Hikmet Kıvılcımlı - Tarih, Devrim, Sosyalizm-3

8/7/2019 Hikmet Kvlcml - Tarih, Devrim, Sosyalizm-3

1/34

NC KTAPSOMUT GE

Blm: VIKENT'TEN MEDENYETE GE

Medeniyete Gei Biimleri - Kent Nedir - Kent'in Kuruluu - Kent'inYaay - Kent Dini - Kent daresi - lk Irak Kent'leri - Kent'i Yaratanretim - Kent'de Bezirgn Tefeci Snfn Douu - Grek Medenilemesi.

MEDENYETE GE BMLER

Marx-Engels "Manifest"e u szle balarlar: "Tarih snflarn greidir." "Tarih"szcnn "Tarihncesi"nden sonraki "Yazl Tarih" anlamna geldiini biliyoruz.Tarih boyunca, 15'inci yzyla gelinceyedek geen "Antika Tarih" "barbarlarnmedeniyete geileri tarihidir", yahut: "Barbarln medeniyetle grei tarihidir"dediyebiliriz.

"Antika Tarih" denilen adaki toplumsal gidi (sosyal prose) iki birbirine zt,ama birbirini kovalayan ana yayla iler: Birinci yay: Sosyal snflarn greidir. Birmedeniyet yaad srece ar basan gidi yay budur. Son kerteyedek toplumunolaylarn snflarn grei aydnlatr, belirlendirir. kinci yay: Barbarlnmedeniyetle grei olur. Bir medeniyetten brne gei srasnda ar basangidi yay budur. Derin tarihsel ve sosyal artlar antika snflar greinin btn birSosyal Devrim salamasna elvermedii iin, bir an gelir, eski medeniyet iindekikadim snflar grei kr dvne dner. Toplum ne ileri, ne geri gidemez: indeyaayan insanlarn hemen hemen tm iin dayanlmaz bir cehennem haline gelir.En kabaday Stoisyenlik-Dervilii bile insan o gidie katlandramaz. O zaman,Antika Tarihin ikinci yay zembereinden boanr. Barbarln medeniyetle grei stplna kar. nsanlk bir adm geriye de atsa, ken medeniyetin ykntlar tarih yolu

stnde temizlenerek, yeni bir medeniyete doru geilmi olur.Bu gidiin olaylarn ancak barbarln medeniyetle grei yeterceaydnlatabilir. Bu antika tarih gidii tabiatte geceyle gndze benzetilirse daha iyianlalm olur: Snflarn grei gndzn dnya olaylarn aydnlatan gneebenzer; barbarlkla medeniyetin grei gece dnyay aydnlatan aya benzer. Aslndaayn da gene gneten yanstlmadr.

Antika tarih boyunca barbarln medeniyetle greinden doma ka trlTarihsel Devrim grlr? Daha dorusu barbarlktan medeniyete ka trl geiolmutur? Soruya, insanlk dncesini yazya geirdii gnden beri verilmi dolaylkarlklardan bir kan herkes biliyor. Bunlar iinde, 18 ve 19'uncu yzyl tarihi veiktisatlarnn kysndan kesinden kefettikleri ekonomi temeline dayanmsnflarn grei problemini yepyeni bir doktrin sentezine ulatran tarihselmaddecilikten baka ayakta durur aklama olmamtr. Ancak tarihsel maddecilik

kurucular "Modern Toplum" erevesini ana program yaptklar ve AmerikalMorgan'n tarihsel maddecilii tarih ncesinde kef etmesi ge geldii iin, antikatarihten modern tarihle en dorudan doruya bantl elemanlara dokunmakfrsatn bulabildiler.

Barbarlk konandan medeniyete gei, tarihsel maddecilii en ok devletindoumu bakmndan ilgilendirdi. nk, zerinde en ok "mistifikasyon" yaplankonu o idi. Bilimin olaydan baka hi bir temele dayanmadn ispat eden Engels,sk bilim olay ve rneklerine dayanarak devletin douu iin 3 tip geidi ele ald:Atina-Roma-Cermen devletlemeleri...


2/34


3/34

genletiini" syler. Bu karakteristik, medeniyete Yukar Barbar kentinden deil,Orta Barbarlk konandan geli yzndendir. Roma ve Cermenlere has deil, btnYakndou in, Hint kadim orijinal medeniyetleri zerine yaplm gebeaknlarndan sonraki uzun vdeli "Rnesanslar" (Genlemeler) de grlen genelbir kuraldr.

KAN tekilt ve anayasas: Orta barbarlkta BABAHAN hegemonyasna

sokulmutur; ama, henz kent kadar mutlak bir st tekiltn talar arasndatlp soysuzlatrlmamtr. Sosyal Demokratik Kan tekiltndan doruKiisel Aristokratik Devlet tekiltna geiin ne kadar g olduunu OsmanlNaima'nn izdii be "Tavr" gibi, Osmanl tarihinin toprak ve mlkiyetmnasebetleri de pek gzel gsterir. Antika orijinal medeniyetlerin hepsi kerkengebe Orta Barbar aknlaryla bir yandan anrlar, bir yandan genleirler. Bu"Rnesanslar", ayr tipte bir barbarlktan medeniyete geii temsil ederler.

Onun iin antika tarihte barbarlarn medeniyete geileri balca iki rnektetoplanabilirler:1- Yukan Barbarlk konandan (kentten) medeniyete gei. 2 - OrtaBarbarlk konandan (gebelikten) medeniyete gei.

Ana izileri ayn olan bu iki tip genel geiler yere, zamana ve topluma grepek ok ayrntl eitler gsterir. Onlar ancak zel ve kongret tarih anlatlrkenbelirtilebilir. Burada tmyle tarihin genel gidii zerindeyiz.

nce KENT'ten medeniyete geii inceliyelim.

KENT NEDR

Yazl tarihin ba, medeniyetin balangcdr. Medeniyet, insanln YukarBarbarlk kona ile birlikte iine girdii ziraat adn almaya lyk ziraat, tarmtemeline dayanm bulunan kentte doar. Yaanan tarihi canl bir vcudabenzetirsek, kent, o vcudun yaratc birimi: Hcresi olur. Tarihi anlamak iin,tarihin canl hcresi olan kenti,- biraz soyutlatrmak pahasna da olsa - ayrcainceleyip iyi kavramak arttr. nk, kent kurulmadka, medeniyet ve dolaysyletarih balayamamtr.

Ltince "Cit", Greke "Polis", Arapa "Medine" szcklerinin tam karlKEND olabilir. Bir de Kurgan veya Korgan vardr: Krgszca'da duvar, mezar iti,koyun al, A. Battal'a gre "trbe, l kubbesi", "Sonradan... duvarlara ve nihayetdmann atl hcumuna kar... surlara alem olmutur." (Ve. B., s. 627.) Bubakmdan Korgan, daha ziyade gebe Orta Barbarln al itinden gelir. Kendise, ancak ziraate kavumu Yukar Barbarln oturganln karlar.pekbceinin kozasn ren gezici kurd gibi, Yukar Barbarlk toplumu da kendibana kend kozasn rp iine kapanr. Orada barbarlktan medeniyete biimdeitirilmesi olacaktr: pek bceinin kanatlanarak kozasn delmesini andran birabayla, medeniyete geen insanlk kelebeklemie, kend surlarn delerek yazltarih sahnesine kar.

Barbarlktan, medeniyete k ondan nceki toplumun kurum ve kurullarndanbyk lde yararlanr. Aa barbarlk konanda anahanlk (matriyarkalizm) ad

verilen ana hukukunu temel edinmi Kan tekiltnn alacak derecede glinsancl tekiltln grmtk. Zamanla o ilk kadnsal kandalk deiti. Ortabarbarlk anda, sr ile gc artan erkek "Babahan" (patriyark) olurken isteristemez Kan kurum ve kurallarn baba hukukuna uydurdu. Erkeksel kan dzenidodu. Erkek, Kann mekanizmasnda hi bir deiiklik yapmakszn kadn iktidarndevirip yerine kendi iktidarn geirdi. Bu geiin o zamanki kandalar ortasnda nekadar g olduunu btn mitolojiler uzun masallarla anlatrlar. Erkek bu iibecerebilmek iin her hileye ve kla girdi. Sz yerinde ise en "kancka"davranlara bavurdu: Tsin dininde ilk aman anahan Amagat-AM idi; kadnnyerine er kii aka geemedi; bir yandan Amagat-AM ad yerine Kam adn


4/34

alrken, tede Kam da, erkek olduu halde, toplum iinde sayg grebilmek iin,kadn klna girdi.

"Bu kadnlama mecburiyeti manlar maks cinsiyete kadar sevkettiisyleniyor."(2)

Bir yol tarih ncesinin o yaman Kan tekiltnda bu kallee "Taklib'ihkmet"i beceren Babahann, ondan sonraki ileri kendiliinden kolaylat.

Yukar barbarlkta Kan'larn stne Kend geirildi. Nasl Kam, erkek olmasnaramen yerine getii Amagat-Am gibi kadnlat ise, tpk yle, Kend de, stnekmaya alt Kan gibi: "Kendi" dnda kalan her insan ve hereyi kendisineyabanc (Greke'de: "Barbar", Osmanlc da: "Ecnebi") ve daima dman sayd.

Canllarda hcre, evresindeki yabanc maddelere kar "Zar" gibi saydam birkabukla snrlanr. Hcrenin iine bir ey ancak o zarn sansrnden geerek veprotoplasma fizik ve kimyasna uyarak girebilir uymayan nesne hcre hayat iin"ecnebi cisim", hatt "zehir" olur. Kend'in iine de girecek olan insan, htt eyalarbile, ancak bir sra trenlerle "Consacr" edildikten, yni kutsal adanla kabuledildikten sonra girebilir. Atina'da bir yabancnn kentdala kabul iin, nce btnkentdalarn yaptklar toplantda ak oyla kabul edilmesi, sonra 6000 kiinin gizlioyu ile bu kabuln tasvibe uramas gerekirdi. Gene de, kabuln tasvibinden sonra9 gn iinde herhangi tek bir kentda kabul veto ederse, yahut mahkemeye

verirse, yabanc kii, kentdala alnamazd. Consacr olmayan insan ve ey, kentiniinde ebediyen barbar, yd, yabanc kalrd.

Kend o derece hassas bir sosyal hcre ve organik tarih btndr.Medeniyetten sonra grlen baka oturukluklar, "kasaba"lar, bykimparatorluklarn bir snrndan brnedek herkese ak duran "ehir"ler, Kend'tenuurumlarla ayrlrlar. O yzden, bilginlerin Kend (Cite) adl medeniyet ncesioturukluk ile ehir (Ville) adl medeniyet sonras oturukluu ayn anlamda birerszck gibi kullanmalar, tarihte pek ok yanl anlamalara kap amaktadr.

KEND'N KURULUU

lk Kend'in kurulduu (o zaman yaz bulunmad sonra gelenekler sr gibisakland iin) bilinmiyor. Fakat, Tarihte n yapm nice Kend'lerin, efsaneli de olsa,kurulular zerine ok ey biliniyor. Her yeni Kenti kuran topluluk, iinden kopupgeldii eski ana-kentin pek ok kurum ve kurallarn birlikte tayp getirdii halde,apayr bir toplum gibi davranr. Setii veya ardna takld efin komutas altndayollara der. Kent kurucusu Kahraman bu nce kii olacaktr. Gilgame:

"Btn lkelerde, dolatktan sonra Uruk ehrine (kentine) geldi... ektiklerinibir ant tana yazd."(3)

. . (s'dan nce) 1986 yl Yunanistan'da Argos kentini Msrl nacus ..1578 yl Corinth kentini Msrl Cecrops kurdu. . .1550 yl Thebes kentiniFinikeli Cadmus kurdu...

Her kent kurucu kahraman "Takv" (pit) sahibi bir ermi "pr" kiidir.Kurulan kentte onun kendisini kutluyacak zel tapna, adn kuaklarn dillerinde

andracak Destan vardr. Ayn kahraman ileride Kent Tanrs (divinit poliade)olacaktr. Bylece, sonradan kurulan her kentin, daha nce ana Kent'ten getirdiiilk, asl unutulmu, insan ve tabiat d gibi grnen tanrs yannda, bir de kendiinsancl, zel, kimlii besbelli Kent tanrs belirmi olur. nsanst glerin insandanve Toplumdan k prosesi ak seikleir.

Kend kurmaya klrken hangi ynde yol alnaca Kehanet (Orakl)'abavurarak kestirilir. Bu kehanetler, yerinde grlecei gibi, hep hatrlanamayacakkadar eski zamanlarda, ilk ana medeniyet tekiltlarnn barbar ynlar iindegnderdikleri ve en stratejik noktalara yerletirdikleri antika "istihbarat"yuvalardr. Yni, ilk kenti kurmu ana medeniyetin vcudu yeryznden kalktktan


5/34

sonra da, "ruh"u kehanet biiminde gene barbar ynlarn aln yazlarn kendiekonomik ve bezirgn geliimi ynnde gder.

Varlan lkede, yeniden Fal'lara baklarak, Uur almetleri kollanarak,sreklice kalnacak ve barnlacak yer seilir. O yerde kurbanlar kesilir. Herkesyaklan ateler zerinden atlyarak arnr. Alan Yurd (Patria) adl ukura,kendisinden ayrlnp gelinmi bulunan ana kentin toprandan alnm ve zellikle

getirilmi bir para kesek atlr: Ana- toprakla, yavru-toprak, maddece birbirinekaynam olur. Hemen oraca bir Mihrap (autel) yaplr. ine anahanln lmezsembol Ate yaklr. Yeni Toplumun, tarih hcresinin Oca yeniden ttmtr.Btn kentdalarn il grevi bu oca "Kyametedek" sndrtmemektir.

Bunun zerine, kent kurucu kahraman zel kutsal klna girer. Eline ziraatretimi temelinin, yeni geim prensibinin kutsal sembol saban alr. Toplumun enunutulmaz bayram havasn tayan treni ortasnda kentin snr boyunca epe evrebir Herk (Sillon) izer. Bu izisi zerine ayayla basma kstahln gsterecek yerliyabanc her insan sorusuz ldrlecektir. Yalnz, saban demirinin kaldrld geityerleri Kap (Portea) olur. Herk izisi hizasna veya az gerisine Sur (hisar) kurulur.Surun iki yannda bir ka admlk yer Promeurium saylr: Din yetkilisinin buyruuolmadka kimse oraya dokunamaz.

Bu dokunulmaz kabuu "mahrem" kozas iine kapanan kentin ortasnda genel

Tapnak ("Kuds-l-Akds", "Beyt-l harm", "Palatin") ina edilir. Btnkenttalarn o mnevi birlik yeri gibi, bir de muntazaman toplanp her meseleyieite ve elbirlii ile tartp zmleyecekleri maddi birleme yerleri: Toplant yerleri(Rom da: "Domicilium", Grekler'de: "Agora" Mekke'de: "Darunnedve") ayrlp alr.Geri kalan kentin btn Topraklar, Kent aileleri arasnda en byk eitlikleletirilir. Aile bana adletlice den her tarlann mlkiyeti, hi kimsenin zel kiimlkiyeti deil: Kent Tanrsnn sosyal mlkiyetidir: Topran yalnz iletilmesi,"Tasarrufu" aile topluluuna Osmanl deyimiyle: "Tevfiz" edilmitir.

KENTN YAAYII

Eski tarihncesi Sosyalizminin kanda gelenek ve greneklerine gre eitekurulmu bulunan Kent iinde, Kentdalarn sonradan birbirlerindenfarkllamamalar iin muntazam ve sk denetleme metotlar da konulmutur. KadimRom da "Le Cens", "Le Lustration" Osmanllkta "Tahrir" (Yazm) ad verilen bugenel kontrol bir eit herkesin her yl "Mal Beyan"nda bulunmas demekti.Yoklama toplantsnda her ailenin mal, mlk, var, you, nfusu, zenginlii soruluphesaplanr. Bu kaamaksz yoklamaya "Temizlik" denir. Temizlik gn Toplantyagelmeyen kii, kim olursa olsun kentten koulur. Bunun ne korkun bir ceza olduu,sonra soysuzlatrlm biimiyle bile Kilisenin elinde tutulan mthi "Aforoz" veBektai Toplumlarnda srp gelen benzeri toplumd etmelerden anlalr. Birkentliye "Ostrasizm"i uygulamak: "Atei, suyu yasaketmek" ldrmekten beterdi.len kurtulurdu: Toplum d edilen, ldkten sonra da cezalarn en byneurar; mezarsz kalr, her zerresi zerinden bitmez tkenmez lneti kaldramazd!

Onun iin, bu prensibi hazmedemeyen 19'uncu yzyl "serbest rekabet" lkcsFustel de Coulange ac bir melnkoliyle yle szldanyordu:"Topran yitiren kii, hereyini yitiriyordu. zel kiiler yararnn kamu yarar

ile ayrk bulunmas hemen hemen imknszd."(3)

Buna karlk, kentdalk hayat hi te 19'uncu yzyl burjuvasnn zannettiigibi melnkolik deildi. Tersine, kent yaay, sonu gelmez trenler, lenler vebayramlarla geerdi. Orada hemen hereyin bir bayram vard: Kent kurucusununbayram, kent herkinin bayram, tarla, ift srme, ekin ekme, iek ama, hasatbime, ba bozumu bayramlar birbirini kovalar. Bayram gnleri herkes en zenlibayramlklarn giyer, mutlak surette hi bir i yapmaz. Hep birlikte yenilir, iilir,


6/34

oynanr, elenilir, koular, danslar yaplr. Bu gibi trenlerde "len", besivrilmi imtiyazlnn sefaheti deildir, btn kentdalarn ayrlksz katldklar"Kamu yemei", "Tanr yemei"dir.

"Refde (kent leni) chilik zamannda (slmlktan nceki barbar Araplkta)ve slmln ilk gnlerinde dahi vard. Bdeh kesildi gitti. "(4)

Kent idaresi, yeryznn imdiyedek tand en son demokrasi dzeni olarak

balad. Sonraki soysuzlamalar bir yana braklrsa, o demokrasi, modern demokrasigsterilerinden bambaka bir gereklik tayordu. nk ilk kentte her yurtta yalnz"siyas" kabukta ve lfta deil, ekonomik geim temelinde de eit bulunuyordu.Bugnk anlamyla yazl kanun yoktu; anlam ve yararl atalardanberi denenmive kandaa itirazsz benimsenmi anayasa vard. "Uzun kuaklar boyunca kanunlaryazl deildi. Babadan oula geiyor idi."Nesiller boyu" bilinen "Anayasalar,"unutulmamak ve tahrife uratlmamak iin vezinli, kafiyeli bir iirdi. Ezberleniverirdi.

"Orada bir harf deitirmek, bir szcn yerini deitirmek, ritmini bozmak,kanunun kendisini fesada uratmaktr; nk byle bir hl insanlara aklandzamanki kutsal biimini yoketmi olur."(5)

Kur'ann bugn tecvitle okunmasnda en ufak eksik, sutur:"kra, bism'i rambkel-lez kalek"Halekal insne min alek,

"kra'fe-rabbkel ekrem,"Ellez llame bil-kalem,"Allemel insne mlem ya'lem!" (Kur'n Kerim)metni, neden eski kanunlarn en son "Serbest nazm" iirlerini glgede

braktna rnektir: "Kanun" szcnn Ltince aslnda "Carmina" (msra'),Greke'de "nomoy" (vouo: ark) kelimelerinden gelii bundandr.

Kentte kanun iffeti hereyin stnde tutulur. "Bir kanun bir insann kendisinekanun olmak iin, o insan tarafndan kanun terimlerinin bilinmesi ve vuzuhla telffuzolunmas gerektir." (6) Kanunu kimse anlamasn diye deil, herkes bellesin diye herkent, medenilemeye balarken, yazy az ok rendike, bir "Kitap" biiminesokar. Kitap odundan, bezden, yahut Atina ve Mekke'de olduu gibi bakrdan,kayagan tatan olur. Tahrife uratlmamak iin yahudilerin "Tbt'u Sekiyne"leri,Romallarn "ndigitamenta"lar gibi kutsal kasalarda lm dirim savunmasylesaklanr. Bugn, Tarihncesi toplum hayatna deinir bir ka rtlmez belgekaldysa, onu Kentin bu namuslu koruyuculuuna borluyuz.

KENT DN

Kentin zerinde en ok speklsyon (dnce vurgunculuu) yaplan yan dinanlaydr. Dorusu, btn dinler birer kentle ilgili bulunduklar lde kkl vegl kmlardr. Yakndan baklacak olursa, kentin her anlay ve davran gibi dinkavray da kendi i sosyal dzenini kii kaprisleri stnde tutmak temelinedayanr. F. de Coulange, btn 19'uncu. ve 20'nci yzyldaki meslektalar iin rnekolacak bir mistisizm ile: "Eskilerin vatan aklar, dindarlklar demekti" (7) der.

"Dindarlklar vatan aklaryd" dese daha doruyu sylemi olurdu. "Hakik kanunkoyucu: nsan deil, insann benimsedii din inancyd", "Kanunlara itaat etmek,Allahlara itaat etmek demekti"(8) denilirken de kentin yapsn unutmamak gerektir.Kanun saylan gelenek: Bilinemeyecek kadar kadim alarn denenmi kurallar idi.O kadar uzak ve karanlklar iinden geliyordu ki, ilk kentin kurduu medeniyetkavranmadka, ondan aktarlm kurallarn asln bilmeye imkn kalmyordu.

Kentin ruhani bakan (Tsin dininde "Kam", Yakutlarda "Omon", Ouzlarda"Ozan", Batda "Pontif") o gelenekleri Kent Kamu yarar ve ruhu bakmndan en iyitemsil ettii iin kutsal kiiydi. Hi deilse kentin ilk gnlerinde hi bir imtiyaztaslamyor, gelenekleri, btnyle yurttalarn yararna yorumlayarak gelitiriyordu.


7/34


8/34

olduumdandr." (18)

Muhammed'ten bin yl nce yaadklarn yazm olan Herodot adm banda birkent kurucusunun nasl, Msr'dan veya Irak'tan ithal edilmi antika Tanrlar yanndakendisine yer ayrdn grmtr. "Arite kendilerine grnerek buyurdu:

"Apollon heykeli ile onun yannda Ariste ad verilecek bir heykel dikiniz!" (19)

KENTN DARES

Grdmz gibi, ilkel Sosyalist Toplumda devlet (silh tama imtiyaz,adamlar ve cezaevleri bulunan tekilt) diye bir ey yoktur. Kan tekilt vardr.Kentte, ilkin, Kan tekiltna dayanan bir dzen olarak dodu. Orada kentdatanayr sei bir Devlet yerine, Toplumun btn insanlar hep birden davranyorlard: Bugidi "sa duyu" sahibi bilgine:

"Kentte hrriyet ve fert yok, devlet var. "(20)

hkmn kartyordu. Ferdin yokluu da yle anlatlyordu:"Siyas hukuk sahibi olmak, oy vermek, memurlar tyin etmek, arhont

seebilmek, ite hrriyet denilen ey buydu. "(21)

Silh tama imtiyazl adamlarla Cezaevleri bulunmayan yerde Devlet var

saylyor, fakat idare memurlarn seip her ite oy ve hkm sahibi olmak"hrriyetsizlik" saylyor! Btn bu elimelere sebep: Halktan ayr bir parlemento vehkmet bulunmaynca, ortada "Fert" sivrililerine yer kalmay olsa gerekti.Dorusu Kentte, ilkin: Parlmento da, Hkmet te, Mahkeme de tek tek kiilerdeil, kenttalarn btnyd. Herey toplanlarak elbirliiyle kararlatrlyordu.Seim bile ok defa Kur'ayla oluyordu. Kenttalar o kadar birbirleriyle eittiler, iyiniyetliydiler ki, ilerinden herhangi birisini tekisine tercih edip dhi "kii" klmayahacet kalmyor idi.

Kentte: "ocuklar ana babalarndan ok Kentindir." (Efltun) doan ocukbiimsizse, ldrlr. On gnlk iken ailesine braklr. Birka yana gelince Fratri'ye(Kan'larn federasyonuna) alnr.16-18 yana bastm, zel trenle resmenkentdala "Kabul" olunur.

Tabi Kent Demokrasisi yapma modern demokrasicilie ne kadar azbenziyorsa, Kent Krallar da modern Devlet ve Hkmet bakanlarna o kadar azbenzer, yni hi benzemez. Kentte Kral, Amerika yerlisinde Eldordo, Smer'deakku, slmlkta (mm), kamunun bir numaral fedakr kutsal badr.Kentdalarna kar en ufak "zor" kullanmay hayalinden bile geirmez.Yapt tek"eylem": "t" vermektir. Onu da "Naid" okumakla yerine getirir.

"Ktlerin dyle yrmeyene, gnahkrlarn yolunda duralamayanlara vealayclarn yannda oturmayana ne mutlu!"(21) "Dorunun az, ktlerin bolluundaniyidir."(22).. "Evlerimizi ganimetle dolduracaz. Senin de, bizimle birlikte paynolacak. Hepimiz iin bir tek keseden baka ey bulunmayacak. Olum, onlarla yolakma!"(23)

Golyat devini yenen Kral Davud, tahtn Yel stnde yrten Kral Sleyman,kendi kentdalar nnde byle kuzu kuzu meler. Onlarn ba, modernlerin

tersine, yalnz d dman keser... Onun iin, medeniyete girmedike, ilk kentkrallar Allahlamadan nce, peygamberleirler. Isparta kralnn btn imtiyaz,lende ilk yemek porsiyonunun kendi nne konmasndan ve iki kiilik yemekyiyebilmesinden ibarettir. Kral savaa en nde atlr, barta karsna kadarkarlmasna ses karamaz: Anaksimandrid'in ocuu olmad, karsndan ayrlmakistemiyordu. Eforlar karsna dikilip yle konutular:

"Sana teklif ettiimiz dnceye uy, yoksa kar koymanla, Ispartallarkendine kar karar almaya zorlanmadan kork!"(24)

Ancak ok sonralar, Kent soysuzlanca sivrilen bir avu st tabaka, o halkdostu peygamberleri alaa etmenin yolunu buldular. Fakat gene de:


9/34

"Kral ailesi iktidardan mahrum olmakla birlikte, halkn saygsyla sarl kald."(25)

... Getirin yle krallar, peygamberleri, allahlar da geri de hep tapalm!Bu kadar ayr, bamsz, hr ve er yayan kentlerin birbirleriyle olan

mnasebetleri kendiliinden anlalr."ki kent arasnda ittifak, bir menfaat elde etmek veya bir tehlikeyi savmak iin

yaplm gelge birleme olabilirdi; ama bir birlik hi bir vakit olamazd."(25)

O yzden kentleraras mnasebetler ekimesiz gemez. Bar ve savaToplum kararyla ve trenle alnr. Harbe gidi: Kentin btn insanlar ve allahlar ilelme, dirime toptan atl olur.

LK IRAK KENTLER

Ksa tariflerini ve karakteristiini verdiimiz kent en son ve en gelikin biimliKenttir. Yeryznn ilk "Kend"i Irak'ta kuruldu. Ve tabi, en ilkel biimiyle hayatagirdi. Bunu nereden anlyoruz? Irak'ta ilk medeniyet kuruluncaya dein derecederece, birbirinden kopmayan,. tersine, birbirini tamamlayan bir ilerleme geliti.Msr'da bulunmayan, onun iin ilk ana medeniyetin Irak olduunu gsteren bu tipik

geliim artk her Tarihinin gzne arpmaktan geri kalmyor. Anr Parrot Irak tarihncesinin arkeolojik atsn kurmaya alrken unu sylyor:

"Ne srekliliin zlmesi (solution de continuit), ne krl (cassure) yok,yalnz henz bsbtn byme merhalesinde bulunan bir organizmann gsndeolduka normal bir tekml grlyor. "(26)

Irak medeniyeti Frat-Dicle rmaklarnn tekil ettikleri batya doru az yanyatm, kum saatini andrr bir alan iinde geti. Haritada Frat'la Dicle; kuzeydalarndan Irak dzne inerlerken birbirlerine hayli yaklarlar. Ovaya iner inmeztam 36'nc paralel stnedek birbirlerinden nce uzaklarken, 36'nc paraleldensonra yaklamaya balyarak Badat civarna doru ok byk birinci paranteziizerler, Kum saatinin orta boumunu aar amaz rmaklar ikinci defa birbirlerindenuzaklaarak 32'nci paralel hizasnda en geni yeri bulunan ikinci kk paranteziizdikten sonra attlarapta buluurlar. Bu corafya zelliine gre, KuzeydeAnadolu, Van ve Rumiye glleri ile Kafkasya'ya dek uzanan on onbe tul dairesigeniliindeki lkelerde oturan insanlar, bir yol Frat ve Dicle arasna dtler miydi,kuzeyden rmak snr boylarnn takip ede ede t kum saati dibindeki darack yerekadar derce ineceklerdir. Bu zelliin gebe uluslar gney Irak'a dek ekipymakta rol oynayabilecei akla gelir.

Smer medeniyeti gneydeki kk Frat-Dicle parantezinin alt yarsnda,Akkad medeniyeti ayn parantezin st yarsnda yurtlanmtr. ki medeniyetincorafya snr hemen hemen parantez ortasn kesen 32'nci paralel ile izilir. Smermedeniyeti kum saatinin kk gney gznn dibinde domutur. Akkadmedeniyeti kum saatinin byk kuzey gznn dibinde domutur.

lk insan medeniyeti Irak rmaklaryle "Kzl deniz" adl imdiki Acem krfezininkavutuklar noktada dodu. lk kentin, imdi denizden 200 kilometre daha ierlek

karalarda bulunan Eridu mu, yoksa onun az kuzey dousuna den Ur mu olduukesince sylenemiyor. Yalnz arkeoloji aratrmalar, Eridu'nun hemen kuzey -batsnda bulunan El- Obeid mevkiine yakn 3 kuyu at. Bunlardan birisinde bkirtoprak deniz yznden 1 metre aada balyor. Bu hesaba gre ilk medeniyetsuyun bir metre derinliini doldurarak yerlemi, Kentlemitir. lk balca SmerKentleri unlardr 1- Eridu, 2 - Ur, 3 - Larsa, 4 - Laga, 5-Umma, 6-Adab, 7-Uruk,8-uruppak adlarn alrlar. Balca Akkad kentleri de unlardr:1- Ki, 2 - Sippar, 3-Akak, 4 - Opis, 5 - Agade...

KENT YARATAN RETM


10/34

Tarihin ilk hcresi Kent, ilk orijinal medeniyeti Irakt'a dourdu. Bu douta,retici glerin Teknik iskeleti olan maden en byk rol oynam grnr. IrakKentlerinde, yalnz ziraatin deil sanayiin de geni ticaret mnasebetlerine yolamas maden ilenimi ile sk skya baldr. Smerce Tibira szcnden gelme

Tamkara (Bezirgn), Gurgura (metalrjisyt) tipleri Irak'ta sanayiin ziraatten dahahzla gelitiini anlatr. Limet, Ticaret ve Kenti daha ok maden iine balar:"Talar ve metaller ithal edilip, hububat ve yn ihra edilir, (vesikalarda) yan

yana bakr letler, zeytinya ve mineraller (maden filizleri) toplam yaplr."Ticaretin yaplmasna birinci sebep tamamyle metalrjidir. Ticaret ise ehirlere(Kentlere anlala) kk bir blgenin metropolu (anakenti) olmak karakteristiiniverir; bu kentlerde olduka kesafetli bir nfus, kamu yaplar, tapnaklar veentrepolar, bir efin idaresi ve mstahkem bir hisar grlr. te o zaman iftefaaliyetli: Hem ziraat hem sanayi faaliyeti Smer kentleri hakikaten teekkl etmibulunurlar."(27)

Bugn ele geen Ur ve Farah Kentlerine ait bezirgn bilnolarnda okunanKent adlar ou maden ilenimiyle ilgilidir.

"Baz ehirler, adlarn bile orada kurulmu metalrji (mden sanayii)

atelyelerinden almlardr. Bu mahallerin rnei Bad-tibira "metalrjistlerinduvar"dr. Bu araya Sippar ("Tun" ehir), Eridu (Smerce "Urdu=Bakr"),uruppak, Nippur da katlabilir. Btnyle blgelerin, hatt llerin refah, mdenfilizlerinin ilemi ile oralarda kurulmu izabehnelere baldr. Vadi Aruba vdisi: KralSleyman'n mden kuyular lkesi, bunun iyi bir rneidir."

Kentin barl ekonomi kuruluu gibi, balca savalar da geen maden ilkmaddesi uruna alm grnr. N. Gbiede'e gre: srail ile Edom arasndaki savaAruba maden kuyularndan kt. Asur'lu Sargon altn ve gm uruna savat.

"III. Ur sllesi krallarnn bakr mdeni bulunan Zagros dalarnda Kimassemtine sk sk aknlar yapmas, (eski zamandaki Agadeli Sargon'un muharebelerigibi) mden yataklarnda zengin bir blgeyi ele geirmek iin olmutr, diyednmemeye imkn yoktur."(28)

"zerlerinde yazl tarihleri birka yl boyunca, kral Sulgi'nin, halefleri Bur - Sinve Su - Sin'in son yllaryla bbi-Sin'in ilk yllar boyunca sralanp giden binden fazlamuhasebe piyeslerinde belli bal konu bakr, gm, tun zerine yaplm bir itir.""Su-Sin'in beinci ylnda bir gn, Ur ferjeronlarna 20 talent; altyz kilo bakrdatlmtr."(29)

Bu sonular Irak'n 15 bin belgesinden karlanlardr.Kentle maden ileniminin karlkl mnasebetlerini Msr'da da aynen

buluyoruz: Slleler (medeniyet) devriyle birlikte Zengin-Zrt kii ayrm(mezarlarndaki gmlleriyle dahi) belli olan Kentlerde medeniyetin temeli, genesanayiin getirdii zenginlik olur:

"Endstri (gzel) sanatlarnn ilerleyileri dah, zenginliin oalmasn,iktidarnaz ellerde temerkzn ve ehir hayatnn balangcn yanklar. Aygtlar, silhlar vehatt kablar iin harclem olarak bakr kullanlr." "Bakrdan iki yz keser yass

baklar daha nceki bir adan iktibas edilmitir. (ekil 45) Ama, bakr olta (. 22/9) ilk defa Mens sllesi zamannda gzkr."(30)

Bylece ilk medeniyetin: Darda barbarla kar insafsz ihtiaml stnlgibi, ieride kendi Kentdalarna kar btn fazilet ve rezileti, bolluu ve zorbalbelirtmitir:

"Sargon ncesi ada, medeniyetin ilkel biimlerinden tamamyle syrldgze arpar. nmzde salamca biimlenmi Kentler vardr. Bu Kentleri, bilhassakomu ehirlere kar ordular sevk eden efler gderler. Bazan nlerinde arabalar(charriot) giden askerler bakr silhlarla: "Akbabalar steli"nin temsil ettii biimdekarglar, sava baltalar, miferlerle donatlmlardr. Esasen byle silhlar saplar


11/34

perinle tespit edilmi hanerler, mzraklar, baltacklar Tello'da bulunmutu. Onlara,V. G. Childe'in tesil ve tasnif ettii oklarn ve harbi (javelot)lerin atal, keleri,ifte klklar, ok ular,ucu mdenli sap sopa (darde)lar, duylu veya keli mzrakular katlacaktr. Silhlanmadan baka ziraat letleri ve aygtlar: Kazmalar,baltacklar, oraklar ve gene miller (nakka kalemleri), kazyclar, spatller, zpknlar,oltalar, bol (yuvarlak kadehler de) bulunacaktr..(H. de Genouillac: Telloh, I. 89; A.

Parrot: Telo,124). nelerin, bileziklerin, kpelerin mutlu eitliliklerini unutmayalm.Sosyal hayatn teki ifadeleri: Bakr figrckler biimli tesis depolar (vakflar) (A.Parrot)dir."(31)

"Kent"i ksaca grrken anladk: Kent snfsz bir sosyal dzen olarak dodu.Sonra nasl oldu da, Topran mlkiyeti Tanrya adanm bir eit kentdalarn ilkelSOSYALST dzeni iinde kii mlkiyetine dayanan zenginlii tekeline geirmi birayrcal bezirgn snf ortaya kabildi?

Son arkeoloji aratrmalar,19'uncu yzyln soyut ve genel tasarlarn geti.nl arkeologlar ve Tarihncesi uzmanlar Morgan'n Tarih ncesi tasnifininemsemiyorlar. Ama, ilk tapnak, ilk hisar ve ilk Kent taslaklar Irak'n Cemdet -Nasr denilen arkeoloji katnda kuruldu. Bu Yukar Barbarlk Konadr. Smerlerondan sonra Irak'a basknla geldiler. lkin toplumda bir gerileme oldu: Seramikbunun iaretidir. Fakat ardndan Irak Kentlerinde Kle-Efendi mnasebetlerinin

bilinen keskinlie varmas, insann parayla alnp satlmas, Kan balar yerine karbalarn ar bastran "Tamkara" adl bezirgn snf, Toprak zel mlkiyeti ve zelzenginlik gibi karakterleri ile Medeniyet balad. Demek, ilk medeniyete atlamak iinde bir Barbar akn gerekti. Klsik uzmanlara gre:

"Smerliler, aa Irak'a IV bininci yllar ortalarna doru geldiler."(32)

Smerler bir "Irk" deil, bir toplumsal kategoridir. Irak'a dardan "medeniyet"getirmemilerdir: nk o tarihler, yeryznn baka hi bir yerinde "Medeniyet"yoktur. Gelenlerse, Smer nce insanlarndan teknike daha geri, gebe OrtaBarbarlardr. Irak'n Smerlerden nceki Yukar Barbar Kentlemelerinde,Sbtropikal rmak bereketi, ta ve maden ktl, akm yaratan pozitif ve negatif ikikutuptur. Yerli ve daha ileri halk zerine Smer egemenlii basnca, o tezatlekonomi Smerlileri medeniyet mnasebetlerine srkledi.

"Aa Irak'n hmsl topranda hibir mden izi yoktu. Demek mdencevherini bezirgnlarn aracl ile d blgelerden getirmek gerekiyordu. "(33)

Bu olay belirten yazar, bir eyi unutmu gibidir: Irak'ta o zaman, yalnzmaden deil, bezirgn da yoktur. Onun iin "Bezirgnlarn aracl ile madengetirtmek" sz bugnk alkanlmzla sylenivermitir.

KENTTE BEZRGN-TEFEC SINIFIN DOUU

O zaman yeryznde, yle bir tek "zel kii"nin ad iitilmemitir. Gebeoymaklar bir yerden tekine tanrken, toplum olarak al veri, trampa yaparlar.Tarih ncesi ET Kandardei insanlarn topluluudur. Bu gn frenke "sosyalizm"ad verilen tipte mallarn ortakl zerine kurulu bir dnyada "zel girikenlik"

olamaz. Oysa, Irak'n gneyindeki yaama, ilkel geni d ticareti gerektiriyordu.O zaman, toplum adna yetkili katlar, gene toplum yararna olmak artiyle buii organize ettiler: Toplum emrinde memur - bezirgn tipi belirdi:

"III'nc Ur sllesi zaman bezirgnlar hkmetin ve tapnaklarn hizmetindeidiler; bununla birlikte kendi ahslar hesabna baz iler gerekletirmeye deizinliydiler."(34)

Eer, Ur sllesi bir Devlet saylrsa, bu ilk resm grevli bezirgnlar sistemineCumhuriyet Trkiyesi'nin "ktisad Devlet Teekklleri" diyebiliriz. Unutmayalm ki,Medeniyetten nce Devlet, yani toplum iindeki kiiler zerinde silhl adamlar vecezaevleri bulunan tekilt yoktur: Herkes darya kar silhldr; kimse kimseyi


12/34

toplum iinde silhszlandrp cezaevine atamaz. Kent (Site) kurulduktan sonra biletek otorite tapnaktr. Nitekim burada Limet de "hkmetin ve tapnaklarn" derkentapnan Hkmetten stn yetkili olduu ilk alarn durumuna uyar. Hkmethenz ve daha uzun sre Tapnan "glgesinde" tutunabilir. Onun iin, Osmanlladek btn Antika Devlet otoriteleri "Tanrnn yeryzndeki glgesi" olarakkalacaklardr.

Bu artlar altnda, sonralar Antika Tarihi kurarak dnyay allak bullak adecekolan "zel kii" halinde etkili Bezirgnlar nasl trediler?"III'nc Ur sllesi tabletlerinde saysz eitli mallar saylr. Bu mallar kolayca

iki blme ayrlabilirler. Birinci blmde: Arpa veya parayla deerlendirilen mallarele alnmtr. Bu mallarn ihrac DAM-GAR (bezirgn ithalt)ya tevdi edilmiti.Onlar, yerli ekimin ve hayvan yetitirmenin fazla rnleri: Yn, deri, arpa, buday,hurma, balk, bzan daha nceki muameleler sonucu kasada kalm bir gmmebl (SI-M-B)dir, ki bu para aktifi (geliri tekil eder ve (SA-GAR-GA-RA-KAM)szyle sonulanr. O sayede bezirgn: Bitum, al, metaller, kokular, bir szleIrak'n retimini yapamad veya Irak topranda bulunmayan eyler satn alacaktr.Bu eylerin gm veya arpayla hesaplanan deerlerinin bildirimi, metnin ikinciblmn tekil eder: O "sarfedilmi olan" (Z-GA-AM)dr, bilnonun pasifi(gideri)dir. Kimi olur, aktif pasife eit der; ama pek ok defa hesaplar bir

"temett" (LAL-N) veya bir "ak" (DRG) gsterir."(35)Arada dokunalm: "Diri etme: Esirgeme" denen Divan edebiyatndaki "kibar"

szck, besbelli acemceye Smerlerin "Ak" (zarar, ziyan) deyiminden kalmtr.(Sim = Gm, gibi) Bu 6 bin yl ncesine nee uzak ve nee yakn olduumuzunbelgesidir...

Anlatlan Gelir-Gider hesab, o zamanki "D ticaret" bilnosunun ta kendisidir.O hengmeler anda, kurdun kuun hkmettii l ve Umman yollarnda btnsorumluluu zerine alm bir "DAMGAR" (Antika bezirgn) allahtan baka kimkontrol edecek? imdiki d ticaretimizin: Temsil - Komisyon - Rabat - Masraf - Kr;ve ilh... diye uzanan ve binbir fatura oyunu ile en haffnden Danae'nin dipsiz fsgibi dviz kaakl szdran mekanizmas gz nne gelmiyor mu? En sonundaAllah ta "Damgar" kontroldan cayarsa, yni LAL-N'cikler ("temettler") bezirgnla -Tapnak Ulularnn vicdan ve insaflarn andrrsa, sonu kolay kavranr. LAL-N'yiDRG gstermei nleyecek, Tapnak inancndan baka hi bir g ve tekiltyoktur. "Varlk beyannamesi" ise, alt bin yldanberi henz "meclis"ten ksa gerialnyor. Bezirgnlarla ulularn (Rvet - rtikp - ltimas) z ile oynamayacaklarkumar ve suistiml kalr m?

Bezirgnn bulunmad ilkel sosyalist toplumda dar retimle edinilen rnlerherkese eite leildike, kimsenin bir "ZENGNLK" biriktirmesi elden gelemedi.lkel toplumun byc yetkili Ulular ile anlaan bezirgn, memleket, vatan greviyannda, "bal tutan parman yalad": Kendi ahs hesabna baz iler gerekletirdi"ve toplum iinde hi kimsede bulanmayan "zel Zenginlik" biriktirdi. Bugrlmedik "girikin kii" zenginliinin ls: PARA, hesab: YAZI, savunmas:DEVLET aygtlarn yaratt. O "snfsz" ilkel sosyalist toplumda, tereyadan kleker gibi kayagan bir SOSYAL SINIF dodu:

"Bylece damgarlar (bezirgnlar) iyice ayrtl bir eit sosyal snf tekilediyorlard. Bu snf yaratldka, sanayiin byk bir geliim kazand her toplumdakarakteristik oldu. Damgarlar, zellikle d ticaret zerinde bir eit tekel tutan resmorganizmalar, tapnaklar veya saraylar iin i yapyorlard. Sebebi udur: O derecenemli ilerin finansmann desteklemek ve btn muhtemel riskleri, zarar ziyan veuzak seyahatlerin yksek masrafn zerine almak iin yeterli zenginlik kaynayalnz resm organlarn (Tapnak-saraylarn) elinde idi."(36)

Demek Damgar (Smer bezirgn) bir eit "Devletiliin" rndr. lkintoplum adna ham madde kaynaklar ile yurt rnlerini dei toku etmeye"memur" kimsedir. Memurdan tek fark var; o kimseye "maa" yerine "ahs iler


13/34

gerekletirme" kapc ak braklmtr. Bu durum, kendilerine "Rvet" v.s.kapcklar resmen (o zaman yasak deildi) ak braklm bulunan Osmanlbabacanlarnn geim yoludur. Biraz da imdi "230 lira maa"la geindiiniumduumuz kk memurun yoludur.

Smer bezirgnlar, toplum adna derlenmi, tapnaklarca ynetilir orta malhazinelerin srtndan "zel zenginlik" salamlardr. Elini bezirgna kaptran

toplum, sonra kolunu alamamtr. Yava yava, kimse farkna varmakszn tmekonomi, politika, kltr, ahlk, din v.s., v.s. alanlarnda "ABADANLIK"kurucusu veszcs olan damgar- bezirgnn yetkisi alm yrmtr. Bu yetki nnde,kimsenin bir lokma, bir hrka fazla var olmasna almam, dayanamaz olan ilkelsosyalist tarihncesi insan Antika stibdat metodlarndan baka hangi silhlasusturulup yaknlatrlabilir? Demokrasinin o illerde yelleri esebilir mi?

Bugn Trkiye'de "DEVLET SEKTR" ile "ZEL SEKTR" diye birbirinden apayr iki gidi var. Smerlerde ilkin yle idiler. Bunda hibir cidd bilim adamnnkukusu yok. Btn ayrlklar: Medeniyet douu anlarndaki ifte, melez, veyamoda deyimiyle "karma" gidiin tam hangi yllar olduunda toplanr. ki sektr Irakmedeniyetinin Sargon'dan nceki anda m, Bbil zamannda m? III'nc Ursllesi zamannda m, yoksa Larsa devrinde mi oldu? Tarihiler yalnz orasn iyikestiremiyorlar:

"Daha presargonik zamanlarda yle geliyor ki, iki mal akm kabul edilmekgerekiyor: Bir akmda mallar tapnaktan geiyor; br akmda zel kiiler arasndadei ediliyor."(37)

T. Fish, W. F. Leemens ve H. F Lutz'a gre:"Bbilde iki cereyan ticareti paylayorlard: zel teebbsnki ve resm

tapnaklarnki. L. Oppenheim'a kalrsa, o, zel teebbse bal ve sermayedarlarcagdlen ticaret kavrayn Larsa devrine gtrr; III'nc Ur krallar zamannda ise,ithaltlar, trampa edilecek mallar stokunu mnhasran tapnaklardan alyorlard."(38)

Bu bilginlerin kartrdklar nokta: Antika tarihte medeniyete bir tek giri deil,bir ok giriler oluunun mekanizmasdr. O yzden hepsi de Irak medeniyetiniyekpre uzayan bir olu sanyorlar. Metafzik metotlar yle gerektiriyor. OysaBatnn 16'nc yzylna gelinciyedek, her Tarihsel devrim, yeni bir BARBARLIKynn medeniyet nbetine girerce, Tarihi, batt sanlan yerde ileriye doru yenidengtrdr. u halde, Tarihncesinden geli bir tek defa deil, bir ok defadr. lkelsosyalizmin Damgarlar (bezirgnlar) medeniyeti tarafndan paralan sk sk"Tekerrr" etmitir. Dolaysyle: Sosyalizmden medeniyete geiin iki yzl, iftesektrl safhalar, bir defaya mahsus deil, her basamakta grlen bir olaydr. lkSmer medeniyetinde olan ifte sektr, Smerleri ineyen barbar akn zerinekurulan yeni medeniyet gidii iinde bir daha grlr. III'nc Slle Ur zaman da,Larsa zaman da, Sargon'dan nce de, sonraki Bbil anda da toplumda yenidengrlmtr. Yirminci yzyl Trkiye'sinde bile melez biimin "tekerrr" ettiidnlrse, Irak toprana her taze toplumun "Barbar as" yapt ada, ilkelsosyalizm kalntlar karma ekonomi ile byle tasfiye olunur demektir.

Antika medeniyet tarihinde ZEL - KAMUSAL kesim ikilii, toplum iinde

"zelletirme" gidiini sindire sindire gelitirmenin geit basamadr. Yzbin yllktoplumsal bir dzeni; anszn Kiiselletirmek, buna engel olacak hibir siyas gbulunmasa bile, insan alkanlklarn tedirgin ederdi. lkel sosyalizmin, o zamanlar,tapn konusu olan yekparelii nasl blnebildi? Tpk "her ey Vatan iin", "milletinli menfaatleri! " parolalar uruna teori bakmndan kelleler uurulurken, pratikte"zel kii"lerin kyn kyn "girikinlikler: Teebbsler" alannda artsz kaytsz "hr"olmalarnn salanmasile sermayenin birikimi gibi! O zaman hi bir savunma tekiltve kandana kar zor yetkisi bulunmayan ilkel sosyalizm gne gren kara dner:

"Bu sistemin iinde ilk atlak u zamanlarda olur: "Patesi"ler, kenditicaretlerini tapnan zararna gelitirmeye abalarlar; veya tapnak idaresini karlar


14/34

veya "sanga"lam oullar sayesinde kontrol etmeye abalarlar."(39)

Bu bizim, birinci cumhuriyet anda, asker kaputu ve gveli kalpakla yenikazanlm "kurtulu sava" anlar henz dipdiri iken, kendilerini ortaya atamayankimi otoritelerin, karlarn veya oullarn, yahut sahici, yapma akrabalarn "emlk,akar", "i" kombinezonlarnda destekleyilerinin tpks deil midir?

Yalnz, Smer etd iin konuan bilgin, ilkel sosyalizmde "ilk atlak" diye

Tapnak Ulularnn ettiklerini anmakla, gene Tarihncesi toplum geliimi zerindestn kr ve acele davranyor. Tapnak zaman olan, ilk atlak deil, belki sonatlaktr: lkel sosyalizm yapsnn ilk atlaklar. Tapnak yaps Kent surlar iindeykselmeden ok nce, Toplumda totemlerin kutsallndan yararlanlarak, yahutTotemler "zel Kii" yararna ktye yneltilerek ortaya karlan TABUarlabalamtr. lkel sosyalizm yapsndaki ilk olmayan, hsm akraba, e dost kayrmasistem ile toplum zenginliklerini "zel girikin kii hrriyeti" adna bir ka imtiyazltekeline szdrlma atla bir yol ald m, artk onun nlenemeyecei, orap skgidecei bellidir.

"Bylece (ilk atlakla) balayan evrim Ur krallar ile birlikte yoluna devamedecektir. Sivil iktidar, yersel (temporel: Dnyevi) ilerin idaresini gittike elealacaktr. zel kiilere (partiklye'lere) gelince, onlarn para babas olduklar birolaydr. Bunu nasl elde edebildikleri bilinmiyor. Kiilerin tarlalar yoktu. Toprak kent

(site) tanrlarna aitti. Ama kiiler ev satn alyorlard. Tapnaa rdvans dediktensonra, belki kiiler hasadn fazlasn ekonomi ediyorlard. Bylece zel ticaret "biensmeubles" (emlk-akar) sayesinde domu olsa gerektir."(40)

u klsik bilginlerin "iffet"i, kimi olur, elleriyle koyduklar eyi bulamaz.Unuttularsa, gelsinler de, grsnler. Btn Bat Ortaanda, biraz palazlananAvrupa damgarlar, parabeyi olur olmaz, arazi ele geirerek Toprakbeyikesilmekte gecikmezler, retmen kylnn hasat, rn fazlas paraya dnmez ki, opara biriktirsin. Sermaye birikii, brakalm modern sermaye birikiini, her yerde herzaman: Tamkaralarla tapnak otoritelerinin halka kar, belki aka szlemeden,gizli anlamalarndan doar. Kyl, kentli kk retmenin diinden trnandansermaye birikmez. Hi deilse Tarih yalnz, bu gerei tekrarlar durur.

Tarihleri yaz ile balayan, daha dorusu YAZI bezirgn kolaylnakavutuktan sonra medeniyete giren uluslarn kutsal KENT (site) maceralarGilgame destanyla, Homer efsanelerinden sonra Herodot tarihinin aydnlnakavuur. Roma Kentinde toprak "patrii" adl asillerindi. Bezirgn "Pleb"leral-verile zenginleince, kendilerine benzer mlkszleri kkrtp kamu otoritesineykseldiler. Mekke kentinde toprak "Kurey" adl asillerindi. Bezirgn"Mslman"lar, Umman ve am ticaret ile zenginleince, (Hazreti Muhammedocukken deve oban bir kszd; peygamber olmadan Haticetl-Kbra'nn ncekervancs, sonra kocas olarak byk zenginlii grd; paraya tapmad) Mekke ve(topraklar Evs -Hazre adl yahudi tefeci oymaklarnca ipotek edilmi; mlkszduruma dm) Medine fukaras ile elele verip, Kbe otoritesini Kureyintekelinden aldlar. Ftuhat: Nicesi birer lke byklnde topraklara hkmettirdi.

Seri halinde "tekerrr" eden daha yakn rneklere girmiyelim.

GREK MEDENLEMES

Tarihte dou srasyla, Irak, Msr, in, Hind "KENTLEME"leri veMEDENLEMEleri, hep ilk Smer lkesinde grlen SBTROPKAL rmak corafyaretici gleri erevesinde gelikin BTKSEL rnee gre ktlar, battlar. Obitkisel, yahut IRMAKSAL medeniyetlerin BEZRGN yayllar deniz kylarna, heleDou Akdeniz ve Ege denizi kylarna ulanca, oradan telerde kurulan Kentlerinekonomi temelleri gene TOPRAK retimine dayanmakla birlikte, yeni corafyaartlar Sbtropikal rmaklarnkine hi benzemeyen bu yerlerde yeni tip gelimeler


15/34

grld: Medenileme mekanizmas sanki toprak retiminden bamszlam gibi,dorudan doruya TCARET elemanna dayand. Ticaretin ilk ve en aslna uygunbiimi (Bat kapitalizmi iin dahi grld gibi) KORSANLIK idi. Sonra Korsanlndaha geni lkelerde, daha istikrarl biimlere girmesi DEVLETLEME rgtleriniyaratt. Bu olu HAYVANSAL MEDENYETLER an at. Bitkisel-Irmaksalmedeniyetlerden daha oynak hareketli ve canl yryen Hayvansal medeniyetlerin

en tipik rneini Grek kentlemeleri zerine elde bulunan yazl belgeler verdi.Thucidide, o hi bir nyarg tamyan temiz gereki Herodot metodu ile, lkGrek dnyasnn ounlukla Aa Barbarlk durumunu aklar. lk aYunanistan'nda ne KEND vardr, ne srekli yerleim.

"Bugn Hellade (Yunanistan) adn tayan lke, balangta istikrarlcaoturukluk gstermiyor; buras uzun sre, boyuna gelip geen glerin tiyatrosahnesi oldu. Her ulus, yeni gelenlerin daha kalabalk dalgas nnde yerini hepdayan gstermeksizin brakveriyordu. Ne karada, ne denizde, hi bir ticaret veemniyetli ulatrm yoktu. Herkes tarlasn kendiliinden ve ancak kendi geimi iinektiinden, zenginlik bolluu olmuyordu, hatt aa dikimi bile yaplmyordu. nk,yarn ka gelecek baka bir yabanc, oturanlarn mallarn ele geireceinden ve oyer istihkmsz olduundan, herkes gn gnne gereken besiyi nasl olsa heryerde, her zaman ele geirebileceini dnyordu. Onun iin Grekler, ne byk

Kentleri, ne baka zenginlik kaynaklar bakmndan gl idiler. En iyi toprak, ehalisien sk deien toprakt. Bugn Tesalya ve Beotya denilen Semtler, Arkadya bir yanabraklrsa Pleoponezin ou blm ve genellikle lkenin btn bereketli kantonlar(bucaklar), geri kalan yerleri byleydi."(41)

Thucydid, daha ok nfus kalabalna nem verdii, kalabalklamannsebebini tabi olaylara balad iin, sosyal ekonominin antika adaki zelliini veKend kurulularn srf nfus hareketine balyor. Oysa, Yunanistan topraklarkentlemeden nce, Kadim Irak - Msr- Finike medeniyetleri, Antika bezirgnstratejisine gre Girit ve Ege adalar zerinde koloni tohumlar atarak kentlemeprosesini binlerce yldanberi srdrp gelitirmitir.

"Gemicilik ancak adalar yolu ile Asya'dan Girid'e gelen neolitiklerle mdahaleetmitir... Ayn medeniyet a Dou Trakya'dan Bat Makedonyaya dek kendinigsterir. "(42) "uras bilinmezlikten gelinemez ki: . O.1200'lere dek Girid, Ege veKara Yunanistan' az ok abuka Avrupa medeniyetine uyanrlarken, btn DouAkdenizden akp gelmi etkilerden genie yararlanm olmaldrlar: "(43)

Greklerin alt bilincine pskrtld iin, Grek Tarihncesi ancak Homiros,Heyzod efsanelerinin ryalar iinde yorumunu bekleye durmutur. O masallar iindebile gerekleri sezen Tarihiler, Grek dnyasn allak bullak eden ilk Ticaretilikilerine KORSANLIK adn veriyorlar, ve bunu pek az yadrgyorlar: (Korsanlkayp deil, karada, denizde nlecek eydir.)

"Zamanmzda bile kara Yunanistan'n bir ok noktalarnda Lokrin - Ozoleslerile Etolos'lerde Akarnan'yallarda ve hemen btn o semtlerde korsanlk muhafazaedilmektedir. Bu uluslarn hep silhl yrmek (silh tamak) grenekleri kadimkorsanln bir kalntsdr." "Korsanlk Adallarda, hemen btn Karya ve Finikelilerdeyaygnd. nk bu iki ulus, adalardan ounu koloniletirmidi. Belge: imdiki

sava sras, Atinallar Delos'u temizlerlerken (Hatayromenis), bu adada lenlerinmezarlarn kaldrdklarnda, yardan arsnn Karyal olduklar grld. Karyallar,kendileriyle birlikte gml silhlarndan ve hl o ulusta grlen lhid tarzndantanndlar."(44)

Grek dnyasnda BEZRGNLII korsanlk kertesinden DEVLET kertesinekartan ilk tarihsel kii, efsanelemi (Fakat bugn Arkeoloji kazlaryla gerekliibelirmi) bulunan Minos'tur:

"Gelenee gre en kadim olarak tandmz Minos, bir donanma (notikhos)elde etti ve bugn Elen denizi denilen denizin ou blmne efendi oldu. GeneKikhladon'lara egemen oldu ve onlardan ounun ilk koloniletircisi (pritos-ikhistis)


16/34

oldu. Oradan Karyallar koup, kendi oullarn oraya ba yapt. Tabii, gelirlerkendisine daha iyi gelsin diye, elinden geldiince deniz korsanlarnkaldrd." Mino donanmas rgtlenince denizler gidi gelie elverili (daha seyr'isefer edilir) oldu. Korsanlar srld. O zaman Mino, adalardan ounusmrgeletirdi (khatokhise etti). Denize yakn insanlar, artk daha ok zenginlikedinerek, daha istikrarlca yerletiler. Hatt kimileri, olduklarndan ar

zenginleince, yararlarn dnerek, evrelerine sur ektiler. (ehirlerini hisarlarlaevrelediler) ve alttakiler sttekilerin kulluuna katlandlar. Ve daha gl olanlar,zenginliklerin sahibi kesilerek, daha zaif Kentleri uyruklatrdlar. Bu durum gittikeartarken, sonra Troya'ya kar sefer yapld. "(45)

Sonradan Helen (Grek, Yunanl) adn alan toplumlarn Ege blgesineyerlemeleri, besbelli Dkalyon adna balanan Tarihsel Devrimle oldu. Ancak oGrek Tufanndan sonra, Yunanistan'a yerleenler Helen adn aldlar. Ana Irakmedeniyetinin byk deniz ve kara bezirgn yol kavaklar zerinde uzanarakkurduu son byk s: Troya (Truva) savana gelinceyedek, Grekler ne yaygnkentlemeye kavutular, ne de kendi kendilerini bildiler:

"Troya savandan nce Grekler ortaklaa hi bir i yapmadlar. Hatt sanrmbugn Hellad adn alan btn lke Dkhalyonos olu Ellinos'dan nce buadlandrmla bilinmiyordu: Her ulus, hele herkesten okluk olan Pelasgihon (Pelasg

ulusu) igal ettii topraa kendi adn veriyordu. Ama, Elen ve oullar Ftyotidi'dekuvvetlendikleri sralar, ve kimi baka Kentlerden yardma arldklar vakit,kendileriyle ilikileri bulunan uluslardan herbiri tercihle Elen adn aldlar. (Helekimileri onlar baka Kentlerin yardmna arnca, anlalan Ticaret etkisiyle (Tiomlia) birinden sonra tekisi tercihle Elen adn aldlar). "Omiros" "Elen" szcnkullanmyor (Ailin askerleri Fotiot (Fotid: lk Elen beii), tekiler, Danaous, Argeus Aseus idiler. Onun iin bana yle geliyor ki, o zaman Elenler, henzbakalarna kar bir tek adla belirlenmi deillerdi. Hasl, ayn dili konuan buElenlerin eitli kabileleri ve daha sonra btn o ad alanlar Troyhon (Truva)harbinden nce zaaflar ve birbirlerinden tecerrt edileri yznden birlikte hibir iyapamadlar. Truva-seferine de ancak daha ok deniz yolundan yararlanarak birliktegeldiler."(46)

Truva sava, Akdeniz'in Ana Irmaksal medeniyetler aras, Ticaret dmzerinde, medeniyetlerle barbar Greklerin kyasya boumasdr. Truva zaferindensonra Greklerin Kentlemeye ve Elenlemeye balamalar bezirgn geliimini Grekbarbarl iinde kesince stn gelmesi demekti. Bezirgn Grek Kentlerinin enbezirgn phesiz Atina oldu.

"Demiri brakan ve daha nzik bir hayat iin o eit greneklerden ilkkurtulanlar Atinallardr. (Zengin yallar keten gmlek giymekten yeni caym vealtn agrafla salarn kaldrr olmular).. Lasedmonlar (Ispartallar) ise tersine, ilkinmtevazi elbise kullananlardr. imdiki modaya gre, en byk mal sahipleriayaktakm (pollous) ile baka eyler iin de eit yaarlar. Kamu nnde jimnastikyapmak ve ya srnmek zere ilk plak kanlar da onlardr. Vaktiyle hattOlimpiyad oyunlarnda bile greiler u yerlerini bir kemerle rtyorlard. Bugrenek az yl nce kalkt. Bugn hl kimi barbar uluslarda, hele Asyallarda

yumruklama ve gre iin dller ne srlr ve dvenlerin kemerleri vardr.Kadim Yunanistan'da oturanlarn imdiki barbar detlerine benzer detleri olduubaka bir ok belgelerle ispatlanabilir."(47)

Thucydid, Atina'nn orak Attik blgesinde olduu iin abuk medeniletiiniyazar. Bereketli topraklardaki topluluklarn snflamakla yenildiini belirtir:

"Topran kalitesi yznden, kimilerinin gleri biraz daha artnca, iekimeleri ortaya kyor. Bu o yerlerin tahrip edilmesine yol ayordu, aynzamanda bu olanlar darnn saldrlarna uratyordu. Attik ise, tersine, toprannbereketsizlii yznden en uzaa kan zamandan beri i ekimesiz kaldndan hideilse orada hep ayn insanlar oturuyordu... Geri kalan Yunanistan'dan, sava veya


17/34

i ekimelerinin koduu kiilerin en kuvvetlileri, emniyetli bir snak olarak,Atina'ya ekiliyorlar. Ve gelir gelmez kendda olarak Kentin nfusunu arttryorlar.ylesine ki, Atina, sonralar Yonya'ya koloniler gnderdi. "(48)

Geree baklrsa, sonralar Roma iin Osti liman, Mekke iin Cidde liman neise, Atina iin daha nce Pire o idi. Korsan bezirgnlar Pire'de slenip Atina'yantrepo gibi kullandlar. Atin nn baars ideal korsan Kenti oluundand. Ancak

Atina, en ge kurulan Grek Kentlerinden biri oldu. Bbile Amoritler . .1200 ylndayerletiler. Pelasgs'lerden Egiale, 2164 yl Sicyone Kentini kurdu. Ondan 178 ylsonra Msrl nachus (. .1986'da) Msr'a daha yakn Argos Kentini bezirgnsna yapt. Ve ancak ondan sonra Yunanistan'da kentlemeler aceleleti. 36 ylsonra nachus'n kzkardei Korint'i (Ephyre) kurdu (..1950). Buras, hemSalamin, Egin ve Calaure gibi adalar ile dolu ve n kapal Sardonik denizine, hemdnyann en emniyetli ve yzlerce mil derinliinde krfezi olan Alcyen veya Crissadenizine egemen, ortalkl bir berzaht.

"Korint, berzah stndeki yeri sayesinde her zaman bir ticaret yeri oldu. nkkadim Grekler, ister Peleponez iinde, ister dnda olsunlar, karadan ok denizyoluyla ulam yapyorlarken, ister istemez Korint topraklarndan geiyorlard.Korintin gl zenginlii vard. airler Bolluk Kenti: "Tokhoryon afneyon" derlerdi.Grekler kendilerini gemicilie daha ok verdikleri zaman, bir donanmas olan Korint,

korsanlar yokedebildi ve her iki ynden bir pazar sunarak gelirleri gl bir kentoldu. Daha sonra, birinci Pers kral Cyrus'un olu Cambys zaman, Yonyallarnmuazzam bir donanmas oldu."(49)

Korintten 40 yl sonra (..1910) barbar Doryenlerin saldrs zerine Pronesolu Spardon Isparta'y kurdu. Ondan 88 yl sonra (. .1796) Attik'te Eleusis'ikuran kii, ayn zamanda Tufana tank olmu saylan Thbes kral Oggyes'tir. Atina,ancak Argos'un kuruluundan 418 yl sonra (. .1578) gene bir Msrl olan Cekropstarafndan kuruldu. Atina'nn kuruluundan 28 yl sonra (1550), bu yol bir Finikeliolan Cadmee kii Thbes kentini kurdu. Ondan 28 yl sonra Greklerin nl Tufanpatlak verdi. Bu Pelasgs'lerin g idi. Allahlarn atas Zes'ce, insanlara atei alpverdii iin Kaf danda zincire vurdurdu. Promethe'nin olu Tesalya'da kadim Phtiekral olan Dkalyon, Grek Tufnnn Nuh aleyhisselm idi. Bindii kay GreklerinArarat da olan Parnass zerine oturttu. Kans Pyrrha ile ardlarna her attklantatan bir kz ve bir olan dnyaya getirerek Grekleri yarattlar.

Bylece Tarihsel Devrim ve Barbarlar akn, byk bezirgn yollarnn stratejikkavaklar stnde, Kadim Irak - Msr - Finike medeniyetlerinin attklar tohumlarhalindeki Kentletirici - Medeniletirici kahramanlar nclnde Grek kentlemeleritutundu. Agamemnonlar komutasnda Grek Yukar Barbarlar nce Truva'y yollarstnden kaldrdlar. Antika Ana medeniyetlere kar - saldr yaparak, bir basamaknlerinde geliip kendilerince kertilmi kadim Girit ve Minoen medeniyetlerininmirasna kondular: Anadolu, talya ve teki Akdeniz kylarn koloniletirdiler.

-Blm VI.nn Referanslar-

1- F.E: L'Origine, 222; 2- Z. Gkalp: "Trk Tresi", s. 22; 3 - G. Destan,

Tablet,1; 3 - F. de C: La cit Antique, s. 233; 4 - Ahmet el-iylm bi AlmeiBeldetullah-il Harm, Abdlbaki ef tercmesi, el yazma: Ahmet, G:1129(.D.1786) s.14; 5 - F. de C: Cit Ant. s. 224; 6- Keza, 225; 7 - Keza, 234; 8 -Keza, 21, 22; 9 - Keza,18;10 - Keza,195;11- Keza 198;12 - Keza 176;13 -Cevdet Tarihi, C. III, s. 208 - 250;14 - Charles Picard: Les ReligionsPrhellniques (Crte et My-cnes),s. 70, Paris,1949;15-Keza74;16-Histoire d'Hrodote, Larchet terc. Paris 1850, C. III, s. 52;17 -Keza;18 - Keza 11/65; 19 - Keza IV/15; 20 - F.C; 21- F. C, 269; 21- Davud:Psaumes 1/1, 2; 22 - D: Ps: 37/16; 23 - Sleyman: Proverbes,1/1- 3; 24 -H. d Herodote,1/40; 25 - F.C, 209; 26 - F.C, 239; 26 - A.P: Summer, s.


18/34

95,1960, Paris; 27 - H.Limet Le Travail, etc, s.15; 28 - Keza, s.16; 29 - Keza17; 30 - V.G. Childe: Ori. Prhis. s.109; 31- H. Limet. s. 19; 32- A. Parrot:Summer, s.95, Paris,1960; 33 - H. Limet. Le trav. Met. etc. s. 75; 34 - Keza,s. 77; 35 - Keza, 76; 36 - Keza 72; 37 - A. Schneider: Die SmmerischeTempelstadt, s. 70; 38 - Limet: Keza, s. 77; 39 - A. Schneider: Keza, s. 289;40 - Falkenstein: Keza; 41- Thucyddei: Guerre de Ploponse, les auteur

Grecs, Paris 1886, s. 2; 42 - Ch. Picard: Les Origins Prhellniques, s. 93,Paris,1948; 43 - Keza, s. 52; 44 - Thucyd. Keza, s. 2; 49 - Keza, s.13; 50 -Herodote. 1/104; 51- Keza 1/105, H; 52 - H: Clio; 53 - H: IV/12; 54 - H: IV/23; SS - Maspero, s.145; 56 - Felix Verney: Hist. Univ. Tablettes Chro-nologique, U.K.101050; 57 - H. Gdp, C.I. s. 37/1; 58 - H.G.d.P, 372/2; 59 -Keza; 60 - Keza; 61- H.G.d. P, 373I2; 62 - Keza; 63 - Victor Duruy: HistoireGnrale, s.11, Paris,1891; 64 - H.G.d.P, keza

BLM VII.

GEBELKTEN MEDENYETE GE

bn'i Haldunun Gerek Diyalektii - Tarih Diyalektiinde uur - ToplumunAnatomi ve Fizyolojisi ve Kanunu- Barbarlktan Medeniyete Gei - "Kan"yerine "Devlet"in Geii - Bezirgn Medeniyetinin Ykselii - BezirgnMedeniyetinin Durmas - Bezirgn Medeniyetinin kmesi - Sonu.

BN HALDUN'UN GEREK DYALEKT

20'nci yzyl ortasnda B. Toynbee, "Hdiselerin cereyan tarzlarn bilmekleberaber, onlarn gerisindeki sebepleri kefetmenin faydalarn ortaya koymutur."(Konferanslan, A.T.) Hdiselerin sebepleri kendi mnasebetleri iindedir. Hdiselerin"gerisinde" aranp, bulunacak ey: "Tabiat st kuvvet," yani "Allahn kudretidir."

Toynbee'den bir yzyl nceki meslekta Gebineau, hereyi Allaha havale etmenin"birinci derece bir hakikat "olduunu kabul eder. Ancak bu kan, "yersel hakikatlerinaratrmn ksteklememelidir." der.(1)

O iki hristiyandan ok daha inanl mslman bni Haldun, kendilerinden 500yl nce Tarih gidiini, Hegel'den daha lik anlayla bir "Hak tecellisi" sayp, hemengereki bilim yolunu tutar. "Etvar' lem: Evren alar" ona gre "dt' mem:Uluslarn detleri" olarak bir "Vetire - Prose - Gidi" durumundadr.

"Cenab hakkn erefli hakk byle yrrlktedir ki, grnler ve olulardagzellik ve n sfatlar birbiri ardndan gelme yoluyla ortaya kma cilvesi gsteripdnyann tavrlar (davranlar: alar) ve halleri ve uluslarn durular vealkanlklar deiken ve devrimcil (mnkalip)olur." "Bundan sonra bir devlet dahizuhur edip, ikinci devlete stn geldikte, ol devletin adamlar dahi istil ettikleridevletin bz davranlarn benimseyip sayarak, kendlere mahsus olan duru ve

davranlar dahi eski nehce (yne) uygun olarak yrtp aklamalaryle,saldrdklar ikinci devletin bz detlerine uyarak, bzlarna aykr gelerek, lkinnceki devletin davranlarna uymaylar ve aykrlklar ar olup, bunlardan sonragene, her zuhureden devletler dahi durum ve davranlarnda seleflerine (ncekilere)uyarak ve aykr gelerek basamak basamak ve derece derece uzak tabakadabulunan devletlere haleflerin (arkada gelenlerin) uygunluklar tm silinip gider vetren ve lenleri (resm ve yinleri) toptan duralayp yokolur ve unutulur."(2)

Bylece Tarih, btn paralln yitirir. Btn medeniyetler zaman iindebirbirlerinden karak ve birbirlerini inkr ederek tam diyalektik gidile bir iplik


19/34

boyunca imi gibi (filiation) halinde geliir.bni Haldun, edinebildii olumlu bilgilere dayanarak Tarihi "Karn"a

(boynuza: aa) ayrd:- lk Karnda: Siryni, Sbt, Kpt, sril, Fers devletleri bulunur.- kinci Karnda: kinci Fers, Rum, Arap devletleri kp batarlar.- nc Karnda: slmlk.

"Doup, birinci ve ikinci karnlarda yrrlkte olan detler ve davranlar(tavrlar) tmyle yokolur."(3)

Vico ve Herder: Kendilerinden ka yz yl nce yaplm bu iliklerinedekgereki tasniften haberleri olmad iin, "kyaslama" metodunu biraz da yerindesaymaya eviren biimde anlayacaklar. Toynbee apndaki smarlama mistikler isetarihin btn canl filyasyonunu gzden karmak iin ayn "Kyaslama" metodunu birgzba gibi Tarihi durdurucu ve ldrc anlamda zorlayacaklardr.

bni Haldun Tarihi daha ele alrken, akc bir Gidi (prose: Vetre) halindekoymu, onun zaman iindeki flyasyonunu kanunlatrmtr. Bugn ilk bakta okbasit, hatt gelii gzel sylenmie benzeyen bni Haldun'un yukarki Boynuz(Karn) blmleyii, bugnk Tarih geliimi ve malzemeleri asndan gznnegetirilirse, dhiyane denilebilecek bir sezi saylr.

1- Birinci boynuz: B i t k i s e l tipte sbtropikal rmak boyu medeniyetlerini

iine alr: Frat-Dicle boyu Irak, Nil boyu Msr, Sind- Ganj boyu Hind, San-Mavirmaklar boyu in medeniyetleri gibi...

Bu ada, sbtropikal bitkisel medeniyetler arasndaki mnasebetler, ancak,Semit geleneinde anlatlan "Hazreti dem'in Serendip adasna gidii" gibi, "Ummandenizi" masallarna karm mitoloji olaylar seviyesinde kalr. Neelik(Kemmiyet)e: ok seyrek, ok gelge ve ok kk (tam bir hammadde vekoloni aratrmas gibi derin ekonomi kklerinin determinizminden gelmekleberaber) tesadfm saylabilecek nicelikte (keyfyette) kalmtr.

Onun iin, Birinci Boynuzun Tarihsel Devrimleri de lokal lleri aamaz.Saydmz sbtropikal rmak boylarnda, yahut (hemen hemen birbirlerindenhermetikman (su szdrmazca) kapal kaplarda ayr bulunan) yakn blge sbtropikalrmaklar arasnda olur biterler: Frat- Dicle ile Nil arasnda Yakndou TarihselDevrimleri, Sind ile Ganj rmaklar arasnda Hindistan Tarihsel Devrimleri, Sarrmakla Mavi rmak arasnda in Tarihsel Devrimleri gibi.. Bu devrimler zerine, bizeen yakn, yazy en ok ilemi blge olarak Yakndouda, medeniyetler arasbarbarlar rnei Semitlerin gelenek ve masallar duru ve belirli belgeler vermibulunuyor. Burada Mitoloji hkimdir.

2-kinci Boynuz: Sbtropikal rmak boylarndan kopmu, Irmak boyumedeniyetlerinin uzaklardan tedarikleme zorunda kaldklar retici gleri, az okdaha yerli yerinde salyabilmi Hayvansal tipte daha hareketli medeniyetlerdir.Bunlarn en iyi tannan rnekleri: Greklerle balayp, Romallarla biten Akdenizmedeniyetleridir.

Bu an Tarihsel Devrimleri, sz yerinde ise ktalararas llere kavuur.nk byk bitkisel veya rmaksal ana medeniyet'in (Yakndou - Hind - in)ekonomik ve zellikle ticaret mnasebetleri gittike gelgeliini yitirir daha sk,

daha geni imknlarla geliir.Artk ana medeniyetlerin lkeleri birbirleri iin masal lke deil, ilgi uyandran,hrs kamlyan birer gerek dnyadr.

Onun iin, Herodot'un anlatt Cimmer, Scyth ve ilh. gibi Orta Barbarlarla,Libya'dan, Orta Asya ilerinedek yaylm, (anamedeniyetler snrlarnda kol gezenve henz Anahanlk yiitliinin inanlmaz gcn Tomris babuda temsil eden)Aa barbarlar: Gleri ve saldrlaryla yalnz zemini hazrlarlar. O zeminzerinde: Doudan Batya Med ve Persler, Batdan Douya Grek ve Romallar adnalm Yukar Barbarlarn g ve aknlr kendi orijinal medeniyetlerini kurarlar. Buok hareketliliklerinden tr hayvansal medeniyet adn haketmi antika an


20/34

Dou ve Bat medeniyetleri, btn mrleri boyunca, hi bir vakit tam uurakamamakla birlikte, uuraltnn alacakaranlnda hep bir uurda abalarlar; rmaksal ana medeniyet blgesi arasndaki mnasebetleri kendi monopollar altndasreklice ballk durumuna getirmek isterler.

Dou - Bat abalar, bir yann kesin stnln salayamaynca, cihanticaret yollarn ele geirme ve ama gleri, bsbtn daha byk bir Tarihsel

Devrim zaruretini ortaya kard. Kapitalizmin 20'nci yzyldaki Cihan Harpleri gibi,Bezirgn medeniyetlerin s Doumundan 300 yl nceki ve sonraki TarihselDevrimleri de, yarattklar biim deitirmelerle benzer sonular verdiler. ki bykorijinal Akdeniz medeniyetinin sonu, iki byk Tarihsel Devrimle bitti:

1- Avrupa'nn Gney Makedonya ucunda kentlemi Yukar Barbarlarn "ifteboynuzlu" skender'i, klasik Grek medeniyetini silip sprd. Yakndoumedeniyetlerinin (ilk ana-medeniyetin) at en byk geleneksel ticaret yollarnnen nemlisi olan ORTA YOLu temizlemekle Cihan medeniyetlerini birletirmeyeyeltendi. Vakit dolmamt.

2 - Asy nn kuzey-dou steplerinden beriye doru, Ana- medeniyetindestanlar yaratm bezirgn kara yollar zerinde, gebelikleri yznden en tabikervan aracl grevi Hnlere dyordu. Bu grevi en iyi tekiltlandrabilen kii,Roma bakentinde ocukluunu yan rehine geirerek: Medeniyetin iini de en az

barbarlk kadar renen Atil oldu. Yazk ki, setii, daha dorusu ister istemezdt yol, bezirgn medeniyetlerin en uzun, en uzak, en az ilenmi, en sarpyolu: in den Fransa'ya dek uzanm, vahet ann Neandertaller yolu: KUZEYYOL idi.

Makedonya'nn Yukan Barbarlar gibi, Orta Asya'nn Orta Barbarlar da,baardklar byk iki Tarihsel Devrimle zemini hazrladlar. Kapitalizmin Birinci vekinci Cihan Savalar, 20'nci yylda, S O S Y A L S T adn alan dzenleri ncekkrtt, sonra geniletti. skender ile Atila'nn temsil ettikleri iki ktalararas TarihselDevrim de, ktalar ve medeniyetler aras bezirgn yollarnn istikrarl rejiminisalayamadlar. Fakat, insanln ilerleyiinde yeni basamaklar amaktan da gerikalmadlar. Atila'dan sonra Muhammed gelecekti. Bezirgn medeniyetin - paralelanlamda, - sosyalizmi: M S L M A N L I K oldu.

3 - nc Boynuz: slmiyet a idi. slmlk, Tarihte ilk defa, Uzak Doumedeniyetleriyle Bat arasnda cihan bezirgnlnn en salam, en srekli ve enilek, en byk istikrarl Kprs oldu. Yalnz, slmlk doarken: gerek skender'indenedii Orta-yol, gerek Atila'nn zorlad Kuzey-yolu arap sana dnm,derebeyilemelerle tkal idi. Arabistan barbarlar, hi bir derebeyilemenintkyamayaca, Dinlerin ve masallarn destanlatrdklar UMMAN denizi zerindendnya bezirgnl iin ak ve ilek kalabilmi son GNEY YOLUnu setiler, yahut oyol Araplar cihann bekledii ktalar ve medeniyetler aras bezirgn yolunu, Ademlhs... yolunu ama grevine "atad".

Bu bakmdan, bni Haldun, slmla balbana bir (Karn: Boynuz: a)ayrrken kendi dini olduu iin kayrma yapmyordu. Ne dediini btn gerekiuuru ile iyice kavryordu. slm medeniyeti ile birlikte, gelmi gemimedeniyetlerin "yrrlkte olan detleri ve davranlar tmyle yok oldu."

Ne bitkisel, rmaksal blge medeniyeti kapall, ne ktalar aras saman alevi gibiabuk parlayp abuk snen istikrarsz bezirgnlk mnasebetleri kalmamt. Ozaman iin bilinen tekmil yeryz medeniyetleri arasnda, slmln Allah gibi birtek, ayrklk bilmez bezirgn mnasebetler ahdamar ileyecekti. "Kureytanyerinden evreni aydnlatan slm gnei doup" sz hatr iin sylenmemiti.

Fakat bu gnete batacakt. bn-i Haldun onu Batda Douda gzleriylegryor, elleriyle tutuyordu. "Hkm ve tasarruf, Arabn dnda Acemler eline girip,Douya Trkler ve Batya Berberler ve Kuzeye Efren istil eyledi."(4) diyordu.

Tarihin btnl ve gidi diyalektii, Hegel'deki gibi tepesi taklak deil, btngereklii ile konulmutu. Ondan sonras, sonra gelenlere braklyordu.


21/34

TARH DYALEKTNDE UUR

bn-i Haldun'un rencileri de, tarihin ilerisini, "gerisini" deil t kendisinigznnde tuttular. inde yetitikleri toplum olaylarnn gidi kanunlarn, hi

iddiasz, olduklar gibi ortaya koymay denediler.Kendisini Osmanl yazarlarnn en zrd (Efkr hlef) sayan Hac Halifelkapl Mustafa, ana kitabn yazd. "Sivari mukabelesinde mr tkettikten sonra,bu eseri yazma sebebiyle 1058 (. D. 1647) sonlarnda ikinci halife olmu" idi. bniHaldun yoluyla Tarihi canl insanlara benzetti:

"Herahsn tabi mr 120 yldr. Onun gibi, her ulusun toplanma (itim)sresi de, denemeler (ahbar) dolaysyle ol mikdardr. Buluum (te'lif) ve bileim(terkip) kuvveti veya zf sebebi ile fazlasna ve eksiine baklmaz." "Her insannbyme (nem) ya, durma (vukuf) ya, ve k (inhitat) ya gibi, her devletinve toplumun da tavr (davran, a) vardr."(5)

Hac Halife'nin Toplum mryle insan mrn bir tutmas, bir yaktrmadeildir. Tevrat: "O zaman Ezel dedi: "Ruhum insann iinde daima kalmayacaknk insan etten baka birey deildir ve gnleri 120 yl olacaktr. "(6) rakamn

vermiti. bn-i Haldun'dan beri grlm devletlerin mrleri "120" yl evresindedolamt. Buna slm tarihinden gzel rnek bulunamazd. Mekke mtegallibesiEbu Sfyan bezirgnlnn elabukluu ile avorte edilen "Hlefyi Ridiyn"(cennetle "mjdelenmi", seimle iktidara gelmi peygamber vekilleri) ilk slmcumhurbakanlar a gen ldrlmt: 39 yl yaad. Ondan sonra, Emeviye: 91yl, Abbasiye (Trk oyunca olmadan nceki gerek bamszlklar zaman):111 yl,daha Harun el-Reit devrinde: "Endls Emevilii" ile slmln "Tavifl Mlk"(Prenslik uluslar) (Avrupa'daki "Derebeyi krallklar") a almt. Marip (Bat)lkelerinde: Beni Mdrar (Gney Fas):145 yl, drisiye (Fas):135 yl, Benu Rstem(Cezayir): 159, Benu Alep (Tunus): 112 yl. Msr da; ilk Fatmiyye: 165, BeniTolon: 37, Memlukiler:135, erakese:138 yl. Arabistan'da: Haremeynde BenuAhzar: 99 yl, Elcezirede Benu Hamdan (Musul): 99 yl. Krt mluk(Diyarbakr):105, Benu Mervas (Halep): 60, Beridiyun (Basra): 26 yl... ran vetesinde, Mecusi (Celn): 97, Bvendiye (Taberistn): 26 Mzendrn: 115, BeniThir (Horasn): 25 Beni Saffar: 141, Ben smn:131, l'i Bveyh: 112,Gazneviye: 166 yl. lk Seluklular: 53, Trkistan hkanl (l'i Goruyan): 107,Harzemiler (Cengize kadar): 100 ksur yl... En srekli grnen Osmanllk bile100'nc ylnda Timur aknyla dt.

Bu manzara nnde Osmanl tarihileri Tarihe ne bir ey katm, ne bir eyeksiltmi olmuyorlard. Tarih grleri zerine Osmanl Tarihilerinden ikisini: HacHalife ile Naimyi, karlatrmak retici olur. Genel hkmlerle Hac Halife ustadr,Naim onu yz yl geriden sayg ile nde tutar.

"Hac Halife: "dem yzylndan bu ne gelince (yedein), topluluklar veuluslar arasnda allahn deti gerei budur ki; insan nevinden her snfn vetoplumun durumunda (grlen): Davran (Tavr: a) ve bayndrlk basamaklar

(mertebeleri), fert olarak (tek kii) insann davran ve bayndrlk basamaklarnauygun ola."(7)

Naim: "nsann topluluu ferdin durumuna benzer ve ok kere iler birbirinedenk ve uygun idii..."(8)

Hac Halife: "Her insann byme ya, durma ya, ve kme ya gibi, herdevletin ve toplumun da tavr vardr. Ve her birinin icaplar, sonraki tavrnicaplarna aykr id, gz grene aka belirir. Ve her insan kk yata baba veana eitimine muhta olduu gibi, her devletin ayaklanmas ve zuhuru, adamlarnnkandal (taassubu) ve yardmlamas (tevn) ile olup, ondan sonra herkesednce ve oy kullanma yoluyla geim sebepleri saland gibi, her padiahn


22/34

devleti dahi, adalet kanunu ile toplad hazineler ve mallar ile dzenlenir. Herinsann bymesi de nice, ilerlemekten geri kalmazsa (tpk yle), devletin ilk gnleriorta gnlerine yaklancayadein mal ve adamlar evket ve ikbal cihetinde gngnden bymektedir. (evket: Diken ve batma anlamna gelir, Osmanl devletadamlarnn sivrilmesine evket demekle ok anlaml bir deyim yapmtr. H. K.) Veher ahs durma yanda olgunluunu bulup nice bir hal zere durursa, (tpk yle),

her toplum orta (ya)larnda bir zaman kararl olur. Ve bir "Hayrl umur evsatha:lerin iyisi ortasdr"atasz hkmnce hakka inanm ve adalete egin padiahlarherdevlette bu duruma (celle) dp, kerametli yetin dedii gibi: "Fe emma myenfeun-nse fimeksl fil arz: nsan iin yeryznde elenir bekler olmaktanyararls yoktur" fehvasnca bakalarndan mrl olup, bu adalet ve dd ileyeryzn bayndr ederler; ve her lke ve iklim halk ki, tanr ltfuna lyk ola,hkmeti bylesine feyizli ehiryrn (hkmdarn) iktidarna tefviz olunur. Ve herinsan durma yandan geip, kme yana vardkta, duygular ve gleri azalmayabalayp gittike yallk zf nice stn karsa, (tpk yle), her ulusun topluluk haliortalardan sonralara varnca kme de, tamam bu minval zere olur."(9)

Naim: "Seleflerde bz toplumlar ok gemeyip kme zamanna vard, vesonucu fete uram yiitler gibi, kt tedbir feti ile durma zamanna gitti. Vebzz bu devleti Aliyye (Osmanl) gibi temeli kuvvetli ve adamlar anlayl (rsih)

olmala durma zaman ge geldi."(10)(Bylece Naim aldn satmakla kalmam: Osmanlln neden 120 yldan ok

yaadn izah etmi temel ve adam salamln sebep gstermitir).Hac Halife: "Yni duygu ve kuvvetlerin kayna olan grizi (fizyolijik) s ve

neme (rutubete) eksiklik gelince beden beslenimi kusurlu olduundan kuvvetlereftur geldii gibi, griz s ve nem durumunda olan devlet vekilleri keyfyet cihetindeneksiklie yz tutmakla oy kusurundan ve kt tedbirden (tr), duygulara vekuvvetlere benzeyen asker ve halk (rey) durumlar devrik (muhtel: Aksak) olur.Ve bu alaklk keyfiyeti arlatka devrim (ihtill) dahi arlam bulunur. Ve herahsn, yallk almetleri sa sakal akl olduu gibi, her devlet adamlarnn sseeginlikleri de, kknle iarettir. Durma zaman bittikten sonra sse ve refahakendini verme artar. Eski duru gp gider, herkes n ve nvan enberinigeniletmeye balar ve gittike, orta halk barnm ve giyiminde padiahlara ortaklkmertebesinde yaklam olur. Zevk ve rahatlk grenek ve det olmakla, harphalinde barn getirdii huzuru seferin kederine tercih ederek, lkenin ykmngerektiren eitli eziyetler glenip toplum saygs geip gider."(11)

Hac Halife buraya dek anlattklarn, anszn gene gzleri nnde geenOsmanl realitesi ile dzeltmek ister. Tarihin, mutlaka devrilme getireceini fatalistbir kafayla benimsemeye kyamaz. O zamana dek hi amam medeniyetykllar niin nlenemesin "Allahn deti" yklmay gerektirir, ama, insana daanlay vermitir. Hac Halife , drt yz yldr sren Osmanl gidiinden de cesaretalarak iyimserleir. Asl batn sosyal adaletsizlikten geldiini, en sonundayklmamak isteniyorsa aklc siyaset gdlmesi gerektiini savunur:

"Geri kitabn "herey lr" deyiince, ezel zl mahkemesinde her ortayak, sona eri kazasyle imza edilmitir. Lkin Kur'ann "Fehy llah m yea ve

yesbit" (Tanr dilerse tespit eder) deyiine gre, askda kalan kaz dahi olaandr.Pes. Bu takdirce, her toplum iin kme zaman sonuna varmak lazm bir i olmayp,her ahs, gerekli ylda iyi tedbir etmeyip, belki zehir yutmaya kalksa, eceligelmeden nce geri geri eceli ile ld gibi, seleflerde her devlet adam ki: Adaletilerinde kanunu ihml eyleyip zorbalk zanaatine (cevr mesleine) gittiler, gidergitmez elbet evketleri snmeye yaklat ve her ahsn k ya sonunavardnda, selmetle bekasna tanr dilei ilgi gsterirse ol ahs kendisine salksebeplerini yol edinir, yahut bir hazakatli hekimin iyi tedbirine ba vurur; tpk bunungibi, her devletin kknle ermesine son verme dileini gsteren belge dahipadiahlardaki olgunluktur, doru yahut hazakatli hekim yerine geen iyi tedbirli


23/34

vekiller tayin ediidir. Her devletin bekasnn art siyasettir. Bu dahi ya akl ile, pratik felsefeden (hikmet'i ameliyeden) bir ksm olan padiahlarn siyaseti gibi;yahut: er' ola: Tanr kitab, peygamber snneti gibi... Her padiah ki eriat veaklc siyasetle i grd: (O padiah) tanrnn teyidi ile yardmlanp zafer kazanp,dnya ve ahiret mutluluunu buldu. Ve her padiah ki, eriat lsne sayggstermeyip hava ve hevesine ve nefsinin dvlarna dt; hi phesiz tanrnn

gayreti ortaya kp ol padiah acklca yataa dt. Ve btn kfir hkmdarlarnndevletleri yararna destek olan ey, onlarn akl siyasetine sayg gstermesinden ilerigelir. "Dnya kfr ile yklmaz, zulm ile yklr" dedikleri Trk ata sz bundankaynak almtr."(12)

Gryoruz, Osmanlln en koyu gericilik ve kara cahillik gnlerinde, bilimadam, Tarihi rnek gstererek: nsan adaleti ve akl siyaset ile sosyal uur anmjdelemek istemitir. Onun iin, Osmanl tarih bilginlerinin anlaylar: ki yzylsonra Bat bilginlerinin her kanunu ortaya konmu modern Toplum gidiinibulandrmak iin uydurduklar "Organisizm" akmndan bambakadr. nsanhayvanlatrmak deil, Toplumu uurlandrmak iin "kyas" yapar.

TOPLUMUN ANATOM VE FZYOLOJS VE KANUNU

Naima, konuyu yeniden btn ayrntlaryla gelitirmek ister. Henz "Devlet"ile "Toplum" pek ayrt edilemez. Devletsiz olamayan snfl Toplumu yle tarif eder:"Mlk ve Saltanat olan Devlet, bir nevi trenler (yin) zerine (kurulmu) insancltoplamaktan ibarettir." Devleti canl bir vcude benzetip, bir takm alara ayrr:"nsann Devletten ibaret olan itima hali rtbe zere: Tazelik (nev) zaman,durma (vukut) zaman, kme (inhitat) zaman"dr.

Naima, Tarihi tahrif etmek iin deil, srf en kaba dnene dahi bir fikirvermek kaygsyla sosyal snf ve zmreleri, insan anatomisi ile fizyolojisine kyaslar."nsann duyulur heykeli drt eleman mahiyetinde olan drt hlttan telif ve terkipolunur." "Sosyal insan heyeti" balca "drt para"dr: "Drt erkn dediimiz:Bilginler (lem), askerler, tccar ve reydr." Bu tasnif, hemen btn kadimmedeniyet toplumlarnn ana direkleri olarak, vcut fizyolojisinin o zaman bilinendrt blne karlk der:

1 - Bilginler: Kalbdeki "dem" (kan) ve "ruh'u hayvani" (canllk ruhu);2 - Askerler: "Balgam",3 - Tccarlar: "Safra",4 - Halk: (retmen rey) "Sevd", "Trb ve sll" (Topraksal ve aa)dr.Btn teki blkler ve grevler bu balca fzyolojik drt "erkn"a irc edilir:Sultan: "Tedbir ve tasarruf dizgini olan bilin (konuur benlik: Nefs'i

ntka)"dr. "Nefs: Bilin" o zamanki bilimce, daha ok bugnk "altuur" ve"psikoloji" karldr. En byk kadim bilgi bu "nefs"in ayrld alt blmevresinde toplanrd:1- Nefsi emmre (pintilik - hrs cehil - kibir - kin - gazap); 2- Nefsi levvme: (heves - hile - ucub (greni ok artan: Taksak) - ikicilik - gn(menfaat ve baylk); 3 -Nefsi mlhemme (cmertlik - kanaat - alak gnlllk -

tvbe - sabr - bilim - i: Amel); 4- Nefsi mutmeinne (bol cmertlik: Cd -tevekkl - alaklk gsterme: Tenezzl - ibadet - kr - katlanmak: Rz); 5 -Nefsi rziye (keramet: yilik ba - zht: Dnyadan eletek ekmek- ihls: Temizyreklilik - vir': Haramdan kamak - riyazet - zikr); 6 - Nefsi marziyye (hulk: Huyubrakmak - telttuf: Yumuaklk - tekarrp: Yaklaklk - tefekkr - safa: Yz ak veho olmak)... Bylece Naim, Devlet bakann, "nefs"e benzetmekle, btn opsikolojik durumlara ivilemi olur.

Vezir: (Bakan): "kle" (akl eden)Mft: (Hukuk yorumcusu; adliye): "Mdrike" (kavray melikesi),Hazine: "Mide", "Hazinedar": "Msike" (tutucu),


24/34

Sarraf, vezzan: (lc); "Zika: Tad duyusu",Muhsiller (mliye): "Czibe" (ekicilik)"Hazm gc: Defterdarlar, ktiplerdir; teki kuvvetler: Baka zabitlerdir."

"Cmle esnaf dahi hazineden..geinirler."Btn bu blmlerden hi birisi tekisinden aa saylmaz:"Eer kemmiyet veya keyfyet cihetinden birisi redet (ta gibi ar basma)

peyda edip bozuk (fsit) veya stn (glip) olursa ihra (karp atma) ve teskin iletedarik lzm gelir." (13) derken bugnk anlamyla "esnaf' deil, devlet zmre vesnflarn demek ister. Bu dzen: Gebe Trkn ilk kurduu sosyal iblmlDRLK DZENdir. Her zmre grevi kadar ar basar. Bu anlay, akaToplumun ekonomik temeli ile Tarih gidii arasnda bir paralellik yaratr. Nitekim,Toplumun iki balca snf zerinde en ok durur: 1 - Bezirgnlar, 2 - Halk"Rey"... kinci derecede: 3 - Asker meselesini de kor.

1- a l a n H a l k (rey): Devlet denilen mideyi dolduran besidir:"Yemekte mideye gda gelmese... dalak biraz sevda dkp bo kalmasn" diye

alr. "Mide makamnda olan kamu bayndrl hazinesine dahi gd mesabesindeolan mal gelmeyip, bo kaldkta, rey fukaras mallar dkp habire hazineyi bokomayp tedarik zere olurlar. Ama, alan halk kahirlenip krlp iten ve kazantankaldkta, hazine bo kalr."(14) "Reynn durumu ile refahndaki genileme itidalden

dar olsa, yer yer toplantlar, ekime ve kavgalar zuhur edip vergi demedehkimlere serkelik ederler. Lkin, sevda rknnn (retmen halk parasnn) kenditabiatinde bozukluk ve kokmuluk ndir ve ok kez baka hltlarn bozuk yanndankaynak alp, sevda hastalklar deme halde ldrc olduu gibi, alan halktanmemlekete zarar gelecei tasavvur edilemez. Arasra heyecanlanp kabarmaklaafak atp samalasalar bile defedilmeleri kolaydr."(14)

Naim iin asl tehlike Bezirgn snf denilen "SAFRA" ile asker denilen"BALGAM"dan gelir. Halk, sulandrlmamaldr.

2- B e z i r g n S e r m a y e S n f :"Kaanki safra (bezirgnlk) alak ve kokmu veya itidalden akn ve stn

olsa, bedende insan safrasnn red ve ktlk ateleri ortaya kar. Kezlik, tccarave zenginlere zarar ve krklk erise, veyahut vurguncu ve tefeciler tamahkrlarlahaklar saklamak ve ar mal kapatma ile dnyaya tapanlar ifrata kaarak itidldenyz evirseler, zrtlk ve alk atei ile yeryznn halk dknleir ve iflstasasyle memleketin yz baka renk alr."

Bu, antika medeniyetleri bezirgn ve tefeci denilen sermayenin kaspkavuruudur.

3- A s k e r l e r (Balgam):"Kaan insan durma yan asa soukluk ve nemlilik ki balgam yaratl ve

yallk tabiatidir... Ve baka hltlar dahi ona evrilmiye meyildedir. Durmazamannda her devletin askeri ziyade ola gelmitir."(15)

Bu anlay, bu gn bile dndrc bir sosyal denge anlay deil midir?Naim da, Hac Halife'nin yolundan ve sznden kmaz:"Her devlet bekasnn art siyasettir. Bu dahi ya akl ola: Pratik hikmetten bir

ksm olan hkmdarlarn siyaset bilimi gibi; yahut er' ola: Tanr kitab ve tanr

peygamberinin snneti (syleyip iledikleri) gibi...""eriat ve adalet ayar lsne itibar etmeyip nefs (benlik) ile zulm ve havave hevese uyanlara tanrnn gayreti kar kp cezas verile gelmitir. Kfirhkmdarlarnn devletlerindeki bekann sebebi akl siyasetine itibar etmeleridir.Dnya kfrle yklmaz, zulm ile yklr, dedikleri bundan neet etmitir."

"yle ki, bir vaktin hali sonraki yzyla aykr, ve bir tavrn gerei dahasonraki tavra kar olur. Ve yzyln ocuklar bulunduklar tavrn hallerine alk vehal ve vakit icab zemnelerindeki keyfyet ile uzlak olagelmitir. Zira, zamannicabna uymak ve yolunca gitmek, ve devletin mizacn yzyla uygun ve sayggsterir klmak: Yaratklarda gizli hkm zerine kurulu bir yaratltan olu (hilki


25/34

cibilli)dir."(16)

Naima burayadek, ana fikirlerini Hac Halife'den aldn saklamayacak kertedebilgin drstl tar:

"Bu mahalle gelince zikrolunan fideler Hac Halife szlerinden seilmikelimelerdir."

der. Sonra, Hac Halife'nin: (Tazelik - Durma - kme) dedii a, kendisi

grdkleri ile bildiklerinden kararak 5 "Tavr: Davran: a"a ayrr. Sayd hertavr, Ortabarbarlktan medeniyete geite her ulusun urad konaklardr.

BARBARLIK'TAN MEDENYETE GE

1- "Tavr evvel": Dou sralarnda bir devletin "Sahib"i vardr. O, bizimbugn anladmzdan apayr bir "Sahip"tir. Tam Arapa aslndaki anlamylaDevletin: "Yolda ve gzc"(17) demek olan sahibidir. Sahip szcnn ilkanlamndan kay, gittike zt anlama gelii, toplumun zellikle toprakmnasebetlerindeki soysuzlama, derebeyileme gidii ile geirdii deiikliklereayna olur. Nitekim, Osmanl Dirlik dzeninde ilk Tmar sahibi, ifi topraklarnn"gzc yolda" iken, derebeyiletike, bugn kanunlara kadar sokulan "Topran

mlkiyet sahibi" kesilmitir. Naima'ya gre birinci Tavrda Devletin "Sahibi" gzcyoldadr:

"Devleti bakalarnn ellerinden ekip almak (intiz) ve mlke istil (lkeyikaplamak) iin mdafileri kahr ile geri kalan iz (stnlk) ve zafer vaktidir. Butavrda devlet sahibinin hali "lecek ahlk" sahibi olmaktr. "Yzgeri etmektensakndrmak ve bozulmaktan korumak onun sfatdr. Sznden dnmekten,almdan ve byklenmeden ekinir. Geimde ve giyimde kaba eylerle yetinir,aclara ve meakkatlere sabrl, iinde salam olup yenmiye ve evkete sebep olanasabiyete (kandala) riayet edip, hayr ve erde ulusu ve askeri ile tek renk, vezafer ve tek ganimetleri elde etmek ve paylamakta btn yoldalar ile ortak olup,faydalar nefsine kayrarak kendini yardmclarndan imtiyazl etmemekle anlama veuzlama yolunu tutar."(18)

Tarihte yeni bir Devlet tanyeri aarrken karmza kan btn Orta Barbargebe efleri bundan gzel anlatlamaz. te Hindistan Ftihi Babr, kendicihangirlik yoluna kn yle yazar:

"Muharrem aynda Horasan'a gitmek niyetiyle, Fergana vilyetinden kp,Hisar vilayetinin yaylalarndan olan lek yaylasna indim. Burada ve yirmi yamagirdiim vakit, ilk defa tra oldum. Herhangi bir mide kaplp, benimle berabergelenlerin says byk ve kk, 200'den biraz fazla ve 300'den biraz azd. Ekserisiyaya idi. Ellerinde sopa, ayaklarnda ark ve stlerinde uldan baka hibir eyleriyoktu. Sefalet o derecede idi ki, bizim ancak iki adrmz vard. Benim adrmvalideme tahsis edilmiti. Bana ise, her gittiimiz yerde, bir ergi yaparlar ve ben debu ergide otururdum. Vaka Horasan'a gitmek niyetiyle kmtk; fakat buvaziyette, bu vilyetten ve Hsrev ahn adamlarndan mitleniyorduk. Bir kagnde bir, birisi gelip, vilyet ve halktan haber getirir ve biz de mide kaplrdk."(19)

Bu durumda Kan kardelii iki ey zerine kurulmutu: 1- "Eitlik," 2 -"Taassup". Buradaki "Taassup" szc de, "Sahip" szc gibi sonradanderebeyiletii zaman ald kara kuvvet anlamna gelmez. Taassup: lkelsosyalizmin birbiri uruna lm seve seve gze alan kankardelerinin tesandanlamna gelir. Dorudan doruya: "Kandalk" demektir. Herkes eit olduu gibi,savala elde edilen ganimetler de, - bir ksm daha geni Toplum yararna ayrldktansonra, - savaanlar arasnda eite paylalrd:

"Ve bu tarafta Erturul ikdam beli edp, hak teal frsat virp, kal'ayifethedp, Tekurn tutup, kaleyi yama idp, humsun (bete birisini) ihra idp,baki (kalan) mal' ganimeti gazilere ksmt (pay) etti."(20)


26/34

"Ve bu Osman Gazi gayet salih mslman ve dindar kiiydi ve detiydikim, gnde bir taam piirdp fukarayi ve slehyi cemedp, beslerdi ve hem yalncaklargiyirip donadurdu ve dul avratlara dim sadaka virrd."(21)

Bu tip toplum dzeni, Engels'in "Asker Demokrasi" dedii rejimdir. Buradahkimiyet ahs veya dl zoruyla deil, eit kandalarn seimi ile alnrd:

"Biliyoruz, teb'alar zerine hkimiyet kurmak, kan rejimiyle uzlaamaz." "Gene

de, her kan anayasasna has olan ilkel demokrasi karakterini muhafaza etti."(22)

Onun iin Asker efliine ramen:"ttifak, ol esnada Erturul bey 93 yanda ahirete intikal idp, St'te

defnettiler. Ger evler(den) baz(s) Osman', ve baz(s) Erturul karndaOsman'n amuca(s) Tundar' bey klmak istediler. Ama, kendi kabilesi Osman'a vechgrp, elaltndan haber gnderip syletiler. Tundar dahi halk ortasna gelicek,halkn Osman'a meyil ve inkyadn grcek, belikten vaz gelip, ol dahi OsmanGazi'ye biat etti."(23)

Bu demokratik tekiltl kollektif gce, doru karakterli insan malzemesinedayanan ilk kurulu, ksr boumalarla rm, bunalm eski zlim medeniyetisiler. slmlkta: Hz. Muhammed'le hlefyi Ridin devri, Seluk ve Osmanllarda"Sultan" lkab taknncya dein ilk "lb: Gaazi"ler devri, Avrupa'da, HristiyanKilisesinin hegemonyas altnda, sivriltilip krallatrlan barbar eflerin Tc giydikleri

gnedek sren "valye"lik devri, Antika Tarihin bu konanda bize en yakn,rnekleridir.

"Din taassubu" hep sonraki klsik tarihilerin yaktrmasdr."Erturul St'te skt idp mtekait olup, diar yurt idinp kffarile mdar

idp zindegnile megul oldu"(24)

Btn baarnn temeli, insanlar din ayrd gzetmeksizin biraz daha bayndrve rahat yaatmaktr. Nitekim Osmanlln kurucusu da, Hristiyan Bilecik tekfuru ile"Ayi nu" dostluu gderken mslman Kermiyen beiyle can dmanyd.Hereyden nce sosyal adalet gcyle tutundu:

"Rivayet ederler ki, n Osman Gaazi Karacahisar' fethidp Eskiehri malikoldu, karnda Gndz'e eytti: "Ne tedbir idelm, ne vehile kffara huru idelm?"Gndz eytti: "mdi dairemizde olan nevhi vilyeti uralm" dedi. Osman Gaazieytti: "Bu rey savap deildir. Zira Karacahisar evre vilyetiyle mamurdur. imdiilini urcak, ehir harap olup, ehrin enlii iliyle olur, kendi elimizle kendi ehrimiziykmak reva deildir. Belki savap olur ki, evre komularmzla mdara idevz.Nitekim Bileck tekvurile idez... Ve bilcmle evre yannda kefere ile mdaraiderdi. Amma Germiyan oluyla muhkem advetleri vard. Kffr Osman Gaazinn,Germiyan oluyla adavetinden safalar srp kriderlerdi. Zira ol sebepten ki,kenduler emin olmulard. Ve Osman Gaazi Eskiehir'de lca yresinde pazarturgurup etrafun kfirleri hafta pazarna gelp maslahatlarn grp giderlerdi. Ghgh Germiyan halkndan dahi kimesnelergelrd. ttifak, bir gn Bileck'ten pazarakfrler gelp ykle bardak getrmilerdi. Ve hem Girmiyanl dahi gelmiti. Ve buGermiyanlu'nun birisi bunlarun bir bardaun alub, hakkn virmeyb, ol kfr dahigelb, Osman'a ikyet etti. Osman Gaazi, ol Germiyan trkini getrdp, muhkemlet idp kfrlern hakkn alverdi. Ve dahi yasak idb artt kim, kimesne bileck

keferesine zulm itmiye. ol kadar adl gsterdi ki, hatt Bileck keferesinn avretleridahi pazara gelp, pazarln kendler idp giderlerdi. Osman Gaaziye itimad' klliitmein, emn man inde olmlard."(25)

Naim'nn "Birinci Tavr" bu kadar gerek bir geit dnemidir.

"K A N" YERNE "D E V L E T"N GE

2 - "Tavr' Sni": lk barbarn lkc karakteri anmaya balar. Toplumda ozamana kadarki Kan tekilt yerine, snflar ve snf grei geince: Artk, ierideki


27/34

gerginlii dengeletirecek, eski hereyde (ortaklk: Mareket) prensibi gdengelenek ve grenekler yasak edilecektir. Eski toplumca seim ve karar deti kalkar.Hepsinin oylaryla, davranlaryla ortaklaa hareket edilen yakn ve kandalaridareden uzaklatrmak iin Devlet zarurileir. Naim'ca:

"Mlk ve Devlete zafer kolaylatrldktan sonra, ulusunu mareketten ve halkkalabal (avene) ile baarda yardmclarn (ensarn) ilere karmaktan ve eit

davranla karlk vermek (muraza etmek)ten gnah ilemie vazgeirtmek (veriidp) tekbana (mnferiden) mlki (mutlak kudret kullann) ele geirmek(tasarruf) ile istikll vaktidir."

Bylece, esas deiiklik, eski kanda demokrasiyi yok edip, mstebit tek kiiyiToplumun zerinde sivriltmektir. Ama, kandalk Toplumu iin bir cinayet saylacakolan bu davran, tarihilerin hakl gsterebilecekleri izah da gerektir. Bundan kolayyoktur. Dil her yana oynasn diye "kemiksiz" yaratlmtr. nsanolu, gcn buldumu, karna gelen en aykr dnce ve davranna en parlak mantk krkngiydirmeyi bilir. Hele bu "kinci Tavr" sras, barbar kendi bana kaldka belki ogerekeleri aklna istese getiremez. Lkin iine girdii fethedilmi lkeler, eskikm medeniyetlerin en oynak mantk canbazlklarna idmanldr. Babuunevresini; medeniyet art kle, uak, azatllar sarmakla kalmaz medeniyetiykselten de, kerten de btn o en hinoluhin dnce kumarbazlklar da en

meru, hatta en kutsal klklaryla sarm bulunur.Yukar Barbarlar iin, medeniyetin bilginleri hocalk etti. skender'e babas,

Aristo'yu retmen seti. skender:"Balangta en byk hayranl Aristo'ya kar besliyordu. Onun babasndan

az sevmediini sylyordu, nk babasnn yalnz hayatn almt, Aristo ona iyi birhayat srmeyi retmiti. "(26)

Orta Barbarlar iin yetitiriciler: Hristiyan dnyasnda kei havariler, slmdnyasnda tarikat eyhleri, ermiler oluyordu.

"Meer Osman'n halk arasnda bir eyhi aziz varidi. Edebli dirlerdi. Gayetsahibi kemlttan idi. Velyeti (ermilii), kermeti zahir olmiidi. Halkn mu'tekadidi."(27)

Halk Osman' babu seince (mehur ry ortaya kt)."eyh eytti: "Ya Osman, mjdegni olsun! Sana ve senn evlduna kim hak

teal Saltanat verdi... ve hem kzm Mal Hatun sana hell oldu. "(Mrit Turgut ilerisiiin mektup isteyince): " Osman eytti: "Ben yazu yazmak bilmezem. te birmaraba ve birklcm var, sana vireyim"dedi. "(27)

Bu styap kanallarndan baka, barbar kendine eken ekonomi temelinindersleri bsbtn basknd. alan retmeni haraca balamay bilmeyen OsmanGaazi, yle yola getirildi:

"nk hutbe ve sikke Osman Gaazi adna muharrer olup Kad ve subadikildi, Germiyan vilyetinden bir kii Osman Gaaziye gelip eytti: "Bu bazarn bacnbana satn." Osman Gaazi eyti: "Ba ne olur?" (teki) eytti: "Bazara her kimgetrse, andan aka alayn." Osman gaazi eytti: "Bire kii bu bazara gelenlerdealmun mu var ki bunlardan aka alursun?" O kii eytti: "Bu dettr. Her vilyettevardr ki, padiah in her ykden aka olurlar." Osman eytti: "Bu tanr buyruu ve

peygamber kavli midr, yoksa bunu her iln padiah kend mi ihdas eder?" didi. Olkii eytdi: "Evvelden trei sultanidr." Osman Gaazi gazaba gelb eytdi: "Yr"ayrk bu arada turma ki sana ziyanm tokunur! Bir kii ki, maln kend eliylekasbitmi ola, bana ne borcu varki rygn aka vire?" Bu szi Osman Gaazidenhalyk iidicek, eytdiler: "Ey hn! size dahi gerekmezse, bu pazar bekliyenleredettr kim bir nesnecik virrler, t ki bunlarn dahi emekleri zyi olmaya.""(Osman) eytdi: "nki yle dersiz, her kii ki bir yki sata, iki aka virsn eersatmya, hi nesne virmesn."(28)

Barbar: Emei ile nesne edinenden ba almay aklna sdramyor. Medenivurguncular, hazr yeyicilerin de "bekleme" emei diye uydurduklar mantk yoluyla,


28/34

barbar kendine istemese bile, onu smrmeye altryorlar. Naim'nn kinci Tavr'izah edii de buradan balar. Ortak ve eit kardelik nedir.

"Devletinin zuhuruna sebep olan kabile ve airet gibi ehali ki, zafer erefneortak ve Devlet menfaatlerini paylacdrlar; olmayacak surette barbarlk (bedvet)zaman alm olduklar ortakla gazlanp uzanma ve istil ile nazlanmaya, dudakbkmiye balasalar gerektir. Canlar isteyince eitli dileklere kalkp, mutlak

iktidarn mizacna zararl it

Hikmet Kıvılcımlı - Tarih, Devrim, Sosyalizm-3

Documents

Transcript of Hikmet Kıvılcımlı - Tarih, Devrim, Sosyalizm-3