Historia Dhe Filozofia e Të Drejtave Të Njeriut

8/18/2019 Historia Dhe Filozofia e Të Drejtave Të Njeriut

1/25

Historia dhe Filozofa e të Drejtave të Njeriut

Valon Murati

Prill 2015,

PrishtinëKone!ti i të drejtave të njeriut

"ë drejtat e njeriut#

$niversale

"ë !andash%e

"ë !atjetërsuesh%e

"he%eli i &one!tit të të drejtave të njeriut#

Dinjieti njerëzor

'iria

(arazia

Pari%i i %osdis&ri%ini%it

"ë drejtat e njeriut dhe shteti

"ë drejtat e njeriut &anë %arrë &ara&ter le)al *!ozitiv+ n)a luta e )jatë e individitdhe sho-ërisë !ër të &ufzuar !ushtetin e or)aneve shtetërore

.hteti &a -enë dhe është sh&elësi %ë i %adh *sh&elje verti&ale+Ke%i edhe sh&elje -ë individi a!o )ru! individësh i sh&a&tojnë individit a!o një)ru!i tjetër individësh *sh&elje horizontale+

.hteti de%o&rati& sot &a !ër o/li)i% -ë të drejtat e njeriut ti#

es!e&tojë

M/rojë, dhe

Për%/ushë

N"3K 4 K$.H 3.H" 67""38De%o&raia )re&e arriti &ul%in %e -9tetin *!olisin+ e thinës

De%o&rai dire&te, &u tërë de%osi *!o!ulli+, a!o -9tetarët %errnin !jesë në%arrjen e vendi%eve *&jo !jesë%arrje realizohej !ër%es sa%/lesë, Këshillit dhe:j9-eve+

Pjesë%arrja në jetën !u/li&e &onsiderohej si e %ira %ë su!re%e se!se sho-ëriatrajtohej %/i individin


2/25

;6ëlli%i !ërundi%tar i të )jitha sh&enave dhe arteve është e %ira, ndërsa e%ira %ë e lartë është -ëlli% i sh&enës %ë të lartë -ë është sh&ena !ër shtetin,!oliti&a 4 ristoteli<

;Njeriu është &ashë sho-ërore 4 ristoteli<

N"3K 4 K$.H 3.H" 67""3869tetarët e thinës &onsideroheshin vetë% /urrat e rritur -ë e &ishin %/aruarushtrinë

De%o&rai sele&tive se!se në jetën !oliti&e nu& %errnin !jesë të ardhurit, )ratë,ë%ijët dhe s&llevërit -ë &onsideroheshin ;sende të )jalla *ristoteli+=

s Platoni e as ristoteli nu& &anë -enë !ër de%o&rai si or%ë të -everisjes=

.i!as o/ert Dahlit ;idetë de%o&rati&e )re&e &anë -enë %ë %e ndi&i% sesainstituionet e t9re=

N"3K 4 K$.H 3.H" 67""38De%o&raia e o%ës# ndonëse e ndi&uar n)a tradita )re&e &a -enë %ë shu%ëoli)ar&i&e sesa de%o&rati&e=

dhe &jo de%o&rai e &a &onsideruar !rioritet !jesë%arrjen e individit në jetën!u/li&e dhe sho-ërinë e &a &onsideruar %ë të rëndësish%e sesa individin

De%o&raia në o%ë &a vuajtur n)a të njëjtat dee&te si de%o&raia )re&e sa i!ër&et !jesë%arrjes, !ra &a -enë de%o&rai e !a&iës=

"ë d9ja de%o&raitë ndonëse të rëndësish%e në !lanin histori&, %und të&onsiderohen %ë shu%ë !ërjashtuese sesa )jithë!ërshirëse

'uta !ër të &ufzuar !ushtetin %/retëror

Feudaliz%i# !ushteti i !a&ufzuar i %onar&ëve dhe i &ishës

Pushteti dhe &isha të !andara > !ushteti i %onar&ut /uronte në të drejtën h9jnore*Ve!rat e u)ustinit+

Feudalët fllojnë lutën &undër !ushtetit të !a&ufzuar të %onar&ut

Ma)na ?arta 'i/ertatu% 1215, Kër&esa !ër të Drejtën *Petition o i)ht+ i vitit1@2A, Ha/eas ?or!us t 1@BC, Kodi i të Drejtave *(ill o i)hts+ i vitit 1@AC janëdo&u%entet e !ara /azi&e -ë e &ufzojnë !ushtetin %/retëror në avor të

aristo&raisë.ido-otë, sado të &ufzuara dhe jo )jithë!ërshirëse ato ja!in një /azë !ërzhvilli%in e %ëtej%ë të të drejtave të njeriut

69tetet>shtete italiane ishin re!u/li&a të !avarura %e de%o&rai -ë i !ërn)janin%ë shu%ë asaj të o%ës sesa të :re-isë, !ra %ë shu%ë oli)ar&isë sesade%o&raisë


3/25

Në &ëto -9tete>shtete fllon !ër herë të !arë të !ro&la%ohet ndarja e shtetit n)aKisha=

(azat flozof&e të të drejtave te njeriut

(azat flozof&e të të drejtave të njeriut# enesansa, 3lu%iniz%i, 'i/eraliz%i,

.oializ%i= "ë drejtat e njeriut si të drejta nat9rore të ftuara %e lindje=

Ni&olas Ma&iaveli *enesansa+ > jeta !u/li&e është %/i atë individuale, &oni&tetnë %es të individëve avanojnë jetën !oliti&e dhe &ështu %/rohen interesat e-9tetarëve !ër dalli% %e de%o&rainë )re&e &u është &ër&uar &onsensus dhe jo&oni&t< "o%as &uina > ndarja e &ishës n)a shteti

"ho%as Ho/si > njeriu !ër njeriun është uj& në )jendjen nat9rore andaj individëtduhet të lidhin &ontratë dhe tia dorëzojnë të drejtat sovranit

Eohn 'o&e > në )jendjen nat9rore njerëzit janë të %irë, sovrani duhet ta ndaj

!ushtetin %e -9tetarët< shteti duhet të si)urojë jetën e -9tetarëve, lirinë dhe!ronën< rre)ulli%i shtetëror duhet të jetë %onar&i &ushtetuese< ai /ën ndarjen e!arë të !ushteteve në e&ze&utiv dhe )j9-ësor në njërën anë dhe le)jislativ nëanën tjetër+,

(azat flozof&e të të drejtave të njeriut

Montes&je /ën ndarjen e !ushteteve në le)jislativ, )j9-ësor dhe e&ze&utiv

Volteri e Didroi *3lu%iniz%i+ !ro!a)uan !ër arsi%i%in e sho-ërisë dhe individit,!ër do%ini%in e ars9es, !ër lutën &undër do)%atiz%it etar

usoi %e Kontratën .oiale ishte !ër de%o&rai dire&te, !ër ndarjen e

!ër)je)jësive në %es të -9tetarëve të /ara/artë !ër%es &ontratës soiale dhesovranitetin -ë duhet të /urojë n)a !o!ulli

Eere%9 (entha%, Ea%es Mill, Eohn .tuart Mill, da% .%ith !ionierët e li/eraliz%it> shteti nu& duhet të ndërh9j në të jetën !rivate të njeriut, ai është !ër të)arantuar jetën dhe !ronën e njeriut, individi !ër%/i sho-ërinë, e drejta ez)jedhjes së esë, e&ono%ia e tre)ut të lirë

Mar9 ollstonerat *1B5C>1BCB+ 4 lutëtarja !ër të drejtat e e%rave

(azat flozof&e të të drejtave të njeriut

Mar&si dhe n)elsi *.oializ%i+ > të drejtat e njeriut si &one!te /or)jeze &u/arazia është or%ale, vetë% në nor%a juridi&e, !ërndr9she vetë% /araziasoiale &rijon &ushte !ër /arazi të vërtetë në %es të njerëzve dhe si rezultat !ërzhvilli%in e vërtetë të të drejtave dhe lirive njerëzore,

"ë )jitha &ëto rr9%a flozof&e &anë &ontri/uar seila në %ën9rën e vet nëavani%in e të drejtave të njeriut -otë si &one!t individual e -otë si &one!t&ole&tiv=

(azat !oliti&e dhe e&ono%i&e të të drejtave të njeriut


4/25

eor%a !rotestante e she&ulli i 1B>të /azë !ër lutërat etare në vro!ë në %estë Kishës Katoli&e dhe vendeve -ë &alonin në !rotestantizë%

Kjo lutë !ërundoi %e Pa-en e estalisë *1@GA+ &u !ër herë të !arëndër&o%/ëtarisht u njoh një e drejtë ajo e ushtri%it të lirë të esë

'uta ?ivile n)leze *1@G2>1@51+, evoluioni i 'avdishë% n)lez *1@AA+,evoluioni %eri&an !ër Pavarësi *1BB@+ dhe %/i të )jitha evoluioni (or)jezFranez *1BAC+ vendosën /azat !ër të drejtat ivile dhe !oliti&e

evoluioni industrial i she&ullit të 1A dhe 1C &rijoi &ushtet !ër lutën !ër tëdrejtat e&ono%i&e dhe soiale=

Do&u%ente të rëndësish%e !ër të drejtat e njeriut

Karta e Madhe e 'irive *Ma)na ?arta 'i/ertatu%+ 4 1215 4 snjë njeri i lirë nu& dotë dënohet !a një vendi% )j9-ësor të /azuar në li)jet e vendit=

Kër&esa !ër të Drejtën *Petition o i)ht+ 4 1@2A 4 u-izi%i i &one!tit se as&ush

nu& %und të dënohet !a një vendi% )j9-ësor dhe !a u /azuar në li)jet e vendit*!ra !a një !roes të rre)ullt )j9-ësor+, se %/reti nu& %und të %/ledh ta&sa dheushtri !a vendi%in e !arla%entit

&ti Ha/eas ?or!us *1@BC+ 4 do i /ur)osur, a!o di&ush në e%ër të tij %und të&ër&ojë n)a një )j9-tar -ë ta sh-9rtojë li)jsh%ërinë e arresti%it dhe /ur)osjes=Në rast se )j9-tari e lëshon urdhrin habeas corpus, ata -ë e &anë arrestuar janëtë det9ruar ta sjellin !ara )j9-tarit të /ur)osurin dhe në rast se ai e liron, talirojnë atë *&jo është %asë &undër arresti%it ar/itrar+

Kodi i të Drejtave *(ill o i)hts+ 4 1@AA 4 !a%undësia e %/retit të ndr9shojëli)jet !a %irati%in e !arla%entit, !a%undësi -ë %/reti të %/ledh ta&sa !a

%irati%in e !arla%entit, %undësua -ë -9tetarët ti /ëjnë ndonjë !etiion %/retit!a rrezi&un e !erse&uti%it, !a%undësia e %/retit të %o/ilizojë ushtrinë në &ohë!a-eje !a %irati%in e !arla%entit, z)jedhja e anëtarëve të !arla%entit të jetë elirë, liria e sh!rehjes dhe e de/atit në !arla%ent, ndali%i i ndësh&i%eveInjerëzore dhe të !aza&onsh%e, !arla%enti të %/lidhet rre)ullisht etj=

Do&u%ente të rëndësish%e !ër të drejtat e njeriut

De&larata e Pavarësisë së .H(>ve *1BB@+ 4 të )jithë njerëzit janë të &rijuar të/ara/artë, të drejtat e dhëna n)a &rijuesi si jeta, liria dhe &ër&i%i i lu%turisë janëtë !atjetërsuesh%e

Kodi i të Drejtave të .H(>ve *1BAC, 10 a%anda%entet e !ara të Kushtetutës së

.H(>ve+

De&larata !ër të Drejtat e Njeriut dhe të 69tetarit *1BAC+ 4 njerëzit lindin dherrojnë të lirë dhe të /ara/artë në të drejta< të drejtat nat9rore të!atjetërsuesh%e të njeriut janë# liria, !rona, si)uria dhe rezistena ndaj sht9!ësit

De&larata !ër të Drejtat e :ruas dhe 69tetares Fe%ër *1BCA+, e sh&ruar n)aJli%! de :uzh e ila është dënuar %e e&ze&uti% %e )ijotinë=


5/25

Neni i !arë &ësaj de&larate thotë# :ruaja lind e lirë dhe )ëzon të drejta të/ara/arta %e %ash&ullin në Ido as!e&tL=

Ndër&o%/ëtarizi%i i të drejtave të njeriut

"ë drejtat e njeriut deri !ara 1CG5 nu& &anë -enë në o&usin edhe të shteteve -ë

&onsideroheshin li/erale dhe de%o&rati&e *!=sh= naziz%i )jer%an derisa u /ë&ërëni% dire&t nu& /ren)osi shtetet e tjera evro!iane në %asë %adhe+

:jatë 'utës së D9të (otërore *'D(+, në vitin 1CG1, Fran&lin D=oosvelt !ro&la%oi&atër liritë# lirinë e të sh!rehurit, lirinë e të /esuarit, lirinë n)a s&a%ja dhe lirinn)a ri&a

Pas vitit 1CG5 /ota e t%erruar n)a ashiz%i dhe &ri%et )jenoidale të tij flloi tëtrajtojë %ë seriozisht të drejtat e njeriut, ndonëse jo !a &undërshti%e !ër sh&a&të &olonializ%it=

Ndër&o%/ëtarizi%i i të drejtave të njeriut

Kodi Ndër&o%/ëtar i të Drejtave të Njeriut !ërshin De&laratën $niversale !ër tëDrejtat e Njeriut *1CGA+, Konventën Ndër&o%/ëtare !ër të Drejtat &ono%i&e,.oiale dhe Kulturore *1C@@+ dhe Konventën Ndër&o%/ëtare !ër te Drejtat ?iviledhe Politi&e *1C@@+ %e d9 !roto&ollet e saj=

Pas De&laratës $niversale !ër të Drejtat e Njeriut, sido%os %e !ër!ili%in e d9&onventave -ë janë të o/li)uesh%e !ër nënsh&ruesit, të drejtat e njeriut flluantë /ëhen !jesë siste%eve juridi&e të /rendsh%e të shteteve=

Kone!ti i të drejtave të njeriut &a lozur një rol të %adh në lutën &undër&olonializ%it, /llo&ut sovjeti& dhe a!arteidit=

Gjeneratat e të drejtave të njeriut

Revolucioni Borgjez Francez

evoluioni /or)jez ranez#

'iri

(arazi

Vëllazëri

"ri )jeneratat e të drejtave të njeriut#

:jenerata e !arë# të drejtat ivile dhe !oliti&e:jenerata e d9të# të drejtat e&ono%i&e, soiale dhe &ulturore

:jenerata e tretë# të drejtat e solidaritet

Kodi Ndër&o%/ëtar i të Drejtave të Njeriut

De&larata $niversale !ër të Drejtat e Njeriut


6/25

Pa&ti Ndër&o%/ëtar !ër të Drejtat ?ivile dhe Politi&e

Pa&ti Ndër&o%/ëtar !ër të Drejtat &ono%i&e, .oiale dhe Kulturore

:jeneratat e të drejtave të njeriut

Karol Vasa& në vitin 1CBC zhvilloi &one!tin e të drejtave të njeriut du&e u /azuarne !arullën e evoluionit Franez ;liri, /arazi, vëllazëri në tri )jenerata -ë do tu&orres!ondonin &ët9re tri &one!teve=

Vasa& nu& i %endoi )jeneratat e ndara n)a njëra tjetra, !or i &one!toi sivazhdi%ësi të njëra tjetrës dhe si realizi% i idealeve te revoluionit

:jenerata e !arë e të drejtave të njeriut

:jenerata e !arë# të drejtat ivile dhe !oliti&e

.i!as Vasa&ut &jo )jeneratë e të drejtave &orres!ondon %e !ro&la%i%in e !arëtë !arullës së evoluionit 4 lirinë

"ë drejtat ivile dhe !oliti&e të njohura edhe si të drejta ;ne)ative

Këto të drejta e %/rojnë lirinë e individit n)a ndërh9rja e shtetit, e %/rojnë &ëtëliri du&e ia &ufzuar shtetit ndërh9rjen në në jetën !rivate të individit=

:jithashtu të njohura edhe si të drejta ;le)ale, ;a/solute dhe ;i%ediate se!sea!li&ohen %enjëherë n)a )j9&atat dhe li)jet në u-i=

Kohët e undit, një !jesë e &ët9re të drejtave, e sido%os e drejta e !rivatësisë !oenohet rëndë në atë -ë njihet si lutë &undër terroriz%itL=

:jenerata e !arë e të drejtave të njeriut

De&larata $niversale e të Drejtave të Njeriut

Pa&ti Ndër&o%/ëtar i të Drejtave ?ivile dhe Politi&e

Konventa vro!iane !ër të Drejtat e Njeriut

"ë drejta individuale

'iritë ivile *të drejtat e !ara+ 4 &ufzi%i i !ushtetit të %/retit, !roesi i rre)ullt)j9-ësor, liria e sh!rehjes etj=

'iritë !oliti&e 4 e drejta !ër të %arrë !jesë në ushtri%in e sovranitetit

ndi&uar n)a tradita li/erale 4 të njohura edhe si të drejta /or)jeze

:jenerata e d9të e të drejtave të njeriut

:jenerata e d9të# të drejtat e&ono%i&e, soiale dhe &ulturore


7/25

:jenerata e d9të si!as Vasa&ut &orres!ondon %e de&lari%in e d9të të !arullës sëevoluionit# barazinë#

"ë drejtat e&ono%i&e dhe soiale të njohura edhe si të drejta !ozitive se!se !ërti realizuar ato duhet të ndërh9j shteti=

P=sh= ssistena soiale, a!o ndih%at !ër !ersonat në nevojë %und të realizohenvetë% !asi të ndërh9jë shteti= njëjta vlen !ër realizi%in e të drejtës !ër arsi%,shëndet, !unë, /ani% etj=

Këto të drejta njihen edhe si të drejta ;!ro)ra%ati&e -ë duhet të z/atohen në%ën9rë !ro)resive=

Këto &anë nat9rë !ro)resive, se!se !ërderisa &ër&ojnë ndërh9rje fnaniare tështetit, atëherë shteti &a %undësi -ë ato ti realizojë në !roes, !or asnjëherë tëhe- dorë n)a realizi%i i t9re=

:jenerata e d9të e të drejtave të njeriut



Karta .oiale vro!iane

"ë drejtat e&ono%i&e, soiale dhe &ulturore &onsiderohen si të drejta &ole&tive

"ë drejtat e !ara të njohura në !lanin ndër&o%/ëtar !ër%es &riji%it tëJr)anizatës (otërore të Punës në vitet 20 të she&ullit

Vitet 20>0 të she&ullit lindja e shtetit soial në vro!ë

(aza e t9re në traditën soialiste:jenerata e tretë e të drejtave të njeriut

:jenerata e tretë# të drejtat e solidaritetit a!o të drejtat e reja

Kjo )jeneratë si!as Vasa&ut &orres!ondon s9ni%in e tretë de&larativ tëevoluionit > %e vëllazërinë#

drejta !ër zhvilli%,

drejta !ër !a-e

drejta !ër a%/ient të !astër,

drejta !ër trashë)i%i &ulturore të !ër/ash&ët *"rashi)i%ia e Për/ash&ët eNjerëzi%it+,

drejta !ër asistenë hu%anitare

:jenerata e tretë e të drejtave të njeriut

"ë drejta -ë i ta&ojnë një &o%uniteti %ë të )jerë


8/25

Nevojitet /ash&ërendi% i shteteve !ër realizi%in e t9re

PërveI të drejtës !ër të !ërftuar n)a "rashë)i%ia e Për/ash&ët e Njerëzi%it eila rre)ullohet në d9 tra&tate te JK(>së të drejtat e tjera %/rohen !ër%esde&laratave -ë nu& janë o/li)ative=

De&larata !ër të Drejtën në Ohvilli% *1CA@+ 4 sa%/leja e Për)jithsh%e e JK(>sëDe&larata !ër të Drejtën e Po!ujve në Pa-e *1CAG+ 4 P e JK(>së

Ndërvarsh%ëria e të drejtave të njeriut

Këto të drejta %e)jithë teoritë e ndr9sh%e dhe %e )jithë &e-&u!ti%et e ndarjesnë )jenerata *du&e i !arë në &undërshti% %e njëra tjetrën e jo si vazhdi%ësi dhe!lotësi% i njëra>tjetrës+ Ido ditë e %ë te!ër !o vërtetohet se janë shu%ë tëndërlidhura dhe të ndi&uara n)a njëra tjetra=

ndaj të drejtat e njeriut *të të tri )jeneratave+ janë të#

barabarta, pandashme,

të ndërlidhura dhe

të ndërvarura

aste &on&rete të ndërvarsh%ërisë së të drejtave

Disa she%/uj tjerë të ndëlidhsh%ërisë#

Dhuna në a%ilje një sh&elje ivile, !or nu& %und të &one!tohet !a&onte&stin soio>e&ono%i&, !a të drejtën !ër /ani% të e%rës si dhe !arre)ulli%in e të drejtës së !ronës=

Në disa raste :j9&ata vro!iane e të Drejtave të Njeriut &a vendosur nëavor të të drejtave e&ono%i&e dhe soiale *sido%os në ushën esi)uri%eve soiale+ du&e u nisur n)a !ari%i i %os>dis&ri%ini%it


drejta në !unë *një e drejtë e&ono%i&o>soiale+ realizohet vështirë !a tëdrejtën !ër lirinë e or)anizi%it dhe të drejtën !ër lirinë e sh!rehjes *të drejtaivile dhe !oliti&e+=

Pa të drejtën !ër re)jistri% të lindjeve dhe ertif&atë të lindjes *e drejtë ivile+është vështirë e realizuesh%e e drejta !ër arsi% dhe &ujdes shëndetësor

'iria e sh!rehjes nu& &a &u!ti% !a %jetet e &o%uni&i%it *!ra &ër&ohet një nivel ia&tuar i nivelit të jetesës+

drejta !ër !roes të rre)ullt )j9-ësor, a!o e drejta !ër tu z)jedhur të!a&u!ti%ta nëse %/rojtja li)jore a!o z9rat !u/li&e janë të -assh%e vetë% !ër të!asurit *e lidhur %e lirinë n)a varëria+


9/25

Kushti the%elor !ër të realizuar të drejtat ivile dhe !oliti&e është -ë të jetoj%ëdhe të %/ete%i )jallë *David (entha%+


drejta në /ani% si e drejtë soio>e&ono%i&e !or e trajtuar n)a :j9&ata në

.tras/ur) si një sh&elje e Konventës vro!iane !ër të Drejtat e Njeriut, në rastinDulas kundër Turqisë %ë 2001, !ër&atësisht e nenit du&e e trajtuar si trajti%Injerëzor dhe de)radues=

Fernandez &undër (razilit 2001, Ko%isioni Ndëra%eri&an !ër të DNE# Dhuna nëa%ilje, sht9rje e rastit në )j9&ata, shteti ajtor !ër %osrea)i% 4 det9ri% !ozitiv ishtetit=

J/li)i%et e shtetit

.hteti de%o&rati& sot &a !ër o/li)i% -ë të drejtat e njeriut ti#

es!e&tojë

M/rojë, dhe

Për%/ushë

es!e&ti i të drejtave lidhet %e %os>ndërh9rjen e shtetit në sh&eljen e t9re

M/rojtja %e det9ri%in e %/rojtjes së individit edhe n)a individi *%/rojtjahorizontale+

Për%/ushja lidhet %e o/li)i%et !ozitive të shtetit=

.iste%i i të Drejtave të Njeriut të JK(>së

Valon Murati

Prishtinë

Prill, 2015

Karta e JK(>së

Në h9rje riafr%ohet /esi%i në të drejtat the%elore të njeriut, në dinjitetin dhenë vlerën e njeriut, në /arazinë e të drejtave të %esh&ujve dhe të e%raveL=

.i!as nenit 1 !ara)raf i >të një ndër -ëlli%et e JK(>së janë# ===!ro%ovi%i dhein&uraji%i i res!e&tit !ër të drejtat e njeriut dhe lirive the%elore !ër të )jithë, !adalli% rae, )jinie, )juhe, ose eje=L

.i!as Kartës, sa%/leja e Për)jithsh%e dhe Këshilli &ono%i& dhe .oial janëor)anet e JK(>së -ë do të %erren %ë &on&retisht %e të drejtat e njeriut=

Jr)anet e JK(>së

sa%/leja e Për)jiths%e


10/25

Këshilli i .i)uri%it

Këshilli &ono%i& dhe .oial

.e&retariati

:j9&ata Ndër&o%/ëtare e Drejtësisë

Këshilli i Kujdestarisë *e &a sus!enduar a&tivitetin n)a viti 1CCG !as !avarësi%itte Palaut+=

.iste%i i JK(>së !ër të drejtat e njeriut

Jr)anet *"ru!at+ e Kartës#

sa%/leja e Për)jithsh%e

Këshilli !ër të Drejtat e Njeriut të JK(>së

Ko%iteti i "retë

Këshilli &ono%i& dhe .oial

3sh>Ko%isioni !ër të Drejtat e Njeriut

Jr)anet *"ru!at+ e "ra&tateve#

Ko%itetet e %arrëveshjeve *tra&tateve+ ndër&o%/ëtare !ër të drejtat e njeriut*!a&tet dhe &onventat+

Ko%isariati !ër të Drejtat e Njeriut *Ko%isari z)jidhet n)a P ndërsa vetëKo%isariati është !jesë e .e&retariatit+

Ndih%on un&sioni%in si të or)aneve të Kartës ashtu edhe të at9re të tra&tateve=

Ko%isioni !ër të Drejtat e Njeriut i JK(>së

Këshilli &ono%i& dhe .oial *?J.J?+ &a &rijuar Ko%isionin e JK(>së !ër tëDrejtat e Njeriut *1CG@>200@+

?J.J?>ut, Ko%isioni &a -enë i autorizuar ti /ëjë !ro!ozi%e, ti re&o%andojëdhe ti ra!ortojë !ër&itazi %e#

3nstru%entet ndër&o%/ëtare !ër të drejtat e njeriut

M/rojtjen e !a&iave

Pen)i%in e dis&ri%ini%it

ështje -ë &anë të /ëjnë %e të drejtat e njeriut

Ko%isioni ishte i autorizuar të ndih%ojë ?J.J?>un në &oordini%in ea&tiviteteve lidhur %e të drejtat e njeriut në Ko%/et e (ash&uara

Kodi Ndër&o%/ëtar i të Drejtave të Njeriut


11/25

Ko%isioni &a hartuar do&u%entet &r9esore !ër të drejtat e njeriut

Kodi Ndër&o%/ëtar i të Drejtave të Njeriut#


ezolutë e sa%/lesë së Për)jithsh%e, do&u%enti i !arë në të ilën janë të!ërshirë edhe të drejtat ivile dhe !oliti&e edhe ato soio>e&ono%i&e

Pa&ti Ndër&o%/ëtar !ër të Drejtat ?ivile dhe Politi&e

"ra&tat ndër&o%/ëtar i ili !ër%/an të drejtat ivile dhe !oliti&e, të ilat duhet tërealizohen n)a shtetet të ilat e &anë ratif&uar atë=

Proto&olli i Parë *1CBB+ i &ëtij !a&ti e &a &rijuar %e&aniz%in e an&esaveindividuale në Ko%itetin !ër të Drejtat e Njeriut të JK(>së, 3 ili &a &rijuar një

juris!rudenë të zhvilluar në &ëtë ushë= 115 shtete janë !alë e &ëtij !roto&olli

Proto&olli i D9të *1CC1+ i &ëtij !a&ti e ndalon dëni%in %e vde&je, !or du&e u

dhënë shteteve %undësi -ë të rezervohen n)a &9 an)azhi% në rast të lutës=Deri %ë tani A1 shtete janë !alë e &ëtij !roto&olli=


"ra&tat ndër&o%/ëtar i ili !ër%/an të drejtat e&ono%i&e, soiale dhe &ulturoredhe të ilat duhet të realizohen në %ën9rë )raduale dhe !ro)resive n)a shtetettë ilat e &anë ratif&uar atë=

Proto&olli i Partë *201+ !ër herë të !arë &a &rijuar %undësit !ër individët dhe)ru!et e individëve -ë të an&ohen në Ko%itetin !ër të Drejtat &ono%i&e,.oiale dhe Kulturore !ër sh&eljen e të drejtave individuale dhe &ole&tive= K9%e&anizë% i ri !asi të fllojë të trajtojë rastet e !ara do të &rijojë një

juris!rudenë jashtëza&onisht të rëndësish%e në ushën e realizi%it të tëdrejtave soio>e&ono%i&e edhe në nivel të shteteve si dhe të )j9&atave të vendit=Deri %ë tani vetë% 20 shtete e &anë ratif&uar &ëtë !roto&oll=

Këshilli !ër të Drejtat e Njeriut i JK(>së

Këshilli është or)an ndër-everitar dhe është &rijuar %e ezolutën @0251, 15%ars 200@ dhe &a zëvendësuar Ko%isionin

Këshilli është or)an ndih%ës i sa%/lesë së Për)jithsh%e

Mandati i tij ndër të tjera është#

Pro%ovi%i universal i res!e&ti%it të të )jitha të drejtave të njeriut

.h-9rti%i i situatave të sh&eljeve të të drejtave të njeriut dhe dhënia ere&o%andi%eve

Pro%ovi%i i /ash&ërendi%it ee&tiv dhe u-izi%i i të drejtave të njeriut /rendasiste%it të JK(>së


12/25

Këshilli i &a GB anëtarë *shtete+ -ë z)jidhen %e shu%iën a/solute te votave nësa%/lenë e Për)jithsh%e

3 %/an %ini%u% tre sesione Ido vit *në total jo %ë !a& se 10 javë+

.esione s!eiale %/ahen %e &ër&esë të një anëtari e %e !ër&rahjen e 1 të

anëtarëveKëshilli !ër të Drejtat e Njeriut i JK(>së

Me&aniz%at e Këshillit#

ishi&i%i Periodi& i Për)jithshë%

ishi&i%i i !ër%/ushjes së 1C shteteve të o/li)i%eve në ushë e të drejtave tënjeriut

a!orti%i i shteteve

Këto ra!orte &o%/inohen %e ra!orte të Ko%isariatit të 'artë !ër të Drejtat tëNjeriut dhe %e ra!orte të &ëtij Ko%isariati të !ër!iluar n)a të dhënat e JE6>vevendore e ndër&o%/ëtare

(azë !ër trajti%in e ra!orteve janë Karta e JK(>së, D$DNE, instru%entet !ër tëdrejtat e njeriut të ilat i &a ratif&uar shteti, zoti%et dhe !re%ti%et vullnetare tështeteve në ushën e të drejtave të njeriut= :jithashtu %erret !aras9sh edhe edrejta hu%anitare ndër&o%/ëtare=

Proedurat .!eiale

Mandatet te%ati&e *tortura, luta &undër terroriz%it, sh!rehja e lirë, të drejtat e)rave, varëria, orienti%i se&sual, %i)ri%i, raiz%i, -asja në uji, arsi%i, /ani%i

ade&uat etj=+Mandatet shtetërore *.iria, territoret e !ushtuara !alestineze, 3rani, Koreja eVeriut, .o%alia, .udani etj=+

a!ortuesit s!eial, e&s!ertët e !avarur, )ru!et !unuese, !ëra-ësuesit eveIantë të .e&retarit të Për)jithshë%

Proedurat e n&esës

3ndividuale

Kole&tive

JE6>të

Ko%iteti Këshillëdhënës i Këshillit

J!eron si thin& tan& %e 1A e&s!ertë

Jron e&s!ertiza dhe &ëshilla !ër Këshillin

Ko%iteti i "retë i sa%/lesë së Për)jithsh%e


13/25

K9 &o%itet është njëri ndër )jashtë &o%itetet e sa%/lesë së Për)jithsh%e, dhetrajton ndër të tjera edhe të drejtat e njeriut=

K9 &o%itet -uhet edhe Ko%iteti i ështjeve .oiale, Hu%anitare dhe Kulturore

Punon n)ushtë %e Ko%isariatin e 'artë !ër të Drejtat e Njeriut dhe %e

ra!ortuesit s!eialë=Miraton rezoluta jo të o/li)uesh%e -ë !astaj i reeron në sa%/lenë ePër)jithsh%e=

Ko%iteti i &a trajtuar edhe ra!ortet e Këshillit !ër të Drejtat e Njeriut -ë i janë!ara-itur !ër%es udhëhe-ësit të Këshillit

"ra&tatet &r9esore !ër të drejtat e njeriut

Pa&ti Ndër&o%/ëtar !ër të Drejtat ?ivile dhe Politi&e 4 1CB@ *1@A shtete+

Pa&ti Ndër&o%/ëtar !ër të Drejtat &ono%i&e, .oiale dhe Kulturore 4 1CB@ *1@G

shtete+Konventa Ndër&o%/ëtare !ër li%ini%in e të :jitha For%ave të Dis&ri%ini%itaial 4 1C@C *1BB shtete+

Konventa Ndër&o%/ëtare !ër li%ini%in e të :jitha For%ave të Dis&ri%ini%itKundër :rave 4 1CA1 *1AA shtete+

Konventa Kundër "orturës dhe "rajti%eve dhe Ndësh&i%eve të tjera Mizore, Eonjerëzore dhe Poshtëruese 4 1CAB *15B shtete+

Konventa !ër të Drejtat e Fë%ijëve 4 1CC0 *1CG shtete+

Konventa Ndër&o%/ëtare !ër M/rojtjen e të Drejtave të të :jithë PunëtorëveMi)rantë dhe nëtarëve të Fa%iljeve të t9re 4 200 *GB shtete+

Konventa Ndër&o%/ëtare !ër të Drejtat e Personave %e tësi të Kufzuar 4 200A*15 shtete+

Konventa Ndër&o%/ëtare !ër M/rojtjen e të :jithë Personave n)a Ohdu&ja eDhunsh%e 4 2010 *G@ shtete+

Jr)anet *"ru!at+ e Dala n)a "ra&tatet# Ko%itetet

"ë nëntë tra&tatet the%elore të të drejtave të njeriut i &anë &o%itetet !ër&atëse

.htetet -ë &anë nënsh&ruar &ëto tra&tate duhet të dorëzojnë ra!ortet !eriodi&e!ër !ër%/ushjen e o/li)i%eve të %arra %e &ëto tra&tate !ranë &o%iteteve!ër&atëse

Këto &o%itete %und të /ëjnë edhe heti%e në rast të d9shi%it të sh&eljeve të tëdrejtave të njeriut në ushat !ër&atëse


14/25

Ko%itetet !as dorëzi%it të ra!orteve !eriodi&e n)a ana e shteteve, trajti%it tëra!orteve shtesë të sho-ërisë ivile si dhe të instituioneve të tjera, dalin %eJ/servi%et Përundi%tare !ër Ido shtet=

Jr)anet *"ru!at+ e Dala n)a "ra&tatet# Ko%itetet

Disa n)a &o%itetet trajtojnë edhe an&esat individuale#Ko%iteti !ër të Drejtat e Njeriut, Ko%iteti !ër të

Drejtat &ono%i&e, .oiale dhe Kulturore *!rej vitit

201+, Ko%iteti Kundër "orturës, Ko%iteti !ër

li%ini%in e Dis&ri%ini%it Kundër :ruas, Ko%iteti

Kundër Dis&ri%ini%it aial, Ko%iteti !ër të Drejtat

e Personave %e tësi të Kufzuar, dhe Ko%iteti i

Ohdu&jeve të Dhunsh%e

Ko%itetet inter!retojnë të drejtat e )arantuara !ër%es tra&tateve !ër&atëse!ër%es Ko%enteve të Për)jithsh%e

Këto &o%itete i ra!ortojnë sa%/lesë së Për)jithsh%e, !ërveI Ko%itetit !ër tëDrejtat &ono%i&e, .oiale dhe Kulturore -ë i ra!orton ?J.J?>ut=

Kosova, !ër%es $NM3K>ut &a ra!ortuar në disa n)a &ëto &o%itete edhe !se nu&është shtet anëtar=

3nstru%entet e tjera !ër të Drejtat e Njeriut

De&larata !ër të Drejtën në Ohvilli% > 1CA@

De&larata !ër të Drejtat dhe Për)je)jësitë e 3ndividëve, :ru!eve, dhe Jr)anevetë .ho-ërisë !ër të M/rojtur të Drejtat e Njeriut dhe 'iritë "he%elore të Njohura$niversalisht > 1CCA

De&larata !ër të Drejtat e Po!ujve uto&tonë *3ndi)jenë+ 4 200B

Këto de&larata nu& &anë &ara&ter o/li)ativ !or janë s9ni%e %orale dhe!ro)ra%ati&e !ër të ilat shtetet janë !ajtuar në !ari%

Me&aniz%at e tjerë

Këshilli i .i)uri%it &a the%eluar#

"ri/unalin Ndër&o%/ëtar Penal !ër ish>Eu)osllavi *1CC+

"ri/unalin Ndër&o%/ëtar Penal !ër uandë *1CCG+

:j9&ata Penale Ndër&o%/ëtare *2002+ e the%eluar n)a Konerena e JK(>së nëvitin 1CCA, ve!ron e !avarur n)a JK(>ja


15/25

Me&aniz%at e a)jenive të s!eializuara të JK(>së *$N.?J, $N3?F>i, 3'J+

Ko%isariati i 'artë !ër të Drejtat e Njeriut

Pjesë e .e&retariatit të JK(>së=

Pro%ovi%i dhe %/rojtja e të )jitha të drejtave të njeriut të vendosura n)a Kartae JK(>së dhe tra&tatet e tjera !ër të drejtat e njeriut=

.hër/en si se&retariat edhe !ër or)anet e tra&tateve të të drejtave të njeriut dhetë Këshillit dhe %e&aniz%ave të tij=

Ka z9ra dhe %isione në aro 50 vende të /otës=

r&ite&tura e JK(>së e të Drejtave të Njeriut# e&a!itulli%

"ru!at JK(>së !ër të Drejtat e Njeriut *or)anet e dala n)a Karta+#

Këshilli !ër të Drejtat e Njeriut i JK(>së

Ko%iteti i "retë i sa%/lesë së Për)jithsh%e

"ru!at e dala n)a tra&tatet !ër të drejtat e njeriut#

C Ko%itetet *si !=sh= Ko%iteti i të Drejtave të Njeriut, Ko%iteti i të Drejtave&ono%i&e, .oiale dhe Kulturore, Ko%iteti &undër "orturës, Ko%iteti &undërDis&ri%ini%it aial, Ko%iteti &undër Dis&ri%ini%it të :ruas, etj+=

Ko%isariati i 'artë !ër të Drejtat e Njeriut

Me&aniz%at e tjerë#

"ri/unalet Ndër&o%/ëtare Penale

:j9&ata Ndër&o%/ëtare Penale

Me&aniz%at e a)jenive të s!eializuara të JK(>së *$N.?J, $N3?F>i, 3'J+

.3."M3 VJP3N 3 " DE"V " NE3$"

V'JN M$"3

Nëntor, 201G

.iste%i vro!ian i të Drejtave të Njeriut

Këshilli i vro!ësJ.(

(ash&i%i vro!ian

Këshilli i vro!ës

K është or%uar në vitin 1CGC %e "ra&tatin e 'ondrës dhe sot &a GB anëtarëdhe A00 %ilion -9tetarë


16/25

Qshtë or)anizatë ndër&o%/ëtare -ë !ro%ovon /ash&ë!uni%in në %es tështeteve të vro!ës në ushën e standardeve le)ale, të drejtave të njeriut,zhvilli%it de%o&rati&, sundi%it të li)jit dhe /ash&ë!uni%it &ulturor

3nstituionet %ë të njohura të tij#

:j9&ata vro!iane !ër të Drejtat e NjeriutKo%isioni vro!ian Phar%ao!oeia *!ëra&ton standardet e ilësisë !ër!rodu&tet ar%aeuti&e në vro!ë+

Këshilli i vro!ës

Jr)anet .tatutore të Këshillit të vro!ës#

Ko%iteti i Ministrave

sa%/leja Parla%entare

Ko%iteti !ër Iështjet !oliti&e dhe de%o&rai

Ko%iteti !ër Iështjet juridi&e dhe të drejtat e njeriut

.e&retari i Për)jithshë% i K>së

Jr)anet e tjera janë#

Ko%isionari !ër të Drejtat e Njeriut

Kon)resi i K>së *Kon)resi i utoriteteve 'o&ale dhe e)jionale të shtetevetë K>së+ -ë /azë të !unës e &a Kartën 'o&ale !ër Vetë>ad%inistri% 'o&al

:j9&ata vro!iane !ër të Drejtat e Njeriut

Disa n)a instru%entet &r9esore !ër të drejtat e njeriut të K>së

Konventa vro!iane !ër të Drejtat e Njeriut *1C50+

Karta .oiale vro!iane *1C@1+

Konventa vro!iane !ër Parandali%in e "orturës *1CAB+ 4 e &a të &rijuar edheKo%itetin &undër "orturës -ë viziton shtetet dhe !ër!ilon ra!orte e re&o%andi%e!ër shtetet=

Konventa !ër Ve!ri%in &undër "raf&i%it %e 6eniet Njerëzore *200A+

Karta vro!iane !ër :juhët e e)jioneve dhe të Pa&iave *1CC2+

Konventa Kornizë !ër M/rojtjen e Pa&iave Ko%/ëtare *1CC5+


Me&aniz%at në të ilat %und të an&oheshin individët dhe shtetet#

Ko%isioni i të Drejtave të Njeriut


17/25

:j9&ata vro!iane !ër të Drejtat e Njeriut *:EDNE+

Ko%iteti i Ministrave %und të vendoste !ër rastet të ilat i &ishte trajtuarKo%isioni, ndërsa !ër ato -ë ishin vendosur në :EDNE, ai &ishte autoritetin të%/i&-9rte realizi%in e at9re vendi%eve=

Një !rej të arriturave %ë të %ëdha të Konventës është se !ër herë të !arë,Iështja e të drejtave të njeriut nu& %/etet Iështje stri&te e sovrantietit tështeteve=

Kështu !ër herë të !arë individët, JE6>të, )ru!et e individëve dhe shtetet %undtë an&ohen !ër sh&eljet e të drejtave dhe lirive në %e&aniz%a -ë e tej&alojnështetin *Ko%isionin dhe :jDNE+

Konventa vro!iane !ër të Drejtat e Njeriut dhe :j9&ata vro!iane !ër të Drejtate Njeriut

eor%a e vitit 1CCA !ër%es Proto&ollit 11 4 &riji%i i :j9&atës vro!iane !ër tëDrejtat e Njeriut si )j9&atë !er%anente dhe %undësia -ë edhe individëtdrejt!ërdrejt ti drejtohen :j9&atës=

Me &ëtë reor%ë është he-ur Ko%isioni dhe të )jitha &o%!etenat i &a %arrë:EDNE, ndërsa Ko%iteti i Ministrave e &a o/li)i%in e !ërjelljes së z/ati%it tëvendi%eve=

do -9tetar -ë jeton në shtetet anëtare të Këshillit të vro!ës %und të an&ohetnë :EDNE !ër një sh&elje të të drejtave të )arantuara n)a Konventa, në rast se i&a shterur të )jitha %jetet juridi&e /renda shtetit dhe nëse an&esën e &a /ërë/renda @ %uajve !as vendi%it fnal të )j9&atës së instanës së undit në vendin

!ër&atës=Në :j9&atë %und të an&ohen edhe shtetet ndaj një shteti tjetër, !or &jo!roedurë )ati se nu& është du&e u !ra&ti&uar are=

:j9&ata %e &ër&esën e Ko%itetit të Ministrave %und të or%ulojë edhe J!inioneKëshilluese sa i !ër&et inter!reti%it të Konventës=

eor%a e vitit 200G, Proto&olli 1G *i ili &a h9rë në u-i %ë 2010+, !ër ta /ërë %ëef&as !unën e :j9&atës= Me &ëtë reor%ë një&ohësisht iu &a %undësuar edhe(>së -ë të /ëhet !jesë e Konventës !ër të Drejtat e Njeriut dhe ta !ranojë

juridi&sionin :EDNE sa i !ër&et Konventës=

201 4 @@,000 raste janë alo&uar, ndërsa nu%ri i rasteve në !ritje në und të vitit201 !ër herë të !arë flloi të jetë nën 100,000 raste

Në vitin 201 është vendosur !ër C,CB a!li&i%e, ,@5C %e vendi%e )j9-ësore,%ë shu%ë se A0=000 raste %e vendi%e të një )j9-tari, 1,AC0 %e %arrëveshje%i-ësore ose de&larata unilaterale dhe të tjerat n)a vendi%et e Dho%ave=

C0R të rasteve sh!allen të !a!ranuesh%e=


18/25


drejta !ër jetë

lri%i n)a tortura, a!o trajti%i dhe dëni%i jo njerëzor dhe !oshtërues

liri%in n)a s&llavëria dhe ro/ëria

drejta !ër liri dhe si)uri të !ersonit

drejta !ër )j9&i% të drejtë

M/rojtja n)a retroa&tiviteti i li)jit !enal

drejta !ër res!e&t të jetës !rivate dhe a%iljare, shtë!isë dhe &ores!odenës

'iria e %endi%it, vetëdijes dhe reli)jionit

'iria e sh!rehjes

'iria e %/ledhjes dhe asoi%it

drejta !ër %artesë dhe &riji%it të a%iljes

drejta !ër %jete ee&tive nëse e drejta e di&ujt është sh&elur


Proto&olli 1#

drejta !ër !ronësi

drejta !ër arsi%

drejta !ër z)jedhje të lira

Proto&olli G#

M/rojtja n)a /ur)i%i !ër sh&a& të /orSheve

'iria e lëvizjes dhe z)jedhjes së vend/ani%it

M/rojtja !ër%es azilit dhe e drejta !ër të h9rë në atë shtet &u është-9tetar

Ndali%i i dë/i%it &ole&tiv të të huajve

Proto&olli @ *1CA+ e ndalon dëni%in %e vde&je në &ohë !a-eje, ndërsa !ër%esProto&ollit 1 *2002+, dëni%i %e vde&je ndalohet tërësisht


Proto&olli B#

drejta e të huajit të %os lar)ohet n)a vendi !a !roes )j9-ësor


19/25

drejta !ër tu an&uar !ër rastet !enale

drejta !ër &o%!ensi% !ër !roedurat joli)jore

3%uniteti n)a !erse&uti%i i d9fshtë !ër sh&elje të njëjtë

(arazia e të drejtave dhe !ër)je)jësive të /ash&ëshortëve sa i !ër&et&ara&terit të li)jit !rivat në %es t9re dhe në ra!ort %e ë%ijët e t9re

Proto&olli 12#

Ndalohet dis&ri%ini%i në të )jitha të drejtat e )arantuara %e li)j *deri %e&ëtë !roto&oll, Konventa &a )arantuar ndali%in e dis&ri%ini%it vetë% !ërtë drejtat e !ëra&tuara %e Konventë+

.ejdiI dhe Fini &undër (osnjë dhe Here)ovinës në vitin 200C=

Pra&ti&a )j9-ësore e :EDNE

'oizidou vs= "ur-isë *rreth nenit 1, !ër liritë dhe të drejtat e si)uruara n)a shtetet/renda juridi&sionit të t9re+ > 1CC5

M?ann v= (ritanisë së Madhe *neni 2, e drejta në jetë+ 4 1CC5

.oerin) v= (ritanisë së Madhe *neni , tortura, trajti%i jonjerëzor dhe !oshtërues+4 1CAC

&so9 v= "ur-isë *rasti i !arë &ur %erret një vendi% se &a !asur sh&elje të nenit du&e e ilësuar sh&eljen si torturë+ 4 1CC@

:older v= (ritanisë së Madhe *neni @, !roes )j9-ësor i drejtë+

është :j9&ata vro!iane e të Drejtave të Njeriut një &uazi )j9&atë &ushtetueseevro!iane8 "e%ë !ër dis&uti%


Karta .oiale vro!iane *K.+ 1C@1

Karta .oiale vro!iane 1CCC e reviduar

Jr)anet -ë %/i&ë-9rin realizi%in e Kartës .oiale vro!iane#

Ko%iteti vro!ian !ër të Drejtat .oiale > KD. *!ër/ëhet n)a 15e&s!ertë+

Ko%iteti 6everitar

Ko%iteti i Ministrave

.htetet i ra!ortojnë KD.>t !ër realizi%in e K.>së

Ndërsa %und të !ara-esin an&esë#


20/25

Jr)anizatat ndër&o%/ëtare të !unëdhënësve dhe sindi&atat *të ilat &anëstatus &onsultativ në Ko%itetin 6everitar+

Jr)anizatat e tjera jo-everitare -ë &anë status &onsultativ në Këshillin evro!ës

Jr)anizatat !ëra-ësuese të !unëdhënësve dhe sindi&atat shtetërore -ë janë nën juridi&sionin e shtetit !alë &undër të ilit ato &anë /ërë an&esë

Dhe nëse shteti !ajtohet edhe Ido JE6 shtetërore -ë &a &o%!etenë nëushat -ë %/ulohet n)a K.=

Prej vitit 1CCA &ur është utur në u-i Proto&olli .htesë i Kartës -ë einstalon %undësin !ër an&esa &ole&tive deri në vitin 2015 janë /ërë 11Ban&esa &ole&tive=

Për ra!orti%et e shteteve, KD. nSjerr përfundime, ndërsa !ër an&esat nSjerrvendime.


.i!as Kartës .oiale vro!iane të reviduar n)a 1 të drejta, C !rej t9re&onsiderohen thel/ësore#

drejta në !unë

drejta në or)anizi%

drejta në %arrëveshje &ole&tive

drejta !ër %/rojtje të ë%ijëve dhe !ersonave të rinj

drejta !ër si)uri% soial drejta !ër ndih%ë soiale dhe %je&ësore

drejta e a%iljes !ër %/rojtje soiale, juridi&e dhe e&ono%i&e

drejta e !unëtorëve %i)rantë dhe a%iljeve të t9re !ër %/rojtje dhendih%ë

drejta !ër %undësi dhe trajti% të /ara/artë në Iështjet e !unësi%it dhe!roesionit !a dis&ri%ini% në /aza )jinore


@ n)a &ëto C nene shteti duhet !ranuar !ër tu /ërë !alë e Kartës

:jithashtu ai në total duhet ti !ranojë 1@ nene n)a tërë &or!usi i të drejtave të!ara!ara %e Kartë=

Karta .oiale vro!iane e vitit 1C@1 &a !asur 1C nene %e të drejta, B i &a&onsideruar thel/ësore dhe n)a ato shteti është dashur ti z)jedh 5=


21/25

Në total shteti është dashur ti !ranojë 10 n)a 1C nenet !ër tu /ërë !alë nëKartë=

Jr)anizata !ër .i)uri dhe (ash&ë!uni% në vro!ë > J.(

J.(, &a flluar si Konerena !ër .i)uri dhe (ash&ë!uni% në vro!ë në vitin

1CB&ti Final i Helsin&it 1CB5

3nstituionet e J.(>së#

Këshilli Ministror

Këshilli i Përhershë%

Foru%i !ër (ash&ë!uni% !ër .i)urinë

.e&retariati i J.(>së

sa%/leja Parla%entare

3nstituionet e J.(>së -ë %erren %e të drejta të njeriut#

O9ra !ër 3nstituione De%o&rati&e dhe të Drejta të Njeriut

Përa-ësuesi i J.(>së !ër 'irinë e Mediave

Ko%isari i 'artë !ër të Drejtat e Pa&iave

.iste%et e "jera e)jionale të të Drejtave të Njeriut# .iste%i %eri&an dhe airi&an

Valon Murati

Maj, 2015

.iste%i %eri&an i të Drejtave të Njeriut

Jr)anizata e .hteteve %eri&ane *J.H+ 4 or)anizata %ë e vjetër re)jionale

Karta e ha%aj&ës %ë 1A15 dhe Kon)resi i Pana%asë %ë 1A2@ %e nis%ën e.i%on (olivarit !ararendës të !arë të J.H>s

Konerena e Parë e .hteteve %eri&ane %ë 1AAC>1AC0 &a &rijuar $nionin ee!u/li&ave %eri&ane, e ila &a ndr9shuar e%ër !as &onerenës së &atërt %ë

1C10 në $nionin Pan>%eri&an dhe në &onerenën e nëntë është shndërruar nëJ.H=

Karta e J.H>s > 0 !rill 1CGA *në vitin 1C51 &a h9rë në u-i+

nëtare të J.H>s janë 5 shtete *të )jitha shtetet e %eri&ës !ërveI Ku/ës -ëështë !ërjashtuar %ë 1C@2, !or &9 !ërjashti% është sus!enduar %ë 200C+

3nstru%entet !ër të Drejtat e Njeriut


22/25

De&larata %eri&ane !ër të Drejtat dhe J/li)i%et e Njeriut 4 2 %aj 1CGA 4(o)ota#

"ë drejta ivile dhe !oliti&e

"ë drejta e&ono%i&e dhe soiale

J/li)i%et e individit

Konventa %eri&ane !ër të Drejtat e Njeriut në vitin 1C@C u nënsh&rua n)a 12shtete, në vitin 1CBA &a h9rë në u-i=

Konventa !ër%/an të drejta ivile dhe !oliti&e

Konventa është ratif&uar n)a 2G shtete dhe nu& është ratif&uar n)a Kanadaja,.H(>ja dhe shtetet an)lishtolëse të Karai/eve=

Venezuela nu& është %ë !jesë e Konventës se!se e &a denonuar në vitin2012=

3nstru%entet

Proto&olli i .an .alvadorit i vitit 1CAA *është ha!ur !ër nënsh&ri%, ndërsa në vitin1CCC &a h9rë në u-i+ &a shtuar edhe të drejtat e&ono%i&e, soiale dhe &ulturoresi !jesë të Konventës

Proto&olli i d9të i vitit 1CC0 e ndalon dëni%in %e vde&je *është ratif&uar n)ar)jentina, Kili, (razili, Kosta i&a, e!u/li&a Do%ini&ane, Hondurasi, &uadori,Me&si&o, Ni&ara)ua, Pana%a, Para)uai, $ru)uai dhe Venezuela+

Konventa 3nter>%eri&ane !ër Ndali%in dhe Dëni%in e "orturës 4 1CAB*Ko%isioni dhe :j9&ata+

Konventa 3nter>%eri&ane !ër Ohdu&jen e Dhunsh%e 4 1CC@ *Ko%isioni dhe:j9&ata+

Konventa 3nter>%eri&ane !ër Ndali%in, Dëni%in dhe Ohdu&jen e Dhunës &undër:ruas 4 1CC5 *Ko%isioni dhe :j9&ata+

Konventa !ër li%ini%in e të :jitha For%ave të Dis&ri%ini%it &undër Personave%e tësi të Kufzuar 4 2001 *Ko%iteti+

3nstituionet 3nter>%eri&ane !ër të Drejtat e Njeriut

Ko%isioni 3nter>%eri&an !ër të Drejtat e Njeriut

$ the%elua në vitin 1C5C si or)an )j9s%ë autono% i J.H>s

Në vitin 1CB0 !ër%es a%endi%it të Kartës së J.H>s u /ë or)an i J.H>s%e det9rën !ër !ër!ari%in e res!e&ti%it dhe të %/rojtjes të të drejtave tënjeriut dhe të shër/ej si or)an &onsultativ i J.H>s

(ën heti%e !ër sh&eljet e të drejtave të njeriut, si dhe i ra!orton ato=

a!ortues s!eial !ër Iështje të a&tuara=


23/25

Kara&teri i trefshtë i Ko%isionit#

Jr)an i Kartës së J.H>s në un&sion të 5 shteteve anëtare=

Ko%isioni %e h9rjen në u-i të Konventës në vitin 1CBA u shndërrua edhenë or)an &uazi>)j9-ësor të Konventës, du&e ua %undësuar -9tetarëve,

)ru!eve të -9tetarëve dhe JE6>ve të 2G shteteve -ë e janë !alë tëKonventës -ë të an&ohen në Ko%ision !as shterjes së %jeteve të/rendsh%e juridi&e=

:jithashtu, edhe -9tetarët e shteteve -ë nu& e &anë ratif&uar Konventën,%und ti dër)ojnë rastet në Ko%ision, !or du&e u thirrur në De&laratën%eri&ane !ër të Drejtat dhe J/li)i%et e Njeriut=

e&o%andi%et e &o%isionit nu& &anë &ara&ter o/li)ativ=

3nstituionet 3nter>%eri&ane !ër të Drejtat e Njeriut

:j9&ata 3nter>%eri&ane !ër të Drejtat e Njeriut > 1CBC

Ko%!etente të z)jidh %os%arrëveshjet dhe të ja! %endi%e&ëshillëdhënëse

Për/ëhet n)a B )j9-tarë %e %andat )jashtëvjeIar të ilët ta&ohen >Gherë në vit

&t)j9&i%et e saj &anë &ara&ter o/li)ativ=

Ka juridi&sion %/i 21 shtete anëtare, se!se :ranada, ha%aj&a dheDo%ini&a nu& e &anë !ranuar juridi&sionin e saj ndonëse e &anë ratif&uarKonventën=

:j9&ata deri %ë tani &a -enë shu%ë inovative %e vendi%et e saj, si nërastet &ur &a trajtuar a%nestitë !oliti&e në shtetet -ë &anë -enëdi&tatoriale, du&e %os &ër&uar n)a shteti ti ndr9shojë li)jet, !or du&e&onstatuar se &ëto li)je janë !a ee&t se!se janë në &undërshti% %e;o/li)i%et -endrore nën Konventë=

Në rastin l%onaid v= Kilit *200@+ :j9&ata &onstaton se )j9&atat vendoree &anë të ndaluar të a!li&ojnë nor%at &o%/ëtare të ilat janë në&undërshti% %e Konventën=

:j9&ata &r9en d9 lloj un&sionesh#

:j9&ata &a juridi&sion të )j9&ojë rastet e reeruara n)a Ko%isioni ose n)andonjë shtet anëtar

:j9&ata &a juridi&sion të nSjerrë o!inione &ëshillëdhënëse

Me&aniz%at

a!orti%et e shteteve

.tudi%et dhe ra!orti%et e Ko%isionit


24/25

Petiionet individuale */azohen në De&laratë !ër ato shtete -ë nu& e &anëratif&uar Konventën dhe në Konventë+

Në &o%ision deri %ë tani janë !roesuar aër 1=000 raste= Viteve të undit rreth1=00 raste Ido vit=

Ndonëse i the%eluar në vitin 1CBC :j9&ata rastin e !arë e &a vendosur te& nëvitin 1CAC=

Deri %ë tani është vendosur dhe )j9&uar !ër 2A raste=

Vetë% shtetet dhe Ko%isioni %und ti reerojë rastet në :j9&atë=

.iste%i ri&an i të Drejtave të Njeriut

Jr)anizata e (ash&i%it ri&an 4 1C@

J( u transor%ua në $nionin ri&an në vitin 2001 4 5G shtete *!ërveI Maro&os+

Karta ri&ane e të Drejtave të Njeriut dhe Po!ujve u %iratua në vitin 1CA1 dhe&a h9rë në u-i në vitin 1CA@=

Qshtë ratif&uar n)a të 5 shtetet !ërveI .udanit Eu)or=

Kjo &artë është i !ari do&u%ent %e &ara&ter rajonal e ndër&o%/ëtar -ë !ër%/antë tri )jeneratat e të drejtave të njeriut#

"ë drejtat ivile dhe !oliti&e

"ë drejtat e&ono%i&e, soiale dhe &ulturore

"ë drejtat e solidaritetit *e drejta në zhvilli%, e drejta në a%/ient të !astër,e drejta në !a-e+

Kjo &artë )jithashtu !ër%/an edhe të drejtat &ole&tive si vetëvendosjen e!o!ujve si dhe o/li)i%et e individëve ndaj sho-ërisë, a%iljes dhe individëve tëtjerë=

.iste%i ri&an i të Drejtave të Njeriut

Proto&olli i Kartës ri&ane !ër të Drejtat e Njeriut !ër të Drejtat e :rave, 200=

Konventa J(>s !ër 6everisjen e s!e&teve .!eif&e të Pro/le%eve në ri&ë

Karta ri&ane !ër të Drejtat dhe Mirë-enien e Fë%ijëve 4 1CC0

Konventa e $nionit ri&an !ër Parandali%in dhe 'uti%in e Korru!sionit

Karta ri&ane !ër De%o&rai, O)jedhje dhe 6everisje, 200B, &a h9rë në u-i %ë15=2=2012

3nstituionet

Ko%isioni ri&an !ër të Drejtat e Njeriut dhe Po!ujve *1CAB+ 4 11 &o%isionarë


25/25

.htetet, individët dhe JE6>të %und të an&ohen !ara Ko%isionit ri&an

do shtet duhet të ra!ortojë Ido d9 vjet !ara Ko%isionit

Ndonëse e &a !ër%irësuar ilësinë e vendi%eve të veta, në shu%iën erasteve shtetet nu& i %arrin !aras9sh vendi%et e Ko%isionit dhe nu& i

i%!le%entojnë3 ra!orton një herë në vit sa%/lesë të $dhëhe-ësve të .htetit dhe6everive të $nionit ri&an

Ko%isioni &a shu%ë !a& resurse fnaniare si dhe &o%isionarët e z)jedhurn)a shtete në shu%ë raste janë ish>!oliti&anë

Ka ra!ortues s!eial, )ru!e !unuese dhe &o%itete !ër Iështje të a&tuara=

sa%/leja za&onisht nu& e &a ndih%uar Ko%isionin në i%!le%enti%in evendi%eve të tij

3nstituionet:j9&ata ri&ane !ër të Drejtat e Njeriut dhe Po!ujve u the%elua !ër%esProto&ollit të vitit 1CCA i ili h9ri në u-i në vitin 200G=

Deri %ë tani 2B shtete n)a 5G e &anë !ranuar juridi&sionin e :j9&atës=

astet !ara :j9&atës i reerojnë shtetet dhe Ko%isioni

3ndividët %und ti reerojnë rastet nëse shteti n)a i ili vjen individi &a /ërë njëde&laratë shtesë %e të ilin i &a autorizuar -9tetarët e vet se %und të /ëjnëedhe an&esë individuale=

:j9&ata %e &ër&esën e shteteve ato të instituioneve të tjera të $ %und tëlëshojë edhe o!inione &ëshilluese=

Vendi%et e :j9&atës janë fnale dhe i%!le%enti%i i t9re %/i&ë-9ret n)a ana eKëshillit &ze&utiv të $=

Në vitin 200C e &a trajtuar rastin e !arë dhe e &a sh!allur të !a!ranueshë%

Deri në vitin 201G vetë% në d9 raste &a )jetur sh&elje=

Vendi%i i !arë histori& &ur është )jetur sh&elje &a -enë -ershori i vitit 201&undër "anzanisë, ndërsa rasti 3 d9të është 3 %arsit 201G &undër (ur&ina Fasos=

Ko%iteti ri&an !ër të Drejtat dhe Mirë-enien e Fë%ijëve &a flluar !unën nëvitin 2002

Historia Dhe Filozofia e Të Drejtave Të Njeriut

Documents

Transcript of Historia Dhe Filozofia e Të Drejtave Të Njeriut