HOBBES VE LOCKE’UN DEVLET DÜŞÜNCESİNE KATKILARI ve LOCKE'un Devlet Düşüncesine... · Batı...

Türk İdare Dergisi • Sayı: 474 • Haziran 2012 • 77

HOBBES VE LOCKE’UN DEVLET DÜŞÜNCESİNE KATKILARI

Selim ÇAPAR*

Dr. Şükrü YILDIRIM**

ÖZET

Hobbes,egemeninmutlakıyetçiliğidüşüncesininöndegelensavunucusuidi,amaaynızamandaAvrupaliberaldüşüncesinintemellerindenbazılarınıdageliştirdi.O,Batısiyasetfelsefesininentemelindeyeralanyapıyı,toplumsözleşmesikuramıperspekti-findenoluşturdu.YaygınolarakliberalizminbabasıolarakbilinenLocke,enetkiliAydın-lanmadüşünürlerindenbirisidir.O,toplumsözleşmesikuramınabüyükkatkılarsağla-mıştır.Locke,aynızamanda,yasamaveyürütmegüçlerininayrılığıilkesinisavunduğuiçindeönemlibiryeresahiptir.Buçalışmanıntemelamacı,bu ikidüşünüründevlethakkındakidüşüncelerinikarşılaştırmalıolarakincelemektir.

Anahtar Kelimeler:Devlet,ToplumSözleşmesi,Hobbes,Locke

ABSTRACT

Hobbes and Locke’s Contributions to Thought of State

Hobbes was a champion of absolutism for the sovereign but he also developed some of the fundamentals of European liberal thought. He established the foundation for most of Western political philosophy from the perspective of social contract theory. Locke, widely known as the father of liberalism, was regarded as one of the most influental of Enlightene-ment thinkers. He had great contributions to social contract theory. Locke is also important for his defense of the principle of the seperation of legislative and executive powers. The main aim of this study is to examine the two philosohers thoughts about state in a compa-rative perspective.

Key Words: State, Social Contract, Hobbes, Locke

* MülkiİdareAmiri-AREMBaşkanV.**MülkiİdareAmiri-HukukMüşaviri

78 • Türk İdare Dergisi • Sayı: 474 • Haziran 2012

GİRİŞ

ModernleşmeAvrupa’dadindereformhareketinin,düşüncedeaydınlan-mahareketinin,üretimbiçimindesanayileşmeninortayaçıkmasıgibiçokyönlübirdönüşümsüreciolarakkendinigöstermiştir.Busüreçtefeodaltoplumdankapitalisttoplumageçişdesözkonusuolmuştur.Modernleşmebirölçüdeaklındininesaretindenkurtarılmasısüreciolarakgörülebilir.Bubağlamda,moderndevlet,16.ve17.yüzyıllardaKuzeybatıAvrupa’daortayaçıkanbirdevletbi-çimidir.Geleneksel toplumlardagüç ve iktidar tanrısal kökenleredayandırıl-maktaydı.Moderndevletinmeşruiyetanlayışı iseaklaveakılyoluylaortayakonulankuramyadailkeleredayanmaktadır.

ThomasHobbes,modernçağınenetkili siyasaldüşünürlerindenbiridir.Batısiyasetfelsefesinintemelleriniatmıştır.Öğretisi,OrtaÇağ’ınparçalanmış-lığındanmerkeziliğe geçişi sağlayandevlet anlayışının en açık ifadelerindenbirisidir.Mutlakiktidarısağlamveorijinalbirtemeleoturtmuştur.JohnLockeise17.yüzyılınenönemlidüşünürlerindenbiridir.Düşünceleriliberalizmüze-rindeçokönemlietkileroluşturmuştur.Liberalbireyciliğinbabasısayılmaktadır.

ThomasHobbesileJohnLocke’undevleteilişkindüşünceleribuçalışma-nınkonusunuoluşturmaktadır.Çalışmanıntemelamacıbudüşünürlerindevletdüşüncesinekatkılarınıortayakoymaktır.Buamaçdoğrultusundaikidüşünü-ründüşüncelerininkarşılaştırmalıolarakelealınmaktadır.Bubağlamda,bir-birlerineyakındönemlerdeyaşayanherikidüşünürünbireye,özgürlüklerevedevlete ilişkin görüşleri ile tarihsel bir aşama olarak değerlendirilen toplumsözleşmesikuramlarıincelenecektir.Buçalışmanınözellikleülkemizdekiana-yasaçalışmalarınıntemellendirilmesineyönelikolarakkatkısağlayacağıdüşü-nülmektedir.

Çalışmanınilkbölümündedevletvemoderndevletkavramlarıelealına-caktır.İkincibölümdeHobbes,üçüncübölümdeiseLocke,yaşamlarıveöneçıkandüşünceleribağlamındaelealınacaktır.Dördüncübölümdebuikidüşü-nüründüşüncelerivedüşüncelerinietkilerikarşılaştırmalıolarakdeğerlendiri-lecektir.Çalışma,ulaşılanbilgivebulgularınyeraldığısonuçbölümüylesonaerecektir.

1. DEVLET

Düşünce tarihinde “devlet” kavramını ilk inceleyen ve “Devlet” adlı ki-tabında,idealbirtoplumunveyönetiminnasılolmasınıgerektiğiniaçıklayanPlaton’dur(Hilav,1985:48).

Hobbes ve Locke’un Devlet Düşüncesine Katkıları • 79

Devletherşeydenöncetoplumsalbirgerçekliktir.Bununyanısıra,devletitarihselbirgerçeklikolarakdaelealmakmümkündür.Çünküdevlet,insanlıktarihininbelli aşamalarındaortaya çıkmıştır (Saygılıoğlu-Arı, 2003:18).Op-penheimer(1984:49)’ınbakışaçısındandevlet,kabileleringelişmesininileribiraşamayaulaştığıheryerde,bir insangrubununbirdiğeriniboyundurukaltınaalmasındandoğmuştur.İbn-iHaldunise,devletindoğuşunukuvvetteo-risiileaçıklamakta,insanlarıntekbaşlarınavarolamamavedolaysıylabirlikteyaşamaihtiyaçlarından,devletvehükümdarlığındoğduğunuilerisürmektedir(Göze, 1986: 97-100). Hobbes’un “Leviathan” adlı eseri devletin doğuşunutoplumsözleşmesiteorisinedayandırmaktadır(Aktan,2003:8).

Siyasi liberalizmin kurucusu, temsilcisi olarak kabul edilen John Locke(VonAster,2003:23)da,devletinvaroluşnedeninisosyalsözleşmeteorisinedayalı olarak açıklayan düşünürlerdendir. Locke’a göre; insanların doğuştansahipolduklarıbazıhaklarbulunmaktadır.Bunlar;yaşam,özgürlükvemülkiyethaklarıdır(Aktan,2003:9).İnsanlar,doğalhaklarınınkorunmasıiçinbirarayagelipanlaşarakdevletikurmuşlardır.Lockebudurumu,“insanların,birtoplumiçinegirmelerininnedeni,sahipolduklarımülkiyetinkorunmasıiçindir”biçimin-deifadeetmektedir(Laurencej,1977:431).

Başkabirbakışaçısındandevlet,tarihselolaraktoplumsal işbölümününbellibirgelişmedüzeyinde,toplumunortakçıkarıişleviningereğiolangörev-leriyerinegetirmekiçinoluşturulmuşortakorganlardandoğmuştur(Eroğul,2002:142).Toplumunortakçıkarıdoğrultusundagörevleriniyerinegetirmekiçindevlet,koşullarıngerektirdiğiörgütlerioluştururveentemelişlevleriolanyasama-yürütme-yargıerklerinikullanır.Dolayısıyladevlet,toplumuniçindendoğanvetoplumuörgütlemegöreviveişleviiletoplumunüzerindeyükselmeyeteneğikazananbiryapıdır.

Kapani(1978:17)’ninişaretettiğiüzeredevlet,bugünküanlamıveun-surlarıylaancakXV.veXVI.yüzyıllardaortayaçıkmıştır.Günümüzdedevletde-yincebundanbellisınırlariçindeyerleşmişinsantopluluğuvekurumsallaşmışbirsiyasiotoritevezorlamagücünesahipbirkurumanlaşılmaktadır.Bütünbutanımlamalardanziyadeenyaygındevlettanımlamasıdevletinkurucuunsur-larınıbirarayagetirerekyapılmışolantanımlamadır.Devletinülke,insantop-luluğuveiktidar(egemenliğinkullanımşekli)unsurlarınınbirarayagetirilmesiileoluşantanımlamadahemenherkesbirleşmiştir.Buunsurlarınoluşturduğutanımlamaiseşöyleifadeedilebilir:“Devlet,bellibirülkesınırıüzerindeyer-leşmiş,zorlayıcıyetkiyesahipvebirüstüniktidartarafındanyönetilenbirinsantopluluğununmeydanagetirdiğisiyasalkuruluştur.”


Birtoplumsal-siyasalolguniteliğiyledevlet,bellibirtoprakparçasıüzerin-defizikselgüçkullanmatekelinesahipolansiyasalbirkurumdur.Ancak,devletdüşüncesidetarihselsüreçiçerisindegelişimgöstermiştir.Aydınlanmadöne-minekadargeçençağlardadevletingenellikletanrısalbirdüzenolarakalgılan-dığıgörülür.Aydınlanmailebirliktedevletinmeşruiyetinintemelleriyeryüzüneinmiştir.Bubağlamda,devletinoluşumunutoplumsözleşmesinedayandıranHobbesveLockegibidüşünürlerin,devletinmeşruiyetinitanrısalkattanindi-rerekhalkınverdiğiyetkiyedayandırdıklarıgörülmektedir.

Tarımtoplumundansanayitoplumunageçiştoplumsalaçıdançokyönlübirdönüşüme işareteder.Geleneksel toplumdanmodern toplumageçişbi-çimindegerçekleşenbubüyükdönüşümünözündeakılyeralmaktadır.Aklıninsan ve toplum yaşamının her yönünüdüzenleyici bir konumagelmesi budönüşümüntemelinioluşturmaktadır.Tarımtoplumundatoplumsalrollerinde-ğişmezliğiesasıbulunurken,sanayitoplumu“ussallık” ilkesine,diğerbir ifa-deylebilimin,bununlailgiliaklınvemantığıngelişmesi,bilimselbilginintarafsızolmasıveteknikyönününgelişmesinedayanmaktadır(Jun-Rivera’danaktaranÖzer,2005:431).Ussallıkilkesidevamlılıkveilerlemeunsurlarınıbünyesindebarındırdığından,toplumsalrollerindeğişmezliğiilkesiileçelişkiiçindebulun-maktadır.Hâlbukisanayitoplumundatoplumunkendisiniyenidentanımlamasıveilerlemeninsağlanabilmesiiçinişgücününakışkanolmasınıgerektirir.Böy-lece,sanayitoplumutemeldentarımtoplumuileayrışmaktadır.

Modernleşmetarihselaçıdan,XV-XIX.yüzyıllararasındaBatı’dayaşananvegeleneksel toplumyapısınınortadankalkması ilesonuçlananbirsüreçtir. Modernleşme, aynı zamanda sosyalleşme vemerkezileşme-bürokratikleşmeve kurumsal farklılaşma olarak uzmanlaşma ile birlikte gerçekleşmiştir.Mo-dernleşme,büyükölçeklikuruluşlarınüretkenliklerininarttırılmasıylada,do-ğanınkontrolündebilimselveteorikbilgidenyararlanarakvekarmaşıksosyalyapılanmalar üzerinde düzenleyici kontrolünü genişleterek gelişmiş olan birsüreçtir(Jun-Rivera’danaktaranÖzer,2005:431).Budeğişimsürecininortayaçıkmasındakapitalizmin,hızlanmasındaisesanayidevrimininbaşroldeolduğusöylenebilir.

Modernkavramı,hemyenibirtoplumsalyapıyıhemdesanayiuygarlığınıkapsayıcıbirniteliktaşır.Budoğrultuda,toplumsalyaşamdabilgininrolününartması,genişbircoğrafyadaekonomikbütünleşmeningörülmesi,kentleşme-ninortayaçıkmasıvetümbunlarınkültürelvedemografikyapıyıdeğiştirmesi,moderntoplumuniteleyengelişmelerolarakgösterilebilir(Şahin,2007:117).

Moderntoplumvesiyasetinoluşumundaussallıkesasındagelişen,XVIII.


yüzyıldaBatıAvrupa’daortayaçıkan“aydınlanmafelsefesinin”deönemliet-kileri vardır (Hilav,1985:98).Aydınlanmanınussal toplumyaklaşımıyla, in-sanlarlanesnelerinyönetilebileceğiniönesürmesi,modernleşmedeinsanmü-dahalesi ile biçimlenmeye açık bir dünya algılamasının gelişmesine katkıdabulunmuştur.Diğerbirifadeyle,aydınlanmadüşünmebiçiminintemeli,insanaklınakarşısınırsızbirgüvenduyulması,herşeyinakılsüzgecindengeçirile-rekeleştirilmesi,ölçülüp,biçilmesi, insanaklınınbağımsızbirgüçolarakal-gılanmasınadayanır (Hilav, 1985: 98). Bubakış açısının,moderndönemdetoplumsal yaşamda türdeşlik (homojenlik), topluma nüfuz kabiliyeti yüksekmerkezibirdevlet,evrenselakıladayanarakkamusalalandatarafsızlıksağla-makbiçimindesiyaseteyansımasısözkonusuolmuştur.Özellikleİngiltere’de;din,ahlakvepolitikakonusunda,otoritelerdenkurtulmuşbireyciveliberalbiranlayışınyaygınlaşmasınayolaçmıştır(Hilav,1985:98).

Modernleşmenin siyasi açıdan getirdiği en büyük sonuç ulus-devletinoluşmasıdır. Ancak, ulus-devlete giden süreçte en önemli aşama “moderndevlet”yapılanmasınınortayaçıkışıolmuştur.Şaylan(2003:31)’agöre“ulusaldevlet”olarakdatanımlananmoderndevlet,KuzeybatıAvrupa’da13.ve17yüzyıllararasındaortayaçıkan,insanvetoplumyaşamınınheralanınıköktenetkileyençokbüyükvekapsamlıbirdeğişimsürecininürünüsayılabilir.Diğerbir ifadeylemodern devlet, Batı Avrupa’da yaşanan değişimin ürünlerindenbiridir (Şaylan, 2003:39).Moderndevlet yapılanmasında içte vedışta tamegemenlik,ülkeselvesiyasalbütünlük,güçlümerkeziidaregibiözellikleriöneçıkmaktadır.Öteyandan,heriktidargüçunsurununyanındarızaunsurunudaiçermelidir.İktidararızagösterilmesinisağlayanonunmeşruiyetineolaninanç-tır.Moderndevletaradığımeşruiyetkaynağını,milliegemenlikilkesininkuru-luşuilebulmuştur.Yani,moderndevletinmeşruiyetanlayışı,akla,akılyoluylaortayakonankuramyadailkeleredayanmaktadır(Şaylan,2003:33).Moderndevletyapılanmasının,ülkesel (teritoryal)biryaklaşımüzerine inşaedilmesiiletoplumsalbütünlüğünsağlanmasıaçısındanülkeyebağlılıkveetnikkimliğedayanmayanyurttaşlıkdüşüncesiönplandaolmuştur(Şahin,2007:121).

Moderndevlet,tarihsahnesinemutlakıyetçimonarşiolarakçıkmıştır.Di-ğerbirifadeylemutlakıyetçimonarşi,moderndevletinilkformudur.Mutlakı-yetçimonarşi,pazarıngenişlemesiileeşzamanlıbirgelişmegöstermiştir.Mut-lakıyetçimonarşininbelirleyiciözelliğikuralkoyanvebukurallarıuygulatantekelcigüçolmasıdır.Piyasamekanizmasınınişlerliği,kuralbirliğini,kararlılığıveiçibarışıgereklikılmaktadır.Yerelgüçodaklarınınvarlığıveişlemesipazarıngelişmesiönündebirengeldir(Şaylan,2003:39).


Şaylan(2003:39-42)’agöremoderndevlet,mutlakıyetçimonarşiformuiçindeüçtemelişleviyerinegetirmektedir.Bunlardanbirincisikanunvedüzen-dir.Devletkamuadınabireyinbellibiçimlerdedavranmasını,bellidavranışlar-dankaçınmasınıbirhakolaraktalepetmektevebunuuygulayacakaraçlaradasahipbulunmaktadır.Moderndevletinikincitemelişlevi,etkinbirkamufinans-manısağlamaktır.Kanunvedüzenisağlamak,içerideyerelgüçleriniktidarınıkırmakvediğerbenzerdevletlerledünyapazarındayarışmakgerçeğisüreklibirorduyuveyargımekanizmasınıgereklikılmaktavebukurumlarakaynaksağlama,yanikamufinansmanızorunlukılmaktadır.Diğerbirifadeilemoderndevletparakaynağınagereksinimduymaktadırveetkinbirkamufinansmanısağlamagerekliliğietkinbiryönetselmekanizmaya,bürokrasiyebağlıdır.Mo-derndevletinüçüncütemelişleviiseekonomipolitikasıolarakmerkantilizminuygulanmasıdır.Merkantilizm,ticarikapitalizmivebunaözgüsermayebirikimi-niifadeetmektedir.Moderndevlet,kendiulusaltüccarınınüstünlüksağlamasıiçinher türlü korumacı ekonomikönlemleri ve askeri düzenlemeleri içte vedıştayapmıştır.Moderndevlet,sermayebirikimisürecineçokduyarlıdır.

Aklıöneçıkaranvebireyleri temelalan liberal felsefeye(Şaylan,2003:48)göredevletinvarlıknedeni,bireylerindoğalhakveözgürlüklerinigüvencealtınaalınmasıgereksinimidir.Liberalizmindevletkuramınagörebireylerindo-ğalhaklarınıgüvencealtınaalmakiçinyapılmışbirtoplumsalsözleşmeyeda-yanmaktadır.Doğalhaklar,Aydınlanmadüşünürleri tarafındangeliştirilmiştir.Aydınlanmadüşünürleri,doğalhaklarıgeliştirirkenesasolarakaklıözgürleş-tirdilervebunuyaparkenöncelikleinsanaklınıntemellerinibulmayaçalıştılar.Doğanınbirparçasısaydıkları insanıveonunaklınıntemellerinibulmak içindeonuniçindeyaşadığımaddiortamdanvebuortamınyasalarındanhareketettiler. İnsanı özgürleştirmeyi, felsefeyi teorik içeriğinden kopararak gerçek-leştirdiler.Buyönelimindoğalsonucuolarak,aristokrasikarşısındainsanaklıtarafındandüzenlenenveyönetilenyenibirtoplum,insaniradesinedayalıyenibir devlet ve örgütlenmemodeli önerdiler (Yanardağ, 2004: 79). Bu doğalhaklar,vazgeçilmez,devredilmezniteliktaşıyanyaşama,özgürlükvemülkiyethaklarıolaraksayılmaktadır.

Mutlak monarşilerin temel özelliklerinden biri ulusal devlet olmalarıdır.Ulusallık,moderndevletinenyaygınniteliklerindenbiridir(Şaylan,2003:42).Yani,moderndevletaynızamandaulusalbirdevlettir.Federalizm,üniterlik,monarşiyadacumhuriyetgibifarklılıklarbuözelliğiortadankaldırmamaktadır.Moderndevlet-ulusdevletözdeşliği,birikimsürecindeaktifvebelirleyiciişlevyerinegetirmeyanındasiyasaliktidarın,egemenliğinulusallıkileilişkilendiril-mesinidekapsamaktadır(Şaylan,200345).


Ulus-devletXVIII.yüzyıldanitibarengelişenvegünümüzdeevrenselöl-çekteyaygınlığaerişenbirsiyasalyapılanmabiçimininadıdır.Birsiyasalya-pılanmabiçimiolanulus-devletmodelinin;ulusalegemenlikveulusalkimliktemelunsurları ilesiyasalbütünlükve idaribütünlüğüiçerenülkeselbütün-lük“yapısalözelliklerinden”meydanageldiğisöylenebilir(Şahin,2007:124).Öteyandan,ulus-devletintarihselolarakkapitalizminsiyasalbiçimiolarakko-numlandığınadadikkatçekilir(Akbulut,2011:34).Ulus-devletbakımından,türdeşleşmekültürelbir olguolmanınötesinde işgücü,mal vehizmetakış-kanlığınınsağlanmasınayönelikoluşturulmaktadır.Bubağlamda,ulus-devletinpiyasagereksinimleridoğrultusundamekânsaltürdeşleşmeyisiyasalaraçlarlagerçekleştirdiğidedüşünülmelidir.

2. THOMAS HOBBES

2.1. Hayatı

1588-1679yıllarıarasındayaşamışbirİngilizdüşünürüdür.Hobbes,ya-şamınıanlatırkenkorkuileikizkardeşgibiolduklarını,yaşamınakorkuduygu-sununegemenolduğunusöyler.Düşünürünkendisi,tutuculuğundaönemlibirpayıolankişiselürkekliği,annesininyenilmezİspanyolarmadasıgeliyorkorkuveheyecanıileonuerken(yediaylık)doğurmuşolmasıylaaçıklamaktadır.Ba-basıkavgacı,iyieğitimalmamışbirAnglikanpapazıdır.İşindenatılmış,eşiniveçocuklarınıterketmiş,Hobbes’aamcasısahipçıkmış,okutmuşvebüyütmüş-tür.14yaşındaklasikleriöğrenenHobbes,15yaşındaOxfordÜniversitesi’negirer.Oradabeşyıl skolastik,mantıkveAristotelesöğrenir.ÇokgençyaştaOxford’da yaptığı başarılı çalışmalar nedeniyle ileri gelen ailelere öğretmenolaraktavsiyeedilince,asillerarasınagirer.

1628yılındaParlamento,vatandaşların“HaklarYasası”nıçıkarınca,Hob-besdemokrasininyolaçabileceğikötülüklerigöstermekiçin,ThukydidesTari-hi’nitercümeeder.Thukydidesburada,devletivesavaşıyönetmektenanlama-yanhalkın,aristokratlarınyerinialıpAtina’yıdemokrasiileyönetmeyekalkınca,Atina’yınasılbatırdıklarınıanlatmaktadır.

1628yılındakoruyucusukontölünce,HobbesbirsüreiçinFransaveİtal-ya’dayaşar.Galileoiletanışır.

1640’taiçsavaşçıkınca,HobbesFransa’yakaçar.Fransa’daBacon’ayaz-manlıkyapar,Descartesiletanışır.BudönemiçindegelecekteII.Charlesola-raktahtageçecekolanI.Charles’inoğlunamatematikdersleriverir.


1651’deLeviathan’ıFransa’dayayınlar.AncakneİngilizKralcıgöçmenler,nedeFransızHükümetibuyayındanhoşlanır.Bukezİngiltere’yekaçar.1679yılında91yaşındaikenhayatavedaeder.

2.2. Yapıtları

Hobbes’in ilgivebilgialanıhakkındafikirvermesiaçısındanyapıtlarınınlistesiaşağıyaçıkarılmaktadır:

1628 Thukydides Tarihi çevirisi

1640 HumanNature(İnsanDoğası)

1640 DeCorporePolitico(SiyasiDüzenÜstüne)

1641 De Cive(KentÜstüne)

1651 Leviathan(Dev)

1655 De Corpore(BedenÜstüne)

1656 (Özgürlük,ZorunlulukveTarihÜstüne)

1658 DeHomine(İnsanÜstüne)

1676 HomerosDestanlarıçevirisi

1689 Ölümünden sonra basılan Behemoth (İngiliz iç savaşlarınınnedenlerinintarihihakkında)

2.3. Genel Felsefesi

Hobbes’un felsefesinin materyalist olduğu görülmektedir. Ben-Amittay(1983:162),modernkavramlarladeğerlendirildiğinde,Hobbes’unfelsefesinin“mekanikmateryalistlerle”birliktesınıflandırmanınolasıolduğunubelirtirken,Şenel (2002:320)üzerine siyasal kuramını oluşturacağı Leviathan’dagenelfelsefesinin,“tambirmateryalistfelsefe”olduğununaçıkçaanlaşıldığınıifadeetmektedir.Sarıca(1973:82)daHobbes’unmateryalistbirdüşünürolduğunavurguyapmaktadır.

Ontolojik tutumumateryalisttir, yalnızcamaddenin var olduğunu,mad-deselvarlığıolmayanhiçbirvarlığınolamayacağıgörüşündedir(Şenel,2002:320;Wikipedia,2008a).

Hobbes’unepistomolojik tutumunun ise ampirik (görgül) olduğugörül-mektedir.Bilgilerimizindoğuştangelmediğini,akıldançıkmadığını fakatson-radan,dışdünyadanduyumlaryoluylaeldeedildiğiniifadeetmektedir(Şenel,2002:320;Wikipedia,2008a;Tokatlı,1973:321).


Hobbes’unyaşadığızamanınbilginleriKeplerveGalileo,doğanınmekanikbiryorumunuyapıpolaylarıhareketileaçıklamışlardı.Hobbesbunlardanet-kilenmiştir.Hobbesformülasyonlarıbasitleştirmearayışıiçindeydi.Onagöre,“siyasetintümü,tümdengelimsel(deductive)akılyürütmeyoluylabasittemelkurallardançıkarılabilmeliydi”(Ben-Amittay,1983:163).

Hobbes,geometrikzekâsıylasiyaseti,psikolojiyiveahlakıbasiteindirge-meyeçalışıyordu(Sarıca,1973:82).İnsanda,toplumda“aslındanesnedir;nesneninhareketyasaları,dahakarışıkharekettenbaşkabirşeyolmayanin-sanvetoplumolaylarıiçindegeçerlidir”(Şenel,2002:321)görüşündeydi.

2.4. Hobbes’un İnsan Felsefesi

Hobbes,insanıhareketegeçirenşeyinAristotelesfelsefesindeolduğugibi“erek”değil,“neden”olduğunusöyleyerek,nedenselcibirtutumubenimser.İnsandoğal olarakbencildir ve eylemleri kendisini korumaya yönelik birey-selgüdülerleyönlendirilmektedir(Ben-Amittay,1983:163).İnsanıkarmaşıkbirnesneolarakgörenHobbes, insandavranışlarınıdamekanikmateryalistaçıdanaçıklamayaçalışır.Onagöre insanlar “istekler”ve“nefretler”lehare-ketegeçenmakinelergibidir(Şenel,2002:321;Cohen,2001:51).BaşkabirdeyişleHobbes’agöre;birdoğayaratığıolaninsan,herşeydenöncekendinidüşünmekte,kendivarlığınıkorumayaçalışmaktavebunuda,“insaninsanınkurdudur,”ifadesiiledilegetirmektedir(Hilav,1985:92).

2.5. Hobbes’un Toplum Felsefesi

Hobbes’ın toplum felsefesi insan felsefesine dayanmaktadır. Öncelikle,Hobbes’egöreasılolanbireydir,toplumisebirkurgudur(fiction).Onagöre,insanıntoplumiçindekidavranışlarınıntemelindeyaşamınısürdürmekamacıya da bunun uzantısı biçiminde güvenlik isteği ve bencillik yatmaktadır. Budurumdabelirleyiciolanbireyinçıkarlarıdır.Toplumbireylerinçıkarlarınıger-çekleştirmearacıdır.Bugörüşleri ileHobbes,toplumfelsefesinintemellerine“bencillik”,“bireycilik”ve“faydacılık”ilkeleriniyerleştirmişolur(Ben-Amittay,1983:163;Şenel,2002:322).

2.6. Hobbes’un Siyaset Felsefesi

Hobbes’un“doğadurumu”varsayımıtoplumunvedevletinortayaçıkma-


sındanönce“güvenlikgereksinimi” içindeolanvebunedenleöteki insanlarüzerindeiktidarkurmaisteğiiledoluinsanlardanoluşanbirkalabalıkdüşünce-sinedayanmaktadır(Şenel,2002:323).

İnsanlardoğadurumundaeşitti.Ancakeşitliktengüvensizlik,güvensizlik-tensavaşdoğar.Uygardurumlarındışındaherzamanherkesinherkesesavaşıvardı.Çünküdoğadaherkesinherşeyehakkıvardır(Tunçay,1969:121-125).Başkabirifadeyle,insanlardevletikurmadanöncekidönemdebircehennemhayatıyaşıyorlardı,insaninsanınkurduydu.Hobbes’agöreherkeseşitvetamözgür olunca başka ne beklenebilirdi ki. Bu durum insanların sürekli korkuiçindeyaşamalarınayolaçıyordu(Sarıca,1973:83).

Doğadurumundainsanınyaşamıölümkorkusuiçinde,yalnız,yoksul,kötükısavevahşidir.Doğadurumundaadaletgibibirşeyolmadığıgibimülkiyetdiyebirşeydeyoktur.Onagöreinsanlarmalınvecanıngüvenlikiçindeolma-dığıbudurumdakalamazlardı(Şenel,2002:324).Zamaniçindebireyler,birarayagelmenin,bireyinkendisiiçinbileanarşidendahaiyiolduğunukavramış-lardır(Ben-Amittay,1983:163).

Bugenelsavaşdurumunabirsonvermekiçin,“akıl”insanlarınüzerindeuzlaşabilecekleribarışkoşullarınınnelerolduğunuonlaragösterdi.Bukoşullarinsanların“doğa yasası”üzerindebirleşmelerindenbaşkabirşeydeğildi(Şe-nel,2002:324).Budoğayasasıgenelanlamıyla:

“Akıldabulunanveinsanınkendiyaşamıiçinzararlıolanıyasaklayangenelkuraldır”(Leviathan,XIV).

İştebuyasa, insanlarınbirbirlerinezararlıolanşeyleriyapmalarınınya-saklanmasınısağlayacakolandevletikurmalarınayolaçmıştır.Devletinkurula-rak,doğadurumundançıkılması“toplum sözleşmesi”ileolmuştur(Sarıca,1973:83;Şenel,2002:324).

Hobbes’tamutlakiktidar,krallarınTanrı’danaldıklarıyetkiyedeğil,birey-lerinçıkarlarınadayandırılmaktadır.Hobbes’unejderhası(Leviathan)yapaybirinsandır.Doğalinsanlarkendiaralarındayaptıklarıbirsözleşmeilebuyapayinsanı(devleti)oluşturmuşlardır(Sarıca,1973:82;Hilav,1985:92).

İnsanlarınbirarayagelerek“kendiaralarında”imzaladıklarıtoplumsöz-leşmesi ile kendi sınırsız özgürlüklerine son vermeleri söz konusu olmuştur(Sarıca,1973:83).İnsanlarkendiaralarındayaptıklarıbirsözleşmeilebütünhaklarınıbiregemene,sözleşmedetarafolmayanbiregemene,temellidevret-mişlerdir.İnsanlarbaşlarınabütünhaklarınıdevrettikleribiregemenigeçirerekdevleti kurmuş ve doğa durumundanuygar toplumdurumunageçmişlerdir


(Şenel,2002:325).BöyleceHobbes,siyasalfelsefeninuzlaşmacıveamaçsalniteliğinioluşturmaktaydı(Ben-Amittay,1983:163).

Hobbes’tamutlakiktidar,krallarınTanrıdanaldıklarıyetkiyedeğil,insanla-rınçıkarlarınadayandırılıyor.DiğerbirifadeyleHobbes,devletikiliseninüzerinebirotoritedurumunayükseltir(Tokatlı,1973:177).Şenel(2002:325)’egöre,almışolduğuburjuvakültürüile“devletidindışıbirtemeledayandırmakgereğiduyduğundaHobbes,devletisözleşmeyedayandırmayolunagitmiştir”.Ancak,Sarıcan(1973:82)Hobbes’ungelişmekteolanburjuvazinintarafınıtutmadığı-na dikkat çekmektedir.

Şenel(2002:325-326)Hobbes’untoplumsözleşmesini,kendimutlakmo-narşikgörüşlerinekanıtlarsağlayacakbiçimdedüzenlediğineişaretederken,Sarıca(1973:82)da,mutlakiktidarısağlamveorijinalbirtemeleoturttuğunavurguyapmaktadır.

Hobbes’uniçsavaşındoğaldurumageridönüşileözdeşolduğunailişkinbir görüşü vardır. Bu sebeple, güçlü bir hükümetin gerekliliğine inanmış vekendisinegöretümiçsavaşlarıönleyebilmekiçinmutlakegemenlikgörüşünüdesteklemiştir(Ben-Amittay,1983:164).

Bireylerin anlaşmışolması toplumdadüzenin korunması için yeterli de-ğildir.Ayrıcagüce-yöneticibireylerinyadaorganın iradesinitümyurttaşlarakabulettirecekmerkeziörgüte-deihtiyaçvardır.Bukoşullaraltındaherşe-yiniçindeeridiğiLeviathan’ınyaratılmasınaulaşmaktadır(Ben-Amittay,1983:164).

Ancakyaratılanbu“Ejderha”yapılanbusözleşmeyehiçbirbiçimdebağlıdeğildir.Çünküinsanlardoğalyaşamdurumundaikensahipolduklarıtümhakveyetkilerini,barışortamınakavuşmakiçinbuegemengücedevretmişlerdir(Sarıca,1973:83-84).

Hobbes’agöreinsanlar;kenditektekiradelerininyerine,hepbirlikteba-şeğecekleri bir iradeyi, yani devleti koymakta,Hobbes;mutlakiyetçi bir yö-netimi,devletisavunmaktadır(Hilav,1985:92).Diğerbirdeyişlemutlakvesınırsızbirdevletkuvvetiesastır.Bukuvvetintekbiradamın,yanihükümdarınbulunmasıentabibirşeydir.Fakatbukuvvethalkınekseriyetinden,seçimleortayaçıkmışhalkmeclisindendesadırolabilir.Devletingayesi;birbiriyleçar-pışanferdiiradelerinyerinebirleşmişbirdevletidaresikoymaktır(VonAster,2003:19).


2.7. Toplum Sözleşmesinin Özellikleri

Şenel(2002:326-328)Hobbes’untoplumsözleşmesindençıkarılanüçso-nucadikkatçekiyor:

1)Toplumsözleşmesininvarlıknedenicanvemalgüvenliğininsağlanma-sıdır.

Cangüvenliğisağlandığıölçüdeuyruklaregemeneboyuneğerler.Ancak,egemenyasalolarakbile,biruyruğuöldürmeye,yaralamayakalktığında,uy-ruğunegemeneboyuneğmemeözgürlüğübulunmaktadır.Budurumdaege-menleuyrukarasındadoğadurumunadönülmüşolur(Şenel,2002:326).

Cangüvenliğikonusundakibututummalgüvenliğindegörülmemektedir.Bununnedenidoğadurumundazatenmülkiyetinbulunmamasıdır.Busebepleuyruklar,egemenekarşımülkiyethaklarınıönesüremezler.Amaegemenuy-ruklarınbirbirlerinekarşımülkiyethaklarınınkoruyucusudurlar(Şenel,2002:326).

2)Sözleşme,uyruklararasındayapılmışbirsözleşmeolup,egemen,söz-leşmeyetarafolmadığından,uyruklarakarşıhiçbiryükümlülükaltınagirme-miştir.

Uyruklar,kendileriniyönetmehaklarınıbütünüyleegemenedevrettiklerin-den,egemeninbuyruklarınamutlakbirboyuneğmeyükümlülüğüaltınagir-mişlerdir.Busebeple,uyruklarsözleşmedetarafolmayanegemenibaşlarındanatamazlar.Hobbes,uyrukların sözleşmedenbaşkaldırmavedirenmehaklarıçıkaramayacaklarınadikkatçekmektedir.BuradaHobbes iç savaşıönlemeyeyönelikçıkarsamalaryapmaktadır(Şenel,2002:326).Böylece,Hobbes’unsi-yasalkuramınınasılamacının,kurulmuşotoriteyebaşkaldırmanındaimayan-lışolacağını kanıtlamakolduğunu ifadeetmekmümkündür (Watkins,1969:45).Muhafazakârdüşüncenin topluluğu (cemaati) veyerleşmişhiyerarşi ilearistokratikayrıcalıklarıyücelttiklerigörüşünden(Berktay,2009:62)hareketleHobbes’unmuhafazakârbirkonumdabulunduğuanlaşılmaktadır.

Egemenyasama,yürütme,yargıhaklarını,savaşvebarışyapmayetkisini,cezalandırmayetkisinielindetoplamıştır(Şenel,2002:326).Onagöre,neyindoğru, neyin yanlış olduğu konusunda karar verme yetkisi de egemenindir.Yurttaşlar,kölelerleeşitdüzeydedirler.Aralarındakifark,onlardevletinrefahıiçinçalışırlarken,kölelerbiryurttaşiçinçalışmaktadırlar(Ben-Amittay,1983:164).

Hobbesdinkonusunda“insanlar ikiefendiyebirdenhizmetedemezler”


düşüncesinitaşımaktadır.İçbarışındevamlılığıiçin,egemeninaynızamandakilisenindebaşkanıolmasıgerektiğigörüşündedir.BuPapa’yakarşıAngilika-nizmisavunmakanlamınagelmektedir(Sarıca,1973:84).

Hobbes’agöreinsanlarinançlarıneolursaolsun,egemengücünemrettiğidinindışkoşullarınaboyuneğmekleyükümlüdürler.Yani toleransyerinedışkonformizmiönermektedir(Sarıca,1973:85).

3)Uyruklarınkendileriniyönetmehaklarıdevrettikleriegemenbirkişiyada bir kuruldur.

Hobbes’untoplumsözleşmesikuramı,dahaçokmutlakmonarşiyeısmar-lamaelbisegibiuysada,Hobbes’unbaşkaygısımonarşiyisavunmakdeğil,anarşiden korunmaktır. Bu konuda “iktidar” uyrukları korumaya yeterli ise,ötekiyönetimbiçimlerinedeegemenkurulunmutlak iktidarıelinde tutmasışartıylakabuletmeyehazırdır(Şenel,2002:327).

Bununlaberaber,Hobbes’unsiyasetkuramıdahaçokmonarşiyeuygun-dur,Omonarkkamuçıkarıiçinçalıştıkçamonarşiyiyeğleyeceğiniortayakoyar(Şenel,2002:327).Onagöre,insanlartekvesınırsızbiregemeneihtiyaçdu-yarlar.“Sınırlıegemenlik”ve“bölünmüşegemenlik”kavramlarıkendiiçlerindeçelişkilidirler(Watkins,1969:49).Hobbes’agöre,devletkendisiyleözdeşolanegemendekişiselleşmiştir(Ben-Amittay,1983:169).

Mecliszıtgörüşlerlebölünebilirvebuanarşiyeyolaçabilir.Ayrıca,ege-menliğinbirkuruldaolduğudurumlardainsanlarıneşitliğiilkesideçiğnenebilir.Meclisler belli bazı sınıfları temsil edip, onların çıkarlarına çalışıp, insanlarındoğaleşitliğiilkesineaykırıdavranabilirlerki,budabaşkabiriçsavaşsebebiolabilir(Şenel,2002:328).

2.8. Hobbes’ta Özgürlük Sorunu

Hobbesnesneleriçingeçerligördüğüzorunluneden-sonuçilişkilerini,in-sandavranışlarınınve toplumsalolaylarındauyduğugenelbir doğayasasıolarakgörür.Siyasalalandakimutlakçılığıdadoğaalanındakibumutlakdeter-ministgörüşletutarlıdır(Şenel,2002:328).

Hobbes,insandavranışlarınıdeterminizmileyorumlayınca,insanıniradeürünügibigörünenözgürdavranışlarınınaslında“zorunluluk”ürünüolduğunuifadeeder.Böyleolunca“özgürlükzorunluluktur”gibiparadoksalbiryargıyaulaşılmışolur(Şenel,2002:328).


Hobbes’unözgürlükanlayışını,egemenliğinmutlaklığıileuyuşturmakzordeğildir.Uyruklaregemeninbuyruklarınauyarlarkenhemzorunluhemdeöz-gürolacaklardır.Böyleceegemeninyasalarladüzenlediğialanındışındakialanise,uyruklarınbireyselözgürlükalanıdır(Şenel,2002:329).

3. JOHN LOCKE

3.1. Hayatı

1632-1704 yılları arasında yaşamıştır. Locke yaşamının olgun dönemini17. yüzyılın ikinci yarısındayaşamış, felsefi ve siyasal yapıtlarını buyüzyılınsonlarınadoğruvermişolanbirİngilizfilozofudur.18.yüzyıldaancakdörtyılyaşamışolmasınakarşın,düşüncelerininileriliğiveniteliği,kendisinin18.yüz-yılAydınlanmaÇağıdüşünürlerindensayılmasınayolaçmıştır.

İngiliz içsavaşınaparlamentocularyanındakatılmışküçüktopraksahibiPüritenbirhukukçununoğluolarakdoğmuştur.Parlamentocularınsiyasalgö-rüşlerini babasından öğrenerek benimsemiştir. Oxford’da okur, 1660 yılındaöğretimüyeliğinebaşlar.Hemdoğalbilimlerle,hemdeteolojiileilgilenir.Üni-versitehocalığıyanındayargıçlıkdayapar.BudönemdeStuartmonarşisinintutuculuğunavemutlakçılıkeğilimlerinekarşıçıkmış,parlamentarizmvehoş-görüyüsavunmuştur.1670yılında“herşeydenönce insanzekâsınınve im-kânlarınınaraştırılmasıgerektiği”düşüncesineulaşmıştır(Tokatlı,1973:240).

Whig(Liberal)partisiliderlerindenbirinin15yılsüreilekâtipliğiniyapar.Babasındanaldığıcumhuriyetçietkilerinüzerine,öğrendiğidoğalbilimlerinet-kileri,mesleğininetkileriveİngiliz liberalleri ile ilişkisininetkilerieklenmiştir.Kâtipliğini yaptığıWhig lideri İngiltere’den sürülünce, onunla birlikte 1675-1679yıllarıarasındaFransa’dayaşamış,buradaAvrupa’nınöndegelendüşü-nürleriiletanışmıştır.

1680yılındaİngiltere’yedönsede,kralcıRestorasyonhareketiüzerine,kâtibiolduğulidertutuklanınca,Hollanda’yakaçmıştır.Burada, ilerideİngiliztahtınageçirilipOrangeHanedanınıkuracakolanWilliamiletanışır.KralII.Ja-mes’inyurtdışınakaçtığı1688MuhteşemDevrimi’ninardından,Williamİngiliztahtınaçağrılınca,Lockedaİngiltere’yedönmüşveyüksekdevletmemurluk-larınagetirilmiştir.

1685yılındaHoşgörüÜzerineMektup ve İnsanZihniÜzerineDenemeadlıyapıtlarıyayınlanmıştır.1690yılında,başsiyasalyapıtıolan“HükümetÜzerine


İkiİnceleme(TwoTreatiesofGovernment)”yiyayımlamıştır.1683yılındaise“EğitimÜzerineBazıDüşünceler”adlıyapıtıyayınlanmıştır.1700yılındaemek-liyeayrılıp,yaşamınınsondörtyılınıteolojisorunlarıylauğraşarakgeçirmiştir.

Locke,aristokrasininmetafizik,dogmatik,skolastikdüşünüşünekarşıçı-kıp,burjuvazinindünyagörüşününfelsefitemellerini,ampirizmiortayaatmışveburjuvazininsiyasalgörüşlerinisistemleştirmiştir.

3.2. Genel Felsefesi

Feodalaristokratikdüşünüş,epistemolojialanındabilgilerindeney-önce-siolduğunubenimseyendogmatikbir tutumasahipti. Lockebuaristokratikfelsefeyivedogmatizmieleştirir.İnsanınkafasındanedoğuştankuramsalbirtakımilkelernededoğuştanpratikönermelerbulunurgörüşünütaşımaktaydı.Öteyandansanayidevrimininoluşturduğuortam,Locke’uninsanınbilgilerininkaynağınıdışdünyadagörmesi,bilgilerindeneyimden,dışdünyadanduyuor-ganlarıilealınanuyarıcılarınalgılanmasıileedinildiğinisöylemesiiçinuygundu.Ona göre, zihin başlangıçta boş bir beyaz sayfa (tabula rasa) gibidir. Kısa-caifadeetmekgerekirse,bilgilerimizideneyimdenedindiğimizisöylediğiiçinLocke’un felsefesi “ampirik” (görgül)olarakadlandırılmaktadır (Ben-Amittay,1983:175;Şenel,2002:326;Hilav,1985:94).

ÖzetleLocke’unbilgikuramı;ruhumuzdadoğuştanfikirlerdenilenşeyle-rinvarolmadığıvebütünbilgilerimizinduyulardan,algılardanvedeneylerdengeldiğiniilerisürdüğüikitemeledayanmaktadır(Hilav,1985:93).YaniLockebilgilerimizindeğilamabazıtemelduygularımızındoğuştanolduğunusöyler.Bunlar,insanlarınhazza,mutluluğayönelip,elemdenkaçmaduygularıdır.Böy-lebirpsikolojikanlayışadayandırdığıahlakfelsefesindeLocke,herkesinkendizevklerivemutluluğuyönündedavranmasınıistedi(Şenel,2002:327).

3.3. Siyaset Felsefesi

Şenel(2002:337-338),Locke’ungenelfelsefesindenveahlakfelsefesin-denyapılmıştutarlıçıkarsamalaradayananbirsiyasetfelsefesigeliştiremediğidüşüncesini taşımaktadır.Budüşünceye ilişkin ilk tespit,Locke’un insanlarınuygartoplumdanöncedoğadurumundayaşadıklarıesnadaegemenliksürendoğalyasaileilgilidir.Doğalyasa,kısaca“başkalarınazararvermeme”kuralıolup,bukuralkaynağınıakıldanalır.AklabukuralıiseTanrıkoymuştur.Hâl-bukiLocke,bilgilerimizinkaynağıolarakdeneyimigösteriyordu.İkincitespit,


Lockeinsanlarındoğadurumundanbirsözleşmeileuygartoplumdurumunageçtiklerini ifadeetmektedir.AncakLocke’ungenelfelsefesinegörebilgileri-mizideneyimdenediniyorsak,tarihtegerçektenböylebirsözleşmeyapıldığınıgöstermesibeklenirdi.

Locke,yönetiminkaynağınınhalkolduğunukanıtlamakiçininsanlarınbirzamanlariçindeyaşadıklarıbirdoğadurumudüşünüp,buradanuygartoplumageçmelerineyolaçanbirtoplumsözleşmesiyaptıklarıgörüşünüsavunur.Bu-radandaburjuvazininsiyasalgörüşlerinidestekleyeceksonuçlareldeetmeyeçalışır(Ben-Amittay,1983:175;Sarıca,1973:91;Şenel,2002:338-339).

Locke’agöredoğadurumu,Hobbes’unsandığıgibi“insanıninsanınkurduolduğu”birdurumdeğildir.Aksinedoğadurumu,yetkinbirözgürlükveeşitlikdurumudur.Budoğadurumundaherkesindoğanınsağladığıimkânlardaneşitbiçimde yararlanma hakkı olduğundan, ortakmülkiyet düzeni vardır. AncakLocke,insanınemekharcadığışeyler(örneğinçevresiniçitleyipişlediğitoprak)üzerindeona sahipolmahakkınınolacağını da söyler.Böylece Locke,doğadurumundangetirilenözgürlükveyaşamhakkıyanındamülkiyethakkınıdakutsalvetemelbirhakolarakgörmektedir(Peters,1969:58;Sarıca,1973:92;Şenel,2002:339).

Locke’agöre,doğadurumubirözgürlükdurumuduramabirbaşıbozuk-lukdurumudeğildir.Doğadurumundaakıl,insanlara,kendigibieşitveözgürolan diğer insanların yaşamına, özgürlüğüne vemallarına zarar vermemesigerektiğinisöyler.Doğayasası,insanların,Tanrı’nınonlaraverdiğisağduyuvedenkserliksınırları içindeyaşamasınıbuyurur.Ancak,doğayasasınıçiğneye-nekarşı,budavranıştanzarargörenherkesinelindeokimseyiyargılamavecezalandırmahakkıbulunmaktadır.İştebudurumda,saldırıyauğrayanınhemdavacıhemyargıçolmasıadaleteaykırıbirdurumdurvetoplumsalkargaşayasebepolabilirdi.İnsanlarındoğadurumundaözgür,eşitvebarışiçindeolma-larınakarşın,uygartoplumdurumunageçmeyekararvermelerininsırrıbura-dadır.Çünküyetkiliortakbiryargıcınyokluğu,küçükhaksızlıkveçatışmalardabileinsanlarıbirbirleriylesavaşdurumunagetirirveyaşamlarınıtehlikeyeso-kar.Busavaşdurumundankurtulmakiçininsanlardoğadurumunubırakarakuygartoplumagirerler(Cohen,2001:69;Peters,1969:57-58;Şenel,2002:339-340).

3.4. Toplum Sözleşmesi Kuramı

İnsanlarındoğadurumundan toplumdurumunageçmeyekararverme-


lerininnedeni,doğadurumundakolaycasavaşdurumunayolaçabilecekolan“yargılamavecezalandırma”hakkınaherkesinsahipolmasıydı.Lockebütündoğalhaklarınkorunmasınıistiyordu,ancakdoğalyaşamhalindeuygartoplu-mugerçekleştirmekiçinüçşeyineksikliğihissediliyordu(Sarıcan,1973:93):

1)Herkesinboyuneğeceğiveherkeseeşityasalar

2)Herkesincezalandırmahakkınıkullanmasınıönleyecektarafsızyargıçlar

3)Yargıcınkararınıuygulayacaktoplumsalbirgüç.

Doğal yaşamdan toplum düzenine geçerken insanlar kendi istekleriyleanlaşmaya katılıyorlar. Bu anlaşma, bir devlet olma yolunda toplumüyeleriarasındaherkesinherkesleyaptığıbirsözleşmedir.İnsanlaryalnızcacezalan-dırma hakkını topluma bırakıyorlar, karşılığında güvenliklerinin sağlanmasınıistiyorlar.Aynızamandadoğalhaklarınıntümünümuhafazaediyorlar.Böylecesözleşmeninamacı,karşılıklıgüvenlikveyardımısağlayacakbirbirlikkurmakvebuyandainsanındoğuştansahipolduğuhaklarınıkorumakolduğuanlaşılı-yor(Peters,1969:58;Sarıcan,1973:93:Şenel,2002:342).

Lockegöre, insanlarkendi iradeleri iledevletikurarlar, insanlarındoğalhaklarıvarvedevletbuhaklarıçiğneyemez. İnsanlardevletikurarkensaklıtuttuklarıhaklarınadevletinmüdahaleetmesineizinvermezler(Cohen,2001:75;Sarıcan,1973:93-94).

Öteyandan,sözleşmeiletoplumüyeleriyalnızcayargılamavecezalan-dırmahaklarınıdeğil,aynızamandatoplumundoğalhaklarasaygıveonlarıkorumaçerçevesiiçindedüzenlenmesiyolundayasamaveyürütmehaklarınıyanisiyasalhaklarınıdadevretmektedirler(Şenel,2002:342).

Locke,anayasalmonarşiyiuygartoplumsayar,ancakmutlakmonarşiyi,çarlığıanlaşmazlıklarıçözecekkurullarıveortakyargıçlarıolmadığıiçinuygartoplum saymaz.

Locke,toplumsözleşmesikuramıileyönetimlerinyasamaveyürütmeerk-lerininkaynağınıntoplumsözleşmesi,dolayısıylahalkolduğunubelirtmektedir.

Şenel (2002: 341)’e göre, Locke’un sözleşme kuramının tek sözleşmelimi,yoksaçiftsözleşmelimiolduğubelirsizdir.Sarıca(1973:95)iseLocke’unhükümet sözleşmesi yerine “trust (itimat anlamında)” kavramını getirdiğinedikkatçekmektedir.OhaldeLocke’daikincisözleşmeninörtükbiçimdebulun-duğuanlaşılmaktadır.Trustkavramıbağlamında,halkileyönetenlerarasındaitimatüzerinekurulanbirilişkibulunmaktadır.Yönetenlerkendilerineverilenyetkilerikamuyararınauygunolarakkullanacaklarınavemülkiyethakkınıko-


ruyacaklarınasözvermektedirler.Güvenlikyasalarlasağlanacak,bunuyasa-magücüyerinegetirecektir.Cezalandırmahakkıdayasalarınuygulanmasıylasağlanacak,bunudayürütmegücüyerinegetirecektir.Ancakyasamagücüyürütmeyeoranlaüstünbirgüçsededoğalyasalarınüstündedeğildir.Doğalyasalarçiğnendiğindehalkgüveninigerialır “trust”bozulur.Halkdirenirveverdiğiyetkiyigerialmahakkınıkullanır(Sarıca,1973:95).

3.5. Uygar Toplum ve Devlet Kuramları

Locke’agöreinsanlarbirtoplumsözleşmesiiledoğadurumunasonveripuygartoplumaşamasınageçmişlerdir.Böyleceçatışmalardavehaklarınçiğ-nenmesiolaylarındatopluluğuhakemyapmışlar;taraftutmayan,ayrımyap-mayanyasalarkoyup,bazıkimseleredebuyasalarıuygulamayetkisivermiş-lerdir.Böyleceuygartoplumdayönetim,dışta,toplulukdışındaolankimselercetoplumüyelerineverilebilecekzararlarıönlemeerkine(savaşvebarışyapma)veiçte,topluluküyelerininbirbirlerinezararverdiklerindeonlaraverilecekce-zaları saptama erkine (yasa yapma) sahip kılınmış bir kurumolarak ortayaçıkar. Locke’agöre, yasama,yürütmeveyargıerkleri işteböyledoğmuştur(Şenel,2002:343).

İnsanlaryargılamahaklarınıdevletedevrederlerken,yargılamanınuygula-nıp,gerekencezanınverilebilmesiiçintoplumuntümüyeleriningücünükullan-mahakkınıdavermişlerdir.Devletinkuvvetkullanmahakkınınkaynağıbudur.Devredilenyargılamahakkıyadagenişanlamıylayönetmehakkı,koşulsuz,sınırsızvemutlakdeğildir.Toplumsalsözleşmeninözündenkaynaklananbazısınırlamalaravekurallarabağlıdır.Yönetimuyruklarınsözleşmedenöncesahipolduklarıdoğal(yaşam,özgürlükvemülkiyet)haklarınıçiğnerse,sözleşmeyibozmuşolurvehalkın“direnmehakkı”doğar(Peters,1969:59;Sarıca,1973:94;Şenel,2002:343).

Uygartoplumbirleşmişbirbütünolduğuiçin,çeşitliyönlerehareketede-mez,ancaktekbiryönehareketedebilir.Busebepleüyeleriarasındatoplu-munizleyeceğiyolüzerindegörüşayrılıklarıçıktığında,isteristemezçoğunlu-ğungörüşükabuledilecekvetoplumaoyöndebirgidişverilecektir.BöyleceLockedemokratikyönetiminçoğunlukilkesinevarmışolur(Şenel,2002:344).

3.6. Kuvvetler Ayrılığı- Denge ve Denet Düzeneği

Uygartoplumdatopluluğavebireylereyönetimdengelebileceküçtehlike-


yeişaretediyor,Locke(Şenel,2002:344):

1)Yasalarıyapmaerkinielindetutanların,yürütmeerkinideelegeçirme-leri,yadayürütmeerkininyasamaerkinielegeçirmeyeçalışması.

2)Yasalarıyapanlarınyadauygulayanlarınkendilerini,uyguladıkları,yap-tıklarıyasalarauymayükümlülüğündegörmemeleri.

3)Bukimselerinyasalarıözelyararlarınagöreyapıp,özelyararlarınagöreuygulamaları.

Yönetilenlerin,doğalhaklarınayönetenlertarafındanyöneltilebilecekbutehlikelerekarşıkorunabilmesiiçinyönetimerkininikiyeayrılması,yaniyasala-rıyapanlarileuygulayanlarınfarklıkimselerolmasıgerekir.Uygarbirtoplumunyönetilmesindeüçerkvardır.1)Yasamaerki(buerkİngiltere’deparlamento-dadır).2)Yürütmeerki(buerkİngiltere’deKral’ınelindedir.3)Federatiferk(buerkdışpolitikaylailgilidirvezorunluolarakyürütmeerkininelineverilmiştir).

Böylecekuvvetlerayrımı,yasamaveyürütmeerklerininyasamayıveyü-rütmeyigenelyarardanözelyararasaptırmamalarıiçin,erklerinbölünmesinivebirbirlerinidenetlemelerinisağlamakiçinayrıkişiyadakurullaraverilmesiilkesiolarakortayaçıkar.Lockebunun içinyasamaerkiniüstlenenorganın,yasalarıyaptıktansonra,yürütmeerkinielegeçirecekzamanıolmaması içinhemendağılmasınıister.Bunakarşılık,yasalarınyürütülmesiişisüreklilikiste-diğinden,yürütmeorganınınisteristemez,sürekliolarakbaştakalmasıgerek-tiğiniifadeeder(Ben-Amittay,1983:178;Cohen,2001:74-75;Şenel,2002:345).

3.7. Direnme Hakkı Kuramı

Locke’undoğalyasalarındiğerbütünyasasistemlerineöncelikliolduğunuvarsaymasıvetoplumsalsözleşmenin,Hobbes’unaksine,tümhaklardanvaz-geçmeyigerektirmediğineinanması,Locke’uhalkıntiranlarakarşıbaşkaldırmahakkıolduğunoktasınagetirmiştir(Ben-Amittay,1983:178).

Locke,toplumuyasalarındışındayönetenyöneticinin,artıkhalkınonayla-dığıbirkimseolmakdurumundançıktığıiçin,sözünüdinletmehakkınınolma-dığını,halkınkendisine itaatgörevininkalkacağınısöyleyerek,yönetilenlerindirenmehakkını tanımışolur.Locke’undevrimhakkınıyasamaerkindençokyürütme erkinin kötüye kullanılmasına karşı bir güvence olarak düşündüğüanlaşılmaktadır(Sarıca,1973:94;Şenel,2002:346).


Yönetimindoğalhaklarıçiğneyerekkendilerinegösterilengüveneaykırıhareketleri,halkındeğil,asıl yöneticilerinayaklandıklarıvesavaşdurumunadöndüklerianlamınagelir.Budurumdahalkda,aynıaracı,kuvvetionlarakarşıkullanmaktahaklıolacaktır(Peters,1969:59;Şenel,2002:347).

Locke, yürütmenin belli zamanlarda yasama organını toplantıya çağır-maması durumunda, yasama organının kaynağı olan halkla savaş durumu-nagireceğiniveyürütmeyielindetutanınzorlauzaklaştırılacağınıbelirtir.Bugörüşünde,I.Charleszamanındaolupbitenlerdenetkilendiğianlaşılmaktadır(Şenel,2002:347).

4. HOBBES VE LOCKE’UN DÜŞÜNCELERİNİN ETKİLERİ

Hobbes, hiç kuşkusuz,Modern Çağ’ın en etkili siyasal düşünürlerindenbiridir.ÖğretisiOrtaÇağ’ınparçalanmışlığındanmerkeziliğegeçişinoktalayandevletanlayışınınenaçıkifadelerindenbiridir(Ben-Amittay,1983:169).Hob-bes,birgenelfelsefesistemiiçindemutlakmonarşikuramınısunmayıbaşaranbirdüşünürdür.BiryandanTunçay(1969:116),Hobbes’unahlakmetafiziğiniyadsıması,insanlararasındakiilişkikurallarınımateryalistbiranlayışlakişiselçıkartemelineoturtması,eğerdemokrasiyebukadarkarşıolmasa,onupekâlâgelişenburjuvaakımınabirsözcüyapabilirdigörüşündeiken,diğeryandanŞe-nel(2002:317-318),insanlarıneşitliğineinanışı,genelfelsefesininmateryalistoluşu,mutlakmonarşiyisavunmaklabirlikteonutoplumsözleşmesikuramıilesavunuşu,onunburjuvakültürüilebeslenmişveburjuvadüşünüşünütemsilettiğinigöstermeyeyeterliolduğudüşüncesindedir.

Siyasal liberalizmakımının kurucusu kabul edilen Locke (Tokatlı, 1973:241),düşüncelerigenişetkileryaratmışbirdüşünürdür.Sarıca(1973:90)buetkinin, görüşlerinin derinliğinden çok, iktidara yönelen sınıfın sözcülüğünüyapması ve kitabını tam zamanında yayınlamış olmasından kaynaklandığınıiddiaeder.Lockeortasınıfçıkarlarınınvetopraksahiplerinin,mülkiyethakla-rınınsavunucusuolaraköneçıkar(Tunçay,1969:164).Şenel(2002:335)’egöreiseLocke,aristokrasininmetafizik,dogmatik,skolastikdüşünüşünekarşıçıkıp,burjuvazinindünyagörüşününfelsefi temellerini,ampirizmiortayaat-mışveburjuvazininsiyasalgörüşlerinisistemleştirmiştir.Locke,Batıdünya-sınademokrasinindamgasınıvurmayıbaşarandüşünürolmuştur.Locke’danİngiltere’ninyanı sıra,Amerikada ciddibiçimdeetkileniyor (Akbulut,2007;Çakır,2009:440).Onunizindenyürüyenler,Fransa’daaydınlanmaçağınıvefelsefesinibaşlatıyorlar(Sarıca,1973:96).Ampirizmikesinbirbiçimdebenim-


semişvedilegetirmişolanLocke;kendisindensonrakiİngilizfelsefesininvegenelliklegerçekçilikvemaddecilikakımlarınıngelişmesinezeminhazırlamıştır(Hilav,1985:94).Uygun(2002:117)’agöreAmerikan federaldemokrasisi,Locke’unögretisiilesözleşmeyedayananözgünsiyasalgeleneklertarafındanşekillenmiştir.

Locke,düşünceözgürlüğünü,insaneylemleriniaklagöredüzenlemekan-layışınıengenişölçüdeyayanilkdüşünürolduğuiçinAvrupa’dakiAydınlanmaveAkılÇağı’nıngerçekkurucusuolarakkabuledilmektedir(Wikipedia,2008b).Locke’agöreinsaniçinözgürlükyoksunluğukötülüklerinenbüyüğüdür(Pe-ters,1969:57).Busebeple, liberalbireyciliğinbabasısayılmaktadır(Sarıca,1973: 90). Liberalizm, Locke’dan her insanın doğal haklarına sahip olduğuinancınıvedevletinyegânesağlamtemelinintoplumsözleşmesiolduğugörü-şünüalmıştır(Berktay,2009:51).

HobbesveLockedevletinmeşruiyetini tanrısalkattan indirmişlervebi-reylerin çıkarlarına, halkın verdiği yetkiye dayandırmışlardır. Toplum sözleş-meleriyoluylahalkyönetimemeşruiyetvermektedir.Böyleceherikidüşünürde,devletinmeşruiyetinilaikbirtemeleoturtmaktadırlar.Öteyandan,Hobbes“insanlarikiefendiyebirdenhizmetedemezler”düşüncesinitaşımaktadırveiçbarışındevamıiçindevletbaşkanınınaynızamandadini(kiliseninbaşı)liderolmasınısavunmaktadır(Sarıca,1973:84).Budüşünce,İngiltere’ninPapa’nınetkisindenkurtulmasınıvebaşındaKralveyaKraliçe’ninbulunduğuAngilikanKilisesi’ninkuruluşunuaçıklayıcıbirniteliktaşımaktadır.

HobbesveLockedoğalhukukdoktrininisavunurlar.HemHobbes’un,hemdeLocke’undoğadurumuvarsayımlarıvardır.Siyasidüşüncelerinibuvarsa-yımdanhareketleoluşturmaktadırlar.Hobbesgöre, insanlardoğadurumun-da“eşitveözgür”idiler,ancakbir“savaş”ortamındayaşamaktaydılar.Lockeise, insanların doğadurumunda “eşit ve özgür” olmalarına rağmen “savaş”durumundaolmadıklarını iddiaetmektedir.Hobbes’undüşüncesindeinsanla-rın“barış” içindeyaşamagereksiniminindoğurduğubirzorunluluktandolayıtoplumsözleşmesiile“yönetimi”oluşturduklarıöngörülmektevetoplumsöz-leşmesininsadecebireylerarasındayapıldığı,devletinbusözleşmenintarafıolmadığınavurguyapılmaktadır.Locke’undüşüncelerindeise,insanlareşitveadilyargılamasistemiyoksunluğundankendiistekleriiletoplumsözleşmesiniyaparakdevletioluşturmuşlardır.Devlettoplumsözleşmesininbirtarafıdır.

Hobbes ve Locke’un düşüncelerinde önemli bir yer tutan doğal haklardevletingüvencesialtındadır.Buhakları“devletkendisibileihlal”etse,toplumsözleşmesiortadankalkmaktadır.Herikidüşünürdebireycidir.Hobbes’agöre


bireyasıldır, toplumisekurgudur.İnsanlarzorunluluktanbirarayagelmişlervesunibirinsan(Leviathan)yaratmışlardır.Yaşamavegüvenlikhaklarınıbe-raberlerindegetirmişler,ancakmülkiyethaklarıdevletlebirliktevarolmuştur.Devletin görevi insanların kendi aralarındaki mülkiyet haklarını korumaktır.Locke’agöreise,bireyleristeyerekbirarayagelmişlervetoplumsözleşmesiniyapmışlardır.Devletbireyinyaşam,güvenlikvemülkiyethaklarınınkorunmasıgörevvesorumluluğunuüstlenmiştir.MülkiyetindevletekarşıkorunmasındaHobbesmuğlâktavıriçindebulunduğugörülüyorsada,Lockekesinbirtavıriçindebulunmaktadır.Locke,ancakkamuyararıilemülkiyethaklarınamüda-haleedilebileceğisonucunavarmaktadır.Genelolarakçağımızda,temelhakveözgürlüklerinkorunmasıanayasaldüzeydeifadesinibulmaktadır.

ModernsözleşmekuramcılarınınöncüsüHobbes’tur.Hobbes,doğaduru-munuinsanlarınbirsavaşhaliolaraktanımlamış, budoğadurumundatambirbencilliğinegemenolduğunuvedevletininsanınbencilliğinidengeleyenyap-mabircisimolduğunu,insanınarzuladığıbarışınmutlakiyetçibirdevletbiçi-mindegerçekleşebileceğinisavunmuş(Dikici,2005:13)vebirdevletinmeşruegemenininbirkişi(monark),birazınlık(aristokrasi)yadaçoğunluk(demok-rasi)olabileceğineişaretetmiştir.Ancakkendisitercihinibirkişiyönetimindenyanakullanmaktadır,çünkübirmonarkınotoritesienbirleşikvebarışıeniyikoruyacakbirniteliğesahiptir.Sözleşmeyiihlaledenegemenyalnızcabireyseldirenmeiledurdurulabilir.Eğerdirenmeyaygınbirhalegelirse,toplumudoğadurumunagötürür ki, buarzuedilenbir durumdeğildir.Hobbes’undüşün-cesinde,yönetiminbireyinyaşamahakkınıihlaletmesidurumunda,bireyileegemenarasındakitoplumsözleşmesiniortadankalkmaktavebireyile“savaş”ortamınadönmesisözkonusuolmaktadır.Aksidurumda,hertürlüotoriteyeboyuneğmekesastır.

Hobbes’unrekabetkarşıtıLeviathanModeli’nde;bireyselirade,egemeniniradesinetabikılınırken,Locke’unLiberalModeli’nde;rekabet,uyuşmazlığayolaçanbiretkenolarakgörülmektedir.Hobbes’tatehlikeliolanbencillik,Locke’taüreticibiryönedoğrukanalizeedilmektedir(Kincaid’denaktaranOktay,2002:117).Hobbes’agöreeniyiyönetimbiçimininmutlakmonarşiolduğuanlaşı-lırken, Locke’un tercihininanayasalmonarşidenyanaolduğugörülmektedir.Locke,Hobbes’undevletgörüşlerinieleştirmiş,siyasaltoplumunoluşumundatemel alınan doğa durumunun aslında bir barış hali olduğunu iddia etmiş,monarşiyeşiddetlekarşıçıkarakenuygunyönetimbiçiminindemokrasioldu-ğunusavunmuştur.Locke’agöresözleşmeninihlali,bireylereyalnızcabireyseldirenmehakkıdeğil,kolektifdirenmeyaniihtilalhakkıdavermektedir(Eroğlu,2010:2).Locke’undüşüncesinegöre,doğalyasalardevletinyasamaerkininde


üstündedir.Devleteğerdoğayasalarınaaykırıdavranırsa,yanibireyinyaşama,güvenlikvemülkiyethaklarınıçiğnerse,halkın“direnme”hakkıdoğmaktadır.

AçıkçamutlakmonarşidenyanatavıralanHobbes,“devlet,kendisiyleöz-deşolanyöneticidekişiselleşmiştir”görüşünütaşımaktadır.Bubağlamda,ge-neldeXIV.Louis’emaledilen“devletbenim”ifadesi,gerçekteHobbes’undü-şüncesininyansıtılmasındanbaşkabirşeydeğildir(Ben-Amittay,1983:169).

Lockeiseeserlerindegelenekveotoriteninherçeşidindenkurtulmakge-rektiğini,insanyaşamınaancakaklınkılavuzlukedebileceğiniönesürer.Locke,devletinsözleşmeilekurulmuşyapmabirkurumolduğunu,devletteegemenolanınkişilerdeğilkanunlarolduğunusavunmaktadır(Dikici,2005:13).

Locke bu düşünceleriyle, liberal demokrasi olarak bilinen ve insanlarındoğalarındangetirdikleritemelhaklarınıözgürlükçüveeşitlikçibirçerçevedekoruyaraksürdürmeyiamaçlayansiyasetkuramınınöncüllerindenbiridir.Bubağlamda Locke,mutlakıyet yönetimlerini ilk sarsan kişi olarak tarihe geç-miştir.Mutlakıyetyönetimleriüzerindeyarattığısarsıntılarsonucundazamanladerinyarıklaroluşmuşveüçbüyükdevrimin temelleriatılmıştır.BusebepleLocke,Amerikan,İngilizveFransızdevrimlerinintemellerinioluşturandüşünürolarakkabuledilmektedir(Eroğlu,2010:2).

Çağdaş anayasacılığın özünde yer alan “kuvvetler ayrılığı kuramını” ilkortayakoyanLocke’tur.BudüşüncedahasonraMontesquieutarafındange-liştirilmiştir.Locke’unkuvvetlerayrılığınıönesürmesivesonrakidönemlerdebaşka düşünürlerce geliştirilen kuvvetler ayrılığı konusundaki fikirleri, çağı-mızda hukuk devletinin temel koşulları arasında sayılan ve insan haklarınınkorunmasını sağlayan bir ilke haline gelmiştir. Kuvvetler ayrılığı ilkesi yazılıanayasalar içinde ilk defa 1787 tarihli Amerikan Anayasası’nda yer almıştır.Dahasonra19.ve20.yüzyıllardadiğerülkeleredeyaygınlaşmıştır.BuilkeilkdefaII.MeşrutiyetdönemindeAnayasaldüzeydeTürkiye’ninhukuksisteminegirmiştir(Eroğlu,2010:13).KuvvetlerayrılığıilkesineCumhuriyetdönemindeilkdefa1961Anayasasıyervermiştir.

SONUÇ

HobbesveLockedevletinmeşruiyetinitanrısalkattanindirmişlervehalkınverdiği yetkiyedayandırmışlardır.Toplumsözleşmeleridüşüncesi iledehalkyönetiminemeşruiyetverilmektedir.Böyleceherikidüşünürdemeşruiyetilaikbirtemeleoturtmayönündegayretgöstermişlerdir.


HemHobbes’un,hemdeLocke’undoğadurumuvarsayımlarıvardır.Siya-sidüşüncelerinibuvarsayımdanhareketleoluşturmaktadırlar.Hobbes’agöre,insanlardoğadurumunda“eşitveözgür”idiler,ancakbir“savaş”ortamındayaşamaktaydılar.Lockeiseinsanlarındoğadurumunda“eşitveözgür”olmala-rınarağmen“savaş”durumundaolmadıklarınıiddiaetmektedir.

Hobbes’agöredevlet,bireyselözgüriradelerinegöredavrananinsanların“savaşortamındaki”dünyasınabirseçenekolarakanlambulur.Hobbes,dev-letinolmadığıbirtoplumdainsanlarınbirbirlerinebaskıvezulümyapabilece-ğini,güçlüleringüçsüzleriezeceğiniveadaletinolmayacağınıbelirtmektevedevleti,insanlarınçıkarlarınauygunolduğuiçinkendirızalarıileoluşturduklarıbirkurumolarakelealmaktadır.BubağlamdaHobbes’agöredevlet,toplumuniradesivesözleşmesisonucundadoğmuştur.Lockeise,devletinvarlığınıtop-lumsalsözleşmeteorisinedayalıolarakaçıklamaktadır.AncakLocke,toplum-salanlaşmayıaçıklarken,insanındoğuştanözgürolduğunuvedoğuştanbazıhaklarasahipolduğunuvebunlarıyaşama,özgürlükvemülkiyethaklarıolarakbelirtmektevebunlardanfedakârlıketmelerininancakdevletvetoplumunge-tireceğifedakârlıklarakatlanmalarıileolacağınıifadeetmektedir.

Hobbes’undüşüncesindeinsanların“barış”içindeyaşamagereksiniminindoğurduğubirzorunluluktandolayıtoplumsözleşmesiile“yönetimi”oluştur-duklarıöngörülmektevetoplumsözleşmesininsadecebireylerarasındayapıl-dığı,devletinbusözleşmenintarafıolmadığınavurguyapılmaktadır.Locke’undüşüncelerinde ise insanlar eşit ve adil yargılama sistemi yoksunluğundankendiistekleriiletoplumsözleşmesiniyaparakdevletioluşturmuşlardır.Devletdebutoplumsözleşmesininbirtarafıdır.

Hobbes’undüşüncesindeyönetiminbireyinyaşamahakkını ihlaletmesidurumunda,yönetimintoplumsözleşmesiniortadankaldırmasıvebireylerile“savaş”ortamınadönmesisözkonusuolmaktadır.Budurumdabireyseldiren-mehakkıortayaçıkmaktadır.Aksidurumda,hertürlüotoriteyeboyuneğmekesastır.Locke’agöreisedoğalyasalardevletinyasamaerkinindeüstündedir.Devleteğerdoğayasalarınaaykırıdavranırsa,yanibireyinyaşama,güvenlikvemülkiyethaklarınıçiğnerse,halkınkolektif“direnme”hakkıdoğmaktadır.

Herikidüşünürdebireycidir.Hobbes’agörebireyasıldır,toplumisekur-gudur.İnsanlarzorunluluktanbirarayagelmişlervesunibirinsan(Leviathan)yaratmışlardır.Yaşamavegüvenlikhaklarınıberaberlerindegetirmişler,ancakmülkiyethaklarıdevletlebirliktevarolmuştur.Devletingöreviinsanlarınkendiaralarındakimülkiyethaklarınıkorumaktır.Locke’agöreisebireyleristeyerekbirarayagelmişlervetoplumsözleşmesiniyapmışlardır.Devletbireyinyaşam,


güvenlikvemülkiyethaklarınınkorunmasıgöreviniüstlenmiştir.

Hobbes’a göre, genel olarak her türlü otoriteye boyun eğmek esastır. Yani,bireyindevletvedevletkuvvetinekarşıhakkı,özelliklekarşıkoymahak-kı tanınmaz.Hobbes’ta devlet; her ne kadar doğal hakların korunması içinkurulmuşsada,doğalhakilköncedevletkurumundavarlıkvebelirlibiriçe-rikkazanmıştır.Locke’agöreisedevlet;bireyindoğalhaklarınıkorumakiçinmeydanagetirilmiştir.DolayısıylaLocke;gelenekveotoriteninherçeşidindenkurtulmakgerektiğini,insanyaşamınaancakaklınkılavuzlukedebileceğinidü-şüncesindedir.Bubağlamda,Locke’undüşüncelerimutlakıyetyönetimleriüze-rindesarsıcıetkilerortayaçıkarmıştır.Mutlakıyetyönetimleriüzerindeyarattığısarsıntılarsonucundazamanladerinyarıklaroluşmuşveüçbüyükdevrimintemelleriatılmıştır.BusebepleLocke,Amerikan,İngilizveFransızdevrimleri-nintemellerinioluşturandüşünürolarakkabulgörmektedir.

Hobbes’a göre en iyi yönetim biçimininmutlakmonarşi olduğu anlaşı-lırken, Locke’un tercihini anayasal monarşiden yana olduğu görülmektedir.Bubağlamda,Hobbesyönetimdegüçlerinayrılmamasınısavunurken,Lockegüçlerayrılığınısavunmaktadır.Diğerbirifadeyleliberalizminbaşlıcaproblemiolanbireyiveonunhaklarınıdevletgücününtecavüzünekarşıkorunması,dev-letebuhaklarıkoruyacakbirşekilvermekiçindevletteşkilatımeydanagetiril-mesindeLocke,çözümolarak“güçlerinayrılması”nısavunmaktadır.Lock’ungüçlerayrılığıkonusundakifikirleri,çağımızdahukukdevletinintemelkoşullarıarasındasayılanveinsanhaklarınınkorunmasınısağlayanbirilkehalinegel-miştir.

Hobbes’unaristokrasisınıfınınsözcülüğünü,Locke’uniseburjuvazisınıfı-nınsözcülüğünüyaptığıgörülmektedir.Bubağlamda,Hobbesmuhafazakârbirkonumdabulunurken,Locke’unilerlemeciveyenilikçibirkonumdabulundu-ğuanlaşılmaktadır.Öteyandan,Lockebireyciliğinbabasısayılmaktadır,ancakLocke’undüşüncelerinindayanaklarınınHobbes’undüşünceleriolduğunuifadeetmekolasıdır.

KAYNAKÇAAkbulut,Ö.Ö.(2007)KüreselleşmeUlus-DevletveKamuYönetimi,Ankara:TODAİE.Akbulut, Ö. Ö. (2011) “Küresel dönemde Ulus-Devlet ve Mülki İdari Yapılanma”,

İdarecininSesi,Ocak-Şubat2011,Sayı:143,s.34-35.Aktan,C.C.(2003)DeğişimÇağındaDevlet,Konya:ÇizgiKitabevi.Ben-Amittay,J.(1983)SiyasalDüşüncelerTarihi,Çev.:M.AKılıçbay-L.Köker,Ankara:

SavaşYayınları.Berktay,F.(2009)“Liberalizm,TekBirPozisyonaİndirgenmesiOlanaksızBir


İdeoloji”,19.Yüzyıldan20.YüzyılaModernSiyasalİdeolojiler(3.Baskı), Ed.:H.B.Örs,İstanbul:İstanbulBilgiÜniversitesi

Cohen,M.(2001)PoliticalPhilosopy,London:PlutoPress.Çakır, S. (2009) “Feminizm, Ataerkil İktidarın Eleştirisi”, 19.Yüzyıldan 20. Yüzyıla

ModernSiyasalİdeolojiler(3.Baskı), Ed.:H.B.Örs,İstanbul: İstanbulBilgiÜniversitesi.

Dikici,M.(2005)Türklerde Devlet,Ankara:Akçağ.Eroğlu,M.(2010)JohnLocke’unDevletTeorisi,http://akademikbakiş.org/21/07.

pdf(15.10.2010).Eroğul,C.(2002)DevletNedir?,3.Baskı,Ankara:İmge.Göze,A.(1986)SiyasalDüşüncelerveYönetimler,İstanbul:Beta.Hilav,S.(1985)100SorudaFelsefeElKitabı,4.Baskı,İstanbul:GerçekYayınevi.Hobbes,T.(1993)Leviathan,Çev.:S.Lim,İstanbul:YapıKrediYayınları.Kapani,M.(1978)PolitikaBilimineGiriş,Ankara:AnkaraHukukFakültesiYayını.Laurencej,P.(1977)Peter’sQuotations,IdeasforOurTime,NewYork:BantamBooks.Locke, J. (2004) Hükümet Üzerine İkinci İnceleme, Çev.: F. Bakırcı, Ankara: Ebabil

Yayıncılık.Oppenheimer,F.(1984)Devlet,Çev.:A.ŞenelveY.Sabuncu,İstanbul:Kaynak

Yayınları.Özer,M.A.(2005)YeniKamuYönetimi:TeoridenUygulamaya,Ankara:Platin

Yayınları.Peters,R.(1969)“Locke”,WesternPoliticalPhilosophers,Ed.:M.Cranston,London:

TheBodleyHeadLtd.Sarıca,M.(1973)100SorudaSiyasiDüşünceTarihi,İstanbul:GerçekYayınevi.Saygılıoğlu,N.veS.Arı(2003)EtkinDevlet:KurumsalBirTasarıvePolitikaÖnerisi,

İstanbul:SabancıÜniversitesiYayınları.Şahin,K.(2007)UlusDevlet,İstanbul:İlgiYayınevi.Şaylan, G. (2003) Değişim, Küreselleşme veDevletin Yeni İşlevi, 2. Baskı, Ankara:

İmgeKitabevi.Şenel,A.(2002)SiyasalDüşüncelerTarihi(10.Basım),Ankara:BilimveSanatYayınları.Tokatlı,A.(1973)AnsiklopedikFelsefeSözlüğü,Ankara:BilgiYayınları.Tunçay,M.(1969)SiyasalDüşüncelerTarihi.2,Ankara:A.Ü-S.B.FYayınları.Uygun, O. (2002) Federal Devlet: Temel İlkeler, Kurumlar ve Uygulama, 2.Basım

Ankara:İtalikYayınları.Von Aster, E. (2003) Fransız İhtilali’nin Siyasi ve İçtimai Fikirleri, Çev.: M. Nermi,

Ankara:BerikanYayınları.Yanardağ,M.(Ed.)(2004)YeniMuhafazakarlar(Neo-Cons),İstanbul:NemesisKitaplığı.Watkins,J.W.N.(1969)“Hobbes”,WesternPoliticalPhilosophers,Ed.:M.Cranston,

London:TheBodleyHeadLtd. Wikipedia,(2008a)http://tr.wikipedia.org/wiki/John_Locke(24.10.2008).

Wikipedia,(2008b)http://tr.wikipedia.org/wiki/Thomas_Hobbes(24.10.2008).

HOBBES VE LOCKE’UN DEVLET DÜŞÜNCESİNE KATKILARI ve LOCKE'un Devlet Düşüncesine... · Batı...

Documents

Transcript of HOBBES VE LOCKE’UN DEVLET DÜŞÜNCESİNE KATKILARI ve LOCKE'un Devlet Düşüncesine... · Batı...