historia polski od-nowa Nowe narracje historii i muzealne ...
HISTORIA POLSKI
description
Transcript of HISTORIA POLSKI
HISTORIA POLSKI
KRÓLOWIE ELEKCYJNI
HENRYK WALEZY
1573 – PIERWSZA WOLNA ELEKCJAWYBÓR HENRYKA WALEZEGO(FRANCJA, DYNASTIAWALEZJUSZY)
Henryk Walezy
pacta conventa – osobiste zobowiązania władcy artykuły henrykowskie (zbiór zasad ustrojowych RP) : • wolna elekcja; • Liberum veto• sejm dwa tygodnie zwoływany co najmniej raz na dwa
lata; • król nie może podejmować decyzji w sprawach polityki
wewnętrznej ani zagranicznej bez zgody sejmu; • przywileje szlacheckie i konfederacja warszawska; • rokosz
STEFAN BATORY
Ucieczka Henryka Walezego do FrancjiBezkrólewie – prymas „interreksem”1575 rok – podwójna elekcja : wybrany Stefan Batory i książę Maksymilian Habsburgdziałania Jana Zamoyskiego – koronacja Batorego
STEFAN BATORY• utworzenie piechoty wybranieckiej• 1579 zwycięstwo Batorego nad Rosjanami
pod Pskowem
XVII wiek – rządy Wazów
• 1586 – elekcja Zygmunta Wazy • 1607 r. dążenie króla do
wzmocnienia władzy przyczyną rokoszu Zebrzydowskiego
przyczyny wojen ze Szwecją :- dążenie Zygmunta do odzyskania tronu szwedzkiego - Inflanty i walka o dominację nad Bałtykiem
ZYGMUNT III WAZA
• 1605 – Kircholm – zwycięstwo husarii Jana Chodkiewicza
• 1627 – zwycięstwo floty polskiej pod Oliwą
• Skutek wojny – Szwedzi zatrzymują Inflanty
ZYGMUNT WAZAWOJNA Z ROSJĄ
przyczyny: - chęć wykorzystania przez Polaków „wielkiej smuty” (kryzys po
śmierci Iwana Groźnego) w Rosji - „dymitriady”• 1610 - Kłuszyn – zwycięstwo Stanisława Żółkiewskiego• - zdobycie Smoleńska i wkroczenie Polaków do Moskwy
skutek: • 1634 r. – pokój w Polanowie – Polska uzyskała ziemię
smoleńską, siewierską i czernihowską – największy w dziejach obszar – milion km.kw.
ZYGMUNT III WAZA
• Rzeczpospolita po pokoju w Polanowie 1634
ZYGMUNT III WAZAWOJNA Z TURCJĄ
• Przyczyny: najazdy kozaków (wolni, ukraińscy chłopi) poddanych króla polskiego na lenna tureckie (Mołdawia i Wołoszczyzna) oraz najazdy tatarów (poddani sułtana) na ziemie polskie
• 1620 – klęska Stanisława Żółkiewskiego pod Cecorą• 1621 – zwycięstwo Jana Chodkiewicza pod Chocimiem • Pokój : zachowanie przebiegu granic, zobowiązanie Zygmunta
Wazy do pilnowania kozaków, a sułtana do zapobiegania napadów tatarskich na Polskę
WŁADYSŁAW IV WAZA
• 1632 – koronacja Władysława IV Wazy
WŁADYSŁAW IV WAZA
Przyczyny wybuchu powstania Chmielnickiego: dążenie szlachty polskiej do ograniczania rejestru kozackiego (wolni kozacy służący w armii) i przekształcenia kozaków w chłopów pańszczyźnianych; różnice wyznaniowe (polska, katolicka, szlachta; ukraińscy prawosławni chłopi)
WŁADYSŁAW IV WAZA
• 1648 – powstanie kozackie pod wodzą Bohdana Chmielnickiego na Ukrainie
WŁADYSŁAW IV WAZA
• Bitwy pod Korsuniem, Żółtymi Wodami i Piławcami, obrona Zbaraża
• Walka z powstańcami – książę Jeremi Wiśniowiecki (Beresteczko – 1651)
OGNIEM I MIECZEM
PODZIAŁ UKRAINY
• Wojna polsko – rosyjska zakończona podziałem Ukrainy wzdłuż Dniepru między Polskę i Rosję (rozejm w Andruszowie 1667 i pokój 1688 r. )
JAN KAZIMIERZ WAZA
Przyczyny potopu: chęć wykorzystania przez króla Szwecji Karola X Gustawa osłabienia Rzeczpospolitej wywołanego wojną na Ukrainie, zajęciem części Litwy przez Rosjan i wewnętrznymi rozgrywkami o władzę
Jan Kazimierz Waza
• potop szwedzki: 1655 – 1660
• obrona Jasnej Góry; śluby lwowskie Jana Kazimierza
Jan Kazimierz WazaSkutki potopu: • 1657r. - traktaty welawsko –
bydgoskie Polacy rezygnują ze zwierzchności lennej nad Prusami Książęcymi.
• 1660 – pokój w Oliwie: Jan Kazimierz zrzekł się tytułu króla szwedzkiego, a Rzeczpospolita utraconych już wcześniej Inflant.
JAN KAZIMIERZ WAZA
Kryzys gospodarczy:• spadek zapotrzebowania Zachodu na polskie zboże i
wynikające z tego zmniejszenie dochodów z majątków ziemskich;
• ruina znacznych połaci kraju, spowodowana przemarszami obcych wojsk i działaniami wojennymi na terenie kraju,
• brak rąk do pracy na wsi;• przekształcanie się miast i miasteczek w osady rolnicze
JAN KAZIMIERZ WAZAKryzys polityczny:
• uzależnianie się (materialne i polityczne) coraz liczniejszych kręgów szlacheckich od magnaterii;
• paraliżowanie pracy sejmu (1652 r – pierwsze „liberum veto”);
• wzniecanie rokoszy przeciw władcy pod pretekstem obrony „złotej wolności szlacheckiej”;
• zmiana światopoglądu mieszkańców RP: wzrost nietolerancji i ksenofobii;
• rozprzestrzenianie się wizji Polski jako przedmurza chrześcijaństwa i twierdzy katolicyzmu.
JAN KAZIMIERZ WAZA
• Dążenia Jana Kazimierza do wzmocnienia władzy królewskiej
• 1666 – rokosz Lubomirskiego – kląska wojsk króla pod Mątwami: król wycofuje się z prób umocnienia rządów
• 1668 rok – abdykacja Jana Kazimierza
MICHAŁ KORYBUT WIŚNIOWIECKI
• 1669 r – elekcja Michała Korybuta Wiśniowieckiego Konflikt z Turcją:
• - zdobycie przez Turków Kamieńca Podolskiego, Podola, Bracławszczyzny i woj. Kijowskiego
• 1672 rok: pokój w Buczaczu: Polska oddała Turcji województwa podolskie, bracławskie, cz. kijowskiego i zobowiązała się płacić Turcji haracz
• 1673 r. – zwycięstwo Jana Sobieskiego pod Chocimiem i
JAN III SOBIESKI
• 1674 rok - wybór na króla Jana III Sobieskiego
• 1683 – odsiecz wiedeńska
• 1699 r. : pokój w Karłowicach: Rzeczpospolita odzyskuje Podole i Ukrainę;
BAROK
• XVII wiek – barok i sarmatyzm, Wilanów, portrety trumienne; Mikołaj Sęp Szarzyński, Jan Andrzej Morsztyn, Jan Chryzostom Pasek
August II Mocny
• 1697 –koronacja Augusta II Mocnego Wettina (unia z Saksonią)
• - próby umacniania władzy, rozwój rzemiosła i handlu, merkantylizm,
• - przystąpienie króla bez zgody sejmu do wojny północnej – wojna domowa
• wojna od Sasa do Lasa
AUGUST II MOCNY SAS
1717 sejm niemy• urzędnicy sascy nie mogą decydować o
sprawach polskich, • stałe podatki na 24-tys. wojsko; • ograniczenie praw niekatolickiej szlachty –
pretekst do ingerowania w nasze sprawy Rosji i Prus jako obrońców innowierców
AUGUST III SAS
1734 – koronacja Augusta III Sasa po walce z Leszczyńskim• osłabienie władzy króla, • sprzeciw szlachty wobec
reform w obawie przed absolutyzmem
SEJM KONWOKACYJNY
Reformy sejmu konwokacyjnego 1763 r.• podejmowanie decyzji większością głosów w
sprawach skarbowych • zakaz przysięgania na instrukcje poselskie• ograniczenie samowoli podskarbich i
hetmanów.• wprowadzenie cła generalnego obejmującego
również duchownych i szlachtę,
STANISŁAW AUGUST PONIATOWSKI – OSTATNI KRÓL POLSKI
• 1764 rok : elekcja Stanisława Augusta Poniatowskiego- wiara, że reformy w Polsce można wprowadzić tylko przy wsparciu Rosji
STANISŁAW AUGUST PONIATOWSKI-OSTATNI KRÓL POLSKI
• 1768 – zgoda zastraszonego przez Rosjan sejmu na równouprawnienie innowierców i uchwalenie praw kardynalnych: wolna elekcja, liberum veto, rokosz
• luty 1769 – zawiązanie w miejscowości Bar konfederacji barskiej „w obronie wiary i wolności”
• walki konfederatów z wojskami królewskimi i rosyjskimi,
STANISŁAW AUGUST PONIATOWSKI-OSTATNI KRÓL POLSKI
• porozumienie między Józefem II, Fryderykiem II i Katarzyną: w zamian za akceptację Austrii i Prus dla rosyjskich zdobyczy terytorialnych na południu – zgoda Katarzyny na rozbiór Rzeczpospolitej
5 sierpnia 1772 pierwszy rozbiór
PIERWSZY ROZBIÓR POLSKI
SEJM ROZBIOROWY
Tadeusz Rejtan
STANISŁAW AUGUST PONIATOWSKI
Życie kulturalne:• - Operalnia w Warszawie, fundowane przez
magnatów teatry i sale koncertowe• 1747 – pierwsza publiczna Biblioteka
Załuskich• dążenie króla do przeobrażenia sarmackiego
społeczeństwa poprzez upowszechnienie idei oświeceniowych
STANISŁAW AUGUST PONIATOWSKI
obiady czwartkowe – spotkania przy królewskim stole wybitnych pisarzy: Adama Naruszewicza, Stanisława Trembeckiego, Ignacego Krasickiego, Franciszka Zabłockiego, Franciszka Bohomolca i wielu innych
STANISŁAW AUGUST PONIATOWSKI
• czasopismo „Monitor” w 1765 roku w celu zmiany świadomości społeczeństwa: wyszydzanie w publicystyce i spektaklach teatralnych kultury sarmackiej i propagowanie nowych wzorców gospodarowania, polityki i obyczajów
STANISŁAW AUGUST PONIATOWSKI
• 1779 rok – Teatr Narodowy (Wojciech Bogusławski)
STANISŁAW AUGUST PONIATOWSKI
Reformy oświaty: Collegium Nobilium (Szkoła Rycerska) – łacina, retoryka, fizyka, języki nowożytne, nauki przyrodnicze, historia ojczysta, w-f – nowoczesne kształcenie młodego pokolenia – przygotowanie przyszłych reformatorów państwa (Tadeusz Kościuszko, Józef Poniatowski) .
STANISŁAW AUGUST PONIATOWSKI
• 1773 r. – rozwiązanie przez papieża jezuitów – ustanowienie Ministerstwa oświaty KEN – zakładanie świeckich szkół parafialnych średnich i wyższych – język polski zamiast łaciny
STANISŁAW AUGUST PONIATOWSKI
1775 – Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych – opracowywanie podręczników i metod nauczania (Grzegorz Piramowicz – zasada wychowywania młodzieży w duchu obywatelskim i patriotycznym)
STANISŁAW AUGUST PONIATOWSKI
• Bernardo Bellotto (Canaletto) – cykl obrazów – Warszawa; Marcelo Bacciarelli – poczet królów
• przebudowa Zamku Ujazdowskiego z inspiracji Dominika Merliniego
• przekształcenie wnętrz Zamku Królewskiego i dobudowanie do niego Biblioteki
• budowa zespołu pałacowego w Łazienkach
STANISŁAW AUGUST PONIATOWSKI
1788-1792 – Sejm Czteroletni
• 3 maja 1791 – Konstytucja Trzeciego Maja• pełne prawa polityczne tylko dla zamożnej
szlachty (cenzus majątkowy)• podział władzy na ustawodawczą (sejm),
wykonawczą – Straż Praw i król, i sądowniczą• zniesienie liberum veto i wolnej elekcji• Rzeczpospolita monarchią konstytucyjną
KONSTYTUCJA 3 MAJA
STANISŁAW AUGUST PONIATOWSKI
• 1792 zawiązanie konfederacji targowickiej (stronnictwo hetmańskie) : żądanie przywrócenia dawnego ustroju RP, sprzeciw wobec ograniczenia wolności szlacheckiej i prośba o pomoc Rosji
• wojna polsko – rosyjska – Józef Poniatowski: powstrzymanie Rosjan pod Zieleńcami; zwycięstwo pod Dubienką (Tadeusz Kościuszko)
II ROZBIÓR POLSKI
• 1793 – Rosja i Prusy: drugi rozbiór Polski• ostatni sejm Rzeczpospolitej w Grodnie :
zatwierdzenie traktatu rozbiorowego i odrzucenie większości uchwał Sejmu Czteroletniego
• Rosja: Ukraina i Białoruś; Prusy – Wielkopolska, Kujawy, cz. Mazowsza.
POWSTANIE KOŚCIUSZKOWSKIE
• 1794 rok – Tadeusz Kościuszko- (Insurekcja) – powstanie w obronie konstytucji i przeciwko II rozbiorowi
POWSTANIE KOŚCIUSZKOWSKIE
• bitwy z Rosjanami pod Racławicami, Szczekocinami i Maciejowicami
POWSTANIE KOŚCIUSZKOWSKIE
• uniwersał połaniecki: wolność osobista dla chłopów i obniżenie pańszczyzny za akces do powstania
POWSTANIE KOŚCIUSZKOWSKIE
• rzeź Pragi – armia Suworowa;
TRZECI ROZBIÓR POLSKI
• 1795 – trzeci rozbiór Polski