1 | H L S - E U G r e e c e

Μετάφραση: Χ. Μαγουλάς

Η Ευρωπαϊκή Έρευνα για την Εγγραµµατοσύνη σε Θέµατα Υγείας

Ελλάδα

The European Health Literacy Project 2009-2012

Τελική Έκθεση Βαρβάρα Κονδύλη, MSW, MPH

Χαράλαμπος Μαγουλάς, Ph.D.

Ελισάβετ Ιωαννίδη, Ph.D.

Δημοσθένης Αγραφιώτης, Ph.D.

Μάρτιος 2012

2 | H L S - E U G r e e c e

Έκθεση του Προγράµµατος HLS-EU για την Ελλάδα

1. Εισαγωγή Το Ευρωπαϊκό Πρόγραµµα Health Literacy (Εγγραµµατοσύνη σε Θέµατα Υγείας) είχε ως στόχο την δηµιουργία ενός εργαλείου µέτρησης της εγγραµµατοσύνης σε θέµατα υγείας στην Ευρώπη. Κατά τη διάρκεια του προγράµµατος έγιναν συγκεκριµένα βήµατα (βλ. Πίνακα 1.) προς την πραγµατοποίηση µίας Ευρωπαϊκής Έρευνας για την Εγγραµµατοσύνη σε Θέµατα Υγείας (HLS-EU) και το καλοκαίρι του 2011 συλλέχθηκαν τα αποτελέσµατα της Έρευνας, τα οποία παρείχαν για πρώτη φορά δεδοµένα αναφορικά µε την εγγραµµατοσύνη σε θέµατα υγείας σε οκτώ ευρωπαϊκές χώρες (Αυστρία, Βουλγαρία, Γερµανία, Ελλάδα, Ιρλανδία, Κάτω Χώρες, Πολωνία και Ισπανία). Η έκθεση αυτή καταδεικνύει και εξετάζει τα κύρια ευρήµατα και τα βασικά πεδία ενδιαφέροντος που αφορούν στην Ελλάδα. Το Πρόγραµµα HLS-EU έχει ως έδρα το Πανεπιστήµιο του Μάαστριχτ υπό τη διεύθυνση του συντονιστή του Προγράµµατος, καθηγητή Helmut Brand. Εκτεταµένες πληροφορίες σχετικά µε την έρευνα HLS-EU και τους συνεργάτες είναι διαθέσιµες στην ιστοσελίδα: http://www.health-literacy.eu.

Πίνακας 1: Μέτρηση της Εγγραµµατοσύνης σε Θέµατα Υγείας στην Ευρώπη

Τα αναγκαία βήµατα για τη δηµιουργία ενός εργαλείου µέτρησης της εγγραµµατοσύνης

σε θέµατα υγείας στην Ευρώπη περιέλαβαν τα παρακάτω:

• Βιβλιογραφική έρευνα των ορισµών, των εννοιών και των υπαρχόντων

εργαλείων

• ∆ηµιουργία ενός εννοιολογικού υποδείγµατος ως θεµέλιο για την έρευνα

• Μέθοδος Delphi για τη δηµιουργία ερωτηµατολογίου

• Focus groups που ήλεγξαν την αξιοπιστία του ερωτηµατολογίου στην Ελλάδα,

στην Ιρλανδία και στις Κάτω Χώρες

• Πιλοτικές συνεντεύξεις που ήλεγξαν την αξιοπιστία του ερωτηµατολογίου στην

Ιρλανδία και στις Κάτω Χώρες

• Κριτική θεώρηση του ερωτηµατολογίου από εµπλεκόµενους φορείς για τις

τελευταίες προσαρµογές

• Μετάφραση στις εθνικές γλώσσες

• Επιβεβαίωση των επίσηµων µεταφράσεων του ερωτηµατολογίου HLS-EU-Q που

χρησιµοποιήθηκε στην Ευρωπαϊκή Έρευνα για την Εγγραµµατοσύνη σε Θέµατα

Υγείας

Ο ορισµός του Προγράµµατος HLS-EU για την εγγραµµατοσύνη σε θέµατα υγείας δηµιουργήθηκε µετά από εξέταση περισσότερων από 15 ορισµών που εντοπίστηκαν στην επιστηµονική βιβλιογραφία:

Η εγγραµµατοσύνη σε θέµατα υγείας βασίζεται στη γενικότερη εγγραµµατοσύνη και περιλαµβάνει τη γνώση, τη βούληση και τις ικανότητες των ατόµων να αποκτήσουν πρόσβαση, να κατανοήσουν, να αξιολογήσουν και να εφαρµόσουν πληροφορίες πάνω σε ζητήµατα υγείας, να κρίνουν και να αποφασίσουν αναφορικά µε θέµατα φροντίδας υγείας, πρόληψης ασθενειών και προαγωγής

3 | H L S - E U G r e e c e

υγείας, να διατηρούν και να βελτιώνουν την ποιότητα ζωής καθόλη τη διάρκεια του βίου.

Κύριος Συνεργάτης

Η Εθνική Σχολή ∆ηµόσιας Υγείας [ΕΣ∆Υ] προσφέρει ανώτερη µεταπτυχιακή εκπαίδευση. Τα δώδεκα τµήµατα της Σχολή καλύπτουν ένα ευρύ φάσµα επιστηµονικών κλάδων. Η ΕΣ∆Υ τελεί υπό την αιγίδα του Υπουργείου Υγείας και του Υπουργείου Παιδείας. Επίσης, φιλοξενεί το Εθνικό Κέντρο Αναφοράς AIDS, το Εθνικό Κέντρο Αναφοράς ∆ιατροφής και το Εθνικό Κέντρο Ηπατίτιδας.

Η ΕΣ∆Υ αποτελεί βάσει νόµου ερευνητικό και εκπαιδευτικό ίδρυµα που ασχολείται µε το ευρύτερο αντικείµενο της δηµόσιας υγείας και της διοίκησης υπηρεσιών υγείας. Σε αυτό το πλαίσιο, η ΕΣ∆Υ έχει ιδρύσει ∆ιασυνοριακά Κέντρα ∆ηµόσιας Υγείας µε Βαλκανικές χώρες και το Εθνικό Παρατηρητήριο για το πρόγραµµα AIDS & mobility.

Η ΥΣΑ έχει διεθνή αναγνώριση τόσο από την Παγκόσµια Οργάνωση Υγείας όσο και από την Παγκόσµια Ένωση Πανεπιστηµιακών ∆ιπλωµάτων στην ∆ηµόσια Υγεία (AUPHA) και είναι µέλος της Ένωσης Σχολών ∆ηµόσιας Υγείας της Ευρώπης (ASPHER).

Το Τµήµα Κοινωνιολογίας

Το επιστηµονικό προσωπικό του Τοµέα Κοινωνιολογίας εργάζεται σε δύο βασικά πεδία: Κοινωνιολογία της υγείας και της ασθένειας και Επιστήµη, τεχνολογία και κοινωνία. Στο πρώτο πεδίο εξετάζονται οι ψυχοκοινωνικές και πολιτιστικές διαστάσεις της υγείας και της ασθένειας, περιλαµβάνοντας:

• Η Υγεία των µεταναστών και ο κοινωνικός αποκλεισµός

• Γενικός πληθυσµός και η απειλή του AIDS

• Οι αντιλήψεις των νέων για το AIDS

• HIV/AIDS σε ειδικούς χώρους (φυλακές). Ψυχολογικοί καθοριστές των επισφαλών συµπεριφορών απέναντι στον HIV στις φυλακές

• Περιορισµοί και τρόποι προσαρµογής των φορέων του HIV στην καθηµερινή ζωή

• Ευαισθητοποίηση και ενηµέρωση για το AIDS σε σχολεία

• Ενδυνάµωση ατόµων µε HIV/AIDS µε τη χρήση τηλεµατικής (Τεχνολογία Πληροφορίας και Επικοινωνίας)

• Νέες τεχνολογίες που χρησιµοποιούνται για θέµατα δηµόσιας υγείας στην εκπαίδευση πάνω στη δηµόσια υγεία

• Φροντίδα ηλικιωµένων ατόµων

• Κοινότητες και υγεία

Από τη Σχολή ∆ηµόσιας Υγείας εργάστηκαν σε αυτό το πρόγραµµα οι: ∆ηµοσθένης Αγραφιώτης, Ph.D. (Επικεφαλής), Ελισάβετ Ιωαννίδη, Ph.D. (Συντονισµός του προγράµµατος, και Χαράλαµπος Μαγουλάς, Ph.D. (θέµατα που αφορούν το ερωτηµατολόγιο και τη µετάφρασή του) σε στενή συνεργασία µε τη Βαρβάρα Κονδύλη, MSW, MPH, σύµβουλο του προγράµµατος.

Πρόσθετος συνεργάτης:

Το Ελληνοαµερικανικό Πανεπιστήµιο (HAUniv) και το Ελληνοαµερικανικό Εκπαιδευτικό Κέντρο (HAEC) – µη-κερδοσκοπικά εκπαιδευτικά ιδρύµατα (ιστοσελίδες: www.hauniv.us

4 | H L S - E U G r e e c e

& www.haec.gr) – διέθεσαν στο Πρόγραµµα µία ειδική σύµβουλο τη Β. Κονδύλη, µέλος του επιστηµονικού προσωπικού του HAUniv, η οποία συµµετείχε στην αρχική οµάδα εργασία του προγράµµατος HLS-EU από το 2007. Τα ιδρύµατα HAUniv\HAEC διέθεσαν συνεργάτες οι οποίοι αποτελούν µέλη της Εθνικής Συµβουλευτικής Επιτροπής.

Στα έντεκα µέλη της Εθνικής Συµβουλευτικής Επιτροπής περιλαµβάνονται επαγγελµατίες στη φροντίδα υγείας, εκπαιδευτικοί (ανώτατη εκπαίδευση), µέλη οργανώσεων ασθενών και φορέων που λαµβάνουν αποφάσεις σε ζητήµατα σχετικά µε την υγεία. Τα µέλη της Εθνικής Συµβουλευτικής Επιτροπής συνεργάστηκαν στενά µε τη βασική ερευνητική οµάδα για τη διαµόρφωση των ερωτήσεων της έρευνας καθώς και για τους ορισµούς και τη µετάφραση όρων στα ελληνικά, για την αρχική εξέταση των αποτελεσµάτων και την επικοινωνία µε τα µέσα ενηµέρωσης η οποία συνεχίζεται. Τα µέλη της Επιτροπής τα οποία παρείχαν τη συνδροµή τους στην έρευνα είναι συγκεκριµένα ιατροί, καθηγητές στη δηµόσια υγεία, στη διοίκηση υπηρεσιών υγείας, στα οικονοµικά της υγείας και στη βιοηθική, γλωσσολόγοι, ψυχίατροι και εργαζόµενοι στον τοµέα της κοινωνικής ιατρικής προερχόµενοι από τα εξής ιδρύµατα: Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσηµάτων, Εθνική Σχολή ∆ηµόσιας Υγείας, Ελληνοαµερικανικό Πανεπιστήµιο, Ελληνοαµερικανικό Εκπαιδευτικό Κέντρο, Πανεπιστήµιο Αθηνών και Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης.

Λόγοι για τη συµµετοχή στην έρευνα HLS-EU

Οι συνεργάτες της Εθνικής Σχολής ∆ηµόσιας Υγείας (∆. Αγραφιώτης, Ε. Ιωαννίδη, Χ. Μαγουλάς) σε συνεργασία µε τη σύµβουλο από το HAUniv και το HAEC (Β. Κονδύλη) είναι σε θέση να παρέχουν πολύτιµες προσεγγίσεις και να προτείνουν παρεµβάσεις σε µεγάλη κλίµακα αναφορικά µε ζητήµατα που άπτονται της εγγραµµατοσύνης σε θέµατα υγείας. Καθώς η ΕΣ∆Υ τελεί υπό την αιγίδα τόσο του Υπουργείου Υγείας όσο και το Υπουργείο Παιδείας (υπεύθυνο για την εκπαίδευση και προαγωγή υγείας σε όλα τα σχολεία), ένας από τους σκοπούς και στόχους της είναι να προτείνει πολιτικές για την προαγωγή υγείας και στα δύο υπουργεία και να διεξάγει έρευνες που αφορούν στην αξιολόγηση των προληπτικών δράσεων. Οι συµµετέχοντες ερευνητές έχουν ήδη δηµοσιευµένες εργασίες πάνω στην εκπαίδευση και προαγωγή υγείας και την πρόληψη ασθενειών καθώς και πάνω στην εγγραµµατοσύνη σε θέµατα υγείας (αναγνωσιµότητα, συναίνεση κατόπιν ενηµέρωσης, εγγραµµατοσύνης σε θέµατα υγείας στους εφήβους, γεωγραφική παράµετρος της εγγραµµατοσύνης σε θέµατα υγείας, κτλ [βλ. βιβλιογραφία]). Η ελληνική οµάδα υποστηρίζει και συνδηµιουργεί το Ευρωπαϊκό δίκτυο ειδικών πάνω στο ζήτηµα της εγγραµµατοσύνης σε θέµατα υγείας.

2. Περιγραφή της έρευνας

Η Ευρωπαϊκή Έρευνα για την Εγγραµµατοσύνη σε Θέµατα Υγείας Η έρευνα πραγµατοποιήθηκε το Ιούλιο του 2011 από την εταιρία TNS σε όλες τις χώρες που συµµετέχουν στο πρόγραµµα, δηλαδή Αυστρία, Βουλγαρία, Γερµανία (Βόρεια Ρηνανία-Βεστφαλία), Ελλάδα, Ιρλανδία, Κάτω Χώρες, Πολωνία και Ισπανία. Η έρευνα HLS-EU σχεδιάστηκε µε βάση το µοντέλο για την εγγραµµατοσύνη σε θέµατα υγείας που δηµιουργήθηκε γι’ αυτό το ερευνητικό πρόγραµµα από µία οµάδα εργασίας των χωρών που συµµετέχουν. Η εργασία αυτή περιέλαβε την ανασκόπηση προηγούµενων ερευνών που είχαν γίνει σε διάφορες χώρες της Ευρώπης και της

5 | H L S - E U G r e e c e

Βόρειας Αµερικής πάνω σε έννοιες µε προσανατολισµό τον ασθενή. Η ελληνική οµάδα συµµετείχε στις συναντήσεις της οµάδας εργασίας για τη δηµιουργία του εργαλείου της έρευνας HLS-EU. Οι διαστάσεις της εγγραµµατοσύνης σε θέµατα υγείας του µοντέλου της HLS-EU περιγράφονται παρακάτω στο Σχήµα 1. Σχήµα 1: Το µοντέλο της HLS-EU -- ∆ιαστάσεις της εγγραµµατοσύνης σε θέµατα υγείας

Η τελική µελέτη HLS-EU που χρησιµοποιήθηκε για την έρευνα αποτελείτο από 47 ερωτήσεις εγγραµµατοσύνης σε θέµατα υγείας και 39 ερωτήσεις υποβάθρου αναφορικά µε τις επιπτώσεις στην υγεία και τους κοινωνικο-οικονοµικούς καθοριστές, κτλ. [συνολικά 86 ερωτήσεις] συµπεριλαµβανοµένων και των καρτών µε την ετικέτα τροφίµων (NVS). Η έρευνα υλοποιήθηκε από την εταιρία TNS για όλες τις χώρες. Στην Ελλάδα η έρευνα έγινε µε τη µορφή ICAP από την TNS και πραγµατοποιήθηκαν 1.000 συνεντεύξεις. Η Ελλάδα έχει 10,79 εκατοµµύρια κατοίκους, εκ των οποίων το 35% (3,8 εκατ.) ζει στην περιοχή της Αττικής (ΕΛΣΤΑΤ, Ελληνική Στατιστική Αρχή, 2011). Τα δεδοµένα συνελέγησαν στη Μητροπολιτική Περιοχή της Αθήνας, καθώς η σύνθεση του πληθυσµού είναι αντιπροσωπευτική του συνολικού πληθυσµού της χώρας, και πολλές εθνικές έρευνες έχουν πραγµατοποιηθεί µε τον ίδιο τρόπο. Η «Εγγραµµατοσύνη σε Θέµατα Υγείας» είναι ένας καινούριος όρος, ενώ ο ορισµός των εννοιών που χρησιµοποιήθηκαν στο εργαλείο της έρευνας έγινε µε βάση το µοντέλο της HLS-EU (Σχήµα 1), το οποίο περιλαµβάνει τον πίνακα των τριών βασικών διαστάσεων και των 12 δευτερευουσών διαστάσεων της εγγραµµατοσύνης σε θέµατα υγείας (Πίνακας 2).

6 | H L S - E U G r e e c e

Πίνακας 2: Πίνακας των διαστάσεων της εγγραµµατοσύνης σε θέµατα υγείας βασισµένα στο εννοιολογικό µοντέλο της HLS-EU (Sorensen et al. 2012), που χρησιµοποιήθηκε για τη δηµιουργία του ερωτηµατολογίου

3. Ανάλυση δεδοµένων Αρχικά παρασχέθηκαν ποσοτικά δεδοµένα από την TNS –η οποία πραγµατοποιεί και τις έρευνες του Ευρωβαρόµετρου– ξεχωριστά ανά συµµετέχουσα χώρα και επισηµάνθηκαν κάποιοι συσχετισµοί. Η πλήρης ανάλυση των δεδοµένων που συγκρίνει όλες τις συµµετέχουσες χώρες της Ε.Ε. πραγµατοποιήθηκε από τους συνεργάτες της Αυστρίας, τους καθηγητές J. Pelikan και F. Röthlin από το Ινστιτούτο Ludwig Boltzmann στη Βιέννη. Κάθε πρόσθετη ανάλυση από µεµονωµένες χώρες θα πραγµατοποιηθεί ξεχωριστά από τους ίδιους. Η ενότητα «Συστάσεις» επισηµαίνει πρόσθετους στόχους, µελλοντικές αναλύσεις και χρήση των δεδοµένων. Ιδιαίτερη έµφαση δόθηκε στις συγκριτικές αναλύσεις ανάµεσα στις συµµετέχουσες χώρες αναφορικά µε τα ευρήµατα-κλειδιά που σχετίζονται µε τις εθνικές ιδιαιτερότητες ως προς την εγγραµµατοσύνη σε θέµατα υγείας.

4. Αποτελέσµατα Τα αρχικά αποτελέσµατα της έρευνας HLS-EU παρουσιάστηκαν στο Ευρωπαϊκό Συνέδριο για την Εγγραµµατοσύνη σε Θέµατα Υγείας στις 22-23 Νοεµβρίου 2011 στις Βρυξέλλες, Βέλγιο (βλ.: www.health-literacy.eu), ενώ δηµοσιευµένη πλήρης έκθεση θα είναι διαθέσιµη εντός του 2012.

Εγγραµµατοσύνη σε θέµατα υγείας

Πρόσβαση/Απόκτη-ση πληροφοριών που σχετίζονται µε την υγεία

Κατανόηση πληροφοριών που σχετίζονται µε την υγεία

Επεξεργασία/Αποτίµη-ση πληροφοριών που σχετίζονται µε την υγεία

Εφαρµογή/Χρή-ση πληροφοριών που σχετίζονται µε την υγεία

Θεραπεία και φροντίδα

1) Ικανότητα πρόσβασης σε πληροφορίες για ιατρικά ζητήµατα

2) Ικανότητα κατανόησης ιατρικών πληροφοριών και εννοιών

3) Ικανότητα ερµηνείας και αξιολόγησης ιατρικών πληροφοριών

4) Ικανότητα λήψης ενηµερωµένων αποφάσεων πάνω σε ιατρικά ζητήµατα

Πρόληψη ασθενειών

5) Ικανότητα πρόσβασης σε πληροφορίες που αφορούν παράγοντες κινδύνου

6) Ικανότητα κατανόησης πληροφοριών και εννοιών που αφορούν παράγοντες κινδύνου

7) Ικανότητα ερµηνείας και αξιολόγησης πληροφοριών που αφορούν παράγοντες κινδύνου

8) Ικανότητα κρίσης της εγκυρότητας πληροφοριών που αφορούν παράγοντες κινδύνου

Προαγωγή υγείας 9) Ικανότητα ενηµέρωσης πάνω σε ζητήµατα υγείας

10) ) Ικανότητα κατανόησης πληροφοριών και εννοιών πάνω σε ζητήµατα υγείας

11) Ικανότητα ερµηνείας και αξιολόγησης πληροφοριών πάνω σε ζητήµατα υγείας

12) Ικανότητα διαµόρφωσης έγκυρης γνώµης πάνω σε ζητήµατα υγείας

7 | H L S - E U G r e e c e

Κύρια ευρήµατα της έρευνας HLS-EU

Η συνολική κατανοµή της γενική εγγραµµατοσύνης σε θέµατα υγείας, όπως φαίνεται στο Γράφηµα Α, δείχνει ότι η Ελλάδα τείνει προς τον µέσο όρο του Ευρωπαϊκού δείγµατος. 55% του ελληνικού δείγµατος ανήκουν στην κατηγορία της «άριστης» και «επαρκούς» εγγραµµατοσύνης σε θέµατα υγείας, ενώ το υψηλότερο ποσοστό ήταν το 71% του δείγµατος των Κάτω Χωρών και το χαµηλότερο ήταν το 38% του βουλγαρικού δείγµατος.

Γράφηµα Α: Κατανοµή Γενικής Εγγραµµατοσύνης σε Θέµατα Υγείας (εθνικά δείγµατα και συνολικό δείγµα)

Συνολικό δείγµα Ε.Ε. [Ν=7795] *µόνο Β. Ρ.-Β.

Η τάση της Ελλάδας να βρίσκεται στον µέσο όρο είναι ορατή επίσης στο µοντέλο των διαστάσεων της Ευρωπαϊκής εγγραµµατοσύνης σε θέµατα υγείας που αφορούν τη φροντίδα υγείας, την πρόληψη ασθενειών και την προαγωγή υγείας στην κατηγορία «προβληµατική» και «ακατάλληλη» εγγραµµατοσύνη σε θέµατα υγείας – 43%, 42% και 46% αντίστοιχα για την Ελλάδα, 49%, 59% και 70% αντίστοιχα για τη Βουλγαρία (η Ισπανία είχε το υψηλότερο ποσοστό, 52%, στην κατηγορία «προβληµατική/ακατάλληληλ» ως προς τη διάσταση της φροντίδας υγείας, ενώ η Βουλγαρία είχε το υψηλότερο στις άλλες δύο διαστάσεις), ενώ το χαµηλότερο ήταν 25%, 26% και 36% αντίστοιχα για τις Κάτω Χώρες.

Κύρια Ευρήµατα για την Ελλάδα

Το ελληνικό δείγµα των 1.000 συµµετεχόντων αποτελείτο από 50,3% άνδρες και 49,7% γυναίκες, µε µέσο όρο ηλικίας τα 46 έτη. Ως προς το επίπεδο εκπαίδευσης, το 32% ανήκει από το Επίπεδο 0 (προ-πρωτοβάθµια εκπαίδευση) µέχρι το Επίπεδο 2 (χαµηλότερη δευτεροβάθµια ή δεύτερο στάδιο της υποχρεωτικής εκπαίδευσης), το 40% στο Επίπεδο 3 (ανώτερη δευτεροβάθµια εκπαίδευση) και το 28% από το Επίπεδο 4 (µετα-δευτεροβάθµια, µη τριτοβάθµια εκπαίδευση) µέχρι το Επίπεδο 6 (δεύτερο στάδιο της τριτοβάθµιας εκπαίδευσης). Ως προς την οικογενειακή κατάσταση, το 43% του δείγµατος δεν έχει κανένα παιδί, ενώ το 73% µοιράζεται το νοικοκυριό ή συζεί µε άλλα άτοµα.

∆εν υπήρξαν σηµαντικές διαφοροποιήσεις ανάµεσα στα φύλα

8 | H L S - E U G r e e c e

Οι νεαρότερες ηλικιακές οµάδες έχουν γενικά µεγαλύτερη αυτοπεποίθηση σε όλες τις κατηγορίες

76% του πληθυσµού θεωρεί ότι έχει «καλή» υγεία [βλ. Σχήµα 2]

74% του συνολικού πληθυσµού θεωρεί ότι είναι «εύκολο» να βρει πληροφορίες σχετικά µε µια ασθένεια – οι πιο χαµηλές επιδόσεις εντοπίστηκαν: στους ανέργους (65%), στους συνταξιούχους (58%), σε αυτούς που δυσκολεύονται να πληρώσουν τους λογαριασµούς τους «τις περισσότερες φορές» (57%), σε αυτούς µε χαµηλή κοινωνικοοικονοµικής κατάσταση (49%), σε αυτούς που έχουν «κακή» κατάσταση υγείας (50%), στους χρονίως πάσχοντες (57%), σε αυτούς µε ηλικία άνω των 55 (53%), στους χήρους (50%), και σε αυτούς που έχουν χαµηλό επίπεδο εκπαίδευσης (36%) – παρόµοια αποτελέσµατα παρατηρήθηκαν σε αυτές τις υποοµάδες στις περισσότερες κατηγορίες εγγραµµατοσύνης σε θέµατα υγείας.

Επίπεδα δυσκολίας – κατά την εξέταση του εάν τα άτοµα θεώρησαν «εύκολες» ή «δύσκολες» κάποιες συγκεκριµένες εργασίες που περιγράφονται παρακάτω, τα κύρια ευρήµατα ήταν τα ακόλουθα: «Εύκολο» να κάνω»;

να κατανοήσω συµβουλές που δίνονται από την οικογένεια και φίλους (88%) να πάρω αποφάσεις για την υγεία µου µε βάση τις συµβουλές που δίνονται από την οικογένεια και φίλους (81%) να κατανοήσω τι λέει ο γιατρός (87%) [όλες οι κατηγορίες συµµετεχόντων σε αυτή την εργασία είχαν ποσοστό ευκολίας >70%] να λάβω επαγγελµατική βοήθεια όταν είµαι άρρωστος (85%) να κατανοήσω τις οδηγίες του γιατρού ή του φαρµακοποιού για το πως να πάρω φάρµακα (93%) [Βλ. Σχήµα 3] να κατανοήσω το φυλλάδιο που βρίσκεται µέσα στο κουτί του φάρµακου (75%)

να κατανοήσω τις προειδοποιήσεις που αφορούν στην υγεία (85%) να κρίνω την αξιοπιστία των προειδοποιήσεων που αφορούν στην υγεία (83%) να κρίνω ποιες καθηµερινές συµπεριφορές σχετίζονται µε την υγεία (92%) να αντιµετωπίζω προβλήµατα ψυχικής υγείας όπως το στρες ή η κατάθλιψη (67%) να προσπαθήσω να προάγω την υγεία στον εργασιακό χώρο (51%) να κατανοήσω πληροφορίες στα ΜΜΕ για το πως να γίνω πιο υγιής (80%) να κρίνω την επίδραση των συνθηκών στέγασης στην υγεία (88%) να πάρω αποφάσεις για τη βελτίωση της υγείας µου (75%)

«∆ύσκολο» να κάνω»;

να κρίνω εάν οι πληροφορίες στα ΜΜΕ είναι αξιόπιστες (45%) [το υψηλότερο ποσοστό µε 71% ανήκει στην υποοµάδα αυτών που έχουν το πιο χαµηλό επίπεδο εκπαίδευσης] και οι πληροφορίες για τους κινδύνους για την υγεία που προβάλλονται στα ΜΜΕ είναι αξιόπιστες (40%) να γνωρίζω ποιες πολιτικές αλλαγές µπορεί να επηρεάσουν την υγεία (44%) [αυτή ήταν η πιο δύσκολη εργασία από όλες για τις περισσότερες δηµογραφικές κατηγορίες και κυρίως για τις πιο ευάλωτες οµάδες].

9 | H L S - E U G r e e c e

Σχήµα 2

Σχήµα 3

Λειτουργική εγγραµµατοσύνη στην Ελλάδα Η χρήση της Κάρτας µε την Ετικέτα Τροφίµων (NVS) είχε τα ακόλουθα κύρια ευρήµατα για την Ελλάδα:

10 | H L S - E U G r e e c e

Η ΕΣ∆Υ οργάνωσε δύο συναντήσεις, η πρώτη στις 10 Οκτωβρίου 2011 και η δεύτερη στις 17 Φεβρουαρίου 2012, και οι ερευνητές κατέγραψαν σχόλια, ερωτήσεις και συµβουλές αναφορικά µε τα αποτελέσµατα για την Ελλάδα. Οι πενήντα συµµετέχοντες σε αυτές τις συναντήσεις ήταν επαγγελµατίες υγείας και φοιτητές στη δηµόσια υγεία. Τα σχόλιά τους εντάχθηκαν στο κεφάλαιο συµπερασµάτων και συζήτησης που ακολουθεί.

5. Συµπεράσµατα και συζήτηση Η έρευνα αυτή ήταν η πρώτη που πραγµατοποιήθηκε πάνω σε αυτό το αντικείµενο σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο και δηµιούργησε µία βάση πληροφοριών σχετικά µε την εγγραµµατοσύνη σε θέµατα υγείας. Αν και είναι αναγκαίο να πραγµατοποιηθούν στο µέλλον πιο λεπτοµερείς έρευνες για την Ελλάδα µε πιο συγκεκριµένα αποτελέσµατα, ιδίως για τη λειτουργική εγγραµµατοσύνη σε θέµατα υγείας, η έρευνα HLS-EU χαίρει εκτίµησης και θετικής αξιολόγησης καθώς παρέχει συγκριτικά αποτελέσµατα ανάµεσα στις χώρες που συµµετείχαν. Επιπλέον, οι συνεργάτες του προγράµµατος ίδρυσαν ένα ευρωπαϊκό δίκτυο για την εγγραµµατοσύνη σε θέµατα υγείας µε βάση τις προσπάθειες, την τεχνογνωσία και την εµπειρία άλλων χωρών. Η έρευνα εν συνόλω δείχνει ότι οι Έλληνες βρίσκονται στη µέση της διαδροµής προς την άριστη εγγραµµατοσύνη σε θέµατα υγείας σε σύγκριση µε τους πολίτες των άλλων χωρών της Ε.Ε.. Τα δεδοµένα ενδεικνύουν ότι αυτός ο αρκετά «εγγράµµατος σε θέµατα υγείας» ελληνικός πληθυσµός φαίνεται να έχει εµπιστοσύνη στις πληροφορίες που λαµβάνει και κατανοεί, οι οποίες προέρχονται από τον γιατρό του, τον φαρµακοποιό, τα ΜΜΕ ή άλλες πηγές κοινωνικής πρόνοιας, καθώς θεωρεί ότι είναι σε θέση να έχει πρόσβαση στις αναγκαίες υπηρεσίες φροντίδας υγείας. Τα αποτελέσµατα αυτά θα µπορούσαν να θεωρηθούν υποκειµενικά καθώς ενέχουν στοιχεία προσωπικής αποτελεσµατικότητας, τρόπων επικοινωνίας κτλ. Επίσης, θα πρέπει να επισηµανθεί ότι ο ελληνικός πληθυσµός τείνει να υπερεκτιµά τις ικανότητές του ή να παρουσιάζει µία ιδεατή εικόνα του εαυτού του, η οποίο δεν συνάδει απαραίτητα µε τις πραγµατικές ή αντικειµενικά αποτιµηµένες ικανότητες. Η πρόσβαση και η χρήση ηλεκτρονικών µέσων είναι µία αρκετά καινούρια ιδέα για όλες τις ηλικίες και τα κοινωνικοοικονοµικά επίπεδα στην Ελλάδα, ιδιαίτερα όµως για τους πιο ηλικιωµένους. Το µεταβαλλόµενο τοπίο του ελληνικού πληθυσµού περιλαµβάνει και αλλαγές στις τάσεις αντιµετώπισης των ασθενειών, καθώς η προσωπική υγεία των ατόµων και οι επιλογές τους επηρεάζονται από την ευρύτερη κοινωνία καθώς και από την πολιτική και κοινωνικοοικονοµική διάρθρωσή της (Αγραφιώτης, 2003). Αυτό περιλαµβάνει το να µην υπάρχουν κατάλληλες πληροφορίες για θέµατα υγείας και ευκαιρίες εκπαίδευσης πάνω στην υγεία για νέους ανθρώπους µέσα από τα σχολεία, πράγµα που διαµορφώνει για πάντα την εγγραµµατοσύνη σε θέµατα υγείας (Vardavas et.al. 2009).

79% ανέφεραν ότι ήταν «εύκολο» να κατανοήσουν τις πληροφορίες στη συσκευασία τροφίµων

Σωστές/Λανθασµένες απαντήσεις στις ερωτήσεις που αφορούσαν στην

ετικέτα της συσκευασίας παγωτού

• Σωστές Απαντήσεις – 71% «θερµίδες – kcal», 65% «µέγιστη λήψη υδρογονανθράκων» [κάτω από 45% σωστές απαντήσεις στους συνταξιούχους, οικοδόµους/γονείς/καριέρα], 51% «καθηµερινή λήψη θερµίδων», 94% απάντησαν σωστά στην ερώτηση «είναι ασφαλές να το φάω;»

• Λανθασµένες Απαντήσεις – σχετίζονται κυρίως µε την ερώτηση για τα κορεσµένα λιπαρά the saturated fat question 57% του συνόλου απάντησαν λανθασµένα, πάνω από 55% αυτοί µε χαµηλή κοινωνικοοικονοµική κατάσταση, µε κακή υγεία, και χρονίως πάσχοντες απάντησαν λανθασµένα.

11 | H L S - E U G r e e c e

Αξίζει να σηµειώσουµε ότι µία οµάδα δερµατολόγων από το Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης σε συνεργασία µε την ελληνική οµάδα του προγράµµατος HL, διεξήγαγε έρευνα πάνω στην Εγγραµµατοσύνη σε Θέµατα Υγείας αναφορικά µε τα δερµατολογικά προβλήµατα (σχετικά µε θέµατα επικοινωνίας πάνω σε ζητήµατα που αφορούν την υγεία) και βασίστηκε για κάποιες από τις ερωτήσεις που έθεσαν πάνω στην ελληνική µετάφραση του ερωτηµατολογίου της EU-HLS. Συγκεκριµένα, η έρευνά τους περιελάµβανε ερωτήσεις διερεύνησης του γνωστικού επιπέδου, ερωτήσεις που αφορούν την πρόσβαση στο σύστηµα υγείας, ερωτήσεις πάνω στις αιτίες που προκαλούν καρκίνο του δέρµατος και ένα σχεδιασµένο τεστ λειτουργικότητας µε φωτογραφίες που πιθανόν να απεικονίζουν περιπτώσεις καρκίνου του δέρµατος και οι οποίες αντιστοιχούν σε ερωτήσεις σχετικά µε το πως αναγνωρίζουµε και προλαµβάνουµε τον καρκίνο του δέρµατος, καθώς επίσης και πως να αποκτήσουµε πρόσβαση στην κατάλληλη ιατρική βοήθεια. Τα αποτελέσµατα της έρευνας θα δηµοσιευθούν στην Ελλάδα. Αναφορικά µε την πρόσβαση στις υπηρεσίες, πρόσφατες έρευνες δείχνουν ότι, λόγω της κρίσης, η πρόσβαση των Ελλήνων στις υπηρεσίες υγείας έχει µειωθεί (Kentikelenis et. al., 2011), αν και άλλες έρευνες δείχνουν ότι στο πρόσφατο παρελθόν αυξήθηκαν οι δαπάνες για ιδιωτικές υπηρεσίες υγείας από το 1995 (Tountas et.al., 2005), παρά τις κυβερνητικές προσπάθειες να ελαχιστοποιηθεί ο ρόλος της ιδιωτικής βιοµηχανίας υγείας, καθώς οι περισσότεροι κάτοικοι έχουν το δικαίωµα στην δωρεάν πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας, µε βάση την ίδρυση του Εθνικού Συστήµατος Υγείας το 1983, το οποίο περιέλαβε νοµικούς περιορισµούς για τον ιδιωτικό τοµέα (Tountas; Economou, 2010). Πριν τις εκλογές του 2009, το Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης εξέταση την πρόταση να εκδοθεί µία ηλεκτρονική ταυτότητα ασθενούς για κάθε ασφαλισµένο, ώστε να µπορεί να ταυτοποιείται κάθε τρίτο πρόσωπο που ξοδεύει για υπηρεσίες υγείας (Economou). Αυτό το σύστηµα θα µπορούσε πιο εύκολα να διατηρήσει τα δεδοµένα που αφορούν τα κόστη και την πρόσβαση των ασθενών στους παροχείς φροντίδας υγείας και στα φαρµακεία. Σύµφωνη µε προηγούµενα ευρήµατα που αφορούν δηµογραφικά δεδοµένα και την υγεία, η έρευνά µας επαληθεύει το γεγονός ότι τα άτοµα µε µικρότερο εισόδηµα –είτε πρόκειται για ευπαθή άτοµα (π.χ. χήρες), είτε πρόκειται για φτωχούς και άτοµα µε χαµηλό µορφωτικό επίπεδο– τείνουν να µην έχουν τόση εµπιστοσύνη στην ικανότητά τους να αποκτούν και να αξιοποιούν πληροφορίες για θέµατα υγείας. Αν και η έρευνα δείχνει ότι ένα µεγάλο ποσοστό ατόµων κατανοούν τις προειδοποιήσεις για την υγεία που αναγράφονται σε ετικέτες όπως στα πακέτα τσιγάρων και πιστεύουν ότι είναι ικανοί να διαβάσουν και να κατανοήσουν τις ετικέτες στις συσκευασίες τροφίµων, οι πραγµατικές συµπεριφορές (κάπνισµα και κατανάλωση αλκοόλ) και η ακρίβεια της κατανόησης της ετικέτας του παγωτού στο τεστ ενδεικνύουν το αντίθετο. Τα αποτελέσµατα δείχνουν ότι στην Ελλάδα ένας στους δύο ενήλικες καπνίζουν (45% των ανδρών, 32% των γυναικών) µε την πλειοψηφία των καπνιστών να ανήκουν στην ηλικιακή οµάδα 25-35 ετών (60% των ανδρών, 38% των γυναικών) [Πηγές: ΠΟΥ και Υπουργείο Υγείας και Πρόνοιας], ενώ, λαµβάνοντας υπόψη το γεγονός ότι η ευρεία απαγόρευση του καπνίσµατος στη Ελλάδα έλαβε χώρα το φθινόπωρο του 2011, υπάρχει η πρόσφατη απόδειξη ότι είναι αναγκαίο να γίνουν ακόµη πολλά ώστε να αλλάξει η µακροχρόνια εγγραµµατοσύνη των πολιτών. Ίδια περίπτωση αποτελεί η συναίνεση κατόπιν ενηµέρωσης στην Ελλάδα, όπου, ενώ υπάρχει επαρκής σχέση επικοινωνίας µε τον γιατρό, δεν είναι σαφές το πως ο ασθενής αντιλαµβάνεται τη συναίνεση κατόπιν ενηµέρωσης και την παροχή πληροφοριών που αφορούν σε διαφορετικούς τρόπους θεραπείας (Falagas, et.al., 2009), οι οποίοι µε τη σειρά τους µπορούν να επηρεάσουν το πως ο ασθενής «µεταχειρίζεται» τις πληροφορίες που του παρέχουν.

12 | H L S - E U G r e e c e

Οι πηγές πληροφοριών για θέµατα υγείας –διαδικτυακές και µη– πρέπει να εξεταστούν προσεκτικά ώστε να εντοπιστεί το ποιες ηλικιακές οµάδες προτιµούν ποια µέσα γενικά και φυσικά ποια χρησιµοποιούν ανάλογα µε το επίπεδο εκπαίδευσης και τις εµπειρίες που έχουν (κοινωνική και επιστηµονική εγγραµµατοσύνη που είναι µέρος της εγγραµµατοσύνης σε θέµατα υγείας). Το υλικό µε πληροφορίες για θέµατα υγείας όπως τα φυλλάδια µπορεί να µην είναι πάντοτε διαθέσιµο στο σύνολο του πληθυσµού και επίσης µπορεί να µην είναι γραµµένο µε απλή γλώσσα ώστε να είναι κατανοητή (Kondilis, 2010), ενώ, ακόµη και αν υπάρχουν διαθέσιµα φυλλάδια, συγκεκριµένες ηλικιακές οµάδες στην Ελλάδα όπως οι έφηβοι µπορεί να µην τα διαβάσουν καν (Vardavas, 2009). Η οικογένεια και ο γιατρός είναι αυτοί που τα άτοµα συµβουλεύονται πιο συχνά για πληροφορίες πάνω σε θέµατα υγείας (Vardavas), ενώ η έρευνα HLS-EU φαίνεται να ενδεικνύει πως η επικοινωνία ανάµεσα στους παροχείς υπηρεσιών υγείας και τους ασθενείς είναι ισχυρή στην Ελλάδα. Αν και ο αριθµός των φαρµακοποιών σταθεροποιήθηκε κατά την προηγούµενη δεκαετία και είναι συγκρίσιµος µε τα άλλα ευρωπαϊκά κράτη (Economou), η Ελλάδα έχει τον µεγαλύτερο αριθµό κατά κεφαλήν φαρµακείων στην Ευρώπη –περίπου ένα φαρµακείο ανά 1.000 κατοίκους– και πιθανόν να είναι αυτός ο λόγος για τον οποίο ο αριθµός των ερωτηθέντων που απάντησε ότι είναι «εύκολο» να κατανοήσει τις οδηγίες του φαρµακοποιού του είναι µεγάλος, αν και περαιτέρω έρευνα σ’ αυτό το σηµείο είναι αναγκαία. Βασιζόµενα πάνω στη δύναµη της κοινωνικής πρόνοιας, τα άτοµα απευθύνονται στην οικογένεια και τους φίλους τους για συµβουλές. Από την εποχή του Οµήρου, την κλασική και τη Βυζαντινή περίοδο, µέχρι την Ανεξαρτησία τον 19ο αιώνα, η οικογένεια φαίνεται να είναι η βασική µεταβλητή σε µία ελληνική κοινωνία που λειτουργεί άψογα (Patterson, 1998). Επιπλέον, ο ρόλος της οικογένειας είναι αυτός της ισχυρής κοινωνικής υποστήριξης χωρίς περιορισµούς (Κονιόρδος, κ.α. 2006). Αναφορικά µε την «ανάληψη δράσης µε βάση τις πληροφορίες πάνω σε θέµατα υγεία που µου δόθηκαν», διαφωτιστικές είναι οι έρευνες πάνω στη συναίνεση κατόπιν ενηµέρωσης στην Ελλάδα, όπου οι περισσότεροι φαίνονται ικανοποιηµένοι µε την επικοινωνία και τη σχέση τους µε τον χειρουργό τους, αν και η διαδικασία επίσης περιλαµβάνει το πως η συναίνεση επικοινωνείται µε τον ασθενή, το εάν είναι αρκετός ο χρόνος ο οποίος δαπανάται από τον γιατρό ώστε να ενηµερώσει τον ασθενή και το πως ο ασθενής αντιλαµβάνεται τη διαδικασία και την παροχή πληροφοριών που αφορούν τις πιθανές επιλογές θεραπείας (Falagas, et.al., 2009). Περισσότεροι από τους µισούς του δείγµατος της έρευνας ανέφεραν ότι δαπανήθηκαν πάνω από 10 λεπτά στη διαδικασία συναίνεσης µε τον χειρουργό. Είναι δύσκολο να κάνουµε υποθέσεις σχετικά µε τις αντιλήψεις των ατόµων για το «τι» ξέρουν (ή νοµίζουν ότι ξέρουν) µε βάση ένα ή δύο παραδείγµατα λειτουργικής εγγραµµατοσύνης, πράγµα το οποίο αποτελεί και τον περιορισµό της έρευνας. Χρειάζεται να γίνει πιο λεπτοµερής ανάλυση των δεδοµένων και ειδικά τεστ λειτουργικής εγγραµµατοσύνης –παρόµοια µε αυτό της ετικέτας του παγωτού στην έρευνα αυτή, ή ερωτήσεις σχετικά µε τις οδηγίες για τη λήψη φαρµάκου (φυλλάδιο µέσα στο κουτί), ή απευθείας ερώτηση γνώσης θεµάτων υγείας κτλ– ώστε να προσδιοριστούν τα πραγµατικά επίπεδα εγγραµµατοσύνης σε θέµατα υγείας στην Ελλάδα. Επιπλέον, είναι δύσκολο να προβλεφθεί ο αντίκτυπος που θα έχει η έρευνα αυτή για την ελληνική κοινωνία (ή ακόµη και για την Ε.Ε.) από τη στιγµή που αυτή την περίοδο η χώρα έχει άλλες προτεραιότητες. ∆εν είναι πολύ πιθανό να δοθεί µεγάλη προσοχή στην κατεύθυνση της εγγραµµατοσύνης σε θέµατα υγείας, εκτός εάν πειστούν αυτοί που λαµβάνουν αποφάσεις για τη σηµασία της βελτίωσής της, τονίζοντας ότι, σε περίπτωση που εξασφαλιστεί χρηµατοδότηση, η πολιτική αυτή θα έχει ως αποτέλεσµα την εξοικονόµηση κονδυλίων. Αυτή τη στιγµή, δεν υπάρχει εξασφαλισµένη σύνδεση ανάµεσα στη λήψη αποφάσεων και την έρευνα, πράγµα γενικά δύσκολο για τη χώρα.

13 | H L S - E U G r e e c e

Κάθε µέτρηση παρέχει την εικόνα µίας τάσης και όχι έναν απευθείας συσχετισµό ανάµεσα στην έρευνα και την εγγραµµατοσύνη σε θέµατα υγείας του πληθυσµού, καθώς υπεισέρχονται πολλοί παράγοντες. Εποµένως, είναι δύσκολο να αποδειχτούν πάγιες αιτιακές σχέσεις. Κατά την παρουσίαση των αποτελεσµάτων της Ευρωπαϊκής Έρευνας στις Βρυξέλλες τον Νοέµβριο του 2011, ο John Dalli, Ευρωπαίος Επίτροπος Υγείας και Πολιτικής Καταναλωτών, τόνισε τη σηµασία της εγγραµµατοσύνης σε θέµατα υγείας στο πλαίσιο πρωτοβουλιών της Ε.Ε., περιλαµβανοµένων και των στρατηγικών προτεραιοτήτων EU2020, που θα συνεισφέρουν στην ανάπτυξη και την παραγωγικότητα, στο ξεπέρασµα των ανισοτήτων στον χώρο της υγείας και στον πιο ενεργό ρόλο των πολιτών και των ασθενών αναφορικά µε την υγεία τους. Το ελληνικό κοινό που συναντήθηκε στην ΕΣ∆Υ τον Οκτώβριο του 2011 και τον Φεβρουάριο του 2012 και εξέτασε τα αποτελέσµατα για την Ελλάδα, προσέφερε σχόλια και προτροπές µε βάση τις εµπειρίες τους και την επιστηµονική τους γνώση πάνω στο αντικείµενο. Τα σχόλια και οι ερωτήσεις που έγιναν από τους συνολικά 50 συµµετέχοντες εργαζόµενους σε ιδιωτικούς και δηµόσιους οργανισµούς, επαγγελµατίες και φοιτητές στη δηµόσια υγεία, λειτούργησαν σαν το υλικό ενός focus group αναφορικά µε τις επικείµενες και άµεσες αντιδράσεις της κοινότητας. Οι διάφορες «εγγραµµατοσύνες» που εµφανίστηκαν ήταν παρόµοιες µε αυτές που περιέγραψαν οι Zarcadoolas, Pleasant και Greer (2006). Αναδείχτηκαν τα ακόλουθα σηµεία:

• Ερωτήσεις σχετικά µε τη µέθοδο συλλογής του δείγµατος του πληθυσµού, αν και η TNS opinion θεωρείται µία αξιόπιστη εταιρία συλλογής δεδοµένων στην Ευρώπη.

• ∆υνατότητες δηµογραφικών συσχετισµών προς διερεύνηση σε περαιτέρω στατιστικές αναλύσεις. Ένα παράδειγµα που αναφέρθηκε είναι ότι οι ψυχολογικοί παράγοντες λόγω θανάτου του συζύγου/συντρόφου ή λόγω διαζυγίου για την ηλικιακή οµάδα 55+ µπορούν να είναι η αιτία για χαµηλότερη εγγραµµατοσύνη σε θέµατα υγείας, όπως αποτυπώνεται στα αποτελέσµατα γι’ αυτή την ηλικιακή οµάδα.

• Οι γενεακές διαφορές λόγω της δυνατότητας πρόσβασης στο σύστηµα πρόνοιας (παιδί-γονέας ή µεσήλικας και ηλικιωµένος γονέας), λόγω της µη πρόσβασης στο διαδίκτυο ή της ανεπαρκούς εµπειρίας στη χρήση υπολογιστών και µέσων (ψηφιακή εγγραµµατοσύνη ή κοινωνική εγγραµµατοσύνη), καθώς και οι θρησκευτικές/προσωπικές πίστεις (πολιτιστική εγγραµµατοσύνη) ενός ατόµου αποτελούν παράγοντες που επηρεάζουν την εγγραµµατοσύνη σε θέµατα υγείας που χρήζουν περαιτέρω διερεύνησης.

• Ένα ακόµη σχόλιο που αφορά στις γενεακές διαφορές σχετίζεται µε το σύστηµα υποστήριξης της ελληνικής οικογένειας όπου τα παιδιά φροντίζουν τους ηλικιωµένους γονείς τους. Σ’ αυτό το περιβάλλον είναι κατανοητό το ότι οι νεώτερες ηλικιακές οµάδες έχουν καλύτερη γνώση του συστήµατος υγείας, καθώς είναι αυτές οι οποίες οφείλουν να γνωρίζουν πως λειτουργεί το σύστηµα και όχι οι πιο ηλικιωµένοι οι οποίοι βασίζονται στα παιδιά τους.

• Η σηµασία της βασικής εγγραµµατοσύνης για δηµιουργία γενικής εγγραµµατοσύνης σε θέµατα υγείας. Ιδιαίτερη έµφαση δίνεται στα σχολικά µαθήµατα πάνω σε θέµατα υγείας, εκκινώντας από το νηπιαγωγείο µέχρι το γυµνάσιο για τη δηµιουργία υποδοµής επιστηµονικής γνώσης (επιστηµονική εγγραµµατοσύνη) και για την κοινωνικοποίηση (κοινωνική εγγραµµατοσύνη) µε τον µακροπρόθεσµο στόχο της βελτίωσης της εγγραµµατοσύνης σε θέµατα υγείας του γενικού πληθυσµού.

14 | H L S - E U G r e e c e

• Η αναγκαιότητα πιο λεπτοµερούς διερεύνησης της λειτουργικής εγγραµµατοσύνης ή περαιτέρω έρευνα του πως οι πληροφορίες που αφορούν στην υγεία γίνονται κτήµα των ατόµων.

• Συζήτηση για το πως µπορούµε να ενηµερώσουµε το Υπουργείο Υγείας και το Υπουργείο Παιδείας πάνω σε αυτό το ζήτηµα και συνεχής διάδοση της πληροφορίας στα ΜΜΕ.

• Με βάση τη συνάντηση του HLS-EU στις Βρυξέλλες να εξετάσουµε πως µπορεί να συνεχιστεί η έρευνα για την εγγραµµατοσύνη σε θέµατα υγείας στην Ελλάδα.

Η έρευνα HLS-EU έχει έναν σχεδόν διαγνωστικό χαρακτήρα στην εξέταση των βασικών περιοχών και της φύσης της εγγραµµατοσύνης σε θέµατα υγείας στην Ελλάδα, αν και είχε ήδη πραγµατοποιηθεί στο παρελθόν έρευνα πάνω σε αυτό το αντικείµενο (Kondilis, Vardavas). Η έρευνα αυτή παρείχε την ευκαιρία να δοκιµαστεί στον ελληνικό πληθυσµό το θεωρητικό µοντέλο που σχεδιάστηκε από την οµάδα εργασίας του προγράµµατος HLS-EU. Η µορφή της έρευνας (έκταση ερωτηµατολογίου, τύπος ερωτήσεων, περιεχόµενο) είναι µία από της πρώτες του είδους της σε εθνικό επίπεδο και γι’ αυτόν τον λόγο αποτέλεσε µία πολύ καλή ευκαιρία να δοκιµαστεί η εφικτότητα και η αποτελεσµατικότητα αυτού του τύπου εργαλείου στο ελληνικό κοινωνικο-πολιτιστικό περιβάλλον. Η έρευνα αυτή µας επέτρεψε να αποκαλύψουµε τη στενή σχέση ανάµεσα στην κατάσταση της υγείας των ατόµων και το οικονοµικο-κοινωνικό τους επίπεδο καθώς και να επισηµάνουµε το ότι η εγγραµµατοσύνη σε θέµατα υγείας θα είναι ένας τοµέας εξαιρετικά κρίσιµος τα επόµενα χρόνια στην Ελλάδα, όπως άλλωστε καθίσταται φανερό και από τις πρόσφατες έρευνες για τη χώρα (Kentikenelis). Έτσι, αναµένεται να αποτελέσει πρόκληση για τη χώρα η διατήρηση ενός καλού επιπέδου εγγραµµατοσύνης σε θέµατα υγείας, δεδοµένης της ενδεχόµενης πτώσης του επιπέδου της γενικής κατάστασης υγείας. Αν και η έρευνα HLS-EU παρέχει µόνο µία πρώτη προσέγγιση της εγγραµµατοσύνης σε θέµατα υγείας για τον ελληνικό πληθυσµό, τα αποτελέσµατα µπορούν να είναι χρήσιµα τόσο για την Ελλάδα όσο και για τις συµµετέχουσες ευρωπαϊκές χώρες στον προσδιορισµό των σηµείων που χρήζουν περαιτέρω προσοχή και στη δηµιουργία στρατηγικών µε βάση τα τρέχοντα δεδοµένα σε µία κοινωνία γεµάτη προκλήσεις. Το πιο σηµαντικό τµήµα της συνολικής ανάλυσης είναι η σύγκριση ανάµεσα στις χώρες, η οποία φωτίζει τα πιο βασικά ευρήµατα στους διάφορους τοµείς της εγγραµµατοσύνης σε θέµατα υγείας, τα οποία σχετίζονται τόσο µε τις εθνικές ιδιαιτερότητες όσο και µε τη χάραξη πολιτικών.

6. Προτάσεις

• Είναι αναγκαίο να πραγµατοποιηθούν πιο λεπτοµερείς έρευνες πάνω στη λειτουργική εγγραµµατοσύνη και στο πως τα άτοµα αποκτούν πρόσβαση και επεξεργάζονται τις πληροφορίες που αφορούν στην υγεία και προέρχονται από διάφορες πηγές.

• Η πτυχή των τεχνικών δεδοµένων – η µελέτη αξιολόγησης θα µας παράσχει πιο συγκεκριµένες πληροφορίες για το πως µπορούµε να διεξάγουµε µία έρευνα συνέχεια της προηγούµενης στις χώρες που συµµετείχαν αλλά και για µελλοντική χρήση από άλλες χώρες.

• Η διακρατική ανάλυση πρέπει να γίνει προσεκτικά και δίνοντας έµφαση στις τοπικές στρατηγικές και πολιτικές. Τα αποτελέσµατα θα µπορούσαν να οδηγήσουν είτε σε θετικές είτε σε αρνητικές συνέπειες για τον πληθυσµό της χώρας µε βάση το πως παρουσιάζονται τα ευρήµατα. Θα πρέπει να τονιστεί η

15 | H L S - E U G r e e c e

σηµασία της περαιτέρω έρευνας και η διάδοση µε σαφή τρόπο της επεξεργασίας των δεδοµένων ώστε να ενθαρρυνθεί η χρήση από άλλες χώρες που προτίθενται να διεξαγάγουν παρόµοια έρευνας ή να συγκρίνουν και να εξετάσουν παρόµοιους τρόπους έρευνας.

• Τα αποτελέσµατα πρέπει να διαχυθούν στα ΜΜΕ και να εντοπιστούν τυχόν αλλαγές στη δοµή και στις πολιτικές υγείας της χώρας εντός των επόµενων δύο ετών. Και πάλι, δεδοµένων των πρόσφατων κοινωνικών προκλήσεων, είναι δύσκολο να αποδειχτεί η συσχέτιση-αιτιακότητα και να οδήγηση σε σφάλµα.

• ∆εδοµένων των τρεχουσών οικονοµικών και χρηµατοδοτικών αβεβαιοτήτων στην Ε.Ε. και εκτός, είναι αναγκαίο να συλλάβουµε µία ιδιαίτερη µορφή στρατηγικής για την Εγγραµµατοσύνη σε Θέµατα Υγείας, ώστε να χρησιµοποιήσουµε αυτό το εργαλείο και τα αποτελέσµατα της έρευνας στην αποτίµηση και προαγωγή των προσπαθειών για διατήρηση ή βελτίωση της κατάστασης υγείας των ατόµων.

7. Ευχαριστίες

Ευχαριστούµε ιδιαίτερα τα µέλη της Σύµπραξης HLS-EU, τα Μέλη της Ελληνικής Εθνικής Συµβουλευτικής Επιτροπής και τους επαγγελµατίες υγείας που συµµετείχαν στις συναντήσεις µας µε αντικείµενο τη δηµιουργία του εργαλείου της έρευνας και την κριτική προσέγγιση των αποτελεσµάτων. Ευχαριστούµε όλα τα άτοµα και τα ιδρύµατα που µας επέτρεψαν να τα φωτογραφίσουµε για τη δηµιουργία του πόστερ που παρουσιάστηκε στο Ευρωπαϊκό Συνέδριο για την Εγγραµµατοσύνη σε Θέµατα Υγείας στις 22-23 Νοεµβρίου 2011 στις Βρυξέλλες.

8. Πληροφορίες επικοινωνίας

Τοµ. Κοινωνιολογίας, Εθνική Σχολή ∆ηµόσιας Υγείας Συντονιστής του Προγράµµατος: Ελισάβετ (Έλλη) Ιωαννίδη ∆ιεύθυνση: Λ. Αλεξάνδρας 196, 11521, Αθήνα E-mail: eioannidi@esdy.edu.gr Ιστοσελίδα: www.esdy.edu.gr

16 | H L S - E U G r e e c e

Βιβλιογραφικές Αναφορές:

Αγραφιώτης ∆. (2003). Υγεία, Αρρώστια, Κοινωνία: Τόποι και τρόποι σύµπλεξης, Αθήνα: ∆αρδανός.

Economou, C. (2010). Greece: Health System Review. Health Systems in Transition, 12(7), 1-180.

Falagas, M., Akrivos, P., Alexiou, V., Saridakis, V., Moutos, T., Peppas, G., & Kondilis, B. (2009). Patients’ perception of quality of pre-operative informed consent in Athens, Greece: A pilot study. PLoS One, 4(11), e8073.

Falagas, M., Korbila, I., Giannopoulou, K., Kondilis, B., & Peppas, G. (2009). Informed consent : how much and what do patients understand? American Journal of Surgery, 198(3), 420-435.

Kentikelenis, A., Karanikolos, M., Papanicolas, I., Basu, S., McKee, M., & Stuckler, D. (2011). Health effects of financial crisis: Omens of a Greek tragedy. The Lancet, 378(9801), 1457-1458.

Kondilis, B., Akrivos, P., Sardi, T., Soteriades, E., & Falagas M. (2010). Readability levels of health pamphlets distributed in Athens hospitals & health centers. Public Health, 124(10), 547-552.

Kondilis, B., Kiriaze, I., Athanasoulia, A., & Falagas M. (2008). Mapping health literacy in the European Union: A bibliometric analysis. PLoS One, 3(6), e2519.

Kondilis, B., Soteriades, E., & Falagas M. (2007). Readability levels of health pamphlets distributed during the Athens 2004 Olympic Games. Public Health, 121(3), 189-192.

Κονιόρδος Σ., Μαράτου-Αλιπράντη Λ., Παναγιωτοπούλου Ρ., Επιµ. (2006). Κοινωνικές εξελίξεις στη σύγχρονη Ελλάδα, Αθήνα-Κοµοτηνή: Σάκκουλας. Patterson, C. B. (1998). The Family in Greek History. Cambridge, Massachusetts and London: Harvard University Press. Sørensen, K., Van den Broucke, S., Brand, H., Fullam, J., Doyle, G., Pelikan, J., Slonska, Z., Brand, H., & (HLS-EU) Consurtium Health Literacy Project European. (2012). Health literacy and public health: A review and integration of definitions and models. BMC Public Health, 12:80. Tountas, Y., Karnaki, P., Pavi, E., & Souliotis, K. (2005). The "unexpected" growth of the private health sector in Greece. Health Policy, 74(2), 167-180. Vardavas, C., Kondilis, B., Patelarou, E., Akrivos, P., & Falagas, M. (2009). Health Literacy and sources of health education among adolescents in Greece. International Journal of Adolescent Medicine and Health, 21(2), 179-186. Zarcadoolas, C., Pleasant, A., & Greer, D. (2006). Advancing Health Literacy: A Framework for Understanding and Action. San Francisco: Jossey- Bass.