6 educare | september 2011

Meest gestelde vraag van vaders:

Verrassend antwoord vanuit de ontwikkelingsbiologie

“Hoe krijg ik mijn kind op de universiteit?”

7educare | september 2011

Op de bijeenkomsten die John Medina voor ouders organiseert, wordt hem – vooral door vaders – steevast dezelfde vraag gesteld: ‘Hoe krijg ik mijn kind op de universiteit?’ Wat hij daarover zegt in ‘Het Kinderbrein’ bevestigt in hoge mate wat ik al dacht. Zintuiglijk leren, rollenspel, je leren inleven in een ander, spelenderwijs leren en vrij mogen ontdekken zonder druk van bovenaf zijn de belangrijkste ingrediënten voor een succesvol mens. Jammer dat we in 1985 niet zijn voortgegaan op de door kleuterleidsters ingeslagen weg…

Voor ik John Medina wat vragen voorleg, lees ik zijn boek. Weer wordt me duidelijk hoezeer we van de logica van het zich ontwikke-lende kind zijn afgedwaald en hoeveel schade kinderen in ons onderwijs oplopen. Zo zegt hij dat het brein veel meer op overleven dan op leren is ingericht. Stress zet het brein in de

Verrassend antwoord vanuit de ontwikkelingsbiologie

John Medina is ontwikkelingsbioloog. Hij vertaalt zijn ontdekkingen graag naar de praktijk. In de lezingen die hij voor ouders geeft, komt steeds dezelfde vraag terug, samen te vatten als: “Hoe krijg ik mijn kind op de universiteit?

John Medina is directeur van het Brain Center for Applied LearningResearch aan de Seattle Pacific University. Hij is ontwikkelingsbioloog, onderzoeksadviseur en hoogleraar aan de Universiteit van Washington. Hij schrijft boeken over het brein. Zijn nieuwste boek is ‘Het Kinderbrein’. Hij zegt daar zelf over: “Ik geef feiten, geen advies”.

Marijke Sluijter is hoofdredacteur van Educare. Ze schreef ‘Aanraken, een levensbehoefte’ en ‘Hoe kinderen leren spreken, rekenen, schrijven en lezen in verbondenheid met zichzelf, de ander en de wereld’.

Marijke Sluijter in gesprek met

John Medina

8 educare | september 2011

overlevingsstand en sluit het voor nieuwe informatie. Voortdu-rende stress ruïneert op die manier dus het leervermogen van

het kind. En wat doen wij? We zetten kinderen voortdurend onder druk, met averechts resultaat. Niet alleen school, ook ouders kunnen stressfactoren voorkomen. Slaapgebrek, ruzie, een ongelijke taakverdeling en depressie zorgen het eerste jaar voor stress, en dat heeft een meetbare invloed op de hersenontwikkeling van de baby. Met name vaders kunnen het verschil maken. Als zij een steun voor de moeder zijn en hun rol als vader direct na de geboorte op zich nemen heb je al veel gewonnen.

Als wetenschapper had u als één van de eersten zicht op de invloed van het gedrag van ouders op de ontwikkeling van kinderen. Dat moet haast wel leiden tot aanpassingen in uw eigen rol als vader. Welke ontdekking had de meeste invloed op uw opvoedingsstijl? “Wat me vooral aan het denken heeft gezet, is de ontdekking van de buitengewoon sterke neiging van het brein om zich te focussen op veiligheid. Die drang tot het creëren van veiligheid valt echt op als je goed naar kinderen kijkt. Dat is niet zo gek, het brein is tenslotte het meest geavanceerde overlevingsorgaan ter wereld. Elke keer dat ik mijn kinderen bevestig in hun gevoel van veiligheid, zaai ik daarmee even zoveel kansen voor succes en geluk in hun leven. Veiligheid kan in allerlei vormen worden geboden, en niet alleen via liefdevolle en verzorgende acties. Zo voelen mijn kinderen zich bijvoorbeeld ook

veilig als ik consequent ben in het stellen van regels en duidelijk ben over wat ik van hen verwacht. Mijn manier van belonen en straffen moet ook consistent zijn en goed aansluiten bij hun inspanningen. Als ik steady ben, zijn zij dat ook.”

Bent u een andere vader dan u geweest zou zijn zonder de kennis die u heeft? Wat zou u gedaan hebben of hebben nagelaten zonder die kennis?“Ouderschap is zo’n amateursport! Door de kennis die ik dankzij mijn beroep heb, voel ik me wel eens schuldig. Ik weet precies wat ik doen moet en toch doe ik het niet! Een duidelijk effect is dat ik wist dat ik mijn kinderen niet moet vertellen dat ze slim zijn als ze goede schoolresultaten halen. Niemand weet namelijk wat ‘slim’ betekent. Niet in het laboratorium en er zat ook zeker geen concept voor ‘slim’ in het brein van mijn kinderen. Ik wist dus dat als ik mijn kinderen zou prijzen dat ze zo

slim zijn, ik hen een vaag concept van een talent zou aanpraten waarmee ze niet zouden kunnen werken. En weet je wat ze zouden zeggen op de dag dat ze met slechte cijfers thuis zouden komen? “Als ik goede cijfers had omdat ik zo slim was, dan ben ik nu zeker dom?” Statistisch gezien stoppen de meeste kinderen ermee om zich in te spannen, zodra ze dit soort oordelen horen. Vooral als dit voortdurend van hun ouders komt. Het is veel beter om hen te prijzen om de inspanning: “Zo, wat een mooie cijfers, jij hebt vast hard gewerkt!” Als ze dan eens slechte cijfers hebben, zullen ze denken dat ze niet hard genoeg gewerkt hebben. Dat is beter dan dat ze denken dat ze dom zijn. Onderzoek wijst dan ook uit dat kinderen uit gezinnen waar de inspanning wordt gewaardeerd in plaats van het IQ, beter omgaan met falen en dat zij beter presteren.”

In Nederland zijn drie discussies aan de gang waarin de standpunten diametraal tegenover elkaar staan. Ik wil ze graag aan u voorleggen en uw mening daarover horen vanuit uw werk als ontwikkelingsbioloog. De eerste discussie gaat over lezen. De ene school leert de kinderen zo vroeg mogelijk lezen. Er worden dagelijks letters geleerd die ze met zes jaar allemaal moeten kennen. Een kind van vijf dat zijn naam nog niet kan schrijven krijgt extra oefening aangeboden. Anderen zijn voorstander van wachten tot het kind aan lezen toe is, meestal pas na het zesde jaar. Ze leren het dan in een paar weken. De jaren daarvoor

kunnen de kinderen beter besteden aan sociale en motorische vaardigheden en taalontwikkeling. “Zo vroeg mogelijk leren lezen is nonsens. Als je dat denkt ga je er van uit dat een vaardigheid op een bepaalde leeftijd moet worden verworven. Er is geen enkele reden om aan te nemen dat het brein zich hier iets van aantrekt. In werkelijkheid is elk brein anders opgebouwd, is anders ontwikkeld en leert anders. Ieder kind is dus uniek. Het brein van sommige kinderen is toe aan lezen op vierjarige leeftijd, maar veel kinderen zijn er dan nog lang niet aan toe. Als je het brein van die kinderen dwingt iets te doen waar ze biologisch gezien niet klaar voor zijn, is alles wat je doet hen onder druk zetten en de stress in hun lichaam opdrijven. Het brein gaat stress dan koppelen aan lezen, wat zeer waarschijnlijk hun bereidheid om te leren lezen verminderd.” “We kunnen leren van een systeem dat consistent de hoogste leesscores in de wereld haalt: het Finse onderwijssysteem. Weet je

Het beste recept voor een hoog IQ is veiligheid

9educare | september 2011

spelen die ik in mijn boek ‘Aanraken, een levensbehoefte’ beschrijf. Maar er zijn hier ook veel scholen die een niet-aanraak-protocol hanteren: leerkrachten mogen geen arm om een schouder leggen, een kleuter niet op schoot nemen en als er een pleister moet worden geplakt afstand houden van het lichaam. Hoe denkt u hierover?” “Ik ben een voorstander van aanraken, tenminste als de volwasse-nen die interactie niet seksualiseren. Ik heb twee redenen voor dit standpunt. Ten eerste zijn mensen zoogdieren. En die blijken dol te zijn op alle niet-uitbuitende aanraking. Het elkaar aanraken communiceert veiligheid en geborgenheid. Gezien de voorkeur die het brein voor overleven heeft, is elk gevoel van veiligheid die je een kind kunt geven wenselijk. Je kunt zelfs wetenschappelijk aantonen dat niet-uitbuitende aanraking de neurologische ontwikkeling van het brein op een aantal verrassende wijzen ondersteunt. En je kunt daarentegen ook bewijzen dat het ontbreken van aanraking een onthutsend beschadigend effect heeft. Kijk maar eens naar wat sociale isolatie en het ontbreken van aanraking deed met de weeskinderen die we in Roemenië vonden na de val van het communisme. Ten tweede ben ik een groot voorstander van zoveel mogelijk multi-sensorische ervaringen thuis en op school, inclusief aanraken. Merkwaardig genoeg gebruiken we op school doorgaans maar twee zintuigen, geluid en beeld, om informatie over te dragen. Maar we hebben drie andere zintuigen en studies laten zien dat hoe meer zintuigen actief zijn op het moment dat iets geleerd wordt, hoe beter het door de leerling wordt opgenomen. Vanuit een evolutionair standpunt is dit logisch. We waren voortdu-rend blootgesteld aan een omgeving die niet alleen uit klank en licht bestond, maar ook uit geur en smaak – en aanraking! In ‘Het Kinderbrein’ noem ik dit het ‘intellectuele prestatiebereik’ Het menselijk brein lijkt erop gemaakt te zijn om problemen op te lossen die gerelateerd zijn aan het overleven in een buitenomgeving – in onstabiele meteorologische omstandigheden – en dit te doen door vrijwel constante beweging. En aanraken hoort daarbij.”

wanneer zij beginnen met leren lezen? Pas met zeven jaar! Mijn gevoel is dat dat komt omdat zij de stressfactor geheel en al vermijden. En daardoor doen ze het beter dan iedereen elders. Nederland zou er goed aan doen dit voorbeeld te volgen. En mijn land ook natuurlijk: de Verenigde Staten.”

Een ander dilemma: testen is nodig om kinderen op tijd te helpen als ze achter dreigen te lopen en het is nodig om te zien of scholen goed presteren. Of: testen is schadelijk. Het veroorzaakt stress, vooral voor de kinderen niet toch al niet de besten zijn. Het heeft een negatief effect op het leerproces, omdat leerkrachten kinderen voorbereiden op de toetsen, waardoor er minder aandacht is voor de voorbereiding op het echte leven. De brede interesse van kinderen wordt niet gevoed, de schooltijd wordt gevuld met wat er in de toets gevraagd zal worden.“Dat is een pittige vraag, en ik heb er geen helder antwoord op. Het is zeker nodig om te weten wat een kind heeft geleerd, vooral om daarmee het leerproces vervolgens beter vorm te kunnen geven. Het probleem is, dat ik er niet van overtuigd ben dat die testen je daar brengen. Omdat toetsen stressvol is, meet je vooral de mate van stressbestendigheid van de kinderen en daardoor krijg je geen realistisch beeld van wat ze geleerd hebben. Een kind dat niet veel heeft geleerd, maar dat goed functioneert onder stress, kan dus hogere punten scoren dan een kind dat meer geleerd heeft, maar onder druk bezwijkt. Heb je nu gemeten wat ze hebben geleerd? Nee. Je hebt in werkelijkheid gemeten hoe goed ze tegen het afnemen van testen kunnen.”

“Ik was blij verrast door uw conclusie dat empathie zo’n grote rol speelt bij het ontwikkelen van de leervaardigheden van kinderen en het succes in hun later leven. Veel scholen werken met de

Win een boek! De uitgever van Het Kinderbrein stelt tien gratis exemplaren beschikbaar voor de lezers van Educare. Wil jij in aanmerking komen? Schrijf ons dan en vertel waarom het boek juist voor jou zo belangrijk is. De meest overtuigende inzendingen worden gekozen.

Ga naar www.opvoedingsboek.nl en zet je reactie bij ‘gratis boek’. Deze actie loopt tot 15 oktober.

Meer weten?

Check www.johnmedina.com voor filmpjes, gratis hoofd-stukken uit Het Kinderbrein, een quiz en meer. Voor meer informatie over studiedagen en gratis e-tips van Marijke Sluijter kun je je inschrijven via www.EduQreation.nl.

Dit artikel kreeg je van Educare! Educare is een tijdschrift over opvoeden en onderwijzen vanuit verbondenheid. Het wordt uitgegeven door Stichting Universele Opvoeding en verschijnt 5x per jaar. Ieder nummer bevat een uitneembaar katern met praktische oefeningen en informatie die je thuis en/of in de klas kunt uitvoeren. Wanneer je op de hoogte wilt blijven van nieuws over opvoeding en onderwijs in verbondenheid, dan kun je je inschrijven op onze digitale nieuwsbrief. We sturen je dan ook bericht wanneer de nieuwe Educare (het tijdschrift) uitkomt. We gebruiken de nieuwsbrief tevens voor nieuws wat niet in het tijdschrift gedrukt kon worden en om je op de hoogte te houden van ontwikkelingen op onze websites. Schrijf je nu in op de nieuwsbrief en ontvang direct 6 Educare katernen (pdf):

1. Leren met Hart Focus 2. Schatgraven in jezelf 3. Verrassend tekenen 4. Opgroeien in verbondenheid 5. Leren kun je leren 6. De rol van spiegelneuronen

Je vindt het inschrijfformulier op onze homepage op www.educare.nl Op onze website kun je ook een abonnement afsluiten op het tijdschrift zelf of ter kennismaking een proefnummer aanvragen. De websites van Stichting Universele Opvoeding:

www.educare.nl – alles over het tijdschrift Educare www.opvoedingsboek.nl – wekelijks een boekbespreking... www.opgroeieninverbondenheid.nl – wekelijks een praktische tip... opvoedingenonderwijs.ning.com – digitale ontmoetingsplaats voor leden

Copyrights van alle teksten en foto’s in deze pdf berusten bij Stichting Universele Opvoeding en de respectievelijke auteurs en fotografen. Je mag er niets uit kopiëren zonder hier vooraf toestemming voor te vragen. Je mag wèl deze pdf in zijn geheel doorgeven aan vrienden en/of collega’s van wie je denkt dat ze belangstelling hebben voor de inhoud ervan. St. Universele Opvoeding – Hendrik Marsmanweg 16 – 4103 WS Culemborg – redactie@educare.nl