HÜCRE HÜCRE BÖLÜNMESİ BÖLÜNMESİ

VE VE KALITIMKALITIM

Yrd. Doç. Dr. Sevda HASTAOĞLU Yrd. Doç. Dr. Sevda HASTAOĞLU ÖRGENÖRGEN

Çekirdek/sitoplazma oranı

Vücudun yenilenme

si ve onarımı Hormonlar

Hacim/yüzey Oranı

a) a) Hacim-yüzey oranı: Hacim-yüzey oranı:

HERTWIG,1980 HERTWIG,1980 Hücre Hücre büyüklükbüyüklük bakımından belirli bir bakımından belirli bir sınıra ulaştığı zaman, kuramsal sınıra ulaştığı zaman, kuramsal olarak ikiye bölünmesi gerekolarak ikiye bölünmesi gerektiği tiği fikrini ortaya atmıştır. fikrini ortaya atmıştır.

Hücrede hacim yarıçapının Hücrede hacim yarıçapının küpüyle artarken, yüzeydeki küpüyle artarken, yüzeydeki büyüme yarıçapın karesine büyüme yarıçapın karesine bağımlı kalır ve bir zaman bağımlı kalır ve bir zaman sonra hücrenin yüzeyi besin sonra hücrenin yüzeyi besin alış verişini, artık maddelerin alış verişini, artık maddelerin atılımının ve gaz alış verişini atılımının ve gaz alış verişini bütün hücreye sağlayamayacak bütün hücreye sağlayamayacak durumu gelir. Hücre, yüzeyini durumu gelir. Hücre, yüzeyini artırmak amacıyla bölünmeye artırmak amacıyla bölünmeye başlar. başlar.

b) b) Sitoplazma-çekirdek Sitoplazma-çekirdek oranı:oranı:

Büyüyen hücrede Büyüyen hücrede sitoplazma oranı sitoplazma oranı arttığından ve arttığından ve çekirdeğin etki alanı çekirdeğin etki alanı sınırlı olduğundan bu sınırlı olduğundan bu durum hücreyi ölüme durum hücreyi ölüme sürükleyebilir, sürükleyebilir, dolayısıyla hücreyi dolayısıyla hücreyi bölünmeye zorlar.bölünmeye zorlar.

Hücre bölünmeleriHücre bölünmeleri

Prokaryotik canlılar ikiye (binaryfisyonla) Prokaryotik canlılar ikiye (binaryfisyonla) bölünerek çoğalırken, bölünerek çoğalırken,

Ökaryotik hücreler başlıca üç yolla Ökaryotik hücreler başlıca üç yolla bölünürler;bölünürler;

Endomitoz BölünmeEndomitoz Bölünme

Mitoz BölünmeMitoz Bölünme

Mayoz bölünmeMayoz bölünme

MİTOZMİTOZ

Tüm hücrelerde görülen ve bir hücreden iki hücre oluşturan bölünme şekline mitoz bölünme denir.

MİTOZ BÖLÜNMEMİTOZ BÖLÜNME

Mitoz bölünme :Mitoz bölünme : Bütün canlılarda görülür.Bütün canlılarda görülür. Bölünme sonucu oluşan iki hücre aynı kalıtsal yapıya sahiptir Bölünme sonucu oluşan iki hücre aynı kalıtsal yapıya sahiptir

ve birbirinin tıpa tıp aynısıdır.ve birbirinin tıpa tıp aynısıdır. Yaşam boyu devam eder. Yaşam boyu devam eder. Bölünme sonucu oluşan hücrelerin kromozom sayısı değişmez, Bölünme sonucu oluşan hücrelerin kromozom sayısı değişmez,

sabit kalır.sabit kalır. Tek hücrelilerde çoğalmayı, çok hücrelilerde büyümeyi, Tek hücrelilerde çoğalmayı, çok hücrelilerde büyümeyi,

gelişmeyi, yıpranan dokuların onarılmasını ve ölen hücrelerin gelişmeyi, yıpranan dokuların onarılmasını ve ölen hücrelerin yerine yenilerinin yapılmasını sağlar.yerine yenilerinin yapılmasını sağlar.

Tür içinde çeşitlilik oluşturmadan türün devamını sağlar.Tür içinde çeşitlilik oluşturmadan türün devamını sağlar. Kazanılmış karakterlerin korunmasını sağlar. Kazanılmış karakterlerin korunmasını sağlar.

Somatik Hücrede Bölünmenin Aşamaları :Somatik Hücrede Bölünmenin Aşamaları :Somatik hücre bölünmesi, birbirini takip eden Somatik hücre bölünmesi, birbirini takip eden hazırlık dönemi hazırlık dönemi (interfaz), çekirdek bölünmesi ve sitoplâzma bölünmesi (interfaz), çekirdek bölünmesi ve sitoplâzma bölünmesi olarak üç aşamada gerçekleşir. olarak üç aşamada gerçekleşir. İnterfaz : İnterfaz : Hücre bölünmeye başlamadan önce iki mitoz bölünme Hücre bölünmeye başlamadan önce iki mitoz bölünme arasında bölünmeye hazırlık dönemi geçirir. Bu döneme arasında bölünmeye hazırlık dönemi geçirir. Bu döneme interfaz interfaz denir. denir. İnterfaz safhası, mitoz bölünmenin safhalarından değildir.İnterfaz safhası, mitoz bölünmenin safhalarından değildir.Bölünmeye hazırlık döneminde (İnterfaz) : Bölünmeye hazırlık döneminde (İnterfaz) :

Hücre büyür ve bölünme büyüklüğüne ulaşır.Hücre büyür ve bölünme büyüklüğüne ulaşır. Hücredeki kalıtsal madde iki katına çıkar, Hücredeki kalıtsal madde iki katına çıkar, Yaşamsal faaliyetler hızlanır. Yaşamsal faaliyetler hızlanır. Sentrozom kendini eşleyerek Sentriolleri oluşturur. Sentrozom kendini eşleyerek Sentriolleri oluşturur.

Çekirdek Bölünmesi (Karyokinez) ve Çekirdek Bölünmesi (Karyokinez) ve Stoplazma Bölünmesi (Sitokinez) :Stoplazma Bölünmesi (Sitokinez) :

Hücredeki, canlının kalıtsal özelliklerini Hücredeki, canlının kalıtsal özelliklerini taşıyan kalıtsal yapının yani kromozomların taşıyan kalıtsal yapının yani kromozomların ikiye ayrılmasını sağlayan bölünmeye ikiye ayrılmasını sağlayan bölünmeye çekirdek bölünmesiçekirdek bölünmesi denir. denir.

Çekirdek bölünmesi bitki ve hayvan Çekirdek bölünmesi bitki ve hayvan hücrelerinde aynı şekilde gerçekleşir. hücrelerinde aynı şekilde gerçekleşir.

Çekirdek bölünmesi birbirini takip eden Çekirdek bölünmesi birbirini takip eden profaz, metafaz, anafaz, telofazprofaz, metafaz, anafaz, telofaz olmak olmak üzere dört safhada gerçekleşir. üzere dört safhada gerçekleşir.

Telefozdan hemen sonra veya daha önce Telefozdan hemen sonra veya daha önce stoplazmanında bölünmeye başladığı stoplazmanında bölünmeye başladığı görülür. Bu olaya görülür. Bu olaya sitokinezsitokinez adı verilir. adı verilir. Sitokinez ile stoplazmanın iki ayrı parçaya Sitokinez ile stoplazmanın iki ayrı parçaya bölünmesi sağlanır.bölünmesi sağlanır.

I. Safha (Profaz) : I. Safha (Profaz) : Mitoz Mitoz bölünmenin en uzun bölünmenin en uzun safhasıdır.safhasıdır.

Kromatin ipliklerKromatin iplikler kısalıp kısalıp kalınlaşarak kalınlaşarak kromozomları kromozomları oluştururlar.oluştururlar.

SentriollerSentrioller zıt kutuplara zıt kutuplara çekilmeye başlar aralarında çekilmeye başlar aralarında iğ iğ ipliklerini ipliklerini ve hücre çeperine ve hücre çeperine doğrudoğru aster ipliklerini aster ipliklerini oluşturmaya başlar.oluşturmaya başlar.

Kromatitlerin Kromatitlerin birbirlerine birbirlerine bağlandığı noktaya bağlandığı noktaya sentromersentromer denir.denir.

Çekirdek zarı ve çekirdekçikÇekirdek zarı ve çekirdekçik eriyerek kaybolur.eriyerek kaybolur.

ll - Safha (II-Metafaz) ll - Safha (II-Metafaz) : : Profazın 30-Profazın 30-60 dk sürmesine karşılık bu evre 2-6 60 dk sürmesine karşılık bu evre 2-6 dk sürer.dk sürer.

Kromozomlar, sentromerlerinden iğ Kromozomlar, sentromerlerinden iğ ipliklerineipliklerine tutunur ve hücrenin tutunur ve hücrenin ekvator düzleminde ekvator düzleminde tek sıratek sıra halinde halinde dizilirler.dizilirler.

Erimeye başlayan Erimeye başlayan çekirdek zarıçekirdek zarı ve ve çekirdekçikçekirdekçik kaybolur. kaybolur.

Sentrozomlar zıt kutuplaraSentrozomlar zıt kutuplara çekilerek çekilerek iğ iplikleriniiğ ipliklerini oluştururlar. İğ iplikleri oluştururlar. İğ iplikleri sentromer sentromer bölgelerinden bölgelerinden kromozomlara kromozomlara bağlanmıştır. bağlanmıştır.

III - Safha (III-Anafaz) III - Safha (III-Anafaz) : : Metafaza göre anafaz çok Metafaza göre anafaz çok daha kısa sürer ve birkaç daha kısa sürer ve birkaç dakikada tamamlanır. dakikada tamamlanır.

Sentromer bölgelerinden Sentromer bölgelerinden birbirine tutunmuş olan birbirine tutunmuş olan kardeş kromatitler kardeş kromatitler birbirlerinden ayrılarak zıt birbirlerinden ayrılarak zıt kutuplara doğru çekilir. Bu kutuplara doğru çekilir. Bu çekme işlemini iğ iplikleri çekme işlemini iğ iplikleri gerçekleştirir.gerçekleştirir.

Kardeş kromozomlar Kardeş kromozomlar kutuplara ulaştığı anda kutuplara ulaştığı anda anafaz bitmiştir.anafaz bitmiştir.

IV. Safha (IV-Telofaz) : IV. Safha (IV-Telofaz) : Profazın tam tersi şeklinde Profazın tam tersi şeklinde

gerçekleşir.gerçekleşir. Zıt kutuplara çekilen Zıt kutuplara çekilen kromozomlarkromozomlar

incelip uzayarak incelip uzayarak kromatin ipliklerikromatin iplikleri oluşturur.oluşturur.

Sitoplâzma bölünmesi başlar.Sitoplâzma bölünmesi başlar. İğ iplikleriİğ iplikleri kaybolur. kaybolur. Çekirdek zarı ve çekirdekçikÇekirdek zarı ve çekirdekçik

oluşur.oluşur. Çekirdek bölünmesi tamamlanır ve Çekirdek bölünmesi tamamlanır ve

aynı kalıtsal bilgiye sahip yani aynı aynı kalıtsal bilgiye sahip yani aynı kromozomlara sahip iki çekirdek kromozomlara sahip iki çekirdek oluşur.oluşur.

EŞEYSİZ ÜREME EŞEYSİZ ÜREME

Tek bir bireyden çeşitli yollarla yeni yavruların Tek bir bireyden çeşitli yollarla yeni yavruların oluşturulmasına oluşturulmasına eşeysiz üreme eşeysiz üreme denir.denir.

Oluşan bireyler birbirleriyle ve ana canlı ile aynı Oluşan bireyler birbirleriyle ve ana canlı ile aynı kalıtsal özellik taşır.Eşeysiz üremeyi sağlayan kalıtsal özellik taşır.Eşeysiz üremeyi sağlayan temel olay temel olay MitozMitoz bölünmedir. bölünmedir.

Eşeysiz üremeEşeysiz üreme

Kazanılmış karakterlerin korunmasını sağlar.Kazanılmış karakterlerin korunmasını sağlar.

Kalıtsal çeşitliliği sağlamaz.Kalıtsal çeşitliliği sağlamaz.

Adaptasyonu ise kolaylaştırmazAdaptasyonu ise kolaylaştırmaz

Eşeysiz üreme şekilleriEşeysiz üreme şekilleri

Bölünerek çoğalmaBölünerek çoğalma:: Bakterilerde , mavi yeşil alglerde Bakterilerde , mavi yeşil alglerde ve bütün ökaryotik tek hücrelilerde görülür. Bölünme ve bütün ökaryotik tek hücrelilerde görülür. Bölünme mitozmitoz veya veya amitoz amitoz ile gerçekleştirilir. ile gerçekleştirilir.

Enine veya boyuna gerçekleşir. En hızlı üreme Enine veya boyuna gerçekleşir. En hızlı üreme biçimidir. Paremecium enine öglena boyuna bölünür.biçimidir. Paremecium enine öglena boyuna bölünür.

TTomurcuklanmaomurcuklanma : : Maya mantarlarında,Hidrada Maya mantarlarında,Hidrada ve bazı çiçeksiz bitkilerde görülür.ve bazı çiçeksiz bitkilerde görülür.

Ana canlıda oluşan bir çıkıntıdan yeni bir bireyin Ana canlıda oluşan bir çıkıntıdan yeni bir bireyin meydana gelmesidir.meydana gelmesidir.

Sporla üremeSporla üreme : : Tek hücrelilerden Tek hücrelilerden plazmodyumda ,mantarlarda ve çiçeksiz plazmodyumda ,mantarlarda ve çiçeksiz bitkilerin tamamında gerçekleşir.bitkilerin tamamında gerçekleşir. Kara yosunları ve eğreltilerde sporlar,(2n) Kara yosunları ve eğreltilerde sporlar,(2n) kromozomlu ana canlıdan mayoz ürünü olarak kromozomlu ana canlıdan mayoz ürünü olarak oluşurlar. oluşurlar.

Vejetatif ÜremeVejetatif Üreme : : Ana canlıdan Ana canlıdan düzenli veya düzensiz olarak düzenli veya düzensiz olarak ayrılan parçalar eksik kısımlarını ayrılan parçalar eksik kısımlarını tamamlayarak yeni bireyler tamamlayarak yeni bireyler meydana getirirler.meydana getirirler.a-)a-)RejenarasyonRejenarasyon : : Eksik Eksik kısımların yenilenmesi anlamına kısımların yenilenmesi anlamına gelir.Ayrıca kopan bir parçadan gelir.Ayrıca kopan bir parçadan yeni bireylerde meydana gelebilir. yeni bireylerde meydana gelebilir. Planarya, Deniz yıldızı, Toprak Planarya, Deniz yıldızı, Toprak solucanında görülür. solucanında görülür. Kertenkelenin kopan kuyruğunun Kertenkelenin kopan kuyruğunun yenilenmesi , İnsanda dil ve yenilenmesi , İnsanda dil ve karaciğer gibi organlar eksik karaciğer gibi organlar eksik kısımların çoğunu tamamlarlar.kısımların çoğunu tamamlarlar.Kuşlar ve memelilerde ancak Kuşlar ve memelilerde ancak yaralar kapanabilmektedir yaralar kapanabilmektedir

b-)b-)Çelikle üremeÇelikle üreme : : Çiçekli Çiçekli bitkilerin kopan ve eksilen bitkilerin kopan ve eksilen dalları uygun ortam bulunca dalları uygun ortam bulunca kök ve yaprak oluşturarak kök ve yaprak oluşturarak yeni bitkiyi meydana getirir.yeni bitkiyi meydana getirir.

Kavak,söğüt,çekirdeksiz Kavak,söğüt,çekirdeksiz üzüm,soğanların ( rizomlu ) üzüm,soğanların ( rizomlu ) küçük kök’le üremesi, küçük kök’le üremesi, çileklerin sürünücü gövde ile çileklerin sürünücü gövde ile çoğalması.çoğalması.

c-)Soğan ve yumru ile c-)Soğan ve yumru ile üreme :üreme : Toprak altı gövdesi Toprak altı gövdesi üzerindeki düğümlerden üzerindeki düğümlerden genç bitkilerin gelişmesi. genç bitkilerin gelişmesi. (Patatesin yumru şeklindeki (Patatesin yumru şeklindeki toprak altı gövdesinden toprak altı gövdesinden üremesi)üremesi)

d-)Sürünücü gövde ile d-)Sürünücü gövde ile üreme :üreme : Çilek bitkisinin Çilek bitkisinin sürünücü gövde lerinin sürünücü gövde lerinin üzerindeki üzerindeki düğümlerden yeni düğümlerden yeni çileklerin oluşmasıçileklerin oluşması

Ç ile ğ in ü re m es i P a ta tes in ü re m e s i

KALITIM KALITIM

GenetikGenetik : : Ana babalar ve oğul döller arasındaki Ana babalar ve oğul döller arasındaki benzerlik ve farklılıkları açıklayan ,bunların nesilden benzerlik ve farklılıkları açıklayan ,bunların nesilden nesile nasıl geçtiğini açıklayan bilim dalıdır.nesile nasıl geçtiğini açıklayan bilim dalıdır.

Homolog kromozomHomolog kromozom : : Biri anadan ,diğeri babadan Biri anadan ,diğeri babadan gelen benzer yapıdaki iki kromozomun her birine gelen benzer yapıdaki iki kromozomun her birine denir.denir.

Gen :Gen : Bir özelliği kontrol eden ve yavru döle Bir özelliği kontrol eden ve yavru döle aktarılmasını sağlayan kalıtsal birime aktarılmasını sağlayan kalıtsal birime gengen denir. denir.

Alel genAlel gen : : Homolog kromozomlarda karşılıklı yer Homolog kromozomlarda karşılıklı yer alan,bir karakter üzerine aynı veya zıt yönde etki alan,bir karakter üzerine aynı veya zıt yönde etki eden gen çiftine denir.eden gen çiftine denir.

GenotipGenotip : : Bir canlının sahip olduğu genlerin Bir canlının sahip olduğu genlerin toplamıdır. Genotip canlıda mutasyon toplamıdır. Genotip canlıda mutasyon olmadıkça değişmez.olmadıkça değişmez.FenotipFenotip : : Bir canlının belirli yaş ve çevredeki Bir canlının belirli yaş ve çevredeki dış görünüşüdür.dış görünüşüdür.Monohibrit Monohibrit :: Tek gen veya özel gen Tek gen veya özel gen bakımından farklı iki bireyin bakımından farklı iki bireyin çaprazlaştırılması ile elde edilen meleze çaprazlaştırılması ile elde edilen meleze monohibritmonohibrit denir. denir.KendileşmeKendileşme : : Kendi kendini dölleme , tohum Kendi kendini dölleme , tohum taslağının aynı çiçekten veya aynı bitkinin taslağının aynı çiçekten veya aynı bitkinin başka çiçeğinden gelen erkek gametle başka çiçeğinden gelen erkek gametle döllemesidir.döllemesidir.

MENDEL VE UYGULAMALARIMENDEL VE UYGULAMALARIMelezleme Melezleme :: Fenotipleri farklı canlının eşleştirilmesi denir. Fenotipleri farklı canlının eşleştirilmesi denir. Meydana gelen birey melez adını alır.Meydana gelen birey melez adını alır.1.1.İzotipi ve benzerlik kanunuİzotipi ve benzerlik kanunu :: Farklı karekterlere sahip iki Farklı karekterlere sahip iki homozigotun çaprazlaştırılması ile oluşan bireyler birbirinin homozigotun çaprazlaştırılması ile oluşan bireyler birbirinin aynıdır.aynıdır. Dominantlık varsa F1 dölünde fenotip ve genotip Dominantlık varsa F1 dölünde fenotip ve genotip aynı olur.aynı olur.2.2.Ayrılık veya dominantlık kanunuAyrılık veya dominantlık kanunu : : Melezler kendi Melezler kendi aralarında veya benzerleri ile çaprazlandığında elde edilen aralarında veya benzerleri ile çaprazlandığında elde edilen F2 dölünde ,ana ve babadan almış oldukları özellikler belli F2 dölünde ,ana ve babadan almış oldukları özellikler belli oranda ortaya çıkar.oranda ortaya çıkar.

3.3.Bağımsızlık kanunuBağımsızlık kanunu : : İki veya daha fazla özelliğe sahip İki veya daha fazla özelliğe sahip farklı melezlerin çaprazlaştırılması ile ana baba karekterleri farklı melezlerin çaprazlaştırılması ile ana baba karekterleri yavrulara tesadüfe bağlı geçerler.yavrulara tesadüfe bağlı geçerler. Bu kanunda her bir Bu kanunda her bir karakterin ortaya çıkışı şansa bağlıdır. Farklı karakterin ortaya çıkışı şansa bağlıdır. Farklı kromozomlardaki genler için geçerlidir.kromozomlardaki genler için geçerlidir.

Monohibrit (Bir karekterli) çaprazlamaMonohibrit (Bir karekterli) çaprazlama : :

Tek karakter bakımından yapılan Tek karakter bakımından yapılan çaprazlamadır.çaprazlamadır.

Homozigot dominant = AA Homozigot dominant = AA

Homozigot resesif = aaHomozigot resesif = aa

Heterozigot = AaHeterozigot = Aa

AA AA

HomozigHomozigot (AA)ot (AA)

AA aa

HeterezigHeterezigot (Aa)ot (Aa)

aa aa

HomozigHomozigot (aa)ot (aa)

Örnek :Örnek : bir karekter bakımından bir karekter bakımından homozigot homozigot dominantdominant bir anne ile bir anne ile homozigot dominanthomozigot dominant babanın babanın çaprazlaması sonucu F₁ neslinde oluşan bireylerin çaprazlaması sonucu F₁ neslinde oluşan bireylerin genetik yapısı nedir bulunuz.genetik yapısı nedir bulunuz.

Çözüm :Çözüm :

Anne : AA

Baba : AAP : ♀ AA X AA ♂ G: A A A A

F₁: F₁: AAAAHomozigot dominant

Örnek :Örnek : bir karekter bakımından bir karekter bakımından homozigot homozigot resesifresesif bir anne ile bir anne ile homozigot resesifhomozigot resesif babanın babanın çaprazlaması sonucu F₁ neslinde oluşan çaprazlaması sonucu F₁ neslinde oluşan bireylerin genetik yapısı nedir bulunuz.bireylerin genetik yapısı nedir bulunuz.

Çözüm :Çözüm :

Anne : aa

Baba : aa

P : ♀ aa X aa ♂ G: a a a a

F₁: F₁: aaaaHomozigot

resesif

Örnek :Örnek : bir karekter bakımından bir karekter bakımından homozigot homozigot dominantdominant bir anne ile bir anne ile homozigot resesifhomozigot resesif babanın babanın çaprazlaması sonucu F₁ neslinde oluşan bireylerin çaprazlaması sonucu F₁ neslinde oluşan bireylerin genetik yapısı nedir bulunuz.genetik yapısı nedir bulunuz.

Çözüm :Çözüm :

Anne : AA

Baba : aaP : ♀ AA X aa ♂ G: A A a a

F₁: F₁: AaAaHeterozigot

Örnek :Örnek : bir karekter bakımından bir karekter bakımından heterozigot heterozigot bir anne bir anne ile ile heterozigot heterozigot babanın çaprazlaması sonucu F₁ babanın çaprazlaması sonucu F₁ neslinde oluşan bireylerin genetik yapısı nedir neslinde oluşan bireylerin genetik yapısı nedir bulunuz.bulunuz.

Çözüm :Çözüm :

Anne : Aa

Baba : Aa

P : ♀ Aa X Aa ♂ G: A a A a

F₁: F₁: AAAA Aa AaAa Aa aaaaHomozigot dominant

Heterozigot dominant

Homozigot resesif

Fenotip : 3 dominant 1 resesif

Genotip: 1 Homozigot dominant, 2 Heterozigot dominant , 1 Homozigot resesif

Örnek :Örnek : bir karekter bakımından bir karekter bakımından heterozigot heterozigot bir anne bir anne ile ile homozigot resesifhomozigot resesif babanın çaprazlaması sonucu babanın çaprazlaması sonucu F₁ neslinde oluşan bireylerin genetik yapısı nedir F₁ neslinde oluşan bireylerin genetik yapısı nedir bulunuz.bulunuz.

Çözüm :Çözüm :

Anne : Aa

Baba : aa

P : ♀ Aa X aa ♂ G: A a a a

F₁: F₁: Aa AaAa Aa aa aaaa aaHeterozigot dominant

Homozigot resesif

Fenotip : 2 dominant Heterozigot 2 Homozigot resesif

Genotip: 2 Heterozigot dominant , 2 Homozigot resesif

EKSİK BASKINLIK EKSİK BASKINLIK

Eşit kuvvete sahip iki gen çaprazlandığında Eşit kuvvete sahip iki gen çaprazlandığında meydana gelen döl ana-babanın birinin meydana gelen döl ana-babanın birinin özelliğini göstermez, ikisinin arasında bir özelliğini göstermez, ikisinin arasında bir özellik gösterir.özellik gösterir.

Eksik baskınlıkta fenotip ayrışım oranı F2’de Eksik baskınlıkta fenotip ayrışım oranı F2’de 1:2:1 1:2:1 ‘dir. F1’de tümü ara renkde olur.‘dir. F1’de tümü ara renkde olur.

Eksik baskınlık , insanların Eksik baskınlık , insanların kan gruplarındakan gruplarında , , akşam sefasıakşam sefası bitkisinde , bitkisinde , Endülüs tavuğundaEndülüs tavuğunda at,sığır ve benzeri hayvanlardaat,sığır ve benzeri hayvanlarda görülür. görülür.

Örnek :Örnek : Kırmızı çiçekli akşam sefası bitkisi ile akşam sefası bitkisi ile beyaz çiçeklibeyaz çiçekli akşam sefası bitkisinin çaprazlaması sonucu F₁ neslinde oluşan akşam sefası bitkisinin çaprazlaması sonucu F₁ neslinde oluşan bireylerin hepsi pembe çiçekli F₁ neslinin kendileşmesi ile oluşan bireylerin hepsi pembe çiçekli F₁ neslinin kendileşmesi ile oluşan bireylerin genetik yapısı nedir bulunuz ?bireylerin genetik yapısı nedir bulunuz ?

Çözüm :Çözüm :

♀ : KK

♂ : BB

P : ♀ KK X BB ♂

F₁: F₁: KBKB

G: K K B BG:

Heterozigot pembe renkli çiçek

Homozigot kırmızı renkli çiçek

F₁F₁ : ♀ KB X KB ♂

G: K B K B

FF₂: KK : KK KB KBKB KB BBBBHeterozigot pembe

renkli çiçekHomozigot beyaz

renkli çiçek

İnsanda kan gruplarıİnsanda kan gruplarıCanlının bir özelliğini etkileyen gen sayısının ikiden fazla Canlının bir özelliğini etkileyen gen sayısının ikiden fazla olmasına olmasına çok alellilikçok alellilik denir. . Yalnız her bireyde bu Alellerden Yalnız her bireyde bu Alellerden iki tane bulunur. Çünkü gametlerde bir tanesi taşınır.iki tane bulunur. Çünkü gametlerde bir tanesi taşınır.İnsanlarda İnsanlarda ‘A, B, 0 ve AB’‘A, B, 0 ve AB’ kan gruplarını oluşturan genlerdir. kan gruplarını oluşturan genlerdir. Kan grupları başlıca 3 alel gen tarafından kontrol Kan grupları başlıca 3 alel gen tarafından kontrol edilir. Alellerden ‘A, B’ genleri baskın ,’0’ geni ise çekiniktir. İnsanlarda kan gruplarında İnsanlarda kan gruplarında Eksik baskınlıktaEksik baskınlıkta vardır. vardır. A geniniA genini taşıyan insanların taşıyan insanların alyuvarlarının yüzeyindealyuvarlarının yüzeyinde bir çeşit bir çeşit protein olan protein olan A antijenA antijen, , B geniniB genini taşıyan taşıyan alyuvarların alyuvarların yüzeyindeyüzeyinde ise ise B antijeniB antijeni oluşur. oluşur. 0 genini0 genini taşıyan alyuvarların taşıyan alyuvarların yüzeyinde ise hiçbir antijen bulunmaz.yüzeyinde ise hiçbir antijen bulunmaz.Birbirine baskın olmayan Birbirine baskın olmayan A ve B genleriniA ve B genlerini birlikte taşıyanların birlikte taşıyanların alyuvarları yüzeyinde ise alyuvarları yüzeyinde ise A ve B antijeniA ve B antijeni birlikte oluşur. birlikte oluşur.İnsanlardaki kan nakillerinde vericinin antijenine, alıcının İnsanlardaki kan nakillerinde vericinin antijenine, alıcının antikoruna bakılır.antikoruna bakılır.

Antijen Antijen ;; Alyuvarların zarında bulunan ve ait olduğu kan Alyuvarların zarında bulunan ve ait olduğu kan grubunu belirleyen özel proteinlere denir.grubunu belirleyen özel proteinlere denir.

Antikor;Antikor; Kan plazmasında bulunup farklı kan grubundan gelen Kan plazmasında bulunup farklı kan grubundan gelen antijenleri çökelten proteinlere denir.antijenleri çökelten proteinlere denir.

Kan Kan grubugrubu

GenotipGenotip AntijenAntijen AntikorAntikor

AA AA , AOAA , AO AA Anti BAnti B

BB BB , BOBB , BO BB Anti AAnti A

ABAB ABAB ABAB --------

OO OOOO -------- Anti A Anti A Anti BAnti B

AB

BA

O

A

AB

B

O

Alyuvarları yüzeyinde hiç antijen bulunmadığı için 0 diğer Alyuvarları yüzeyinde hiç antijen bulunmadığı için 0 diğer gruplara kan verebilir.Yani gruplara kan verebilir.Yani 0 genel vericidir.0 genel vericidir. AB kan grubu plazmasında hiç antijen bulundurmadığı için AB kan grubu plazmasında hiç antijen bulundurmadığı için diğer tüm gruplardan kan alabilir. diğer tüm gruplardan kan alabilir. AB genel alıcıdır.AB genel alıcıdır.

İnsanlardaki Rh faktörü biri baskın R ,diğeri çekinik r İnsanlardaki Rh faktörü biri baskın R ,diğeri çekinik r diye adlandırılan iki alel gen tarafından kontrol diye adlandırılan iki alel gen tarafından kontrol edilir.Rh antijeni varsa Rh+ yoksa Rh- dir.edilir.Rh antijeni varsa Rh+ yoksa Rh- dir.

Kan uyuşmazlığıKan uyuşmazlığı

Anne rr (Rh-) baba Rr (Rh+) çocuk % 50 kan Anne rr (Rh-) baba Rr (Rh+) çocuk % 50 kan uyuşmazlığı olma ihtimali var. Anne rr ,baba RR ise uyuşmazlığı olma ihtimali var. Anne rr ,baba RR ise çocuk % 100 kan uyuşmazlığı görülür. çocuk % 100 kan uyuşmazlığı görülür.

Anne kanı ile fetüs kanı normal olarak karışmaz Anne kanı ile fetüs kanı normal olarak karışmaz ancak birinci doğumda yırtılan plasentadan anneye ancak birinci doğumda yırtılan plasentadan anneye gecen çocuk kanı ikinci çocukta bozukluklara neden gecen çocuk kanı ikinci çocukta bozukluklara neden olabilir.olabilir.

Çocukta bulunan Rh+ karşı anne antikor sentezler. Çocukta bulunan Rh+ karşı anne antikor sentezler. Eritroblastosis fetalis (Kan uyuşmazlığı)Eritroblastosis fetalis (Kan uyuşmazlığı) denir. denir.

Genler ve Kromozomlar :Kromozom incelendiğinde , Kromozom incelendiğinde , Diploit (2n)Diploit (2n) kromozomlu kromozomlu canlıların hemen hepsinde 2 çeşit kromozom bulunduğu canlıların hemen hepsinde 2 çeşit kromozom bulunduğu görülmüştür. görülmüştür. Bunlar Bunlar vücut kromozomu (somatik yada otozom)vücut kromozomu (somatik yada otozom) ve eşey ve eşey ( gonozom ) kromozomudur.( gonozom ) kromozomudur.Vücut Kromozomu : Genelde canlıların vücut hücrelerinde 2n Genelde canlıların vücut hücrelerinde 2n çift kromozomçift kromozom bulunur. kromozomlar bir çok özellik bakımından benzer bulunur. kromozomlar bir çok özellik bakımından benzer oldukları için oldukları için homolog kromozomhomolog kromozom adını alırlar. adını alırlar.Eşey kromozomu : Bütün diploit hücrelerde Bütün diploit hücrelerde bir çift gonozombir çift gonozom vardır.Bu vardır.Bu kromozomlar canlının cinsiyetini belirlediği için kromozomlar canlının cinsiyetini belirlediği için gonozom gonozom adını alırlar.adını alırlar.

erkeklerde = XY dişilerde = XXerkeklerde = XY dişilerde = XXAynı kromozom üzerinde bulunan genlere Aynı kromozom üzerinde bulunan genlere bağlı genlerbağlı genler denir.Fakat yapılan araştırmalar bir kromozom üzerindeki denir.Fakat yapılan araştırmalar bir kromozom üzerindeki genlerin daima birlikte kalıtılmadığı , homolog kromozomlar genlerin daima birlikte kalıtılmadığı , homolog kromozomlar arasında parça alış verişi saptanmış buna da krosingover arasında parça alış verişi saptanmış buna da krosingover denmiştir. denmiştir.

Otozomal kromozomlarda kalıtım Otozomal kromozomlarda kalıtım A-Otozomal kromozomlarda resesif kalıtımA-Otozomal kromozomlarda resesif kalıtım Otozomal resesif kalıtımda Otozomal resesif kalıtımda hastalık veya hastalık veya özelliközellik gösteren bireyler gösteren bireyler aaaa genotip'indedir.genotip'indedir.Hasta bireylere Hasta bireylere aaaa yazılır. yazılır.Sağlam bireylere Sağlam bireylere AA veya AaAA veya Aa yazılır. yazılır.B-Otozomal kromozomlarda dominant kalıtımB-Otozomal kromozomlarda dominant kalıtımOtozomal dominant kalıtımda Otozomal dominant kalıtımda hastalık veya hastalık veya özelliközellik gösteren bireyler gösteren bireyler AA veya AaAA veya Aa genotip'indedir.genotip'indedir.Hasta bireylere Hasta bireylere AA veya AaAA veya Aa yazılır. yazılır.Sağlam bireylere Sağlam bireylere aaaa yazılır. yazılır.

Gonozomal kromozomlarda kalıtım Gonozomal kromozomlarda kalıtım

A- X kromozomunda resesif kalıtımA- X kromozomunda resesif kalıtım

X kromozomunda resesif kalıtımda X kromozomunda resesif kalıtımda hastalık veya hastalık veya özelliközellik gösteren bireyler veya gösteren bireyler veya genotip'indedir.genotip'indedir.

Hasta bireylere veya yazılır.Hasta bireylere veya yazılır.

Sağlam bireylere veya yazılır.Sağlam bireylere veya yazılır.

B- X kromozomunda dominant kalıtımB- X kromozomunda dominant kalıtım

Otozomal dominant kalıtımda Otozomal dominant kalıtımda hastalık veya özellikhastalık veya özellik gösteren bireyler gösteren bireyler veya genotip'indedir.veya genotip'indedir.

Hasta bireylere veya yazılır.Hasta bireylere veya yazılır.

Sağlam bireylere veya yazılır.Sağlam bireylere veya yazılır.

X Xa a

X Xa a

X Ya

X Ya

X Xa a

X Xa a

X Ya

X Ya

X XA a

X XA a

X XA A

X XA A

X XA A

X XA A

X XA a

X XA a

X Xa a

X Xa a

X Ya

X Ya

X XA A

X XA A

X XA a

X XA a

İnsanda X kromozomuna bağlı kalıtımİnsanda X kromozomuna bağlı kalıtım : :Buna örnek Buna örnek renk körlüğü, anemi ve hemofilidirrenk körlüğü, anemi ve hemofilidir..Renk körlüğü : X kromozomu üzerinde bulunan X kromozomu üzerinde bulunan resesif bir gen tarafından kontrol edilir.resesif bir gen tarafından kontrol edilir.Hemofili: Kanın pıhtılaşmaması durumudur.X Kanın pıhtılaşmaması durumudur.X kromozomu üzerinde bulunan çekinik bir gen kromozomu üzerinde bulunan çekinik bir gen tarafında kontrol edilir.tarafında kontrol edilir.Orak Hücre Anemi : Alyuvarların orak şeklini almasıdır. çekinik bir gen tarafında kontrol edilir.çekinik bir gen tarafında kontrol edilir.İnsanda Y kromozomuna bağlı kalıtım :Balık pulluluk : Balık pulunu andıran deri yapısına Balık pulunu andıran deri yapısına sahip insanlardır.sahip insanlardır.Yapışık parmaklılık : Erkeklerde ikinci ve üçüncü Erkeklerde ikinci ve üçüncü ayak parmakları ördeklerde olduğu gibi bir zar ile ayak parmakları ördeklerde olduğu gibi bir zar ile birbirine bağlanmıştır.birbirine bağlanmıştır.Kulak kılı : Kulağın kenarında uzun kıllar Kulağın kenarında uzun kıllar bulunmasıdır.bulunmasıdır.

Ayrılmama kuralıAyrılmama kuralı : : Mayoz bölünme sırasında homolog kromozomlardan bazıları Mayoz bölünme sırasında homolog kromozomlardan bazıları birbirlerinden ayrılmazlar. Sonuçta hücrede aynı tip birbirlerinden ayrılmazlar. Sonuçta hücrede aynı tip kromozomdan iki tane bulunur, diğerinde hiç yoktur. Bu olaya kromozomdan iki tane bulunur, diğerinde hiç yoktur. Bu olaya ayrılmamaayrılmama denir.denir.Otozomal kromozomlarda ayrılmama olayıOtozomal kromozomlarda ayrılmama olayı : : Otozomlarda Otozomlarda ayrılmama olayı kromozomlardan bir çiftinin ayrılmaması ile 24 ayrılmama olayı kromozomlardan bir çiftinin ayrılmaması ile 24 kromozomlu ve 22 kromozomlu yumurtalar oluşur. 24 kromozomlu ve 22 kromozomlu yumurtalar oluşur. 24 kromozomlu yumurtalar ,23 kromozomlu normal sperm ile kromozomlu yumurtalar ,23 kromozomlu normal sperm ile döllendiği zaman 47 kromozomlu dişi yada erkek meydana gelir döllendiği zaman 47 kromozomlu dişi yada erkek meydana gelir bunlara bunlara mongolmongol (Down sendromu)(Down sendromu) denir. denir.Eşey kromozomlarında ayrılmama olayıEşey kromozomlarında ayrılmama olayı : : Mayoz bölünme Mayoz bölünme sırasında gonozomlardaki XX kromozomlarının ayrılmaması sırasında gonozomlardaki XX kromozomlarının ayrılmaması olayıdır. olayıdır. (22+XX ve 22+00)(22+XX ve 22+00) gametleri oluşur. gametleri oluşur. Süper dişiSüper dişi 44+XXX=47 44+XXX=47 Klinifelter sendromuKlinifelter sendromu 44+XXY =47 44+XXY =47 Turner hastalığıTurner hastalığı (dişi (dişi) 44+X0 = 45) 44+X0 = 45Kromozomların ayrılmama olayı Kromozomların ayrılmama olayı ikinci mayozikinci mayoz sırasındada sırasındada ortaya çıkabilir.ortaya çıkabilir.

Down SendromuDown SendromuDown sendromlu kişiler geniş elli, kısa Down sendromlu kişiler geniş elli, kısa

parmaklı, tıknaz vücutlulardır ve bu parmaklı, tıknaz vücutlulardır ve bu bireylerde zeka geriliği görülürbireylerde zeka geriliği görülür..

Akraba EvliliğiAkraba Evliliği

Aralarında kan bağı bulunan kişilerin Aralarında kan bağı bulunan kişilerin evlenmesidir. Akraba evlilikleri yapan evlenmesidir. Akraba evlilikleri yapan ailelerde genetik hastalıklar daha çok ailelerde genetik hastalıklar daha çok

görülür.görülür.

Yalnızca diploit kromozomlu Yalnızca diploit kromozomlu eşey anaeşey ana hücrelerinde görülür.hücrelerinde görülür.Mitoz bölünmeden farklı olarak ard arda iki Mitoz bölünmeden farklı olarak ard arda iki bölünmeden oluşur.bölünmeden oluşur.Eşeyli üremenin temelini oluşturur.Eşeyli üremenin temelini oluşturur.Çeşitliliğe olanak sağlar.Çeşitliliğe olanak sağlar.Evrimleşmede önemli rol oynar.Evrimleşmede önemli rol oynar.Kazanılmış karakterlerin korunmasında rol Kazanılmış karakterlerin korunmasında rol oynamaz.oynamaz.Mayoz bölünme sonucunda birbirinden ve ana Mayoz bölünme sonucunda birbirinden ve ana hücreden farklı 4 yeni hücre oluşur. hücreden farklı 4 yeni hücre oluşur.

MAYOZ BÖLÜNMEMAYOZ BÖLÜNME

Mayoz Bölünmenin Aşamaları :Mayoz Bölünmenin Aşamaları :B. MAYOZ I BÖLÜNMESİB. MAYOZ I BÖLÜNMESİ

İnterfaz : İnterfaz :

Hücre bölünmeye başlamadan önce bölünmeye Hücre bölünmeye başlamadan önce bölünmeye hazırlık dönemi geçirir. Bu döneme hazırlık dönemi geçirir. Bu döneme interfaz interfaz denir. denir.

İnterfaz safhası, yalnız 1. mayoz bölünmede İnterfaz safhası, yalnız 1. mayoz bölünmede görülür.görülür.

Bölünmeye hazırlık döneminde (İnterfaz) : Bölünmeye hazırlık döneminde (İnterfaz) : Hücre büyür ve bölünme büyüklüğüne ulaşır.Hücre büyür ve bölünme büyüklüğüne ulaşır. Hücredeki kalıtsal madde iki katına çıkar, Hücredeki kalıtsal madde iki katına çıkar, Yaşamsal faaliyetler hızlanır. Yaşamsal faaliyetler hızlanır. Sentrozom kendini eşleyerek Sentriolleri oluşturur. Sentrozom kendini eşleyerek Sentriolleri oluşturur.

Profaz I :Profaz I : Mitoz bölünmedeki olaylar aynen gerçekleşir.Mitoz bölünmedeki olaylar aynen gerçekleşir. Mitoz bölünmede olduğu gibi Mitoz bölünmede olduğu gibi çekirdek zarıçekirdek zarı ve ve

çekirdekçikçekirdekçik erimeye başlar. erimeye başlar. Kısalıp kalınlaşan Kısalıp kalınlaşan kromatin iplikler kromozomkromatin iplikler kromozom halini halini

alırlar.alırlar. SentriollerSentrioller zıt kutuplara çekilmeye başlar ve zıt kutuplara çekilmeye başlar ve iğ iğ

iplikleriniipliklerini oluşturmaya başlar. oluşturmaya başlar. Mitoz bölünmeden farklı olarakMitoz bölünmeden farklı olarak homolog homolog kromozomlar kromozomlar

tetratlarıtetratları oluştururlar. oluştururlar. KromozomlarKromozomlar tetrat tetrat oluşturduğu sırada kardeş oluşturduğu sırada kardeş

olmayan olmayan kromatitlerkromatitler bir çok noktadan birbirlerine bir çok noktadan birbirlerine temas eder. Bu noktalara temas eder. Bu noktalara sinapsis sinapsis denir.denir.

Bu sinapslardan bazılarında gen alışverişi yapılır. Bu sinapslardan bazılarında gen alışverişi yapılır. Krosing –overKrosing –over denilen bu olay sadece denilen bu olay sadece mayoz mayoz bölünmede görülür. kalıtsal çeşitliliği artırır.bölünmede görülür. kalıtsal çeşitliliği artırır.

Krosing - overKrosing - over olayı her olayı her tetratta tetratta görülmez. görülmez.

Metafaz l Metafaz l : : Kromozomlar, sentromerlerinden iğ ipliklerineKromozomlar, sentromerlerinden iğ ipliklerine

tutunur ve hücrenin ekvator düzleminde tutunur ve hücrenin ekvator düzleminde çift sıraçift sıra halinde dizilirler.halinde dizilirler.

Erimeye başlayan Erimeye başlayan çekirdek zarıçekirdek zarı ve ve çekirdekçikçekirdekçik kaybolur.kaybolur.

Sentrozomlar zıt kutuplaraSentrozomlar zıt kutuplara çekilerek çekilerek iğ iplikleriniiğ ipliklerini oluştururlar. İğ iplikleri oluştururlar. İğ iplikleri sentromer sentromer bölgelerinden bölgelerinden kromozomlara kromozomlara bağlanmıştır. bağlanmıştır.

Anafaz l :Anafaz l : İğ iplikleri kısalır kalınlaşır İğ iplikleri kısalır kalınlaşır homolog homolog

kromozomlar zıt kutuplarakromozomlar zıt kutuplara çekilir. çekilir.

Telofaz l : Telofaz l : Profazın tam tersi şeklinde gerçekleşir.Profazın tam tersi şeklinde gerçekleşir.Sitoplâzma bölünmesi başlar.Sitoplâzma bölünmesi başlar.İğ iplikleriİğ iplikleri kaybolur. kaybolur.Çekirdek zarı ve çekirdekçikÇekirdek zarı ve çekirdekçik oluşur. oluşur.Çekirdek bölünmesi tamamlanır ve aynı Çekirdek bölünmesi tamamlanır ve aynı

kalıtsal bilgiye sahip yani aynı kromozomlara kalıtsal bilgiye sahip yani aynı kromozomlara sahip iki çekirdek oluşur.sahip iki çekirdek oluşur.

Zıt kutuplara çekilen Zıt kutuplara çekilen kromozomlarkromozomlar incelip incelip uzayarak uzayarak kromatin ipliklerikromatin iplikleri oluşturmaz. oluşturmaz.

B. MAYOZ II BÖLÜNMESİB. MAYOZ II BÖLÜNMESİ

Mayoz II bölünmesi normal mitoz gibi gerçekleşir. Mayoz II bölünmesi normal mitoz gibi gerçekleşir.

Mayoz I sonunda oluşmuş haploit (n) kromozomlu Mayoz I sonunda oluşmuş haploit (n) kromozomlu hücrelerden, yine haploit olan dört hücre oluşur.hücrelerden, yine haploit olan dört hücre oluşur.

NÜKLEİK ASİTLERNÜKLEİK ASİTLER

2. Nükleik asitlerin temel yapı taşları2. Nükleik asitlerin temel yapı taşlarıNükleik asitlerin temel yapı taşları Nükleik asitlerin temel yapı taşları nükleotitlerdir.nükleotitlerdir.Nükleik asitler nükleotitlerin birleşmesinden Nükleik asitler nükleotitlerin birleşmesinden oluşur.oluşur.Nükleotitler Nükleotitler fosforik asit , beş karbonlu şeker fosforik asit , beş karbonlu şeker ve azotlu organik bazve azotlu organik baz olmak üzere farklı üç olmak üzere farklı üç molekülden meydana gelir.molekülden meydana gelir.

Nükleotit

Fosforik asitBeş karbonlu

şekerOrganik baz

Riboz (RNA)

Deoksiriboz (DNA)

Adenin (DNA, RNA)

Guanin(DNA, RNA)

Sitozin(DNA, RNA)

Timin (DNA )

Urasil (RNA)

Beş Karbonlu ŞekerlerBeş Karbonlu Şekerler : : Riboz ve deoksiribozRiboz ve deoksiriboz şeker olmak şeker olmak üzere iki çeşittir. üzere iki çeşittir. Riboz şeker, RNA’nın yapısına katılırken, Riboz şeker, RNA’nın yapısına katılırken, deoksiriboz şeker DNA molekülünde bulunur.deoksiriboz şeker DNA molekülünde bulunur.Azotlu organik bazlar :Azotlu organik bazlar : Azot ve karbon atomlarının halka Azot ve karbon atomlarının halka şeklinde birleşmesiyle meydana gelir.şeklinde birleşmesiyle meydana gelir.Bu bazlar Bu bazlar pürin ve pirimidinpürin ve pirimidin diye ikiye ayrılır. diye ikiye ayrılır. PürinlerPürinler çift halkalı olup çift halkalı olup adenin (A)adenin (A) ve ve guanin (G)guanin (G) olmak üzere olmak üzere iki çeşidi vardır. iki çeşidi vardır. Hem Hem RNA’da hem de DNA’daRNA’da hem de DNA’da bulunurlar. bulunurlar.PirimidinlerPirimidinler ise tek halkalı olup ise tek halkalı olup sitozin (C), timin(T) ve urasil (U)sitozin (C), timin(T) ve urasil (U) olmak üzere üç çeşittir.olmak üzere üç çeşittir.DNA’da DNA’da adenin, guanin , sitozin, timinadenin, guanin , sitozin, timin bazları bulunurken ; bazları bulunurken ;RNA’da ise RNA’da ise adenin, guanin, sitozin ve urasiladenin, guanin, sitozin ve urasil bulunur. bulunur.Timin DNA’ya ,Urasil RNA’ya özgüdür.Timin DNA’ya ,Urasil RNA’ya özgüdür.Fosforik asit (H3PO4) :Fosforik asit (H3PO4) : DNA ve RNA’da bulunan ortak DNA ve RNA’da bulunan ortak molekülerdir.molekülerdir.

Nükleik asit çeşitleri :Nükleik asit çeşitleri :Bütün canlıların yapısında bulunan moleküller olup hücrenin Bütün canlıların yapısında bulunan moleküller olup hücrenin kalıtım maddesidir. Canlılar aleminde kalıtım maddesidir. Canlılar aleminde DNA ve RNADNA ve RNA olmak olmak üzere iki çeşit üzere iki çeşit nükleik asitnükleik asit bulunur. bulunur.A.DNA’nın Yapısı İşlevleri Ve Kendini EşlemesiA.DNA’nın Yapısı İşlevleri Ve Kendini Eşlemesi

Çok sayıda deoksiribonükleodit belirli bir düzende birleşirse Çok sayıda deoksiribonükleodit belirli bir düzende birleşirse DNA oluşur. DNA’da 4 çeşit nükleodit vardır. DNA oluşur. DNA’da 4 çeşit nükleodit vardır.

Molekül, birbirine dolanmış sarmal iki nükleotit dizisinden Molekül, birbirine dolanmış sarmal iki nükleotit dizisinden oluşur.oluşur.

Her nükleotit bir fosfat grubu , bir deoksiriboz ve bir azotlu Her nükleotit bir fosfat grubu , bir deoksiriboz ve bir azotlu organik bazdan oluşur.organik bazdan oluşur.

İki ipliğin ortasında basamaklar şeklinde organik baz çiftleri İki ipliğin ortasında basamaklar şeklinde organik baz çiftleri vardır. vardır. Adenin daima timinle, guanin de daima sitozinle Adenin daima timinle, guanin de daima sitozinle aralarında zayıf hiğdrojen bağı oluşturarak bağlanır.aralarında zayıf hiğdrojen bağı oluşturarak bağlanır.

Adeninle timin arasında Adeninle timin arasında iki hidrojeniki hidrojen bağıbağı,, sitozinle guanin sitozinle guanin arasında arasında üçüç zayıf hidrojenzayıf hidrojen bağıbağı vardır. vardır.

Molekülde toplam pürin miktarı toplam pirimidin miktarına ( A+G Molekülde toplam pürin miktarı toplam pirimidin miktarına ( A+G = C+T ) ; adenin timine (A = T) , guanin miktarı ise sitozine (G = = C+T ) ; adenin timine (A = T) , guanin miktarı ise sitozine (G = C) eşittir.C) eşittir.

Bir DNA’daki A+T / G+C oranı türlere özgüdür.Bir DNA’daki A+T / G+C oranı türlere özgüdür.

DNA’nın Kendini Eşlemesi:DNA’nın Kendini Eşlemesi:Kalıtsal karakterleri DNA’nın oğul döllere aktarılabilmesi için Kalıtsal karakterleri DNA’nın oğul döllere aktarılabilmesi için kendini eşlemesi gerekir. kendini eşlemesi gerekir. Yani DNA molekülü hücre bölünmesinden önce hem miktar Yani DNA molekülü hücre bölünmesinden önce hem miktar olarak hem de nükleotit sayısı olarak iki katına çıkar. Hücre olarak hem de nükleotit sayısı olarak iki katına çıkar. Hücre bölüneceği zaman DNA kendini eşler.bölüneceği zaman DNA kendini eşler.DNA’nın kendini eşlemesi sırasında, iki zinciri bir ara da tutan DNA’nın kendini eşlemesi sırasında, iki zinciri bir ara da tutan hidrojen bağları bir fermuar gibi açılır. Bu ayrılma ile zincirdeki hidrojen bağları bir fermuar gibi açılır. Bu ayrılma ile zincirdeki pürin ve pirimidinpürin ve pirimidin uçları açıkta kalır. uçları açıkta kalır.Kalıp görevi gören zincirin karşısına sitoplazmadan nükleotitler Kalıp görevi gören zincirin karşısına sitoplazmadan nükleotitler gelir.gelir.Bu nükleotitlerde Bu nükleotitlerde DNA polimeraz enzimiDNA polimeraz enzimi sayesinde birbirine sayesinde birbirine karşılıklı bağlanır. karşılıklı bağlanır. DNA ligaz enzimiDNA ligaz enzimi ise nükleotitleri birleştirir. ise nükleotitleri birleştirir.Daima adenin timinle ve guanin sitozinle bağ yapar. Böylece bir Daima adenin timinle ve guanin sitozinle bağ yapar. Böylece bir zinciri eski bir zinciri yeni olmak üzere iki yeni DNA molekülü zinciri eski bir zinciri yeni olmak üzere iki yeni DNA molekülü oluşmuş olur. Bu olaya DNA sentezi oluşmuş olur. Bu olaya DNA sentezi (replikasyon)(replikasyon) denir. denir.Yeni oluşan her DNA molekülünde biri eski biri yeni olmak Yeni oluşan her DNA molekülünde biri eski biri yeni olmak üzere iki iplik bulunur.Bu yüzden DNA eşlenmesi üzere iki iplik bulunur.Bu yüzden DNA eşlenmesi yarı yarı korunumludur.korunumludur.DNA eşlemesi sırasında hatalı bir kodlama olursa veya eksiklik DNA eşlemesi sırasında hatalı bir kodlama olursa veya eksiklik ortaya çıkarsa buna ortaya çıkarsa buna mutasyonmutasyon denir. denir.

Onarılır Onarılır Onarılamaz

RNA’nın Yapısı, Çeşitleri ve İşlevleriRNA’nın Yapısı, Çeşitleri ve İşlevleri

RNA , tek nükleotit zincirinden oluşur. Yapısında RNA , tek nükleotit zincirinden oluşur. Yapısında şeker olarakşeker olarak riboz riboz bulunur. Bazları bulunur. Bazları adenin , guanin, adenin , guanin, sitozin ve urasildir.sitozin ve urasildir. Çekirdek, kloroplast, mitokondri , Çekirdek, kloroplast, mitokondri , stoplazma da bulunur. stoplazma da bulunur.

Hücrelerde büyüklük ve görev bakımından üç çeşit Hücrelerde büyüklük ve görev bakımından üç çeşit RNA vardır. RNA vardır.

Mesajcı RNA (mRNA):Mesajcı RNA (mRNA):

Hücrenin çekirdeğinde bulunur. Toplam RNA’nın % Hücrenin çekirdeğinde bulunur. Toplam RNA’nın % 5’ini oluşturur. DNA’nın anlamlı zinciri üzerinden 5’ini oluşturur. DNA’nın anlamlı zinciri üzerinden sentezlenmesine yazılım denir. sentezlenmesine yazılım denir.

mRNA,şifre için kalıp görevi yapan DNA ipliğinden mRNA,şifre için kalıp görevi yapan DNA ipliğinden genetik bilgiyi alır. Kodonlar halinde çekirdekten genetik bilgiyi alır. Kodonlar halinde çekirdekten stoplazmayastoplazmaya taşır.taşır.

Ribozomal RNA (rRNA) :Ribozomal RNA (rRNA) :

Hücrede ki toplam RNA’nın % 80’ini oluşturur.Hücrede ki toplam RNA’nın % 80’ini oluşturur.

Proteinler ile birlikte ribozomların yapısını Proteinler ile birlikte ribozomların yapısını oluşturur. oluşturur.

Protein sentezinde görev yapar.Protein sentezinde görev yapar.

Taşıyıcı RNA (tRNA) :Taşıyıcı RNA (tRNA) :

Hücrede ki RNA miktarının % 15’ini Hücrede ki RNA miktarının % 15’ini oluşturur.Görevi,hücre içindeki oluşturur.Görevi,hücre içindeki aminoasitleri aminoasitleri tanımak ve bunları tanımak ve bunları ribozomlararibozomlara taşımaktır. taşımaktır.

DNA ve RNA’nın ortak yapıları; adenin, guanin, DNA ve RNA’nın ortak yapıları; adenin, guanin, sitozin bazları, fosforik asit ve hidrojen bağları sitozin bazları, fosforik asit ve hidrojen bağları RNA’da mevcuttur. RNA’da mevcuttur.

EVRİM VE HAYATIN BAŞLANGICI İLE EVRİM VE HAYATIN BAŞLANGICI İLE İLGİLİ GÖRÜŞLERİLGİLİ GÖRÜŞLER

İlk canlının oluşumu ve beslenmesi ile ilgili görüşler İlk canlının oluşumu ve beslenmesi ile ilgili görüşler kendiliğinden oluş, pans permia, ototrof ve hetetrofkendiliğinden oluş, pans permia, ototrof ve hetetrof görüşleridir.görüşleridir.AA..Kendiliğinden oluş( Abiyogenez ) hipoteziKendiliğinden oluş( Abiyogenez ) hipotezi : :Aristo canlının, cansız maddelerden kendiliğinden oluştuğuna Aristo canlının, cansız maddelerden kendiliğinden oluştuğuna inanmaktaydı . inanmaktaydı . Bu görüşe göre döllenmiş yumurtada ,kum tanelerinde, Bu görüşe göre döllenmiş yumurtada ,kum tanelerinde, çamurda,havada kısaca her yerde canlılığı ve çeşitliliği çamurda,havada kısaca her yerde canlılığı ve çeşitliliği sağlayan sağlayan aktif özaktif öz bulunmaktaydı. Bu aktif öz hava ile etkileşime bulunmaktaydı. Bu aktif öz hava ile etkileşime girerek uygun koşullarda canlıyı meydana getiriyordu.girerek uygun koşullarda canlıyı meydana getiriyordu.Yani canlı,cansız maddelerden birden bire,her an meydana Yani canlı,cansız maddelerden birden bire,her an meydana gelebiliyordu. İlk canlı basit veya kompleks yapılı olabilirdi.gelebiliyordu. İlk canlı basit veya kompleks yapılı olabilirdi.

Cansız madde + aktif öz + HavaCansız madde + aktif öz + Hava CanlıCanlı

B. Biyongenez görüşü:B. Biyongenez görüşü:Bir canlının kendinden önceki bir canlıdan üreyerek meydana Bir canlının kendinden önceki bir canlıdan üreyerek meydana geldiğini ileri süren bir görüştür. geldiğini ileri süren bir görüştür. PastörPastör kendiliğinden oluş kendiliğinden oluş hipotezini yaptığı deneyler ile çürütmüştür. Pasör’ün deneyinin hipotezini yaptığı deneyler ile çürütmüştür. Pasör’ün deneyinin hem kontrollü olması,hem dünyanın her tarafında yapılacak hem kontrollü olması,hem dünyanın her tarafında yapılacak kadar basit ve tekrarlanabilir olması,önemli bir özelliğidir.kadar basit ve tekrarlanabilir olması,önemli bir özelliğidir.C. Panspermia görüşü:C. Panspermia görüşü:Bu görüşe göre ilk canlı dünya dışında, yani başka bir Bu görüşe göre ilk canlı dünya dışında, yani başka bir gezegende oluşmuştur. Daha sonra bu canlıların spor yada gezegende oluşmuştur. Daha sonra bu canlıların spor yada tohumları göktaşları ile dünyaya taşınmış ve canlılık tohumları göktaşları ile dünyaya taşınmış ve canlılık başlamıştır.başlamıştır.D. Ototrof görüşü:D. Ototrof görüşü:Bu görüşe göre,ilk canlı kendi besinini üreten ototrof bir canlıdır. Bu görüşe göre,ilk canlı kendi besinini üreten ototrof bir canlıdır. Bunlardan da diğer canlılar meydana gelmiştirler.Bunlardan da diğer canlılar meydana gelmiştirler.Ototroflar yapısal bileşikleri ve enerji gereksinimleri için Ototroflar yapısal bileşikleri ve enerji gereksinimleri için fotosentez veya kemosentezfotosentez veya kemosentez yolu ile inorganik moleküllerden yolu ile inorganik moleküllerden organik moleküller üretirler.organik moleküller üretirler.Buna göre ototroflar gelişmiş canlılardır. Gelişmiş enzim Buna göre ototroflar gelişmiş canlılardır. Gelişmiş enzim sistemleri olması gerekir. Ancak bu durum sistemleri olması gerekir. Ancak bu durum evrimeevrime terstir. terstir.

E.Heterotrof görüşü:E.Heterotrof görüşü:İlk canlının cansız maddelerden uzun süren kimyasal evrim İlk canlının cansız maddelerden uzun süren kimyasal evrim sonrasında özel çevre koşullarında oluştuğunu ve kendi besinini sonrasında özel çevre koşullarında oluştuğunu ve kendi besinini kendisini yapamayan basit bir canlı olduğunu kabul eder.kendisini yapamayan basit bir canlı olduğunu kabul eder.İlk canlı,enerji gereksinimlerini karşılamak için gerekli organik İlk canlı,enerji gereksinimlerini karşılamak için gerekli organik molekülleri dış çevreden hazır alan,tüketici bir canlıdır.molekülleri dış çevreden hazır alan,tüketici bir canlıdır.Hetetrof görüşüne göre, ilk canlı oluşmadan önce milyarlarca yıl Hetetrof görüşüne göre, ilk canlı oluşmadan önce milyarlarca yıl süren süren kimyasal evrimkimyasal evrim olmuştur. Bunu olmuştur. Bunu biyolojik evrimbiyolojik evrim olan olan canlıların oluşumu ve değişimi dönemi izlemiştircanlıların oluşumu ve değişimi dönemi izlemiştirHetetrof görüşü evrim teorisine uygundur. Hetetrof görüşü evrim teorisine uygundur. Bu teoriye göre ;Proteinlerin bir kısmı Bu teoriye göre ;Proteinlerin bir kısmı enzim enzim olarak iş görmüş olarak iş görmüş ve oluşan enzimler diğer moleküllerin oluşumunu ve oluşan enzimler diğer moleküllerin oluşumunu hızlandırmıştır. Bu ortamda oluşan hızlandırmıştır. Bu ortamda oluşan nükleik asitler proteinlernükleik asitler proteinler ile ile kümeler oluşturarakkümeler oluşturarak nükleoproteinleri nükleoproteinleri oluşturmuştur. oluşturmuştur. Nükleoproteinlerde önce Nükleoproteinlerde önce koaservatkoaservat adı verilen ön adı verilen ön hücrelere ,sonrada kendi kopyalarını yapabilen hücrelere ,sonrada kendi kopyalarını yapabilen basit canlılarabasit canlılara dönüşmüştürler.dönüşmüştürler.Hetetroflardan otoroflarHetetroflardan otoroflar gelişmiştir. gelişmiştir.

Fotosentez sonucu atmosferde oksijen birikmesi ile Fotosentez sonucu atmosferde oksijen birikmesi ile oksijenli solunum yapan canlılar oluşmuştur.oksijenli solunum yapan canlılar oluşmuştur.İlk atmosferde serbest İlk atmosferde serbest oksijen gazıoksijen gazı yoktu.Oksijen, yoktu.Oksijen, su ve diğer oksitlere bağlı durumdasu ve diğer oksitlere bağlı durumdaBu hipotezi desteklemek için Millerin yaptığı deney Bu hipotezi desteklemek için Millerin yaptığı deney sonucunda Ortama konulan sonucunda Ortama konulan amonyak, metan, amonyak, metan, hidrojen ve suhidrojen ve su moleküllerinden, moleküllerinden, elektrik ile; amino elektrik ile; amino asit,üre,asetik asit, laktik asitasit,üre,asetik asit, laktik asit gibi organik maddeleri gibi organik maddeleri oluştuğunu oluştuğunu laboratuar ortamında görmüştür. görmüştür.Bu deney ilk canlı nasıl oluştu sorusuna cevap Bu deney ilk canlı nasıl oluştu sorusuna cevap vermez; Ancak canlı oluşmadan önce inorganik vermez; Ancak canlı oluşmadan önce inorganik maddelerden organik maddelerin nasıl oluştuğuna maddelerden organik maddelerin nasıl oluştuğuna cevap verir.cevap verir.F.Yaratılış görüşü:F.Yaratılış görüşü:Bu görüşe göre bütün canlı türleri ayrı ayrı Bu görüşe göre bütün canlı türleri ayrı ayrı yaratılmıştır. Küçük değişiklikler olmasına rağmen yaratılmıştır. Küçük değişiklikler olmasına rağmen tamamen başka türlere dönüşmemişlerdir.tamamen başka türlere dönüşmemişlerdir.

Lamarck’ın Evrim ile ilgili görüşleriLamarck’ın Evrim ile ilgili görüşleriLamarck ,doğada türlerin değişebileceğini ileri sürerek çevre Lamarck ,doğada türlerin değişebileceğini ileri sürerek çevre şartlarının türleri etkilediğini bu nedenle oluşan türlerdeki şartlarının türleri etkilediğini bu nedenle oluşan türlerdeki değişikliklerin yeni bireylere aktarıldığını savunur.değişikliklerin yeni bireylere aktarıldığını savunur.Lamarck canlıların oluşumu ile ilgili iki varsayım oluşturmuştur. Lamarck canlıların oluşumu ile ilgili iki varsayım oluşturmuştur. Lamarck’a göre çevre değişirse canlı içten duygularla çevresine Lamarck’a göre çevre değişirse canlı içten duygularla çevresine uyar ve yaşar.uyar ve yaşar.1.Kullanma ve kullanmama1.Kullanma ve kullanmamaLamarck ’a göre canlının kullandığı organlar gelişir; Lamarck ’a göre canlının kullandığı organlar gelişir; Kullanmadığı organlar küçülür ve körelir. Zürafaların boyunlarını Kullanmadığı organlar küçülür ve körelir. Zürafaların boyunlarını çok uzatmaktan böyle uzadığını ileri sürer.çok uzatmaktan böyle uzadığını ileri sürer.2.Kazanılan özelliklerin kalıtımı2.Kazanılan özelliklerin kalıtımıKullanma ve kullanmama ile kazanılan bu özelliklerin yavrulara Kullanma ve kullanmama ile kazanılan bu özelliklerin yavrulara geçtiğini savunur.Ancak kullanılan organın gelişmesi bir geçtiğini savunur.Ancak kullanılan organın gelişmesi bir modifikasyondur ve süreklilik göstermez. Değişmenin olabilmesi modifikasyondur ve süreklilik göstermez. Değişmenin olabilmesi için üreme hücrelerini etkilemesi gerekir. Lamarck’ın bu için üreme hücrelerini etkilemesi gerekir. Lamarck’ın bu varsayımı ispatlanamamıştır. Çünkü varsayımı ispatlanamamıştır. Çünkü modifikasyonlar modifikasyonlar kalıtsal kalıtsal değildir. değildir.

Darwin’in Evrim ile ilgili görüşleriDarwin’in Evrim ile ilgili görüşleriDarwin, türlerin birbirlerinden neden farklılık gösterdiğini, nasıl Darwin, türlerin birbirlerinden neden farklılık gösterdiğini, nasıl değiştiğini, bu farklılıkların oluşumunda nelerin etkili olduğunu değiştiğini, bu farklılıkların oluşumunda nelerin etkili olduğunu doğal seleksiyondoğal seleksiyon hipotezi ile açıklamıştır. hipotezi ile açıklamıştır.Gen frekansı:Gen frekansı: Bir popülasyonun bütün genlerine gen havuzu Bir popülasyonun bütün genlerine gen havuzu denir. Bu gen havuzunda bir genin bulunma sıklığı o genin denir. Bu gen havuzunda bir genin bulunma sıklığı o genin frekensını belirler. frekensını belirler. Kalıtsal varyasyonaKalıtsal varyasyona sahip olan bireylerden ortam şartlarına sahip olan bireylerden ortam şartlarına uyanlar yaşar, ürer ve kalıtsal özelliklerini döllerine geçirir, uyanlar yaşar, ürer ve kalıtsal özelliklerini döllerine geçirir, diğerleri elenir. Buna diğerleri elenir. Buna doğaldoğal seleksiyonseleksiyon denir. denir.Evrim zinciri ;Evrim zinciri ;

Mutasyon ve Eşeyli üremeMutasyon ve Eşeyli üreme Kalıtsal varyasyonKalıtsal varyasyon

Doğal seleksiyonDoğal seleksiyon AdaptasyonAdaptasyon EvrimEvrim

Varyasyon:Varyasyon: Her türün çeşitli fertleri arasında Her türün çeşitli fertleri arasında görülen değişiklikler veya farklılıklardır. görülen değişiklikler veya farklılıklardır. Örnek:Eskimo ile zençi. Örnek:Eskimo ile zençi.

Adaptasyon: Adaptasyon: Canlıların,belirli bir çevreye Canlıların,belirli bir çevreye uyumlarını, yaşamalarını ve üreme şanslarını uyumlarını, yaşamalarını ve üreme şanslarını artıran kalıtsal özelliklerine uyumsal özellikler artıran kalıtsal özelliklerine uyumsal özellikler bu olaya dabu olaya da adaptasyon adaptasyon denir. denir. Örnek,kutuplardaki ayıların beyaz renkli Örnek,kutuplardaki ayıların beyaz renkli olması gibi.olması gibi.