hidrolik_pompalar

8/3/2019 hidrolik_pompalar

1/51

T.C.

MLL ETM BAKANLII

MEGEP(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN

GLENDRLMES PROJES)

MOTORLU ARALAR TEKNOLOJS

HDROLK POMPALAR

ANKARA 2007


2/51

Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller;

Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 saylKarar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarndakademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim

programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelikgelitirilmi retim materyalleridir(Ders Notlardr).

Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeyerehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmekve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarndauygulanmaya balanmtr.

Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterliikazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmasnerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir.

rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine meslekiyeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerindenulaabilirler.

Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr. Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda

satlamaz.


3/51

i

AIKLAMALAR ....................................................................................................................iiGR .......................................................................................................................................1RENME FAALYET- 1 ....................................................................................................31. HDROLK POMPA ETLER .......................................................................................3

1.1. Tanm ...........................................................................................................................31.2. eitleri .........................................................................................................................3

1.2.1. Dili Pompalar .......................................................................................................41.2.2. Kanatl Pompalar ...................................................................................................71.2.3. Vidal Pompalar...................................................................................................101.2.4. Pistonlu Pompalar................................................................................................13

1.3.Pompa Seim Kriterleri................................................................................................19

1.4. Hidrolik Pompa Tahrik eitleri.................................................................................201.4.1. Elektrik Motoru Veya ten Yanmal Motorla Tahrik Edilen Pompalar ............. 201.4.2. Buhar Ya Da Basnl Hava ile Tahrik Edilen Pompalar .................................... 211.4.3. Manyetik Tahrikli Pompalar................................................................................24

1.5. Hidrolik Pompa ile lgili Hesaplamalar ......................................................................241.5.1. Pompa Verimi......................................................................................................241.5.2 Pompa Hesaplamalar ...........................................................................................26

1.6. Hidrolik Pompa ile lgili lmler .............................................................................271.6.1. Pompa Performans Erileri..................................................................................271.6.2. Eri Gruplar........................................................................................................301.6.3. Pompann Tanm Erisi .......................................................................................30

1.6.4. Pompa Seimi ......................................................................................................31UYGULAMA FAALYETLER .......................................................................................32RENME FAALYET- 2 ..................................................................................................332. POMPAYI ARATAN TEKNNE UYGUN SKP TAKMA..................................33

2.1. Arac Pompay Skebilecekekilde Konumlama Yntemi .......................................332.2. Pompa ile lgili Deerleri Ara zerinde lme Yntemi.........................................332.3. Ara Katalog Deerleri ile llen Deerleri Karlatrma......................................332.4. Pompay Skme Yntemi ...........................................................................................342.5. Araca Pompay Takma Yntemi.................................................................................342.6. Ara zerinde Pompay Test Etme Yntemi.............................................................. 34UYGULAMA FAALYETLER .......................................................................................35

RENME FAALYET- 3 ..................................................................................................363. POMPADA ARIZA TESPT VE TEKNE UYGUN ARIZA GDERME....................36

3.1. Pompann Sklme Yntemi ......................................................................................363.2. Arzal Paralar Tamir veya Deitirme Yntemi .....................................................373.3. Sklm Haldeki Pompay Toplama Yntemi.......................................................... 383.4. Pompa Test Cihazn Kullanma Yntemi ...................................................................39UYGULAMA FAALYETLER .......................................................................................41LME VE DEERLENDRME ....................................................................................42

MODL DEERLENDRME ..............................................................................................44CEVAP ANAHTARLARI.....................................................................................................46KAYNAKA.........................................................................................................................47

NDEKLER


4/51

ii

AIKLAMALARKOD 525MT0152

ALAN Motorlu Aralar Teknolojisi

DAL/MESLEK Makineleri Bakm ve OnarmMODLN ADI Hidrolik Pompalar

MODLN TANIMIHidrolik pompalarn tantlmas, pompalarn bakmnn

ve onarmnn yaplmas konularn ieren renmemateryalidir.

SRE 40/32

N KOUL M-HD 3 modln baarm olmas gerekir.

YETERLK Hidrolik pompalarn bakm onarmn yapmak

MODLN AMACI

Genel AmaBu modl ile gerekli ortam salandnda; hidrolik

pompa debi ve basn kapasitesini belirleyecek ve pompayaratan skp araca takabileceksiniz.

Amalar Pompa debi ve kapasitesini standarlara uygun

belirleyebileceksiniz. Pompay aratan teknie uygun skp aracatakabileceksiniz.

Pompada arza tespiti yapabilecek ve teknie uygunarzay uygun biimde giderebileceksiniz.

ETM RETMORTAMLARI VEDONANIMLARI

OrtamSnf, atlye, hidrolik laboratuvar, iletme ve internet

ortam.DonanmSnf: bilgisayar ve donanm eitim retim

materyali, digital kayt cihaz.

Atlye: Ara bak

monar

m

alan

n

n ihtiya duyduudonanm salanmaldr. Ayrca okul dnda bulunaniletmelerden yaralanlr.

LME VEDEERLENDRME

Modl ile kazandrlacak yeterliin, renci tarafndankazanl p kazanlmadn len, lme aralar vedeerlendirme kriterleri hakknda bilgi ve nerileryazlmaldr. rencinin faaliyetler sonunda kendinideerlendirebilecei aralara yer verilmelidir

AIKLAMALAR


5/51

1

GR

Sevgili renciler,

Bu modl, bir pompann bakmn yaparken aina olmak gereini duyacanz pompahidroliine ilikin baz temel bilgileri vermektedir.

Terimlerin birou, sistemi dizayn eden ya da belirli bir uygulama iin pompa seimiyapan mhendisler tarafndan kullanlmaktadr. Bununla beraber, bakm ve iletme personeli

de bir pompann performansn kontrol etmeye ynelik olarak bu kavramlara ilikin yeterlibir i bilgisine sahip olma gereini duyacaktr.

Bir pompann debisini, verimini ve beygir gcn resimleyen grafiklerden oluanperformans erilerini ya da pompa karakteristik erilerini okuyarak zmleyebilmeniz denemlidir. Hidroliin ilkelerini ve bunlarn bir pompann almasnda ne derecede etkiliolduunu kavramanz, iinizi daha verimli yrtmenize ve zerinde altnz donanmailikin bilginizi gelitirmenize yardmc olacaktr.

Bu modl; pompalarn ilevlerini, teknik zelliklerini, montaj, demontaj, kontrol vebakm konularn sizlere tantmak iin hazrlanmtr.

GR


6/51

2


7/51

3

RENME FAALYET- 1BASIN LME

Pompa debi ve kapasitesini standartlara uygun belirleyebileceksiniz.

evrenizde bulunan makineler zerinde bulunan pompalar inceleyerek pompatipini ve sistem btnl ierisinde grevini anlamaya alnz.Gzlemlerinizi snfta arkadalarnzla paylanz.

Okulunuzda veya evinizde internet ortamnda pompalar ile ilgili bilgilertoplaynz. Topladnz bilgilerden arkadalarnzn da faydalanmasnsalaynz.

1. HDROLK POMPA ETLER

1.1. Tanm

Hidrolik depoda bulunan akkan istenen basn ve debide sisteme gnderen devreelemandr. Pompalar, mekanik enerjiyi hidrolik enerjiye dntrr. Motor (lk hareketettirici) tarafndan tahrik edildiinde, pompa temelde iki grevi yerine getirir. ncelikle,

pompa giri blmnde ksm bir vakum oluturur. Bu vakum, atmosferik basncn akkanhazneden (depodan) pompaya doru gndermesini salar. kinci olarak, pompann mekanikhareketi, bu akkan pompalama boluklarnda hapsederek pompa iinden geirip hidroliksisteme basar.

1.2. eitleri

Pompalar temel olarak pozitif iletimli ve pozitif iletimli olmayan pompalar olmakzere ikiye ayrlr.

Pozitif iletimli olmayan pompa birimi, alma basncnn artmas ile iletimin azaldmerkezka pompadr. Merkezka (Santrifj) pompann k taraf tamamen kapatlrsa akdurur ve baslan debi sfr olur. Bu pompalarda debi, karlalan basn direnciyle orantlolarak deiir.

G hidroliindeki dzeneklerin alma basnlar ok yksektir. Bu dzeneklerdekullanlacak pompalar, daha ncede belirtildii gibi karlat basnc yenip akndevamlln salayacak yapda olmaldr. Bu nedenle hidrolik dzeneklerde, karlat

basn direncine karn debisini deitirmeyen pozitif iletimli pompalar kullanlr. Pozitifiletimli pompalar hidrolik dzeneklerde ana pompa olarak kullanlr.

RENME FAALYET-1

ARATIRMA

AMA


8/51

4

Pozitif iletimli (Yer deitirmeli) pompalarda, giri blm ktan btnyle

yaltlmtr. Giri blmndeki basnsz akkan ile k blmndeki basnl akkanpompann ierisinden bir yap ile birbirinden ayrlmtr.

1.2.1. Dili Pompalar

1.2.1.1. Dtan Dili Pompalar

Dili pompa; iinde gayet hassas olarak en az radyal ve eksenel boluk oluturacakekilde alan, bir ift dili ve bir pompa gvdesinden ibarettir. Bir dili (Tahrik dilisi)hareket ettirici (Motor) ile irtibat halindeki tahrik mili sayesinde tahrik edilir. Dier dili(zleyici dili) ise, temas halindeki dileri sayesinde, tahrik dilisi tarafndan hareket ettirilir.ki dilinin dileri birbirinden ayrldnda, pompa giriinden gelen akkan, dner dili

boluklar ile pompa gvde duvar arasnda hapsedilmi olur (ekil 1.1).

ekil 1.1: Dtan dili pompada akkan iletimi

Bu dnme boluklar; akkan pompa gvdesinin duvarlar etrafndan, pompa knanakleder, burada geme halindeki dililer, akkan k azndan hidrolik sisteme gemeyezorlar. Dili dileri arasndaki geme, pompa giri ve k arasndaki szdrmazl

mkemmele yakn hale getirir ve bylece nakledilen akkann kayma yaratmas nlenmiolur. k aknn engellenmesi durumunda, pompa k odasndaki basn hzla artar vedilileri diyagonal (D apraz) olarak pompa giri tarafna doru zorlar. Bylece, sistem

basncnn artmas durumunda, bu basn/kuvvet dengesizlii, daha da byk oranda olur. Budengesizlik, mekanik srtnmeyi ve iki dilinin yataklarna binen ykleri arttrr. Bu nedenle,retici tarafndan belirtilmi olan en yksek basn deerlerine sk skya uyulmaldr.


9/51

5

Dnen dililerin d yanndan geen akkann ar kaan nlemek iin yan plakalar

(Bask plakalar) veya yataklama burlar zerine basn yklemelidir. Sistem basnc nekadar artarsa, bu plakalar o kadar daha byk bir kuvvetle dililerin yanlar stne baskuygular. Tahrik mili keesinin arkasnda basn oluumunu nlemek iin, keenin itarafnda, kaan tahrik mili keesine gemesini nleyen ve dk basnl giri tarafnaalan bir tahliye kanal vardr. Dililer k odasnda temas halinde dnerken, temastakidililer arasnda skan akkan blmnn tahliyesi iin, tedbir alnmtr. Hapsedilmiakkann (Sktrlm akkann) pompa kna kanalize edilmesi iin yan plakalaratahliye kanallar almtr (ekil 1.2).

ekil 1.2: Dtan dili pompa

1.2.1.2. ten Dili Pompalar

1.2.1.2.1. Hilal Tipi ten Dili Pompa

Bu pompa; eitli hidrolik akkanlarla, yksek basnl ve az grltl almassayesinde, giderek yaygn bir kullanm alann hzla ele geirmektedir. Ayn ak debikoullarn salayan dtan dili pompadan daha kktr.

Pompa tahrik mili, pinyon diliyi; pinyon dili de i ayna diliyi (Rotoru) tahrik ederekdndrr. Dtan dili pompalarda olduu gibi akkan dnen di ve sabit hilalin oluturduu

boluklar doldurur. Hem d dili, hem de pinyon dili birlikte alarak, akkan pompanniinden sevkeder. Hilal, dk basnl pompa giriini, yksek basnl pompa kndanayrr.


10/51

6

Dtan dili pompa gibi hilal dili pompa da dengesizdir. Bu pompann yapsndan

kaynaklanan avantaj, akkan giri k alanlarnn dtan dili pompalarla mukayeseedildiinde ok daha uzun dzenlenmi olmasdr.

Bu yzden, yer deitirme boluklarn doldurmak iin gerekli olan akkan hzlar,nemli oranda azalmtr. Bu durum, yalnzca grlty azaltmakla kalmaz, ayn zamanda

pompann emme kapasitesini de ykseltir (ekil 1.3).

ekil 1.3: Hilal tip iten dili pompa

1.2.1.2.2. Gerotor Tipi ten Dili Pompa

Gerotor pompalarn almas, hilal tipi pompalarn almasna ok byk birbenzerlik gsterir. Pompa mili ayn zamanda i rotora kamaldr ve rotor ile rotor aynas aynynde dner. rotorun, rotor aynasndan bir eksik sayda dii vardr. Bu dzenlemesayesinde pompalama boluklar oluturulmutur. Rotor saat ynnde dnerken (ekil 1.4),

pompa boluklar, X noktasna ulancaya dek yava yava pompa giri tarafndaki boluklaralr ve sonra k tarafna doru dnerken, giderek hacimleri azalr. rotorun di ular,

pompalama ceplerini birbirinden ayracakekilde, d rotor aynasna temas eder.


11/51

7

ekil 1.4: Gerotor tipi iten dili pompa

1.2.2. Kanatl Pompalar

1.2.2.1. Sabit Debili Kanatl Pompa (Dengelenmemi)

Kanatl pompalarda, eksantrik olarak dzenlenmi oluklu rotor, oluklara giripkabilen kanatlarla birlikte, dairesel kam ringi yrngede dner. Dn srasnda oluanmerkezka kuvvet, kanatlar sk temas haline geerek izleyecekleri dairesel yrngeyedoru srer. Bu kanatlar, rotor ve dairesel yrnge ile birlikte pompalama boluklarnoluturur. Rotor dndnde bu boluklar, akkan pompa giriinden, hidrolik sisteme doruitmek zere boluklarn azalma gsterdii pompa kna tarlar.

ekil 1.5te grlen pompa, basnca maruz btn pompalama boluklar rotorun biryznde olduu iin dengelenmemitir ve pompann ngrlen basn dzeyinin stndealtrlmas durumunda oluan ilave yan yk, pompa mil yatann vaktinden nceanmasna neden olabilir. Sistem basnc, kanat ularnda en az dzeyde bir kayma oluumusalamak iin kanatlarn alt tarafna doru beslenir.


12/51

8

ekil 1.5: Kanatl pompalarn alma prensibi

1.2.2.2. Sabit Debili Kanatl Pompa (Dengelenmi)

Dengelenmi kanatl pompalarda, ekil 1.5 te grlen dairesel kam yrnge bileziiyerine, eliptik bir yrnge bilezii kullanlmaktadr (ekil 1.6). Bu durum, ikier adet girive k aznn kullanlmasn mmkn klar. Merkeze gre kart yn konumlu pompa

klar, rotor mili yatandaki radyal basn ykn ortadan kaldrr. Bu durumda salanankuvvet dengesi, bu pompann dengelenmemi pompa trlerine gre ok daha yksekbasn sistemlerinde kullanlabilmesine imkn verir.

Kanat ular ile eliptik yrnge muhafazas arasnda szdrmazlk salamak iinyksek basn kndan gelen basn, kanatlarn alt tarafna uygulanmaktadr (ekil.1.5).Kanatlarn ok yksek temas basnc, kanat ular ile eliptik yrnge arasndaki ya filmtabakasnn bozulmasna; bu ise metal metala srtnmeye ve bunun sonucunda daypranmann artmasna neden olabilir.


13/51

9

Bu yzden, baz pompalarda ift kanat tabir edilen yap kullanlr (ekil 1.5). ki

kanadn ularndaki pahl kenarlar bir kanal oluturur. Bu basnl kanal, alt taraflarnabasn uygulanm iki kanada gre ok az daha kk bask kuvveti yaratr. Merkezkakuvvete ilave olarak, basncn neden olduu kuvvet dengesizlii, kanat ucu ile yrngemuhafazas arasndaki ya filmini tahrip etmeden, iyi bir szdrmazlk salamak iin yeterli

bir temas basks olumasna imkn verir.

ekil 1.6: Dengelenmi kanatl pompann alma prensibi

1.2.2.3. Deiken Debili Kanatl Pompa

Deiken debili kantl pompa (Ayn zamanda deiken kl veya deiken hacimlikanatl pompa olarak da bilinir), akkan sabit debili kanatl pompann pompalama

prensibine gre pompalar.

Kuvvetli bir basn kontrol yay, hareketli dairesel yrnge bileziini sa en u

konuma doru zorlar (Azami eksantrik konumu). Bu azami frlatma konumu ve bukonuma bal olarak da bu pompann pompalama kapasitesi ayarlanabilir. yk direncikaynakl basn, yay kuvvetini karlar. Sistem basnc arttnda, yaya kar gelen kuvvet deartar. Yaya kar gelen kuvvetin, yayn kuvvetinden byk olmas halinde, dairesel yrnge

bilezii eksantrik konumundan, e merkezli veya sfr ak konumuna hareket eder.Bylece, tepe basncna ulatnda, basn kontrol yay sayesinde pompann ak debisiazalr ve yalnzca kaak akkan iletilirken, azami sabit sistem basnc salanr. Deiken yerdeitirmeli kanatl pompalarn basnc dengelenmemitir ve bu yzden dk basnlhidrolik sistemlerde bu pompalarn kullanm snrldr (ekil 1.7).


14/51

10

ekil 1.7: Deiken debili kanatl pompann alma prensibi

1.2.3. Vidal Pompalar

Vidal pompalar, bir gvde iine skca yerletirilmi olarak alan bir, iki ya da vida ya da rotora sahiptir. Pompalanan akkan, vida dileri arasndan ya da vidayla gvdearasndan, vidalarn eksenleri dorultusunda akar. Vidal pompalar, hemen hemen herviskozitede svlar iletebilir ve dier pek ok dner pompadan daha yksek hzlardaaltrlabilir.

Dier dner pompalar gibi vidal pompalar da andrc maddeleri iyi iletemez.Andrc paracklar, skarak kilitlenmeye ya da akkan, rotorlarn elenmi gemeyzeyleri boyunca ilerledike rotorlar arasnda hzlandrlm bir anmaya yol aabilir.Andrc maddeler, ayn zamanda, gvde ile vidalar arasndaki kk boluklar nedeniyle

gvdeye de hasar verebilir.

En basit vidal pompa tek vidal pompadr. Bu pompa, iten helis yollu bir gmlekierisinde dnen helozoni ekillendirilmi bir rotordan ibarettir. Rotor ou kez metaldendir.Gmlek ise lastiktendir. ekil 1.8 tek vidal bir pompay gstermektedir. Vidann dnmesi,gmlekle vida arasndaki akkan hapseder ve dar atlana kadar vida ekseni boyunca onuhareket ettirir. Tek vidal pompalara sk sk ilerleyen oyuklu pompa ad verilir.


15/51

11

ekil 1.8: Tek vidal pompa

ok vidal pompalar g rotoru denen tek bir rotor tarafndan tahrik edilir. ki vidal pompalar, zamanlama dililerine ihtiya gstermeleri nedeniyle ou kez e zamanlamal pompalar adn alr. Eer pompa temiz, yalayc nitelikte akkanlar basmadakullanlacaksa, ekil 1.9 da gsterildii gibi zamanlama dilileri ve rulmanlar, ou kez

pompa gvdesi ierisine yerletirilmitir. Bu dzenlemede, baslan akkan dilileri verulmanlar yalamaktadr. Birok akkann yalayc nitelikte olmamas ya da andrc

olmas nedeniyle ok sk olarak, dtan e zamanlama dilileri ve dtan yalamakullanlmaktadr. Vidal pompalarda, zamanlama dilileri, gc, vida temasna gerekkalmadan, tahrik milinden tahrik edilen mile iletmektedir. Zamanlama dilileri, vida temasihtiyacn ortadan kaldrarak uzun vida mr salar.

ekil 1.9: ki vidal, zamanlamal pompa


16/51

12

vidal pompalarn iki bo vidas vardr. G rotoruyla birbirine geerek kavramak

zere bo vidalara di ekilmitir. vidal pompalar zamanlamasz vidal pompalar olarakanlr; nk tahrik gc, zamanlama dilileri tarafndan deil, rotorlarn kendileri tarafndaniletilir. vidal bir pompada, merkez vida tahrik rotorudur. ou zaman, sk geme gvde,

bo rotorlar iin tek destei oluturur.

ekil 1.10 da vidal bir pompann bir kesit grnn gstermektedir. G rotorudndke akkan pompann iine ekilir. G rotoruna ait dilerin bo vidalara ait dilerle

birbirlerine gemesi ya da birbirlerini kavramas nedeniyle akkan, di ekilmi blmdekiaklklar boyunca skarak pompann merkezindeki k ksmna ilerler.

ekil 1.10: vidal pompa

ok vidal bir pompa, demir dkm ya da elik dkmden yaplm ii dolu, tek parabir gvdeden imal edilir. Gvdelerin ii rotorlar iine alacakekilde hassas olarak ilenir.G rotorunun gvde ularndan birinin dnda uzants vardr. Bo rotor millerinin ou kezuzantlar yoktur. Mil uzantsnn pompa ucundan getii yerlerde, herhangi bir salmastra tipikullanlmaktadr.

zel bir pompa iindeki rotorlar ou kez ayn malzemeden yaplr. Yksek karbonelii, elik alam ve paslanmaz elik yaygn olarak kullanlr. Mili tayan yataklargenellikle kaymal yataklardr ve milin zerine ya preste geirilmi ya da taklm olupgvde ucu ya da merkezindeki yuvalarndan sabitlenmitir.


17/51

13

1.2.4. Pistonlu Pompalar

Pistonlu pompalar, endstriyel ve seyyar hidrolik sistemler iin genellikle gerekyksek performansl pompalar olarak kabul edilir. Kanatl pompalar ve dili pompalar 1520MPa lk basn dzeylerine ulamaya alrken radyal pistonlu pompalar 65 MPa lk

basn dzeyine rahatlkla eriir. Pistonlu pompalar, dk basn koullarnda ok rahathareket eder ve modern tasarmlar sayesinde, ounlukla %95 veya daha yksek toplamverim dzeyine rahatlkla ular.

1.2.4.1. Eimli Bloklu Eksenel Pistonlu Pompa (Sabit veya Deiken Debili)

Bu pompalar, pompa muhafazas, sabit veya deiken eimli konumlu eim blou,tahrik mili, dnen pompalama grubu, mil keesi ve giri ve k azlar ile kontrol

plakasndan oluur. Tahrik miline freze gemeli dner pompa grubu, pistonlar ile birliktesilindir ihtiva eder.

Silindir blou dnerken piston pabular sabit eimli blok yzeyini, pistonlarn ilerigeri hareketini salayacakekilde takip eder. Geri ekilen pistonlar az yarn getiinde,akkan, genileyen pompa odalarna ekilir. Silindir blou daha fazla dndnde, pistonlarsilindir blou iine itilir ve k az yarn getiklerinde, akkan, sisteme doru itilir(ekil 1.11).

Pistonlarn boyut ve says, strok boylarnn olduu gibi, pompann debisini tayin eder.Strok boyu, genellikle en ok 18 civarnda olan eimli bloun eim asna baldr. Sabitdebili pompalarda, eimli blok skca tesbit edilmitir ve pompa muhafazasnn bir blmnoluturur. Deiken debili pompalarda, eimli blok mafsall boyundurua (Dner

boyundurua) monte edilmitir.

Eim bloun eim as arttka, silindir stroku da artarak, pompa debisinin artmasnsalar. Eimli bloun eim as, elle veya basn kontrol dzenei sayesinde veya karmakservo kontrol sayesinde ayarlanabilir. Basn kontrol dzenei, sabit k basnc salar(ekil 1.11 ve 1.12). Eimli blok tahrik miline dik konumda olduunda (Sfr eimli blokas), piston stroku ve teorik olarak da pompa debisi sfr olur. Eksenel pistonlu pompalarda,

her zaman iin gvde tahliye deliinden tahliye edilmesi gereken bir dahili kaak birikimivardr.


18/51

14

ekil 1.11: Eimli bloklu, deiken debili pistonlu pompa


19/51

15

ekil 1.12: Eimli bloklu sabit veya deiken debili, pistonlu pompa

1.2.4.2. Eik Eksenli Pistonlu Pompa (Deiken veya Sabit Debili)

Eik eksenli pistonlu pompada, silindir blou tahrik mili ile a oluturacak biimdednerek mili tahrik eder. rnekte, niversal tahrik mafsal, silindir blounu tahrik miline

ylesine balanmtr ki tahrik mili ile silindir blou ayn hzla ve sabit dzlem zerindedner. Biyel kollar, tahrik mili flanna bilyeli geme mafsalla irtibatlandrlmtr. Bylece,dnen tahrik mili flan ile dnen silindir blou arasndaki aralk deitike, pistonlar kendisilindirleri ierisinde ileri geri hareket eder (ekil 1.13 ). niversal balantsna, yalnzcasilindir blounun hzlandrlmas ve yavalatlmas ve akkan dolu pompa muhafazasndadnen silindir blounun srtnme direncinin yenilmesi dnda herhangi bir moment aktarmiin gerek yoktur. Pistonlar, giri az yarndan geerken, akkan silindire ekilir veuzarken de, k az yarndan akkan hidrolik sisteme doru iter. Pompa debisi, eikeksen asnn deerine gre deiir. Sabit debili pompalarda (ekil 1.13) bu a yaklakolarak 250 olacakekilde ayarlanr.


20/51

16

ekil 1.13: Eik eksenli sabit debili pistonlu pompa

Deiken debili pompalardan (ekil 1.14-1.15-1.16) eim as ayarnn yaplmas iinsilindir blou merkezi eksen evresinde dndrlebilir. Baz pompalarla pompa akynnn deitirilmesi bile, ann deitirilmesi suretiyle yaplabilir. Silindir blok as; elleevirerek servo kontrol sistemi sayesinde veya basn kontrol dzenei sayesinde

deitirilebilir.

ekil 1.14: Eik eksenli deiken debili pistonlu pompa


21/51

17

ekil 1.15: Eik eksenli pistonlu pompann alma prensibi

ekil 1.16: Basn kontrol dzenei ile birlikte eik eksenli, deiken deplasmanl pompa


22/51

18

1.2.4.3. Bask Bilezii Tahrikli Radyal Pistonlu Pompa

Bu pompann alma prensibi ekil 1.17 de gsterilmitir. Pompann, sabit enjektrinesi (veya valf mili) etrafnda dnen dolap eklinde bir silindir blou vardr. Silindir blou,dnne bal olarak ileri geri hareket eden pompalama pistonlarn tar. Enjektrinesinin iinde, pompalama odalarn pompa giri ve k azlarna balayan, akkan girive k kanallar vardr. Piston strokunun ve bylece pompa ak debisini ayarlamak iin,kam bilezii (bask veya reaksiyon halkas) mesnet blou ile birlikte eksantrik olarak hareketettirilebilir.

Silindir blou dndnde, merkezka kuvvet basn ykler veya bazen yaylarn,pistonlarn kam bileziinin i yzeyini takip etmesini salar. Dta gezen pistonlar, enjektr

inesinin i hilalini getiklerinde, akkan ieri eker. Bunun tersine olarak, ite gezenpistonlar da enjektr inesinin d hilalini geerken, akkan sisteme basar.

ekil 1.17: El arkl ayarl radyal pistonlu, deiken debili pompa (bask bilezikli tip)

1.2.4.4. Radyal Pistonlu Pompa (Sabit Debili)

Yksek basnl, rnein 63 MPa basnca kadar uygulamalar iin, pistonlar genellikleradyal olarak da doru alacak ekilde, eksantrik krank mili ile tahrik edilirler (ekil1.18). Silindirlerin dolmas, krank milinden gelen akkann silindirdeki pistonlarnkapanmam azlarnn girie izin vermesi ile salanr. Pompalama stroku esnasnda, hersilindirdeki akkan, dz ek valf tarafndan dar atlr. Bu pompalarda, veya daha fazlasilindir olabilir. Silindirlerin klar bileik olabildii gibi, ayr ayr da (Sabit akl)olabilir.


23/51

19

ekil 1.18: Radyal pistonlu pompa (kam tahrikli, kendinden balatmal tip)

1.3. Pompa Seim Kriterleri Gerekli debi miktar alma basnc Pompann fiyat Pompann bakm ve onarm kolayl Pompann dn hz Pompa verimi Pompa boyutlar Pompann sessiz ve titreimsiz almas Pompann dn yn Pompann montaj kolayl Yedek para bulma kolayl


24/51

20

Sabit ve deiken debili pompalarn karlatrlmas

1.4. Hidrolik Pompa Tahrik eitleri

1.4.1. Elektrik Motoru Veya ten Yanmal Motorla Tahrik Edilen Pompalar

Tahrik nitesi ne tip bir motor olursa olsun, pompaya dndrme torku ve dnmehareketi verir. Pompa, mekanik enerji girdisini hidrolik enerji ktsna evirir.

Pompalar motorla tahrik edildii zaman, bunlar tahrik eden motora genellikle esnek bir kaplinle birletirilir. Bu uygulamalarda, millerle kaplinler arasndaki eksenleme ayar,pompann dzgn birekilde almas iin son derece nemlidir. Eksenden kaklk, arderecede pompa ve motor rulman yata anmasna sebep olur. Bu anma motor pompanitesinin alma mrn fazlasyla azaltr.


25/51

21

1.4.2. Buhar Ya Da Basnl Hava ile Tahrik Edilen Pompalar

Buhar veya basnl hava ile tahrik edilen pompalarda iki blm vardr. Akkan ucuve buhar ya da basnl hava ucudur. Akkan ucu pompalama yapar. Buhar ya da basnlhava ucu ise akkan ucunun altrlmas iin gerekli tahrik kuvvetini salar.

1.4.2.1. Buhar Tahrikli Pompann almas

Buhar tahrikli pistonlu pompalarn ou akkanlar yaklak 9 bar ila 53 barbasnlarda basmaktadr. Akkan debileri ise 750 Lt/dak ile 4550 Lt/dak aralndadr.

ekil 1.19: Buhar tahrikli pistonlu pompa

Akkan ucu, alma tarz bakmndan; piston silindirin bir ucundan uzaklarkenakkan oradaki emme valfinden ieriye ekilir. Pistonun hareketi ters yne dnd zamanakkan basnc emme valfini kapayarak akkan basma valfinden dar atar. Pistonunhareketi tekrar ters yne dnd zaman basma valfi, k hatt basnc ve valf zerindekiyay etkisiyle, kapanr. Emme valfi, akkann ieri alnmasna imkn salamak zere, tekraralr.

ekil 1.20: ift etkili buhar tahrikli pompann akkan ucu


26/51

22

Buhar ucu, alma srasnda, buhar pompa valfinin orta blmne srekli olarak

alnmaktadr. Valf bundan sonra buhar pistonun iki tarafndan birine ynlendirmekte ve bylece pistonu herhangi bir tarafa hareket etmek zorunda brakmaktadr. Piston bir ynedoru hareket ederken, biyeline takl olan valf kumanda kolu srgl valfi ters yne dorueker. Bu hareket, piston strokunun sonuna geldii zaman srgl valfin buhar pistonun terstarafna ynlendirmesine neden olur.

1.4.2.2. Hava Tahrikli Pompann almas

Hava tahrikli pompalarn verimi serbest ve devaml almaya baldr. Bu niteleritahrik eden pistonlarn aplar deimektedir ki bu, tahrik eden ula pompalama yapan uarasnda yararl bir oran salamaktadr. Akkan k basncnn hesaplanmas basittir. Eer

pompann oran 10:1 ve motor hava girii 5,6 bar ise akkann k basnc 56 bar olur. Eer bir hava motoru ayn zamanda iki pompay tahrik ediyorsa, her pompaya den basntoplam basncn yarsdr.

Akkan ucu, alma balangcnda, alttaki piston akkan, pompann dibine konmubulunan valften, yukar-k strokunda emer. Bu hareket silindirin aa blmn doldurur.Pompa stroku tersine dnp aaya doru hareket ettike, pompann alt ksmndakiakkann basnc dipteki emme valfini kapatr ve piston iindeki valfi aar. Bundan sonra,akkan silindirin st hcresine akar.

ekil 1.21: Hava tahrikli pompa, akkan ucu


27/51

23

Hava ucu, kk bir kumanda kolu pistonla hava kontrol valfini birbirine balar.Piston aa strokunun sonuna yaklatnda hava kumanda kolu, pompann stndeki havakontrol valfiyle temasa geerek valfin pozisyonunu deitirir. Bu deitirme valflerindzenleni tarzlarna bal olarak hava kontrol valfi azlarn ya aar ya da kapatr. Budurumda, azn almas, hava pistonun alt tarafna gitmesi iin yol verir. Ayn zamanda,stteki hava kontrol az kapanr ve pistonun st tarafndaki havay atmosfere boaltr. Pistonyukarya doru hareket ederek strokun st l noktasna yaklatnda, kumanda kolu valfinkonumunu tekrar deitirir ve silindirin alt blmne giden havann yolunu kapatr. Aynzamanda, kumanda kolu, silindirin st blmne giden hava giri valfini aar. Bundan sonraalt hava kontrol kanal havay atmosfere brakr.

ekil 1.22: Hava tahrikli pompa, hava ucu


28/51

24

1.4.3. Manyetik Tahrikli Pompalar

Manyetik-tahrikli pompa arknn, ekil 1.23 te gsterildii zere, tahrik tarafndapompa gvdesi iine kadar uzanan, bir gbek uzants bulunmaktadr. ark gbei manyetik bir malzemeden yaplmtr. Pompa alrken, elektrik motoru, pompa gvde yuvasnngerisine yerletirilmi dairesel kk bir mknats tahrik eder. Mknats ark gbeiniepeevre saracak ekilde konumlanmtr ve arkn hem hzna hem de pozisyonunakumanda eder. Motor tahrik mknatsn dndrdke, manyetik alan akm pompa gvdesiyuvasndan geerek motorla arkn dn hareketini birbirine, birletirir.

Bu tip pompalar kullanrken hatrda tutacamz iki ey vardr. Birincisi, pompaemme derinlii koullar altnda almak iin tasarlanmamtr. Pompa altrlmadan

evvel, pozitif emme ykseklii olmal ve akkanla doldurulmaldr. kincisi, ark gbei,manyetik olmas nedeniyle, alma srasnda, ileri geri dnebilir. ark gbeinin konumunagetirilmesi ve dengelenmesine pompadan geen akkan yardmc olur.

Karakteristikleri nedeniyle, bu pompalar genellikle sabit debili uygulamalar iin imaledilir. Bu pompalarn, pek ou ufak motorlarla alr ve 2 Lit/dak ile 95 Lit/dak arasndakidebilerde akkan iletimi yapar.

ekil 1.23: Manyetik tahrikli pompa

1.5. Hidrolik Pompa ile lgili Hesaplamalar1.5.1. Pompa Verimi

Teorik olarak, pozitif yer deitirmeli pompalar, her pompa mili devrine karlk,pompann geometrik hacmine eit miktarda hidrolik akkann yer deitirmesini salarlar ve bu nedenle bunlarn ak k (debisi) pompa milinin hz ile doru orantldr. Bununlaberaber, gerek k, dahili kaaklar ve kaymalar nedeniyle, teorik debiden daha dktr.Hidrolik sistemdeki basn arttnda, aralk boluklarndan ve keelerden szan dahilikaaklar da artar ve bunun sonucunda hacimsel verim azalr (ekil 1.24).


29/51

25

ekil 1.24: Dengelenmi kanatl pompa verim ve giri g erileri

Dili pompalarn hacimsel verimleri yaklak % 8596, kanatl pompalarn % 8593

ve en yksek verime sahip olan pistonlu pompalarn ise % 95-98dir.

Hacimsel verim (v) belirli dzeyde dakikada devir says (dev/dak) ve basn deeri(p) iin dahili kaak orann tayin eder. Btn pompalarn, hareket eden i paralarnnyalanmas iin bir dahili akkana gereksinim vardr. Hacimsel verim aadaki formllehesaplanr:

Gerek debi x 100Hacimsel verim (v) = (%)

Teorik debi

Toplam verim (o), pompa hesaplamalarnda ska kullanlan bir terimdir ve hacimselverim (v) ile mekanik verimden (hm) oluur (Mekanik verim, srtnme kayplarnyanstr; ekil 1.24e baknz). ounlukla yzde olarak ifade edilen toplam veriminhesaplanmas iin forml:

k gc x 100Toplam verim (o) = (%)

Giri gc


30/51

26

1.5.2 Pompa Hesaplamalar

1.5.2.1. Pompa Giri Gcnn (P) Hesaplanmas iin Toplam Verimi erenForml

Basn x Debi x 100Giri gc (W) =

Verim

P x Q x 100P =

o

rnek: 4 MPa (p) basn altnda, dakikada 105 Litre ileten (Q = 105 Lit/dak)pompann gerekli giri gcn (P), kilowat cinsinden bulunuz. Toplam verim (o) %90olarak alnacaktr. ( W = N x m / sn )

4 x 106 x 105 x 100Giri gc (kW) = = 7.7 kW

103 x 103 x 60 x 90

1.5.2.2. Pompa Debisinin (Q) Hesaplanmas iin Hacimsel Verimi eren Forml

Devir x Yer deitirme x Hacimsel verimDebi =

100

n x V x vQ =

100

rnek: 1450 dev/dak lk hzla tahrik edilen ve yer deitirmesi 0,6 litre olanpompann, debisini (Q) bulun. Hacimsel verim (v) %96olarak alnacaktr.

n x V x vQ =

100

0,6 x 1450 x 96 x 103Q = = 13,92 Lit/sn

100


31/51

27

rnek: 1440 dev/dak lk hzla tahrik edilen, saniyede 2 Litre ak debisi salayan birpompann, geometrik yer deitirmesini (V) bulun. Hacimsel verim (v) %98 olarakalnacaktr.

Debi x 100Yer deitirme (V) =

Devir x Verim

2 x 60 x 100 x 103Yer deitirme (V) = = 0,08503 Litre

103 x 1440 x 98

1.6. Hidrolik Pompa ile lgili lmler

1.6.1. Pompa Performans Erileri

Bir pompa performans erisi operatrlere olduu kadar bakm personeline de elzemolabilecek hayati nemde bir bilgidir. Her pompa ve ark birleiminin kendine zg bir dizi

performans erisi vardr. Her yeni pompann beraberinde, montaj, altrma ve bakmtalimat verileri ile pompa erileri bulunmaldr. Fabrikada bulunan her pompaya ilikin

eriler dosyalanarak muhafaza edilmelidir.

Pompa erileri, belirli bir koula uygun bir pompann seiminde ya da ark ap, hzve emme derinliinde yaplan deiikliklerin, beygir gc gereksinimleri, debi ve verimzerinde gsterdii etkilerin saptanmasnda yardmc olarak kullanlabilir.

ekil 1.25 tipik bir pompa erisini gstermektedir. Bir dizi eri verimi ve bir dieri defren beygir gcn gstermektedir. Her tipten eriyi tek tek analiz ettiinizde ise pompa

performans erilerini anlamak ok daha kolay olacaktr.


32/51

28

ekil 1.25: Tipik pompa erisi

1.6.1.1. Ykseklik Kapasite Erileri

Ykseklik kapasite erisi btn pompa erileri arasnda en temel ve faydal olandr.Bu eri toplam ykseklik ile ak koullar arasndaki ilikinin grafik bir grntsdr. ekil1.26 da gsterilen erinin 228 mm apnda tek bir arkn 3200 dev/dak lk tek bir hzdaalmasna ilikin olduuna dikkat ediniz. Verilen herhangi bir ykseklik iin sadece vesadece bir tek ak koulu ve bir de bunun tersinin mevcut olduuna dikkat ediniz. Ayrca,verilen bir ykseklik iin bir debi ve verilen bir debi iinde bir ykseklik bulunabileceinedikkat ediniz.


33/51

29

ekil 1.26: Ykseklik debi erisi

rnek iin ekil 1.26ya baknz. Eer 90 m lik bir ykseklik gerekiyorsa, pompa nemiktarda debi verebilir? lk olarak, 90 m den giderek eriye soldan giriniz. 228 mm apndaark erisiyle karlaana kadar doru bir izgiyle saa doru devam ediniz. imdi doru birizgiyle aa inerek 875 Lit/dak lk debiyi okuyunuz.

0.23 m apndaki ark 3200 dev/dak hzda kullanarak, beklenebilecek azami toplamyksekliin 116 m civarnda olduunu eriden grebilirsiniz. Bu yksekliin, (Eer elinizdevarsa) emme derinliini, basma statik basncn ve pompann gerek emme gerek basmatarafnda srtnme kayplarn ierdiini hatrlaynz. Bu azami basn ya da ykseklie

pompa kapatldnda eriilir ve buna kapatma ykseklii denir.

Pompann ykseklik deiimlerine nasl tepki gsterdiini eriden grmek kolaydr.Ykseklik artyorsa, debi otomatik olarak azalr. Ykseklik azalyorsa, debi artar. Bir

pompann meydana getirdii basn ayn zamanda onun hzna da baldr. Bu sebepten, hzazaldka, ykseklik kapasitesi erisi de grafiin alt tarafna doru iner. Hz arttka, erilerde grafiin st ksmna doru ykselir. Eri kendisine ait temel biimini daima korur. Ayngerek ark ap iin de geerlidir. ap kldke eride aa doru iner.


34/51

30

1.6.1.2. Verim Erileri

Pompalarn, tkettikleri enerji karlnda en yksek ii yapabilecek ekildealtrlmalar nemlidir. Verim erisi hangi toplam ykseklikte en iyi enerji transferininmeydana geleceini gstermektedir.

1.6.1.3. Beygir Gc Erileri

Beygir gc erisi, motorun k gcnden ok pompann gerektirdii beygir gcneilikin bilgi verir. rnein, belirli bir pompalama probleminde, 17 BG ne ihtiyaduyduunuzu varsayalm. Motorlar, 17 BG yerine 15 BG ve 20 BG olarak imal edilir.Dolaysyla, 20 BG bir motora gerek vardr. Bununla beraber pompalama esnasnda motorunsadece 17 BG g retmesi gerekecektir. Beygir gc gereksinimi debi arttka artmaktadr.Azami beygir gc pompa k tam akken gerekir. Asgari beygir gc ise k vanaskapatldnda gerekir.

1.6.2. Eri Gruplar

Aslnda eriler ou kez gruplar halinde izilir. rnein, ekil 1.25te kaln izgiler,zel bir salyangoz gvdeye monte edilebilecek muhtelif arklar iin gelitirilmi erilerdir.Btn bu eriler gerek bir pompa testinden kan verilerle izilmitir. Btn testler 1155

dev/dak hzda yaplmtr. ark erilerine bakarak, ark apnn klmesiyle birlikte azamidebinin de buna bal olarak kldne dikkat ediniz. Ancak bunun ykseklik zerindeetkisi ok daha fazla hissedilmektedir.

Verim erilerini tek bir eri yerine gruplar halinde izmek yaygn bir uygulamadr.Bunlar ekil 1.25 te ince izgilerle gsterilmitir. Her eri ortak verim noktalarn

birletirmektedir. Bu zel pompa iin en yksek verim 9 m ila 10,5 m ykseklikte 1890Lit/dak debide elde edilmektedir. 1325 Lit/dak debi ve toplam 10,5 m ykseklikte verim %70 dir.

Beygir gc erileri de ounlukla standart motor glerine tekabl edecek ekilde

gruplar halinde izilir. ekil 1.25, 2 BG den 7,5 BG ye kadar 4 motora ait erileri kesikizgilerle gstermektedir. 10,5 m den az ykseklikler ve 650 Lit/dak dan az debiler iin 3BG bir motor kullanlabilir.

1.6.3. Pompann Tanm Erisi

Uygulamada pompalarn deerlendirilmesi, tanm erilerine baklarak yaplr. Pompatanm erisi basnca bal olarak, debi deiimini gsterir. Pompa tanm erisine

bakldnda, basntaki arta bal olarak debinin azald grlmektedir. Gerek debi,pompadaki kaak yan debisi dikkate alnarak elde edilir.


35/51

31

ekil 1.27: Pompann tanm erisi

ekil 1.27 de pompann tanm erisine bakldnda, 230 bar basn deerinde, yenipompann kaak ya debisi, gerek debinin % 7 si iken, ypranm pompada kaak yadebisi, gerek debinin % 13 kadardr.

Sonu olarak tanm erisinden yararlanarak hacimsel verim (v) ile ilgili bilgiverilebilir. Yeni pompada hacimsel verim (v) = % 93 iken, ypranm pompada hacimselverim (v) = % 87 dir. Pompay doru seebilmek iin belirtilen tanm erilerinin ve tantc

byklklerin bilinmesi gerekir. Ancak bu ekilde, uygun pompann seimi gerekleir.

1.6.4. Pompa Seimi

zel bir uygulama iin bir pompa semek her ne kadar sizin greviniz olmayabilirsede, bir pompa seimi yaparken dikkate alnmas gereken bazeyleri bilmek yararl olacaktr.Emme derinlii ya da toplam dinamik yksekliin yan sra bu gereksinimlerden bir tanesi de

pompann debisidir. Normal olarak, debi dakikada litre ya da saniyede metre kp cinsindenverilir.

Bir pompann hz, o pompann debisini ve emme derinlii yeteneini belirleyen birdier faktrdr. Verilen bir hzda pompa debisini saptamanza yardmc olmak zereimalatnn debi tablolarn kullanma ihtiyacn hissedeceksiniz.

Bir pompan

n al

makta olduu yerin deniz seviyesinden yksekliinin o pompan

ndebisi ve performans zerinde kesin bir etkisi vardr. Yksek irtifada dk deerdeki havabasnc nedeniyle, pompa iin, yararlanlabilir emme derinlii daha azdr, ya da emmeyksekliinden daha az yararlanlabilir.

Pompalanmakta olan svnn scakl bir pompann seiminde belirleyici bir dierfaktrdr. Dk scaklklarda pompalanan svlar, ayn akkanlarn yksek scaklklardagsterecei pompa debisinden daha farkl pompa debisi gsterecektir. Svnn scakl veviskozitesine ilaveten, sv maddenin zgl arl da nemlidir. Pompalanmakta olan svmaddenin zgl arl ve scakl, net pozitif emme ykseklii zerinde dorudan etkiliolur.


36/51

32

UYGULAMA FAALYETLER

LEM BASAMAKLARI NERLER Devrenin ihtiyac olan pompay

tesbit ediniz. Devrenin ihtiyac olan pompa

tahrik tipini tesbit ediniz. Devrede ihtiya duyulan

basncn tespitini yapnz.

Devrede ihtiya duyulan debinintespitini yapnz. Hidrolik pompa iin gerekli

lmleri yapnz.

Pompa tespiti yaparken pompa seim kriterlerinigz nnde bulundurunuz.

Pompa ile tahrik eleman arasndaki millerineksenleme ayarlarna dikkat ediniz.

Basn ve debi tespiti yaparken hacimsel vetoplam verimleri de gz nnde bulundurunuz.

Pompa ile ilgili lmleri yaparken o pompaya aitperformans erilerini yannzda bulundurunuz.

UYGULAMA FAALYETLER


37/51

33

RENME FAALYET- 2

Pompay aratan teknie uygun skp takabileceksiniz.

evrenizde bulunan makineler zerinde bulunan pompalar inceleyerek pompatipini ve sistem btnl ierisinde grevini ve konumunu anlamaya alnz.Gzlemlerinizi snfta arkadalarnzla paylanz.


2. POMPAYI ARATAN TEKNNEUYGUN SKP TAKMA

2.1. Arac Pompay Skebilecekekilde Konumlama Yntemi

Pompas sklecek ara dz bir zeminde konumlandrlr. Pistonlar sfr (eksi) konumagetirilir. makinelerinde kepe, bom kollar vs. yere inik konuma getirilir. Pompaya balolan sistemlerin kumanda valfleri ile skan ya boaltlr.

2.2. Pompa ile lgili Deerleri Ara zerinde lme Yntemi

Pompa milinden takometre ile pompa devri llr. Pompann sisteme basm olduuakkann basnc ve debisi llr. Basn manometre, debi ise debimetre ile llr.

2.3. Ara Katalog Deerleri ile llen Deerleri Karlatrma

Her pompa ve ark birleiminin kendine zg bir dizi performans erisi vardr. Heryeni pompann beraberinde montaj, altrma ve bakm talimat verileri ile pompa erileri

bulunan ara kataloglar mevcuttur. llen deerler ile ara katalog deerleri karlatrlr.llen deerler ara katalog deerlerini tutuyorsa pompada bir sorun yoktur. llendeerler ara katalog deerlerini tutmuyorsa pompada anma vardr.

RENME FAALYET- 2

ARATIRMA

AMA


38/51

34

2.4. Pompay Skme Yntemi

ncelikle tank vanas kapatlr. Pompa ile tahrik nitesi arasndaki esnek kaplinlersklr. Hortum kelepeleri gevetilerek hortumlar sklr. Pompada gvdeye balsomunlar sklerek, pompa komple birekilde aratan kartlr. Pompann arlna gre,

pompay aratan indirebilmek iin ayr bir tama dzenei kurulur.

2.5. Araca Pompay Takma Yntemi

Yeni veya tamiri yaplm pompa, emme ve basma deliklerine dikkat edilerek aracayerletirilir. Pompa somunlarla araca sabitlenir. Pompa hortumlar taklarak kelepelerle

s

k

t

r

l

r. Pompa milleri ile kaplinler aras

ndaki balant

, eksenleme ayarlar

na dikkatedilerek yaplr. Tank vanas alr.

2.6. Ara zerinde Pompay Test Etme Yntemi

Pompann basm olduu akkann basn ve debisi llr. llen bu deerler ileara katalog deerleri karlatrlr. llen deerler tutmuyorsa pompada arza vardr veya

pompadaki arza giderilememitir.


39/51

35

UYGULAMA FAALYETLER

LEM BASAMAKLARI NERLER Arac emniyet kurallarna gre

uygun bir biimde konumlaynz. Devrede ihtiya duyulan basn

ve debi deerlerinin lmleriniyapnz.

Gerektiinde pompay aratansknz.

Bakm yaplm veya yenipompay araca taknz.

Ara zerinde pompaperformansn test ediniz.

Arac konumlarken zeminin dz ve pistonlarngeri konumda olmalarna dikkat ediniz.

lm olduunuz deerleri ara katalogdeerleri ile karlatrnz.

Pompann arlna gre tama dzeneikurunuz.

Pompay araca takarken balant deliklerinedikkat ediniz. Gerekli emniyet kurallarn alnz.

UYGULAMA FAALYETLER


40/51

36

RENME FAALYET- 3

Pompada arza tespiti yapabilecek ve teknie uygun arzay giderebileceksiniz.

evrenizde bulunan makineler zerinde bulunan pompalar inceleyerek sistembtnl ierisinde almasn anlamaya alnz. Gzlemlerinizi snfta

arkadalarnza paylanz.


3. POMPADA ARIZA TESPT VE TEKNEUYGUN ARIZA GDERME

3.1. Pompann Sklme YntemiHidrolik pompay sker veya toplarken, btn ileri temiz bir yerde yapnz ve

paralara gereken zeni gsteriniz. Rotor, kanatlar ve bilezikler hassas ilenmi yzeylervardr ve bunlar izilmemeli ve apaklandrlmamaldr. Btn paralar alev almayantemizleme svs iinde temizleyiniz. Hidrolik ya pompasn skerken, pompann iine

pislik veya yabanc madde girmemesine dikkat ediniz. Paralar pompadan kardnzsraya gre yaynz.

ekil 3.1deki pompa kapanda bulunan 4 adet cvatay skerek kapa kartnz.Pompa elemann tutunuz ve bir plastik ekile, gvdeyi ve mili elemandan karmak zere,

milin ucunu tklaynz. Lastik halkay muayene ediniz. Gerekirse, halkay deitiriniz.Anma plakasnn (11), basn plakasnn (17), bileziin (15) ve rotorun (7) yzeylerinizilme ve anma bakmndan muayene ediniz. Kanatlarn (14) kenarlarn anma

bakmndan muayene ediniz. Kanatlar ile rotorlardaki yarklar arasnda fazla bolukolmamaldr. Rotorun her yarn kanadn tutukluk yapma bakmndan veya anma

bakmndan muayene ediniz. Kanatlar ve rotor yarklar kuru olduklarnda, kanatlar rotoryarklarna kendi arlklarnn tesiri ile debilmelidir. (Kanatlarn kenarlar anm ise

bunlar rotor yarklarnda serbeste hareket edebilmeleri iin ince bir ta ile tesviye edilebilir.Gerekirse, kanatlar deitiriniz.)

RENME FAALYET-3

ARATIRMA

AMA


41/51

37

ekil 3.1: Kanatl pompa elemannn datlmas

3.2. Arzal Paralar Tamir veya Deitirme Yntemi

Bir pompay tamir etmeniz gerektiinde yapmanz gereken ilk ey bir izim veyazerinde altnz birimin, para montaj resmini elde etmektir. Pompa paralarnnresminin bir rnei ekil 3.2 de gsterilmitir. Bu resim deiik aksamlarn tam olaraknerede olduklarn ve birbirlerine nasl uyduklarn bulmanza yardm edecektir. Buna ilaveolarak paralar pompadan kardnz sraya gre yaynz. Uzun dnemde bu almanzyardmc olacaktr.

ekil 3.2: Pompa para resmi

Her trl dili pompa tamir edildiinde tm srtnmesiz nleyici rulmanlar, milkeelerini ve contalar deitirmek faydaldr. Bir nite tamamen bozulmadysa bilegeerlidir. Bu tr paralarn maliyeti dktr ve bunlardaki anma ve hasar izlerini bulmakhem zor hem de ok zaman alan bir itir. Deitirilen parayla, deien para birbirinin

aynysa dikkat edilmelidir. Ayrca tn bilyal ve konik rulmanl yataklar iyi almalar iindoru ekilde yerletirilmelidir.


42/51

38

Eer dz gmlek yataklar kullanlacaksa, i yzeylerin iyi bir muayenesideitirmenin gerekli olup olmayacan syleyecektir. Rulmanlar pek hasar ve anmabelirtisi gstermeseler bile onlar dikkatle kontrol ediniz. Gmlek yataklarn tekrar monteederken yalama delikleri ve yarklar doru hizalandrdnzdan emin olunuz. Bu yarklarnkt yerletirilmeleri, nite kadar almaya baladktan sonra abuk bir arzaylasonulanabilir.

Sistemdeki hidrolik akkanla uyumlu szdrmazlk elemanlar kullannz. Pompalarnou atee dayankl akkanlar kullanlacaksa kee veya rulman deiiklii gerektirir.

Kanatl pompalar zerinde alrken kanatlarn doru konulduundan emin olunuz.

Baz pompalarda kanatlar, kanat yar etrafnda dndrlebilir ve dier yz yeni anmayzeyi olarak kullanabilirsiniz. Dierlerinde ise kanatlar konik kenarl olacak ve yalnzca birekilde yerletirilebilecektir. Deiiklikler nedeniyle kanatlarn doru yerletirilmesinedikkat ediniz.

Klavuzlanm piston vastasyla bilezik zerinde etki eden kontrollerin bulunduubasn dengeli pompalarda pompann iyi almas iin piston deliinin durumu oknemlidir. Eer pompa bilezikleri kullanlrsa silindir i yzeyinden her trl prz ve iziihonlayarak temizleyiniz. Ardndan bilezikleri yerine taknz. Orijinal pistonun honlanmdelie uyacakekle getirmek pompann yeni gibi almasn salayacaktr.

3.3. Sklm Haldeki Pompay Toplama YntemiPompa milinin geni freze kanall ucundan bakldnda, pompann dn yn saatin

aksi ynndedir(ekil 3.3.). Kanatlar (14) rotora (7) taknz ve rotoru da bilezie (15)taknz; yle ki pompa eleman kapaa takldnda, kanatlarn (14) keskin kenar (B),

bilezik (15) zerindeki ok iareti (8) ve rotor (7) zerindeki ok iareti (12) hepsi pompadn ynne doru ynelmi olsun. Bilezikteki (15) kanal (A) ve rotordaki (7) kanal (C),resimde grld gibi, pompa dn ynne zaviyeli olmaldr.

ekil 3.3: Kanat, rotor ve bileziin doru taklma ekli


43/51

39

ekil 3.4teki dayanma segmanlarn (16) ve lastik halkalar (10) gbekteki yuvasnave basn plakasnn (17) geni faturasna yerletiriniz. Her dayanma segmann, resimdegrld gibi ibkey taraf kendi lastik halkasna doru gelecekekilde taknz.

ekil 3.4: Dayanma segman

n

n doru tak

l

Pompa elemann pompa gvdesine taknz. Datma ilemi yaplrken karmolduunuz sraya gre pompay toplayarak, kapa kapatarak cvatalarla tespit ediniz.Cvatalar teknik deerlerde belirtilen torka gre sknz.

3.4. Pompa Test Cihazn Kullanma Yntemi

Bir hidrolik pompada arza arama ilemleri basn, ak ve scakl test etmektengeer. Gstergeler, akkann basnc, scakl ve debisi hakknda ihtiyacnz olan bilgileriverir. Akkan ak kesilir veya durursa hidrolik sistem ya almaz ya da arzal olarak

alr. Akkan hidrolik sistemin doru almas iin nemli olduundan sistemde neyinarzal olduunu belirlemenin en iyi yolu akkan akn kontrol etmektir. Sistemde bireybozulduunda hidrolik akkann durumu ekilde deiebilir: basn, debi veya scaklk.Pratikte en sk bu n bulacaksnz.

Btn hidrolik sistemler, belirli bir basn seviyesinde almak zere tasarlanmtr.Bu basn deitii zaman sistem tasarland gibi almayacaktr. Srekli lm

beklenmese de manometreler baz sistemlere balanr. Bu uygulamalarda lme basncndagstergeye doru akan akkan durdurmak iin bir valf kullanlr. Gstergeler ayn zamandasrtnmeli snmleyici denen aletlerle donatlr. Bu aletler inenin titreimini engeller ve

basn deiiklerini emerek gstergeyi korur.

Debi ler yalnzca test etme amacyla kullanlrlar. Bir sistemin daimi parasolmalar pek rastlanan bir olay deildir. Debi lerler hidrolik tehizat reticileri ve okmiktarda hidrolik aksam olan test cihaz ve masasnda dzenli olarak kullanlr. Scaklklmleri endstriyel termometrelerin birka tipinden biriyle alnr.

Pek ok fabrikann ekil 3.5 tekine benzer bir tanr test cihaz vardr. Bu birim tip gstergenin hepsini kapsar. Bu birim, akkann sistem iinden akna ve oradan sistemindeposuna dnne izin verecekekilde yaplmtr. Elle kumanda edilen ykleme valfi testedilen sistemin basn seviyesinin ayarlanmasna izin verir. Birim sisteme birka noktada

balanr; rnein, pompann boaltma tarafna emniyet valfinin emme tarafna veya kontrolvalfleri ve hareketlendiricilere. Bu noktalarda alnan lmler sistemin nasl alt

hakknda doru bir fikir verir ve herhangi bir sorunun muhtemel sebebini de aa kartr.


44/51

40

ekil 3.5: Tanabilir hidrolik devre test cihaz


45/51

41

UYGULAMA FAALYETLER

LEM BASAMAKLARI NERLER Pompay uygun bir biimde dz

bir zemine alnz. Pompay skp paralarna

ayrnz. Arzal paralar tamir ediniz

veya yenisiyle deitiriniz. Pompay toplayarak araca

taklmaya hazr hale getiriniz. Pompa test cihaznda pompa

performansn test ediniz.

Gerekli emniyet kurallarn alnz. Paralar pompadan kardnz sraya gre

yaynz. Pompaya ait montaj resmini temin ediniz. Paralar pompadan kardnz sraya gre

toplaynz. Pompa dn ynne dikkat ediniz.

UYGULAMA FAALYETLER


46/51

42

LME VE DEERLENDRME

Hidrolik Pompalarn Bakm ve Onarm Deerlendirme Sorular

1. Hidrolik depoda bulunan akkan istenen basn ve debide sisteme gnderen devreeleman aadakilerden hangisidir?A) Hidrolik motorB) Hidrolik pompaC) Elektrik motoruD) Hidrolik silindir

2. En yksek hacimsel verime sahip hidrolik pompa tr aadakilerden hangisidir?A) Dili pompalarB) Kanatl pompalarC) Pistonlu pompalarD) Vidal pompalar

3. Pompa debisi hesaplanrken aada verilen deerlerden hangisi dikkate alnmaz?A) Pompa giri gcB) Pompa mili devir saysC) Akkann yer deitirme miktarD) Hacimsel verim

4. Aadakilerden hangisi temel bir santrifj pompa eri tipi deildir?A) Hz erisiB) Ykseklik kapasitesi erisiC) Verim erisiD) Beygir gc talebi erisi

5. ten dili pompada, aadakilerden hangisi tahrik dilisidir?A) En az dii olan diliB) HilalC) teki diliD) Dtaki dili

LME VE DEERLENDRME


47/51

43

Aadaki cmlelerin doru yanl ( D veya Y ) eklinde deerlendiriniz.

6. (..) Pompalar temel olarak pozitif iletimli ve pozitif iletimli olmayan pompalarolmak zere iki ksma ayrlr.

7. (..) Her pompa ve ark birleiminin kendine zg bir dizi performans erisi vardr.8. (..) Pompada gerek debi bulunurken, pompadaki kaak yan debisi dikkate

alnmaz.

9. (..) Pompann fiyat, pompa seim kriterlerinden deildir.10. (..) Hilal tipi iten dili pompalar, grlt dzeyleri en yksek olan pompatrlerinden biridir.


48/51

44

MODL DEERLENDRMEHer hangi bir i makinesinde kullanlan hidrolik pompann bakm ve onarm

yaplmas istenmektedir.

Buna gre aada istenen artlar salaynz?

1. makinesinde kullanlan pompa tipini yorumlaynz.2. Pompann alma eklini ve iyapsn aklaynz.3. Pompa performansn belirlemek iin gerekli lmleri yapnz.4. llen deerler ile pompa katalog deerlerini karlatrnz.5. Pompada sorun olup olmadn yorumlaynz.6. Aratan pompay sknz.7. Sklen pompay datnz.8. Arzal paralar tamir edin veya deitiriniz.9. Pompay toplaynz.10. Pompay test etme cihaz ile test ediniz.11. Pompay araca monte ediniz.12. Ara stnde pompay test ediniz.

MODL DEERLENDRME


49/51

45

AIKLAMA: Aada listelenen davranlarn her birinin tarafnzdan yaplpyaplmadn gzlemleyiniz. Eer yapldysa EVET kutucuu hizasna X iareti koyunuz.Yaplmadysa HAYIR kutucuunun hizasna X iareti koyunuz.

Gzlenecek Davranlar Evet Hayr

1 Kullanlan hidrolik pompa tipini belirlediniz mi?

2 Pompann alma eklini ve iyapsn yorumladnz m?

3Pompa performansn belirlemek iin gerekli lmleriyaptnz m?

4

llen deerler ile pompaya ait katalog deerleriyle

karlatrdnz m?5 Pompada sorun olup olmadn yorumladnz m?

6 Aratan pompay sktnz m?

7 Sklen pompay dattnz m?

8 Arzal paralar tamir ettin mi veya deitirdiniz mi?

9 Pompay topladnz m?

10 Pompay test etme cihaz ile test ettiniz mi?

11 Pompay araca monte ettiniz mi?

12 Ara stnde pompay test ettiniz mi?

DEERLENDRME

Modl sonunda yaplan hidrolik devre emasn oluturma listesindeki gzlenecekdavranlarda bulunan HAYIR ksmna iaretlediiniz ilemleri tekrar gzden geiriniz.


50/51

46

CEVAP ANAHTARLARI

RENME FAALYET-3 CEVAP ANAHTARI

1 B

2 C

3 A

4 A5 D

6 D

7 D

8 Y

9 D

10 Y

DEERLENDRME

Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz ve doru cevap saynz belirleyerekkendinizi deerlendirin.

Bu deerlendirme sonucunda sorular doru yantlamsanz, faaliyette baarlsnz

demektir. Eer yanl yantladysanz, faaliyetten baarl olabilmek iin faaliyeti tekrarediniz.

CEVAP ANAHTARLARI


51/51

KAYNAKA ROHNER, Peter. Endstriyel Hidrolik Kontrol, Milli Eitim Bakanl

yaynlar, Ankara, 1994.

MEB, Pompalarn almasn kavrama (eviri), Milli Eitim Bakanlyaynlar, Ankara, 1994.

MEB, Hidrolik Arza arama Becerisini Gelitirme (eviri), Milli EitimBakanl yaynlar, Ankara, 1994.

ALTUNOK, N. Grol, Endstriyel Hidrolik, Ege basm, stanbul, 2005 . KARAYOLLARI FEN HEYET MDRL. Hidrolik KumandaTertibatTamir Kitab. CATERPILLAR MODEL 183

KAYNAKA

hidrolik_pompalar

Documents

Transcript of hidrolik_pompalar