HỎI ĐÁP VỀ QUYỀN CON NGƢỜI -...

1

HI P

V QUYN CON NGI

H I P V QU YN C ON N G I

2

HI P V QUYN CON NGI

Bn quyn 2011 Khoa Lut i hc Quc gia H Ni

Khng phn no trong xut bn phm ny c php sao chp

hay pht hnh di bt k hnh thc hoc phng tin no

m khng c s cho php trc bng vn bn ca c quan gi bn quyn.

Thit k ba: Nguyn c V

Bin tp vin Alpha Books: o Qu Anh - ng Th Khnh Ly

3

KHOA LUT I HC QUC GIA H NI

TRUNG TM NGHIN CU

QUYN CON NGI QUYN CNG DN

-----

HI P V

QUYN CON NGI

(Sch chuyn kho)

(Ti bn ln th nht, c sa cha, b sung)


4

NH XUT BN HNG C

H NI - 2011


6

LI GII THIU

Quyn con ngi (nhn quyn) l s kt tinh nhng gi tr cao

p nht trong nn vn ha ca nhn loi, c hnh thnh vi s

ng gp ca tt c cc quc gia, dn tc, giai cp, tng lp v c

nhn con ngi trn tri t.

Nhiu cng trnh nghin cu khng nh rng quyn con

ngi khng h xa l hay mu thun vi l tng cng sn, m

ngc li, l ct li ca Ch ngha Mc-L nin. Vit Nam, cuc

cch mng do ng Cng sn m ngi ng u l ch tch H

Ch Minh lnh o t u th k XX n nay khng c mc ch g

khc l ginh v gi cc quyn con ngi cho ton th dn tc v

cho mi ngi dn Vit Nam. V vn ny, trong nhiu vn kin

chnh thc, ng Cng sn Vit Nam khng nh quyn con

ngi va l bn cht, va l mc tiu ca ch x hi ch ngha.

K t khi Lin Hp Quc c thnh lp (nm 1945), quyn

con ngi c quy nh c th trong hng trm vn kin php

lut quc t, tr thnh mt h thng tiu chun php l ton cu

c mi quc gia, trong c Vit Nam, tn trng v thc hin.

Khng ch dng li , hin nay, cc quc gia, dn tc trn th

gii ang hng ti xy dng mt nn vn ha nhn quyn

(human rights culture) - mt khi nim v mc tiu rng hn so

vi vic thc thi cc quy nh php lut v nhn quyn. t

c mc ch , gio dc v ph bin quyn con ngi c

LI GII THIU

7

ngha rt quan trng. V vn ny, ngi Srgio Vieira De Mello -

nguyn Cao y nhn quyn Lin Hp Quc, ngi t nn khi

ang lm vic I-rc nm 2003 - tng pht biu: Vn ha

nhn quyn c c sc mnh ln nht t nhng mong mun hiu

bit ca mi c nhn. Trch nhim bo v nhn quyn l thuc v

cc nh nc. Nhng chnh nhng hiu bit, tn trng v mong

mun v nhn quyn ca mi c nhn l iu mang li kt cu v

sc bt hng ngy cho nhn quyn.

Vit Nam, vic ph bin v gio dc nhn quyn ngy cng

c ng v Nh nc ch trng, khuyn khch. Trong bi cnh

, mt s c s o to, trong c Khoa Lut - i hc Quc gia

H Ni, v ang xy dng v thc hin cc chng trnh gio

dc, nghin cu v ph bin quyn con ngi. Nhiu ti liu phc

v cc hot ng ny c xy dng v xut bn, trong c

cun Gio trnh L lun v Php lut v quyn con ngi ca Khoa

Lut i hc Quc gia H Ni, xut bn nm 2009.

Mc d vy, nhng ti liu hin c vn cha p ng nhu

cu ging dy, nghin cu v tm hiu quyn con ngi ngy cng

cao nc ta. Trc thc t , trong nm 2010, Khoa Lut - i

hc Quc gia H Ni xut bn cun sch Hi p v Quyn con

ngi da trn cun Gio trnh k trn nhm gip bn c d dng

tip cn vi nhng ni dung ct li nht ca vn nhn quyn.

Vi ch nh vy, chng ti xy dng cun sch di dng

Hi-p, vi nhng thng tin ngn gn, sc tch, c chia thnh

cc mc chuyn bit, bao gm c nhng vn l lun, php l v

nhn quyn tm quc t v Vit Nam. Cun sch nhn c

s quan tm ca ng o bn c, c bit l cc bn tr. Do ,

chng ti ti bn cun sch vi mt s ni dung c cp nht v


8

b sung.

Chng ti hy vng cun sach nay s l ti liu tham kho tt

trong nghin cu, tm hiu v vn quyn con ngi v mong

nhn c kin gp ca bn c.

H Ni, thng 08 nm 2011

KHOA LUT I HC QUC GIA H NI

TRUNG TM NGHIN CU

QUYN CON NGI QUYN CNG DN

CC CH V I T TT TR ON G S C H

9

CC CH VIT TT TRONG SCH

CH VIT TT

TN Y

BLDS B lut Dn s

BLHS B lut Hnh s

BLL B lut Lao ng

BLTTHS B lut T tng hnh s

BLTTDS B lut T tng dn s

Lut

BCBHND

Lut Bu c i biu Hi ng

nhn dn

Lut BCBQH Lut Bu c i biu Quc Hi

Lut HN&G Lut Hn nhn v Gia nh

Lut TCTAND Lut T chc Ta n nhn dn

HND Hi ng nhn dn

MTTQ Mt trn T quc

UBND y ban nhn dn

Vin KSND Vin Kim st nhn dn

CHR y ban nhn quyn ca Lin Hp Quc (United


10

Nations Commission on Human Rights)

H i hi ng Lin Hp Quc (the United Nations

General Assembly)

ECOSOC Hi ng kinh t - x hi Lin Hp Quc (Economic

and Social Council)

HBA Hi ng Bo an ca Lin Hp Quc (the United

Nations Security Council)

HQT Hi ng Qun thc ca Lin Hp Quc (the United

Nations Trusteeship Council)

HRC Hi ng nhn quyn ca Lin Hp Quc (United

Nations Human Rights Council)

ICJ Ta n Cng l quc t (International Court of Justice)

ILO T chc Lao ng quc t (International Labour

Organization)

OHCHR Vn phng Cao y Lin Hp Quc v nhn quyn

(Office of the High Commissioner for Human Rights)

UNDP Chng trnh pht trin Lin Hp Quc (United

Nations Development Programme)

UNESCO T chc Gio dc, khoa hc v Vn ha Lin Hp

Quc (the United Nations Educational, Scientific and

Cultural Organization)

UNHCR Vn phng Cao y Lin Hp Quc v ngi t nn

(Office of the United Nations High Commissioner for

Refugees)

UNICEF Qu Nhi ng Lin Hp Quc (United Nations

Children's Fund)

http://www.undp.org/http://www.undp.org/http://www.undp.org/

CC CH V I T TT TR ON G S C H

11

UNIFEM Qu pht trin ph n ca Lin Hp Quc (United

Nations Development Fund for Women)

WHO T chc Y t th gii (World Health Organization)

CAT Cng c chng tra tn v cc hnh thc trng pht v

i x tn bo, v nhn o hay h nhc khc, 1984

(Convention against Torture and Other Cruel, Inhuman

or Degrading Treatment or Punishment)

CEDAW Cng c v xa b tt c cc hnh thc phn bit i x

vi ph n (Convention on the Elimination of All Forms

of Discrimination against Women)

CRC Cng c v quyn tr em (Convention on the Rights

of the Child)

ICCPR Cng c quc t v cc quyn dn s, chnh tr

(International Covenant on Civil and Political Rights)

ICERD Cng c quc t v xa b tt c cc hnh thc phn

bit i x v chng tc (International Convention on

the Elimination of All Forms of Racial Discrimination)

ICESCR Cng c quc t v cc quyn kinh t, x hi v vn

ha (International Covenant on Economic, Social and

Cultural Rights)

ICPPED Cng c quc t v bo v tt c mi ngi khi b

a i mt tch, 2006 (International Convention for the

Protection of All Persons from Enforced

Disappearance)

ICRMW Cng c quc t v bo v cc quyn ca tt c ngi

lao ng di tr v cc thnh vin trong gia nh h

(International Convention on the Protection of the

Rights of All Migrant Workers and Members of Their

Families)

http://www.unifem.org/http://www.unifem.org/http://www.unifem.org/http://www2.ohchr.org/english/law/cat.htmhttp://www2.ohchr.org/english/law/cat.htmhttp://www2.ohchr.org/english/law/cat.htmhttp://www2.ohchr.org/english/law/cedaw.htmhttp://www2.ohchr.org/english/law/cedaw.htmhttp://www2.ohchr.org/english/law/cedaw.htmhttp://www2.ohchr.org/english/law/crc.htmhttp://www2.ohchr.org/english/law/crc.htmhttp://www2.ohchr.org/english/law/crc.htmhttp://www2.ohchr.org/english/law/cerd.htmhttp://www2.ohchr.org/english/law/cmw.htmhttp://www2.ohchr.org/english/law/disappearance-convention.htmhttp://www2.ohchr.org/english/law/disappearance-convention.htmhttp://www2.ohchr.org/english/law/disappearance-convention.htmhttp://www2.ohchr.org/english/law/disappearance-convention.htmhttp://www2.ohchr.org/english/law/cmw.htm


12

ICRPD Cng c v quyn ca nhng ngi khuyt tt

(Convention on the Rights of Persons with Disabilities)

ICRPD Cng c v quyn ca nhng ngi khuyt tt, 2006

(Convention on the Rights of Persons with Disabilities)

RBA Tip cn da trn quyn (right-based approach)

UDHR Tuyn ngn th gii v quyn con ngi, 1948

(Universal Declaration of Human Rights)

UPR C ch nh gi nhn quyn nh k ton th

(Universal Periodic Review)

* Bn quyn s , nh minh ha: Hu ht cc s trong sch

do cc tc gi bin son; cc nh v Lin Hp Quc c ly t

trang www.unmultimedia.org; cc nh khc c ly t cc trang:

wikipedia Cc ngun khc c ch thch c th trong sch.

http://www2.ohchr.org/english/law/disabilities-convention.htmhttp://www2.ohchr.org/english/law/disabilities-convention.htmhttp://www2.ohchr.org/english/law/disabilities-convention.htmhttp://www2.ohchr.org/english/law/disabilities-convention.htm

mC lc

13


14

MC LC

Li gii thiu ................................................................................................................... 6

Cc ch vit tt trong sch .............................................................................................. 9

PHN I

KHI LC V QUYN CON NGI

Cu hi 1 Quyn con ngi l g? ........................................................................ 23

Cu hi 2 Quyn con ngi c ngun gc t nhin

hay do php lut quy nh? ...................................................................... 24

Cu hi 3 Quyn con ngi c nhng c trng g? ............................................... 27

Cu hi 4 T tng ca nhn loi v quyn con ngi c

hnh thnh t bao gi v pht trin nh th no? ................................... 28

Cu hi 5 Th no l cc th h nhn quyn? ...................................................... 31

Cu hi 6 Nhn quyn c th c phn loi nh th no? .................................... 34

Cu hi 7 Quyn c nhn v quyn tp th c g khc nhau khng? ...................... 35

Cu hi 8 Nhng i tng no l ch th ca quyn con ngi?

Nhng i tng no l ch th c trch nhim bo m

quyn con ngi? ..................................................................................... 37

Cu hi 9 Bo v quyn con ngi l quyn hay trch nhim? .............................. 39

Cu hi 10 Phi chng Lut nhn quyn quc t ch cp

n quyn m khng cp n trch nhim/ngha v

ca c nhn? ............................................................................................. 42

Cu hi 11 Quyn con ngi, quyn cng dn c g ging, khc nhau? .................. 45

Cu hi 12 Quyn con ngi v pht trin con ngi c mi lin h

nh th no? ............................................................................................. 47

MC LC

15

Cu hi 13 Quyn con ngi v an ninh con ngi c mi lin h

nh th no? ............................................................................................. 50

Cu hi 14 Quyn con ngi v t do c mi lin h nh th no? ......................... 52

Cu hi 15 Quyn con ngi v dn ch c mi lin h nh th no?..................... 54

Cu hi 16 Quyn con ngi v qun tr tt c mi lin h nh th no? ............... 55

Cu hi 17 Quyn con ngi v tng trng kinh t

c mi lin h nh th no? ..................................................................... 56

Cu hi 18 Quyn con ngi c mi lin h nh th no

vi vic xa b i ngho? ...................................................................... 58

Cu hi 19 Quyn con ngi c mi lin h nh th no

vi an ninh quc gia? ............................................................................... 58

Cu hi 20 Vic bo m quyn con ngi c mi lin h

nh th no vi nhng c th v vn ha?............................................ 59

Cu hi 21 Ngha v ca cc nh nc trong vic bo m

nhn quyn th hin c th nh th no? ................................................ 61

Cu hi 22 Th no l hnh ng th ng v ch ng trong vic

thc thi nhn quyn? ................................................................................ 63

Cu hi 23 Yu cu thc hin cc quyn dn s, chnh tr v cc quyn

kinh t, x hi, vn ha c g khc nhau? ............................................... 64

Cu hi 24 Phi chng cc quyn kinh t, x hi, vn ha khng phi

l cc quyn thc cht? ............................................................................ 65

Cu hi 25 C khi no mt quc gia c th tm nh ch thc hin

cc quyn con ngi hay khng? ............................................................ 68

Cu hi 26 Lut quc t c t ra yu cu g vi cc quc gia trong vic

tm nh ch thc hin quyn con ngi hay khng? ............................. 69

Cu hi 27 Lut quc t c t ra nhng tiu ch no nh gi tnh

ph hp ca vic tm nh ch thc hin quyn hay khng? ................. 70

Cu hi 28 Gii hn quyn l g? Nhng quyn con ngi no c th

b gii hn?............................................................................................... 72


16

Cu hi 29 Lut quc t c t ra yu cu g vi cc quc gia

trong vic gii hn quyn hay khng? .................................................... 73

Cu hi 30 Liu c th bo m nhn quyn trong hon cnh

ngun lc kinh t cn hn ch khng? .................................................... 75

Cu hi 31 C phi vn quyn con ngi ngy cng c v tr

quan trng trong quan h quc t? .......................................................... 76

Phn II

LUT NHN QUYN QUC T V C CH CA LIN

HP QUC V BO V, THC Y NHN QUYN

Cu hi 32 Lut nhn quyn quc t l g? Ngnh lut ny c v tr

nh th no trong h thng lut quc t? ................................................ 80

Cu hi 33 i tng v phng php iu chnh ca Lut nhn quyn

quc t l g? ............................................................................................ 82

Cu hi 34 Ngun ca Lut nhn quyn quc t l g? ............................................. 83

Cu hi 35 Lut nhn quyn quc t v php lut quc gia

c mi quan h nh th no? ................................................................... 85

Cu hi 36 Lut nhn quyn quc t v Lut nhn o quc t

c quan h vi nhau nh th no? ........................................................... 88

Cu hi 37 Lut nhn quyn quc t c hnh thnh v pht trin

nh th no? Lin Hp Quc c vai tr nh th no

trong qu trnh ny? ................................................................................. 91

Cu hi 38 H thng vn kin ca Lut nhn quyn quc t cp n nhng vn

g? Nhng vn kin no l quan trng nht? ..................................... 94

Cu hi 39 Lut nhn quyn quc t cp n nhng quyn

v t do c th no? ................................................................................. 95

Cu hi 40 B my nhn quyn Lin Hp Quc gm

MC LC

17

nhng c quan no? ................................................................................. 97

Cu hi 41 C ch da trn Hin chng v c ch da trn cng c l g? Hai c

ch ny c im g khc nhau? .............................................................. 100

Cu hi 42 i hi ng Lin Hp Quc c vai tr g trong vic

bo v v thc y nhn quyn? ............................................................ 101

Cu hi 43 Hi ng Bo an Lin Hp Quc c vai tr g trong vic

bo v v thc y nhn quyn? ............................................................ 102

Cu hi 44 Hi ng Kinh t -X hi Lin Hp Quc c vai tr g

trong vic bo v v thc y nhn quyn? .......................................... 105

Cu hi 45 Hi ng Qun thc ca Lin Hp Quc c vai tr g

trong vic bo v v thc y nhn quyn? .......................................... 107

Cu hi 46 Ta n Cng l Quc t c vai tr g trong vic bo v

v thc y nhn quyn? ....................................................................... 109

Cu hi 47 Ban Th k Lin Hp Quc c vai tr g trong vic bo v

v thc y nhn quyn? ....................................................................... 111

Cu hi 48 Cao y nhn quyn Lin Hp Quc l g v c vai tr g

trong vic bo v v thc y quyn con ngi? .................................. 112

Cu hi 49 Hi ng nhn quyn Lin Hp Quc l g?

Ti sao c quan ny c thnh lp? .................................................... 115

Cu hi 50 Hi ng nhn quyn Lin Hp Quc c nhng chc nng,

nhim v g? C quan ny c t chc nh th no? ........................ 117

Cu hi 51 Th no l C ch nh gi nh k ton th

v nhn quyn (UPR)? ........................................................................... 118

Cu hi 52 Tin trnh thc hin UPR nh th no? ................................................ 119

Cu hi 53 y ban nhn quyn trc y v Hi ng nhn quyn

hin nay ging v khc nhau nhng im g? ................................... 120

Cu hi 54 Hin c bao nhiu y ban gim st vic thc hin

cc cng c quc t v nhn quyn? ................................................... 125


18

Cu hi 55 Cc y ban cng c c thnh lp nh th no? ............................. 126

Cu hi 56 Cc y ban cng c c nhng chc nng,

nhim v c th g? ................................................................................ 127

Cu hi 57 Vic xem xt bo co quc gia ca cc y ban cng c

din ra nh th no? ............................................................................... 130

Cu hi 58 Lut nhn quyn quc t quy nh vic tip nhn

v gii quyt khiu t v nhn quyn nh th no? .............................. 132

Cu hi 59 Th tc iu tra c bit l g? .............................................................. 135

Cu hi 60 Nhng c quan no ca Lin Hp Quc tip nhn

cc khiu ni c nhn v vi phm nhn quyn? .................................... 137

Cu hi 61 Quan h gia cc c quan nhn quyn Lin Hp Quc

v cc t chc phi chnh ph nh th no? ........................................... 140

Cu hi 62 Quy trnh tham gia v t chc thc hin cc iu c

quc t v nhn quyn ca cc quc gia nh th no? ......................... 142

Cu hi 63 Cc t chc quc t c th h tr cc quc gia nh th no

trong vic thc hin cc cam kt quc t v nhn quyn? ................... 145

Phn III NI DUNG KHI QUT CA MT S QUYN CON NGI

C BN THEO PHP LUT QUC T V VIT NAM

Cu hi 64 Quyn sng c quy nh nh th no trong php lut

quc t v php lut Vit Nam? ............................................................ 147

Cu hi 65 Quyn khng b phn bit i x, c tha nhn

v bnh ng trc php lut c quy nh nh th no

trong php lut quc t v php lut Vit Nam? ................................... 150

Cu hi 66 Quyn c bo v khng b tra tn, i x hoc trng pht

tn bo, v nhn o hoc h nhc c quy nh nh th no trong

php lut quc t v php lut Vit Nam? ............................................ 152

MC LC

19

Cu hi 67 Quyn khng b bt lm n l hay n dch c quy nh

nh th no trong php lut quc t v php lut Vit Nam? .............. 156

Cu hi 68 Quyn khng b bt, giam gi ty tin c quy nh


Cu hi 69 Quyn c i x nhn o v tn trng nhn phm

ca nhng ngi b tc t do c quy nh nh th no


Cu hi 70 Quyn c xt x cng bng c quy nh nh th no


Cu hi 71 Quyn t do i li v la chn ni c quy nh


Cu hi 72 Quyn t do t tng, tn ngng v tn gio c quy nh nh th

no trong php lut quc t v php lut Vit Nam? ............................ 171

Cu hi 73 Quyn t do ngn lun v biu t c quy nh


Cu hi 74 Quyn t do lp hi, hi hp ha bnh c quy nh


Cu hi 75 Quyn c bu c, ng c v tham gia qun l nh nc

c quy nh nh th no trong php lut quc t

v php lut Vit Nam? ......................................................................... 181

Cu hi 76 Quyn c bo v i t c quy nh nh th no


Phn IV KHI QUT V LCH S, QUAN IM V CHNH SCH

V NHN QUYN VIT NAM

Cu hi 77 Cc quyn con ngi c tn trng nh th no trong

truyn thng v lch s Vit Nam?........................................................ 189

Cu hi 78 Ai l ngi nhc n khi nim nhn quyn sm nht

Vit Nam? .............................................................................................. 193


20

Cu hi 79 Phong tro dn quyn Vit Nam na u th k XX

din ra nh th no? .......................................................................... 196

Cu hi 80 Cc quan im, chnh sch ca ng, Nh nc Vit Nam

v quyn con ngi c hnh thnh t nhng c s no

v c quy nh u?........................................................................ 199

Cu hi 81 ng, Nh nc Vit Nam c quan im nh th no

v nhn quyn? ...................................................................................... 200

Cu hi 82 V phng din i ni, ng, Nh nc Vit Nam

c chnh sch g bo v v thc y nhn quyn? ........................... 209

Cu hi 83 V phng din i ngoi, ng, Nh nc Vit Nam

c chnh sch g bo v v thc y quyn con ngi? ................... 219

Cu hi 84 Vit Nam ph chun, gia nhp nhng iu c quc t

no v quyn con ngi? ....................................................................... 222

Cu hi 85 Gn y c bo co vin v nhn quyn no

ca Lin Hp Quc n thm Vit Nam? ........................................ 224

PH LC I DANH MC CC VN KIN QUC T V NHN QUYN

B lut Nhn quyn Quc t ....................................................................................... 227

Cc vn kin ct li v nhn quyn ............................................................................ 228

Cc vn kin thng qua ti Hi ngh th gii v nhn quyn v Hi ngh thin nin k

..................................................................................................................................... 230

Quyn t quyt dn tc: .............................................................................................. 230

Quyn ca ngi thiu s v ca cc dn tc bn a ................................................ 231

Ngn chn s phn bit i x .................................................................................... 231

Quyn ca ph n ........................................................................................................ 232

Quyn ca tr em ......................................................................................................... 233

Quyn ca ngi cao tui ........................................................................................... 233

Quyn ca ngi khuyt tt ........................................................................................ 234

MC LC

21

Nhn quyn trong hot ng t php .......................................................................... 234

Quyn v an sinh x hi, tin b v pht trin ........................................................... 237

Thc y v bo v nhn quyn:................................................................................. 238

Quyn v hn nhn ...................................................................................................... 239

Quyn v sc khe ...................................................................................................... 239

T do lp hi................................................................................................................ 239

Xa b ch n l, cc thc tin tng t nh n l

v lao ng cng bc ................................................................................................ 240

Quc tch, ngi khng quc tch, ngi tm kim

quy ch t nn v ngi t nn ..................................................................................... 241

Ti phm chin tranh, ti phm chng nhn loi, ti dit chng ............................... 242

Lut Nhn o Quc t................................................................................................ 243

PH LC II DANH MC MT S IU C QUC T

V NHN QUYN M VIT NAM L THNH VIN .............. 244

PH LC III B LUT NHN QUYN QUC T

TUYN NGN TON TH GII V NHN QUYN, 1948 ............................... 246

CNG C QUC T V CC QUYN KINH T,

X HI V VN HO, 1966. .................................................................................. 257

CNG C QUC T V CC QUYN DN S

V CHNH TR, 1966 ................................................................................................ 277

TI LIU THAM KHO ........................................................................................... 328


22

P H N I

KHI LC

V QUYN CON NGI

K H I L C V Q U YN C O N N G I

23

Cu hi 1

Quyn con ngi l g?

Tr li

C nhiu nh ngha khc nhau v quyn con ngi (human

rights), tuy nhin nh ngha ca Vn phng Cao y Lin Hp

Quc thng c trch dn bi cc nh nghin cu, theo :

Quyn con ngi l nhng bo m php l ton cu

(universal legal guarantees) c tc dng bo v cc c nhn v

nhm chng li nhng hnh ng (actions) hoc s b mc

(omissions) lm tn hi n nhn phm, nhng s c php

(entitlements) v t do c bn (fundamental freedoms) ca con

ngi.1

Bn cnh , nhn quyn cn c nh ngha mt cch khi

qut l nhng quyn bm sinh, vn c ca con ngi m nu

khng c hng th chng ta s khng th sng nh mt con

ngi.2

Vit Nam, cc nh ngha v quyn con ngi do mt s

chuyn gia, c quan nghin cu tng nu ra cng khng hon ton

ging nhau, nhng xt chung, quyn con ngi thng c hiu

l nhng nhu cu, li ch t nhin, vn c v khch quan ca con

1 United Nations, Human Rights: Questions and Answers, New York and

Geneva, 2006, tr.4.

2 Nh trn.


24

ngi c ghi nhn v bo v trong php lut quc gia v cc

tha thun php l quc t.

Trong thc t Vit Nam, bn cnh thut ng quyn con

ngi, c mt thut ng khc cng c s dng, l nhn

quyn. C hai thut ng ny u bt ngun t thut ng human

rights. T human rights trong ting Anh c th c dch l quyn

con ngi (thun Vit) hoc nhn quyn (Hn - Vit). Theo i T

in Ting Vit, nhn quyn chnh l quyn con ngi3. Nh

vy, xt v mt ngn ng hc, quyn con ngi v nhn quyn l

hai t ng ngha, do , hon ton c th s dng c hai t ny

trong nghin cu, ging dy v hot ng thc tin v nhn quyn.

Trong cun sch ny, hai thut ng nhn quyn v quyn

con ngi s cng c s dng v l do trn.

Cu hi 2

Quyn con ngi c ngun gc t nhin hay do php lut quy

nh?

Tr li

V vn ny, c hai trng phi tri ngc nhau. Nhng

ngi theo hc thuyt v quyn t nhin (natural rights) - m tiu

biu l cc tc gi nh Zeno (333-264 TCN), Thomas Hobbes

(1588-1679), John Locke (1632-1704), Thomas Paine (1731-

3 Vin Ngn ng hc: i T in Ting Vit, NXB Vn ho - Thng tin,

HN,1999, tr.1239.

http://en.wikipedia.org/wiki/Thomas_Hobbeshttp://en.wikipedia.org/wiki/Thomas_Paine


25

1809)... cho rng nhn quyn l nhng g bm sinh, vn c m mi

c nhn sinh ra u c hng, ch n gin bi h l thnh vin

ca gia nh nhn loi. Do , cc quyn con ngi khng ph

thuc vo phong tc, tp qun, truyn thng vn ha hay ch ca

bt c c nhn, giai cp, tng lp, t chc, cng ng hay nh

nc no v khng mt ch th no, k c cc nh nc, c th

ban pht hay tc b cc quyn con ngi.

Ngc li, nhng ngi theo hc thuyt v cc quyn php l

(legal rights) - m tiu biu l cc tc gi nh Edmund Burke

(1729-1797), Jeremy Bentham (1748-1832)... cho rng cc quyn

con ngi khng phi l nhng g bm sinh, vn c mt cch t

nhin m phi do cc nh nc quy nh trong php lut. Nh vy,

theo hc thuyt ny, phm vi, gii hn v gc nht nh, c

thi hn hiu lc ca cc quyn con ngi ph thuc vo ch ca

tng lp thng tr v nhng yu t nh phong tc, tp qun, truyn

thng vn ha... ca tng x hi.

Cho n nay, cuc tranh lun v tnh ng n ca hai hc

thuyt k trn vn cn tip tc. Vic phn nh tnh cht ng, sai,

hp l v khng hp l ca hai hc thuyt ny l khng n gin

do chng lin quan n mt phm vi rng ln cc vn trit hc,

chnh tr, x hi, o c, php l Mc d vy, dng nh quan

im cc oan ph nhn hon ton bt c hc thuyt no u

khng ph hp, bi l trong khi v hnh thc, hu ht cc vn kin

php lut ca cc quc gia u th hin cc quyn con ngi l cc

quyn php l, th trong Tuyn ngn ton th gii v nhn quyn

nm 1948, mt s vn kin php lut v vn kin chnh tr php l

mt s quc gia, nhn quyn c khng nh mt cch r rng


26

l cc quyn t nhin, vn c v khng th chuyn nhng c

ca cc c nhn.4

NHN QUYN

Nhng ti sn t nhin, vn c ca mi con ngi, c php lut (quc

gia, quc t, khu vc) bo v

Hc thuyt v quyn t nhin

(natural rights)

Hc thuyt v cc quyn php l

(legal rights)

NHN QUYN

nhng ti sn t nhin, vn c ca mi con ngi,

c php lut (quc gia, quc t, khu vc) bo v

nh: T phi qua: Thomas Hobbes, John Locke , Thomas Paine, Edmund Burke

v Jeremy Bentham.

Cu hi 3

4 Tuyn ngn ton th gii v nhn quyn (on 1, Li ni u) nu rng: <

tha nhn phm gi vn c v cc quyn bnh ng v khng th tch ri

ca mi thnh vin trong gia nh nhn loi. gc quc gia, Tuyn ngn

c lp ca Hp chng quc Hoa K (1776) nu rng: < mi ngi sinh ra u

c quyn bnh ng. To ha ban cho h nhng quyn khng ai c th xm

phm c, trong c quyn sng, quyn t do v quyn mu cu hnh

phc< Nhng tuyn b ny v sau c ti khng nh trong bn Tuyn

ngn Dn quyn v Nhn quyn 1789 ca nc Php v bn Tuyn ngn c lp

1945 ca Vit Nam.

http://en.wikipedia.org/wiki/Thomas_Hobbeshttp://en.wikipedia.org/wiki/Thomas_Paine


27

Quyn con ngi c nhng c trng g?

Tr li

Nhn thc chung cho rng, quyn con ngi c nhng c

trng (tnh cht) c bn sau y:

Tnh ph bin (universal): Th hin ch quyn con ngi l

nhng g bm sinh, vn c ca con ngi v c p dng bnh

ng cho tt c mi thnh vin trong gia nh nhn loi, khng c

s phn bit i x v bt c l do g. Tuy nhin, cn lu l s

bnh ng ny khng c ngha l co bng mc hng th, m

l bnh ng v t cch ch th v c hi th hng cc quyn con

ngi.

Tnh khng th chuyn nhng (inalienable): Th hin ch

cc quyn con ngi khng th b tc b hay hn ch mt cch

ty tin bi bt c ch th no, k c bi cc nh nc, tr mt s

trng hp c bit, chng hn nh khi mt ngi phm mt ti c

th c th b tc quyn t do...

Tnh khng th phn chia (indivisible): Th hin ch cc

quyn con ngi u c tm quan trng nh nhau, v nguyn tc

khng c quyn no c coi l c gi tr cao hn quyn no, bi

l vic tc b hay hn ch bt k quyn no u tc ng tiu cc

n nhn phm, gi tr v s pht trin ca con ngi.

Tuy nhin, cn ch l trong thc t, ty bi cnh c th v vi

nhng i tng c th, c th u tin thc hin mt s quyn con

ngi nht nh (v d, trong bi cnh dch bnh e da, quyn

c u tin thc hin l quyn c chm sc y t, hoc mt s


28

iu c quc t t ra mt s quyn u tin cn c bo m

vi ph n, tr em, ngi khuyt tt, ngi thiu s...) iu ny

khng c ngha l bi cc quyn c u tin thc hin c gi tr

cao hn, m bi v cc quyn trong thc t c nguy c b e da

hoc b vi phm nhiu hn so vi cc quyn khc.

Tnh lin h v ph thuc ln nhau (interrelated,

interdependent): Th hin ch vic bo m cc quyn con

ngi, ton b hoc mt phn, nm trong mi lin h ph thuc v

tc ng ln nhau. S vi phm mt quyn s trc tip hoc gin

tip gy nh hng tiu cc n vic bo m cc quyn khc, v

ngc li, tin b trong vic bo m mt quyn s trc tip hoc

gin tip tc ng tch cc n vic bo m cc quyn khc.

Nhng c trng ca quyn con ngi

Ph bin Khng th phn chia

Khng th chuyn nhng

Lin h, ph thuc ln nhau

Quyn con

ngi l bm

sinh, vn c. Mi

thnh vin ca

nhn loi u l

ch th ca cc

quyn con

ngi.

Mi quyn con

ngi u c gi

tr nh nhau v

u cn phi

c tn trng,

bo m

thc hin.

Cc quyn con

ngi khng th

b tc b hay

hn ch mt

cch ty tin

bi bt c ch

th no.

Bt k quyn con

ngi no c

bo m hay b

vi phm u tc

ng tch cc hay

tiu cc n cc

quyn khc.

Cu hi 4

T tng ca nhn loi v quyn con ngi c hnh thnh t

bao gi v pht trin nh th no?


29

Tr li

Theo mt s hoc gia , nhng t tng v quyn con ngi

xut hin t thi tin s , th hin trong cac lut l cua chin tranh .

Tuy nhin , trnh pht trin ca thi tin s , c l con ngi

mi chi co nhng nim , ch cha th co nhng t tng (vi y

ngha l nhng quan im hoc h thng quan im r rng v mt

s vt , hin tng nht inh ) v quyn con ngi . Bi vy , t

tng v quyn con ngi c th ch c khi thy cng vi s

xut hin ca nhng nn vn minh c ai .

Cc nh nghin cu thng trch dn nhng b lut c ban

hnh qua cc thi k nhiu quc gia, khu vc khc nhau

phn tch s pht trin ca t tng nhn quyn trong lch s

nhn loi. Nhng b lut tiu biu hay c trch dn bao gm

B lut Hammurabi (khong nm 1780 TCN); B lut ca vua

Cyrus i (khong nm 576 - 529 TCN); B lut ca vua

Ashoka (Ashoka's Edicts, khong nm 272 231); Hin phap

Medina (The Constitution of Medina, do nha tin tri Muhammad

sng lp vo nm 622); ai Hin chng Magna Carta (nm

1215); B lut v quyn (nm 1689) ca nc Anh ; Tuyn ngn

v Nhn quyn va Dn quyn (nm 1789) ca nc Php ;

Tuyn ngn c lp (nm 1776) v B lut v cc quyn (1789)

ca nc M ... B lut Hng c (Quc Triu Hinh Lut ,

1470-1497) ca Vit Nam cng xng ng c xp vo danh

sch nhng b lut c tiu biu ca th gii khi nghin cu v

quyn con ngi .

Bn cnh , t tng v quyn con ngi con c phan anh

trong cac hoc thuyt , n phm tn giao , chnh tr v php l ca

nhn loi t xa n nay . Nhng tai liu c cho la c xa nht

http://en.wikipedia.org/wiki/ConstitutionY?ofY?Medinahttp://en.wikipedia.org/wiki/Muhammad


30

xt v t tng quyn con ngi ca nhn loi bao gm : Vn

tuyn Nho giao (Lun ng ), Kinh V a cua ao Hin -u, Kinh

Pht cua ao Pht , Kinh Thanh cu a ao Thin chua , Kinh K-ran

ca o Hi ... mc v t nhng gc khc nhau, cc ti

liu ny phn nh nhng quan im c tnh h thng ca nhn

loi v nhn phm, t do, bnh ng, bc i v vic bo v nhng

gi tr .

Cc t tng, l thuyt hin i v nhn quyn c manh

nha chu u ngay t thi ky Trung c v pht trin mt cch rc

r trong thi ky Phuc hng , vi nhng hc gi v i nh Thomas

Hobbes (1588-1679), John Locke (1632-1704), Thomas Paine

(1731-1809), Georg Wilhelm Friedrich Hegel (1770-1831), John

Stuart Mill (1806-1873), Henry David Thoreau (1817-1862)... Tc

phm ca nhng nh t tng ny a xc nh nhiu vn ly lun

c ban v quyn t nhin va quyn phap ly ca con ngi ma vn

cn c ngha quan trng vi vic bo v v thc y nhn quyn

trong thi ai ngay nay . Tuy nhin, trc ht , t tng ca cc tc

gi ny a thc y s ra i cua nhng vn ban phap lut v

quyn con ngi cc nc chu u trong thi k , bao gm

hai bn Tuyn ngn ni ting c thng qua trong hai cuc cch

mng My va Php vo nhng nm 1700 m c nh hng rt

to ln n qua trinh phap in ha cc quyn con ngi khng chi

hai nc ny m cn trn ton th gii .

T u th ky XIX , quyn con ngi dn ni ln nh mt vn

tm quc t v bt u c cp trong php lut quc t ,

nh nhng n lc ca nhiu ch th , c bit l cc t chc nh

Hi Ch thp -Trng li lim quc t , Hi Quc lin va T

http://en.wikipedia.org/wiki/ThomasY?Hobbeshttp://en.wikipedia.org/wiki/ThomasY?Hobbeshttp://en.wikipedia.org/wiki/ThomasY?Paine


31

chc Lao ng quc t . Tuy nhin, ch vi s ra i ca Lin Hp

Quc (1945), nhng t tng v nhn quyn ca nhn loi mi

c th ch ha mt cch mnh m , ton din v c tnh h thng

vo php lut v i sng chnh tr quc t . Cho n thi im

hin nay , nhn quyn l khi nim c cp , chp nhn va c

v mt cch rng khp , thng xuyn va nng nhit trong i

sng cua nhn loai .

Cu hi 5

Th no l cc th h nhn quyn?

Tr li

Nm 1977, Karel Vasak a ra tng v ba th h nhn

quyn (generations of human rights) nhm phn tch lich s phat

trin cua quyn con ngi .

http://en.wikipedia.org/wiki/KarelY?Vasak


32

Th h th nht , cc quyn dn s , chnh tr : Th h nhn

quyn ny hng vao hai vn chinh , o la t do v s tham gia

vo i sng chnh tr ca cc c nhn . N bao gm cac quyn va

t do ca nhn v phng din dn s v chnh tr m tiu biu nh

quyn sng, quyn t do t tng , t do tn giao tin ngng , t do

biu at , quyn c bu c , ng c , quyn c xet x cng

bng... Th h nhn quyn ny gn lin vi cuc u tranh cua giai

cp t san lt ch phong kin . Nhng vn kin php l quc

t tiu biu hin nay cp n th h quyn ny l Tuyn ngn

ton th gii v quyn con ngi , 1948 (sau y vit tt l UDHR )

v Cng c quc t v cc quyn dn s , chnh tr, 1966 (sau y

vit tt l ICCPR).

Th h th hai, cc quyn kinh t, xa hi, vn hoa: Th h nhn

quyn ny hng vao vic tao lp nhng iu kin va s i x

bnh ng , cng bng cho moi cng dn trong xa hi . Chng c

xng v vn ng t cui th k XIX , v bt u c quan

tm bi mt s chinh phu k t sau Chin tranh th gii I. Cc

quyn tiu biu thuc v th h quyn nay bao gm quyn co vic

lm, quyn c bao tr xa hi , quyn c chm soc y t , quyn

c nh ... S ra i cua nha nc xa hi chu nghia u tin (nc

Nga X vit ) vo nm 1917 v sau l h thng cc nc x hi

ch ngha trn th gii trong na sau th k XX gp phn thc

y mnh m qu trnh php in ha th h quyn ny trong php

lut quc gia v quc t. Vn kin php l quc t tiu biu nht

cp n th h quyn ny l Cng c quc t v cac quyn kinh

t, vn hoa, x hi, 1966 (sau y vit tt l ICESCR).

Th h th ba , cc quyn tp th: Th h quyn nay bao gm

cc quyn tp th , tiu biu nh q uyn t quyt dn tc (right to


33

self-determination); quyn phat trin (right to development); quyn

vi cac ngun tai nguyn thin nhin (right to natural resources);

quyn c sng trong hoa binh (right to peace); quyn c sng

trong mi trng trong lanh (right to a healthy environment)...

Danh muc cac quyn thuc th h quyn nay vn ang c b

sung, trong o nhng quyn c cp gn y bao gm : quyn

c thng tin va cac quyn v thng tin (right to communicate;

communication rights); quyn c hng thu cac gia tri vn hoa

(right to participation in cultural heritage). Nhng vn kin php

l quc t tiu biu hin nay cp n th h quyn ny l Tuyn

ngn v trao tr c lp cho cac quc gia va dn tc thuc ia ,

1960; Hai cng c c bn v nhn quyn nm 1966 l ICCPR

(iu 1), ICESCR (iu 1); Tuyn b v quyn cua cac dn tc

c sng trong hoa binh , 1984; Tuyn b v quyn phat trin ,

1986...

Ngoi tr mt s quyn nh quyn t quyt dn tc , nhiu

quyn trong th h th ba cha c phap in hoa bng cac iu

c quc t , m ch yu mi ch c cp trong cac tuyn b ,

tuyn ngn (cc vn kin lut mm - soft law). V vy, tnh php l

v tnh hin thc ca hu ht cc quyn trong th h ny hin vn

ang la chu gy tranh cai.

S m t ba th h nhn quyn5:

5 Ngun, Commonwealth Manual Human Rights Training for Police, Sd, tr.17.

http://en.wikipedia.org/wiki/Ecosystemhttp://en.wikipedia.org/wiki/Communicationhttp://en.wikipedia.org/wiki/CommunicationY?Rightshttp://en.wikipedia.org/wiki/CulturalY?heritage


34

Cu hi 6

Nhn quyn c th c phn loi nh th no?

Tr li

Da trn nhng tiu ch khc nhau, c th chia quyn con ngi

thnh nhng nhm/dng khc nhau. C th, xt lnh vc iu

chnh, c th phn thnh nhm quyn chnh tr, dn s v nhm

quyn kinh t, x hi, vn ha. Xt ch th ca quyn, c th phn

thnh cc quyn c nhn v cc quyn ca nhm. Xt mc php

in ha, c th phn thnh cc quyn c th v quyn hm cha.

Xt phng thc bo m, c th phn thnh cc quyn ch ng

v quyn b ng. Xt iu kin thc thi, c th phn thnh cc

quyn c th b hn ch v cc quyn khng b hn ch (cng trn

kha cnh ny, cn c th phn thnh cc quyn c th b tm nh

ch p dng v cc quyn khng th b nh ch p dng trong mi


35

hon cnh)6

Tuy nhin, cn lu l mi s phn loi u khng lm mt i

nhng c trng v tnh ph bin, tnh khng th chuyn nhng,

tnh khng th phn chia v tnh lin h, ph thuc ln nhau ca

nhn quyn.

Cu hi 7

Quyn c nhn v quyn tp th c g khc nhau khng?

Tr li

Do ch th chnh ca quyn con ngi l cc c nhn nn khi

ni n quyn con ngi v c bn l ni n cc quyn c nhn

(individual rights). D vy, bn cnh cc c nhn, ch th ca

quyn con ngi cn bao gm cc nhm x hi nht nh, v th,

bn cnh cc quyn c nhn, ngi ta cn cp n cc quyn

tp th (group rights hay collective rights).

Nu nh quyn c nhn c hiu l cc quyn thuc v mi c

nhn, bt k h c hay khng l thnh vin ca bt k mt nhm

xa hi no v vic hng th cc quyn c bn l da trn c s

c nhn th ngc li, quyn tp th c hiu l nhng quyn c

th chung ca mt tp th hay mt nhm xa hi nht nh, m

c hng th cc quyn ny cn phi l thnh vin ca nhm,

v trong nhiu trng hp phi c thc hin vi tnh cht tp

6 Chi tit v vn ny, xem trong Gio trnh L lun v Php lut v quyn con

ngi ca Khoa Lut - i hc Quc gia H Ni, NXB CTQG, H Ni, 2009,

tr.74-83.


36

th.

C th, mt s quyn tp th i khi cn phi thc hin cng

vi cc thnh vin khc ca nhm (v d nh, quyn t do hi hp,

lp hi) th mi mang ngha ch thc. Tuy nhin, khng phi

tt c cc quyn ca nhm u i hi phi thc hin bng cch

thc tp th, m c th c thc hin c vi t cch tp th hoc

c nhn. n c, mt thnh vin ca mt dn tc thiu s c th

cng vi cng ng mnh yu cu c bo m cc quyn v s

dng ting ni, ch vit ca dn tc mnh trn cc phng tin

truyn thng, nhng ng thi c th mt mnh thc hin quyn

chung ca dn tc thiu s l c ni ting ni hay mc trang

phc ca dn tc 7.

Khi nim quyn ca nhm cn c m rng ch cc quyn

ca mt dn tc (peoples rights) c th nh quyn t

quyt dn tc, quyn c bo tn ti nguyn v t ai truyn

thng ca cc dn tc bn a8

Nhn chung, cc quyn c nhn v quyn tp th h tr, b sung

cho nhau, song cng c trng hp mu thun nhau. n c, mt

c nhn l thnh vin ca mt cng on c th mong mun k kt

hp ng lao ng di danh ngha c nhn thay cho vic cng vi

cc thnh vin khc ca cng on tin hnh m phn vi ngi

7 V cc quyn ny, xem iu 27 ICCPR v Tuyn b ca Lin Hp Quc v

quyn ca nhng ngi thuc cc nhm thiu s v dn tc, chng tc, tn gio v

ngn ng nm 1992.

8 V cc quyn ny, xem iu 1 ca c ICCPR v ICESCR; Cng c s 189

ca ILO v cc dn tc bn a v Tuyn b ca Lin Hp Quc v trao tr c lp

cho cc nc v dn tc thuc a nm 1960<


37

s dng lao ng k kt mt tha c tp th Trong nhng

trng hp nh vy, vic theo ui cc quyn c nhn c th lm

tn hi n quyn tp th v ngc li. iu ny cho thy s cn

thit v tm quan trng ca vic nghin cu tm ra bin php gii

quyt cc xung t c th xy ra, lm hi ho cc quyn tp th v

quyn c nhn.

Cu hi 8

Nhng i tng no l ch th ca quyn con ngi? Nhng

i tng no l ch th c trch nhim bo m quyn con

ngi?

Tr li

Tt c cc ch th trong x hi (th nhn, php nhn), t hoc

nhiu, trc tip hay gin tip, lc ny hay lc khc, u tham gia

cc quan h v nhn quyn. Cc ch th ny c th phn thnh hai

dng chnh: ch th c quyn v ch th c ngha v. Tuy nhin,

cn lu rng s phn loi ny ch c tnh tng i, v nu coi

nhn quyn l tp hp ca cc quyn c nhn (individual rights) v

quyn tp th (collective/group rights) th khng c ch th no

trong x hi ch c quyn m khng c ngha v v ngc li. Ni

cch khc, mi th nhn v php nhn trong x hi u ng vai

tr kp: va l ch th ca quyn, va l ch th ca ngha v

trong cc quan h nhn quyn.

Nhn thc chung cho rng, ch th c bn ca quyn con

ngi (right-holders) l cc c nhn (individuals). Ngoi ra,


38

trong mt s trng hp, ch th ca quyn con ngi cn l

cc nhm ngi (groups), v d nh cc nhm thiu s v chng

tc, dn tc, tn gio,... v c cc dn tc (peoples).

Xt v ngha v, nhn thc chung cho rng, ch th c bn c

trch nhim tn trng, bo v v thc y cc quyn con ngi

(duty-bearers) l cc nh nc (states) m c th l cc chnh ph,

cc c quan nh nc khc cng cc vin chc hay nhng ngi

lm vic cho cc c quan nh nc (c gi chung l cc ch th

nh nc - state actors). V vn ny, cc nh nc ng vai tr

kp, va l th phm chnh ca nhng vi phm nhn quyn, song

ng thi cng c coi l ch th c vai tr chnh trong vic bo

v v thc y cc quyn con ngi.

Ch th trong quan h nhn quyn9

(Cc ch th chnh ca quyn:

cc c nhn, nhm..)

(Cc ch th c trch nhim chnh: cc c quan nh nc, cnh st, qun i, an ninh, cng chc, vin chc)

(Cc ch th

trong nc c

tnh c lp

tng i: Cc

Ta n, c quan

Thanh tra Quc

hi, y ban nhn

quyn quc gia,

cc c s hc

thut)Cc t chc

phi chnh ph

Ch th trong quan h nhn quyn

(Cc ch th bn

ngoi: Cc c

quan, t chc

quc t, khu

vc...)

Ngoi cc nh nc, nhn thc chung cng cho rng, cc t

9 S ca TS.Lone Lindholt, Vin Nhn quyn an Mch.


39

chc, th ch quc t (international bodies), cc ng phi chnh tr

(political parties), cc doanh nghip (companies), cc t chc phi

chnh ph quc gia v quc t (international, national non-

governmental organizations), cc nhm chnh thc hoc khng

chnh thc (formal, informal groups), cc cng ng (communities),

cc gia nh (families), cc bc cha m (parents) v cc c nhn

(individuals), ty theo v th ca mnh, cng c trch nhim tn

trng, bo v v gp phn thc y cc quyn con ngi (nhng ch

th ny c gi chung l cc ch th phi nh nc - non-state

actors). Theo nhn thc chung, cc ch th phi nh nc cng c

vai tr quan trng trong vic bo v v thc y cc quyn con

ngi nhng ng thi cng l th phm ca nhng vi phm v

nhn quyn trong nhng hon cnh nht nh (tuy khng b coi l

th phm chnh). V d, cc bc cha m i khi vi phm quyn tr

em (ca con ci h), cc cng ng i khi vi phm quyn ca mt

c nhn hay mt nhm thnh vin nht nh (v d, lut nm n

cht nhng ph n v nam gii b coi l ngoi tnh mt s cng

ng Hi gio...); mt s cng ty, k c cng ty a quc gia hy

hoi mi trng sng ca ngi dn mt khu vc no v li

nhun...

Cu hi 9

Bo v quyn con ngi l quyn hay trch nhim?

Tr li

Bo v nhn quyn va l quyn va l trch nhim ca mi

c nhn. Nh cp trn, nh nc l ch th c trch nhim


40

chnh trong vic thc y v bo v nhn quyn, tuy nhin, cc ch

th khc trong x hi cng c trch nhim ny.

Thut ng ngi bo v nhn quyn (human rights

defender) c dng ch nhng c nhn, hot ng mt mnh

hay cng vi nhng ngi khc, bo v v thc y cc quyn con

ngi. H bo v cc quyn khc nhau, ca cc nhm khc nhau,

phm vi quc gia, khu vc hoc quc t thng qua rt nhiu loi

hot ng a dng (thu thp thng tin v cc vi phm nhn quyn,

h tr nn nhn, gio dc v o to v quyn ). Trong thc t

cc quc gia, v ch th vi phm quyn thng l cc c quan,

cng chc nh nc hoc cc ch th c quyn lc trong x hi,

nhng ngi bo v nhn quyn lun phi i din nhiu kh khn

v ri ro trong cng vic cao c ca mnh.

Vic i hi ng Lin Hp Quc thng qua Tuyn ngn v

quyn v ngha v ca cc c nhn, nhm v t chc xa hi trong

vic thc y v bo v cc quyn con ngi v t do c bn c

tha nhn rng rai (c gi tt l Tuyn ngn v nhng ngi

bo v nhn quyn) vo ngy 9 thng 12 nm 1998 l mt bc

tin ln trong vic bo v nhng ngi bo v nhn quyn. y l

vn kin u tin ca Lin Hp Quc tha nhn vai tr quan trng,

tnh chnh ng v s cn thit bo v tt hn nhng ngi bo v

nhn quyn. Tuyn ngn nhn mnh n mt s quyn c ngha

c bit i vi hot ng ca nhng ngi bo v nhn quyn

nh quyn t do ngn lun, t do hi hp v lp hi.

Trong cc c ch quc t, Bo co vin c bit Lin Hp

Quc v nhng ngi bo v nhn quyn (UN Special Raporteur

on Human Rights Defenders) c thit lp nm 2000, c thm


41

quyn thu thp, thm nh cc thng tin lin quan n tnh hnh

ca nhng ngi bo v nhn quyn, kin to s hp tc, i thoi

vi cc chnh ph trong vic thc thi Tuyn ngn v nhng ngi

bo v nhn quyn, a ra cc khuyn ngh bo v nhng

ngi bo v nhn quyn hu hiu hn Bo co vin c bit c

quyn thc hin cc chuyn kho st cc quc gia c lin quan,

tip cn vi nhng c quan, t chc, c nhn khc nhau thu

thp thng tin nhm xy dng bo co hng nm gi cho Hi ng

Nhn quyn v i hi ng v cc vn lin quan n nhng

ngi bo v nhn quyn.

phm vi hp hn, mt s khu vc cng c c ch ring v

vn ny nh Bo co vin c bit v nhng ngi bo v nhn

quyn ca y ban Nhn quyn v Quyn cc dn tc chu Phi

(c thit lp nm 2004), C quan v nhng ngi bo v nhn

quyn ca y ban Nhn quyn Lin M (c thit lp nm

2001), Cc hng dn ca Lin minh chu u v nhng ngi bo

v nhn quyn (2004) Nhiu chnh ph, t chc phi chnh ph

trn th gii cng thit lp cc gii thng nh k trao cho

nhng c nhn, t chc ng gp cho hot ng bo v nhn

quyn.


42

nh: Shirin Ebadi, n lut s Iran c trao gii Nobel Ha bnh nm 2003 v nhng hot ng

thc y nhn quyn v dn ch. B sng lp Trung tm Nhng ngi bo v nhn quyn

(Defenders of Human Rights Center) ti Iran, b sng lu vong ti Anh t nm 2009.10

Cu hi 10

Phi chng Lut nhn quyn quc t ch cp n quyn m

khng cp n trch nhim/ngha v ca c nhn?

Tr li

Trn thc t, c ba quan im khc nhau v vn trn: (1)

cao cc quyn c nhn; (2) cao trch nhim/ngha v ca c

nhn, v (3) Cn bng gia quyn v trch nhim/ngha v ca c

nhn.

10 nh: Iran Channel - http://iranchannel.org/archives/843


43

Xt v phng din php l quc t, hu ht quy nh trong cc

vn kin quc t v nhn quyn u cp n quyn, ch c rt t

iu khon cp n trch nhim (duty) hoc ngha v

(responsibility) ca c nhn. Chnh v vy, c kin cho rng,

Lut nhn quyn quc t ch c v cc quyn m coi nh vn

trch nhim, ngha v ca c nhn vi cng ng.

Tuy nhin, trn thc t vn trch nhim/ngha v ca c

nhn c nu mt cch r rng trong cc vn kin ch cht

ca Lut nhn quyn quc t. V d, khon 1 iu 29 UDHR

quy nh: Tt c mi ngi u c nhng ngha v vi cng

ng m nhn cch ca bn thn h c th pht trin mt

cch t do v y . Theo khon 2 iu ny, mi ngi trong

khi hng th cc quyn v t do c nhn u phi chu nhng

hn ch do lut nh nhm bo m s tha nhn v tn trng

cc quyn v t do ca ngi khc...

Ngoi quy nh trn, vn trch nhim, ngha v ca c

nhn vi cng ng cng c nu trong Li ni u v nhiu

iu khon ca c hai cng c ICPPR v ICESCR cng nhiu

vn kin quc t khc v nhn quyn. Ni dung ct li ca cc

quy nh ny l trong qu trnh thc hin, hng th cc quyn

ca bn thn mnh, mi c nhn cn c trch nhim tn trng v

khng c lm tn hi cc quyn chnh ng ca cng ng v

ca cc c nhn khc.

Nh vy, xt v mt hnh thc, mc d cc vn kin quc t v

nhn quyn ch yu cp n cc quyn, song cn hiu rng Lut

nhn quyn quc t khng tuyt i ha cc quyn m b qua


44

trch nhim/ngha v ca cc c nhn. Vi nhng quy nh trch

dn trn, r rng Lut nhn quyn quc t hm rng trong lnh

vc ny, quyn v trch nhim/ngha v ca c nhn lun i i

vi nhau, khng c yu t no quan trng hn yu t no (m hnh

cn bng nh s di y).

Nhn thc ng n v s cn bng gia cc quyn v trch

nhim/ngha v ca c nhn v ca cc ch th khc c tm

quan trng c bit c v l lun v thc tin. N gip mi c

nhn v t chc c thi v hnh ng cn bng, khch quan

v n ha, trnh nhng hnh ng phin din, cc oan trong

cc vn c lin quan n nhn quyn.

Mi quan h gia quyn v trch nhim/ngha v ca c nhn


45

Cu hi 11

Quyn con ngi, quyn cng dn c g ging, khc nhau?

Tr li

Quyn con ngi va quyn cng dn la hai pham tru rt g n gui

nhng khng ng nht . Quyn cng dn (citizens rights) l mt

khi nim xut hin cng Cch mng t sn . Cch mng t sn


46

a con ngi t ia vi nhng thn dn tr thanh nhng cng dn

(vi t cach la nhng thanh vin binh ng trong mt nha nc ) v

php in ha cc quyn t nhin ca con ngi di hnh thc

cc quyn cng dn . Nh vy , v ban cht , cc quyn cng dn

chnh l nhng quyn con ngi c cc nh nc tha nhn v

p dng cho cng dn ca mnh .

Tuy nhin, quyn cng dn khng phai la hinh thc cui cung

v ton din ca quyn con ngi. Vi y nghia l mt khi nim gn

lin vi nha nc , th hin mi quan h gia cng dn vi nh

nc, c xac inh thng qua mt ch inh phap lut c bit la

ch inh quc tich, quyn cng dn la tp hp nhng quyn t nhin

c phap lut cua mt nc ghi nhn va bao am , nhng ch yu

dnh cho nhng ngi c quc tch ca nc . Khng phai ai

cng c hng cc quyn cng dn ca mt quc gia nht nh v

khng phai h thng quyn cng dn cua moi quc gia u ging

ht nhau, cng nh u hon ton tng thch vi h t hng cac tiu

chun quc t v quyn con ngi.

nhiu gc , quyn con ngi la khai nim rng hn quyn

cng dn. V tinh cht, quyn con ngi khng bi bo hep trong mi

quan h gia ca nhn vi nha nc ma th hin mi quan h gia ca

nhn vi toan th cng ng nhn loai . V pham vi ap dung , do

khng bi gii han bi ch inh quc tich , ch th ca quyn con

ngi la tt ca cac thanh vin cua gia nh nhn loi , bt k vi th ,

hon cnh, ni c tr... Ni cch khc, quyn con ngi c ap dung

mt cach binh ng vi tt ca moi ngi thuc moi dn tc ang sinh

sng trn pham vi toan cu, khng phu thuc vao bin gii quc gia,


47

t cach ca nhn hay mi trng sng cua chu th quyn.

Mt ca nhn , ngoi tr nhng ngi khng quc tch , v danh

ngha ng thi la chu th cua ca hai loai quyn con ngi va

quyn cng dn , tuy nhin , s phn bit trong thu hng hai loai

quyn nay chi c th hin trong mt s hoan canh c bit . V

d, mt ngi nc ngoai se khng c hng mt s quyn

cng dn, chng han nh quyn bu c , ng c... tuy nhin, ngi

o vn c hng cac quyn con ng i ph bin ap dung cho

mi thnh vin ca nhn loi trong mi hon cnh , c th nh

quyn sng, quyn t do va an ninh ca nhn ...

Mi quan h gia quyn con ngi, quyn cng dn

(xt t gc ch th)

Cu hi 12

Quyn con ngi v pht trin con ngi c mi lin h nh

th no?

Tr li

Khi nim pht trin con ngi (human development), theo

Quyn con ng

i

Quyn con ng

i

Quyn cng dn


48

UNDP, l mt tin trnh m rng cc quyn la chn cho mi

ngi, trao cho ho nhng c hi tt hn trong cac vn giao

dc, chm soc y t, thu nhp, vic lam...11

Cng theo UNDP , pht trin con ngi v quyn con ngi c

mi lin h cht che ca v ng c va muc ich , c tc ng b tr

ln nhau , tuy co nhng khac bit nht inh v chin lc hanh

ng12. C th, v nhng im tng ng , pht trin con ngi v

quyn con ngi u nhm thuc y cuc sng va hanh phuc cua

con ngi trn c s khuyn khich s tn trong nhn phm vn co

ca cc c nhn v s bnh ng gia cc dn tc . Pht trin con

ngi va quyn con ngi u nhm hin thc hoa t do vn c

ca con ngi thng qua vic tng cng cc c hi va nng lc

cho moi ngi . C pht trin con ngi v quyn con ngi u

ly con ngi lam trung tm , u nhm tng cng cc tiu chun

sng cua con ngi khng chi qua vic nng cao thu nhp , m cn

qua vic cai thi n cac thit ch xa hi theo hng dn chu hoa va

tn trong nhn quyn .

im khac bit c ban gia phat trin con ngi va quyn

con ngi la chin lc hanh ng . Trong khi cac hoat ng v

pht trin con ngi , c th n h Cac muc tiu phat trin thin

nin ky cua Lin Hp Quc c t chc thc hin theo cach

tip cn t trn xung di (top-down approach), do chu yu

11 UNHCHR, Frequently Asked Questions on a Human Rights-Based Approach to

Development Cooperation, Sd, tr.8.

12 UNDP, Human Development Report 2000: Human Rights and Human

Development (New York, 2000), tr. 19, ti http://hdr.undp.org/reports.


49

tc ng n kin trc thng tng ca cc nh nc , cn cac

chng trin h v quyn con ngi co cach tip cn cn bng

hn, theo o khng chi cac nha nc ma ca cac cng ng , cc

t chc xa hi dn s cung u c huy ng tham gia mt

cch ng thi.

Cho du co nhng im khac bit , song ca c chng trinh va

hot ng v pht trin con ngi v quyn con ngi c mi

lin h cht che , tc ng h tr ln nhau . n c , cc hot

ng bao v va thuc y cac quyn con ngi v kinh t , x hi ,

vn hoa b tr v gp phn thc y vic trin khai v t c

tm muc tiu phat trin thin nin ky 13 (trong o c su mc

tiu gn lin vi cac quyn kinh t , x hi , vn hoa ). Ngc lai ,

nhng hoat ng nhm thc hin tm muc tiu ph t trin thin

k cng gp phn quan trng vo vic bo v v thc y cc

quyn kinh t , x hi v vn ha . V vn ny , c mt thut

ng c s dung ph bin bi cac c quan Lin Hp Quc , o

l tip cn da trn quyn (right-based approach - RBA, hoc

human rights-based approach). Cc c trng ct li ca RBA

l: (i) Coi vic h tr thc hin , th hng cc quyn con ngi

l muc tiu chinh trong cac chinh sach va chng trinh phat

trin; (ii) Ly cac nguyn tc va tiu chun quc t v quyn

con ngi lam inh hng trong vic thit lp va thc hin cac

chng trinh phat trin , v (iii) Lm r nhng ch th ca

quyn , ch th c trch nhim v cc quyn , trch nhim , ngha

13 Xem Cc mc tiu pht trin thin nin k ca Lin Hp Quc, bn ting Anh,

ti http://www.un.org/millennium/declaration.


50

v ca h , t o h tr ho tng cng nng lc trong vic thc

hin cac quyn , ngha v v trch nhim .

Cu hi 13

Quyn con ngi v an ninh con ngi c mi lin h nh th

no?

Tr li

An ninh con ngi (human security) l vn mi c cp

k t sau khi kt thuc Chin tranh Lanh va hin ang c thao

lun si ni trn th gii . Bo co thng nin v pht trin con

ngi cua UNDP nm 1994 inh nghia an ninh con ng i l s

cu thanh cua hai iu kin : ( i) An toan khng bi e doa bi oi

ngho, bnh tt va s ap bc , v (ii) c bo v khi gp nhng

ri ro bt thng trong cuc sng , k ca trong gia inh , trong cng

vic hay ngoai x hi . Bo co ny cng xc nh by lnh vc

chnh ca an ninh con ngi , bao gm : (i) An ninh kinh t

(economic security) - hm s bo m v vic lm v thu nhp

c ban ; (ii) An ninh lng thc (food security) - th hin vic

c bao am nhu cu ti thiu v lng thc , thc phm ; (iii) An

ninh sc khoe (health security) - th hin vic c bao am

mc ti thiu trong phong chng dich bnh va chm soc y t ; (iv)

An ninh mi trng (environmental security) - th hin vic

c bao v trc thin tai , tai hoa do con ngi gy ra va s

nhim mi trng sng ; (v) An ninh ca nhn (personal security) -

th hin vic c bao v trc nhng hanh vi ti pha m, bo lc

hoc lam dung th cht do bt k chu th nao gy ra ; (vi) An ninh


51

cng ng (community security) - th hin vic c duy tri cac

mi quan h va gia tri truyn thng cua cng ng ; (vii) An ninh

chnh tr (political security) - th hin vic c tn trong cac

quyn con ngi c ban , c bit la cac quyn dn s , chnh tr.

T inh nghia k trn cua UNDP , c th thy an ninh con

ngi va quyn con ngi co mi quan h mt thi t, tc ng v

h tr ln nhau . Vic bao am bay dang an ninh con ngi , v

bn cht , cng chnh l bo m cc quyn con ngi tng

ng. Ngc lai , bo v v thc y cc quyn con ngi tng

ng cng chnh l nh m thc hin , bo m by dng an ninh

con ngi . Thm vao o , c an ninh con ngi v quyn con

ngi u hng vao vic thuc y cac nguyn tc dn chu va

s phat trin v th ch trong cac xa hi nh la nhng iu ki n

bo m an ninh v cc quyn ca con ngi mt cch bn

vng .

Tng t nh vi vn phat trin con ngi , s khac bit gia

cc chng trnh , hot ng v an ninh con ngi v v quyn con

ngi chu yu th hin cch tip cn . Trong khi v c ban , cc

chng trinh an ninh con ngi s dung cach tip cn ging nh

pht trin con ngi (tuy co a dang va mm deo hn ) l tip cn

theo chiu doc , t trn xung , ch yu thng qua cc nh nc , th

quyn con ngi tip cn theo chiu ngang , thng qua ca nha nc

v x hi dn s . Thm vao o , nu nh cac hoat ng an ninh con

ngi hng vao vic giup con ngi at c s t do v nhiu

mt (t do thot khi i ngho - freedom from want; t do khng

b p bc - freedom from fear, v t do quyt nh cc hnh ng


52

ca bn thn mnh - freedom to take action on ones own behalf)

th hot ng v quyn con ngi ch yu hng v o vic giup

con ngi at c t do khng bi ap bc . Chnh v vy , trong khi

cc hot ng an ninh con ngi ch trng c hai bin php bo v

v trao quyn (hay nng cao nng lc - empowerment) th cc hot

ng v quyn con ngi thng ly vic bao v lam trong tm .

Cu hi 14

Quyn con ngi v t do c mi lin h nh th no?

Tr li

C nhiu nh ngha v t do (freedom), tuy nhin, gc

chung nht, c th hiu t do l tnh trng mt c nhn c th v c

kh nng hnh ng theo ch, nguyn vng ca mnh ph hp vi

cc quy phm php l v o c trong mt xa hi dn ch m

khng b cn tr bi bt c ch th hay yu t no. T do thng

c phn thnh t do ch ng (positive freedom) v t do th

ng (negative freedom). T do ch ng l t do ca c nhn nhm

t c mc tiu c th no (v d nh t do ngn lun, t do

bo ch, hi hp). T do th ng l t do ca c nhn khi b cc

ch th khc xm phm n (nh t do thn th).

T do l mt yu t nn tng ca nhn phm. Vic tc ot

t do trong nhiu trng hp lm tn hi nghim trng n nhn

phm. Chnh bi vy J. J. Rousseau ch trch nhng ngi

khng dm ng ln bo v t do: T b t do ca mnh l t b

phm cht con ngi, t b quyn lm ngi v c ngha v lm

ngi (Bn v Kh c Xa hi - 1762).


53

T do mang tnh cht ca mt s la chn hay mt quyn c

nhn. V kha cnh ny, J.S.Mill cho rng cn bo v t do ca cc

c nhn h c sng hnh phc theo ca h, hn l bt h

sng hnh phc theo nhng ngi xung quanh (Bn v t do -

1859). Cng v kha cnh ny, K.Marx v F.Engels khng nh

cn hng n mt x hi l tng trong tng lai m s pht

trin t do ca mi ngi l iu kin cho s pht trin t do ca

mi ngi. (Tuyn ngn ca ng cng sn, 1848).

Lut nhn quyn quc t cp n c hai khi nim: cc

quyn (rights) v t do c bn (fundamental freedoms) ca con

ngi. Tuy nhin, trong thc t hu nh khng c s phn bit v

khc bit trong vic vn dng cc tiu chun quc t v quyn v

t do c bn ca con ngi, bi l cc t do c bn thng c

din t nh l cc quyn (v d, t do ngn lun cng thng

c gi l quyn t do ngn lun).

nh: Amartya Sen, nh kinh t hc v trit gia n c gii Nobel kinh t (nm 1998), tc

gi cun sch Development as Freedom (Pht trin l t do) (NXB i hc Oxford, 1999). Theo

ng, mc giu c khng nn o bng ca ci, m nn o bng

mc t do v t do l iu kin thit yu cho pht trin.

http://vi.wikipedia.org/wiki/Gi%E1%BA%A3i_Nobel_kinh_t%E1%BA%BF


54

Cu hi 15

Quyn con ngi v dn ch c mi lin h nh th no?

Tr li

C nhiu nh ngha khc nhau v dn ch (democracy), song

t gc th ch , c th hiu dn ch l mt phng thc cm

quyn ma cho phep cac ca nhn , cc nhm v tt c cc ch t h

khc nhau trong xa hi c nhng c hi bnh ng, y u va thc

s tham gia cac tin trinh va hoat ng chinh tri.

Dn chu va nhn quyn co mi quan h mt thit , tuy khng

phi l hai phm tr ng nht . Mt trong nhng tiu chi u tin

v c bn ca mt x hi dn ch l mi c nhn , nhm v ch th

khc nhau u c cc quyn v c hi bnh ng nu ln kin ,

quan im cua minh va tham gia vao moi tin trinh chinh tr . S

tn trong cac quyn va t do ca nhn , c bit la cac quyn dn s ,

chnh tr , cng vi cc nguyn tc php quyn , bnh ng , khng

phn bit i x , cng tn ti trong a dng , l nhng yu cu

khng th thiu va c tun thu nghim ngt trong mt nha nc

dn chu.

Tt ca nhng c trng va yu cu k trn cua mt xa hi dn

ch chnh l nhng u mi kt ni dn chu va nhn quyn . Khng

th xy dng c mt xa hi dn chu n u khng tn trong va bao

v cac quyn con ngi . Ngc lai , cc quyn con ngi cng

khng th c bao am mt cach y u va thc s nu xa hi

khng co dn chu .

Trn thc t , mt trong hai iu c quc t c ban nh t v


55

quyn con ngi (ICCPR) chnh l nhng chun mc cho cc quc

gia khi phn u xy dng mt xa hi dn chu . Trong khi o , cc

quyn c ghi nhn trong iu c c ban th hai (ICESCR) ch

c th c thc hin mt c ch hiu qu trong bi cnh mt nh

nc dn chu va phap quyn.

Cu hi 16

Quyn con ngi v qun tr tt c mi lin h nh th no?

Tr li

Theo mt ngha khi qut, khi nim qun tr tt (good

governance) cp n nhng c ch, th ch v tin trnh m

thng qua cc nh chc trch c th gii quyt hi ha v tha

ng cc vn cng cng.

Bo v, thc y nhn quyn v thc hin qun tr tt c tc

ng h tr ln nhau, bi c hai u da trn v thc y nhng

nguyn tc ct li trong qun l nh nc, qun l x hi, nh s

tham gia (participation), trch nhim gii trnh (accountability), s

minh bch (transparency), v trch nhim ca nh nc (state

responsibility).

Qun tr tt tng cng tnh hiu qu, trch nhim gii trnh, s

minh bch v trch nhim ca h thng c quan nh nc, t to

ra mi trng thun li cho vic thc y v bo v cc quyn con

ngi. Thc t cho thy, mc d nhng n lc v quyn con ngi c

th gip trao quyn v thc y s tham gia ca ngi dn vo cc

tin trnh chnh tr cc quc gia, tuy nhin, thnh tu khng th


56

gi c n nh nu thiu nhng kt qu t cc chng trnh qun tr

tt.

i li, bo v v thc y quyn con ngi gip tng cng

v duy tr n nh nhng thnh tu thu c t nhng chng

trnh qun tr tt thng qua vic thc y qu trnh dn ch ha v

ci t cc nh nc theo hng nh nc php quyn, cng nh

trong vic cng c nhng c ch kim tra, gim st, s tham gia

ca cng chng, u tranh chng tham nhng v gii quyt nhng

xung t trong cc x hi.

Cu hi 17

Quyn con ngi v tng trng kinh t c mi lin h nh th

no?

Tr li

Tng t nh vi qun tr tt, quyn con ngi v s tng

trng kinh t (economic growth) c mi quan h mt thit, tc

ng h tr ln nhau.

Trc ht, hin thc ha cc quyn con ngi, c bit l

cc quyn kinh t, x hi, vn ha, cc nh nc v cng ng

quc t cn c nhng ngun lc vt cht m ch c th c c

nh s tng trng kinh t. Theo ngha ny, tng trng kinh t c

th coi l mt phng tin quan trng hin thc ha cc quyn

con ngi.

i li, quyn con ngi cng gp phn thc y v duy tr s

tng trng kinh t bn vng, bi l quyn con ngi gip kin to


57

v duy tr s qun l tt - yu t nn tng cho s pht trin kinh t.

Quan trng hn, ch khi cc quyn con ngi c bo m mi

gii phng nng lc ca mi c nhn con ngi, to ra sc sng,

s nng ng ca cc x hi trn mi lnh vc trong c lnh vc

kinh t.

Tuy nhin, trong khi xt bnh din chung, mi quan h tng

tc gia bo v v thc y quyn con ngi v s tng trng

kinh t l khng th ph nhn, cng cn lu l nhng x hi

nht nh, trong nhng giai on nht nh, s tng trng kinh t

khng hon ton ng hnh vi vic thc y cc quyn con

ngi. V d, trong sut nhng thp k ct cnh ca nn kinh t

(t nm 1970 n 1990), Hn Quc l mt ch c ti qun s

m nhiu quyn dn s, chnh tr b hn ch mt cch nghim

ngt. Hoc Singapore, d t c nhng k tch v tng

trng kinh t trong na th k va qua, nhng cha bao gi c

coi c thnh tu cao v thc y, bo v cc quyn chnh tr v dn

s.

Trong khi nghch l k trn hin vn ang l ti c cc

nh nghin cu m x, cng ng quc t t c s thng

nht v nhn thc v nhng kha cnh l: Th nht, tng trng

kinh t phi phc v cho vic thc y quyn con ngi ca tt c

mi ngi (ch khng ch nhm mang li li ch cho mt nhm

ngi). Th hai, khng c thc y s tng trng kinh t bng

mi gi, m phi trn c s ph hp v khng c lm tn hi

n cc quyn con ngi (v d, khng c dn ti thm ha v

mi trng hay y nhng nhm ngi yu th ra ngoi l s pht

trin ca x hi)


58

Cu hi 18

Quyn con ngi c mi lin h nh th no vi vic xa b i

ngho?

Tr li

i vi i a s ngi ang phi sng trong tnh trng i

ngho, tnh trng khn kh ca h l kt qu ca nhiu nguyn nhn

ch quan v khch quan, trong c vic h b loi tr (exclusion)

khi tin trnh pht trin ca x hi, b tc b hay hn ch nhng

quyn v c hi duy tr v ci thin iu kin sng. Ngc li,

i ngho ngn cn kh nng nhn bit v hng th cc quyn con

ngi. n c, nhng con ngi m ch, phi vt ln hng ngy

vi ming cm manh o th khng th c iu kin thc hin mt

cch y v hiu qu quyn c tham gia qun l nh nc,

qun l x hi...

T s phn tch k trn, c th khng nh rng, tnh trng i

ngho c lin quan mt cch trc tip hoc gin tip n nhng

vn v quyn con ngi, v nhng thnh tu v quyn con

ngi u trc tip hay gin tip gp phn vo xa b tnh trng

i ngho. Hiu r v mi quan h gia bo v v thc y quyn

con ngi vi vic xa b i ngho s gip cng c v y mnh

nhng n lc kt hp lng ghp quyn con ngi vo chin lc

v k hoch pht trin kinh t, vn ha, x hi ca cc quc gia.

Cu hi 19

Quyn con ngi c mi lin h nh th no vi an ninh quc

gia?


59

Tr li

Quan im chung cho rng quyn con ngi v an ninh quc

gia (national security) hon ton khng phi l hai phm tr i

lp m ngc li, chng b sung, h tr ln nhau. Vic bo m

tt cc quyn con ngi s gip gim thiu, ngn nga nhng mu

thun x hi, cng c s on kt nht tr, thc y s pht trin v

mi mt ca mt t nc, qua gp phn bo m an ninh quc

gia. Trong khi , bo m an ninh quc gia v bn cht chnh l

bo m quyn c lp v t quyt dn tc - yu t nn tng

hin thc ha cc quyn v t do ca mi c nhn trong mt quc

gia.

Lut nhn quyn quc t tha nhn nhu cu chnh ng v tnh

cht hp php ca vic xc nh gii hn v tm nh ch thc hin

mt s quyn con ngi trong hon cnh khn cp v mc ch bo

v an ninh quc gia (xem iu 29 UDHR v iu 4 ICCPR), nhng

ng thi a ra nhng iu kin cht ch cho vic tm nh ch v

gii hn nh vy bo m s hi ha gia vic bo v v thc

y quyn con ngi vi nhu cu bo m an ninh quc gia (xem

cc cu hi-p v tm nh ch thc hin v gii hn quyn).

Cu hi 20

Vic bo m quyn con ngi c mi lin h nh th no vi

nhng c th v vn ha?

Tr li

V vn ny, quan im chung cho rng, trong mt s hon


60

cnh, vic thc thi cc quyn con ngi cn tnh n s nhy cm

v vn ha (cultural sensitivity).

Tuy nhin, iu ny khng c ngha l c th vin dn nhng

truyn thng vn ha c th ph nhn tnh ph bin ca

quyn con ngi, hoc s dng nhng c th v vn ha bin

lun cho nhng vi phm r rng v nhn quyn. V d, khng th

ly vn ha bin h v duy tr tc ct m vt ca ph n

(female genital mutilation) hin vn tn ti mt s nc chu

Phi, chu v Nam M, bi tp tc ny r rng vi phm nghim

trng quyn nhn thn ca ph n v tr em gi. Hoc cng

khng th ly cc gi tr vn ha truyn thng bo v v duy

tr nhng tp tc c tnh cht phn bit i x v dn tc, chng

tc, gii tnh, giai cp...

Di y l s miu t mt cch khi qut nht mi quan h

tng tc gia nhn quyn vi cc vn : pht trin con ngi

(PTCN), an ninh con ngi (ANCN), t do, dn ch, an ninh quc

gia (ANQG), qun tr tt, tng trng kinh t (TTKT), xa i

gim ngho (XGN) v gi gn truyn thng vn ha.

T do

PTCN

ANCN

ANQG

Qun tr tt

XGN

Vn ha

TTKT

Dn ch

NHN QUYN

http://en.wikipedia.org/wiki/Female_genital_mutilation


61

Cu hi 21

Ngha v ca cc nh nc trong vic bo m nhn quyn th

hin c th nh th no?

Tr li

Theo nhn thc chung, bo m nhn quyn, cc nh nc

c ba ngha v c th nh sau:

Th nht, ngha v tn trng (obligation to respect): Ngha v

ny i hi cc nh nc phi kim ch khng can thip, k c

trc tip hoc gin tip, vo vic hng th cc quyn con ngi

c ghi nhn trong php lut. y c coi l mt ngha v

th ng (negative obligation) bi l khng i hi cc nh nc

phi ch ng a ra nhng sng kin, bin php hay chng trnh

nhm h tr cc cng dn trong vic hng th cc quyn.

Th hai, ngha v bo v (obligation to protect): Ngha v ny

i hi cc nh nc phi ngn chn s vi phm nhn quyn ca

cc bn th ba. y c coi l mt ngha v ch ng (positive

obligation) bi ngn chn s vi phm nhn quyn ca cc bn

th ba, cc nh nc phi ch ng a ra nhng bin php v xy

dng cc c ch phng nga, x l nhng hnh vi vi phm.

Th ba, ngha v thc hin (obligation to fulfil14): Ngha v ny

14 Cn gi l ngha v h tr (obligation to facilitate).


62

i hi cc nh nc phi c nhng bin php nhm h tr cng

dn trong vic thc hin cc quyn con ngi. y cng c coi

l ngha v ch ng, bi n yu cu cc nh nc phi c nhng

k hoch, chng trnh c th bo m cho mi cng dn c

hng th n mc cao nht c th cc quyn con ngi.

Ngoi ra, lin quan n bo m cc quyn kinh t, x hi, vn

ha, ngi ta cn cp n cc khi nim ngha v t chc

(obligation of conduct) v ngha v t c kt qu (obligation of

result). Ngha v t chc c hiu l vic cc quc gia phi thc

hin trn thc t cc bin php c th bo m thc thi cc

quyn, v d nh cm lao ng cng bc, a ra cc chng

trnh chm sc sc khe cho nhn dn hay bo m gio dc tiu

hc min ph cho mi tr em... Ngha v t c kt qu cp

ti yu cu vi cc quc gia phi bo m rng nhng bin php

v hot ng ra phi mang tnh kh thi v hiu qu, ch khng

phi chng c xy dng mt cch hnh thc.

Ngha v v nhn quyn ca cc nh nc

TN TRNG (khng can thip vo

vic hng th quyn con ngi )

BO V (ngn nga, x l

nhng hnh vi vi phm

quyn con ngi)

THC HIN (h tr vic hng th

quyn con ngi)


63

Cu hi 22

Th no l hnh ng th ng v ch ng trong vic thc thi

nhn quyn?

Tr li

Trong qu trnh bo m nhn quyn, trong nhng hon cnh

nht nh, vi nhng quyn nht nh, ch cn cc nh nc

kim ch khng can thip (hn ch, tc b) vo vic hng

th cc quyn ca ngi dn. y c coi l hnh ng th

ng (negative action) trong bo m thc thi nhn quyn.

Trong khi , trong nhng hon cnh khc, bo m thc

thi nhng quyn nht nh i hi cc nh nc phi ch ng

thc hin cc bin php h tr ngi dn, ch khng ch n

thun l kim ch khng can thip vo vic hng th cc

quyn ca h. y c coi l hnh ng ch ng (positive

action) trong bo m thc thi nhn quyn.

Lin quan n vn trn, trc y c nhn thc cho rng

vic bo m nhm quyn dn s, chnh tr ch i hi hnh ng

th ng ca nh nc; cn vi nhm quyn kinh t, x hi, vn

ha mi cn nh nc c nhng hnh ng ch ng. Tuy nhin,

nhn thc hin nay cho rng vic bo m thc thi c hai nhm

quyn ny u i hi nhng hnh ng ch ng v th ng.

V d, chm dt vic tra tn, i x tn bo, v nhn o vi

nhng ngi b giam gi (mt quyn dn s c bn), mt quc

gia khng th ch th ng trong hnh ng, m phi ch ng

ra cc k hoch v thc thi cc bin php nh sa i cc quy


64

nh php lut c lin quan, tuyn truyn, gio dc, tp hun cho

cn b thc thi php lut V vy, khng nn xc nh mt

nhm quyn no i hi hnh ng hon ton th ng v nhm

kia i hi hnh ng hon ton ch ng. C nh vy mi c

th m bo vic thc thi mt cch ton din, kp thi v hiu

qu tt c cc quyn con ngi trn thc t.

Cu hi 23

Yu cu thc hin cc quyn dn s, chnh tr v cc quyn

kinh t, x hi, vn ha c g khc nhau?

Tr li

Nhn thc chung cho rng vic hin thc ha cc quyn dn s,

chnh tr l mang tnh tc thi (immediate). Bi v trn thc t vic

bo m cc quyn ny khng i hi phi tiu tn nhiu ngun

lc vt cht, do bt c quc gia no, giu hay ngho, u c th

tin hnh c ngay.

Trong khi , vic hin thc ha cc quyn kinh t, x hi, vn

ha c th dn dn, tng bc (progressive realization) tng ng

vi ngun lc sn c ca quc gia. iu ny l bi trn thc t

vic thc thi cc quyn trong nhm ny i hi phi tiu tn rt

nhiu nhn lc, vt lc vt qu kh nng hin ti ca nhng quc

gia ngho.

Tuy nhin, cn lu l vic hin thc ha dn dn, tng bc

cc quyn kinh t, x hi, vn ha khng c ngha l cc quc gia

khng cn xc tin bt c k hoch hay hnh ng no, hoc


65

khng cn ra bt c mc tiu, ch tiu hay thi hn no cho

vic ny. N n thun ch l cho php cc quc gia thc hin

cc quyn ny mc tng ng vi ngun lc thc t ca

nc mnh. bo m l cc quc gia phi ch ng, tch cc

v n lc ht mc trong phm vi cc ngun lc ca nc mnh

nhm thc thi nhm quyn kinh t, x hi v vn ha, Lin Hp

Quc xng cc khi nim v ngha v t chc (obligation

of conduct) v ngha v t c kt qu (obligation of result)

(nh cp trn).

Cu hi 24

Phi chng cc quyn kinh t, x hi, vn ha khng phi l

cc quyn thc cht?

Tr li

C quan im cho rng, ch cc quyn dn s chnh tr mi l

cc quyn thc cht, v ni hm ca cc quyn ny r rng nn c

th phn nh ng sai (justiciable), hay ni cch khc l c th

mang ra phn x cc ta n. Trong khi , cc quyn kinh t,

x hi, vn ha khng phi l nhng quyn thc cht v chng c

ni hm khng r rng nn khng th phn nh ng sai (non-

justiciable), hay ni cch khc, cc ta n khng th phn x

nhng co buc vi phm quyn ny.

Tuy nhin, quan im trn l khng ph hp. V vn ny,

y ban v cc quyn kinh t, x hi, vn ha (c quan gim st

ICESCR) a ra khi nim v nhng ngha v c bn ti thiu

(minimum core obligations) lm tiu ch nh gi vic thc thi


66

ngha v ca cc quc gia thnh vin ICESCR15. Khi nim

nhng ngha v c bn ti thiu sau c c th ha trong vn

kin c tn l The Limburg Principles (Cc nguyn tc Limburg -

c thng qua ti mt hi ngh t chc i hc tng hp

Limburg, Maastricht, H Lan). Theo vn kin ny, cc quc gia s

b coi l vi phm ngha v thc hin ICESCR trong nhng trng

hp sau:

- Khng thc hin nhng bin php c quy nh bo m

hin thc ha cc quyn c ghi nhn trong Cng c;

- Khng nhanh chng xa b nhng tr ngi vi vic bo m cc

quyn m theo Cng c cn phi xa b ngay;

- Khng t chc thc hin ngay cc quyn m Cng c yu cu

phi thc hin ngay;

- Khng bo m cc tiu chun ti thiu c cng ng quc

t chp thun trong iu kin c th bo m c;

- a ra hn ch vi mt quyn m khng ph hp vi quy nh

ca Cng c;

- Tr hon hoc nh ch vic bo m mt quyn, tr khi vic

ph hp vi nhng gii hn cho php trong Cng c hoc thc

s do thiu ngun lc;

- Khng np bo co quc gia v vic thc hin Cng c ln y

15 Xem Bnh lun chung s 3 ca y ban v cc quyn kinh t, x hi, vn ha. Bn ting Anh ca cc bnh lun chung thng qua bi y ban cng c c trch dn trong cun sch ny c ti a ch website: http://www2.ohchr.org/english/bodies.


67

ban gim st.

C th, theo y ban v cc quyn kinh t, x hi, vn ha,

nhng vi phm sau hon ton c th c xt x bi

ta n16:

- S phn bit i x trong vic hng th cc quyn (iu 3

ICESCR);

- Vi phm nhng nguyn tc v tr cng thch ng v bnh ng,

c bit l nguyn tc tr cng nh nhau cho cc cng vic nh

nhau m c th do nam gii v ph n thc hin (iu 7);

- Quyn c thnh lp cc nghip on v quyn c nh cng

(iu 8);

- Vic bo v tr em khi b bc lt v kinh t v x hi (iu 10);

- Vic thc hin ph cp gio dc tiu hc min ph v bt buc

(iu 13 khon 2);

- Quyn ca cc bc cha m c chn trng cho con ci h v

c gio dc o c v tn gio cho con ci ty theo nim tin

ca h (iu 13 khon 3);

- Quyn c thnh lp v qun l cc c s gio dc (iu 13

khon 4);

- T do nghin cu khoa hc v hot ng sng to

(iu 15).

Cu hi 25

16 Bnh lun chung s 3 ca y ban v cc quyn kinh t, x hi, vn ha.


68

C khi no mt quc gia c th tm nh ch thc hin cc

quyn con ngi hay khng?

Tr li

V nguyn tc, cc ngha v quc gia trong vic thc hin quyn

con ngi mang tnh lin tc; tuy nhin, theo quy nh ti iu 4

ICCPR, trong nhng bi cnh khn cp e da s sng cn ca t

nc (state of emergency), cc quc gia c th tm nh ch vic thc

hin mt s quyn trong Cng c ny (derogation of rights) trong

mt thi gian nht nh.

nh: Ngi biu tnh chn li i trn ng ph Bangkok, Thi Lan,

ngy 13/4/2009. Th tng Thi Abhisit Vejjajiva phi tuyn b tnh trng

khn cp ti Bangkok dp cuc biu tnh chng chnh quyn

dn n vic hon Hi ngh thng nh ASEAN.

Vic tm nh ch nh trn c th hin qua nhng bin php

m thng c cc quc gia p dng trong bi cnh khn cp,

bao gm: thit qun lut (trn c nc, mt khu vc hay mt a


69

phng); cm biu tnh, hi hp ng ngi; cm hoc hn ch

hot ng ca mt s c quan thng tin i chng nh truyn hnh,

pht thanh, bo ch...; cm ra, vo mt khu vc hoc xut, nhp

cnh (vi mt s c nhn hay nhm)

Cu hi 26

Lut quc t c t ra yu cu g vi cc quc gia trong vic

tm nh ch thc hin quyn con ngi hay khng?

Tr li

Mc d cho php cc quc gia tm nh ch (hn ch thc hin)

mt s quyn con ngi trong hon cnh khn cp, iu 4 ICCPR

ng thi i hi:

Th nht, vic tm nh ch nh vy phi thc s xut pht t

tnh hung khn cp, do tnh hnh bt buc phi lm cu vn s

sng cn ca quc gia.

Th hai, cc bin php p dng khng c tri vi nhng

ngha v khc xut pht t lut php quc t, v c bit l khng

c mang tnh cht phn bit i x v chng tc, mu da, tn

gio, gii tnh, ngn ng hoc ngun gc x hi.

Th ba, k c trong tnh hung khn cp, cc quc gia cng

khng c tm nh ch vic thc hin nhng quyn bao gm:

quyn sng (iu 6), quyn khng b tra tn, i x tn bo, v

nhn o hay h nhc (iu 7), quyn khng b bt gi lm n l

hay n dch (iu 8), quyn khng b b t ch v l do khng hon


70

thnh ngha v theo hp ng (iu 11), quyn khng b p dng

hi t trong t tng hnh s (iu 15), quyn c cng nhn l th

nhn trc php lut (iu 16), quyn t do t tng, tn ngng v

tn gio (iu 18). Nhng quyn ny c gi l nhng quyn

khng th b nh ch (khng th b hn ch) (non-derogatable

rights).

Th t, khi quyt nh tm nh ch thc hin quyn, phi thng

bo ngay cho cc quc gia thnh vin khc ca ICCPR thng qua

Tng Th k Lin Hp Quc, trong nu r nhng bin php c

th p dng v thi gian d nh s chm dt cc bin php .

Cu hi 27

Lut quc t c t ra nhng tiu ch no nh gi tnh ph

hp ca vic tm nh ch thc hin quyn hay khng?

Tr li

Lin quan n vn trn, y ban nhn quyn Lin Hp Quc

trc y xc nh nhng nguyn tc nh hng cho cc quc

gia trong vic tm nh ch thc hin quyn17 m sau c tp

hp trong Cc nguyn tc Siracusa v cc iu khon gii hn v

tm nh ch thc hin quyn trong ICCPR. C th tm tt nhng

im chnh ca vn kin ny nh sau:

17 Xem Bnh lun chung s 5 ca y ban quyn con ngi.

TM NH CH THC HIN QUYN

Ch c p dng trong hon cnh v thi gian

c tnh trng khn cp


71

Th nht, vic tm nh ch quyn ch c coi l phng thc

cui cng, mang tnh tm thi, ch trong thi gian quc gia b e

da.

Th hai, vic tm nh ch quyn khng c lm nh hng

n thc hin cc quyn khc, c bit l cc quyn khng th b

nh ch p dng trong mi trng hp.


72

Th ba, ch p dng bin php tm nh ch quyn khi c mi e

da cp thit v thc s vi quc gia. Mi e da phi tc ng

n ton b quc gia v thc s nh hng n i sng bnh

thng ca dn chng m vic p dng cc bin php khc phc

bnh thng khng mang li kt qu.

Th t, khi quyt nh tm nh ch thc hin quyn, phi thng

bo ngay cho cc quc gia thnh vin khc ca ICCPR thng qua

Tng Th k Lin Hp Quc, trong nu r nhng bin php c

th p dng v thi gian d nh s chm dt cc bin php .

Cu hi 28

Gii hn quyn l g? Nhng quyn con ngi no c th b

gii hn?

Tr li

Gii hn quyn (limitation of rights) l quy nh c ghi nhn

trong mt s iu c quc t v quyn con ngi m bn cht ca

n l cho php cc quc gia thnh vin p t mt s iu kin vi

vic thc hin/hng th mt s quyn con ngi nht nh.

Tng t nh vic tm nh ch thc hin quyn nu trn,

khng phi tt c mi quyn con ngi u c th b gii hn.

Nhng quyn khng b gii hn c gi l cc quyn tuyt i

(absolute rights).

Cch thc quy nh v gii hn quyn trong cc iu c quc

t v quyn con ngi l khc nhau. Mt s iu c, v d nh


73

ICESCR, dnh hn mt iu ring (iu 4) cp n vn ny,

gi l iu khon gii hn chung (general limitation clause) p

dng cho tt c cc quyn trong cng c; trong khi mt s iu

c khc, vic gii hn c cp trong mt s iu quy nh v

cc quyn c th.

Mt s quyn trong ICCPR v ICESCR cho php cc quc gia

thnh vin c th t ra nhng gii hn trong vic p dng, bao

gm:

- Quyn thnh lp, gia nhp cng on v quyn nh cng (iu

8 ICESCR);

- Quyn t do i li, c tr, xut nhp cnh (iu 12 ICCPR);

- Quyn c xt x cng khai (iu 14 ICCPR);

- Quyn t do t tng, tn ngng v tn gio (iu 18 ICCPR);

- Quyn t do ngn lun (iu 19 ICCPR);

- Quyn hi hp ha bnh (iu 21 ICCPR);

- Quyn t do lp hi (iu 22 ICCPR).

Cu hi 29

Lut quc t c t ra yu cu g vi cc quc gia trong vic

gii hn quyn hay khng?

Tr li

Theo iu 4 ICESCR, cc quc gia thnh vin c th t ra


74

nhng gii hn vi cc quyn ghi nhn trong Cng c (ngoi tr

mt s quyn lit k trn), song phi tha mn cc iu kin

sau:

Th nht, s gii hn phi c quy nh trong php lut quc

gia. Yu cu ny nhm ngn nga s ty tin trong vic p t cc

gii hn.

Th hai, gii hn t ra khng c tri vi bn cht ca cc

quyn b gii hn. Yu cu ny nhm bo m nhng gii hn t

ra khng lm tn hi n kh nng ca cc c nhn c lin quan

trong vic hng th cc quyn .

Th ba, ch t ra gii hn nu iu l cn thit trong

mt xa hi dn ch v nhm mc ch thc y phc li chung

ca cng ng. V iu kin ny, trong mt s iu c cn

bao gm nhng yu t nh bo v an ninh quc gia (national

security), an ton ca cng ng (public safety), sc khe hay

o c ca cng ng (public health or moral), cc quyn, t

do hp php ca ngi khc (rights and freedoms of others).

GII HN QUYN

Phi c quy nh trong php lut quc gia v khng

c tri vi bn cht ca cc

quyn b gii hn

K H I L C V

HỎI ĐÁP VỀ QUYỀN CON NGƢỜI -...

Documents

Transcript of HỎI ĐÁP VỀ QUYỀN CON NGƢỜI -...