Hsk Teknik Yayin No2

96

Transcript of Hsk Teknik Yayin No2

Page 1: Hsk Teknik Yayin No2
Page 2: Hsk Teknik Yayin No2
Page 3: Hsk Teknik Yayin No2

EKİLEREKİLEREKİLEREKİLEREKİLEREKİLEREKİLEREKİLEREKİLEREKİLERKİLERKİLERKİLERRR

İÇİNDEKİLER

Ar-Ge Teknik Bülten No: 1

FANLAR

Ar-Ge Teknik Bülten No: 2

ISI GERİ KAZANIMI

Ar-Ge Teknik Bülten No: 3

EUROVENT SERTİFİKASYONU

Ar-Ge Teknik Bülten No: 4

ELEKTRİK MOTORLARI

Ar-Ge Teknik Bülten No: 5

HESAPLAMALI AKIŞKANLAR DİNAMİĞİ

Ar-Ge Teknik Bülten No: 6

KLİMA SANTRALİ TEST PROSEDÜRÜ

Ar-Ge Teknik Bülten No: 7

SES ve TİTREŞİM

Ar-Ge Teknik Bülten No: 8

NEMLENDİRME ve NEM ALMA SİSTEMLERİ

Ar-Ge Teknik Bülten No: 9

SOĞUTMA ÇEVRİMİ

3

9

23

39

53

61

67

73

83

Page 4: Hsk Teknik Yayin No2
Page 5: Hsk Teknik Yayin No2

������������� ���

��

��

���

�������������� �� ����� ������� ������������ � ������������������������������������������������������������

��� � ��� � �������������������� ��� ��������������������� ��� ��� � �������������� �������������������!������������������ ������������ �� �� �� ��� ���������������"������������������!�� ������������ � ���� �� ��������������������#�������������������� ��� �����������!��!�!������������������������$ �� ����%�� ���������$ �� � �%���������������������������

������

������������

�� ������������� ���������������� ����� ������������ ���������������� �����������

������������ �������� ��������������������������� ���� �������������� �������������� ���� ������� ������������ ���������& �� ��'()*+(���������� �� �� ��������� ��� ��" �� � ����������",� ����������������������������������-������ �����������������!������������!�����!������������������!�������������������������,�" � �����������������

.3

Page 6: Hsk Teknik Yayin No2

����������������������� ��������������������������� ���� �������������� �������������� ���� ������� ������������ ���������& �� ��'/)*0)��������������#��� ���� �� � ��������������������������������1��������������� �����2��������������� ��������,������� ��������������!������"��������������������������������������������������� ���������������������������������������� �� � �������������",� ���������������

��������������� ����������

������� ����!������

#������ ������������������ ���������,�" �� ����������������� �� �����2 ��� ��� ���� ��� ��� �������������� � �� �������������!��������������� � �� ���3�������������,� ���� �())�4������������������������������ ������ ����������� � ������� �!�"!���������� ���� �� �� ���

��� ������ � ������ ����� �����������������!����������5 � ���������" �� ���� ���!"��������!������������ � �����6�� � ������������������� ������ ��� �������� �� ������ � �����7������ ��� ����������� ������������� ��������'(��!����������������� ����������,� �����8�� ������������� �.1*.9:��� � ���" � �� ������� �� ����

������������������������ �� ���� �������3�����"��!�����!��� ������!�� �� �������������7�� � ����������������������� ��������������������"������������ ��������� �������������� ������������������;������ �������� ���� ������������ ����������!�"!����� ���� ���� ����"�����������������������������������< �� � ���������������� ��� ����������������,� ���� �� ���� �����#����� ������������.1*.9�:��� � ��" � ��,� ����-!�� � �����������!�!!�����������������=�=����"��������!���������

14

Page 7: Hsk Teknik Yayin No2

�!��������!�"���������������!�������!�����!����!�!�#��!

��������������� ����������

�$��%���&$����'�()*� ��������� �

�� ���������� ���������

+'�%���*����'�()*� ������������

�� ���������� ��������������

-!�� � ������������!�!!�����������������������=�=�"���������!����������5�������� �� �� ��� ������ ���� ��"�����2 ���������������� �� ����� ��������������

����"�!�������

2 ��� ���� �����!����������� ����

<����������������� �������� ��� ���������� ����

> �� ��"�������� �����9�� !�� ��� ���������� ����

�����#���� ��������������$%$

- ��������������������� �� �� �",� �� �� ��������!��������������������������������� ����������� �� ��!����������������������������� ���� �����",����������-!����������������" �� ��������������������� �� � ��!�!������������������",� �,�� � ��� �� �������!�"!��!�!��!�� ��� �� ���� �� ����

<������ � '/?�@

3������ � '/(�?

3����������� +))�4�

����������� 10�4�

<����������� +10�4�

#���"��� 1�.?/��A

;�����"��� 1�(1+��A

������ �� .)�)))�9:�

��������� +�0�:�

#���� �� .1/(���

3������� 1)�(�BC

;������ � '0(

3� ��������"��� )�?9��A:$9:�%

&'('''�%)*+�,�-��.''����/���� �-�/$�0�� ��1������1���

.9)�4�D�������������������������������� ��� ��� ������"���� �",� �� ����� ��"�����!�� ��� �",��� ���E

&'('''�%)*+�,�-��2)'����/���� �-�/$�0�� ��1������1���

#���� ���� ������"����� ���!�!���� �����������������������!�!��������"��������!��!�!!�������������������������������� �����6����!�!�������"����1�.?/��A���!�!�����9��AD������������� ������F ��!�!����� ��������������������" � � �����"�������1�?(��A����!�!�",�������2��������� 9��AD���������"�����!��!�!����� ��� �

95

Page 8: Hsk Teknik Yayin No2

��������������� ����������

F������ �� � ������ ��G�+/9�<H

!�3������� ����45���4"�6����������

������������ ����������"���� � � ���� � �������������� ������������ �����*��������� � ����,���� ��� ��,������ ��������������������� ����!���� �� ���������������������������������������� � ���� �� *��� �������� ������������������������ ,� ����������������I����������������������������� �����������������������!�� ��� ����� � ���������������������������

; �������������������������� ���!�� ��� �����������EJ -������������� � ��� ���� ��

����������",� ����!����!�!��������������������!��!�!�����

J -���� ��� ��!�������!�!�����������������"���� ���� � ��� � ���� ��

J ����� ������������ � �������������!�!���������� � ������������ ��,��� ������ �����������

J I���������� � ���� � �K��!�� � �� ��� �� �� � �������������������

-!�������������!����!����������������EJ ������ ����������������������

���������������������� ���������� ������������������

J ��� � ��� ���������������������� �� ������������" � �����������������!�� �� �������",�� ����-!�������!�� ���� �������������� ��� �������������������� ������ �������������� �",� �������������������������!�����������

J �����������������" �� � ������" ����� ��� ������������" ��� �� �������� ������������" � ���

��������.� L3 I&� ���3���������=� ���=1� ��� ��;��� �;�� ������� � �������!

��������������������!��� ����� �� �" � �����!��

#������ � ���� ��� �������� � �� � ������������-!���� ��� �������������!���K

5���������������� � E�.+�����>������"��� E�9+(�"��7�������"��� E�)�/(9��A;������ ���� E�'0(7� �������� � E�)�.(9)+�<H:�A�

@

����,�7���8�/���� �-�/��0����/��,� �����# �

�����9:9�8�/���� �-�/��0����/��,� �����# �

3�7��,�-�/��8�/���� �-�/��0����/��,� �����# �

����

���

����

���

��

����

��

6

Page 9: Hsk Teknik Yayin No2

HazırlayanlarHSK AR-GE Mühendisleri

7

Page 10: Hsk Teknik Yayin No2
Page 11: Hsk Teknik Yayin No2

������������ ������������������������������������������� ������������������������������������������������������������������������� �������������!�"��� �����#������������������������������ ��������������������������������������������������������!���� ��������������������������$ ��� ��������� ������������

��

���

.

������������� ���

��������������� �������%�������!������ ��&����������������������������������'���(������� ��������������(������� ��������������)�� �� ������������� ������������������

�;�,9 /��;����4/��!���/1����������%�%�� ������������� ���������������� ���������������� ��� ������������*����������������������������+����� �� ��"���������������������������������,����������-������������ ����������������"����������!��������������� ������������������-���������������� ���������������������������������������#������ ����� ���������������� ����������.����"�!�"��������.��������+����/011� �������������� �����������!�����������������������!�����������-

+���� ������"����������� �������������������$������������ ������2������������� ���������������� ���������������������������������������������$������ ������� ��������� �������������������"������� ����������3��������������������������!����������������

9

Page 12: Hsk Teknik Yayin No2

����� ����������������������������������������������+��������� ���������������������,�*����������������������������"����������������������������� ��������������� ���������������������"�������������������������������������� ������#�����������������

4���'�5���*�� �+�����3/67����"�������&7��������������������"����������� �"� ����������17�89�������� �"� �����������317�89��������,��������������:�7�2�&�7����� ����������#�,����������������������������!�������������������;���<�/�=:�����>#��189����,-

�������

��������������� �����������

1

�;�7� /��;����4/��!���/1�������#�%��(������� �����������!��������� �� ������ ����������������������� ���������������#��������������� ���!���������������������� ������������� ��������� �����!��������+���������������������������������� ������������!������������"������$������������� ������������������������������������������������������������� ������ �����������������%����������������������� ��#������������������#�������������� ���������������>"��� �����9������������ ������������������������������������� �������� �������������������������������������?����3@�������������� �����9����������� ����������������������#����������#�������� �"��� �������������������������4����� ������������ ��,��,�������������� ����������������#��� ��#������������������?������������� ������������������#������ �����������!��������������������������������� �������� ��������!������������������ ���������$ ��� ������������������������� ������������������ �����������!������������������������������ �����������!������������A����������� � �"� �������� ������� ,��"������ �������� ����������������#�"����� ��� ������"����� � �������� ������������� ��������!�������������� �������������� ��� ���������� ���������������������������� ��������

A����������������������!�"��������������� ����������!���������!������������������������"���������������

(������� �������������!�������������������������!�����-

B�<���$���

��������� �,���������+�����C�D ���������!��������!������� ������ ��!��������� �������,���������������������������!��������������� ��������������������������!���������������E��������������������������������� �������������!����������� �����������������������,���������������������!�������������������������������������������������������!��������������� �������� ��������� �������������������������������������� �"� �������� �� ���������,��"���������������������#�"���� ��� ������"����� � �������� ������������� ��������!������������������ �"� �������������������������������������� ��������� �"� �������$���������������!���������������,����������� �� ����� ������������������

10

Page 13: Hsk Teknik Yayin No2

+������������������������������������-

B�<�(�$����<�7�:0&�2��1�7�2�/�:7F�2��&737�B�<�:1�G=�(���>#��������

�������� ���������#���,�����������������������"��������������� ������������������������� �����������#���,������#�"��(�������������������������������������������������������������

9

%�������!��,�������������������������������"������������������ ������������� ���������"���������������"��������������������������������H�������������������� ����������� �"� �������������!��������!�� �� ����������������������������������� ��� ��� ��������������+��������!����������-

���������-

���������������������!�������� �����(��������������������� ������������������������������� �������������� �����������!������� �����������������������������������

4���'�1����"����������/�:��� ���������������.��2������������,�����������/����������"I�:7������ � ����I�/����������"��������������������������;

(<7�:0&�����>#�1�89��������

�����������������+������������������������#���������)�� �� ���������������� ��������� 23������� ��������������������������#���������,�!���������������� ���"������������������������������

%�������� �� ���������!����� ��� ������������������������������������������ �������������#��������������� ������� ��#����������� ���#������������� �"� ����������� ����������������������*�������������)�� �� ��� ��� �������!���������� �������� �"� ����!����������������������������� ����������� �����������������������������������������������������

+��������������,����������������������������I����I����<�/���9���������"���������������������������������������� ���������J"��������>�������� �� ������*���������������

��������������� �����������

11

Page 14: Hsk Teknik Yayin No2

@

�� ������������������������������������������ �#����������������������� ����������������������������������<�/�����������!��������������� ����������������������������A��� ��������������������������������� �,���������� �� ������*���� � �����������"������������������������������K������������� �������������������,������������ ����������������+�������������� �"� ���������������"������� � ������� �� ������*������C�� ���#�"����������D���������������/0=L� ���������� ��������������� ������M�����!�������� �#����������� � ������� �� ������*������ ������������������������������������������ ���������������������������������+������������N��+���"������ ���������������������� �����������������������������������H������������"�!��������!��3+���"�����(�������� ����������������� �#����������������"������� � ������ �� ������*������������������

��<��$�?G

������������������CD ����!��3+���"��������������� ������� ����������������������� ����������G�L�2�/730�����>#�1��89�G�����������:�6=�2�/730�O>�1(G� �P����"����������������7�/=/G�2�/730�+?Q>#�!�1��8.�G������������$���� ������������������������������ �#����!�������� ����������� ��������������������������������� ������������������������ ��������!��3+���"�����(��������<����$�?G

����������������������.���� ��������������������#������������������������������������������������

(�����������������������!���������������� �� ������*����� ��� �������������������������������������������� ��������������������$ ��� �������������� �� �����*������������������������������������������������!�������������C������ �� ��D�����������������������������������������������������������R��������������������� �#���� �"� ������#��������������C?/D��������������������������C?1D��������������������������� �"� ����������������$���� ����������������������������������������������� �� �����������������*��������-

����������

+�����./31� �"� �����������������������������������������������#������������������ �������C(�����(���� ���D��� �������������+������ �"� ���������,����������./31�<�����������

4���'�S���������������������� �#����� ������������ ���������"�������������/7789�������&77�89������������������������������������"��������������������!������������������ �� ������������������;?/�<�&77�I�1=&�<�:=&�8(?1�<�/77�I�1=&�<��&=&�8(B�<�G�L�2�/730�2��:=&G�3�&=&G��<�G&&&�����>#�1

����

�� ���� ���� ����� ��������� �������P���������������������������#���#������������������������ �����!������������������������� ��������������������������������������� ����"��������� ���������������� ��������������� ���� ���������"�#���������,�������#���������������������������������+��������������������� ����������������#���#���������������������������������������H ��������������"�������������������������������������T1:�����TL7������������������������"�������������������5U$9���������������������,��������"����� �������������T&:�����T07�������������

��������������� �����������

12

Page 15: Hsk Teknik Yayin No2

(

������� �!�"�����#� $�%�� � �����%��%���!&�����!�$���� ��������' % � "(

/��)���,����!���������1��)�*������!���������

3�A�����������3�������� ����3�%��������

P��������������������������������������������"������#�"��� ���������������������"��#��������"�"�#����� ���������������������������������������������� ��� ��"��#������������,��������������� ����#������������� ����������������$���������,���������������*��������������������������� ���������"����������"��UA%�17=/������������������!�����������"���������������E����#������������������������"����� �,�����"�

%���V���(�"�����@��?���!���E�,������� %��>K��*��V���(�"��������@���?���!���E�,�����Q ���������-

��������������� �����������

13

Page 16: Hsk Teknik Yayin No2

+

)���������*)���+�� ������� ��������

����*)��� ������� ��������

)������������, -� � . ��+������������,�����������" ��������������� ��������������������?���"#��������������789W�����������������"��#���������!������� ��������� ��������������������� 3,�������,������������������U������������������������������������TG:X67�������������������� ��������������

K"���#������!���������������������"����������������������������

���/���� ������� ��������

�+������01��1�� )���2���3������, -� � . ��?��� ������������� ����"������ ����������������������������������������������������V��������������������� ���������������������������� � ��� ��������"������#������������������� ��������������(������ ��������"����#������3����������"��#������� ������������������������"������������K"���

��������������� �����������

14

Page 17: Hsk Teknik Yayin No2

/

#������������������� ��������������*� ������������������� ������������������� �,���"��������#�������!������������� �������������*� ����"��#��� ��������� ���"�#��� ������������� ���������������$�����������"����������������������������������A������������������������������� ������#�����������!�����������N��#�� �"� ��������������#�����,��������������,������K"����#���������#����� ��������� #����"�������������������������#��� ������!��������U������������������������������������T=73=:��������������������� ��������������)����������#�"����������������������� ������ ���������"���������"��#��������������������#�� ����������������������������������������������������

�#4#����05%��� ��)6�������� �7��,�����������������,����#����� ����������������������������������������������A�����#������������������������������"��#����������������������#�������������������������������������������"������� �,��������������� ���������%������������������������������������#�����������������������#������ �������������#��������������� ���������������,����,��"����#���������!�������������������������� ����%�������������������,���������������#���������� �� �����������������Y�������������#����������������������������������#��������������������������������� �������#���������!���������������������������"������������%������������������ �,������������������������� ������������������ ��#������������"���������%������������������������� �������������������#��������������������������������������������!��������� ������������� ���������� �,��������������������������������������������� �����������������$ �����������,������ ���������������3������,������!������������ ������������ �����������������������������������������������������������"��������

T�&WK�($A$)��%�%@?%E$�P�P@UK)K@�QEVQN$Z$N$)A$

SQ)VK�(QNN$@%Z%�VK)K(ZK��

��������������� �����������

15

Page 18: Hsk Teknik Yayin No2

0

�2�2��1������ ��������

32,1-�1����2�2�1� ����8��/ ��� �������

��������������� �����������

16

Page 19: Hsk Teknik Yayin No2

?

����) ��2�2�1� ���/ ��� ��������

�2�)��2���������.�9���..������2�2�� ���/ ��� ��������

� ��*���32��1�� )������, -� � . ����1�9��21���%�� ��������������������������,���������"�����������#�������� �����������!��������,�����������������"��#�������!���� ����������������#���������!�������������������������������������������������%������!���������� ������������������������������������P������� ������������������������#�* ����� ��������������#��������+��� ���������������������������� ��������������������������K"����#���������!���������������� �������� ������!��������������#�������� �� �����"�#�������!����������� �� ����� ������ ����������#��� ������!��������������

��������������� �����������

17

Page 20: Hsk Teknik Yayin No2

.)

#��� ���P������� �������������������� ������#��������������������������������� ��������������������������A���#��������������3/:�89��������������������� ��������������T&7����������K"����#������!����������������������"�����������������������������J������������������������"���������T&73:7�������������������� ���������?���� ����������������������#�"��&��>�W����+��� �����!��#������������ ������177�S�W���������������� ��������K"�������!����������� ����#������� �����������������"����������������� ����������������������������������������������� ���������P������ � ������������������������"�����������������������������������������������������������

��������������� �����������

18

Page 21: Hsk Teknik Yayin No2

..

����02�1�1��:���)�)�P��������������������������������������������� ��������������+��� ��������� ������!������������)/&G� �)G/7����������������������������������������������������TG73:7�����������K"����#������!���������������������"�����������������������������?���� ��������#����#�"��&��>� ���������������������������:7�89W����K"����#���������������� ����������������������� ��� ������������������,��������������������

%����������#����,�,�������������������������������������������� �����������������������������������������������������������*������������������������������� �,���#���������������������������������������������+��������������� �������������������*������,����������������������K���*������������������������#����������������������������������������������������� ��������+������������� ������#����������������������������������*�������!��������������+�����������������������������������������������������!�������������� ���������������������������

��������������� �����������

19

Page 22: Hsk Teknik Yayin No2

.1

��������������� �����������

(� �����

[ 5�(�?������(�����[ P��Z������%���V���(�"�����?������+������[ Q ����������������?�������3�ZZH

����������� ����

���������������������

���� �����

�����������

������ �� ��!"�#

$�%������&�'���

(�����������

$�������)�� ����

�������� ��$������

"����������'����������

�������������� ��� ����������������

��������� ��������

�������

��� !"�#

�� ! ��

!� �

!

$�� � ������%���&����

'�(������&����

� )�*���+&��������

� )�*������( � � ��

�*��+����%��*�

,�� ��� ��������

-&����� ��(���

.�(��������&������

,����(/���( ���� � �

���!��

*����������'����������

�������������� ��� ������������ ������

��������!01 2��������������

���������� �!3�#

.�(������ ! #

1� ! ��

0��!���

�!"�45#�!��3��45#

.�(������������6 ��

-&�����+���+&������

�*��+����%��*�

,�� ��� ��������

7

7

7

'&)��������� �� � �������(� ���6�(�����

-��*����������� ��/���)�&�������

�0�!��0�

$��������������������'����������

�������������� ��� ������������ ������

03�������� ��������

�������

����! �#

1��!���

0��! ��

�!��45#�!��� 45#

$�� � ������%���&����

'�(������&����

� )�*���+&��������

8(���� ��� ��+����%�6����"����/����

9���� ���� ���� ���� )��

7

: ���������+����%��*�� �6�����������������

;� ��/�����������

��

+���,���������'����������

�������������� ��� ������������ ������

03�������� ��������

�������

����! �#

!

0��! ��

!

<=�&(�����������

>�( ����������������(����������#��������+����

77

: ���������+����%��*�� �6�����������������*�&��+����

;� ��/�����������

��

20

Page 23: Hsk Teknik Yayin No2

������������ �������

� ��� ��4�����4<<�!��=!=��>���=?>! �����!� ����

2 �������� �����,�� �� ��H��!��������� ��� ��� ����������!���� ������ ��$3����5 �%�"����� ��� ��!������� ������������������� �� �� ��������I���� �� ���������� ������������������������������ ��� ��" ������M������� ��� ��" � �����������!�!�������������,���� �� ��� ��!������,�� � � �� �������!�!���������,������������� ���� ����"�����������",�� � ��������-!�,�� � �������!��� ������������ ������ ������� ��� ���� ���!��!������������ � �� �" � � �� ����-!��������������� ��������������� ����� �� ����������,�� � ���������������� �����L�����

����������������� �������� � ������������� ��� ���� ��� ������������ ������ �����������!���������� ����� � ������!��

.9

��������������� �����������

21

Page 24: Hsk Teknik Yayin No2

.% �3 �L5������� ��� ��!����=����=�=�" ������=���

1% L�=�=������ ��������=�=���� ��������� ��� ��" � ������������� ��� ������� �� � ��=�=�" �������=���

9% 3=�=���=������������=�",�� ������ ��@% -��!�� ����=�����!����=��������� � ����� ����=

(% L�=���������� � ����� � �����=����!��!���=��������=�����!��� � ������

+% 2�� �� �� ������=��,�� ��� � ��������� � ���

/% & �� ��������=������������ ������������������=�=��=����=��N��������=����=�=�����������=���=�

0% -�������������������=�=����?% 2 �������!���� �� �",� ��������.)% 7� ��������������� �� ������ �������

���������� �� �� ��" � �� � �� ����

..% 4 ������� �� �� �O��" ��� �",�� �� �� � ��

.1% -!�������=�=�=

.9% -��=� � ��� �������� ��� ����� ������ ��������������� ����������=�=�������� ���� �"���"��=�=����

.@% PL�� ���������Q�"�����������3������������P��=������=

.(% -��,�� �����=

.+% ����������=��=�����!�!

./% -���=�=�=�������������������������������������������� ����!�!��!��������!�����������������!

.0% ;��� ����������� ����

.?% 3=����=�=�� �� � ������� ���� ������� ���� ����=�=

1)% Q���1.% I�=��"�����=����=�����������=���=����

!�"!���������=�������������

�#���,� �� �7��%����� ��#��� ������� ���%�����@������@�,� ������,�0�A��B�/������,��-���-�����%�/���BC

�������

M 7 8 4 7 M I < 6 #

& 7 < 3 < I - 7 7 L M

& I R I 6 I O I 3 3 I

6 M O 7 C # ; 7 < Q 2

3 I # I O C Q 6 H ; F

I S I O 7 Q O S I I

Q 2 Q F ; I M 2 I � 3

S 6 � L S O I I 5 I F

6 ; Q ; 4 I < H Q

< I < 6 5 6 S H 6 O

7 & I 4 Q M I < T M #

D�:� ��-9����,� ��-��%�:�����0EB9%9

M 6 & 7 2 L 3 L

I < - F 4 I 3 3 I

7 3 6 < I < 3 3

- 2 4 H 6 ; I O

I I M 6 M � ; ; I

3 ; # Q M Q I 7

L 4 I ; I I < & O

O 7 O - 7 < < Q I

> M M 2 7 - 6 T M

M Q U L F I 7 M

< 3 L C I H L

.% I3OI 1% L3L9% O7;@% �I&I(% 3<I<6 +% 27-6/% -F4I330% #IO?% <QM-I.)% H6;I..% IFLU.1% 3LCI HL

.9% I346MI<TM

.@% MQ<QM

.(% -I3LO>

.+% 27&6M

./% 2I;47M

.@

��������������� �����������

������������������������ ������������������������������������������� ����������������

HazırlayanlarHSK AR-GE Mühendisleri

22

Page 25: Hsk Teknik Yayin No2

1

urovent Sertifikasyonu, iklimlendirme

ve soğutma ürünlerinin, Avrupa ve ulus-

lararası standartlara göre performans de-

recelendirmelerini onaylar. Amaç, rekabete dayalı

oyun sahasını tüm imalatçılar için aynı seviyeye ge-

tirerek ve de endüstriyel performans derecelendir-

melerinin bütünlüğünü ve doğruluğunu artırarak

müşteri güveni oluşturmaktır.

Sertifikasyon - son kullanıcı ve imalatçı için

benzer şekilde faydalıdır

Kullanıcılar için:

Son kullanıcılar, ürünün tasarım özelliklerine uy-

gun olarak çalışacağı, enerji maliyetinin doğru şe-

kilde belirtileceği ve böylece satın alınan ürünün

başlangıçtaki yatırıma uygun olacağı konusunda

güven içerisinde olacaktır.

İmalatçılar için:

Eurovent Sertifikasyon programları imalatçılara

eşit şartlarda ve mukayese edilebilir verilere dayalı,

adil bir rekabet zemini sunar. Neticede, tüm sektö-

rün imajı ve bütünlüğü geliştirilirken, imalatçılar ile

projeciler arasında daha iyi bir güven tesis edile-

cektir.

Eurovent sertifikasyonu, her biri bir tip soğutma

veya iklimlendirme ürününe karşılık gelen, farklı

programlardan oluşur. Ürünleri sertifikalandırılan

bir imalatçı katılımcı olarak adlandırılır.

Eurovent Sertifikasyonu tarafından aşağıdaki ürün

tipleri sertifikalandırır:

Teknik BültenNo: 3

OC

AK

20

11

euroventsertifikasyonu

E

23

Page 26: Hsk Teknik Yayin No2

Klima santralleri ile ilgili Avrupa birliğinde EN 1886

Klima santrallerinin test edilmesi için Eurovent

-

leştirilmesi için kullanılmakta,

debisi, fan devri, ses güçleri, basınç düşümü, güç

girişini belirlemek amacı ile kullanılmaktadır.

EN 1886

-

li imalat, tasarım, montaj ve bakım konuları ile ilgili

olarak komple bir hava işleme ünitesinin mekanik

performansını belirler. Ünitenin bireysel bölümleri-

nin görevleri ve karakteristikleri, hava işleme ünite-

lerini kapsayan bir başka standart serisinde dikkate

alınacaktır.

24

Page 27: Hsk Teknik Yayin No2

1. MAHFAZANIN MEKANİK DAYANIMI

açıklıklarının şematik gösterimi

sehimi

Deney

Sehim, hava işleme ünitesi normal tasarım şartla-

-

sehimi ise hem çerçeve hem de panel katılığının

-

lerin en yüksek değerde olanına göre belirlenir.

geldiği belirlenir.

2. MAHFAZANIN HAVA SIZINTISI

-

ması temeline dayanır.

a) Sadece Negatif Basınç Altında Çalışan Üniteler

Montajı yapılmış hava işleme ünitelerinin hava sız-

denenmeli ve aşağıda verilen kabul edilebilir debi-

leri aşmamalıdır.

Aksi belirtilmedikçe, kabul edilebilir debi, hava iş-

leme ünitesi içindeki hava filtrelerinin verimliliği-

-

renin en yüksek derecesinin verimliliği esas alın-

ünitelerin mahfazalarında, her bir sızdırmazlık sınıfı

için müsaade edilen en yüksek sızıntı debisi aşağı-

fm

f

25

Page 28: Hsk Teknik Yayin No2

b) Hem Negatif Hem Pozitif Basınç Altında Çalı-

şan Üniteler

işleme ünitelerinin, vantilatörün hemen çıkışındaki

-

larda, pozitif basınç bölümleri ünitenin geri kalan

hava işleme ünitesinin en yüksek pozitif çalışma

göre denenmeli, kabul edilebilir sızıntı debisi, van-

tilatörün hemen girişindeki filtrenin verimliliği ile

belirlenmelidir.

-

lerin mahfazalarında, her bir sızdırmazlık sınıfı için

müsaade edilen en yüksek sızıntı debisi aşağıdaki

fm

f

-

pılmalıdır.

2.1 Deney

-

sınçlarında beklenen sızıntı debisini karşılayacak

kapasitede bir vantilatör kullanılarak, şekilde gö-

rüldüğü gibi olmalıdır.

Sızıntı deney donanımının kapasitesi için ünite çok

büyükse veya teslimat için erişim sınırlaması üni-

gerektiriyorsa deney tarihinden önce alıcı ve satıcı

-

nımlı cihazların monte edildiği yerlerde, besleme

bir ünite imiş gibi beraber denenmelidir.

-

rans dahilinde, statik deney basıncına ulaşıncaya

kadar ayarlanır.

-

rarlı hale gelinceye kadar herhangi bir okuma kay-

dı yapılmaz.

Sızıntı debisi ve deney basıncı kaydedilir. Kayde-

dilen sızıntı debisi, müsaade edilen sızıntı debisin-

den büyük değilse ünitenin bu standarda uygun

olduğu kabul edilir. Ünite, bölümler halinde dene-

niyorsa, tüm bölümler için kaydedilen sızıntı debi-

lerinin tamamının toplamı, standarda uygun olup

olmadığının belirlenmesinde esas alınır.

3. FİLTRE BY-PASS (YAN GEÇİT) SIZINTISI

-

-

rimliliğini, özellikle de yüksek verimli olanının ve-

mahfazadan içeriye olacak bir sızıntı da aynı etkiyi

-

leştirilmiş filtreler için, filtre ve fan arasındaki mah-

fazanın alanı ve hava sızdırmazlığı filtre by-pass

-

Kabul Edilebilir Filtre Bypass Kaçağı Oranları

Aşağıdaki çizelgede denenecek hava isleme üni-

telerinin hacimsel anma veya belirtilmiş debisinin

26

Page 29: Hsk Teknik Yayin No2

vantilatörün girişinde ise filtre ve vantilatör arasın-

daki bölümlerin sızıntılarının belirtilen değerleri

kapsadığı varsayılır. Çıkış tarafındaki filtreler duru-

munda, belirtilen değerler sadece filtre etrafındaki

by-pass içindir.

Kabul edilebilir sızıntı debisi qva

qva vnon

qvnom

, filtre bölümünün belirtilmiş hacimsel debisi

-

sidir.

k, belirtilmiş hacimsel debi veya hacimsel anma

debisinin yüzdesi olarak toplam sızıntıdır.

olmalıdır.

-

rilmiştir.

edilebilir sızıntı debisi qva

bu standarda uygun sayılır.

Aynı Ünitede İki Veya Daha Fazla Filtre Bölümü

filtre bölümü varsa, filtre by-pass sızıntısı, her bir

filtre için ayrı ayrı denenmelidir.

3.1 Deney

Vantilatör çıkışında filtre bölümleri (pozitif ba-

sınç)

-

lığı hava sızdırmaz bir plaka ile kapatılmalıdır. Sız-

dırmazlık deney düzeneği Şekilde gösterildiği gibi

bırakılmalıdır.

aşamada gerçekleştirilmelidir.

Mahfazadan olan sızıntıların toplamı q ve filtre

hücresi. Çerçeve ile mahfaza arasındaki

bağlantılardan sızıntılar q :

q + q

-

çeve ve mahfaza arasındaki bağlantıların hava sız-

ölçülmelidir. Sızıntı hakkında karar vermek için kul-

q - q

eşitliğiyle belirlenir.

Vantilatör girişinde filtre bölümleri (negatif ba-

sınç)

-

daki bu bölümün çıkış açıklığı hava sızdırmaz bir

plaka ile kapatılmalıdır.

-

pılmalıdır. Mahfazadan sızıntıların toplamı q , ve

27

Page 30: Hsk Teknik Yayin No2

6

filtre hücresi çerçeve ile mahfaza arasındaki bağ-

lantılardan sızıntılar ölçülmelidir:

q + q

-

ğerdir.

Örnek:

Aşağıdaki değerler belirlenmiştir:

Sızıntıların toplamı q m

Mahfazadan sızıntı q m

m

Sızıntıların toplamı q m

m

4. MAHFAZANIN ISIL PERFORMANSI

-

lerine sahip bir deney zarfı kullanarak, hava işleme

sağlar.

köprüsünün bir ölçümünü sağlamak için de kulla-

nılabilir.

4.1 Isıl Geçirgenlik

-

amacıyla kullanılan alan mahfazanın dış yüzey ala-

nı olmalıdır.

el

Δtair

4.2 Isı köprüsü

-

olduğunda, dış yüzeydeki herhangi bir nokta ile or-

talama iç hava sıcaklığı arasında en düşük değerde

seviyesini göstermek için, en düşük sıcaklık farkı ile

havadan havaya ortalama sıcaklık farkı arasındaki

oran kullanılır.

enaz air

Δtenaz s

- tençok

Δtair i

- ta

ti , ortalama iç hava sıcaklığı

ta , ortalama diş hava sıcaklığı

tençok

, en yüksek dış yüzey sıcaklığıdır.

-

28

Page 31: Hsk Teknik Yayin No2

7

-

köprüsü faktörüne sahip olabilir.

-

mesi gerekiyorsa, hava sızıntısı ve dış hava hareket-

leri gibi diğer faktörlerin etkisi dikkate alınmalıdır.

kullanılabilir, çünkü düşük hava sıcaklıklarıyla kar-

-

rinden dolayı, ünitenin bu parçaları üzerinde daha

büyük yoğuşma olması ihtimali vardır.

-

rüleme farktörünün bir uygulamasına bakacak

tmin

-

ği takdirde yoğuşma olmaz.

4.3 Deney

4.3.1 Deney tesisatı

Normal üretim programının bir parçası gibi, imalat-

çı tarafından kullanılan montaj metodu ve tasarım

tipiyle bir zarf yapılmalıdır. Zarf, aşağıdaki özellikler

dikkate alınarak yapılmalıdır:

m arasında olmalıdır.

olmalıdır.

- Zarf, denenen tasarım için normal metotlara uy-

gun, bir üniteye bağlanmış en az iki bölümden olu-

şan bir montaj grubunu oluşturmalıdır.

serpantinler veya filtreler gibi içteki teçhizatlar çı-

karılmalıdır. Montaj grubunun tamamı, hava akımı

olmayan bir deney odasının zemininden, zarfın

toplam alanı, hava işleme ünitesi taban alanının %

Zarfın iç tarafına:

elektrikli ısıtıcı elemanları,

-

şimi sağlayabilen bir serbest hava hacimli dolaşım

-

fedeki noktalarda, zarfın her bir köşesindeki ter-

-

sasiyetle ölçme yapabilen, uygun sıcaklık ölçme

yapılmalıdır.

-

-

siyetle ölçülmelidir.

4.3.2 Deney işlemi

Kararlı bir güç kaynağından ısıtıcı ve içteki vantila-

töre enerji verilir ve ölçmeler, ortalama iç sıcaklık

ile dış sıcaklık arasındaki fark kararlı hal sıcaklığına

ulaşıldığını gösterene kadar gerilim sabit tutulur.

-

-

deki, veriler toplam giriş gücüne karşılık ortalama

iç sıcaklık ile dış sıcaklık arasındaki farkı gösteren

bir grafik üzerine çizildiğinde, orijinden ve ölçüm

noktalarından geçen düz bir çizgi çizilebilecek şe-

kilde, fazladan en az iki deney yapılır.

-

duğunda, grafikten belirlenen harcanan giriş gücü

29

Page 32: Hsk Teknik Yayin No2

8

-

melidir. Kararlı deney şartlarında, ısı köprüsünden

etkilenebilen metal bağlantılar ve çerçeve eleman-

ları gibi noktalardan yüzey sıcaklıkları ölçülür.

5. MAHFAZANIN AKUSTİK YALITIMI

bir zarf yapılır. Zarfın iç tarafında ve döşemenin

merkezinde, zemin titreşimini engelleyecek şekil-

de tasarlanmış, bir ses kaynağı esnek olarak monte

edilmelidir.

5.1 Deney

göre, hassasiyet sınıfına bağlı ölçme noktaları dü-

-

da oktav esaslı ses basınç seviyesi belirlenir.

-

-

yapılır.

Sonra, zarf kaldırılır. Ses kaynağının ve ölçme nok-

-

lanan metot uygulanır ve zarfsız ortalama ses ba-

belirlenir.

p source enclosure

30

Page 33: Hsk Teknik Yayin No2

EN 1886’DA MODEL BOX TESTİ YENİLİKLERİ VE

KARŞILAŞTIRILMASI

31

Page 34: Hsk Teknik Yayin No2

32

Page 35: Hsk Teknik Yayin No2

11

EN 13053

revizyonla standartta aşağıdaki ana değişiklikler

ana faktör aracılığıyla tanımlanmıştır.

koyan formüller ve yine enerji etiketlemesinde bu

ana gruba ayrılmıştır.

Grup 1: Kış tasarım dış hava sıcaklığı minimum <

-

valı üniteler

Grup 2

Grup 3

Enerji etiketlemesinin uygulanacağı grupların ta-

nımlanmasından sonra bu gruplar aşağıdaki tablo-

da gözüktüğü üzere referans tabloya oturtmuşlar

tanımlanmış ve ilgili formülleri oluşturulmuştur.

-

ekipmanlar tüm klima santrali kapsamına alınabilir.

Sınırları belirli boyutlarda ve özel dizayn ünitelerde

uygundur.

-

ünitelerinde

33

Page 36: Hsk Teknik Yayin No2

Tüm Klima Santrali Değerleme ve Performansı

1. Aerodinamik Performans Testleri

-

şılaştırılması

total total.outlet total.inlet

değeri arttırılarak simüle edilmiştir.

basınç düşümü ise dış basınç düşümü değeri

üzerindeki düzeltici değerdir.

yapılır.

kaçak oranı göz önüne alınmalıdır.

karşılaştırılması:

kayıpları da içermelidir.

yapılmalıdır, fakat doğal hız sapmaları için yapı-

lan doğrulamalar dışında değişken motor yükle-

rinden kaynaklanır.

2. Akustik Performans Testi

etkilenmemelidir.

3. Toleranslar ve Sapmalar

Aerodinamik ve akustik performanslar:

m

s

s m

Bölümlerin, Komponentlerin ve Cihazların Öl-

çümü ve Performansları

1. Klima Santrali Karkası

Eurovent sertifikasyonu ilişkili olmadan, dizayn

yapı ve kurulum gereksinimlerini içerir.

2. Fan Ünitesi

Eurovent sertifikasyonu ilişkili olmadan, dizayn

yapı ve kurulum gereksinimlerini içerir.

-

mundaki filtre basınç düşümlerine göre yapılma-

Soğutma bataryaları için batarya basınç düşümü

34

Page 37: Hsk Teknik Yayin No2

kuru şart göz önüne alınarak yapılmalıdır.

ref

stat internal

qv

3. Isıtma ve Soğutma Bataryaları

Eurovent sertifikasyonu ilişkili olmadan, dizayn

yapı ve kurulum gereksinimlerini içerir.

-

çülen hava ve su tarafı performansları arasında

edilmiştir ve Eurovent sertfikasyonu ile ilişkili de-

ğildir.

4. Isı Geri Kazanım Üniteleri

-

kabul edilir.

-

basınç düşümü:

ηel

ise tabloya göre belirlenir.

performansı:

35

Page 38: Hsk Teknik Yayin No2

t

5. Karışım Üniteleri

Karışım verimlilikleri resirkülasyon damperinin

-

melidir.

Karışım sıcaklığı ise aşağıdaki formül yardımı ile öl-

6. Nemlendiriciler

Eurovent sertifikasyonu ilişkili olmadan, dizayn

yapı ve kurulum gereksinimlerini içerir.

edilmiştir ve Eurovent sertfikasyonu ile ilişkili de-

ğildir.

7. Filtre Üniteleri

Eurovent sertifikasyonu ilişkili olmadan, dizayn

yapı ve kurulum gereksinimlerini içerir.

edilmiştir ve Eurovent sertfikasyonu ile ilişkili de-

ğildir.

Kaynaklar

36

Page 39: Hsk Teknik Yayin No2

-

-

-

-

rı, seminerleri, konferansları, atölye çalışmaları,

panelleri, bildirileri, forumları, sabah toplantıla-

rı ve sosyal etkinlikleriyle, sektördeki etkinlikler

içinde çıtayı yukarı taşımayı amaçlayarak kong-

re programı çalışmalarını sürdürmektedir.

-

-

zırlık çalışmalarını tamamlamak üzeredir.

-

ri özetleri ve yoğun etkinlik programı, onuncu

güzel ifadesi olmuştur.

-

M

37

Page 40: Hsk Teknik Yayin No2

16

K G E R İ L İ M E S

İ A U Z T R E H T E

L D R S M U N G İ R

N E O B E K E O S T

E S V K O S R S A İ

K İ E A A N J T P F

T B N V E Ç İ M A İ

E E T E R M A L K K

L L S B İ N A K E A

İ Z O L A S Y O N T

nan potansiyel enerjisi

ren cisimlerin genel özelliği

ses vb. farklılık transferini azaltmak veya

tamamen durdurmak icin yapılan işlem

mekanik bir titreşim dalgası

bir konuda niteliğini gösteren belge

kullanılan belli başlı ürün gamlarına yö-

nelik isteğe bağlı alınan, uluslararası bir

ispat belgesi

kullanılmak üzere yapılan kapalı ve içi

gerekli şekilde bölmeli yapı

Aşağıdaki tanımlara karşılık gelen kelimeleri

bulunuz. Kelimeler yukarıdan aşağıya, aşağı-

dan yukarıya, sağa-sola yatay ve her yönde

çapraz şekilde bulunabilir. Aynı harf birden faz-

-

Önceki bulmacanın çözümü

HazırlayanlarHazırlayanlarHSK AR-GE Mühendisleri

38

Page 41: Hsk Teknik Yayin No2

1

lektrik motorları, elektrik enerjisini meka-

nik enerjiye dönüştüren aygıtlardır. elekt-

rik motoru biri sabit (Stator) ve diğeri ken-

di çevresinde dönen (Rotor ya da Endüvi) iki ana

parçadan oluşur. Bu ana parçalar, elektrik akımını

ileten parçalar (örneğin: sargılar), manyetik akıyı

ileten parçalar ve konstrüksiyon parçaları (örneğin:

vidalar, yataklar) olmak üzere tekrar kısımlara ayrılır.

Basit bir elektrik motoru temelde manyetik alan de-

ğişimlerinden faydalanarak çalışır. Elektrik motorla-

rının temel gruplama yöntemlerinden biri yukarıda

görünmektedir.

DOĞRU AKIM (DC) MOTORLARI

Hareketleri düzgün, kesin ve güçlüdür. Hızları ko-

laylıkla değiştirilebilir; ama bunlar çalışırken kıvıl-

cım çıkarır. Eğer bir motor hem sık sık durup çalışa-

cak, hem hassas hız ayarlarına elverişli olacak hem

de yük altındayken ani frenlemeler yapacaksa, böy-

le bir motorun seçimi kolay değildir. Bu koşullar, en

yüksek verimin istendiği uygulamalarda aranır. Bu

durumda, güçleri onlarca megawatta ulaşan doğru

akım motorları kullanılır.

Bu tip motorun en büyük kusuru, bir kolektörü

akımla besleyebilmek için fırçaların kullanılması zo-

Teknik BültenNo: 4

ŞUB

AT

20

11

elektrik

Erunluluğudur. Fırçalar bu işi kolektöre sürtünerek

gerçekleştirir, dolayısıyla da kolektörü hem aşındırır,

hem de kıvılcım üretir. Bu nedenle doğru akım mo-

torları tümüyle kapalı bir çerçevenin içinde bulun-

durulur ve içeriye toz veya nem girmesine izin ve-

rilmez. Akaryakıt deposu gibi patlama tehlikesinin

bulunduğu yerlerde bu tip motorlar kullanılmaz.

Buna karşılık, doğru akım motorlarının çok geniş bir

çalışma düzenine sahip olma gibi bir üstünlüğü var-

dır. Bu motorların hızı, bağıl değer olarak 1 ile 300

arasında değişebilir, oysa aynı güçteki bir asenkron

motorun çalışma aralığı üç kez daha dardır.

Fırçalı Doğru Akım Motoru (Brush DC Motor)

En temel doğru akım motoru fırçalı doğru akım mo-

torudur. Motor, manyetik alanda merkezi

dışarıya mekanik enerji aktaran bir şafta bağlı ola-

rak dönen bir kısmı içerisinde barındıran

mıknatıslı bir yapıdır. Manyetizma konusunda anla-

tılan yasalara göre bir manyetik alanda

üzerinden akım geçen bir iletkene manyetik alan

tarafından kuvvet uygulanır (Lorentz Force).

Sabit manyetik alanı oluşturan ve içerdeki dönen

kısmı çevreleyen yapıya stator denir. Üzerinde sar-

gılar bulunduran ve şafta bağlı olarak manyetik

�<����������1�� �%� ;�;�����

�7���/���>��7��/��� ;�;����

��� ��� ;�;�����

�<��;����� �%� ;�;�����

�,�%�����A����0�/�B���0��� �/�� �;����,9 /��;�� ��� �;�

39

Page 42: Hsk Teknik Yayin No2

2

alanda dönen iç kısma ise rotor (bazen armatür)

denir.

Armatür, Lorentz kuv-

vetleri etkisinde hareket

ederken yandaki resime

göre dik dikey pozisyo-

nu geçtiğinde kuvvetler

zıt yönde etki etmeye

başlar. Bu da dönme

hareketinin durmasına

neden olur. Bu nedenle

armatürdeki sargılara

akımın geçmesini sağlayan çeviriciler (commuta-

tors) besleme voltajından gelen iletkenlere fırça-

larla bağlıdır. Bu fırçalar sayesinde motor kuvvetin

yön değiştireceği dikey pozisyonu geçtikten sonra

sargılardaki akımın yönü değişir ve kuvvetler aynı

yönde etki etmeye devam eder.

Fırçasız Doğru Akım Motorları (Brushless DC

Motor)

Fırçasız doğru akım motoru (brushless DC motor),

komütasyon işlemini mekanik olarak değil elektro-

nik olarak sağlayan bir motor türüdür. Fırça içeren

DC motorlarda, rotordaki sarımlara elektrik iletimi

fırça-kollektör yapısı ile sağlanır. Dilimli bir yapıda

olan kollektör düzeneği sayesinde, rotor sarımla-

rından geçen akımın yönü motor dönerken ken-

diliğinden değişir. Bu sistemin kıvılcım oluşturma,

bakım gerektirme ve fırçalarda aşınma gibi prob-

lemleri vardır.

Fırçasız doğru akım motorlarında fırça-kollektör dü-

zeneğinin görevini elektronik bir denetleyici (kont-

rolör) üstlenir. Denetleyicide, yüksek akımı anahtar-

lama görevini yürüten yarıiletken devre elemanları

ve anahtarlama ile ilgili zamanlamayı sağlayan mik-

ro denetleyici bulunur. Motorun dönüşünde aksa-

ma olmaması için denetleyicinin uygun bir hızda

rotoru takip etmesi gerekir. Bu işlem, rotor pozis-

yonunun bilinmesini gerektirir. Çoğu uygulamada

Hall effect sensör-

leri kullanılarak ro-

tor pozisyonu ko-

layca tespit edilir.

Fırçasız doğru akım

motorları iki farklı

tasarıma sahip ola-

bilir. İlkinde, sürekli

mıknatıslar, dö-

nen rotor üzerine

monte edilmiş va-

ziyettedir ve stator

bobinleri rotoru

çevreleyecek şekil-

de yerleştirilmiştir.

Elektronik komü-

tasyon tekniği ile

bobinler uygun

zamanlama ile

enerjilendirildiğinde rotor dönmeye başlar. Diğer

tasarımda ise bunun tersi söz konusudur. Stator sa-

bit şekilde motorun merkezinde bulunur ve onun

çevresindeki sürekli mıknatıslı rotor döner. Bu tür

motor yapısı, bilgisayar kasalarının içindeki soğut-

ma fanlarında bulunur.

Fırçasız doğru akım motorları, fırçalı olan türlere

göre daha verimli çalışır. Yani, aynı giriş gücü uygu-

landığında, fırçasız motor fırçalı olana göre elektrik

gücünü mekanik güce daha verimli olarak dönüş-

türür. Fırçasız motorlar, sahip olduğu avantajlar

nedeniyle pek çok cihazda tercih edilmektedir. Ör-

neğin, hardisk, CD/DVD oynatıcı, PC soğutma fanla-

rında bu motorlar kullanılır. Daha yüksek güçlü uy-

gulamalar ise direct-drive olarak adlandırılan motor

sürme yönteminde, endüstriyel uygulamalarda ve

elektrikli taşıtlarda kullanılır. Örneğin, ülkemizde

son zamanlarda bazı firmalar tarafından fırçasız

doğru akım motoru içeren bulaşık makinesi üretimi

gerçekleştirilmektedir. Böylece, şebeke gerilimdeki

dalgalanmalardan (düşüş ve yükselişlerden) kay-

naklanan problemlerin giderilmesi sağlanmaktadır

Stepper (Adım) Motor

Elektrik motorlarının uygulama alanlarında sürekli

hareketin (fırçalı doğru akım motoru) olduğu kadar

hassas konumlandırmanın da önemi çok büyüktür.

40

Page 43: Hsk Teknik Yayin No2

3

Bu nedenle hassas, adım

adım hareket edebilen ve

toplanmayan çok düşük

hatalarla çalışan adım

(stepper) motorları gelişti-

rilmiştir. Adım motorlar te-

melde fırçasız doğru akım

motorlarıdır. Ancak hassas

konumlandırma için bir-

kaç farklı özelliğe sahiptirler. Adım motorları da di-

ğer doğru akım motorları gibi temelde 2 kısımdan

oluşur; Şafta bağlı,

genelde sabit mıkna-

tıstan oluşan dönel

kısım (rotor) ve üze-

rinde sargıları bulun-

duran motorun sabit

kısmı (stator).

ALTERNATİF AKIM (AC) MOTORLARI

Alternatif akım ile çalışan elektrik makinalarında

manyetik döner alanlar oluşur. Şayet rotorun daki-

kada yapmış olduğu devir sayısı stator-döner alanı-

nın dakikada yaptığı devir sayısı ile aynı ise, böyle

bir makineye senkron makine denilir. Rotorun de-

vir sayısı döner alan devir sayısından küçük ya da

büyük ise, bu tür makine asenkron makine olarak

anılır (senkron eşlemeli; asenkron = eşlemesiz).

Bu motorların asenkron tipleri standart bir aygıt

olmuştur. Senkron tipleriyse, büyük güç gerektiren

yerlerde kullanılabilir. Alternatif akım motorları iki

grupta toplanabilir: asenkron motorlar (indüksiyon

motorları) ve senkron motorlar. Bütün bu motorla-

rın temel ilkesi, metalden yapılmış bir kütlenin, dö-

ner bir elektromanyetik alan yardımıyla sürüklen-

mesine dayanır.

Bu iki grup motorlarda da eksenli iki armütür bu-

lunur: bunların ilki olan stator sabit, ikincisi rotor-

sa hareketlidir. Senkron motorun statoru asenkron

motorun statoruyla aynı şekilde ve aynı yapıdadır;

birbirinden vernikle yalıtışmış manyetik saçlardan

oluşan bir bilezik biçimindedir; bu saçların üzerin-

deki yivlere üç fazlı akımlarla beslenen bir sargı sa-

rılmıştır.

Bir senkron motorda manyetik alanı, rotorun sargı-

sını besleyen bağımsız bir doğru akım yaratır; bu-

rada rotorun çalışma hızı vardır. Bu tip motorların

başlıca yetersizliği, rotorun kendi başına harekete

geçmemesi sorunudur. “Özsenkron” denen motor-

larda, rotorun sargısı yerine sabit mıknatıslar kulla-

nılır.

SERVO motorlar

Küçük çaplı ve genellikle

içerisinde kompanzasyon

sargısı olan, kuvvetli man-

yetik alanı boyu uzun doğ-

ru akım motorlarına servo

motor denir. D.C. motorlar

gibi imal edilirler.

1 devir/dakikalık hız bölge-

lerinin altında bile kararlı

çalışabilen, hız ve moment kontrolü yapan yardım-

cı motorlardır. Örneğin hassas takım tezgâhlarında

ilerleme hareketleri için genellikle servo motorlar

kullanılır. Servo motorların AC ile çalışan modelleri

fırçasız, DC ile çalışan modelleri ise fırçalıdır. Bunlar,

elektronik yapılı sürücü/programlayıcı devrelerle

birlikte kullanılır. Günümüzde yapılan servo motor

çalıştırma sürücüleri, tamamen mikroişlemci kont-

rollü ve dijital yapılıdır.

EX-PROOF motorlar

Exproof motorlarda koruma sınıflarına göre yüzey

sıcaklıkları limitlenmiştir ve yine koruma sınıfına

göre alev, kıvılcım ve ark sızdırmazlık özellikleri bu-

lunmaktadır.

ELEKTRİK MOTORLARINDA VERİMLİLİK

Türkiye net elektrik enerjisi tüketiminin yaklaşık

%48’i sanayi sektöründe, sektörden

sektöre farklı olmakla birlikte sanayide tüketilen

elektrik enerjisinin de ortalama %70’i Şekil: Asenkron Motor

41

Page 44: Hsk Teknik Yayin No2

4

elektrik motor sistemlerinde tüketilmektedir. Ayrıca

sanayide kullanılan elektrik motorlarının %90’ı üç

fazlı alternatif akım asenkron motorlarıdır.

CEMEP (Avrupa Elektrik Makinaları ve Güç Elektro-

niği İmalatçıları Komitesi) elektrik motorları enerji

verimliliği için farklı verim sınıfları belirlemiştir.

1,1 - 90 kW, 2 (3000 devir/dak) ve 4 (1500 devir/dak)

kutuplu 3-Fazlı Asenkron Sincap Kafesli Motorlar

için belirlenmiş 3 farklı verim sınıfı;

EFF1 yüksek verimli > EFF2 verimi arttırılmış > EFF3

düşük verimli

Elektrik motorlarında harcanan toplam enerjinin

%80 ‘i 1,1-90 kW 2 ve 4 kutuplu motorlar tarafından

tüketilmektedir.

IEC 60034-30 (2008) Elektrik Motorları Enerji Verim-

liliği Standardı :

IEC 60034-30:2008 standardına göre tek hızlı, 3 fazlı,

kafesli endüksiyon motorları için 3 IE (International

Efficiency) verim sınıfı tanımlamaktadır.

Standart ayrıca IE3 premium verim sınıfından daha

verimli olan IE4 (Super Premium Verim) verim sını-

fını da ortaya çıkarmaktadır. Fakat IE4 verim sınıfı

ürünlerin ticari olarak kullanımı henüz mümkün

değildir.

IE3 Premium

IE2 Yüksek Verimli

IE1 Standart verimli

42

Page 45: Hsk Teknik Yayin No2

5

Asenkron Motorların Toplam Enerji Maliyeti

Standart 5,5 kW 1500 devir/dak asenkron motor

Çıkış Gücü %90 yüklenme ile 5,5 x 0,9 = 4,95 kW

Giriş Gücü = 4,95 / 0,857 = 5,775kW

Yıllık 4.000 saat çalışma ile

5,775 kW x 4000h = 23103 kWh

Harcanan Enerji Maliyeti ;

23103 kWh x 0,16 TL/kWh = 3697 TL

15 yıllık çalışmada = 55449 TL

İlk maliyet fiyatı, toplam enerji maliyetinin ~%0,58‘i

Motorun tüm yaşamı içerisinde maliyetinin %2-

2,5’u satın alma, %1,5’u bakım, %96‘sı tükettiği

elektriği verir.

3 kW 4 Kutuplu EFF3 motor yerine EFF2 motor

kullanımı

Harcanan enerji (Giriş Gücü - P1);

EFF3 2,7 / 0,80 = 3,38 kW

EFF2 2,7 / 0,826 = 3,27 kW

Tasarruf 3,38 - 3,27 = 0,11 kW

Yıllık 4000 saat çalışmada 0,11kW x 4000 h = 440

kWh

Yıllık tasarruf miktarı 440 kW x 0,16 TL = 70,4 TL

3 kW 4 Kutuplu EFF2 motor yerine EFF1 motor

kullanımı

Tasarruf 3,27 - 3,09 = 0,18 kW 0.18 x 4000 h =

720 kWh x 0,16 TL = 115,2 TL

3 kW 4 Kutuplu EFF3 motor yerine EFF1 motor

kullanımı

Tasarruf 3,38 - 3,09 = 0,29 kW 0,29 x 4000 h =

1.160 kWh x 0,16 TL = 185,6 TL

MOTOR STANDARTLARI

Elektrik Motorlarının standartlarını belirleyen ve

bunları yayınlayan iki temel kurum IEC ve NEMA‘dır.

IEC (International Electrotechnical Commission)

Avrupa tabanlı bir kuruluş iken NEMA (National

Electrical Manufacturers Association) Amerikan

standartlarını için çalışmaktadır.

Türkiye’de ise konu ile ilgili düzenleme Türk

Standartları Enstitüsü (TSE) tarafından IEC’ye

dayanarak yapılmıştır.

Koruma Sınıfları IEC 34 - 5 :

Motorlar, koruma derecelerine göre I P_ _ koduyla

Güç kW

1500 dev/dk

EFF1-EFF2 Fiyat

Farkı (TL)

*Yıllık 4000h çalışmada elde edilen tasarruf

(kW)

Yıllık Tasarruf

(TL)

Geri Ödeme Süresi

1,1 33 471,3 75,4 5 ay

2,2 44 611,1 97,8 5 ay

5,5 72 906,5 145,0 6 ay

7,5 87 1067,8 170,8 6 ay

15 148 1579,2 252,7 7 ay

37 298 2474,9 396,0 9 ay

EFF2 yerine EFF1 motor kullanımı

* Yüklenme oranı %90 olarak hesaplanmıştır.

İlk Rakam Katı Maddelere Karşı İkinci Rakam Sıvı Maddelere Karşı

0 - Korumasız 0 - Korumasız

1 - 50 mm’den büyük cisimlere karşı koruma. El teması gibi. 1 - Dikey olarak gelen sulara karşı koruma. Su damlaması gibi.

2 - 12 mm’den büyük cisimlere karşı koruma. Parmak gibi. 2 - Dikeyden 15 ° ‘ye kadar açıyla gelen sulara karşı koruma.

3 - 2.5 mm’den büyük cisimlere karşı koruma. El aletleri gibi. 3 - Dikeyden 60 ° ‘ye kadar açıyla gelen sulara karşı koruma.

4 - 1 mm’den büyük cisimlere karşı koruma. İnce teller gibi. 4 - Tüm yönlerden gelen sıçrayan sulara karşı koruma.

5 - Toza karşı koruma 5 - Tüm yönlerden gelen fışkıran sulara karşı koruma.

6 - Toza karşı tam koruma 6 - Tüm yönlerden gelen güçlü su fışkırmalarına karşı koruma.

7 - Geçici süre suya daldırmaya karşı koruma. 0.15 m. ile 1 m. arası.

8 - Sürekli suya daldırmaya karşı koruma.

43

Page 46: Hsk Teknik Yayin No2

6

sınıflandırılmışlardır.

I P _ _ (Ingress Progress) diziminde ilk rakam katı

maddelere karşı korumayı tarif ederken ikinci

rakam sıvılara karşı korumayı belirtmektedir.

Aşağıda anlatılan standardın Türk Standartlarındaki

(TS) karşılığı TSE’nin TS3209 / Nisan 1999

kitapçığında detaylı olarak anlatılmıştır.

İZOLASYON SINIFLARI IEC 34 -1

IEC standartlarının 34-1 bölümünün içerisinde

izolasyon değerlerinin derecelendirilmesi de

yer verilmiştir. Motorların sargıları ve kullanılan

izolasyon malzemeleri dayandıkları ısıya göre

sınıflandırılmış ve bu ayrım harflerle ifade edilmiştir.

Pek kullanım alanları bulunmasa da Y ve C sınıfı

izolasyon sınıfları da mevcuttur. Bunlardan Y

sınıfı (eski gösterimi O’dur) 90 °C sıcaklık sınırını

belirtirken, C sınıfı 180 °C’den büyük sıcaklık sınırını

belirtmektedir.

Standart motorlar 40°C ortam ısısına ve 1000

m. rakım yüksekliğine göre imal edilmişlerdir.

Bu değerleri aşan çalışma şartları motorun

performansına etki edecektir. Etkilenme oranları

aşağıdaki tabloda belirtilmiştir.

Uzun yılların tecrübelerine ve gözlemlerine

dayanarak ısınma ve izolasyon hakkında şu iki

saptama yapılabilir ;

1 – Motor yükündeki % 4 ‘lük bir artış, ısıda % 10’ luk

bir artışa neden olmaktadır.

2 – İzolasyon sınıfının, kızgın noktasının % 10

aşılması, izolasyon ömrünün % 50 kısalması ile

sonuçlanmaktadır.

ÇALIŞMA REJİMLERİ (DUTY) IEC 34 – 1

NEMA standardı çalışma rejimini sadece sürekli,

aralıklı ve özel (genelde dakika ile ifade edilir)

olarak üçe ayırmış iken IEC bunu 8 kısımda

derecelendirmiştir. Bunlar ;

S1 – Sürekli çalışma. Motor sabit yükte ısı dengesine

ulaşmaya yetecek zaman kadar çalışır.

S2 – Kısa süreli çalışma. Motor sabit yükte ısı

dengesine ulaşmaya yetecek zaman bulamadan

çalışır. Durma süreleri motorun ortam ısısına

dönmesine yetecek zaman kadardır.

S3 – Aralıklı periyodik çalışma. Sabit yük ile,

ardışık (birbirini izleyen), özdeş çalışma ve durma

dönemleri. Isı denge noktasına asla ulaşılmaz.

Başlangıç akımının ısı yükselmesine çok az etkisi

vardır.

S4 – Kalkışlı, aralıklı periyodik çalışma. Sabit yük ile,

ardışık, özdeş kalkma, çalışma ve durma dönemleri.

İzolasyon Sınıfı

A E B F H

Isı yüksekliği 105 120 130 155 180

Maksimum sargı ısısı 100 115 120 140 165

Ortam ısısı 40 40 40 40 40

Kızgın nokta için sınır 5 5 10 15 15

40 ° C ‘nin üzerindeki ortam ısılarının motor gücüne etkisi (1000 m.’den düşük rakımlar için)

Ortam Isısı ° C

Önerilen Çıkış Gücü

40 % 100

45 % 96.5

50 % 93

55 % 90

60 % 86.7

70 % 79

1000 m.‘nin üzerindeki rakım yüksekliklerinin

motor gücüne etkisi (40 ° C ‘ den düşük ortam ısıları

için)

Rakım Yüksekliği Önerilen Çıkış Gücü

1000 m. % 100

1500 m. % 97

2000 m. % 94.5

2500 m. % 92

3500 m. % 86.5

4000 m. % 83.5

44

Page 47: Hsk Teknik Yayin No2

7

Isı dengesine asla ulaşılmaz fakat kalkış akımı ısı

yükselmesi üzerinde etkilidir.

S5 – Elektrik frenleme ile aralıklı periyodik çalışma.

Ardışık, özdeş kalkış dönemleri, sabit yükte çalışma,

elektrik frenleme ve durma. Isı denge noktasına

ulaşılmaz.

S6 – Aralıklı yük ile sürekli çalışma. Sabit yükte ve

yüksüz, ardışık, özdeş çalışma dönemleri. Durma

periyodu yoktur.

S7 – Elektrik frenleme ile sürekli çalışma. Ardışık,

özdeş kalkış dönemleri, sabit yükte çalışma ve

elektrik frenleme. Durma periyodu yoktur.

S8 – Yük ve hızda periyodik değişmeler ile sürekli

çalışma. Ardışık, özdeş kalkış, sabit yükte ve belli

bir hızda çalışma, diğer bir yük ve hızda çalışma

dönemleri. Durma yoktur.

TSE tarafından yayımlanan TS3205 / Nisan 1978

kitapçığında aynı bahis derinlemesine şekillerle ve

çizelgelerle yer almaktadır.

En sık kullanılanlar açısından kısaca özetlemek

gerekirse; S2 türü çalışma rejimi için simgeden

sonra rejim süresi belirtilir. Örnek S2 30 dakika.

S3 ve S6 çalışma rejimi türleri için simgelerinden

sonra çalışma katsayısı verilir. Örnek S3 % 25, S6 %

40 gibi.

Yukarıdaki paragrafta belirtilen çalışma rejimlerinin

genelde (standart değer değildir) motor çıkış

gücüne katsayı olarak etkileri ise aşağıdaki tabloda

verildiği gibidir.

SOĞUTMA ŞEKİLLERİ IEC 34 - 6

IEC standartlarının 34-6 bölümü elektrik

motorlarının soğutma şekillerine ayrılmıştır.

International Cooling’in kısaltması olan IC harfleri

ile ifade edilen bölümde kısaltmayı iki haneli

rakamlar takip eder. Bunlardan birincisi soğutma

devresinin düzenlemesini, ikincisi ise soğutucunun

dolaşımını sağlayan gücün beslenme yöntemini

gösterir. Konu ile ilgili detaylı bilgi TSE 3210/Nisan

1978 kitapçığında bulunmaktadır.

Soğutma şeklini daha detaylı ifade eden karmaşık

düzenlemeler mevcut iken (örneğin, soğutucu

Çalışma Rejimi

Açıklama   10 dk.

30 dk.

60 dk.

 

S2 Kısa süreli çalışma

Motor Çıkış Gücü

Katsayısı

1.6 1.3 1.05  

Süre(toplam çalışma süresinin % ‘si)

%10 %20 %40 %60

S3 Aralıklı periyodik çalışma

1.6 1.4 1.25 1.1

S6 Aralıklı yük ile sürekli çalışma

1.6 1.5 1.4 1.25

İlk Rakam soğutma devresinin düzeni

İkinci Rakam soğutucu gücün beslenme yöntemi

0 - Serbest dolaşım. 0 - Serbest yayılımlı

1 - Giriş borulu havalandırma. 1 - Kendinden dolaşımlı

2 - Çıkış borulu havalandırma. 2 - Havalandırma, motordan ayrılmaz olan ve ayrı bir mile bağlanmış aygıt ile sağlanmış

3 - Giriş ve çıkış borulu havalandırma.

3 - Havalandırma, motor üzerine takılmış bağımlı bir düzen ile sağlanmış.

4 - Gövde yüzeyinden soğutma. 4 - Kullanılmıyor

5 - Çevreleyen ortam kullanılarak, motoru, motordan ayrılmaz bir soğutucu ile soğutma

5 - Havalandırma, motordan ayrılmaz olan bağımsız bir düzen ile sağlanmış

6 - Çevreleyen ortam kullanılarak, motoru, motor üzerine takılmış bir aygıt ile soğutma

6 - Havalandırma, motorun üzerine takılmış bağımsız bir düzen ile sağlanmış

7 - Çevreleyen ortam kullanılmadan, motoru, motordan ayrılmaz bir aygıt ile soğutma

7 - Havalandırma, motordan bağımsız ve ayrı bir aygıt ile sağlanmış

8 - Çevreleyen ortam kullanılmadan, motoru, motor üzerine takılmış bir aygıt ile soğutma

8 - Havalandırma, bağıl yer değiştirme ile sağlanmış.

9 - Bağımsız monte edilmiş soğutma aygıtı ile havalandırma.

45

Page 48: Hsk Teknik Yayin No2

8

akışkanının cinslerinde hava A ile, hidrojen H

ile, azot N ile, karbondioksit C ile, su W ile, yağ

U ile kısaltılmaktadır) bu tür ayrıntılara burada

girilmemiştir.

Son olarak, bazı NEMA standartlarının IEC 34 - 6’ya

karşılıkları ise şöyledir :

IC 01 ifadesi NEMA’nın açık dizayn (open design)

karşılığıdır.

IC 40 ifadesi NEMA’nın TENV (Totally Enclosed Non-

Ventilated) karşılığıdır.

IC 41 ifadesi NEMA’nın TEFC (Totally Enclosed Fan

Cooled) karşılığıdır.

IC 48 ifadesi NEMA’nın TEAO (Totally Enclosed

Over) karşılığıdır.

YAPI ŞEKİLLERİ IEC 34-7

Motorların yapım (inşa) tiplerinin ve kurma (montaj)

düzenlemelerinin çeşitlerinin sınıflandırılması

IEC 34 – 7 bölümünde yayınlanmıştır ve kolaylık

açısından IM (International Mounting) olarak

kısaltılmıştır.

Bu bölümün simgelemesi iki ayrı kodlamadan

oluşmuştur.

Kod I : Yalnızca yan kapaklardan yataklanmış ve tek

mil çıkıntılı motorları kapsamaktadır. B harfi yatay

milli motorları ifade ederken, V harfi düşey motorları

simgelemek için seçilmiştir. Bu tip motorlar (yan

kapaklardan yataklanmış ve tek mil çıkıntılı) B veya

V harflerini takip eden bir sayı ile gösterilir. En çok

kullanılan bazıları aşağıda belirtilmiştir.

Kod II : Bu kısım genel ve özel kullanım

için tasarlanmış tüm elektrik motorlarını

kapsamaktadır. IM harflerini takip eden 4 adet

rakam ile sınıflandırılmıştır. Rakamların anlamları

ise aşağıda belirtilmiştir.

1. rakam Yapım tipinin sınıfını gösterir

2. ve 3. rakam Kurulma (montaj) düzenini gösterir

4. rakam Mil uzantısını gösterir.

1. rakam 2. ve 3. rakam 4. rakam

1 - Yalnızca yan kapak yataklı ayaklı motorlar

Pek çok kombinasyon mevcut olduğundan detaya girilmemiştir.

(bkz. TS 3211 çizelge 1-9)

0 - Mil uzantısı yok

2 - Yalnızca yan kapak yataklı ayak ve flanş üzerine kurulu makineler

1 - Silindirik bir tek mil uzantısı

3 - Flanşı yan kapak üzerinde olan yalnızca yan kapak yataklı ve flanş üzerine kurulu makineler

2 - Silindirik iki mil uzantısı

4 - Flanşı gövde üzerinde olan yalnızca yataklı flanşı üzerine kurulu makineler

3 - Konik bir tek mil uzantısı

5 - Yataksız makineler 4 - Konik iki mil uzantısı

6 - Yan kapaklı ve ayaklı yataklı makineler 5 - Flanşlı bir tek mil uzantısı

7 - Yalnızca ayaklı yataklı makineler 6 - Flanşlı iki mil uzantısı

8 - 1-4 sayılarında kapsanma yan düşey makineler

7 - D-ucu uzantısı flaşlı N-ucu uzantısı silindirik

9 - Özel kurulma düzenli makineler 8 - Diğer tüm mil uzantısı

46

Page 49: Hsk Teknik Yayin No2

9

Kod I ile Kod II arasındaki bağıntıyı gösteren tablo

ise aşağıdadır.

Yukarıda anlatılan kurulma ve yapı tipleri ile ilgili

detaylı bilgi TS 3211 / Nisan 1978 fasikülünde

mevcuttur. Ayrıca, kurulum ve yapı tipleri şekillerle

de ifade edilerek anlaşılması kolay hale getirilmiştir.

GÜRÜLTÜ SINIRLARI IEC 34-9

Elektrik motorlarının (1 KW – 400 KW arası

güçler için geçerlidir) 600 r.p.m. ile 3750 r.p.m.

hız aralığında ve boşta çalışırken hava ortamına

yaydıkları ses gücü düzeyinin maksimum sınırlarını

ve yine hava ortamında yaydıkları ve motor

yüzeyinden 1 metre mesafe uzaklıktaki gürültü için

ortalama ses basıncının maksimum sınırları IEC’nin

34-9 bölümünde anlatılmıştır.

Bahsi geçen değerlerin tablo halinde gösterimi

IEC’nin bahsi geçen bölümünde anlatıldığı gibi

TS’nin 3213 kitapçığında da belirtilmiştir. Konu

edilen tablolara genişliğinden dolayı burada yer

verilmemiştir. İstek halinde Femsan’dan talep

edilmesi rica olunur.

TİTREŞİM DEĞERLERİ SINIRLARI IEC 34-14

Elektrik motorlarının (56 mm eksen yüksekliğinden

büyükler için geçerlidir) 600 r.p.m. ile 3600 r.p.m.

hız aralığında ve boşta çalışırken sahip olmaları

gereken maksimum mekanik titreşim değerleri

IEC 34-14 kısmında ve TS 9555 / Kasım 1991

kitapçığında belirtilmiştir.

Ölçüm yapılacak motor serbest asılma ile elastik

şekilde monte edilmiş olmalıdır. Kama yuvasına

yarım kama takılmalıdır. Doğru akım motorları

nominal hızında çalışacağı voltajla beslenmelidir.

Ölçüm yapılması gereken noktalar atıfta bulunulan

standartların detayında belirtilmiştir. Elde edilmesi

gereken maksimum değerlerin belirtildiği tablo ise

aşağıdadır.

Kod I Kod II Kod I Kod II

IM B 3 IM 1001 IM V 6 IM 1031

IM B 5 IM 3001 IM V 8 IM 9111

IM B 6 IM 1051 IM V 9 IM 9131

IM B 7 IM 1061 IM V 10 IM 4011

IM B 8 IM 1071 IM V 14 IM 4031

IM B 9 IM 9101 IM V 15 IM 2011

IM B 10 IM 4001 IM V 16 IM 4131

IM B 14 IM 3601 IM V 18 IM 3611

IM B 15 IM 1201 IM V 19 IM 3631

IM B 20 IM 1101 IM V 21 IM 3015

IM B 30 IM 9201 IM V 30 IM 9211

IM B 34 IM 2101 IM V 31 IM 9231

IM B 35 IM 2001 IM V 36 IM 2031

Derece Nominal Hız Devir /

dakika

56 ≤ H ≤ 132

132 < H ≤ 225

H > 225

Normal 600 ≤ 1800 1.8 1.8 2.8

> 1800 ≤ 3600

1.8 2.8 4.5

Düşük 600 ≤ 1800 1.71 0.12 1.8

> 1800 ≤ 3600

1.12 1.8 2.8

Özel 600 ≤ 1800 0.45 0.71 1.12

> 1800 ≤ 3600

1.71 1.12 1.8

Değerler mm/s (milimetre saniye) cinsindendir.

Ex-Proof Motor Sıcaklık Sınıfları ve

Kullanım Alanları

 Sıcaklık Sınıfları

Maksimum Motor Yüzey Sıcaklığı

Patlayıcı Gazın Ateşlenme Sıcaklığı

T1 450 >450

T2 300 >300

T3 200 >200

T4 135 >135

T5 100 >100

T6 85 >85

47

Page 50: Hsk Teknik Yayin No2

10

Thermal Switches

Termal switch’lerde termistör gibi sargı üzerine

monte edilip aşırı ısınma durumunda motor

enerjisinin kesilmesini sağlarlar. Termal switch’ler

fiziki olarak daha büyük olduklarından dolayı daha

yüksek akım kapasitesine sahiptirler ve kontrol

devresine seri olarak bağlanabilirler.

Yoğuşma Önleyici Isıtıcı

(Anti Condensation Heater- Space Heater)

Yoğuşma önleyici ısıtıcı; motorun sargısına monte

edilen bir ısıtıcıdır. Motorun enerjisi kesildiğinde

devreye girer, yoğuşma ve buhar oluşumunu

engelleyerek motor sargılarının sıcak ve kuru

kalmasını sağlar. Motor büyüklüğüne göre farklı

güç ve gerilimlerde üretilirler.

Tropikal İzolasyon (Tropical Insulation)

Motor sargılarının mantar ve yoğuşmaya karşı

ilave bir vernikle verniklenmesiyle sağlanır. Sargı

arasındaki boşluklar doldurularak daha pürüzsüz

bir yüzey elde edilir ve böylece yoğuşmanın etkileri

azaltılmış olur. Tropik bölgeler için kullanılır.

FREKANS KONVERTÖRLERİ

Frekans konvertörleri; İnvertör, Değişken Hızlı

Sürücüler (VSD), Değişken Frekanslı Sürücüler

(VFD) veya Frekans dönüştürücüsü gibi birçok

isimle bilinmektedirler. Tüm bunların tanımladığı

şey elektrik motorlarında kademesiz hız ayarını

sağlayan bir elektronik cihazdır. Günümüzdeki VFD

sistemleri, sistem içerisindeki diğer elemanların

Kullanım Alanı Grup İşareti

Kullanım Alanı ve Patlayıcı Karışımın Tanımı

Tipik Gaz Türü

Madencilik I Yeraltı, Maden ocakları, gaz ve kömür tozu

Metan

Diğer Endüstriler

II A Madencilik hariç tüm endüstriyel gazlar ( metan dahil )

Propan

Diğer Endüstriler

II B Madencilik hariç tüm endüstriyel gazlar ( metan dahil )

Etilen

Diğer Endüstriler

II C Madencilik hariç tüm endüstriyel gazlar ( metan dahil )

Hidrojen ve Asetilen

Koruma Tipi EEx d EEx de EEx e EEx n Zone21

İsim Explosion ProofPatlama Korumalı

Explosion Proof with increased safetyGüvenliği Artırılmış Terminal Kutulu, Patlma Korumalı

Increased SafetyGüvenliği Artırılmış

Non SparkingKıvılcım Üretmeyen

DIP

Hedef Dahili bir patlamanın dış ortama yayılmasına izin vermez

Özel klemens kutulu. Dahili bir patlamanın dış ortama yayılmasına izin vermez

Kalkışta ve normal çalışmada kıvılcım ve aşırı ısınmaya sebep olmaz

Normal çalışmada kıvılcım ve aşırı ısınmaya sebep olmaz

Kıvılcım ve aşırı yüzey ısısı sebebiyle ortamdaki tozun tutuşmasına sebep olmaz

Konstrüksiyon Kuvvetli gövde Özel klemens kutulu kuvvetli gövde

Özel klemens kutulu standart motor benzeri

Özel klemens kutulu standart motor benzeri

IP66 koruma sınıfında standart motor benzeri

ELEKTRİK MOTORLARINDA OPSİYONEL

ÖZELLİKLER

Termistör (PTC Thermistors)

Termistörler her faza bir tane ve seri bağlantılı

olmak üzere motor sargılarına monte edilirler.Aşırı

yüklenme,düşük yada aşırı gerilim gibi sargının aşırı

ısınması durumunda kumanda panosuna sinyal

vererek motorun enerjisinin kesilmesini sağlar.

PTC termistörler çok düşük akım kapasitesine

sahip olduklarından doğrudan kumanda devresine

bağlanmamalıdırlar, mutlaka bir PTC rölesi yada

amplifikatörü ile birlikte kullanılmalıdırlar.

48

Page 51: Hsk Teknik Yayin No2

11

kontrolü ve korunması gibi farklı fonksiyonları da

yerine getirirler.

Vantilatörler, pompalar ve kompresörler gibi

akış üreten cihazlar genellikle hız ayarı olmadan

kullanılmaktadırlar. Bunun yerine akış geleneksel

metodla regülatörler, valfler ve supaplar yardımı

ile kontrol altına alınmaktadır. Akış değişken motor

hızıyla kontrol edilmediğinde, motor sürekli tam

hızda çalışır, bu da enerji israfına neden olmaktadır.

Frekans konvertörü ile motor hızının ayarlanması

%70’e varan bir enerji tasarruf imkanı sunmaktadır.

FAN EŞİTLİKLERİ;

değişir.

orantılı değişir.

Bu kanunlardan, debinin hız ile doğru orantılı

olarak arttığı ve basıncın da hızın karesi ile orantılı

olarak arttığı görülmektedir. Enerji tasarrufu

bakımından en önemli nokta, güç tüketiminin hızın

kübü ile orantılı olarak artmasıdır. Bunun anlamı,

devir sayısının en küçük seviyede azalmasının dahi

elektrik tüketiminde büyük tasarruflara sebep

bu güç tüketimi

Sonuç olarak, tipik bir

sistem nadiren ihtiyaç

duyulan maksimum

talebi karşılayabilecek

şekilde tasarlanmıştır.

Bu, vantilatör ve

pompaların işletim

sürelerinin büyük

bir bölümü için

gerektiğinden daha

büyük seçildiğini

çalışma esnasında

çoğunlukla kullanılan

kapasite %100’ün

altındadır. Pompa

veya vantilatör

motorlarının devir

sayıları ayarlanabilir

olduğu takdirde yılın

büyük bir bölümünde

tam kapasite

çalışmak zorunda

k a l ı n m a y a c a k ,

böylece büyük bir

enerji tasarrufu

sağlanmış olacaktır.

Kaynaklar

CentraLine c/o Honeywell GmbH

49

Page 52: Hsk Teknik Yayin No2

12

lk ticari motor 1880’lerde, elektrik ve

manyetizmada 1820’lerin başlarında

yapılan temel keşiflerden yarım asır

sonra ortaya çıkmıştır. İlk defa 1821’de Mic-

hael Faraday, bir mıknatıs ve hareketli telden

sürekli bir dönme hareketi elde edebileceğini

-

tenti almıştır. 1860 ve 1870’lerde çok çalışmalar

yapılmış, hatta bu sırada doğru akım jenera-

törünün tersine çalışabileceği, yani başka bir

doğru akım jeneratörü tarafından bir doğru

akım motoru gibi çalıştırılabileceği anlaşılmış-

tır. 1888’lerin sonlarında doğru akım motorları

büyük miktarlarda imal edilmeye başlanmıştır.

Büyük şehirlerdeki ulaşım ihtiyacı motorlar için

yeni imkanlar ortaya koymuştur. Atla çekilen

arabaların elektrik motorlarıyla da hareket etti-

rilebileceği fikri ortaya atılmış, bu arada elektrik

motorlarının teorisinde de gelişmeler kaydedil-

miştir.

1888’de İtalyan Galileo Ferrari birbi-

rinden 90° faz farkı olan iki alternatif manyetik

alanının sabit dönen bir manyetik alan olarak

görülebileceğini göstermiştir. Ayrıca, bir tek

akımın, fazları farklı iki manyetik alan doğuran

fazları farklı iki akıma ayrılabileceğini göster-

-

run rotasında bir dönme meydana getirdiğini

gözlemlemiştir. Böylece ilk indüksiyon motoru

doğmuşsa da bunun sanayideki uygulamasını

Ferrari devam ettirememiştir. 1888-1896 ara-

indüksiyon motorunun patentlerini almıştır.

alarak ileri çalışmalar yaptırmış ise de, ekono-

mik kriz ve elektrik akımı tekniğinin gelişmeleri

bu çalışmaları engellemiştir. 1890’lardan itiba-

ren çeşitli ülkelerde alternatif akım motorları

-

liştirilmiştir. Böylece elektrik motorunun temel-

leri atılmıştır. Bundan sonraki gelişmeler genel-

likle esası değiştirmeden yapılan geliştirmeler

olmuştur.

50

Page 53: Hsk Teknik Yayin No2

E K O N V E R T Ö R

I L F I R Ç A S I Z

E C E M E P T F A Ş

C P A K O V R E S E

A N A H T A R D C B

S A R G I İ A S T E

A N A M L U R D T K

S E N K R O N İ I E

I L A Ç R I F O K M

R Ö T S İ M R E T R

elektronik olarak sağlayan bir motor türü 2) Isı ile direncini degistiren bir direnç

elektroniği imalatçıları komitesi kısaltması 4) International Electrotechnical Commission kısaltması

müsaade eden, istenmeyen yönlerdeki hareketlerini de engelleyen dönen elemanlar 6) Açısal konumu adımlar halinde değiştiren, çok hassas sinyallerle sürülen motorlar

tipi şalterlerin genel adı 8) Elektrik motorlarında akımın iletilmesinde kullanılan temel parçalardan 9) Elektrik motorlarında kademesiz hız ayarını sağlayan elektronik bir cihaz 10) Elektrik devrelerindeki akımı kesmeye ya da akımın bir iletkenden başka bir iltkene yön değiştirmesini sağlayan devre elemanı 11) Motorda bulunan elektromıknatısların kutuplarını değiştirmek için fırça kullanan motorlar

9) SES

sayesinde, statorundan uygulanan şebeke ile aynı frekansda dönen motorlar

iletişim örgüsü, ağ14) Maddenin Elektron, pozitron, proton vb. parçacıklarının hareketleriyle ortaya çıkan enerji türü

yarayan ve ucuna dişli çarklar, tekerlekler ya da pervane bağlanan mil

kompanzasyon sargısı olan, kuvvetli manyetik alanı boyu uzun doğru akım motorları

Aşağıdaki tanımlara karşılık gelen kelimeleri

-

dan yukarıya, sağa-sola yatay ve her yönde

çapraz şekilde bulunabilir. Aynı harf birden faz-

-

Önceki bulmacanın çözümü

HazırlayanlarHazırlayanlarHSK AR-GE Mühendisleri

51

Page 54: Hsk Teknik Yayin No2
Page 55: Hsk Teknik Yayin No2

1

ühendislik hesaplamalarında, akışkan dav-

ranışının doğru tespit edilmesi oldukça

önemlidir. Analitik yöntemlerle direkt olarak

hesaplanamayan kompleks modellerde, ısı transferi,

basınç kayıpları, akış hızları gibi verilerin nümerik

yöntemlerle, parçanın tasarım aşamasında iken

belirlenmesi, zaman ve maliyet açısından üreticiye

önemli avantajlar sağlamaktadır.

Hesaplamalı Akışkanlar Dinamiği (Computational

Fluid Dynamics-CFD), ilgili alanda detaylı hesap-

lamaların yapılabildiği, akış alanı ve diğer fiziksel

detayların gösterilebildiği, bilgisayar tabanlı bir

mühendislik yöntemdir. CFD analizlerinin sonuçları,

Simülasyon Tabanlı Ürün Tasarım sürecinde ürünün

çalışmasını, varsa problemleri bilgisayar ortamında

simüle etmeye ve ürün performansını optimize

etmekte önemli faydalar sağlar.

Mühendislik hesaplamalarında, akışkan davranışı-

nın doğru tespit edilmesi oldukça önemlidir. Analitik

yöntemlerle direkt olarak hesaplanamayan kompleks

modellerde, ısı transferi, basınç kayıpları, akış hızları

gibi verilerin nümerik yöntemlerle, parçanın tasarım

aşamasında iken belirlenmesi, zaman ve maliyet

açısından üreticiye önemli avantajlar sağlamaktadır.

Teknik BültenNo: 5

MA

RT

20

11

M

Çok fazlı akışlar, newtonian veya newtonian

olmayan akışlar, katı-sıvı etkileşim analizleri, ileri

türbülans modelleri, dönen parçaların analizleri gibi

bir çok uygulamada CFD, doğru ve hızlı sonuç elde

etmenizi sağlar.

Akışkanlar mekaniği ile ilgili hesaplamalar, uzay

ve havacılık, otomotiv, kimyasal prosesler, ısıtma,

soğutma, havalandırma, biyomedikal ve gemicilik

gibi birçok endüstriyel alanda karşımıza çıkmaktadır.

hesaplamali akiskanlardinamigi

53

Page 56: Hsk Teknik Yayin No2

2

Mekanik Uygulamalar

Medikal cihazlar

Isıtma, soğutma, havalandırma sistemleri

Motor soğutma sistemleri

Jet motorları ve turbomakinalar

Aerodinamik ve hidrodinamik gövde tasarımı

Giriş ve egzost sistemleri

Yakıt sistemleri

Transmisyon sistemleri

Frenler, kavramalar

Termostatlar

Valfler

Pompalar

Kompresörler

Fanlar

Isı değiştiriciler

Fırınlar, ocaklar

Soğutma sistemleri, dondurucular

Tesisat sistemleri

Sulama, yağmurlama sistemleri

Atık işleme ve arıtma sistemleri

Kimyasal, gıda, malzeme prosesleri

Jeneratör sistemleri

Yakıt hücreleri

Askeri savunma sistemleri

Elektronik Uygulamalar

Kabin tasarımı

Fan tasarımı, yerleşimi

Cihaz seviyesi tasarım

Sistem seviyesi tasarım

Hava ve su soğutmalı sistemler

Sistem seviyesi “heatpipe” simülasyonları

Telekomünikasyon sistemleri

Bilgisayarlar ve çevre birimleri

Güç kaynakları

Projektörler

Tüketici elektroniği

Medikal elektronik

Askeri elektronik

Otomotiv elektronik

Akışkanlar Dinamiği Denklemleri

Boltzman

Sürekli

Navier-Stokes

Ağdasız

Euler

Girdapsız

Full Potential

Doğrusal

Wave Equation or

Prandtl-Glauert Equation

Sıkıştırılamaz

Laplace Equation

Süre

kli

Sıkı

ştırı

labi

lir

Doğr

usal

olm

ayan

Gird

aplı

Visk

oz

Seyr

eltil

miş

Boltzman x x x x x x

Navier-Stokes x x x x x  

Euler x x x x    

Full Potantial x x x      

Pransdtl-Glauert x x        

Laplace x          

Hesaplamalı Akışkanlar Dinamiği’nin Adımları

Birincil Adımlar (Pacing items):

İkincil Adımlar (Secondary items):

Processing): Tecplot, Fieldview, Ensight, ...

54

Page 57: Hsk Teknik Yayin No2

3

Hesaplamalı akışkan dinamiği nerede kulanılır

ve ne zaman tercih edilir?

maliyet-etkindir ve sonucu daha çabuk ulaşılabilir

deneysele göre daha ayrıntılı incelenebilir ve

değerlendirilebilir veriler sunar, deney

esnasında ölçülemeyen, gözlemlenemeyen

pek çok veriye hesaplamalı akışkanlar

dinamiği ile ulaşılabilir

olduğu fiziksel olayların modellenmesi

denizaltı üzerindeki, çeşitli kule konumlarının,

pervanenin akustik nitelikleri üzerindeki

etkisinin incelenmesi gerekli olsa bu verilere

deney yoluyla ulaşmak hemen hemen imkânsız

olurdu.

kasırganın gemi üst yapısı üzerindeki etkisi

incelenmek istendiğinde,

kirlenme gibi

geliştirilme çalışmalarında

HVAC UYGULAMALARINDA CFD ANALİZ

Hesaplamalı akışkanlar dinamiği uygulamaları

ısıtma-soğutma-havalandırma sektöründe de önemli

bir yer teşkil etmektedir. HSK’nın bu konuda yapmış

olduğu çalışmalar mevcuttur ve yeni çalışmalar da

hızla devam etmektedir.

HVAC sektöründe klima santralleri, genel olarak

hava şartlandırma üniteleri olarak tanımlanabilir.

ve nem değerlerinde filtrelenmiş temiz hava sağ-

lamaktır. Fakat şartlandırma esnasında hava, farklı

klima santrali bileşenleriyle karşılaşmakta, dolayısı ile

her karşılaştığı engel bir basınç düşümü oluşturmak-

tadır. Basınç düşümlerinin yüksek olması ise daha

büyük güç gerektiren motor seçimine sebebiyet

vermektedir. Dolayısı ile iç kayıplar azaltıldığında

kapasiteler küçülecek, daha düşük enerji tüketen

klima santralleri tasarlanabilecektir.

-

rının Azaltılması” projesinde kullanılan CFD analiz

programı olan FLUENT, karmaşık geometrideki akışın,

ısı geçişinin ve yanma gibi kimyasal reaksiyonlarının

modellenmesi için geliştirilmiş bir bilgisayar progra-

mıdır. Çözümlemek üzere ele alınan geometrinin üç

boyutlu hücre yapısı oluşturularak sayısal çözümle-

me yapma imkânı sağlar.

Sayısal çözümleme aşağıdaki aşamalardan oluş-

maktadır:

1. Modelleme hedeflerinin tayini: Modelden istenen

sonuçlar nelerdir ve nasıl kullanılacaklar? Modelden

istenilen hassasiyet nedir?Şekil 1: Klima Santrallerinde Maliyetler

55

Page 58: Hsk Teknik Yayin No2

4

2. Sayısal çözümleme modelinin seçimi: Modelle-

necek fiziksel sisteminin belirlenmesi, Çözümleme

bölgesinin başlangıç ve sonunun belirlenmesi, Sınır

şartlarının saptanması, Problemin iki veya üç boyutlu

modellenmesinin belirlenmesi, Uygun grid yapısının

seçilmesi.

3. Fiziksel modellerin seçimi: Akışın laminer olup

olmadığının belirlenmesi. Isı geçişinin öneminin

belirlenmesi. Akışın sıkıştırılabilir olup olmamasının

belirlenmesi.

4. Çözüm metodunun tayini: Problem mevcut çö-

zümleyici kullanılarak çözülebilir mi? Problemin

yakınsama zamanı nedir?

Problemin önemli özellikleri belirlendikten sonra

yapılacak işlemler aşağıda sıralanmıştır:

1. Model geometrinin oluşturulması

2. Modelin ağ yapısının (mesh) oluşturulması

-

cinin çalıştırılması

4. Gridin kontrolü

5. Çözümleyici seçimi

6. Çözüm modellerinin seçimi: laminer veya türbü-

lanslı, kimyasal bileşenler veya reaksiyonlar, ısı geçiş

değiştiricileri vb.

7. Malzeme özeliklerinin belirlenmesi

8. Sınır şartlarının belirlenmesi

9. Çözüm kontrol parametrelerinin ayarlanması

10. Akış alanının başlatılması

12. Sonuçların değerlendirilmesi

13. Sonuçların kaydedilmesi

14. Gerekliyse grid yapısı iyileştirilmesi veya sayısal/

fiziksel modelin gözden geçirilmesi.

Geometriyi çizmek ve ağ yapısını oluşturmak

için GAMBIT programı kullanılmaktadır. Ağ yapısı

oluşturulurken iki parametre önem kazanmaktadır.

Bunlar hücre sayısı ve grid yoğunluğudur. Yapılacak

modellemede kritik noktalarda gridin yoğun olması,

diğer noktalarda ise kaba ağ yapısı oluşturulması

gerekmektedir. Bu şekilde geometri optimum hücre

yapısına bölünüp optimum çözüm zamanı elde

edilebilir. Bunların dışında, ağ yapısı oluşturulurken

kullanılan hücre elemanı da önem kazanmaktadır.

GAMBIT bu konuda çeşitli eleman tipleri tanımla-

maktadır. En genel olarak üç boyutlu geometri için

iki hücre elemanı tipi kullanılmaktadır. Bunlar üçgen

yüzeylere sahip tetrahedral elemanlar ve dörtgen

-

mında çizilmiş olan santral bölümleri Gambit prog-

ramına okutulmuştur. Gambite aktarılan geometri

üzerinden ölçü alınarak, ilgili hücre Gambit progra-

mında tekrar çizilmiştir. Çizilen geometri hücrelere

ayrılmış (meshlenmiş) ve sınır şartları girilmiştir. Bu

işlem her hücre için ayrı ayrı yapılmıştır. Elde edilen

geometri kaydedilmiş ve mesh yapısı ile birlikte

geometri Fluent programına okutulmuş ve daha

önce tanımlanmış özellikleri kontrol edilmiştir. Geo-

metrinin ağ yapısının uygunluğu kontrol ettirilmiştir.

hücrenin modellenmesi için gerekli sınır şartları in-

celenmiş ve gerekli veriler tespit edilmiştir. Model

Fluent programında koşturularak, çıkan sonuçlar

irdelenmiştir.

56

Page 59: Hsk Teknik Yayin No2

5

CFD İLE ISITMA VE SOĞUTMA HÜCRESİ ANALİZİ

Hücre ısıtma, soğutma bataryaları ve damlacık

tutucudan oluşmaktadır (Şekil 1). Isıtma ve soğutma

bataryalarının gerçek geometrileri çizilmemiş, ger-

çek bataryalarda oluşan basınç kaybını oluşturacak

şekilde radyatör sınır şartı olarak modellenmiştir.

Damlacık tutucunun gerçek geometrisi modelle-

mede kullanılmıştır. Bataryaların özellikleri Tablo

1’de verilmiştir.

Isıtıcı Batarya

Soğutucu Batarya

Kuru Termometre Giriş Sıcaklığı (°C) -1.35 33

Kuru Termometre Çıkış Sıcaklığı (°C) 16.7 26

Hava Tarafı Basınç Kaybı (Pa) 30 87

Tablo 1: Batarya Özellikleri

Şekil 1: Isıtma ve soğutma hücresinin mesh yapısı

Şekil 2:

Isıtma soğutma

hücresi (orjinal)

(a) Yatay düzlemde

hız dağılımı

(a) Yatay düzlemde

hız dağılımı

(b) hava giriş kesitinde

hız dağılımı

(b) hava giriş kesitinde

hız dağılımı

(c) Statik basınç

değerleri

(c) Statik basınç

değerleri

Şekil 3:

Isıtma soğutma hücresi

(yeni geometri, sıcak çözüm)

Şekil 2a’da yatay düzlemde hız dağılımı verilmiştir.

Hava hızının ısıtıcı batarya öncesinde daha düşük

olduğu, ısındıktan sonra bir miktar artığı görül-

mektedir. Geometrideki kesit genişlemelerinde ölü

bölgeler oluştuğu görülmektedir (daire ve dörtgen

ile gösterilen kısımlar). Akışta yön değiştirmeler

oluşturmak amacıyla kesiti düzenlenmiş olan dam-

lacık tutucunun bazı kısımlarında çok düşük hızlar

oluşmaktadır. Giriş düşey düzlemindeki hız dağılımı

Şekil 2b’de verilmiştir. En dış kenarlarda havanın

durgun olduğu, iç kısımlara doğru artarak en büyük

hız değerine ulaştığı görülmektedir. En büyük hız

değeri bant şeklinde kenarlara yakın oluşmuştur.

Merkeze doğru ilerledikçe hız düşmekte homo-

jen dağılım oluşmaktadır. Şekil 2c’de şematik şekil

üzerinde hücrenin ortasından geçen yatay çizgi

boyunca statik basınç değerlerleri verilmiştir. En fazla

basınç kaybının soğutma bataryasında gerçekleştiği

görülmektedir.

Şekil 3a’da yeni geometride sıcak durum için

yatay düzlemde hız dağılımı verilmiştir. Şekil 2a’da

verilen hız dağılımı ile kıyaslandığında hücre giriş

ve çıkışında yapılan geometrik değişikliklerin ölü

bölgeleri ortadan kaldırdığı görülmektedir (daire

içindeki kısımlar). Diğer geçiş bölgelerinde genişle-

me ve daralmanın etkisi ile hız dağılımının etkilendiği

görülmektedir. Konik geçişler oluşturulduğunda üst

kısımlarda kalan köşeli kısımlar ölü bölgeler oluş-

turmaktadır (dörtgen içindeki kısımlar). Giriş düşey

düzlemindeki hız dağılımı Şekil 3b’de verilmiştir.

Şekil 2b’de verilen orijinal geometride hücre giri-

şinde hız dağılımı ile karşılaştırıldığında açılı geçişin

oluşturulduğu geometride hız dağılımının daha

homojen olduğu görülmektedir. Orijinal geomet-

ride kenarlarda meydana gelen düşük hız ve bant

şeklinde oluşan hız kademeleşmesinin bu çözümde

57

Page 60: Hsk Teknik Yayin No2

6

oldukça dar bir kısma indirgendiği görülmektedir.

Giriş kesitindeki açılı geometri hız dağılımında ho-

mojenliği arttırmıştır.

Şekil 4’te soğutma durumu için orijinal ve yeni

geometrideki statik basınç değişimi verilmiştir. Isıtma

çözümünde olduğu gibi en fazla basınç kaybının

soğutma bataryasında gerçekleştiği görülmektedir.

Isıtma ve soğutma hücresindeki profiller ölü

bölgelerin oluşmasına ve statik basınç değerinde

kayıplara sebep olmaktadır. Hücre giriş ve çıkışında

ve hücre içindeki geçiş bölgelerinde açılı yapının

kullanımı ölü bölgeleri azaltmış, hücre girişinde daha

düzgün hız dağılımı oluşmasını sağlamıştır.

Şekil 4. Statik basınç değerleri (soğuk çözüm)

(a) Orijinal geometri (b) Yeni geometri

denenmesi, araştırmacılar kendi konularına yönelik uygulamalar için kendi yazılımlarını meydana

getirilmesi

gerekse özel amaçlı uygulamalar için pek çok ticari yazılım geliştirildi ve piyasaya sürülmesi

ticari yazılımların ortaya çıkması

Hesaplamalı Akışkanlar DinamiğininZaman İçinde Gelişimi

Bazı hesaplamalı akışkan dinamiği tabirleri ve bunlar için kulanılan Türkçe karşılıkları

CFD; Computational Fluid Dynamics Hesaplamalı Akışkan Dinamiği

EFD; Experimental Fluid Dynamics Deneysel Akışkan Dinamiği

Preprocessing Önişlem

Postprocessing Sonişlem

Grid Örgü

Mesh Örgü

Structured Düzenli

Unstructured Serbest

Domain Etki alanı

Computational domain Hesaplama alanı

Adaptation Uyarlama, uyarlanma

Adaptive Uyarlanmış

Mesh refinement Örgü iyileştirme

Node Düğüm

3D 3B

Simulation Benzetim

58

Page 61: Hsk Teknik Yayin No2

Y A N A L İ T İ K

A M E S H C F D O

K A W D A R L T M

I N T I F O U I P

T E O R İ K E B L

V A N G F A N M E

A S I N I R T A K

L L A K I Ş İ G S

F Z N A K Ş I K A

1) CFD analizde ağ yapısı

2) Hemen kavranamayan, çözümü,

3) Fluent çizim programı

4) Newton’un viskozite kanununa uyan

akışkanlara verilen ad

5) Akma işi veya biçimi

6) Manuel veya uzaktan kontrolle

(elektrik veya pnömatik olarak) hava, su,

hidrolik gibi akışkanların yolunu açıp

kapayan, yön değiştiren musluk

benzeri alet

bir madde

kısaltması (ing)

1) FIRÇASIZ

2) TERMİSTÖR

3) CEMEP

4) IEC

5) RULMAN

6) ADIM

11) FIRÇALI

12) SENKRON

13) ŞEBEKE

14) ELEKTRİK

15) ŞAFT

Kelime:

STATOR

birbirine bağlanmasını sağlayan

bağlantı parçası

11) Kendilerine özgü bir biçimleri olmayıp

içinde bulundukları kabın biçimini

alan (sıvı veya gaz), seyyal, likit.

12) Tartıda ağırlığı az gelen, yeğni, ağır karşıtı

13) Bir CFD analiz programı

14) Çözümsel, çözümlemeli, tahlili

15) Bir şeyin yayılabileceği ya da

genişleyebileceği son çizgi, uç

16) Uygulama dışında kalan, akla dayanılarak

ileri sürülen düşünce

Aşağıdaki tanımlara karşılık gelen kelimeleri

bulunuz. Kelimeler yukarıdan aşağıya, aşağıdan

yukarıya, sağa-sola yatay ve her yönde çapraz

şekilde bulunabilir. Aynı harf birden fazla keli-

menin ortak harfi olabilir. KALAN HARFLERDEN

OLUŞAN KELİMEYİ BULUNUZ.

Önceki bulmacanın çözümü

HazırlayanlarHazırlayanlarHSK AR-GE Mühendisleri

59

Page 62: Hsk Teknik Yayin No2
Page 63: Hsk Teknik Yayin No2

1

SK, ürünlerin performanslarını henüz

imalat alanında iken ölçebilmek ve ulusla-

rarası standartlara uygun klima santralleri

üretebilmek için 2000 yılında “Klima Santrali Test

ve Performans Ölçüm Odası”nı hizmete sunmuştur.

AR-GE kapsamında yapılan ürün geliştirme çalışma-

ları için ve imal edilen ürünlerin performanslarını

belirli periyotlarla (1/250 santral) test etmek için

kullanılan bu test odası, ürünlerin yüksek kalite ve

teknolojisini yansıtmasında en önemli araçlardan

biri olmaktadır. Bunun yanında, yatırımcılar satın

aldıkları ürünü fabrikadan çıkmadan çalışır ve istenen

değerleri sağlar durumda görebilmektedirler.

HSK AR-GE departmanının bir senelik titiz çalışması

sonucu ortaya çıkan bu test odasının tamamı Ameri-

kan AMCA / ASHRAE Standartları uyarınca yapılmıştır.

AMCA 210-85 Standardının amacı fanların ve diğer

hava taşıyıcıların laboratuar testlerini, performans-

larını değerlendirerek, akış oranı, basınç, güç, hava

Teknik BültenNo: 6

MA

YIS

20

11

Hyoğunluğu, devir ve verimlilik olarak garanti amaçları

ve değerleme için uniform metodlar ile birleştirmek-

tir. Bu standart fan, kompresör gibi hava taşıyıcıların

temel testlerinde kullanılabilir.

Test odasında AMCA / ASHRAE standartlarına göre

yapılan ölçümler 3 grupta toplanır;

1. Klima Santralında Yapılan Ölçümler:

2. Test Tünelinde Yapılan Ölçümler:

klima santrali test prosedürü

Klima Santrali Test ve Performans Ölçüm Odası

61

Page 64: Hsk Teknik Yayin No2

2

3. Atmosferik Ölçümler:

Yapılan bu ölçümler neticesinde klima santrali debisi

hesaplanmış olur.

Performans testlerinde, klima santralinin monte

edileceği kanal sistemine ait basınç kayıpları simüle

edilebilmekte ve bu değere bağlı olarak performans

ölçülmektedir. Debi ölçümü sırasında dış basınç

kaybını veri olarak girdikten sonra, yazılım otomatik

olarak debiyi hesaplamaktadır.

Klima Santralı Test ve Performans Ölçüm Odasının,

laboratuarlar için hazırlanmış özel bilgisayar yazılımı,

veri toplama cihazları, ölçüm sensörleri ve ortam

şartlarından etkilenmeyen bilgisayarı test sistemine

uygun olarak seçilmiştir.

Teste Hazırlık ve Test SüreciKlima santrali test cihazının çıkış kesitine kanal

bağlantısı aynı eksende olacak şekilde yardımcı

destek elemanları ile yerleştirilmelidir. Hava çıkış

damperi test cihazı giriş kesitine eş olacak şekilde

konumlandırılmalı ve hava kaçağı olmayacak bir

şekilde bağlantısı yapıldığından emin olunmalıdır.

Test ünitesi elektrik panosundan klima santrali-

nin güç girişi HSK ehliyetli elektrik teknisyenleri

tarafından yapılmalı, motor dönüş yönü kontrol

edilmelidir. Klima santrallerinin damperlerinin açık

olduğu, kapılarının kapalı olduğu ve hava geçişine

uygun olup olmadığı kontrol edilmeli, uygun ise

test cihazı kontrolüne geçilmelidir. Gerekli basınç

düşümünü yaratmak ve kanalı simüle etmek amacı

ile kullanılan nozzlelerden hangilerinin açık-kapalı

olduğuna bakılmalıdır.

Tüm bu kontrollerin ardından sistem çalışmaya

hazırdır. Test edilecek klima santrali test tünelinin

girişine bağlanıp sensör montajları yapıldıktan sonra

operatör sistem yazılımından hedeflenen test basın-

cını girerek santrali ve ayarlanabilir çıkış sistemini

çalıştırır. Santral sabit devir sayısı ile döndüğünden

çıkış basıncı da sabittir. Ayarlanabilir çıkış sistemi ise

klimatize edilen ortam gibi davranarak santrali yük-

ler. Yoğun teorik araştırmalar sonucunda elde edilen

matematiksel bilgi ve formüller sistem yazılımına

uyarlanmıştır. Bu veriler sonucunda yorumlanan

otomasyon rutinleri hedeflenen yükü oluşturabilmek

için çıkış sistemini otomatik olarak ayarlar ve hava

debisini hesaplar.

Test sırasında ölçülen büyüklüklerin herbiri için bir

alarm değeri tanımlanmıştır. Operatör test sırasında

alarm durumlarını, ölçüm sonuçlarını sayısal göster-

gelerde ve grafiklerde izleyebilmekte gerektiğinde

sisteme müdahale edebilmektedir. Test edilen her

klima için otomatik olarak .xls formatında rapor oluş-

turmaktadır. Test cihazının çalıştırılmasının ardından

basınç vb. değerler okunmaya başlanacaktır. Bu

ekran üzerinden var olan değerler okunabileceği

gibi fan devri de manual olarak değiştirilebilmekte,

dolayısı ile arzu edilen farklı koşullar için de değerler

okunabilmektedir.

62

Page 65: Hsk Teknik Yayin No2

3

AMCA 210-85 Standardı

Bir veya birden çok odacıklı nozzleye giren hacimsel

debi (Q5);

Test koşullarındaki fan debisi;

atmosferik basınca eşittir.

Pv = P

v2

Pt1 basıncı da atmosferik basınca eşit kabul edilir

yani 0’dır.

Pt1

= 0

ortalama oda basıncına Ps7

eşit kabul edilir.

Pt2

= Ps7

+ Pv

Pt = P

t2 - P

t1

Test koşullarındaki fan statik basıncı;

Ps = P

t - P

v

NOTLAR

giriş simülasyonundaki bir eşdeğer kanal çapını

belirtir. Kanal titreşimi dikkate alınmamıştır.

kadar 2 ya da 3 eşdeğer çaplı ve fan çıkışını uygun

-

lındaki titreşim dikkate alınmamıştır.

çıkış kanalı dikkate alınmadan da test edilebilir.

4) Değişken egzoz sistemi yardımcı bir fan veya bir

daralma (kısma) aygıtı olabilir.

5) En büyük nozzlenin sistem çıkış yüzeyine uzaklı-

ğından kasıt en büyük nozzlenin minimum 2,5 dar

geçit çapı kadar olmalıdır.

6) J’nin boyutları; dönme eksenine akış yönünde

dikey ise fanlar için eşdeğer fan çıkış çapı en az 1

katı, dönme eksenine akış yönünde paralel ise fanlar

için eşdeğer fan çıkış çapı en az 2 katı olmalıdır.

7) td7

sıcaklığı, td5

sıcaklığına eşit olduğuna dikkat

edilmelidir.

sonuçlar, test bilgileri ve tanımlamalar mevcuttur.

-

63

Page 66: Hsk Teknik Yayin No2

4

rilmektedir. Örnek bir fan eğrisi aşağıdaki şekilde

görülmektedir.

ikisi birden gösterilebilir.

Sonuç olarak yoğun bir AR-GE çalışmasıyla oluşturul-

muş bu klima santrali test laboratuarı, kendi alanında

Türkiyedeki ilk laboratuardır. Bu test laboratuarı

ile yatırımcılar sahip oldukları klima santrallerinin

verdiği hava debisinden emin olarak santrallerini

klima tesisatı içinde güvenle kullanabilmektedirler.

Belirti Muhtemel Sebepler

Yük sek kızgınlık

(superheat)

- Düşük Soğutkan Şarjı

- Yetersiz aşırı soğuma (sıvı hattında kabarcıklar)

- Düzgün ayarlanmamış TGV

- İçten dengelemeli TGV’de aşırı basınç düşümü

- Pisliklerin valfi tıkaması

- TGV’nin kuyruk şarjı azalmış (kaçak nedeniyle)

Düşük kızgınlık

- Kötü kuyruk bağlantısı (kuyruk yüksek sıcaklık hisseder)

- Düzgün monte edilmemiş TGV

- Pisliklerin valfin tam kapanmasını engellemesi

- Gereğinden büyük kapasiteli valf

- Buharlaştıcıda kompresör yağının birikmesi

Genleşme valfinin

avlanması

- Gereğinden büyük kapasiteli valf

- Hatalı kuyruk şarjı (“X” - çapraz- şarj en iyi kararlılığı sağlar)

- Birden fazla evaporatörlü sistemlerde dengesiz ısıl yük dağılımı (bazı bu-

harlaştırıcılarda aşırı soğutkan nedeniyle taşma meydana gelmesi) emiş hattı

sıcaklığını etkiler.

Termostatik Genleşme Valfleri (TGV) ile ilgili sorun giderme ipuçları

64

Page 67: Hsk Teknik Yayin No2

55

T P E R F O R M A N S

E E L A K A L İ T E E

S R K P E R İ Y O T N

T İ A N A M P İ K E S

B V N G O O D E B İ Ö

N E A Ü Ö L Ç Ü M R R

A D L Ç A N O Z Z L E

F A S H R A E J T U A

N O Y S A L Ü M İ S R

1) Başarım, verim gücü

2) Bir ölçme aracı

3) Bir kesitten birim zamanda geçen akışkan

miktarı

amacıyla açılmış biçimli girinti

5) Genel anlamda ölçme, nesneleri ya da

özellikleri, çeşitli kurallara göre sembollere

veya sayılara ayırma işlemidir

6) Bir kuruluş veya işletmeye gerekli olan

eşya, takım

8) Algılayıcı, alıcı, sezici

9) Mala değer verdiren, yapım, dış manzara,

renk ve tat gibi ona ait özelliklerin hepsi

10) Sıcak veya soğuk havayı dengeli olarak

savuran havalandırma aracı

11) Birim zamandaki dönme sayısı

12) Bir sanayi dalı ile ilgili yapım yöntemlerini,

1) MESH

7) YAKIT

10) RAKOR

Kelime:

kullanılan araç, gereç ve aletleri kapsayan bilgi

13) American Society of Heating, Refrigerating

and Air-Conditioning Engineers’ın

kısaltılmışı

14) Devir

yapabilme; bir etkiye direnebilme yeteneği,

kuvvet

16) Teoriksel ya da gercek fiziksel bir sisteme

ait neden sonuç iliskilerinin bir bilgisayar

modeline yansıtılmasıyla,değişik koşullar

altında gerçek sisteme ait davranışların

bilgisayar modelinde izlenmesini sağlayan

bir modelleme tekniği

Aşağıdaki tanımlara karşılık gelen kelimeleri

bulunuz. Kelimeler yukarıdan aşağıya, aşağıdan

yukarıya, sağa-sola yatay ve her yönde çapraz

şekilde bulunabilir. Aynı harf birden fazla keli-

Önceki bulmacanın çözümü

HazırlayanlarHazırlayanlarHSK AR-GE Mühendisleri

65

Page 68: Hsk Teknik Yayin No2
Page 69: Hsk Teknik Yayin No2

1

atı, sıvı ve gaz halindeki maddelerin oluş-

turduğu tanecikli (maddesel) ortamlarda

dalgalar şeklinde yayılabilen enerji türüne

ses denir. Ses, titreşimlerden oluşan bir enerji türüdür.

-

nuşmanın temel öğesi sestir ve insan sesi de titreşim

sonucu oluşur.

(Ses veren her şey titreşir ve titreşen cisimler ses

oluşturur).

ve düşüncelerini aktarabilmeleri için konuşmaları

gerekir.

Sesin Özellikleri

Sesleri birbirinden ayıran üç özellik vardır. Bunlar

sesin şiddeti, sesin yüksekliği ve sesin tınısıdır.

a) Sesin Şiddeti:

Sesin zayıf veya kuvvetli olmasına sesin şiddeti denir.

Sesin şiddeti desibel (dB) birimi ile belirtilir. 0 – 60

(dB) arasındaki sesler insan kulağını rahatsız etmez.

Teknik BültenNo: 7

HA

ZİR

AN

20

11

K

Aynı sesin çeşitli müzik aletlerinden çıktığı zaman

-

lığını ifade eden bir terimdir. (Aynı notayı (tonu) çalan

bir kemanla bir flüt arasındaki temel fark, tını farkıdır

ve bu nedenler farklı sesler çıkar. Enstrümanların

oluşturduğu sesin farklı bir tınıda olmasını sağlar).

c) Sesin Yüksekliği (Frekansı):

denir. Ses yüksekliği, ses kaynağının titreşme hızına

bağlıdır. Ses kaynakları hızlı titreştiği zaman sesin

yüksekliği artar ve ses ince (tiz) çıkar. Ses kaynakları

yavaş titreştiği zaman sesin yüksekliği azalır ve ses

sayısına frekans denir. Frekans birimi hertz’dir ve Hz

ile gösterilir. Frekansı büyük olan ses kaynağı ince,

frekansı küçük olan ses kaynağı kalın ses verir.) Sesin

yüksekliği ses kaynağı olarak kullanılan telin boyuna,

ses ve titresimSES VE GÜRÜLTÜ

67

Page 70: Hsk Teknik Yayin No2

2

gerginliğine, kalınlığın (kesitine) ve cinsine bağlıdır.

Sesin abartılı ve gelişi güzel kullanılması sonucu ses

kirliliği ortaya çıkar. Ses kirliliğine gürültü denir. Ses

kirliliği insan sağlığı için çok zararlıdır.

-

fif sesin şiddeti 0 (sıfır) desibel olarak kabul edilir.

kulağı, frekansı 20 titreşim/saniyeden küçük olan

sesleri işitmez fakat bu seslerden olumsuz etkilenir.

Ses altı denilen bu titreşimlerin etkisinde uzun süre

kalan insanlarda sağırlıklar görülmektedir).

SES DALGALARININ FİZİKSEL ÖZELLİKLERİ

Dalgalar genel olarak, mekanik ve elektromanyetik

dalgalar olmak üzere iki ana gruba ayrılır. Elektro-

manyetik dalgalar, yayılmak için bir ortama ihtiyaç

duymazlar ve boşlukta da yayılabilirler. Mekanik

dalgalar ise, enerjilerini aktarabilmek için ortam

taneciklerine ihtiyaç duyarlar. Bu yüzden boşlukta

(örneğin uzayda) yayılamazlar. Ses dalgaları da me-

kanik dalgalar olduklarından yayılmak için maddesel

bir ortama ihtiyaç duyarlar.

FREKANS (SIKLIK):

Bir dalganın frekansı, dalganın hava veya başka bir

sıklıkta titreştiğine bağlıdır. Frekans ileri geri titreşim-

Saniyedeki titreşim sayısı özel olarak Hertz birimi

ile ifade edilir.

1 Hertz = 1 döngü/saniye

Yüksek frekans değerleri için Hertz’in bin katı olan

duyabildiği sesler 20 ile 20000 Hz (20kHz) arasında

altında ise bu tür titreşimlere ses altı titreşimler,

frekans 20 kHz’ in üzerinde ise bunlara da ses üstü

titreşimler denir.

SESİN ŞİDDETİ:

Şiddet, ses dalgalarının taşıdıkları enerjiye bağlı

olarak birim alan uyguladıkları kuvvettir. Birimi ge-

nellikle ‘metrekare başına Watt’ (W/m2) olarak ifade

edilir. Sesin şiddeti, ses kaynağına olan uzaklığın

karesi ile ters orantılıdır.

DESİBEL (DB):

-

algılayabileceği en düşük ses şiddeti, eşik şiddet

en yüksek sesin şiddeti ise, eşik şiddetinin yaklaşık

aralığı bu kadar geniş olduğundan, şiddet ölçümü

için kullanılan ölçek de 10’un katları, yani logaritmik

olarak düzenlenmiştir. Buna desibel ölçeği denir. Sıfır

desibel mutlak sessizliği değil; işitilemeyecek kadar

düşük ses şiddetini (ortalama 1.10-12 W/m2) gösterir.

Desibel, bir oranı

veya göreceli bir

değeri gösterir ve

‘bel’ biriminin 10

katıdır. Alexander

Graham Bell’ in anı-

sına bel adı verilen

birim, iki farklı bü-

yüklüğün oranının

logaritması olarak

tanımlanmaktadır.

Yani ‘1 bel’, birbirlerine oranları 10 olan iki büyük-

lüğü göstermektedir (örneğin 200/20). Bu oranın

çok büyük olmasından dolayı ‘’Desibel’’ adı verilen

ve oranların logaritmasının 10 katı olarak tanımla-

nan birim daha yaygın olarak kullanılmaktadır. Bu

sayılardan biri bilinen bir sayı olarak alındığından,

Desibel; söz konusu bir büyüklüğün (Pi) referans

büyüklüğe (Pref) oranının logaritmasının 10 katıdır

(dB=10.log [Pi/Pref]). dBA ise insan kulağının en çok

hassas olduğu orta ve yüksek frekansların özellikle

vurgulandığı bir ses değerlendirmesi birimidir. Gü-

rültü azaltması veya kontrolünde çok kullanılan dBA

birimi, ses yüksekliğinin sübjektif değerlendirmesi

ile ilişkili bir kavramdır.

Eşik şiddetindeki ses ‘sıfır’ desibeldir ve 1.10-12 W/m2

değerine eşdeğerdir. 10 kat daha şiddetli ses 1.10-11

W/m2; yani 10 dB iken, 100 kat daha şiddetli ses 20

dB’dir. Aşağıdaki tabloda, günlük hayatta sıklıkla

karşılaştığımız bazı ses kaynakları ve bunların üret-

tiği seslerin desibel olarak şiddetleri karşılaştırma

amacıyla verilmiştir.

Ses dalgaları enerjilerini 3 boyutlu ortamda taşırken,

kaynaktan uzaklaştıkça ses dalgalarının şiddeti azalır.

Artan uzaklıkla birlikte ses dalgalarının şiddetinin

68

Page 71: Hsk Teknik Yayin No2

azalması ses dalgalarındaki enerjinin daha geniş

alanlara yayılmasından kaynaklanır. Ses dalgaları 2

boyutlu bir ortamda dairesel olarak yayılır. Enerji

korunduğu için enerjinin yayıldığı alan arttıkça güç

azalmalıdır. Şiddet ve uzaklık arasındaki ilişki ters-

kare ilişkisidir. Bu yüzden kaynağa olan uzaklık 2

katına çıktığında şiddet ¼ ‘üne düşer. Benzer şekilde

kaynağa olan uzaklık ¼ ‘üne düştüğünde şiddet 16

katına çıkar. Uzaklık arttıkça sesin şiddeti, uzaklığın

karesi oranında azaltır.

TİTREŞİM

Titreşim Nedir?

-

reketlerdir. Buradaki mesafe genlik, bir saniyedeki

kontrolünde en önemli olaylardan birisi rezonanstır.

Rezonans, cihazın çalışma frekansı ile titreşim alı-

cının doğal frekansının aynı zaman diliminde aynı

frekansta olması durumudur. Rezonansın oluşmasını

sertliğinin titreşim alıcı sistemin en az üç katı olması

gerekir. Yani rahatsız edici frekansın, doğal frekansa

oranı 3 olduğunda, teorik olarak titreşimin %90’ı

elimine edilmiş olur.

HVAC Sektörü Titreşim Kontrolü

-

temleri, binalarda gürültüyü meydana getiren kay-

nakların en önemlilerindendir. Mekanik sistemlerin

meydana getirdiği gürültü ve bu gürültünün bina

genel akustik ortamı üzerindeki etkileri de tasarım

aşamasında dikkate alınmalıdır.

çok şikayet yaratan konunun HVAC sistemlerinden

kaynaklanan aşırı ses seviyesi olduğunu göstermiştir.

Bu aşırı ses seviyesi, tasarım hatalarından, izolas-

yon eksikliğinden veya ses ve titreşim sorunları

düşünülmeden gerçekleştirilen maliyet düşürücü

girişimlerden kaynaklanabilir.

-

lerine ve titreşim kontrolü öğelerinin daha fazla

dikkate alınmasına rağmen, günümüzde hala HVAC

sistemlerinden kaynaklanan ses ve titreşim sorunları

mevcuttur.

Sessiz cihaz seçimi ve ses ve titreşim kontrolü için

özel bir takım malzemelerin kullanılması HVAC ta-

açısından konulan hedeflere ulaşmak maksadı ile

mahallerdeki ses seviyelerini belirlemek, ses ve

titreşim kontrol malzemelerini seçmek için bazı

-

lerde gürültünün ve titreşimin

en aza indirilmesi için özellikle

fan seçimine özen gösterilmeli,

sistem minimum basınç kaybı

yaratacak şekilde tasarlanmalı,

kanal sistemi ve buna bağlı

seçilmesi gerekmektedir.

Sistem tasarımı esnasında

alınacak önlemlerin ardından,

bitmiş sistemlere titreşim

-

ivmesi ölçülerek uygunluğu

VIBRATION SEVERITY PER ISO 10816-1

Machine Class ISmall Machines

Class IIMedium Machines

Class IIILarge Rigid Foundation

Class IVLarge Soft Foundation in/s mm/s

Vib

ratio

n V

eloc

ity V

rms

0.01 0.28

0.02 0.45

0.03 0.71 GOOD

0.04 1.12

0.07 1.80

0.11 2.80 SATISFACTORY

0.18 4.50

0.28 7.10 UNSATISFACTORY

0.44 11.20

0.70 18.00

1.10 28.00 UNACCEPTABLE

1.77 45.90

69

Page 72: Hsk Teknik Yayin No2

4

konfor şartlarından titreşim

ve ses kontrolü de göz ardı

edilmemelidir.

titreşim miktarı ölçülecek

olan cihaz mümkün oldu-

ğunca dış etkilerden arın-

dırılmalı, titreşim ölçüm

aleti konusunda da hassas

davranılmalıdır. Cihazın

ayak ve taban kısmından

titreşim miktarı değerlen-

dirilmelidir ve bu titreşim

miktarları makinenin sağlığı

açısından ISO 10816’ya göre

değerlendirilmelidir.

Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği”nde belirtildiği şekilde aşağıdaki gibi alınmalıdır.

* 1Hz-8 Hz arasında, 1.5 mm/s’den 0.3 mm/s’ye logaritmik çizilen grafikte doğrusal olarak azalmaktadır.

** 1Hz-8 Hz arasında 3.5 mm/s’den 0.6 mm/s’ye logaritmik çizilen grafikte doğrusal olarak azalmaktadır.

Cihazlar belirtilen değerler dahilinde kalmalı, böylece HVAC sektöründe sıcaklık şikayetlerinden sonra en

çok gündeme gelen ses ve titreşim konusu da göz ardı edilmemiş, maksimum konfor sağlanmış olur.

10 - 1000Hz / > 600 m

in-1

2 - 1000Hz / > 1200 m

in-1

Vib

ration

Velo

city

11.00

7.10

4.50

3.50

2.80

2.30

1.40

0.71

mm/s rms

Setting Strong Soft Strong Soft Strong Soft Strong Soft

Machine type

Pumps > 15 KWradial, axial, diagonal

Medium sizeMachines

15 KW < P < 300 KW

Great machines300 KW < P < 50 MW

Standard traction Intermediate shaft / belt drive

Enginees160 mm < H < 315 mm

Enginees315 mm < H

Group Group 4 Group 3 Group 2 Group 1

70

Page 73: Hsk Teknik Yayin No2

5

Degazör nedir?

Buhar ve kaynar su sistemlerinin iki

düşmanı vardır: Sudaki kireç gibi

Oksijen (O2 2

)

gibi korozif gazlar. Oksijen (O2),

havada ve taze kazan besleme suyu

içinde çözünmüş halde bulunur.

Su, hava ile temasında çok kolay bir

(CO2), ham suyun geçici sertliğini

oluşturan veya yumuşatma işlemin-

den sonra nitelik değiştiren sertlik

-

ması sonucu oluşur.

Buhar kazanları besleme suyu ve kaynarsu

kazanları tamamlama suyu içinde çözünmüş

olarak bulunan serbest oksijen (O2) ile ka-

oluşan karbondioksit (CO2) gazları, kazan-

larda, buhar kullanan cihazlarda ve özellikle

-

meler şeklinde korozyona neden olurlar. Bu

gazların etkileri taze besleme suyu oranı ve

sistem işletme basıncı arttıkça daha da artar.

2 ve CO

2 gazların-

dan arındırılmaları için degazör cihazından

geçirilerek degaze edilmeleri şarttır.

1. Sıcaklık + basınç esasına göre çalışan

degazörler

Sıcaklık + basınç esasına göre çalışan dega-

zörler, özellikle taze besleme suyu oranının

yüksek olduğu yüksek basınçlı kazanlı

sistemlerde kullanılırlar. Bu cihazlar, kısmen

gazlarını açığa çıkarmalarını da sağlarlar. Bu

cihazların işletme sıcaklığı 102 - 105 °C, işlet-

gaz alma verimleri %96 - %100 aralığındadır.

Sıcaklık yüksek olduğundan kazan besleme

-

sisteminde ısıtıcı buharın diğer bir kısmı, özel

bir karışım donanımı ile doğrudan degazör

tankı içindeki suya verilerek, suyun kaynaya-

rak gazını bırakması sağlanır ve yeniden gaz

alması engellenir.

2. Sıcaklık + pulverizasyon esasına göre

çalışan degazörler

degazörler, özellikle taze besleme suyu

oranının düşük olduğu orta basınçlı kazanlı

sistemlerde kullanılırlar. Bu cihazların işletme

sıcaklığı 90 - 95 ºC, işletme basıncı atmos-

ferik, gaz alma verimleri %90 - %95 aralı-

bünyelerinde veya kondens tankında gerçek-

leşir. Sıcaklık yüksek ve kavitasyon tehlikesi

olmadığından kazan dairesi zemininde veya

kondens tankı üzerinde tesis edilebilirler.

Her iki degazör sistemininde besleme suyu

geçirilmek suretiyle buharla karıştırılarak

sıcaklığı arttırılır ve böylece O2 ve CO

2 gazları

besi suyundan ayrıştırılır. Serbest kalan O2 ve

CO2 gazları degazör üzerindeki otomatik gaz

atma vanasından dışarı atılır.

71

Page 74: Hsk Teknik Yayin No2

66

Hazırlayanlar

D K İ T S U K A R

E A U T A K İ Ş E

P S L L Y K İ T Z

L E İ G A A O R O

A S E Ş A K Y Z N

S D E S İ B E L A

M Ş I N I T O İ N

A H E R T Z M Y S

N K İ L N E G E U

M R Ö T A L O Z İ

1) Saniye başına düşen devir sayısı

haline bırakıldığı zaman kendini germek

için sarf edilen enerjiyi, aynı miktarda geri

veren bir makine elemanı

3) Bir dalganın normal konumundan

yükselme ve alçalma mesafesi

4) Bir dalga örüntüsünün tekrarlanan

birimleri arasındaki mesafe

5) Belirli bir frekansta titreşen bir sistemin,

aynı frekanstaki dış titreşimin tesirinde

kalarak yüksek genlikle titreşmesi olayı

6) Enerji nakil hatlarını, şalt sahaları ve

edildikleri yerden yalıtan ve taşıyan

elemanlar

7) Maddeden oluşan bir ortamda yayılan,

mekanik bir titreşim dalgası

8) Atmosferde oluşan ses dalgalarının

1) PERFORMANS

8) SENSÖR

10) FAN

13) ASHRAE

beyindeki merkezlerde karakter ve anlam

olarak algılanmasına kadar olan süreç

9) Yer değiştirme, yerinden oynama

birbirinden ayırt etmeyi sağlayan ses

özelliği

11) Yankı bilimi

12) Ses şiddetini gösteren birimin onda biri

çıkmasında etkili olan ruhsal,

fizyolojik nokta

durması için yerleştirilen ağaç kama, kıskı

15) Başın her iki yanında bulunan işitme organı

Aşağıdaki tanımlara karşılık gelen kelimeleri

şekilde bulunabilir. Aynı harf birden fazla keli-

Önceki bulmacanın çözümü

HazırlayanlarHSK AR-GE Mühendisleri

72

Page 75: Hsk Teknik Yayin No2

1

avanın nemi içinde taşıdığı su buharıdır. Ta-

nımlanan şartlarda havanın taşıdığı suyun

ağırlığı havanın mutlak nemi, tanımlanan

şartlarda havanın taşıdığı su buharının, tanımlanan

şartlarda taşıyabileceği en çok su buharı miktarına

oranı ise oransal nem olarak adlandırılır. Nem ile

mücadele etmek için bu iki kavramın iyi bilinmesi

ve diğerleri ile birlikte bu kavramların da psikomet-

ri üzerinde kritik edilebilmesini gerektirir.

Psikrometri

Nemli hava bilimidir (“Psikros” eski Yunanca’da “so-

ğuk, taze” anlamına gelir). termodinamik biliminin

bir bölümünü oluşturur ve havanın termodinamik

özelliklerini ele alır.

Buhar

Suyun gaz halidir.

Doymuş buhar, kızdı-

rılmış buhar ve doy-

mamış buhar olarak

üçe farklı özellik gös-

terir.

Teknik BültenNo: 8

TE

MM

UZ

201

1

H

Daha fazla sıvı alma kapasitesi olmayan buhardır. Bu

buhar tipi, su ile hala doğrudan temas halindedir.

Doymuş buharın daha fazla ısıtılarak ya da hacmi-

nin sabit basınç altında artırılmasıyla oluşan buha-

rın özelliği.

Doymuş buharın sabit basınçta tutularak ısıtılması

ile oluşur. Artık doymuş değildir.

Nemlendirme ve Nem Alma SistemleriNem Nedir Nasıl Ölçülür

73

Page 76: Hsk Teknik Yayin No2

2

Aynı sıcaklık ve %100 doyma seviyesinde havanın

içerisinde bulunabilecek nem miktarına bağlı ola-

rak ortam havasının içinde bulunan nem miktarını

tanımlar. Havanın içindeki su buharının kısmi basın-

cının o havanın çiğ noktasındaki nemin doyma ba-

sıncına oranıdır. Genellikle yüzde olarak ifade edilir.

Mutlak Nem

1 kg kuru hava içerisinde bulunan buhar kütlesidir

(x). Sonuç her zaman: (1+x) kg hava/buhar karışımı-

dır. Birimi g/kg olarak verilir.

Buharın soğuması ile oluşur. Yoğuşma, havanın çiğ

noktasına ulaşıldığında, yani havanın belli bir sıcak-lıkta daha fazla su alamayacağı zaman, doğal ola-

rak ortaya çıkan bir olgudur.

Metallerin paslanması, gıdaların veya ahşabın çürü-

mesi, küflenme, mantar üremesi, cildin yapış yapış

olması ve toz gıdaların topaklanması, ahşap mobil-

yaların açılması veya çarpılması, nefes alırken zor-

lanma, gıdaların üzerinin kabuk bağlaması ve renk

değiştirmesi gibi benzer günlük problemler sıcak-

lık değişikliğinin yanında özellikle nem değişikliğin-

den kaynaklanan olgulardır. Yaşam şartlarını zor-

laştıran, mal ve para kaybedilmesine sebep olan

bu durum özellikle yüksek nem ile ilgilidir. Kaste-

dilen nem solunan hava ile taşınan sudur. İklim ve

hava koşullarına göre insan kontrolü dışında deği-

şen nem, insan sağlığını ve eşya konforunu bozan

en önemli etkendir. ; üremesine

yardımcı olduğu mantar ve küfler ile insan sağlığı-

na, paslanma ve buna bağlı aşınma ile tüm metal

eşyaya aksama-makinaya, kuru gıdaların su çekme-

si sonucu bozulmasına çürümesine, baskı tesislerin-

de materyallerin uzaması ve kısalmasına sebep ola-

rak baskı kalitesinin bozulmasına, elektrikli ve elekt-

ronik eşyaların paslanmasına-bozulmasına-kısa dev-

re yapmasına, higroskopik maddelerin nem çeke-

rek kullanılmaz hale gelmesine, beton içindeki de-

mirlerin paslanmasına yol açarak bina statiğinin za-

yıflamasına, tohumların zamansız çimlenerek zayi

olmasına, zararlı mikro organizmaların daha fazla

üremesine yol açarak tüm canlıların riske girmesi-

ne, boya-kağıt ve bezleri etkileyip metalleri paslan-

dırarak metal-ahşap veya kumaş sanat eserlerinin

zarar görmesine, bulduğu soğuk yüzeylere yapışa-

rak buz pistlerinin bozulmasına, evaparatör yüzey-

lerine yapışarak aşırı enerji sarfiyatına, kültür ve sa-

nat eserlerini tahrip ederek müze ve kütüphanele-

re zarar veren önemli bir olumsuzluktur.

Hava, belirli bir sıcaklıkta ancak belirli miktarda su

buharı tutabilir. Daha fazla nem tutamayacak duru-

ma gelen doymuş havanın bağıl nemi yüzde 100’dür.

Havanın sıcaklığı yükseldikçe tutabileceği su buha-

rı miktarı artar, sıcaklığı düştükçe bu miktar azalır.

Çünkü hava soğudukça taşıdığı buharın bir bölümü

yoğunlaşarak suya dönüşecektir. Demek ki, doyma-

mış hava belirli bir dereceye kadar soğutulduğunda

doyma noktasına ulaşır; daha da soğutulduğunda

içindeki nem su damlacıkları halinde havadan ayrı-

lır. Bu sıcaklığa “çiğ noktası”denir.

Görüldüğü gibi, havadaki fazla nemi gidermenin

bir yolu havayı çiğ noktasının altına düşecek kadar

soğutmaktır. Havayı kolayca nem tutan maddelerin

üzerinden geçirmek de ikinci bir yöntemdir. Bildiği-

niz gibi yazın mutfaktaki tuz nemlenir ve tuzluktan

akması güçleşir. Çünkü sofra tuzu (sodyum klorür)

çok kolay nem tutan bir maddedir. Ama metalleri

aşındırdığı için nem giderici olarak kullanmaya el-

verişli değildir; bu amaçla en çok silis jeli (silikajel)

ve lityum klorür kullanılır. Böyle bir madde, örneğin

silis jeli bir tepsiye yayılıp üzerinden nemli hava

geçirildiğinde, doyma noktasına gelinceye kadar

havanın bütün nemini soğurur. Daha sonra bu tepsi

otomatik olarak dışarı sürülür ve yerine kuru jel dolu

yeni bir tepsi geçer; bu arada nemli jel de ısıtılarak

kuruduğunda yeniden devreye girer.

Çok kuru havayı nemlendirmek için de havayı bir su

haznesinin üzerinden geçirmek ya da duşa benze-

yen incecik deliklerden üzerine su püskürtmek gibi

birkaç yöntem uygulanabilir.

Havadaki nem oranının denetlenmesi öncelikle in-

sanların rahatı açısından önem taşır. Bunun dışın-

74

Page 77: Hsk Teknik Yayin No2

3

da bazı fabrikalarda üretilen ürünlerin niteliği de

büyük ölçüde havanın nemlilik derecesine bağlıdır.

Yazın sıcak ve nemli havalarda bazı yiyecek madde-

leri öylesine nemlenir ve yapış yapış duruma gelir

ki ürünü paketlemek bile güçleşir. Özellikle şeker-

leme, makarna, ilaç, fotoğraf filmi ve kâğıt fabrika-

larında nem ve sıcaklık koşullarının denetlenmesi

çok önemlidir.

Bina havalandırma kanalları

Klima Santralleri

Nemlendirme odaları

Fırınlar

Seracılık, hayvancılık

Şarap mahzenleri

Pamuk ve tekstil üretim-

depolama tesisleri

Meyve-Sebze depoları

Tütün bekletme depoları

Ahşap ve kağıt üretim-depolama tesisleri

- Püskürtmeli Hava Yıkayıcılı Adyabatik Nemlen-

diriciler

- Yüksek Basınçlı Fıskiyeli Nemlendiriciler

- Adyabatik Buharlaşmalı Pedli Nemlendiriciler

- Ultrasonik Nemlendiriciler

- Isıtıcılı Buharlı Nemlendiriciler

- Elektrotlu Buharlı Nemlendiriciler

- Proses Buharlı Nemlendiriciler

- Katı Maddeli Nem Alıcı DES Sistemleri

- Sıvı Maddeli Nem Alıcılı DES Sistemleri

NEMLENDİRME SİSTEMLERİNemlendiricinin seçimi için aşağıda da verilen pa-

rametreler belirlenir:

İlave edilecek nem oranı

Kullanılabilecek buhar veya şartlandırılmış su te-

mini

Nem kontrolü yapılacak mahallin kontrol toleransı

Aşağıdaki tabloda ortam havasının bağıl neminin,

insan sağlığına etkisi özetlenmiştir. HSK klima sant-

rallerinde kullanılan nemlendirme üniteleri ile nem

ayarı hassas bir şekilde sağlanabilmektedir.

Atomize (adyabatik) nemlendiriciler ve sistemleriyle

hava nemlendirilmesi işlemidir. Atomize nemlendiri-

ciler evaporasyon evresinde enerjiye ihtiyaç duyan

aerosoller üretirler. Gerekli enerji, çevredeki hava-

dan ısı olarak alınır. Bu nedenle adyabatik nemlen-

dirme işleminde ek olarak soğutma etkisi de sağlanır.

Aerosoller; içerisinde pus gibi asılı duran madde

zerreciklerinin (duman gibi katı partiküller veya

sis gibi sıvımsı maddeler) bulunan gazlardır. Hava

nemlendirme terimleri içerisinde aerosollar, yakla-

şık 1-20 μ boyutunda düzgün su damlaları olarak

75

Page 78: Hsk Teknik Yayin No2

4

nitelendirilirler. Atomize nemlendiriciler tarafından

üretilirler ve ortamdaki havaya gönderilirler. Aerosol

nemlendirme her zaman adyabatiktir.

Nemli hava içine sıvı su püskürtülerek bu havanın

içindeki nem artırılabilir. Bu işleme ait şematik bir

düzenleme şekil görülmektedir. Yapılan işlemin ad-

yabatik olduğu kabul edilirse,

ma . h

1 + m

w .h

w = m

a . h

2

ma . W

1 + m

w = m

a . W

2

denklemleri yazılabilir. Bu denklemler yardımı ile de

(h2 - h

1 ) / (W

2 - W

1) = h

w

Psikrometrik diyagramda bu bağıntı, bu olaydaki

değimin havanın cihaza giriş noktasından itibaren

doyma eğrisine doğru, doğrusal bir değişim göster-

diğini vermektedir. Bu doğrunun eğimi de püskür-

tülen suyun hw

entalpisine eşittir.

Pratikte yıkama ile nemlendirmede yukarıda hesap-

lanan mw

su miktarından çok fazla miktarda su kul-

lanılır. Fıskiyeden püskürtülen sudan ancak mw ka-

darı buharlaşarak havaya karışır. Geri kalanı havu-

za dökülür ve aynı su sirküle edilmeye devam eder.

Pratikteki su ile yıkama şekilde şematik olarak ve-

rilmiştir. Burada eğer yıkama yapılan suyun sıcaklı-

ğı, havanın yaş termometre sıcaklığında ise proses

yine adyabatiktir. Eğer püskürtülen suyun sıcaklığı,

havanın yaş termometre sıcaklığında değilse, işlem

artık adyabatik değildir. Ancak aynı su sirküle edili-

yorsa, bir süre sonra havuzdaki su havanın yaş ter-

mometre sıcaklığına düşer ve işlem yine adyabatik

nemlendirmeye dönüşür. Bu nedenle yıkama işlem-

leri adyabatik nemlendirme olarak ele alınır.

Yüksek basınçlı atomize nemlendirme sistemleri,

bilinen diğer tipte nemlendirme sistemlerine göre

daha yüksek performans sunmakla birlikte ilk yatı-

rım ve işletme maliyetlerini de düşürür.

Yüksek basınçlı nemlendirme sistemleri, herhangi

bir büyüklükteki kapalı mekanın içerisinde tüm ala-

nı kapsayacak şekilde, ortama 5-10 mikron çapında

su zerrecikleri dağıtarak nemlendirme sağlar.

Sistemin esnek olması ve her türlü yapıya kolayca

monte edilebilme özelliği sebebiyle, kuruldukları

ortamda çok düzgün ve eşit nem dağılımı gerçek-

leştirilebilir. Ortam içerisindeki bağıl nem seviyesi

%25 ile %95 arasında hassas olarak ayarlanabilir.

Hava ıslak bir dolgudan geçirilmek suretiyle nem-

lendirme yapılır. Dolgu sirkülasyon pompalı sistem

vasıtasıyla veya direkt olarak şebeke suyu ile ıslatı-

lır. Kullanılan nemlendiricilerin verimleri % 65, %85,

76

Page 79: Hsk Teknik Yayin No2

5

%95 tir. Dolgunun tıkanmaması için havanın nem-

lendiriciye gelmeden önce filtrelenmesi gerekmek-

tedir. 3,5 m/s üzerindeki hava hızlarında nemlendi-

ricide separatör kullanılmalıdır.

Ultrasonik nemlendiriciler, su damlacıklarının hava-

nın kolayca absorbe edebileceği çok küçük zerre-

cikleri, mekanik olarak parçalaması prensibi ile ça-

lışmaktadır. Akım yüksek frekans sinyaline dönüş-

türülür. Bu frekans sinyali, bir su haznesi yatağına

monte edilmiş analog sinyal dönüştürücüye trans-

fer edilir. Dönüştürücü bunu yüksek frekanslı me-

kanik titreşime dönüştürür.

Analog sinyal dönüştürücü yüzeyinin yüksek hızda

titreşmesine bağlı olarak su yüzeyinden çok küçük

su zerrelerinin atomizasyonu sağlanmış olmakta-

dır. Üretilen nem hava tarafından kolaylıkla absor-

be edilmektedir. Bu tip nemlendiriciler, deminera-

lize su ile beslenmektedir. Böylelikle çözünmemiş

partiküllerin, hava akımının içinde toz olarak dolaş-

ması da engellenmiştir.

Buhar silindiri, daldırma tip elektrotlar, paslanmaz

buhar distribütörü ve elektronik kumanda modülü

standarttır. Buhar ünitesine su giriş-çıkış bağlantıları

yapılır. Buhar silindirinde üretilen buhar, distribütör

yardımı ile havaya gönderilir. Nemlendirme ihtiya-

cına göre dağıtıcı sayıları ve buhar silindirleri değiş-

mektedir. Buharlı tip nemlendiriciler, ya bir tesisteki

mevcut kazanda üretilen buharın, direkt olarak kli-

ma santraline verilmesi veya rezistanslarla ısıtılarak

elde edilen buharın, klima santrali içine yerleştirilmiş

olan buhar dağıtım kolektörleri ile hava akımı içine

püskürtülmesi ile temin edilir. Dizaynlardan ilkinde

mevcut buhar kaynağını kullanır ve tesiste kurulu

kontrol sistemiyle buhar kaynağı ve kondens drena-

jı kontrol edilir. Alternatif dizaynda ise buhar silindi-

ri vetüm kontroller, paket halde kendi içindedir. Bu

tip nemlendiriciler, değişik kapasite ihtiyaçları olan

mekanlarda kullanılabilir kapasite aralığına sahiptir.

Kütle akış hızları: m1 + m

3 = m

2kg/s

Entalpi Denklemi: m1

. h1 + m

3.h

3 = m

2 . h

2kW

Nem debileri: m1

. w1 + m

3 = m

2 . w

2kg/s

Havaya nem eklenmesinde en hijyenik yöntem, hava

kanalının yan taraflarında bulunan elektrik rezis-

tanslı ısıtıcılardan buhar enjekte edilmesi ile uygu-

lanır. İçme suyu şebekesinden alınan musluk suyu-

nun sıcaklığı, mikroorganizmaların aktif hale geçe-

bileceği sıcaklığın altında, 10°C civarındadır. Suyun

100°C’ye çıkarılması ve atmosfer basıncında kayna-

tılarak buhar haline getirilmesi sayesinde, enjekte

edilen nem hava kanalları içinde yoğuştuğu halde

bile bakteri oluşumu önlenmiş olacaktır. Buhar tak-

viyesi ekonomik ve sıhhi nedenlerden dolayı dikkat-

le kontrol edilir. Buharın özgül entalpisi, nemlendi-

rilen havanınkinden daha yüksektir. Duyular ısınma

çok az miktarda gerçekleşir. Havanın nem içeriği ar-

tar. Kuru termometre sıcaklığı ise nem oranı alt sı-

nırına yakınlığını korur.

İletken su (örneğin musluk suyu) ile kullanıma uy-

gundur. Elektrotlar bir buhar silindiri içindedir. Su

ile temas ettiği zaman, elektrotlar arasındaki elekt-

rik devresi kapanır ve su ısınır. Sonuç tamamen te-

miz ve kokusuz su buharıdır.

Daldırma elektrotlu buharlı nemlendiricilerde şu

77

Page 80: Hsk Teknik Yayin No2

6

elemanlar vardır:

Buhar silindiri, elektrotlar, paslanmaz çelik buhar

dağıtıcılar, kondens drenajı; su seviye kontrolü,

elektriksel iletkenlik ölçüm ve kontrolünü ger-

çekleştiren elemanlar.

Daldırma elektrotlu tip buharlı nemlendiricilerde,

elektrik rezistanslı sistemlere kıyasla çok daha hız-

lı kaynama sağlanmaktadır.

Bu aşamada dikkat edilmesi gereken; bize ilk şartın

mutlaka verilmiş olmasıdır. Üstteki tablodan hw de-

ğerleri alınabilir. Bu tabloda verilen sıcaklık değerle-

rinden sıklıkla kullanılacak olanı 100 ve 110 °C olan-

larıdır. Eğer bu beş değerin arasında bir değer veri-

lirse rahatlıkla enterpolasyon yapılabilir. mw = ma .

(w2 - w1) bağıntısı kullanılarak da gerekli buhar de-

bisi hesaplanır.

Nemlendirici var olan bir buhar devresine entegre

edilir. Kuru buhar, aşırı derecede kısa soğurma ara-

lıklarına müsaade eder.

NEM ALMA SİSTEMLERİMahale verilen havanın bazen yüksek nem değerle-

rine sahip olması ve bazen de (özellikle mobilya ve

elektronik sanayii gibi endüstri dallarında) havanın

kuru olması istenir. Bu gibi hallerde havanın için-

de bulunan nemi istenilen değerlere çekmek ge-

rekmektedir. Hava içinde bulunan fazla nem genel

olarak soğutma ya da soğurulma usulleri ile çekilir.

 Hava soğutulduğu zaman nem tutma kabiliyeti aza-

lır bu nedenle; soğuk bir yüzeyde soğutulan hava

içindeki fazla nem yoğunlaşarak su haline gelir. Sis-

temde içinden nem çekilen hava son ısıtıcıda tekrar

mahal hava sıcaklığına kadar ısıtılarak mahale üfle-

nir. Kış aylarında, mutlak nemi düşük olan dış hava

ısıtılarak mahale üflendiğinde mahal havasının ne-

mini düşürülür.

Kanaldan akmakta olan sistem havasının içine sı-

caklığı havanın çiğ noktası sıcaklığının altında buhar

püskürtüldüğü zaman da hava ile birebir temas et-

tiğinden havayı doygunluk sınırının altında soğutur.

Böylece doygunluk sınırının altında soğuyan hava

taşıdığı fazla nemi yüzeylerde bırakır.

Adsorpsiyon ve absorpsiyon ile nem almanın esasın-

da maddenin higroskopik olma özelliği yatar. Nem-

li hava içindeki su buharının kısmi basıncı nem alı-

78

Page 81: Hsk Teknik Yayin No2

7

nan madde içindekinden daha fazla olunca, hava-

dan bu maddeye nem geçişi olur ve böylece hava-

nın nemi azalır. Maddenin ısıtılmasıyla da nem alı-

cı maddeyi rejenere etmek yani nemini alarak eski

durumuna getirmek mümkündür.

Desisif-evaporatif soğutma için gerekli olan ilk şey

muhakkak ki dış hava neminin alınmasıdır. DES sis-

temlerinde dış havanın nemi ya sıvı ya da katı nem

alıcı maddeler kullanılarak azaltılmaktadır. Bu mad-

deler sorbant olarak isimlendirilmektedir. Katı sor-

bantlar genellikle bir taşıyıcı madde üzerine getiril-

mektedir. Bu katı nem alıcıların dışında sıvı nem alı-

cılar da bulunmaktadır.

Nem alma işlemi şekilde psikrometrik diyagramda

gösterilmiştir. Katı madde ile nem alma sabit en-

talpide olmaktadır (a eğrisi). Sıvı maddeli nem alı-

cılarda yoğuşma ısısı kısmen sıvı madde tarafından

sistem dışına çıkarıldığından, işlem sabit entalpi ile

sabit kuru termometre sıcaklığı durum değişimleri

arasında oluşur (b eğrisi).

Katı maddeli nem alıcılı DES sistemi şekilde göste-

rilmiştir. Bu sistemin psikrometrik diyagramda gös-

terimi şekilde verilmiştir.

Atmosferden alınan dış havanın (1 noktası) mutlak nemi,

katı maddeli nem alıcılardan (genelde döner nem alıcı)

geçirilerek yaklaşık sabit entalpide azaltılmakta ve bu

arada sıcaklığı yükselmektedir. 2 noktasına gelen bu

hava bir ısı eşanjöründen (genelde döner rejeneratör)

geçirilerek (3) noktasına kadar soğutulur. Bu hava bir

nemlendiriciden geçirilerek T4 sıcaklığına getirilir ve ik-

limlendirilecek mahale (5 noktası) verilir. Verilen taze

No T h � x v Tç Ty1 38,0 80,3 39,7 16,6 0,9 21,9 26,02 61,9 80,2 5,2 7,0 1,0 9,0 26,33 26,5 44,4 32,7 7,0 0,9 9,0 16,04 17,0 44,4 90,0 10,8 0,8 15,4 15,95 28,0 58,2 50,0 11,8 0,9 16,8 20,46 21,5 58,1 90,0 14,4 0,9 19,8 20,37 56,4 93,9 13,6 14,4 1,0 19,8 29,28 61,1 98,8 10,9 14,4 1,0 19,8 30,19 42,0 98,7 42,1 22,0 0,9 26,5 30,0

T [°C] : Kuru Termometre SıcaklığıTy [°C] : Yaş Termometre SıcaklığıTç [°C] : Çiğ Noktası Sıcaklığıh [kJ/kg] : Özgül Entalpi� [%] : Bağıl Nemx [gr/kg] : Özgül Nemv [m3/)kg] : Özgül Hacim

No T h � x v Tç Ty1 38,0 80,3 39,7 16,6 0,9 21,9 26,02 47,0 80,2 19,2 12,9 0,9 18,1 26,33 39,0 64,7 22,9 10,0 0,9 14,3 22,3

T [°C] : Kuru Termometre SıcaklığıTy [°C] : Yaş Termometre SıcaklığıTç [°C] : Çiğ Noktası Sıcaklığıh [kj/kg] : Özgül Entalpi� [%] : Bağıl Nemx [gr/kg] : Özgül Nemv [m3/)kg] : Özgül Hacim

79

Page 82: Hsk Teknik Yayin No2

8

hava, odadan kullanılmış hava olarak, oda şartlarında

(5 noktası) alınır. Filtre ve vantilatörden geçirildikten

sonra nemlendiriciye verilerek T6 sıcaklığına düşürü-

lür. Bu sıcaklıktaki hava eşanjörden geçerken temiz dış

havanın ısısını alarak T7 sıcaklığına gelir. Burada fazla

hava dış ortama atıldıktan sonra kalan hava ısıtılarak

T8 sıcaklığına yükseltilir. Bu sıcak hava nem alma reje-

neratörüne gönderilir. Burada taze havadan nem ala-

rak nemlenen hava dışarı atılır ( 9 noktası).

Şekilde sıvı maddeli nem almanın prensibi açıklan-

mıştır. Dış hava dolgulu kuleye (DK1) verilmekte ve

sıvı nem alıcı ile temas ederek nemi azalmakta ve

dolgulu kuleden dışarı alınmaktadır. Su ile yüklen-

miş nem alıcı pompa 1 ile basılarak eşanjör 1’de ısı-

tılmaktadır. Isıtılmış sıvı ikinci dolgulu kuleye (DK2)

gelmekte ve dış hava ile temas ederek nemini ha-

vaya vermektedir. Bu sıvı pompa 2 tarafından basıl-

makta ve eşanjör 2’de soğutulduktan sonra tekrar

kullanılmak üzere DK1’e gönderilmektedir.

Şekilde sıvı nem alıcı DES sistemine bir örnek veril-

miştir. Bu sistemin psikrometrik diyagramda gösteri-

mi de şekilde açıklanmıştır. Dış hava (1) by-pass hava-

sı (2) ile birleştirilerek, (3) filtre edildikten sonra vanti-

latör vasıtasıyla nem alıcıya verilmektedir. Hava nem

alıcıdan nemi alınarak ve sıcaklığı artarak çıkar (4). Bu-

radan döner rejeneratöre gelerek sıcaklığı düşürülür

(5). Üfleme sıcaklığına gelmesi için nemlendirme ya-

pılır (6) ve bu hava iklimlendirilecek ortama verilir (7).

Odadan alınan hava tekrar nemlendirilerek sıcaklığı

düşürülür (8) ve döner rejeneratörden geçerken sı-

caklığı artar (2). Bu havanın da bir kısmı by-pass ha-

vası olarak kullanılır ve kalan kısmı da atmosfere atılır.

Sıvı nem alıcılı DES sistemi çok çeşitli rejenerasyon

alternatifleri için Lowenstein tarafından araştırılmış

ve bu sistemlerin çeşitli sıcaklıklarda 0.57 ile 1.85

arasında COP değerlerine sahip olduğu gösterilmiş-

tir. Lowenstein ve Gabruk da bu sistemlerdeki ab-

sorpsiyon ünitesi konstruksiyon ve debilerinin sis-

tem performansına etkilerini incelemişlerdir.

Pratikte şekilde gösterilen sistem çeşitli biçimlerde

gerçekleştirilmektedir. En çok kullanılan nem alıcı-

ların başında ise LiCl çözeltisi gelmektedir. Sıvı nem

alıcı sistemler daha çok endüstriyel uygulamalarda

kullanılmaktadır. Bunlardan önemlileri film yapımı,

ilaç üretimi ve lastik üretimidir. LiCl çözeltisi bakteri-

lerin de üremesine izin vermediğinden hastanelerde

de kullanılması uygun görülmektedir.

HSK Klima Santralleri Teknik Katalog

Desesif-Evaporatif Soğutma Sistemleri

Tuncay Yılmaz Orhan Büyükalaca (MMO)

Süleyman Demirel Üniversitesi-Temagem notları

Temel Britannica Cilt 8

No T h � x v Tç Ty1 38,0 80,3 39,7 16,6 0,91 21,90 26,002 30,7 67,6 52,1 14,4 0,89 19,90 23,003 33,0 71,8 47,7 15,1 0,88 20,50 24,104 35,7 53,7 19,4 7,0 0,89 9,00 19,105 26,5 44,3 32,8 7,0 0,86 8,99 16,006 17,0 44,4 90,0 10,8 0,83 15,40 15,907 28,0 58,2 50,0 11,8 0,86 16,80 20,408 21,5 58,1 90,0 14,4 0,86 19,80 20,30

T [°C] : Kuru Termometre SıcaklığıTy [°C] : Yaş Termometre SıcaklığıTç [°C] : Çiğ Noktası Sıcaklığıh [kJ/kg] : Özgül Entalpi� [%] : Bağıl Nemx [gr/kg] : Özgül Nemv [m3/)kg] : Özgül Hacim

80

Page 83: Hsk Teknik Yayin No2

9

Soğutmanın Tanımı ve TarihçesiBir maddenin veya ortamın sıcaklığını onu çevre-leyen  hacim sıcaklığının altına indirmek ve orada muhafaza etmek üzere ısının alınması işlemine so-ğutma denilebilir. En basit ve en eski soğutma şekli, soğuk yörelerde tabiatın meydana getirdiği kar ve buzu muhafaza edip bunların sıcak veya ısısı alınmak istenen yer-lere koyarak soğutma sağlanmasıdır. Kış aylarında meydana gelen kar ve buzu muhafaza ederek sı-cak mevsimlerde soğutma maksatları için kullanma usulü M.Ö. 1000 yıllarından beri uygulanmakta ol-duğu bilinmektedir. Mısırlılar, geceleri açık gökyü-zünü görecek tarzda yerleştirilen toprak kap için-deki sıvıların soğutulabileceğini tespit etmişlerdir. Bu soğutma şekli, gökyüzünün karanlıktaki sıcak-lığını mutlak sıfır (-273˚C) seviyesinde olmasından  ve  ışıma (radyasyon) yolu ile ısının gökyüzüne ile-tilmesinden yararlanılarak gerçekleşmektedir. İm-parator Neron, güneşin etkisinden korunmak  için  duvarları  samanla izole edilmiş odalar yaptırmış  ve  bu odalarda sebze ve meyvelerin uzun zaman muhafazasını sağlamıştır. Ticari maksatla ilk büyük buz satışı 1806 yılında Fre-deric TUDOR tarafından gerçekleştirilmiştir. Antil adalarına,  Favorite  adlı tekneyle 130 tonluk buz gö-türülmüştür. Tudor, ilk macerasından zarar etmesi-ne rağmen bu olumsuzluğun depolanmadan kay-naklandığını, gerçekte ise buz işinde büyük kazanç-lar olduğunu görmüş, nakliye esnasında buzu uzun süre  muhafaza etmek için teknesinde değişiklik-ler yaparak yılda 150,000,000 Tona ulaşan bir buz  ti-careti hacmi geliştirmiştir. Hatta başka ülkelere buz satmıştır. Tabiatın bahşettiği buz ile soğutma şeklin-den 1880’li yıllara kadar geniş ölçüde yararlanılmıştır. Buz ve kar ile elde edilen soğutma şeklinin gerek za-man gerekse bulunduğu yer bakımından çoğu kez pratik ve ucuz bir soğutma sağlayamayacağı bir ger-çek olduğundan mekanik araç ve cihazlarla soğut-ma teknikleri üzerinde araştırmalar başlamıştır. 1755 yılında Dr. William Cullen, eline eter sürdü-ğünde meydana gelen buharlaşma sonucunda eli-nin serinlediğini hissederek ilk mekanik soğutma-nın temelini atmıştır. Dr. William Cullen bu olaya dayanarak, 1775 senesinde Vakum prensibine da-yanan buz yapma makinesini imal etmiş fakat

laboratuar aleti olarak kalmış ve geliştirilememiştir. 1792 yılında, Pellas adında bir Norveçlinin yönetti-ği kâşifler gurubu Kuzey Sibiryanın Lena Nehri yakı-nında kamp kurmuşlar, dondurucu soğuktan korun-mak için çadırlarına sığınmış olan gezginler köpek-lerin havladıklarını duyarak dışarıya çıkarlar, karla-rı telaşla eşeleyen köpekleri görürler, köpeklerin ya-nına gittikleri zaman kar altında gömülü duran bir mamutun bozulmamış başını görürler. Dev mamu-tun gövdesini saran buzları temizleyip bir parça et keserler. Mamuttan kesilen bir parça eti pişirip yiyen gezginler etin bozulmamış olduğunu fark ederler.

Bu öykü besinlerin soğuk ortamda uzun zaman sak-lanabileceğini gösteren gerçek bir örnektir. Bu öy-küyü duyan bilim adamları 1792 senesinden son-ra soğutma işine tekrar önem vermeye başlamışlar-dır. 1834 yılında Jakop PERKİNS adında Amerikalı bir Mühendis Londra’da eter ile çalışan  pistonlu bir so-ğutma makinasının patentini almıştır. Otuz yıl boyun-ca bu prensiple çalışan makineler yapılmış, elektrik enerjisi olmayan yerlerde çalışan bir makine üzerinde de durulmuş ve 1858 yılında Fransız Ferdinand CAR-RE absorbsiyon sistemini bulmuştur. 1886 senesinde mühendis Windhausen CO

2 gazı ile çalışan sistem ya-

parak -80°C düşük sıcaklık elde etmiştir. - 1910 yılında J.M. Larsen  şirketi tarafından ilk kü-

çük  buzdolabı yapılmış fakat otomatik olmadığı için pek fazla tutulmamıştır.

- 1918 yılında Kelvinatör  şirketi ilk otomatik buz dolabını piyasaya sürmüştür.

- 1930’da R-12 gazı bulunarak CFC soğutucuların  temeli atılmıştır.

- 1935’te R-22 soğutucu akışkanı bulunarak HCFC kökenli akışkanlar geliştirildi

- 1989’da R-134 A ve R-123 soğutucu akışkanları bulunarak ozon tabakasına zarar vermeyen HFC kökenli akışkanlar geliştirilmiştir.

- 1990’lı yılların başında R-22 ve R-502 yerine kul-lanılmak üzere  ikili ve üçlü alternatif soğutucu akışkan karışımları  geliştirilmiştir.

Günümüzde ise özellikle ozon tabakasına, insan sağlığına zararları daha az miktarlarda olan soğu-tucu akışkanlar geliştirilmekte, geliştirilen veya bi-linen akışkanların da verimlilikleri arttırılmaya çalı-şılmaktadır.

81

Page 84: Hsk Teknik Yayin No2

1010

1) “Buharlaşmalı”nın Latince’sinin

Türkçeleşmiş hali

2) Dolanım, dolaşım

3) Psikrometrik diyagramda %100 bağıl

nemli havanın ulaştığı sıcaklık noktası

(yoğumanın başladığı nokta)

4) Katı soğurmalı soğutma

5) Bir tür nemlendirme sistemi

6) Sıvıların ve bazı katı maddelerin ısı

etkisiyle geçtiği durum

7) Bir çözeltideki bileşen derişimlerinin,

çözeltinin tektürelliğini değiştirecek sınırın

altında kaldığı durum, doyma noktasına

ulaşmamış olan

8) Hidrojenle oksijenden oluşan, sıvı

durumunda bulunan, renksiz, kokusuz,

tatsız madde

9) Bir adyabatik nemlendirme sistemi

10) Referans kabul etmeyen, gerektirmeyen

11) Havada bulunan su buharı

12) Soğurma, adsorbsiyon, desorbsiyon,

1) HERTZ

2) YAY

3) GENLİK

4) DALGABOYU

5) REZONANS

6) İZOLATÖR

7) SES

8) İŞİTME

9) DEPLASMAN

10) TINI

11) AKUSTİK

12) DESİBEL

13) EŞİK

14) TAKOZ

15) KULAK

Kelime: TİTREŞİM

kemisorbsiyon, iyon değişimi, diyaliz vs.

işlemleri için kullanılan genel terim

13) Bir sistemin iç enerjisi ile basınç-hacim

çarpımının toplamı

14) Bir bölgedeki suyun doğal ya da yapay

olarak ve denetim altında boşaltılması

15) Gaz içerisinde dağılmış ve gazla sarılmış 10

mikrometreden daha küçük çaplı sıvı veya

katı parçacıklarından oluşan çok fazlı sistem

16) Gaz evreden sıvı evreye geçiş

17) Laboratuvar ortamında üretilen, günlük

hayatta besinlerin, bitkisel ürünlerin, deri

eşyaların, kimyasal boya ve bozulabilecek

çoğu şeyin nemini alarak bozulmasını

engelleyen maddelerin genel adı

Aşağıdaki tanımlara karşılık gelen kelimeleri bu-

lunuz. Kelimeler yukarıdan aşağıya, aşağıdan

yukarıya, sağa-sola yatay ve her yönde çapraz

şekilde bulunabilir. Aynı harf birden fazla keli-

menin ortak harfi olabilir. KALAN HARFLERDEN

OLUŞAN KELİMEYİ BULUNUZ.

HazırlayanlarHSK AR-GE Mühendisleri

82

Page 85: Hsk Teknik Yayin No2

1

ir maddenin  veya  ortamın  sıcaklığını  onu 

çevreleyen  hacim  sıcaklığının altına indir-

mek ve orada muhafaza  etmek  üzere ısı-

nın alınması işlemine soğutma denilebilir.

Bir soğutma çevrimi, soğutucu bir akışkanın ısıyı

emmesi ve daha sonra yayması ile oluşan değişik-

liklerin tanımlandığı, bir soğutucu içinde gerçekle-

şen çevrimdir.

İDEAL BUHAR SIKIŞTIRMALI SOĞUTMA ÇEVRİMİEn yaygın soğutma çevrimidir. Soğutucu akışkanın

düşük basınçta çevreden ısı alarak buharlaşmasını

sağlayan eleman evaporatördür. (buharlaştırıcı) Eva-

poratörden alınan buharı yüksek basınçlı kondense-

re basan eleman kompresördür. (sıkıştırıcı) Kompre-

sörden gelen sıcak kızgın gazın ısısını alarak onun

yoğunlaşmasını sağlayan eleman kondenserdir. (yo-

ğunlaştırıcı) Sıvı hale gelen soğutucu akışkanın top-

lanabileceği eleman sıvı deposudur. (receiver) Sıvı

deposundan gelen sıvı soğutucu akışkanın geçişi-

ni çeşitli metotlarla kısıtlayarak evaporatörde dü-

şük basınç oluşmasını, dolayısıyla soğutucu akışka-

Teknik BültenNo: 9

EK

İM 2

011

B

nın buharlaşacak hale gelmesini sağlayan eleman

genleşme valfidir. (expansion valve)

1: Kompresör girişi

2: Kompresör çıkışı - yoğuşturucu girişi

3: Yoğuşturucu çıkışı

4: Buharlaştırıcı girişi dersek,

Sogutma Çevrimi

83

Page 86: Hsk Teknik Yayin No2

2

Bu sistemdeki buharlaştırıcının çevreden çektiği ısı:

Q buharlaştırıcı

= m * (h1 – h

4) formülü ile hesaplanabilir.

Burada m akışkan debisi (kg/s) ve h entalpidir (kJ/kg).

Yoguşturucuda (Kondenser) dışa atılan ısı:

Q yoğuşturucu

= m * (h2 – h

3) formülü ile hesaplanabilir.

Kompresörün çektiği elektrik enerjisi:

W kompresör

= m (h2 – h

1) / η

formülü ile hesaplanır. Buradaki η kompresör me-

kanik ve elektrik verimini ifade eder.

Yoguşturucu (kondenser) veya Buharlaştırıcı (evapo-

ratör) deki ısı transferinin kompresöre verilen me-

kanik işe oranına etkinlik katsayısı (COP) adı verilir.

COP buharlaştırıcı

= Q buharlaştırıcı

/ W kompresör

COP kondenser

= Q yoğuşturucu

/ W kompresör

Buharlaştırıcı etkinlik katsayısı soğutma sistemlerin-

de, yoğuşturucu etkinlik katsayısı ise ısıtma sistem-

lerinde (Isı pompalarında) kullanılır.

SOĞUTMA ÇEVRİMİ ELEMANLARI

1.KOMPRESÖRKompresör evaporatörden çıkan doymuş buharı, sı-

kıştırarak kızgın buhar haline dönüştürür. Kompresö-

rün sistemdeki görevi, evaporatördeki ısı yüklü so-

ğutucu akışkanı buradan uzaklaştırmak ve böylece

arkadan gelen, henüz ısı yüklenmemiş akışkana yer

temin ederek akışın sürekliliğini sağlamak ve buhar

haldeki soğutucu akışkanın basıncını, kondenserde-

ki yoğuşma basıncına ulaştırmaktır. Kompresörler

pozitif sıkıştırmalı kompresörler ve santrifüj komp-

resörler olmak üzere ikiye ayrılır.

1.1. Pozitif Sıkıştırmalı Kompresörler:

Pozitif sıkıştırmalı kompresörler kendi arasında pis-

tonlu, döner ve helisel tip olmak üzere üçe ayrılırlar.

1.1.1. Pistonlu Kompresörler:

Bir silindir içerisinde gidip gelme hareketi yapan

bir pistonla sıkıştırma işlemini yapan bu tip komp-

resörlerde tahrik motorunun dönme hareketi bir

krank-biyel sistemiyle doğrusal harekete çevrilir.

Bu günkü pistonlu soğutma kompresörleri genel-

likle tek etkili, yüksek devirli ve çok silindirli maki-

neler olup, açık tip (kayış- kasnak veya kavramalı)

veya hermetik tip (hava sızdırmaz) motor kompre-

sör şeklinde dizayn ve imal edilmektedir.

1.1.2 Scroll (Döner) Tip Kompresörler:

Scroll kompresörler geliştirilerek son yıllarda geniş

ölçüde kullanılmaya başlanan, dönel, pozitif sıkıştır-

malı makinelerdir. Birisi sabit diğeri uydu şeklinde

dönen ve dar tolerans aralıklarıyla çalışan iki spiral

elemandan oluşmaktadır. Aşırı sıvı oranlarına daha

dayanıklı olmaları, daha yüksek verime sahip olma-

ları ve ses-titreşim seviyelerinin düşük olması gibi

üstünlüklere sahiptirler.

84

Page 87: Hsk Teknik Yayin No2

3

1.1.3. Helisel Tip Döner Kompresörler:

Vidalı kompresörler piston yerine birbirine geçmiş

rotor çiftinin kullanıldığı pozitif yer değiştirmeli ma-

kinalardır. Rotorlar bir mil üzerindeki helisel loblar-

dan oluşur. Rotorlardan biri erkek rotor olarak ad-

landırılır ve onun helisleri dolgun yuvarlak çıkıntı-

lardan (loblardan) oluşur. Diğer rotor dişi rotor ola-

rak adlandırılır ve erkek rotorun loblarına karşılık ge-

len yivleri vardır.

1.2. Santrifüj Kompresörler:

Buhar sıkıştırma çevrimiyle soğutma işlemi yapan

santrifüj kompresörlerin, diğer kompresörlerden far-

kı pozitif sıkıştırma işlemi yerine santrifüj kuvvetler-

den faydalanarak sıkıştırma işlemi yapmasıdır. Sant-

rifüj kompresörlerle özgül hacmi yüksek olan akış-

kanların kolayca hareket ettirilmesi mümkün oldu-

ğu için sık sık büyük kapasiteli soğutma işlemlerin-

de kullanılmaktadır.

2. EVAPORATÖRBir soğutma sisteminde evaporatör sıvı soğutkanın

buharlaştığı ve bu sırada soğutulan ortamdan ısıyı

aldığı cihazdır. Diğer bir değişle evaporatör bir so-

ğutucudur. Evaporatörün yapısı soğutkanın iyi ve

çabuk buharlaşmasını sağlayacak, soğutulan mad-

denin ısısını iyi bir ısı geçiş sağlayarak, yüksek bir

verimle alacak ve soğutkanın giriş ve çıkıştaki ba-

sınç farkını en az seviyede tutacak şekilde dizayn

tasarlanmalıdır. Ancak bu sonuncu koşul ile ilk ko-

şul birbirine ters düşmektedir. Çünkü evaporatör-

de iyi bir ısı geçişinin sağlanabilmesi için girintili yü-

zeylerin ve kılcallığın daha fazla olması istenmekte-

dir. Bu durum ise basınç düşümlerinin artmasına ve

verimin düşmesine neden olmaktadır. Bu nedenle

evaporatör yapımı incelik isteyen bir konudur. De-

neyler sonucunda en uygun koşullar saptanır ve is-

tenilen evaporatör üretimine geçilir. Evaporatörler

hava soğutucu, sıvı soğutucu ve katı soğutucu ol-

mak üzere üçe ayrılır.

2.1. Hava Soğutucu Evaporatörler:

Bu tip evaporatörlerde içerisinden ısı çekilen ortam-

daki havadır. Hava soğutucu evaporatörlerde hava-

nın ısı geçirme katsayısı düşük olduğundan, bunu te-

lafi etmek ve hava geçiş yüzeylerini arttırmak ama-

cı ile kanatçıklar kullanılır. Ayrıca hava geçiş hızları-

nı arttırmak için vantilatörlerden faydalanılır.

2.2. Sıvı Soğutucu Evaporatörler

Bu evaporatörlerde hava yerine herhangi bir sıvı so-

ğutulur. Soğutucu akışkanın ve sıvının dolaşımına

ve tasarıma bağlı olarak birçok tipleri mevcuttur. Bu

evaporatörlerin ısı geçirgenlik değerleri (k) oldukça

yüksektir. Bundan dolayı cebri hava soğutmalı eva-

poratörlere göre aynı yüzeyden daha yüksek soğut-

ma kapasitesi sağlarlar. Su, süt, kimyasal sıvılar ve

salamuralar gibi maddeleri soğutmak amacıyla yay-

gın olarak kullanılır.

85

Page 88: Hsk Teknik Yayin No2

4

2.3. Katı Soğutucu Evaporatörler

Bu evaporatörlerde hava veya sıvı yerine herhan-

gi bir katı soğutulur. Buz, buz paten sahası, metal-

ler ve benzeri maddeleri soğutmak için kullanılırlar.

3. KONDENSER:Kondenser kompresörden çıkan kızgın buhar halin-

deki soğutucu akışkanın içerisindeki ısıyı atarak ide-

al çevrimde sabit basınç ve sıcaklık altında doymuş

sıvı haline dönüşmesini sağlar. Kondenserler su so-

ğutmalı, hava soğutmalı ve evaporatif kondenser-

ler olmak üzere üçe ayrılır.

3.1. Hava Soğutmalı Kondenserler:

Hava soğutmalı kondenserler kızgın buhar halin-

deki soğutucu akışkan üzerindeki fazla ısıyı almak

için hava akımından yararlanır. Bu işlemin daha ve-

rimli bir şekilde yapılabilmesi için fanlardan yarar-

lanılır. Özellikle 1 hp’ ye kadar kapasitedeki sistem-

lerde çok yaygın bir şekilde kullanılan bu sistem-

lerin tercih nedenleri; basit oluşu, kuruluş ve işlet-

me masraflarının düşük oluşu, bakım ve tamirleri-

nin kolay olmasıdır.

3.2. Su Soğutmalı Kondenserler:

Bu tip kondenserler soğutucu akışkanın soğutulma-

sında sudan yararlanır. Kondenser üzerinde su gi-

riş ve çıkışları bulunur. Soğutucu akışkan üzerinde-

ki fazla ısı su yardımıyla alınır ve soğutucu akışkan

kondenseri çıkışında sıvı halinde terk eder. Özellik-

le temiz suyun bol miktarda, ucuz ve düşük sıcak-

lıklarda bulunabildiği yerlerde gerek kuruluş gerek-

se işletme masrafları yönünden en ekonomik kon-

denser tiplerindendir.

3.3. Evaporatif Kondenserler:

Hava ve suyun soğutma etkisinden birlikte fayda-

lanılması esasına dayanılarak yapılmışlardır. Evapo-

ratif kondenserler üç ana kısımdan oluşur; soğutu-

cu serpantin, su sirkülasyonu ve püskürtme siste-

mi, hava sirkülasyon sistemidir. Soğutma serpanti-

nin içinden geçen soğutkan, hava soğutmalı kon-

86

Page 89: Hsk Teknik Yayin No2

5

derserde olduğu gibi yoğuşarak gaz deposuna ge-

çer. Serpantinin dış yüzeyinden geçirilen hava, ters

yönde gelen atomize haldeki suyun bir kısmını bu-

harlaştırarak soğutma etkisi meydana getirir. Evapo-

ratif kondenserler günümüzde bakım ve servis güç-

lükleri, çabuk kirlenmeleri, sık sık bozulmalarından

dolayı çok fazla tercih edilmemektedirler.

4. GENLEŞME VALFİ (EKSPANSİYON VALFİ)Genleşme valfi soğutma sisteminin yük gereksini-

mine göre, soğutucu akışkanın akışını başlatan, dur-

duran ve ayarlayan soğutma çevrimi kontrol ekip-

manıdır. Genleşme valflerini genel olarak üç grup-

ta toplayabiliriz;

4.1. Elektromanyetik genleşme valfleri:

Günümüzde, bu tip genleşme valfleri yaygın olarak

kullanılmaktadır.

a) Isı-motor kontrollü

b) Elektromanyetik modülasyonlu

c) Darbe modülasyonlu

d) Adım –motor kontrollü

4.2. Sabit Basınçlı Genleşme Valfleri:

Bu tip genleşme valfleri soğutma sistemlerinde ilk kullanılan genleşme valflerindendir. Sabit basınçlı

genleşme valfleri evaporatöre girmesi gereken so-

ğutucu akışkan miktarını, evaporatör veya valf çı-

kış göre belirler.

4.3. Termostatik Genleşme Valfleri:

Bu tip valflerde, evaporatöre girmesi gereken soğu-

tucu akışkan miktarı, evaporatörü terk eden soğu-

tucu akışkanın kızgınlık derecesine göre belirlenir.

5. SOĞUTUCU AKIŞKANLAR:Bir soğutma çevriminde ısının bir ortamdan başka

bir ortama gönderilmesinde ara madde olarak kul-

lanılan soğutucu akışkanlar genelde ısı alışverişini

sıvı halden buhar haline ve buhar halden sıvı hali-

ne dönüşerek sağlarlar. Bu durum özellikle buhar sı-

kıştırmalı çevrim için geçerlidir. Soğutucu akışkan-

ların yukarıdaki görevleri yerine getirebilmesi, yani

sistemin verimli ve emniyetli bir şekilde çalışabilme-

si için bir takım fiziksel ve kimyasal özelliklere sahip

olmaları gerekir.

Genel olarak bu özellikler şunlardır:

1) Daha az enerji tüketimi ile daha çok soğutma

elde edilebilmelidir.

2) Soğutucu akışkanın buharlaşma ısısı yüksek

olmalıdır.

3) Evaporatörde basınç mümkün olduğu kadar

yüksek olmalıdır

4) Yoğuşma basıncı düşük olmalıdır.

5) Viskozitesi düşük, yüzey gerilimi az olmalıdır.

6) Emniyetli ve güvenilir olmalı, nakli,

depolanması, sisteme

7) Yağlama yağları ve soğutma devresindeki

elemanlar ile zararlı sonuç verebilecek

reaksiyonlara girmemelidir.

8) Soğutma devresinde bulunmaması gereken

rutubet ile bulunması halinde bile çok zararlı

reaksiyonlar meydana getirmemelidir.

9) Sistemden kaçması halinde yiyecek

malzemelerine ve çevredeki insanlara zarar

verecek bir etki yapmamalıdır.

10) Havaya karıştığında yanıcı ve patlayıcı bir

ortam oluşturmamalıdır.

6. KILCAL BORU (KAPİLER)Yoğuşturucu ile buharlaştırıcı arasına yerleştirilmiş

iç çapı ve uzunluğu soğutma sisteminin kapasitesi-

ne göre seçilmiş olup, çoğunlukla çapı 0.76 ile 2.16

mm arasında değişen çok küçük çaplı bir boru kıs-

mıdır. İç çapı çok küçük olduğu için kılcal boru adı

verilir. Esas itibariyle iki görevi vardır.

1) Kondenserden çıkan sıvı haldeki akışkanın

basıncını düşürerek ve miktarını ölçerek

(gerekli miktarda) evaporatöre ulaştırır.

2) Kompresör durduğu zaman alçak ve yüksek

basınç devreleri arasında bir köprü vazifesi

görerek yüksek basınç tarafındaki akışkanın

alçak tarafına geçmesini sağlar. Bu suretle her

iki devre basıncı birbirine eşit olur (Dengeleme

olayı) ve kompresör tekrar kalkış yaparken

büyük bir basınç yükü ile karşılaşmaz.

Kapiler boru en iyi, yükün az çok sabit olduğu so-

87

Page 90: Hsk Teknik Yayin No2

6

ğutucular, dondurucular ve hatta konutlarda ilgili ve

küçük, ticari iklimlendirme sistemlerinde kullanılır.

Eğer, sistem geniş bir yük aralığında çalışması iste-

niyorsa; basınç düşürme ve soğutucu hacim kontro-

lünün daha uygun şekilde yapılması gerekir. Bu du-

rumda önerilen cihaz, termostatik genleşme valfidir

.

7. TERMOSTATSoğutulacak hacim, soğutulacak akışkan veya eva-

poratör gibi kısımların sıcaklıkların belirli değerler

arasında kalmasını temin gayesi ile kumanda kont-

rol cihazlarıdır.

Termik genişleme valfinde olduğu gibi termostatın

hasssa olan ucu (kuyruk) soğutma devresinin sıcak-

lığı kontrol edilecek kısmına tespit edilir. Ayar edi-

len sıcaklığa göre elektrik devresi açılıp kapanarak

kompresörü tahrik eden elektrik motoruna veya

magnetik valfe kumanda edilir.

Termostat esas olarak hassas uç, kapiler boru ve es-

nek bükümlü borudan meydana gelmiştir. İstenen

sıcaklık ayarına göre bir kutuplu değişken kontak

üzerinden elektrik devreye kumanda yapılır. Has-

sas uçta sıcaklık yükselmesi ile kapiler boru ve es-

nek bükümlü boru üzerinden ona pim yay ile den-

ge oluncaya kadar yukarıya hareket eder.

Diferansiyel termostatları büyük ve küçük sıcaklıklar

arasındaki farka göre elektrik devresini açar ve ka-

patır. Bu tip termostatlarda büyük sıcaklık ve küçük

sıcaklıklar için iki ayrı hassas uç bulunur. Ayar dis-

ki ile istenilen sıcaklık farkı ayar edilir. Küçük ve bü-

yük sıcaklık hassas uçlarının bulundukları ortam sı-

caklıkları farkı azalınca ona pim geriye doğru hare-

ket eder. Ayar edilen sıcaklık farkına erişilince kon-

tak kolu üzerinden kontak sistemi devresi açılır. Sı-

caklık, ayar edilen sıcaklık devresi açılır. Sıcaklık, ayar

edilen sıcaklık devresi takriben 2 °C yi geçince dev-

re yine kapanır.

8. KURUTUCU VE SÜZGEÇ (DRAYER VE SÜZGEÇ) Soğutma sisteminin iç temizliğine bağlıdır. Siste-

min içinde sadece kuru ve temiz soğutucu akışkan

ile kuru ve temiz yağ dolaşmalıdır. Akışkanın içine

gerek sisteme doldurmadan önce ve gerekse siste-

min diğer elemanlarından bir miktar su karışabilir.

Bu su kılcal borunun evaporatöre giriş yerinde do-

narak sistemi tıkar ve soğutmayı önler. İçindeki toz

ve küçük parçacıklar da tıkama yapabilirler. Sistem

içine su ve tozların girmesini önlemek hemen he-

men mümkün değildir. Bunlardan başka soğutucu

akışkan içinde bazı asitler de bulunabilir.

Kondenser çıkışına konulan kurutucu ve süzgecin

(drayer ve süzgeç) görevi su ve asitleri emerek tut-

mak küçük katı maddeleri de (toz vs.) süzmektir.

Kurutucu ve süzgeç (drayer ve süzgeç) şu kısımlar-

dan ibarettir.

1) Bakır borudan gövde, kondenser içindeki

basıncı mukavim olarak yapılmıştır. Her iki

ucunda boruların girebileceği delikler vardır.

2) Ufak katı maddeleri tutabilecek ince tülbent

delikli tel boruya doğru gelecek şekilde takılır.

3) Nem emici madde özel surette yapılmış olan

madde 4 – 5 mm emme özelliğinden başka

soğutucu akışkan içinde bulunabilecek asitleri

de emerek tutma özelliği de vardır.

Kaynaklar:

1- Bir Soğutma Çevriminin Deneysel Olarak

İncelenmesi - Emrah Karamanlı (Dokuz Eylül

Üniversitesi Bitirme Tezi)

2- “Thermodynamics: An Engineering Aproach”

Y.A Çengel, M.A Boles

3- MEGEP- Soğutma Sistemi Elamanları Ve

Soğutucular

88

Page 91: Hsk Teknik Yayin No2

7

Termoelektrik (Peltier) Soğutma Sisteml

Termoelektrik modül, elektriksel olarak seri bağlı, ısıl olarak paralel bağlı P ve N tipi yarı iletken malze-melerden oluşur. İçyapısı şekilde görülen modülün alt ve üst yüzeyi seramik kaplıdır. Seramik, ısıl ola-rak iletken, elektriksel olarak yalıtkan özellik sağlar.

Termoelektrik modül, “Peltier etkisi” veya “See-beck etkisi” ortaya çıkarabilecek şekilde çalıştırılabi-lir. Peltier etkisini gözlemek için termoelektrik mo-dülün bağlantı uçlarına bir doğru gerilim uygulanır. Böylece yüzeylerden biri ısınırken diğeri soğur. Eğer ısınan taraftaki ısı devreden atılırsa, soğuyan taraf-tan sürekli olarak ısı çekilebilir.Seebeck etkisini gözlemek için harici bir ısı kaynağı yardımıyla modülün bir yüzeyi ısıtılır, diğer yüzeyi ise soğutulur. Yüzeyler arasındaki sıcaklık farkından do-layı modül elektrik üretmeye başlar.

Günümüzde bilhassa küçük elektrik devrelerinin so-ğutulmasında pratik olarak kullanılan bu sistem, COP katsayısı standart soğutma makinasının verimine he-nüz ulaşmadığı için büyük sistemlerde pek kullanıl-mamaktadır. Bu sistemlerin tercih nedeni küçük bo-yutlarda kullanılabilmesi, sessiz çalışması ve güveni-lirliğidir. Peltier sistemlerinin COP değerlerini arttır-mak için yeni metal çiftleri üzerinde çalışmalar sür-mektedir, bu çalışmalar sonucunda gelecekte stan-dart soğutma çevriminin üzerinde COP değerlerinin yakalanması mümkün olabilecektir. Şekilde elektronik devreleri soğutmakta kullanılan bir Seebeck-peltier sistemi şematik olarak gösterilmiştir.

Peltier soğutucuları bilhassa ufak alandaki soğut-ma ihtiyaçlarının giderilmesinde önem kazanmakta-dır. Bilgisayar ve elektronik devrelerinin soğutulma-sı, soğutmalı araç koltukları, küçük soğutucu ünite-ler (örneğin bira soğutucuları) gibi çeşitli uygulama-larda kullanılmaktadır.

Kaynaklar:

1. Soğutma Sistemlerinin Esasları - Dr. M. Turhan ÇO-BAN 2. Bilim ve Teknik Dergisi –Mart 2007

Seebeck devresiyle ısının dışarıya atılması (sistemin soğutulması)

89

Page 92: Hsk Teknik Yayin No2

88

Hazırlayanlar

F Y Y Ü R E Y A R D

L K O M P R E S Ö R

A K Ğ S A M S A B K

V E U B O R U N K I

K I Ş K A N B T H L

İ S T O N L U R E N

U R U T U C U İ L I

O P R I V I S F İ G

S I U Ç E G Z Ü S Z

I L C A L A S J E I

N Ç U K A N A T L K

1. Soğutma çevrimindeki kurutucunun

diğer adı

2. Kızgın, ısınmış olma durumu

3. Soğutma etkinlik katsayısı kıslatması

4. Isı değiştiricilerde, ısı transfer yüzeyini

ve verimliliğini arttırmaya yarayan düz,

delikli, tırtıllı, zikzak vs. şekillere sahip olan

yardımcı eleman

5. Evaporatörde buharlaşan akışkanın

kompresöre kolayca döndürülmesini

sağlayan hat

6. Çeşitli akışkanların taşınmasında kullanılan,

silindir biçimli, içi boş gereç.

7. Bulunduğu kabın biçimini alabilen ve üstü

yatay bir düzlem durumuna gelebilen

akışkan cisim

8. Kompresör vasıtası ile sıcak gaz halindeki

akışkanı kondensere basan hat

9. Kompresörden gelen sıcak kızgın gazın

ısısını alarak onun yoğunlaşmasını

sağlayan eleman

10. Bir silindir içerisinde gidip gelme hareketi

yapan bir pistonla sıkıştırma işlemini

yapan kompresör tipi

11. Bir akışkanı veya gazı, gereken basınca

1. EVAPORATİF

2. SİRKÜLASYON

3. ÇİĞ

4. DESESİF

5. PEDLİ

6. BUHAR

7. DOYMAMIŞ

8. SU

9. ULTRASONİK

10. MUTLAK

11. NEM

12. SORPSİYON

13. ENTALPİ

14. DRENAJ

15. AEROSOL

16. YOĞUŞMA

17. SİLİKAJEL

göre sıkıştırmaya yarayan alet, sıkmaç.

12. Akışkan olan sıvı veya gazı süzmeye

yarayan gözenekli madde, filtre.

13. Nemi, ısı veya hava akımıyla uzaklaştırıp

içine konulan maddeleri kurutan alet.

14. Fiziksel bir olaya dayalı, belirli bir ölçü

üzerine kurulmuş olan sıcaklık ve soğukluk

derecesi.

15. Kendilerine özgü bir biçimleri olmayıp

içinde bulundukları kabın biçimini

alan (sıvı veya gaz)

16. Yoğuşturucu ve buharlaştırıcı arasına

yerleştirilmiş iç çapı küçük olan boru.

17. Su, buhar, hava gıbı akışkanları kontrol

etmeye yarayan araç.

Kelimeler yukarıdan aşağıya, aşağıdan yukarıya,

sağa-sola yatay şekilde bulunabilir. Aynı harf bir-

den fazla kelimenin ortak harfi olabilir. KALAN

HARFLERDEN OLUŞAN KELİMEYİ BULUNUZ

Önceki bulmacanın çözümü N E V A P O R A T İ F

O U N E N T A L P İ B

Y P L O S O R E A E U

S E M T A N E M L M H

A D Ç D R E N A J A A

L L İ P K A L T U M R

Ü İ Ğ R D E S E S İ F

K Ş I M A M Y O D U O

R Y O Ğ U Ş M A N S E

İ S L E J A K İ L İ S

S O R P S İ Y O N İ K

Kelime: NEM ALMA

PROSESİL E J A K İ L İ S

Y O Ğ U Ş M A Y O Ğ U Ş M A

Ş I M A M Y O D Ş I M A M Y O D

O R P S İ Y O N

D R E N A J D R E N A J

N E M N E M

D E S E S İ F

K A L T U M K A L T U M

E N T A L P İ E N T A L P İ

O S O R E A L O S O R E A

B

U

H

A

R

Ç

İ

Ğ

Ç

İ

Ğ

P

E

D

L

İ

P

E

D

L

İ

U

T

N S

K

L İ

A

O D

R E

E S

K A

L

U

M T A

N S

İ

L İ

A

O D

D R E

E S

K A

L O

U

S

U D

S

O

Y

S

A

L

Ü

K

R

İ

S

E V A P O R A T İ F N

HazırlayanlarHSK AR-GE Mühendisleri

90

Page 93: Hsk Teknik Yayin No2
Page 94: Hsk Teknik Yayin No2
Page 95: Hsk Teknik Yayin No2
Page 96: Hsk Teknik Yayin No2

HAVALANDIRMA ENDÜSTRİ SAN. VE TİC. A.Ş.

Merkez Fabrika Sanayi Mah. 14. Yol Sok. V-2 Blok No: 7-8Esenyurt-İstanbul / TürkiyeT: 0212 623 22 10F: 0212 623 22 15

Fabrika 2T: 0212 771 13 02F: 0212 771 13 08

İstanbul Bölge MüdürlüğüT: 0212 623 22 10F: 0212 623 22 15

Ankara Bölge Müdürlüğü T: 0312 472 50 01F: 0312 472 50 98

Adana Bölge MüdürlüğüT: 0322 458 35 25F: 0322 458 36 25

www.hsk.com.tr