30

Afgelopen jaar heeft minister Bruno Bruins

regelmatig zijn zorgen uitgesproken over de

soms onverklaarbare prijsstijgingen van

geneesmiddelen. Met name de kosten voor

dure, innovatieve medicijnen groeiden sterk

(zie kader pagina 33). In een open brief in de

Volkskrant van 27 augustus riep hij farmaceuten

op om hun verantwoordelijkheid te nemen.

‘Als iedereen bereid is bij te dragen aan

betaalbare zorg, dan kan de farma-industrie

niet achterblijven. Iets zal er moeten bewegen,

‘something's gotta give’.’ Bruins maant de

farmaceuten om meer inzicht te geven in de

opbouw van de medicijnkosten. ‘Als een

middel vijf keer zoveel kost als de prijs waar-

voor een ziekenhuis het kan maken, dan is

‘Begrip begint met inzicht in de opbouw van die prijs’

De zorgkosten stegen afgelopen jaren tot ongekende hoogte en het eind is nog niet in zicht. Met name de kosten voor medicijnen drukken zwaar op het zorgbudget.

Wat moet er gebeuren om de zorg gezond te houden?TEKST: ANNE-TJERK MANTE, MARJOLIJN POULSSEN •ILLUSTRATIE: CAROLINE CRACCO

Hoe houden we de zorg gezond?

het toch niet gek als ik om uitleg vraag?’,

licht hij toe in een interview in het Nederlands

Dagblad van 24 oktober. En: ‘Een hoge

prijs kan terecht zijn, maar het begrip ervoor

begint wel met inzicht in de opbouw van

die prijs.’

Volgens de farmaceutische bedrijven zijn de

hoge onderzoeks- en ontwikkelkosten

van nieuwe medicijnen de reden voor de

oplopende prijzen. Daarbij lopen zij het risico

dat een medicijn uiteindelijk niet op de markt

komt. Inzicht in de kosten zou de concurrentie

bovendien te veel in de kaart spelen, zo

vinden zij. Ondanks de impasse lijkt de

minister in het Nederlands Dagblad positief.

‘Er komt een bezinning op gang. Het zijn

kleine stappen. Deze kwestie speelt in veel

landen, en ik verwacht ook niet dat het ineens

180 graden anders is. Maar dat er iets gaat

veranderen, daar ben ik 100 procent zeker van.’

Minister Bruno Bruins (Medische Zorg en Sport) is duidelijk in zijn visie over de toenemende kosten van geneesmiddelen. Medicijn fabrikanten dienen hun verantwoordelijkheid te nemen en goede medicijnen te leveren tegen een redelijke prijs. ‘De waarde van een mensenleven is oneindig, ons zorgbudget niet.’

STIJGENDE ZORGKOSTENDe zorg in Nederland staat hoog

aangeschreven. Volgens het regeer-

akkoord behoort onze zorg zelfs tot

de beste van Europa. Maar die kwaliteit

heeft zijn prijs. De zorgkosten stegen

afgelopen jaren tot meer dan 100

miljard euro in 2018.* Koplopers zijn

de medisch specialistische zorg door

ziekenhuizen en zelfstandige behan-

delklinieken, en verpleging en

verzorging. Met name de kosten voor

medicijnen drukken zwaar op het

budget. Want we gebruiken niet

alleen méér medicijnen, onder meer

omdat we ouder worden, medicijnen

worden ook steeds duurder.

Wat moet er gebeuren om de zorg

financieel gezond te houden? Wat is

de visie van de overheid en wat doet

Financiën? En wat is de rol van de

farmaceuten volgens Gerard Schouw,

directeur van de Vereniging

Innoverende Geneesmiddelen (VIG)

en Jan-Koen Sluijs, public interest

lawyer.

* CBS telt hiervoor alle uitgaven op die tot

de brede definitie van zorg behoren, dus ook

bijvoorbeeld kosten voor kinderopvang en

opvang van asielzoekers en dak- en thuislozen.

→

31WIJ ZIJN FINANCIËN

ZORGKOSTEN

Er is veel maatschappelijke discussie over

de rol van de farmaceutische industrie in de

prijsontwikkeling van geneesmiddelen.

Minister Bruno Bruins spreekt u openlijk aan

op uw maatschappelijke verantwoordelijkheid.

‘Ik begrijp de kritische ondertoon van

de minister. Hij ziet de zorgkosten stijgen en

is verantwoordelijk voor het beheersbaar

maken van die kosten. Ik voel dat ook

vanuit de sector. Wij zouden graag

medeverantwoordelijk willen zijn voor het

budgetbeheer. In België heeft de minister

een toekomstpact gesloten, met inbegrip

van de geneesmiddelensector, waarin een

snelle toegang tot nieuwe geneesmiddelen

en beheerste budgetgroei is geregeld. In

Nederland zijn budgetbeheersingsafspraken

gemaakt zonder de geneesmiddelensector.

Helaas is de minister nog terughoudend om

ons een stoel aan te bieden aan die

gesprekstafel.’

GEEFT U BIJ EVENTUELE BUDGET-

BEHEERSINGSAFSPRAKEN OOK INZICHT

IN DE PRIJSOPBOUW VAN MEDICIJNEN?

‘Die vraag is begrijpelijk, maar helaas niet

zo eenvoudig te beantwoorden.

Geneesmiddelenbedrijven kunnen geen

gedetailleerd inzicht geven in de kosten-

opbouw van hun producten, omdat dit

concurrentiegevoelig is. In de jaarverslagen

van onze leden is overigens prima te

vinden hoeveel zij uitgeven aan research &

development. Jaarlijks gaat het wereldwijd

in totaal om zo’n 132 miljard euro.’

U MAAKT VEEL WINST, ZIT IN EEN

COMFORTABELE POSITIE. WAAROM

WILT U PRATEN?

‘Het businessmodel van de klassieke farmaceut

is enorm risicovol. De gemiddelde ontwikkel-

kosten van een nieuw geneesmiddel liggen

rond de 2,2 miljard euro. De kans dat zo’n

geneesmiddel de eindstreep haalt, is niet

groot. Daarnaast zorgen innovaties voor

grote verschuivingen in de zorg.’

WAT VOOR VERSCHUIVINGEN?

‘We gaan steeds meer van medicijnen voor

de massa naar medicijnen op maat. Ook gaan

we meer van medicatie naar behandeling.

Denk aan cel- en gentherapie, gebaseerd

op iemands genetisch patroon. Dankzij

innovatieve technologieën kunnen we steeds

vaker toe met één of twee behandelingen

in plaats van langdurig medicijngebruik.

Daardoor verandert het businessmodel voor

de farmaceut. Van ontwikkelaar en producent

van pillen wordt hij zorgaanbieder. Nieuwe

technologieën vragen om een nieuwe aanpak

en om nieuwe betalingsmodellen.’

HEEFT U EEN VOORBEELD?

‘We gaan meer werken met preventieve

geneesmiddelen. Dementie bijvoorbeeld kan

door preventie deels voorkomen worden.

Het zou mooi zijn als Financiën daar een

kosten-batenanalyse op zou loslaten.

Hoeveel kost zo’n preventieve behandeling?

En hoeveel kost het als iemand met dementie

twintig jaar verzorgd moet worden in een

verpleeghuis? Dat laatste is nu één van de

grootste kostenposten. Stel dat je iemand

gezond kunt houden, die kan blijven werken,

kan bijdragen aan de maatschappij. De

toekomst ligt in het versterken van de relatie

tussen preventie en behandeling, werken met

data en diagnostiek. Dat vraagt om andere

‘We willen mede verantwoordelijk zijn voor het budgetbeheer’

Gerard Schouw, directeur Vereniging Innovatieve Geneesmiddelen (VIG) ziet een nieuwe rol voor geneesmiddelenbedrijven. ‘Het businessmodel voor de farmaceut verandert van ontwikkelaar en producent van pillen, naar zorgaanbieder die uitkomsten centraal stelt.’

‘Door nieuwe, innovatieve

technieken verandert het businessmodel van de farmaceut’

32

PRO

DU

CTIE

: XX

XX

XX

XX

XX

XX

XX

X. F

OTO

GRA

FIE:

XX

XX

XX

XX

XX

XX

XX

X. S

TYLI

NG

: XX

XX

XX

XX

XX

XX

XX

X. V

ISAG

IE: X

XX

XX

XX

XX

XX

XX

XX

.

regelgeving; minder afgestemd op ‘one-size-

fits-all’-geneesmiddelen en meer op

‘personalised medicine’.’

WAT STELT U VOOR?

‘We moeten investeren in een goed

georganiseerde patiëntendatabase, in betere

diagnostiek. We kunnen met de verzekeraars

nieuwe betalingsmodellen afspreken, zoals

no cure, no pay. Nu wordt in de zorg vooral

afgerekend op basis van het aantal verrichtingen

in plaats van op het effect ervan. Dat neigt

naar een pervers financieringssysteem. Je

kunt blijven behandelen… Financiering moet

veel meer gericht zijn op uitkomsten en dat

betekent een ander financieringsmodel en

een verandering van de rol van de farmaceut.

Maar voor die veranderingen hebben we

wel VWS nodig, de verzekeraars, het

Zorginstituut, de artsen en de medisch

specialisten.’

FARMACEUTEN ZOUDEN MISBRUIK

MAKEN VAN OCTROOIEN OM DE PRIJZEN

HOOG TE HOUDEN.

‘Dat valt reuze mee, blijkt onder meer uit

recente onderzoeken van Technopolis,

Copenhagen Economics en het Max Planck

Instituut. Het zijn bepaalde gevallen die het

nieuws halen en dat bepaalt de beeldvorming.

Bovendien zijn het niet de farmaceuten die

octrooien verlengen, het zijn overheids-

instanties die octrooien goed- of afkeuren.’

ER IS GEOPPERD DAT DE FARMACIE, NET

ALS DE BANKEN, EEN CORPORATE CODE

ZOU MOETEN HEBBEN. HOE STAAT HET

DAARMEE?

‘Begin 2020 presenteren we onze code,

die duidelijk maakt waarvoor we staan

als innovatieve geneesmiddelensector.

De VIG-code moet een keurmerk zijn voor

integriteit, transparantie, sociale

verantwoordelijkheid en kwaliteit.’

ZO WERKT EEN OCTROOIEen octrooi of patent is het exclusieve recht om een

product te maken en/of te verkopen. Octrooien gelden

gemiddeld zo’n twintig jaar. Zolang er een octrooi op een

geneesmiddel loopt, mogen anderen het niet namaken

en bijvoorbeeld tegen een lagere prijs op de markt aan-

bieden. Achterliggend idee is dat met de eventuele winst

van het product de onderzoeks- en ontwikkelkosten

kunnen worden terugverdiend.

7.000.000.000 Van de 88 miljard euro voor de zorg, gaat 7 miljard euro naar medicijnen

Om de zorgkosten betaalbaar te

houden, kunnen burgers aanspraak

maken op de zorgtoeslag. Of men in

aanmerking komt voor een toeslag

en voor hoeveel, is afhankelijk van

de hoogte van het inkomen. De maxi­

male zorgtoeslag neemt (doorgaans)

jaarlijks toe. Dit hangt samen met de

stijging van de zorgpremies die

zorgverzekeraars vragen. Daardoor

vertonen ook de totale uitgaven voor

de zorgtoeslag een stijgende lijn.

Voor 2018 is het totale (voorlopige)

bedrag 4,4 miljard euro. Dit bedrag

wordt verdeeld over 4,6 miljoen

huishoudens die in aanmerking

kwamen voor een zorgtoeslag.

De gemiddelde zorgtoeslag bedroeg

1.083 euro (gewogen gemiddelde).

De Belastingdienst/Toeslagen

heeft 200 FTE beschikbaar voor het

afwikkelen van de zorgtoeslag.

Toeslagen

De zorg staat momenteel voor zo’n

88 miljard euro op de Rijksbegroting.

Daarvan gaat 7 miljard euro op

aan medicijnen. Met name de dure

medicijnen zijn de snelle stijgers.

Deze gingen van 1,53 miljard euro in

2013 naar 2,17 miljard euro in 2018:

een stijging van 42 procent in vijf jaar

tijd. De totale zorgkosten inclusief

zaken als kinderopvang en opvang

voor asielzoekers en dak- en thuis-

lozen, stegen volgens het CBS in 2018

tot meer dan 100 miljard euro.

(bron: Zorginstituut Nederland, CBS)

Dure medicijnen stijgen het hardst

→

33WIJ ZIJN FINANCIËN

ZORGKOSTEN

PRO

DU

CTIE

: XX

XX

XX

XX

XX

XX

XX

X. F

OTO

GRA

FIE:

XX

XX

XX

XX

XX

XX

XX

X. S

TYLI

NG

: XX

XX

XX

XX

XX

XX

XX

X. V

ISAG

IE: X

XX

XX

XX

XX

XX

XX

XX

.

Eind oktober kondigde minister

Bruins het International Horizon

Scanning Initiative (IHSI) aan. Een

nieuw samenwerkingsverband van

negen landen (Nederland, België,

Ierland, Denemarken, Luxemburg,

Noorwegen, Portugal, Zweden en

Zwitserland) om informatie over

nieuwe en belangrijke genees­

middelen te delen. Door intensieve

informatie­uitwisseling verwachten

zij dat hun positie bij de toegang

tot en het realiseren van verantwoorde

prijzen van geneesmiddelen sterk

zal verbeteren.

Hoe nu verder?

‘Het is lastig de totale effecten van genees-

middelen op de zorguitgaven in te schatten’,

stellen Henk van Zuilen en Erik Verkoeijen,

inspecteur en adjunct-inspecteur bij de

Inspectie der Rijksfinanciën (IRF). ‘Zelfs als

er gezondheidswinst is, betekent dat niet

automatisch een kostenbesparing. Het

kan bijvoorbeeld zijn dat de opname in een

verpleeghuis wordt uitgesteld of dat de

uitgaven verschuiven naar andere ziekten.

Daarnaast zijn er veel partijen bij betrokken.

Kijk alleen al naar de overheid. Een patiënt

met een bepaalde zorgbehoefte kan in eerste

instantie onder de gemeente vallen, maar

door een aanpassing in de zorgbehoefte bij

een zorgkantoor terechtkomen. Het is heel

lastig om een overzicht te maken van waar in

een traject kosten worden gemaakt en waar

de baten terechtkomen. Om dezelfde redenen

– veel partijen in een langdurig traject – is

het lastig om de precieze effecten van een

preventieve behandeling in kaart te brengen.’

Normaal gesproken kijkt Financiën naar een

begroting waarbij een harde maximering

wordt gegeven van wat iets mag kosten. Maar

in de zorg werkt dat anders; iedereen heeft

recht op zorg. Geen fysiotherapeut gaat

minder zorg leveren omdat er meer genees-

middelen in het pakket worden vergoed. Punt

blijft wél dat we werken met een plafond in de

zorguitgaven. Het kabinet heeft afgesproken

dat als we meer uitgeven dan het vastgestelde

plafond, bijvoorbeeld aan extra dure genees-

middelen, we minder kunnen uitgeven aan

andere zorg, of andere collectieve uitgaven.

In opdracht van het kabinet kijken we daarom

samen met VWS naar een toekomstbestendig

zorgstelsel. Welke prikkels zitten in het zorg-

stelsel en hoe kunnen we deze verbeteren?

Degene die betaalt voor preventie zou er ook de baten van moeten hebben

‘Met VWS kijken we hoe we het zorgstelsel kunnen verbeteren’

Hoe zorg je dat degene die moet betalen voor

preventie, er ook de baten van terugziet?

Voorbeeld: Een patiënt kan baat hebben bij

een dure, preventieve behandeling. Zijn

zorgverzekeraar moet daarvoor hoge kosten

maken en zelfs mogelijk de premie verhogen,

terwijl die patiënt na de behandeling zomaar

het volgende jaar naar een goedkopere

verzekeraar kan overstappen. De kosten

en baten zijn in dat geval niet evenredig

verdeeld. Daarom kijken we naar nieuwe

financieringsvormen zoals meer integrale

bekostiging. Daarbij krijgt een groep

aanbieders de verantwoordelijkheid om een

specifieke groep mensen samen zo gezond

mogelijk te houden. Dat kan uitnodigen

om preventief te werken; het kan de

prikkels veranderen.’

100.000.000.000 De zorgkosten stegen afgelopen jaren tot meer dan 100 miljard euro

Inspectie der Rijksfinanciën

34

De rechterlijke uitspraak moet idealiter

leiden tot een redelijke en transparante prijs

voor geneesmiddelen.’ 

WAT KAN DE OVERHEID DOEN?

‘Maak van de farmaceuten zorgaanbieders,

dan krijg je als overheid grip op die sector

en kun je de prijzen maximeren. Scherp daar-

naast de regels voor octrooien aan. Octrooien

zijn bedoeld om de ‘uitvinder’ te beschermen.

Zolang het octrooi op een geneesmiddel

loopt, mogen anderen het geneesmiddel niet

namaken. Veel farmaceutische bedrijven

gebruiken de octrooiregelgeving handig om

de prijzen hoog te houden. Bijvoorbeeld door

vlak voor het aflopen van een octrooi het

middel iets aan te passen en opnieuw octrooi

aan te vragen.’

WAT ZOU ER NOG MEER MOETEN

GEBEUREN?

‘Zorginstituut Nederland moet betere

toegang krijgen tot informatie waarop de prijs

is gebaseerd. Inzicht in de daadwerkelijke

investerings- en productiekosten is ‘key’,

desnoods vertrouwelijk.’

IN NAVOLGING VAN DE BANKENCODE

ONTWIKKELT DE VIG EEN CODE VOOR

DE FARMACEUTISCHE INDUSTRIE.

WAT VINDT U DAARVAN?

‘Het is een lang gekoesterde wens die

zeker aanmoediging verdient. Maar laten

we ook realistisch zijn. Die code wordt een

compromis van de leden van de VIG, die

internationaal opereren. Ik verwacht niet

dat zij hierin een nieuw prijsmodel zullen

aankondigen.’

DE KOSTEN VOOR VERGOEDE GENEES-

MIDDELEN BESLAAN ZO’N 7 MILJARD EURO

OP EEN ZORGBUDGET VAN 88 MILJARD.

DAT IS IN VERHOUDING TOCH NIET ZOVEEL?

‘Binnen een begrensd zorgbudget verdringen

hoge medicijnprijzen andere zorg. De

farmaceuten zijn geen zorgaanbieders, maar

ondernemers die zelf bepalen hoeveel zij

voor geneesmiddelen vragen. En dat doen

ze niet op basis van gemaakte onderzoek-

en ontwikkelingskosten, maar op basis

van wat ze ervoor kunnen krijgen. Ik pleit

voor een ‘eerlijke en redelijke prijs voor

genees middelen, zoals die ook geldt voor

elke andere geleverde zorg.’

HEB JE EEN VOORBEELD?

‘Kijk bijvoorbeeld naar de gentherapie

Zolgensma. De (eenmalige) behandeling is

in Europa nog niet beschikbaar, maar kost in

de VS al 1,9 miljoen euro. Als je bedenkt dat

iemand daarmee nog 70 jaar gezond kan

leven, lijkt dat een redelijke prijs. Maar kun

je dit soort economische berekeningen,

wel toepassen op de zorg? Ik vind van niet.

Toegang tot zorg, recht op leven, dat zijn

mensenrechten. En de overheid dient dat te

beschermen en daar, als nodig, maatregelen

te nemen.’

JE BEREIDT EEN RECHTSZAAK VOOR TEGEN

EEN FARMACEUT. MET WELK DOEL?

‘In 2020 willen we een farmaceut dagvaarden

voor de Nederlandse civiele rechter op grond

van onrechtmatig handelen, namelijk het

schenden van zijn zorgplicht mede gebaseerd

op internationale mensenrechten: het recht

op toegang tot zorg, het recht op leven.

‘Toegang tot zorg is een mensenrecht’

Advocaat Jan-Koen Sluijs (Coupry Advocaten) vindt dat de farmaceutische industrie haar maatschappelijke zorgplicht moet accepteren én

daarnaar moet handelen. ‘Ik pleit voor een eerlijke en redelijke prijs voor geneesmiddelen.’

‘De overheid dient de toegang

tot zorg te beschermen en

indien nodig maatregelen te

nemen’

ZORGKOSTEN

35WIJ ZIJN FINANCIËN