Verder in deze nieuwsbrief

Regiofilm GENERO: ouderenparticipatie in het onderwijs 3

Nieuwe analysetool Wijkgericht Integraal Werken online 4

Optimaliseren kwaliteit farmacotherapie in de eerste lijn bij volwassenen met

verstandelijke beperkingen6

Gezelligheid op bestelling voor Zeeuwse ouderen 7

Ziekenhuiszorg aan kwetsbare ouderen thuis 8

Vooraankondiging GENERO-Symposium 2017 9

GRIP & GLANS voor migrantenouderen in Rotterdam 10

Studentenprojecten Vraagstukken rond ouderen en

mantelzorgers in het sociaal domein12

Samen werken aan betere dementiezorg door samen te leren 14

Jong en Oud samen Goud 15‘Hoestienouw?’ 16

Onderzoek met Topics

Mantelzorg in economische evaluaties 17Kwetsbaarheid groter bij ouderen met lagere opleiding of die in een buurt wonen met lage

sociale status18

Dé kwetsbare oudere bestaat niet 19Conferentie ‘Wonen, zorg en welzijn

in een vitaliserende omgeving’ 20GENERO Ouderen- en mantelzorgforum 21

Contact 22GENERO partners 23

Nieuwsbriefnummer 28 • juli 2017

Via valpreventieprogramma’s voor ouderen is veel gezondheidswinst te behalen. Met ‘Houd ouderen op de been’ willen we hieraan een bijdrage leveren door de implementatie van bestaande valpreventieprogramma’s voor ouderen. Dit doen we vanuit de visie van ouderen en via een wijkgerichte aanpak, in een samen-werking tussen ouderenorganisaties, wijkverpleegkundigen, fysiotherapeuten, huisartsen en ouderen zelf. Daarnaast bekijken we hoe structurele financiering en borging van valpreventieprogramma’s mogelijk gemaakt kan worden. Het project wordt uitgevoerd in Breda, in de drie wijken Hoge Vucht, Princenhage en Tuinzigt. We richten ons op zelfstandig wonende ouderen van 65 jaar en ouder. ZonMw (Nationaal Programma Ouderenzorg) en Fonds Nuts Ohra (FNO) finan-cieren ‘Houd ouderen op de been’.

Samen met ouderen werken aan valpreventie in Breda

Houd ouderen op de been

2 GENERO nieuwsbrief nr. 28 - juli 2017

1

Houd ouderen op de been

Onderzoek en ontwikkelingBegin 2017 is het project gestart met een Delphi-studie onder 129 zorgpro-fessionals. Een panel van (geriatrie)fysiotherapeuten, wijkverpleegkundi-gen, thuiszorgmede werkers, ergothera-peuten, huisartsen en geriaters vulden in twee ronden vragenlijsten in over de huidige praktijk van valpreventie. De respons was bij beide ronden hoog (78% en 72%). Een wijkgerichte aanpak voor valpreventie wordt volgens het panel het beste gerealiseerd in de nabije, ver-trouwde omgeving, waarbij er samen-werking is tussen ouderen en hulpverle-ners. De belangrijkste succesfactor voor deelname aan valpreventieprogramma’s is volgens de professionals het bij oude-ren benadrukken van het behoud van zelfstandigheid. Een belemmering is het moeilijk kunnen bereiken van ouderen die geen contact hebben met hulpverle-ners.

Samenwerken met ouderenOp verschillende momenten in het im-plementatietraject wordt de inbreng van ouderen gevraagd. Er is via individuele interviews en focusgroepen uitgebreid

met ouderen in Breda gesproken om na te gaan wat zij belangrijk vinden bij val-preventie in de wijk. In totaal namen aan deze gesprekken 27 ouderen deel.

Uit deze gesprekken bleek dat ouderen vaak pas het nut inzien van valpreventie als men in het verleden zelf is gevallen of als men iemand kent die is gevallen. Om andere ouderen bewust te maken van het nut van valpreventie moet volgens de ouderen benadrukt worden dat men dan langer zelfstandig thuis kan blijven wonen én dat een val vervelende gevol-gen kan hebben. Niet alle ouderen zien in dat ze een verhoogd risico op vallen hebben en profijt zullen hebben van val-preventieprogramma’s. Een vertrouwd persoon in de omgeving kan volgens de ouderen motiveren tot (het blijven) deelnemen aan een programma.

Ook het GENERO Ouderen- en mantel-zorgforum is gevraagd naar hun mening en suggesties voor de verbetering van interventiematerialen, zoals voor het Oefenboek van Senior-Stap.

Werving deelnemersOp verschillende manieren worden ou-deren benaderd voor deelname aan de valpreventieprogramma’s van ‘Houd ouderen op de been’: via het verspreiden van wervingsbrieven door zorgorgani-saties, presentaties bij ouderenbonden, advertenties in wijkkranten en via het

Meer lezen over betrokken deskundigen?

Lees de interviews met wijkverpleegkundige Kristel van Aert en klinisch geriater Yvonne Schoon in de volledige projectnieuwsbrief.

verspreiden van flyers bij ouderenflats en buurtcentra. Deze eerste fase van werving heeft geresulteerd in 139 oude-ren die aangaven interesse te hebben in deelname. Hiervan hebben inmiddels 101 ouderen het toestemmingsformulier ingevuld. Dit houdt in dat deze ouderen binnenkort een valpreventieprogramma wordt aangeboden.

3 GENERO nieuwsbrief nr. 28 - juli 2017

1

Houd ouderen op de been

Het samenwerkingsverband voor ‘Houd ouderen op de been’ bestaat uit:Ouderenorganisaties KBO Breda en NOOM (Netwerk van Organisaties van Oudere Migranten), GENERO Ouderen- en man-telzorgforum, Zorg voor elkaar, St. Elisa-beth, Careyn, Raffy, Surplus, Thebe, ergo-/fysiotherapie- en huisartsprakijken in Breda, zorgverzekeraars CZ en Zilveren Kruis, GENERO – Netwerk Ouderenzorg Zuidwest Nederland, Erasmus MC (afdeling Maat-schappelijke Gezondheidszorg).

Verder zijn betrokken: AMC (Geriatrie/ou-derengeneeskunde), Erasmus MC (Huis-artsgeneeskunde), Erasmus Universiteit Rotterdam (instituut Beleid en Management Gezondheidszorg), Hogeschool Rotterdam, Koninklijk Nederlands Genootschap Fysio-therapie (KNGF), Radboudumc, Universiteit van Tilburg en VeiligheidNL.

Voor meer informatie kunt u contact opnemen met Branko Olij, Erasmus MC: b.olij@erasmusmc.nl.

Tijdens een tweede wervingsfase wordt geprobeerd meer ouderen te bereiken. Dit zal verlopen via lokale media, zoals radio, televisie, en internet, flyers en het geven van meer presentaties bij buurt-centra en wijkbijeenkomsten. Daarnaast worden meer lokale samenwerkings-partners gezocht zodat ‘Houd ouderen op de been’ nog breder gedragen wordt.

Mieke van der Ven, lid GENERO Ouderen- en mantelzorgforum, is de hoofdpersoon in de GENERO-regiofilm over ouderen-participatie die samen met het NPO is ont-wikkeld. Mieke van der Ven bezoekt in het filmpje het Albeda College te Rotterdam en legt uit hoe belangrijk het contact tus-sen studenten en ouderen in het onderwijs is.

Zoals in het filmpje is te zien doen oude-ren mee aan de lessen ‘Cliënttyperings-gesprekken’. “Eerstejaars studenten leren een cliënt te bevragen op zijn of haar le-vensloop, zodat er in de zorg een persoon-

Regiofilm GENERO: ouderenparticipatie in het onderwijslijke benadering gekozen kan worden. In eerste instantie oefenden studenten op elkaar, dat is eigenlijk heel gek. Door de deelname van ouderen krijgen ze direct met toekomstige cliënten te maken en lijkt de les meer op de praktijk. Dat is voor die studenten erg leerzaam en voor ons is het prettig om een bijdrage te kunnen blijven leveren”, aldus Mieke van der Ven.

Ouderenparticipatie in het onderwijs zorgt ervoor dat studenten beter voorbereid zijn op de praktijk en daarmee uiteindelijk be-tere zorgverleners worden. Ouderen vin-den het filmpje zeer verhelderend.

Bekijk het filmpje via YouTube

BeterOud regiofilm GENERO Zuidwest-Nederland

Klik hier

4 GENERO nieuwsbrief nr. 28 - juli 2017

1

Nieuwe analyse-tool Wijkgericht

Integraal Werken online

Goede integrale samenwerking op lokaal niveau is van cruciaal

belang voor het bieden van goede zorg en ondersteuning in

de wijk. Daarover is iedereen het wel eens. Maar hoe doe je dat?

Gebaseerd op de ervaringen die binnen Even Buurten zijn opgedaan, ontwikkelde de Erasmus Universiteit

Rotterdam in samenwerking met Movisie/BeterOud de analysetool

‘Wijkgericht Integraal Werken’. Deze tool dwingt lokale teams om in

de hectiek van alledag pas op de plaats te maken om te kijken waar

het team staat met integraal werken.

Door haar promotieonderzoek naar Even Buurten begon Hanna van Dijk, universitair docent bij Erasmus Univer-siteit Rotterdam (EUR), de complexi-teit van een integrale wijkaanpak steeds beter in te zien. In de praktijk blijken noodzakelijke factoren, bijvoorbeeld op het niveau van beleid, organisaties en buurten, vaak te ontbreken. Hierdoor worden professionals gedwongen inte-grale zorg en ondersteuning te bieden ondanks in plaats van dankzij de (be-leids-)context waarbinnen zij opereren. Taken als outreachend werken en het in-vesteren in buurtnetwerken verdwijnen daardoor vaak op de achtergrond.

Laagdrempelig verspreiden“Toen ZonMw ons vroeg om de kennis en ervaring die hiermee binnen Even Buur-ten was opgedaan laagdrempelig te ver-spreiden, ontstond het idee dan ook snel om een analysetool te ontwikkelen die professionals hierbij kan ondersteunen”, licht Hanna van Dijk toe. Doel van deze analysetool is lokale teams een praktisch instrument in handen te geven waarmee inzichtelijk wordt gemaakt wat er goed gaat en wat beter kan op het gebied van integraal werken in de wijk. De tool is ge-baseerd op een model dat is ontwikkeld door Pim Valentijn en collega’s (2013) en door Van Dijk en collega’s (2015) verder is doorontwikkeld. Het model bestaat uit zes schillen, namelijk beleid, orga-

5 GENERO nieuwsbrief nr. 28 - juli 2017

1

Nieuwe analysetool Wijkgericht Integraal Werken online

nisatie, professionals, buurt, diensten en hulpvrager. Daarnaast zijn er twee soorten randvoorwaarden: de functio-nele randvoorwaarden, zoals ICT-voor-zieningen en adequate werkplekken, en de culturele randvoorwaarden, zoals een gedeelde visie. Hanna van Dijk: “In de tool leggen we bij elke schil enkele stellingen aan teamleden voor waardoor zichtbaar wordt hoe het er met integraal werken voor staat.”

Samenwerking wetenschap en praktijkBij de ontwikkeling van de tool werkte de EUR samen met Movisie/BeterOud. Hanna van Dijk en Els Hofman, senior projectleider bij Movisie en betrokken bij het thema ‘Lokaal samenwerken’ van BeterOud, zijn ervan overtuigd dat hun samenwerking heel waardevol is ge-weest en heeft geleid tot een praktisch instrument. Bovendien is de tool ook getest in verschillende (wijk)teams in Elburg, Bergen op Zoom, Rotterdam en Breda. Dit leverde een verdere verfijning van de tool op en maakt ook dat de tool goed te gebruiken is in verschillende ge-meenten.

Wat levert het op? Els Hofman licht toe hoe de tool kan helpen om ‘lacunes’ omtrent integraal werken boven water te halen. Tijdens de ontwikkeling van de tool in Elburg

kwam bijvoorbeeld naar voren dat de kerk als samenwerkingspartner nog on-voldoende in beeld was én dat het team de wijk onvoldoende kende: wat gebeurt er in de wijk en welke mensen zijn actief? Elburg nam meteen stappen: de contac-ten met de kerk werden aangehaald en het team deed een wijksafari op de fiets. Naast het bieden van een (probleem)analyse van het integraal werken in de wijk, kan de tool ook ondersteunend zijn bij het formuleren en uitvoeren van con-crete oplossingen.

Interesse? De analysetool Wijkgericht Inte-graal Werken is gratis te gebruiken via www.integraalwerken.nl. Meer informa-tie kan worden opgevraagd bij dr. Han-na van Dijk (hanna.vandijk@bmg.eur.nl of 010 408 95 77).

Verder in ontwikkelingE-learning ‘spil-zijn’Met dezelfde subsidie van ZonMw/NPO voor GENERO [link] wordt voor laagdrempelige verspreiding van de methodiek van Even buurten ook een e-learningmodule voor professionals ontwikkeld, gericht op de com-petenties van ‘spil-zijn’. Projectleider hiervan is dr. Marleen Goumans, Kenniscentrum Zorginnovatie van Hogeschool Rotterdam.

Perspectief ouderenHanna van Dijk werkt ook aan een door FNO gefinancierd project waarin de tool ‘Wijkge-richt integraal werken‘ wordt aangevuld met het perspectief van ouderen en het informele netwerk. Binnen dit project worden ouderen ook ondersteund om zelf actief te worden in de wijk. De aanpak wordt ontwikkeld en geëvalueerd in de gemeenten Bergen op Zoom en Elburg. Hanna van Dijk raadpleegt het GENERO Ouderen- en Mantelzorgforum voor dit project (zie pagina 21).

6 GENERO nieuwsbrief nr. 28 - juli 2017

1

Proefimplementatie van de systematische multidisciplinaire

medicatiebeoordeling uit de richtlijn ‘Polyfarmacie bij ouderen’

laat zien dat het nut van de methodiek erkend wordt door de

zorgprofessional en de patiënt. Het aantal gevonden farmacotherapie-

gerelateerde problemen per patiënt is groot en verdient aandacht.

Optimaliseren kwaliteit

farmacotherapie in de eerste lijn

bij volwassenen met verstandelijke

beperkingen

PolyfarmaciePolyfarmacie (het gebruik van 5 of meer geneesmiddelen) komt veel voor bij mensen met een verstandelijke beper-king en vaak al vanaf jonge leeftijd. In de loop van hun leven komen er steeds meer medicijnen bij. Dit kan leiden tot onge-wenste effecten en bijwerkingen. Het toepassen van de systematische multi-disciplinaire medicatiebeoordeling uit de richtlijn ‘Polyfarmacie bij ouderen’ (de STRIP-methodiek: Systematic Tool to Reduce Inappropriate Prescribing) zou heel nuttig zijn om medicatiegebruik te optimaliseren. Huisartsen passen dit echter nog niet vaak toe bij deze doel-groep en zeker niet met actieve betrok-kenheid van de patiënt. Verklaringen hiervoor zijn de kleine patiëntengroep binnen een praktijk, de tijdsinvestering, het ontbreken van vergoedingsafspra-ken en het zich onvoldoende bekwaam achten met betrekking tot communi-catie en specifieke problematiek bij de doelgroep en de medicatie die binnen deze doelgroep veel wordt gebruikt, zo-als antipsychotica en anti-epileptica.

Deze problematiek leidde tot een onder-zoeksproject met als onderzoeksvraag: Welke randvoorwaarden zijn nodig om de STRIP-methodiek door de huisarts, in samenwerking met apotheker en Arts voor Verstandelijk Gehandicapten (AVG), bij ouderen met een verstande-

lijke beperking en polyfarmacie toe te passen en wat levert het nu op?

Uitvoering proefimplementatieIn de regio Zuidwest-Nederland vond een proefimplementatie van de STRIP-methodiek plaats. Negen huisartsen hebben samen met apotheker en AVG, na een eendaagse scholing, de STRIP-methodiek toegepast bij 28 patiënten met een verstandelijke beperking en polyfarmacie. De patiënten waren allen ouder dan 35 jaar. Kwalitatieve gege-vens over knelpunten verkregen de on-derzoekers via telefonische interviews met negen patiënten, zeven huisartsen, negen apothekers en vijf AVG’s.

7 GENERO nieuwsbrief nr. 28 - juli 2017

1

Optimaliseren kwaliteit farmaco-therapie 1e lijn volwassenen met vb

Onverwachts veel inbreng patiënt Per patiënt werden gemiddeld vijf far-macotherapie-gerelateerde problemen vastgesteld, wat resulteerde in totaal 144 aanbevelingen voor interventies. Het meest voorkomende farmacothe-rapie-gerelateerde probleem was het ontbreken van een indicatie. De meest gesignaleerde knelpunten voor de zorg-professionals betroffen de logistiek, de tijdsinvestering en de vergoeding. Ech-ter, de onverwacht grote hoeveelheid ge-signaleerde problemen en de eveneens onverwachte als positief ervaren inbreng van de patiënten zelf waren voor de deel-nemende zorgprofessionals belangrijke uitkomsten. De input van de AVG werd vooral als belangrijk ervaren als de pati-ënt antipsychotica en/of anti-epileptica gebruikte. Uit interviews met patiënten bleek dat geen van hen ooit eerder direct betrokken was geweest bij een medica-tiereview terwijl dit wel als zeer belang-rijk werd ervaren. De proefimplemen-tatie met de STRIP-methodiek laat zien dat het nut van de methodiek erkend wordt door alle betrokken partijen, in-clusief de patiënt.

Voor meer informatie over het project kunt u contact opnemen met Dederieke Festen, d.maes-festen@erasmusmc.nl.

Idee van leerlingen en ouderenHet idee voor de app ontstond tijdens een sessie met leerlingen van middelbare school Pontes in Goes en ouderen bin-nen het project ‘Wat beweegt u vandaag?’. Leerlingen hebben het idee van de app vervolgens verder uitgewerkt en een ma-quette ervan gemaakt. Met behulp van de maquette en een vragenlijst hebben ze ouderen bevraagd over o.a. leesbaarheid, helderheid en gebruiksvriendelijkheid. De ouderen waren erg enthousiast. Lees bij-voorbeeld het interview met mevrouw Bil, die de app prijst omdat het lokaal en ver-trouwd is.

Onderzoek en implementatieMomenteel doen studenten van Hoge-school Zeeland (HZ University of Applied Sciences) onderzoek naar het gedrag van ouderen die de app gaan gebruiken. Na het onderzoek komt er een implementa-

tiefase. Het doel is dat de ‘Gezelligheids-app’ op proef gebruikt gaat worden door 50 ouderen in en om Kapelle. Zij worden daarbij goed begeleid door coaches die uitleg geven, met ouderen individueel in dialoog gaan en ook onderzoek in welke mate de app aan de verwachtingen vol-doet, welke ondersteuning gewenst is, etc. De ouderen kunnen vervolgens zelf een-voudig aangeven of ze op een bepaald moment behoefte hebben aan gezelschap. Het is de bedoeling dat de Gezelligheids-app uiteindelijk beschikbaar wordt voor ie-dereen van 65 jaar en ouder om zodoende gezelligheid te kunnen vragen én te kun-nen geven aan andere ouderen.

Voor vragen of meer informatie over dit project neemt u contact op met Fenna Boeke: fenna.boeke@ggdzeeland.nl of 06-57984392.

Gezelligheid op bestelling voor Zeeuwse ouderenHet Zeeuwse project ‘Wat beweegt u vandaag?’ is bezig met de implementatie van een (digi-tale) ‘Gezelligheidsapp’. De bedoeling is dat ouderen ermee gemakkelijk kunnen aangeven of ze behoefte aan gezelschap of gezamenlijke activiteiten hebben. Dat kan dan bijvoor-beeld de aanleiding zijn om samen koffie te gaan drinken of een wandeling te maken. De

‘Gezelligheidsapp’ biedt ouderen de mogelijkheid om op een laagdrempelige manier met elkaar in contact te komen en af te spreken. Directe aanleiding voor het project is het hoge percentage eenzamen onder ouderen.

8 GENERO nieuwsbrief nr. 28 - juli 2017

1

GENERO organiseerde op 27 maart 2017 een conferentie over het thuis

verlenen van ziekenhuiszorg aan kwetsbare ouderen. De conferentie vond plaats in het Havenziekenhuis

in Rotterdam. In het programma kwam Hospital@Home aan de

orde en ook initiatieven die hiermee raakvlakken hebben zoals het

zorgnetwerk voor palliatieve zorg, thuisbeademing en de organisatie

van acute zorg voor ouderen.

Ziekenhuiszorg aan kwetsbare ouderen thuis

Medisch specialistische zorg thuisHospital@Home is van oorsprong een Amerikaans initiatief en staat voor het thuis organiseren van ziekenhuis-zorg voor de kwetsbaarste ouderen en hun naasten. Patiënten gaan na hun be-zoek aan de spoedeisende hulp (SEH) terug naar hun eigen vertrouwde huis. Daar worden zij behandeld door een team bestaande uit een SEH-arts, wijk-verpleegkundige, fysiotherapeut en huisarts.

Thuis leveren zij zorg volgens de proto-collen van het ziekenhuis. Onderzoek in de Verenigde Staten heeft aangetoond dat de ervaringen van patiënten en man-telzorgers positief zijn, patiënten minder complicaties hebben en de kosten lager zijn dan bij opname in het ziekenhuis.

Implementatie in NederlandOnder de vlag van Hospital@Home werken diverse organisaties in Neder-land met elkaar samen aan ziekenhuis-zorg thuis voor ouderen. In de regio Noord-Nederland zijn organisaties in 2014 gestart met de implementatie hier-van voor ouderen met dementie en een acute ziekte onder leiding van prof. dr. Sophia de Rooij. De ervaringen die daar opgedaan zijn, werden gedeeld tijdens de conferentie en komen goed van pas in de regio Rotterdam.

Samenwerking van cruciaal belangDe belangrijkste succesfactor voor het thuis organiseren van ziekenhuiszorg is een goede samenwerking tussen zorgprofessionals. Factoren die hierbij meespelen zijn onderling vertrouwen, aandacht voor de patiënt, goede infor-matie-uitwisseling en voorlichting aan ouderen over wat zijzelf in geval van spoed kunnen doen. Ook bij het organi-seren van palliatieve zorg, thuisbeade-ming en acute zorg voor ouderen is sa-menwerking cruciaal.

Voor palliatieve zorg in de regio Rotter-dam is een infrastructuur opgebouwd waardoor samenwerking rond de pati-ënt wordt vergemakkelijkt en patiënten niet onnodig in het ziekenhuis terecht-komen. Ook door inzet van technologie als thuisbeademing worden steeds meer mensen in hun eigen omgeving van zorg voorzien.

Acute zorg voor ouderenOp de Spoedeisende Hulp (SEH) worden veel ouderen gezien die wel zorg, maar niet altijd ziekenhuiszorg nodig hebben. Hoe kan dat anders georganiseerd wor-den? De inzet van een praktijkverpleeg-kundige in de huisartsenpraktijk of een wijkverpleegkundige op de SEH zijn mogelijk oplossingen om de instroom, doorstroom en uitstroom te verbeteren. Een aandachtspunt is wel dat de triage

9 GENERO nieuwsbrief nr. 28 - juli 2017

1

Ziekenhuiszorg aan kwetsbare ouderen thuis

GENERO – Netwerk Ouderenzorg Zuid-

west-Nederland – beoogt verbetering in

zorg en welzijn voor ouderen te realiseren

door het betrekken van alle voor zorg en

welzijn relevante partijen. Alleen door sa-

menwerking kunnen optimale zorg en wel-

zijn voor ouderen en effectieve en kwalitatief

goede zorginnovaties worden ontwikkeld,

geëvalueerd en geïmplementeerd.

Om de samenwerking en samenspraak

te stimuleren, van elkaar te leren, project-

ideeën te genereren en bekend te raken

met elkaars kennis en expertise worden

regelmatig activiteiten zoals netwerkbijeen-

komsten georganiseerd. Binnen GENERO

lopen ook diverse projecten gericht op in-

novaties in zorg en welzijn voor ouderen. De

inzet is dat op termijn activiteiten leiden tot

een integraal zorg- en ondersteuningsaan-

bod gericht op een betere zelfredzaamheid,

meer functiebehoud en vermindering van

zorg- en behandelbelasting van ouderen.

bij ouderen anders is dan bij volwasse-nen, omdat de symptomen anders zijn.

Belangrijk is dat er afstemming plaats-vindt tussen eerste lijn, tweede lijn en VVT. Ook het gesprek met de ouderen, voordat een acute situatie ontstaat, is hierbij van belang. Willen ze nog gere-animeerd of beademd worden? En wie mag voor hen spreken als zij het zelf niet meer kunnen? Dit wordt Advanced Care Planning (ACP) genoemd.

Hoe nu verder?De conferentie heeft veel deelne-mers geïnspireerd. In de regio Rotter-dam wordt komend jaar onder meer door GENERO verder verkend of Hos-pital@Home ingezet kan worden om de samenwerking binnen de ouderenzorg-keten verder vorm te geven.

Meer weten? Neem contact op met Astrid de Boer, adviseur bij ZorgImpuls en lid van het themateam Transmurale Zorg van BeterOud. Of neem contact op met Dini Smilde, coördinator van GENERO, via 010 - 4474449 of smilde@pallashrc.com.

Vooraankondiging

GENERO-Symposium 2017 in het teken van opleiden en onderwijs ouderenzorg

Reserveer alvast de datum: 1 november 2017 (9.30-17 uur)

Onderwerpen die o.a. aan bod komen:• Wat vinden ouderen van belang voor het

onderwijs voor zorg en welzijn voor oude-ren?

• Wat is er nodig in opleidingen/onderwijs over de ouderenzorg voor (toekomstige) professionals wat betreft kennis en vaar-digheden, ook in het licht van de toekom-stige zorgvraag?

• Hoe zijn professionals te interesseren voor werken in de ouderenzorg?

• Welke ideeën leven er bij studenten voor vernieuwing en verbetering van het onder-wijs over zorg/welzijn voor ouderen?

Hebt u aansprekende voorbeelden of inspi-rerende verhalen rond het onderwerp van het symposium? Laat het ons alvast weten via: eeuwijk@pallashrc.com.

10 GENERO nieuwsbrief nr. 28 - juli 2017

1

GRIP & GLANS voor

migrantenouderen in Rotterdam

In de periode november 2014 – december 2016 hebben Indigo preventie en Avant sanare het ZonMw/NPO-

project ‘Doorontwikkeling Grip & Glans voor allochtone ouderen’ uitgevoerd in Rotterdam. Doel

was de bestaande Grip & Glans-cursus geschikt te maken voor

migrantenouderen, specifiek voor Turkse en Marokkaanse

ouderen. Doelgroepparticipatie was hierbij essentieel. Tijdens de projectperiode zijn ook zes

doorontwikkelde cursussen uitgevoerd in gebied Feijenoord, waarmee ruim 100 vrouwen zijn

bereikt.

Deelnemers van de cursus in ’t Klooster (Afrikaanderwijk, Rotterdam) tonen de GLANS-schijf.

Cursus is een succesDe deelnemers en trainers zijn erg en-thousiast en tevreden over de cursus. De effectiviteit van de cursus is onderzocht via het afnemen van vragenlijsten voor en na afloop van de cursus. Hiervoor zijn de vragenlijsten van het reguliere NPO-project Grip & Glans vertaald naar het Turks en Arabisch. Ook zijn de TOPICS-MDS-vragenlijsten afgeno-men. Door het gebruik hiervan konden de resultaten vergeleken worden met die van de reguliere cursus en konden de kenmerken van de deelnemers opge-nomen worden in de TOPICS-database (zie ook pagina 17). De evaluatie laat zien dat de doorontwikkelde cursus het welbevinden van Turkse en Marokkaan-se vrouwen vergroot en eveneens hun zelfmanagementvaardigheden vergroot,

daar bij springt met name het aspect ‘ge-loof in eigen kunnen’ positief eruit. De ervaren kwaliteit van leven van de deel-nemers steeg licht.

Cultuurspecifieke vragenlijsten nodigDe gebruikte vragenlijsten in het Turks en Arabisch zouden cultuursensitiever kunnen zijn. Voor veel vrouwen was het moeilijk om de vragenlijsten in te vullen doordat er nog veel analfabetisme (ook in de eigen taal) voorkomt. Het onder-zoek kon alleen gerealiseerd worden door individuele ondersteuning bij het invullen van de vragenlijsten en door deelnemers te stimuleren met een tege-moetkoming in de vorm van een waarde-bon. Om in de toekomst de effecten van de cursus nog beter in kaart te kunnen brengen zijn cultuurspecifieke vragen-

11 GENERO nieuwsbrief nr. 28 - juli 2017

1

GRIP & GLANS voor migrantenouderen in Rotterdam

Op de netwerkwebsite LinkedIn™ heeft

GENERO een eigen groep. Gebruikers

van LinkedIn™ kunnen lid worden van

deze groep. De groep biedt de moge-

lijkheid om discussies aan te gaan met

groepsgenoten of om uw diensten of

ideeën te promoten. Daarnaast biedt de

LinkedIn™ GENERO groep een goede

mogelijkheid om met GENERO partners

na te praten over de onderwerpen die

tijdens netwerkbijeenkomsten zijn bespro-

ken.

Heeft u een LinkedIn™ account,

word dan nu lid van de GENERO groep.

GENERO is ook via

Twitter te volgen. Volg @

GENERO_010 om op

de hoogte te blijven van

actueel nieuws uit het GENERO-netwerk.

GENERO volgt zorgaanbieders, belangen-

organisaties en iedereen die interessant

nieuws te melden heeft over de ouderen-

zorg.

https://twitter.com/GENERO_010

lijsten nodig. In de huidige vragenlijst wordt te veel beeldspraak gebruikt en zijn de vragen soms te ingewikkeld.

Ervaringen van trainersHet implementatieproces is gemoni-tord via logboeken die de trainers van de cursus invulden. Trainers signaleerden bij veel deelnemers een toenemend be-wustzijn rondom ouder worden. Maar dit proces kost veel tijd, de trainers von-den een cursus van zes bijeenkomsten met één terugkombijeenkomst voor deze groep ouderen dan ook (te) kort. Het tempo is laag en er is veel herhaling nodig. Bij het organiseren van de cur-sus speelt verder een rol dat de periode waarin de cursus bij deze doelgroep kan

worden gegeven beperkt is. Dit in ver-band met soms langdurig verblijf in het land van herkomst (in de periode mei t/m september), de ramadan en overige cultureel bepaalde feestdagen.

De doorontwikkelde cursus is opgeno-men in het aanbod van het programma ‘Mentaal Gezond’ van gemeente Rot-terdam. Aangezien de cursus op onder-delen afwijkt van de originele Grip & Glans-cursus zal in de toekomst waar-schijnlijk een andere naam gehanteerd worden.

Wilt u meer informatie? Neem dan con-tact op met projectleider Maria Smedts m.smedts@indigorijnmond.nl.

GRIP & GLANSGrip & Glans is een cursus voor 50-plussers die kwetsbaar zijn en hierdoor een hoger risico hebben om eenzaam te worden. De cursus is door Universitair Medisch Centrum Groningen ontwikkeld en is erkend als effectieve sociale interventie. De cursus draagt langdurig bij aan meer zelfregie, meer plezier in het leven, minder eenzaamheid. Andere effecten van de cursus zijn besparingen op eerstelijns GGZ en op maatschappelijk werk. De focus in de cursus ligt niet op problemen, maar op wat iemand wel kan of wil. GRIP verwijst naar zes zelfmanagementvaardigheden en GLANS naar vijf domeinen van wel-bevinden1. 1 Theorie Sociale Productie Functies en Theorie Zelfmanagement-van-Welbevinden (Steverink et al., 2005; Steverink, 2009a; Steverink, 2009b).

12 GENERO nieuwsbrief nr. 28 - juli 2017

Najaar 2016 vond in het Zalmhuis in Rotterdam een GENERO-

invitational conference plaats om met ouderen en gemeenten

rond het thema wonen, welzijn en zorg voor ouderen/mantelzorgers

de grootste uitdagingen te verkennen, oplossingen te zoeken

en bestaande aanpakken uit te wisselen. Een van de doelen

van de bijeenkomst was om tot concrete vragen te komen voor

studentenprojecten. De combinatie van de aanwezige ouderen,

vertegenwoordigers van gemeenten en docenten/onderzoekers zorgde voor goede discussies en concrete

en op de praktijk gebaseerde vragen waarvoor nader onderzoek

kan worden uitgevoerd.

1

Vraagstukken rond ouderen en

mantelzorgers in het sociaal

domeinStudentenprojecten

Discussie tussen ouderen en gemeentenAls aftrap en inspiratie schetste dr. Hanna van Dijk vanuit het project Even buurten de vraagstukken die door haar onderzoek beantwoord zijn, maar ook gaf ze aan welke kennisvragen er nog liggen. Via twee brainstormrondes be-noemden vervolgens ouderen en ge-meenten samen de vraagstukken in het sociaal domein rond ouderen en mantel-zorgers waarvoor ze oplossingen zoeken. De vraagstukken zijn samengebracht in elf thema’s, waaronder zelfredzaamheid, mantelzorgers en de wisselwerking tus-sen vraag en aanbod.

Afstudeerscripties studenten iBMGOp basis van de resultaten van de bijeen-komst werkten studenten onder leiding van iBMG-docenten Robbert Huijsman, Kim Putters en Hanna van Dijk onder-zoeksplannen uit voor afstudeerscrip-ties. Vijf studenten presenteerden op de conferentie op 17 mei (zie pagina 20) hun voorlopige resultaten en conclusies.

Op de volgende pagina lichten we drie scripties van deze Masterstudenten Health Care Management uit.

Studenten Bertine Koolmees, Tayaba Akseer, Anne Portengen, Stacey Hulst en Oemar van der Woerd gereed voor pitches over hun onderzoeken naar Wmo-ontwikkelingen voor ouderen.

13 GENERO nieuwsbrief nr. 28 - juli 2017

1

Vraagstukken rond ouderen en mantelzorgers in het sociaal domein | Studentenprojecten

De studenten zijn momenteel hard aan het werk om hun afstudeerscripties af te ronden. Later dit jaar worden de resultaten van hun scripties gepresenteerd. We zullen u dan verder informeren.

Hoe voorzien kleine gemeenten in toegankelijkheid van Wmo-zorg voor langer zelfstandig wonende kwetsbare ouderen, in de meest optimale vorm?

Het onderzoek van Stacey gaat over de toegankelijkheid van Wmo-zorg voor zelfstandig wonende kwetsbare oude-ren. Dit onderzoek voert ze uit in de ge-meenten Houten en IJsselstein. In het algemeen passen deze gemeenten de verschillende conceptualisaties van het begrip toegankelijkheid erg goed toe. Volgens Stacey zijn er tussen de twee ge-meenten voornamelijk overeenkomsten in toegankelijkheid van Wmo-zorg. Het grootste verschil tussen de gemeenten betreft de fases waarin de sociale teams zich bevinden, de ene gemeente is daar-mee verder dan de andere. In hoofdlij-nen is het beleid van beide gemeenten vergelijkbaar, maar zijn in de praktijk de verschillen te vinden. Stacey geeft aan dat beide gemeenten de toegankelijk-heid van Wmo-zorg kunnen verbeteren door samen met ouderen meer moge-lijkheden te verkennen, transparant te communiceren en een actiever beleid te voeren gericht op Wmo-toegankelijk-heid.

Stacey Hulst

De gemeente als ondersteuner voor ouderen met dementie en hun mantelzorgers

Anne voert haar onderzoek uit in de ge-meenten Almere en Goeree-Overflakkee. Ze onderzoekt hoe gemeenten ouderen met dementie en hun mantelzorgers kunnen ondersteunen. De mantelzorger is belangrijk voor de oudere met demen-tie voor het zo lang mogelijk zelfstandig thuis kunnen wonen. Om deze reden staat bij gemeenten mantelzorgonder-steuning hoog op de agenda. De eerste stap is de mantelzorger ervan bewust maken dat hij/zij mantelzorger is. Daar-na kan de mantelzorger direct of indirect ondersteund worden, door bijvoorbeeld respijtzorg of het aanbieden van dagbe-steding voor de oudere met dementie. Anne concludeert in haar scriptie alvast dat er meer aandacht voor welzijn moet zijn. Daarnaast zouden gemeenten actie-ver kunnen zijn om ouderen met demen-tie te ondersteunen om de zelfredzaam-heid van deze ouderen te bevorderen.

Hoe en waarom werken gemeenten en zorgverzekeraars met elkaar samen om de zelfredzaamheid van ouderen met dementie te verhogen?

In de regio Midden-Brabant onderzoekt Oemar binnen het Regionaal Overleg Dementie (ROD) waarom en hoe negen gemeenten en twee zorgverzekeraars (CZ en VGZ) op regionaal niveau met elkaar samenwerken om de zelfred-zaamheid van ouderen met dementie te verhogen. Daarbij heeft hij lokale be-leidsverschillen op (sub)regionaal ni-veau rondom dementiezorg opgemerkt. Deelnemers ervaren het tempo tot ver-beteracties binnen de dementieketen opvallend anders. Ook is het opvallend dat de perceptie van het begrip ‘zelfred-zaamheid’ verschilt tussen gemeenten en zorgverzekeraars. Echter, eensge-zindheid is sterk aanwezig in het creëren van (preventief) maatschappelijk be-wustzijn rondom dementie.

Anne Portengen Oemar van der Woerd

14 GENERO nieuwsbrief nr. 28 - juli 2017

1

Samen leren, samen werken

Hogeschool Rotterdam voert samen met partners een project uit dat

moet leiden tot betere dementiezorg. Er wordt op een vernieuwende

manier onderwijs over dementiezorg ontworpen. Het onderwijs wordt

aantrekkelijker, makkelijker toegankelijk en praktijkgerichter. Zo

moet het onderwijs meer actuele leersituaties uit de praktijk gaan

bevatten. Hogeschool Rotterdam wil het onderwijs vernieuwen zodat

Hbo-studenten enthousiast(er) worden voor de zorg aan mensen

met dementie en hun mantelzorgers én professionals zorg meer

op maat kunnen leveren. Het nieuwe onderwijs in een nauwe

samenwerking tussen alle relevante betrokkenen: studenten, docenten,

ouderen en mantelzorgers, professionals in zorg en welzijn,

hogescholen en kennisinstituten.

Samen werken aan betere dementiezorg

door samen te leren

Anders leren denkenMede door de transities in de langdurige zorg is het nodig om samen het beoog-de nieuwe zorgsysteem vorm te geven. Daarbij zijn de wensen en behoeften van de zorgvragers en hun mantelzorgers belangrijk. Zorg- en welzijnsorganisa-ties zullen hun beleid hierop moeten aanpassen en nieuwe visies op demen-tiezorg moeten ontwikkelen. Zorgpro-fessionals zijn de sleutelfiguren in deze transitie. Het is belangrijk dat zij anders leren denken, zoals meer aansluiten bij wensen en behoeften van cliënten, cliën-ten in hun eigen regie ondersteunen, maar ook leren gebruikmaken van tech-nologische hulpmiddelen en het sociaal netwerk rondom hun cliënten.

Uitgangspunten voor de gekozen on-derwijsvernieuwing zijn: 1. zelfwerk-zaamheid en initiatief van studenten en cursisten; 2. ouderen, mantelzorgers, professionals in zorg en welzijn en stu-denten van zorg- en welzijnsopleidingen werken samen aan de onderwijsver-nieuwing en in het onderwijs; 3. toepas-sing van verschillende leerstijlen: erva-ringsgericht leren (concrete ervaringen opdoen in de praktijk, observeren en reflecteren, concepten bedenken en ac-tief experimenteren met nieuwe oplos-singen) en blended learning, dat is een combinatie van online- en contacton-derwijs.

OuderenparticipatieOuderen zijn in alle fasen van het pro-ject betrokken, bij de behoefteanalyse, het ontwerp en de uitvoering van het onderwijs en bij de beoordeling van de praktijkopdrachten. Eind juni vond een workshop plaats met het GENERO Ouderen- en mantelzorgforum waarbij concrete onderwijsplannen zijn voor-gelegd aan de leden van het forum. Zij dachten mee over de invulling en uit-voering van de plannen en kwamen met aanvullende ideeën voor de vernieuwing van het onderwijs op de thema’s: inzet van het sociaal netwerk, voeding en mi-grantenouderen.

Dit project wordt uitgevoerd samen met het Instituut Voor Gezondheidszorg (IVG), Insti-tuut voor Sociale Opleidingen (ISO), EAS (In-stituut voor Engineering and Applied Scien-ces) van Hogeschool Rotterdam, GENERO (ook het Ouderen- en mantelzorgforum), Alzheimer Nederland afdeling Rotterdam e.o., welzijnsinstelling Dock, de Stedelijke Keten Dementie Rotterdam, het Van Kleef Instituut en de gemeente Rotterdam.

Voor meer informatie kunt u contact opne-men met lector Jacomine de Lange (j.de.lange@hr.nl)Kenniscentrum Zorginnovatie, Hogeschool Rotterdam.

15 GENERO nieuwsbrief nr. 28 - juli 2017

1

Jong en Oud samen Goud

Bij Hogeschool Rotterdam is het project ‘Jong en Oud samen Goud’

gestart. Ouderen en studenten zetten hierbij hun krachten en

kennis in voor elkaar. Leden van het GENERO Ouderen- en

mantelzorgforum nemen deel aan activiteiten van het project.

Kracht en kennis inzettenIn ‘Jong en Oud samen Goud’ maken ouderen en studenten samen een infra-structuur en organisatie ter ondersteu-ning van het duurzaam en substantieel werken aan het vergroten van het soci-ale netwerk en de sociale activiteiten van alleenstaande zelfstandig wonende ouderen in Rotterdam. Kern is ieders kracht en kennis in te zetten voor elkaar. Iedereen heeft talenten en mogelijk-heden om iets (terug) te doen voor een ander (wederkerigheid). Cruciaal is de match te vinden tussen behoeften van ouderen en van jongeren. Ontmoeting is hierbij het sleutelwoord. In de ontmoe-ting ontstaat interactie en ook activitei-ten die het sociale netwerk vergroten en/of sociale activiteiten van ouderen doen toenemen. Het idee is dat het concept na ontwikkeling ook toepasbaar is op an-dere groepen ouderen, zoals zelfstandig wonende ouderen met dementie.

Studenten zijn enthousiast over contact met ouderenHet afgelopen jaar is een aantal kleine deelprojecten opgezet. Er is een keuze-vak ontwikkeld waarbij studenten ge-koppeld werden aan ouderen met wie ze wekelijks activiteiten ondernemen die beiden leuk vonden, vooral om te leren van elkaar. Dit keuzevak wordt samen met een aantal ouderen gegeven. Ieder kwartaal zijn minimaal 25 studenten gekoppeld aan ouderen bij zorgorgani-satie Laurens. Ook zijn 100 eerstejaars-studenten van het Instituut voor Sociale Opleidingen (ISO) gekoppeld aan oude-ren in Rotterdam. Zij hebben 4 uur per week besteed aan het ondernemen van activiteiten met de ouderen.

De studenten zijn enthousiast over het contact met ouderen. In hun verslagen schrijven ze dat het keuzevak leuk en leerzaam was. De studenten hebben ge-

SamenwerkingspartnersSamenwerkingspartners zijn: gemeente Rotterdam, OSO-Rotterdam (samen-werkende ouderenbonden), Hogeschool Rotterdam (IvG, ISO, Instituut voor de Gebouwde Omgeving en de opleiding Leisure Management), GENERO en het Ouderen- en mantelzorgforum en Woningcorporatie Wooncompas.

16 GENERO nieuwsbrief nr. 28 - juli 2017

noten van de verhalen die ouderen ver-tellen en beseffen door de verhalen dat iedere oudere een eigen verhaal heeft. Een van de studenten schrijft dat het project heeft laten zien dat je met wei-nig moeite al iets voor iemand kan be-tekenen. Een andere student vond de uitwisseling tussen jong en oud erg leuk en leerde de oudere man om foto’s van zichzelf te maken (selfies).

Ook is in april 2017 het symposium ‘Wat als langer thuis niet langer gaat’ geor-ganiseerd samen met OSO-Rotterdam en studenten van het Instituut voor Ge-zondheidszorg (IvG). Ook deze bijeen-komst stond in het teken van de inter-actie tussen ouderen en studenten. In werkgroepen werd gediscussieerd over ontwikkelingen die langer thuis wonen mogelijk maken. Met een aantal onder-werpen die naar voren kwamen gaan de studenten dit jaar aan de slag.

1

Voor meer informatie kunt u contact opne-men met projectleider Elin Koppelaar, Hoge-school Rotterdam: e.koppelaar@hr.nl.

Jong en Oud samen Goud

Veel alleenstaande thuiswonende 75-plus-sers voelen zich eenzaam, bijvoorbeeld na-dat zij hun partner verloren hebben. Sociale relaties kunnen daardoor minder worden en het weer aangaan van nieuwe sociale rela-ties kan moeilijk zijn.

Een manier om eenzaamheid te vermin-deren is door 75-plussers te helpen een netwerk op te bouwen met buren en ken-nissen (De Jong-Gierveld en van Tilburg, 2007). Uit het onderzoek (observaties, in-terviews en enquêtes) van student Daisy van Tussenbroek van Hogeschool Rotter-dam bleek dat juist contact met de directe omgeving essentieel is. De 75-plussers in het onderzoek gaven aan dat ze veel con-tact met familie hebben, maar daarnaast vrij weinig met anderen en zich toch een-zaam voelden. Dit was de aanleiding om, samen met de ouderen, een interactief concept te ontwerpen dat de sociale rela-ties vergroot in de directe omgeving.

Op basis van meerdere ontwerpiteraties (herhalend proces met ontwerpversies) heeft Daisy samen met de ouderen het concept ‘Hoestienouw?’ ontwikkeld: een digitaal prikbord waarin de 75-plusser een activiteit kan kiezen met daaraan gekop-peld een maatje. De focus ligt op het ver-groten van de sociale relaties waarbij het woord eenzaamheid niet genoemd wordt. Het digitale prikbord wordt geplaatst naast het al aanwezige prikbord (met de lokale advertenties) in de wijksupermarkt, om zo 75-plussers goed te bereiken.

Via het digitale prikbord kan de 75-plusser een activiteit (zie stap 2) en daarna een maatje (zie stap 3) kiezen. Als zij (of hij) een persoon heeft gevonden waar zij/hij de activiteit mee wil ondernemen, dan kan de 75-plusser ervoor kiezen om de gege-vens van het maatje en de activiteit uit te printen. 75-minners kunnen juist activi-teiten aanmaken via het digitale prikbord door een formulier in te vullen en een foto van zichzelf te maken.

Met dit concept kunnen 75-plussers op een laagdrempelige manier gekoppeld worden aan een activiteit en aan een maatje, zo-dat ze weer actiever worden. Diasy en haar begeleider Linda Wauben zijn op zoek naar samenwerkingspartners om het concept te realiseren tot product.

Neem contact op met: Daisy van Tussen-broek & Linda Wauben, lector: l.s.g.l.wauben@hr.nl.

‘Hoestienouw?’

17 GENERO nieuwsbrief nr. 28 - juli 2017

Het verlenen van zorg en ondersteu-ning aan naasten kan belastend zijn voor mantelzorgers. Soms ondervinden mantelzorgers zelfs problemen met hun eigen gezondheid door het zorgen voor een ander. Om te bepalen of een inter-ventie in de gezondheidszorg kostenef-fectief is, is het belangrijk om niet alleen te kijken naar welke effecten de behan-deling heeft op een patiënt, maar ook welke effecten deze interventie heeft op de naasten die voor hem of haar zorgen. Echter, het effect van het verlenen van zorg op mantelzorgers wordt vaak niet meegenomen in economische evalua-ties van zorg. Een reden hiervoor is dat klinische studies slechts zeer zelden het welzijn en de kwaliteit van leven van mantelzorgers meten. Het gevolg is dat deze informatie niet kan worden meege-nomen in een economische evaluatie.

Statistisch modelRenske Hoefman en collega’s richten zich momenteel op de ontwikkeling van een statistisch model aan de hand waar-

van de belasting van de mantelzorger voorspeld kan worden op basis van de gezondheid van ouderen gemeten met de EQ-5D. EQ-5D is een gestandaardi-seerde vragenlijst die wordt gebruikt om kwaliteit van leven te meten voor economische evaluaties. Om het model te ontwerpen maakt ze gebruik van de TOPICS-data. Het doel van deze studie is om een tool te ontwikkelen waarmee onderzoekers die met de EQ-5D pati-ëntkenmerken hebben gemeten, ook de belasting op de mantelzorger van die patiënt kunnen rapporteren. Dit onder-steunt onderzoekers om, zonder dat zij daarvoor een aparte vragenlijst hoeven af te nemen, de effecten van het verle-nen van mantelzorg kunnen meenemen in economische evaluaties van interven-ties in de zorg.

Na de zomer worden de eerste resulta-ten van dit onderzoek verwacht.

Voor meer informatie over dit onderzoek: Renske Hoefman, (hoefman@bmg.eur.nl)

Mantelzorg in economische evaluaties

Het effect van kwaliteit van leven van ouderen op kwaliteit van leven van

hun mantelzorgersRenske Hoefman (Medical Technology

Assessment (iMTA)

Om NPO-projecten te kunnen vergelijken is bij de start van het Nationaal Programma Ouderenzorg (NPO) afgesproken gegevens op dezelfde manier te meten en gezamenlijk te bewaren. Er is één vragenlijst ontwikkeld, de TOPICS-MDS-vragenlijst, met daarin meerdere gevalideerde instrumenten om gegevens te verzamelen over ouderen en hun mantelzorgers. TOPICS-MDS staat voor The Older Persons and Informal Caregivers Survey - Minimum Data Set. De vragenlijst is gebruikt in meer dan 60 NPO-projecten. De TOPICS-database bevat de gegevens van ruim 43.000 ouderen en ruim 9.000 mantelzorgers en is een waardevolle bron van informatie voor onderzoekers. Binnen de GENERO-regio lopen drie projecten waarin gegevens van TOPICS worden geanalyseerd, die we hieronder samenvatten.

Onderzoek met TOPICS

1

18 GENERO nieuwsbrief nr. 28 - juli 2017

1

Het doel van het onderzoek van Carmen Franse is om bij ouderen de verschillen in kwetsbaarheid te onderzoeken, met extra aandacht voor sociaal-economi-sche status en etnische achtergrond. Ook onderzoekt zij in welke component van kwetsbaarheid (bijvoorbeeld functione-le, fysieke of psychische kwetsbaarheid) deze verschillen het grootst zijn, zodat de zorg en op zorg gerichte interventies daarop kunnen aansluiten. Als groepen kwetsbare ouderen beter geïdentifi-ceerd kunnen worden, kan hen gericht preventief zorg worden aangeboden om kwetsbaarheid of de negatieve gevolgen ervan te verminderen.

TOPICS kwetsbaarheidsindexVoor het onderzoek gebruikt Carmen Franse een subset van de TOPICS-data, namelijk van ruim 25.000 ouderen van 55 jaar en ouder die zelfstandig wonen. De kwetsbaarheid van deze ouderen is gemeten met de TOPICS kwetsbaar-heidsindex, een instrument dat is ont-wikkeld en getoetst via de TOPICS-data. De index geeft het proportie gezond-heidsproblemen weer dat iemand heeft uit een lijst van 45 gezondheidsproble-men. Deze 45 gezondheidsproblemen kunnen onderverdeeld worden in ziek-ten, functionele gezondheid, psychoso-ciale gezondheid, kwaliteit van leven en zelf-gerapporteerde gezondheid.

Voorlopige resultatenDe voorlopige resultaten van het on-derzoek laten zien dat er sociaalecono-mische verschillen in kwetsbaarheid zijn. Ouderen met een lagere opleiding of ouderen die wonen in een buurt met een lage sociale status zijn kwetsbaar-der. Ook zijn Turkse, gevolgd door Ma-rokkaanse en Surinaamse ouderen veel kwetsbaarder dan Nederlandse oude-ren. Nog niet alle analyses zijn afgerond. Momenteel doet Carmen Franse nog onderzoek naar kwetsbaarheid onder specifieke groepen ouderen, zoals al-leenwonende ouderen met een lage op-leiding. Daarnaast bekijkt zij ook binnen welke component van kwetsbaarheid de verschillen het grootst zijn en of er ver-schillen zijn tussen verschillende leef-tijdsgroepen. De uitkomsten van het on-derzoek worden verwacht zomer 2017.

Meer informatie over dit onderzoek: Carmen Franse (c.franse@erasmusmc.nl)

Kwetsbaarheid groter bij ouderen met lagere opleiding of die in een buurt wonen met

lage sociale status Onderzoek Carmen Franse (Erasmus

MC Rotterdam)

Sommige ouderen blijven vitaal, andere daarentegen worden minder weerbaar en worden kwetsbaar of fragiel. Deze

groep kwetsbare ouderen is vaker afhankelijk van anderen en heeft een

groter risico op ziekenhuisopname en vroegtijdig overlijden dan niet

kwetsbare/vitale ouderen. Afgelopen jaren is er onderzoek gedaan naar kwetsbaarheid en het identificeren

van kwetsbare groepen ouderen. Daaruit blijkt dat ouderen met een

lage sociaaleconomische status vaker kwetsbaar zijn en deze kwetsbaarheid

sneller verergert bij het ouder worden, dan bij ouderen met hogere

sociaaleconomische status. Een groeiende groep kwetsbare ouderen

waarover weinig bekend is zijn ouderen van niet-westerse herkomst.

Onderzoek met TOPICS

19 GENERO nieuwsbrief nr. 28 - juli 2017

Profielen van kwetsbaarheidHet doel van het onderzoek van Wil-lemijn Looman is om profielen van kwetsbare ouderen te ontwikkelen op basis van fysieke, emotionele, sociale en cognitieve dimensies van kwetsbaar-heid. Hiervoor maakt ze gebruik van de TOPICS-database. Uit het onderzoek komen zes profielen van kwetsbare ou-deren naar voren, waarbij de ouderen met hetzelfde profiel meer met elkaar gemeen hebben dan met de ouderen met andere profielen. Tussen de zes pro-fielen bestaan grote verschillen, bijvoor-beeld wat betreft het aantal activiteiten waarbij de ouderen hulp nodig hebben. Zo hebben ouderen met het ene profiel hulp nodig bij gemiddeld één activiteit, terwijl ouderen met het andere profiel hulp nodig hebben bij wel twaalf activi-teiten.

Verschillen in problematiekOok verschilt de aard van de problema-tiek tussen de profielen. Zo is er een pro-fiel waarbinnen de ouderen vooral last hebben van fysieke ongemakken, terwijl zij zich wel gezond voelen en ze goed in hun vel zitten. Bij het bespreken van de zes profielen met het GENERO Ouderen- en Mantelzorgforum legde een forumlid de link naar twee perspectieven op oud worden: het trotseer- en vervalperspec-tief. Ouderen binnen dit profiel hante-ren volgens hem het trotseerperspectief:

“Ze hebben wel wat last maar trekken zich niets ervan aan. Ze gaan gewoon hun gang en zijn van het doorzetten.” Bij een ander profiel is de aard van de pro-blematiek weer heel anders: ondanks dat ze relatief weinig aandoeningen en func-tionele beperkingen hebben, voelen de ouderen zich toch niet gezond en zitten ze slecht in hun vel. Dit profiel sluit be-ter aan bij het vervalperspectief: “Ze lij-den onder het verval dat aan het komen is. Zij trekken zich dat erg aan en gaan er al onder gebukt.” Daarnaast zijn er ook profielen met meer hybride vormen van kwetsbaarheid, waar de problematiek zich opstapelt.

Kortom: het onderzoek toont aan dat dé kwetsbare oudere niet bestaat. De zorg voor kwetsbare ouderen zou beter afgestemd kunnen worden op deze pro-fielen van kwetsbaarheid en ook binnen onderzoeken naar interventies zou hier-mee meer rekening gehouden moeten worden.

Meer informatie over dit onderzoek: Willemijn Looman (looman@bmg.eur.nl).

Dé kwetsbare oudere bestaat niet.

Profielen van kwetsbare ouderen met TOPICS

Onderzoek Willemijn Looman (iBMG, Erasmus Universiteit Rotterdam)

De complexiteit en negatieve gevolgen van kwetsbaarheid zijn duidelijk:

kwetsbaarheid leidt tot een verhoogd risico op vallen, functieverlies, slechte

kwaliteit van leven en opname in ziekenhuis en verpleeghuis. Er is echter

geen consensus over de definitie van kwetsbaarheid waardoor grote

verschillen bestaan tussen ouderen met het label ‘kwetsbaar’.

Om de negatieve gevolgen van kwetsbaarheid te voorkomen of

te beperken, worden integrale zorginterventies vaak als oplossing gezien. Alleen zijn de effecten van

integrale zorg voor kwetsbare ouderen tot op heden niet overtuigend. Een

mogelijke verklaring hiervoor kan zijn dat we in evaluatieonderzoek kwetsbare

ouderen zien als een homogene groep. Door kwetsbaarheid beter te

specificeren, kunnen interventies ook gerichter worden ingezet.

Onderzoek met TOPICS

1

20 GENERO nieuwsbrief nr. 28 - juli 2017

1

Conferentie ‘Wonen, zorg en

welzijn in een vitaliserende

omgeving’Regiotour 17 mei

Sparta Stadion in Rotterdam

Vol inspiratie en enthousiasme om de schouders er onder te zetten,

zo vertrokken de deelnemers na de conferentie op 17 mei. De

conferentie was een regionaal vervolg op het nationale jaarcongres Een nieuwe generatie ouderen(zorg). Belangrijkste vraag van 17 mei was

hoe we beter kunnen aansluiten op de behoefte van de nieuwe

generatie ouderen. De regiotour werd georganiseerd door BeterOud,

GENERO en andere partners.

Robbert Huijsman, hoogleraar Ma-nagement en Organisatie Ouderenzorg, iBMG/Erasmus Universiteit Rotter-dam en GENERO-bestuurslid, opende als dagvoorzitter de conferentie met het praktijkverbeterprogramma ‘Dementie-zorg voor elkaar’. Dit programma onder-steunt dementienetwerken en samen-werkingsverbanden van professionals die willen werken aan verbeteren en in-noveren van zorgpraktijk.

Mieke van der Ven, lid GENERO Oude-ren- en mantelzorgforum, verzorgde ook plenair een lezing. Ze legde uit hoe ou-deren een waardevolle bijdrage kunnen leveren aan onderwijs. Deze participatie van ouderen in het zorgonderwijs is een succesformule, die wellicht op bredere schaal, ook bij andere onderwijsinstel-lingen zou kunnen worden toegepast, om onderwijs beter te laten aansluiten bij de wensen en behoeften van ouderen en om studenten al tijdens hun oplei-ding in contact te brengen met ouderen. Zie ook de GENERO-regiofilm over ou-derenparticipatie. Het GENERO-forum helpt onderwijsinstellingen graag om te onderzoeken welke vormen ouderen-participatie zij kunnen toepassen in hun onderwijsprogramma.

Reuring in RotterdamTijdens de conferentie konden deelne-mers kiezen uit verschillende workshops en inspiratiesessies. BeterOud gaf een workshop ‘Reuring in Rotterdam’. Na een introductie van transformatiemana-ger Willeke Janssen (Habion, landelijke corporatie ouderenhuisvesting) staken de deelnemers zelf de handen uit de mouwen. In viertallen ging men aan de slag met de vraag: Wat zou je het mees-te missen als je naar een wooncomplex voor ouderen zou gaan? En wat moet er sowieso zijn? Een aantal tips: zoek per-soonlijke ruimte waar je kunt doen wat je deed, huur een kok(kin) in, bijvoor-beeld uit de wijk, gebruik talenten van ouderen, maak een App-groep bewoners, zorg voor goede sfeer in het gebouw en logeermogelijkheden voor familie.

Rode draadDuidelijk was ook de rode draad van de bijeenkomst: betrek ouderen en ga in ge-sprek met ouderen. Dit bleek ook tijdens een aantal van de andere sessies: ‘Naar succesvolle samenwerking in de keten’, ‘Betere dementiezorg door samen te le-ren’ en ‘Methodiek Even Buurten: toe-passen in de eigen praktijk’. Ook presen-teerden vijf scriptiestudenten van iBMG hun eerste bevindingen, zie pagina 12.

21 GENERO nieuwsbrief nr. 28 - juli 2017

1

GENERO Ouderen- en

mantelzorgforum

Het GENERO Ouderen- en mantelzorgforum heeft dit jaar

alweer drie vergaderingen achter de rug en een subsidieaanvraag

geschreven en ingediend. Tijdens de vergaderingen zijn

ook verschillende onderwijs- en onderzoeksprojecten besproken.

Focusgroepen ValpreventieOp 15 februari 2017 kwam het forum bij-een in het Erasmus MC. Een groot deel van de vergadering was gereserveerd voor het valpreventieproject ‘Houd ou-deren op de been’ van het Erasmus MC (zie pagina 1 van deze nieuwsbrief). Vic-ki Erasmus en Branko Olij van afdeling Maatschappelijke Gezondheidzorg van het Erasmus MC gaven een toelichting op dit project. Daarna spraken zij in twee focusgroepen met de leden van het forum over o.a. de momenten waarop ouderen risico lopen om te vallen, de mogelijke acties om valrisico te ver-kleinen, hoe ouderen bewustgemaakt kunnen worden van valpreventie en

hoe deelname aan preventieactiviteiten gestimuleerd kan worden. De onder-zoekers gebruiken de resultaten van de focusgroepen om in het project ouderen op een goede manier te benaderen. Op 11 april 2017 kwamen de onderzoekers wederom langs bij het forum. Deze keer zijn materialen voorgelegd die tijdens het project gebruikt zullen worden, zo-als een boek voor ouderen met oefenin-structies.

Even buurten – samenwerken in de wijkOp 11 april was ook Hanna van Dijk van iBMG van de Erasmus Universiteit Rot-terdam aanwezig om met de forumleden uit te wisselen over wijkgericht integraal werken. Ze discussieerde met de oude-ren en mantelzorgers over wat ouderen in de wijk nodig hebben om zich betrok-ken te voelen. Over wat ouderen den-ken dat er nodig is voor een integrale wijkaanpak. En er is uitgebreid gespro-ken over eenzaamheid en hoe ouderen sociaal actiever kunnen worden. De in-put van de forumleden was voor Hanna van Dijk heel bruikbaar voor de door-ontwikkeling en implementatie van haar tool voor Wijkgericht integraal werken (zie ook pagina 4 in deze nieuwsbrief).

22 GENERO nieuwsbrief nr. 28 - juli 2017

DementiezorgOp 28 juni jl. kwam het forum bij Hoge-school Rotterdam bijeen. Een deel van de vergadering is gebruikt om samen met docenten/onderzoekers Jacomine de Lange en Canan Ziylan te discussië-ren over verbetering van het onderwijs voor zorgprofessionals met betrekking tot dementiezorg (zie ook pagina 14). Er werd gebrainstormd over wat studenten, vrijwilligers en professionals zouden moeten leren over mensen met demen-tie en hun mantelzorgers.

Nieuwe subsidieaanvraagOp 1 juni jl. heeft het forum een sub-sidieaanvraag ingediend bij het NPO (ZonMw). Deze subsidieaanvraag is be-doeld om activiteiten uit te voeren die het voortbestaan van het forum onder-steunen. Het forum heeft een plan van aanpak opgesteld waarin de contacten en activiteiten met het onderwijs een belangrijke rol spelen. Naast de contac-ten met onderwijs, wil het forum ook de contacten met zorgorganisaties binnen GENERO en met Wmo- of soortgelijke raden bij gemeenten verder versterken. De subsidie is bedoeld voor activiteiten die lopen tot medio 2018.

GENERO Ouderen- en mantelzorgforum

1

GENERO kunt u bereiken via:Drs. Dini Smilde-van den DoelTelefoon: 06-18317510Email: smilde@pallashrc.com

U kunt zich hier ook aanmelden voor ontvangst van de nieuwsbrief.

Informatie is ook te vinden opwww.erasmusmc.nl/genero.Ook kunt u hier eerder verschenen nieuwsbrieven downloaden.Suggesties voor de inhoud van bijeenkomsten, nieuwsbrieven of andere activiteiten zijn van harte welkom!

ContactIn de GENERO nieuwsbrief plaatsen we graag beschrijvingen van inno-vaties in de ouderenzorg die in regio Zuidwest-Nederland ontwikkeld zijn. Wordt er in uw organisatie gewerkt met nieuwe innovatieve methoden? Dan horen we dat graag.

Informatie over uw innovatie kunt u sturen naar eeuwijk@pallashrc.com

Noteer alvast de datum van het GENERO Symposium

1 november 2017Opleiden voor de ouderenzorg van de toekomst

Anders leren denken, werken, samenwerken

23 GENERO nieuwsbrief nr. 28 - juli 2017

GENERO wordt mogelijk gemaakt door:

Aanmelden als partner via smilde@pallashrc.com

incl. Stichting Seniorenwelzijn Maassluis Vlaardingen Schiedam

Consortium ‘Gezond Ouder Worden met een Verstandelijke Beperking’

(Abrona, Amarant, Ipse De Bruggen)

Advies en Ondersteuning

Huisartsenpraktijk Odekerken

R. van OostromFysiotherapeut

• Rotterdamse afdelingen vanKBO – PCOB

• Rotterdamse Ouderen Bond

Zeeuwse afdelingen vanANBO – KBO – Nederlandse Bond voor

Pensioenbelangen – PCOB

– ROS

• Boog• Gezond op Zuid• Zorg op Noord

• Erasmus MC• Franciscus Gasthuis & Vlietland

• Havenziekenhuis• Het Van Weel-Bethesda Ziekenhuis

• IJsselland ziekenhuis• Ikazia Ziekenhuis

• Maasstad Ziekenhuis• Het Oogziekenhuis Rotterdam• Rijndam Revalidatiecentrum

• Spijkenisse Medisch Centrum

Tanja Jagtenberg

Projectmanagement en Advies

= Nieuwe partner

Ook GENERO partner

worden?

Meld u aan via

smilde@pallashrc.com

1