iş sahalarının açılmasıyla birlikte yeterli önlemlerin alınmaması durumunda, çalışanların sağlığını ve guvenliğini tehdit eden sonuçlar ortaya çıkmaktadır. İşci sağlığı ve güvenliği çalışmalarında öncelikli amaç, çalışanların sağlığını korumaktır.


İşyeri ortamında bulunan teknik ekipmanlar ile çalışma koşullarından kaynaklanan çeşitli riskler nedeni ile çalışanların sağlığı bozulabilir. Sağlığı bozulan ve hastalananların teşhis ve tedavisi de bu uğraşıların içine girer. Fakat bu çalışmaların asıl amacı, işyeri ortamında bulunan bu riskleri kontrol altına almak suretiyle isyerini sağlıklı ve güvenli bir yer haline getirmek ve sonuç olarak da bu ortamda bulunan ve çalışan kisilerin sağlığının olumsuz etkilenmesinin önüne geçmektir.


İş sağlığı ve iş güvenliği çalışmalarının iki temel boyutu vardır:Bunlardan birisi, çalışanların sağlığının yapacakları işle ilgisini araştıran, belirleyen (orneğin; daha önce akciğer rahatsızlığı geçirmis bir kişinin tozlu bir işte çalıştırılmaması gibi) ve işyeri ortamında oluşabilecek bazı risklere karşı alınacak tıbbi koruma yöntemlerini uygulamak (orneğin; tetanos aşısı uygulaması vb. gibi) ve işyerindeki çalışmalar esnasında sağlık sorunu olanların hastalıklarının teshiş ve tedavisi ile hastalığın yapılan işle ilgisini araştırarak gerekli onlemleri almak seklinde ifade edilebilecek olan tıbbi boyuttur. Bu ilgi alanına “İş Hekimliği” adı verilir.


İkinci boyut ise, işyeri ortamındaki sağlık ve güvenlik risklerinin saptanması, bununla ilgili ölçümler yapılması (orneğin; işyerinde kullanılan çesitli kimyasal maddelerin, işyeri ortam havasındaki ölçümü, işyerinde yapılan işler esnasında ortama yayılan ve sağlığa zararlı olduğu bilinen tozların ölçümü, makine ve tezgahlardan kaynaklanan gürültünün düzeyini belirlemek üzere yapılan ölcümler gibi) ve bu risklerin kontrol altına alınması şeklindeki uğraşıları içeren ve konunun daha çok teknik-mühendislik yanını oluşturan “İş Güvenliği” boyutudur. Bu boyut, işyeri ortamında sağlıklı ve güvenlikli bir ortam oluşturmak için yapılan tüm çalışmaları kapsadığı için “İş Hijyeni” olarak da adlandırılmaktadır.


-İşverenler; maddi ve manevi menfaatleri nedeniyle, -çalışanlar; doğrudan etkilenen kisiler olarak, -devlet ise; vatandaslarının sağlığını ve mutluluğunu düşünmek zorunda olduğu için İş Sağlığı ve Güvenliği konusu ile yakından ilgilenmek durumundadır.

Bir baska ifade ile iş sağlığı ve güvenliğinin amacı;a. Çalışanları korumak,b. Üretim güvenliğini sağlamak,c. İşletme güvenliğini sağlamak tır.

5.1- UYGUN İŞE YERLEŞTİRME

Kişinin zihinsel, fiziksel ve ruhsal kapasitesine uygun bir meslek seçmesi, en uygun ve verimli bir çalışma hayatını sürdürmesini sağlama bakımından çok önemlidir. Eğer bir kimse, seçilen mesleğin gerektirdiği zihinsel, fiziksel ve ruhsal istekleri karsılayabilecek bir yapı ve durumda değilse, kısa veya uzun bir sure sonunda o işi yapamayacak bir hale düşer ve ağır bedeni ve ruhsal bozukluklar baş gösterir.Erişkinlerde, uygun iş tavsiyeleri yapılırken, müracaat edenin geçmişte çalıştığı işlerdeki durumu ve sağlık hikayesi tespit edilebilirse sorunun çözümlenmesi çok daha kolaylaşır.


Mesleğe yöneltme, herhangi bir kişinin bedeni, fikri ve ruhsal niteliklerine ve kapasitelerine göre ona en uygun düşecek işlerin seçilmesi suretiyle, onun iyi hatta mükemmel bir derecede bir işe yöneltilmesi çalışmalarını kapsamaktadır. Buna karsılık, bazen de belirli işleringerektirdiği nitelikleri taşıyan insanların aranıp bulunması istenir. Buna belirli meslekler veya işler için seçim denilir. Bunun için önce iş analizlerinin yapılması gerekir.


İş analizi, belirli bir işin nitelikleri ile ilgili bazı bilgilerin gözlem ve inceleme yoluyla toplanması çalışmalarıdır. Bu çalışmalarla işin başarılı bir şekilde yapılabilmesi için işçiden beklenilen bilgiler, beceriler, yetenekler ve sorumlulukların saptanmasına gayret edilir. İncelenen işi, diğer bütün işlerden ayıran özellikler belirlenir. İşin yapıldığı çevreden sağlığa gelebilecek zararlar araştırılır. Bu suretle sinsi etkenler iyice tanınmış olur. Ayrıca kaza ihtimalleri göz onunde bulundurulur.

Bir iş analizinde genellikle şu uç nokta üzerinde durulur:

1-İşin tam ve doğru olarak tanımlanması2-İşe ilişkin görevlerin tam ve doğru olarak saptanması 3-İşin başarılı olarak yapılabilmesi için işçiden istenilen niteliklerin açık bir şekilde gösterilmesi.

5.2- İŞYERİ ORTAM FAKTÖRLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ

İş Sağlığı hizmetinin kapsamı içinde bulunan amaçları gerçekleştirebilmek için, çalışma çevresine ilişkin çeşitli koşulların ve faktörlerin de iyice bilinmesi gerekir. Busuretle, değişik mesleklerde çalışan bütün insanların sağlık kapasitelerinin takviyesi ve en yüksek düzeylerde sürdürülmesi, işin insana ve insanın işine tam bir şekilde uyumunun sağlanması ve nihayet iş koşulları ve kullanılan zararlı maddeler nedeniyle çalışan insanın sağlığına gelebilecek zararların önlenmesi mümkün olur.

5.2- İŞYERİ ORTAM FAKTÖRLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ

İşyerlerinde, asağıdaki ortam faktorlerinin değerlendirilmesi gerekecektir:1-Çalısma Salonu ve Çalısma Bankoları2-Isık Şartları-Çalışma Yerinin Aydınlatılması3-Çalısma Yeri Havasının Temiz Tutulması4-Endüstride Buhar, Gaz ve Tozlarla Mücadelenin Esasları5-Endüstride Havalandırma6-İyonizan Işınların (Radyo izotopların) Uygulanması Esnasında Meydana Gelebilecek Zararlara Karşı Koruma Tedbirleri7-Çalışma Yerlerinde Mikro-Klima Koşulları (Termal Konfor Koşulları)8-Çalışma Yerlerinde Gürültü ve Titreşim Problemleri9-İş Elbiseleri-Koruyucu Elbiseler ve Diğer Koruyucu Donanımlar10-Soyunma-Giyinme Yerleri11-Banyo ve Tuvaletler12-Oturma-Dinlenme Odaları

5.3- İSG RİSKLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ VE KONTROLÜ

İşyerinde, daha önce hiç risk değerlendirmesi yapılmamış olması ve çalışanların sağlık ve güvenliğini etkileyebilecek aşağıda belirtilen önemli değişikliklerin olması durumunda, risk değerlendirmesi yapılması gereklidir:1) Yeni bir makine veya ekipman alınması2) Yeni tekniklerin geliştirilmesi3) İş organizasyonunda veya iş akışında değişiklikler yapılması4) Yeni hammadde ve/veya yarı mamul maddelerin üretim sürecine girmesi5) Yeni bir mevzuatın yürürlüğe girmesi veya mevcut mevzuatta değişiklik yapılması,6) İş kazası veya meslek hastalığı meydana gelmesi7) İş kazası veya meslek hastalığı ile sonuçlanmasa bile yangın, parlama veya patlama gibi işyerindeki iş sağlığı ve güvenliğini ciddi şekilde etkileyen olayların ortaya çıkması

5.3- İSG RİSKLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ VE KONTROLÜ

Risk değerlendirmesi, asağıdaki sıralamada yer alan aşamaların yerine getirilmesi yoluyla gerçekleştirilir:

1) Planlama2) İşyerinde Yürütülen Çalışmaların Sınıflandırılması3) Bilgi ve Veri Toplama4) Tehlikelerin Tanımlanması5) Risk Analizi6) Risk Değerlendirmesi7) Önlemlerin Belirlenmesi8) Denetim, İzleme ve Gözden Geçirme

5.4.1- İŞE GİRİŞ MUAYENELERİ

Yüksekte yapılan işler: Yapı işleri, inşaat, yapı iskelesi, çelik yapı montaj, prefabrik yapı montaj, kule, köprü, tunel, metro, kuyu açma, baca, direkte çalışma, yüksekte temizlik işi (bina dış yüzeyi), gemi yapımı, iskele, liman, vinç operatörü vb isler.

Yüksekte çalışanlara yapılacak işe giriş muayenesi:

Yüksekte yapılan işlerde çalışamayacaklar:a) Kadınlar, 18 yaş altında olanlar, bedensel engelliler,b) Kronik hastalar; dolaşım sistemi hastalıkları (hipertansiyon, hipotansiyon,arterioskleroz, kalp ritm bozukluğu. kalp yetmezliği), böbrek hastalıkları,nörolojik hastalıklar (epilepsi), psikiyatrik hastalıklar,c) Baş ve boyun travması geçirenler, ilaç, alkol ve uyuşturucu alışkanlığı olanlar, görme bozukluğu, vertigo semptomu olanlar.


Yüksekte çalışanlara yapılacak işe giriş muayenesi:

Yüksekte çalışacak olanlara işe giris muayenesi: Öz geçmiş, soy geçmiş, fizik muayene, baş-vücut denge işlevinin muayenesi, görme ve işitme muayenesi.

Yüksekte çalısacak olanlara ek laboratuvar muayenesi: EKG, metabolizma (kan sekeri), kreatinin, hemogram, tam idrar tetkiki, akciğer grafisi (toz riski varsa) ve odyometri testi (gürültü riski varsa).

Yüksekte çalışacak olanlara aralıklı kontrol muayeneleri:a) İlk (erken) kontrol muayenesi: bedensel engelliler, kronik hastalar, yaşlılar,b) Periyodik muayeneler: yılda bir kez.


Gürültülü işlerde çalışanlara yapılacak işe giriş muayenesi:

Gürültülü işler: Madencilik, taş ocakları, taş işleme, demir- metal sanayi, kerestecilik marangozluk, tekstil-deri sanayi, yapı isleri, kağıt sanayi-matbaacılık vb.Gürültülü işlerde çalışması sakıncalı olanlar:-2000, 3000, 4000 Hz'lik frekanslarda kemik yolu iletiminde 10 dB'lik işitme kaybı,-En az bir kulakta; 1000-2000 Hz'de 30 dB, 3000 Hz'de 40 dB, 6000-8000 Hz'de 60 dB işitme kaybı,-Vestibuler baş dönmesi,-İç kulağın toksik ve dolaşım bozukluğuna bağlı hastalıklar,-İç kulak sağırlığı belirtileri,-Otoskleroz operasyonu sonrası (işitme kaybı olmasa da),-Dış kulakta tedaviye dirençli egzema, düzelmeyen orta kulak akıntısı,-Akut enfeksiyonlar,-Kulak koruyucusu takmaya engel kulak çevresi alerjik cilt reaksiyonu olanlar.


Gürültülü işlerde çalışanlara yapılacak işe giriş muayenesi:

Gürültülü işlerde çalışanlara işe giris muayenesi: Öz geçmiş, soy geçmiş, fizik muayene, kulak muayenesi, işitme muayenesi, otoskopik muayene.

Gürültülü işlerde çalışanlara ek laboratuvar muayenesi: Odyolojik muayeneler.

Gürültülü işlerde çalışanlara aralıklı kontrol muayeneleri:a) İlk (erken) kontrol muayeneleri: 1 yıl içinde,b) Periyodik muayeneler: 1-3 yıl aralıklarla.


Tozlu işlerde çalışanlara yapılacak işe giriş muayenesi:

Tozlu işler: Madencilik, taş ocakları, yapı işleri (bina, duvar, set, baraj, yol, tunel, metro, yıkım işleri), seramik-porselen, metal, cam, cimento, dokuma-tekstil, kağıt, lastik sanayi, termik santral, döküm işleri, vb.

Tozlu işlerde çalışması sakıncalı olanlar:- Dolaşım sistemi hastalıkları (kalp yetmezliği, hipertansiyon),- Solunum fonksiyonu bozuklukları, göğüs kafesi deformiteleri (solunumu zorlaştıran) kronik akciğer hastalıkları: bronsit, bronsial astma, amfizem, plorit; fibrotik ve granulomatoz değisiklikler: Pnomokonyozlar, Tuberkuloz geçirenler (aktif, inaktif),- Aşırı şişmanlık.


Tozlu işlerde çalışanlara yapılacak işe giriş muayenesi:

Tozlu işlerde çalışanlara işe giriş muayenesi: Özgeçmiş, soy geçmiş, fizik muayene, solunum sistemi muayenesi, dolaşım sistemi muayenesi.

Tozlu işlerde çalışanlara ek laboratuvar muayenesi: Solunum fonksiyon testleri, akciğer grafisi (35x35 cm. min. 200 mA'lik rontgen cihazı ile).

Tozlu işlerde çalışanlara aralıklı kontrol muayeneleri:a) İlk (erken) kontrol muayenesi: bedensel engelliler, kronik hastalar - 6 ay-1 yıl),b) Periyodik muayeneler: 1 -3 yıl.

5.4.2- KONTROL MUAYENELERİ

a) Erken kontrol muayeneleri:

İşe giriş muayenesinden sonra en erken muayene yasal prosedürde bir yıl sonra yapılmaktadır.

Bazı iş kollarında bu 3 veya 6 ay sonradır. Ancak daha erken dönemde işe giriş muayenesinde tespit edilemeyen bir durum sonradan ortaya çıkarsa veya işe başladıktan sonra herhangi bir kimyasal madde veya etkene karşı reaksiyon gelişirse ya da işcide kronik hastalıklarnedeniyle duyarlılık oluşursa muayene sonucunda iş-işçi uyumunu sağlamak üzere işcinin yerinin değişimine karar verilebilir. Bu tür iş değişimlerinde danışmanlık görevi işyeri hekimine aittir.


b) Aralıklı kontrol muayeneleri (Periyodik muayeneler):

Yasa gereğince ağır ve tehlikeli işlerde çalışanlar, çocuk ve genç işçiler ile bazı durumlarda kadın işçilere ise girişte bir rapor düzenlenmesi gerekmektedir. (İs Kanunu Madde 86 ve 87, Ağır ve Tehlikeli İşler Yönetmeliği Madde 5)

İşe giriş raporu duzenlenen her çalışana belirli surelerle sağlık muayeneleri ve gerektiğinde laboratuvar araştırmaları yapılmalıdır. İşin devamı süresince muayene aralıkları işin özelliklerine, çalışanın yaşına ve cinsiyetine göre değişmektedir.


Ağır ve tehlikeli isler kapsamında çalışan tüm işçilerin, İş Kanunu’nun 86. maddesi gereği en az yılda bir defa hekim raporu ile çalışmalarında sakınca olmadığının belirlenmesi gerekmektedir. Ancak, bazı iş kollarında bu muayeneler daha kısa aralıklarla yapılmalıdır.

Orneğin; Kurşun ve civa ile çalışan işçilerin her üç ayda bir, arsenik ve insektisitler ile tozlu işlerde çalışan işçilerin her altı ayda bir, klinik ve laboratuar usulleri ile sağlık muayenelerinin yapılması önerilmektedir.


Ayrıca, kadın işçilerin gece postalarında çalıştırılma kosulları hakkındaki hususlar ilgili yönetmelikte belirlenmiş ve bu işçilere her altı ayda bir kontrol muayenesi zorunluluğu getirilmiştir.

Ağır ve tehlikeli işlerde çalışan 16 yaşını doldurmus, fakat 18 yaşını bitirmemiş genc işçiler için bu muayeneler en az altı ayda bir yapılmalıdır. 16-18 yaş grubu genç işçilerin hangi işlerde çalıştırılacağı ilgili yonetmelikte belirtilmistir.

14-15 yas arası çocukların hangi iş türü olursa olsun işe giriş muayenelerinin yapılarak çalışmalarında sakınca olmadığının hekim raporu ile belirlenmesi ve bu muayenelerin altı ayda bir tekrar edilmesi gerekmektedir.


Özelliği olan çalışanların kontrol muayeneleri:

Ağır ve tehlikeli işlerde çalışanlar; iş kazası ve meslek hastalığı yonunden risk altındadır.Birden fazla iş kazası geçiren işçilerde diğer işçilere göre iş kazası geçirme olasılığı daha fazladır.Gelişme çağında olan çocuk ve genç işçiler (14-18 yas grubu işçiler) gelişimlerini olumsuz yönde etkilemeyecek işlerde çalıştırılmalı ve daha sık aralıklarla kontrol muayeneleri yapılmalıdır. 14-15 yas grubu çocuk işçiler, oğrenimleri engellenmemek kosuluyla hafif işlerde çalıştırılabilirler.Ancak, meslek sahibi veya eğitim alan kadınlar ve 16-18 yas grubu genç işçiler, ağır ve tehlikeli işlerin bazı gruplarında çalıştırılabilirler.


Kadınlar özel durumları nedeniyle risk grubu icerisinde değerlendirilir, gebe ve emzikli kadınlar risk grubu içerisinde daha da özellikli bir konuma sahiptir. Bu nedenle gebe ve emzikli kadınların, yaşlıların, malul ve özürlülerin fizyolojik ozellikleri dikkate alınmalıdır.

Alkol bağımlılığı bulunanlar, yeniden topluma kazandırılması düşüncesiyle özel olarak izlenmelidir.

Meslek hastalığı ve iş kazası nedeniyle işten uzak kalanlar, herhangi bir sebeple işten uzaklaşanlar, işe dönüşte işyeri hekimi tarafından muayene edilmelidirler.

5.4.3- EK VE TAMAMLAYICI MUAYENELER

Ek ve Tamamlayıcı Muayeneler:

Çalışanın işe girerken ve girdikten sonra belirli sürelerle çalışma ortamındaki risklere uygun olarak ek ve tamamlayıcı tetkiklerle beraber sağlık muayeneleri yapılmalıdır. Gerekli kan, idrar, portor, odyometrik laboratuvar tetkikleri ve radyolojik grafiler uygun standartlardatamamlanmalıdır.

Örneğin; bir solvent olan trikloretilenle çalışan bir işciye, işe girişte tam kan, tam idrar, karaciğer fonksiyon testleri vb gibi tetkikler yapılabilir, bu işçiye daha sonraki muayenelerde önceki tetkikler tekrar edildikten sonra ilaveten trikloretilenin idrarda metabolitini arayarak muayene tamamlanabilir.

BAŞARILARDİLERİZ

Hüseyin HAMARAT Teknik Öğr. Emekli Yönetici

Documents

Transcript of Hüseyin HAMARAT Teknik Öğr. Emekli Yönetici