HỘI THI TÌM HIỂU GIÁ TRỊ VN HÓA – LỊCH SỬ TỈNH ĐỒNG NAI … · Bài tham dự...

Bài tham dự

HỘI THI TÌM HIỂU GIÁ

TRỊ VĂN HÓA – LỊCH SỬ

TỈNH ĐỒNG NAI

NĂM 2018

Biên Hòa, tháng 11 năm 2018

HỘI THI

“TÌM HIỂU GIÁ TRỊ VĂN HÓA – LỊCH SỬ NĂM 2018”

Những tập quán tín ngưỡng và

cuộc kháng chiến của quân và dân Biên Hòa -

Đồng Nai đã trải qua trong 320 năm hình thành

và phát triển

BIÊN HÒA, THÁNG 11 NĂM 2018

TÌM HIỂU GIÁ TRỊ VĂN HÓA – LỊCH SỬ ĐỒNG NAI

1

Lời nói đầu

Đồng Nai gạo trắng nước trong

Ai đi đến đó thì không muốn về.

Đồng Nai - nơi đất lành chim đậu. Chính vì thế, nơi đây đã thu hút dân cư

từ mọi miền Tổ quốc đến để an cư, lập nghiệp. Sự cộng cư nhiều thành phần dân

tộc qua quá trình phát triển đã làm cho sắc thái dân tộc về người và văn hóa

vùng này thêm đa dạng trên nhiều lĩnh vực các thế hệ cư dân đã để lại nhiều

thành tựu quan trọng trong các lĩnh vực của cuộc sống. Những tập quán tín

ngưỡng đã được hình thành,tạo ra màu sắc đặc trưng cho vùng đất này. Không

những thế, một vùng đất nghe có vẻ đầy an bình nhưng lại tràn ngập sự anh

dũng. Khai phá trời Nam, bảo vệ vùng đất thân thương trước sự xâm lăng của

ngoại quốc, đâu đâu cũng có dấu chân con người Đồng Nai. Lớp trước ngã

xuống, lớp sau lại trào lên như sóng lửa, thấm đẫm tinh thần kiên cường, bất

khuất vào trong đất thịt để bảo vệ bình yên cho nơi này. những chiến công trong

cuộc kháng chiến tự vệ của dân tộc là một trong những thành quả, kết tinh truyền

thống văn hóa của vùng đất Biên Hòa – Đồng Nai trong quá trình mở đất

phương Nam của đất nước.

Chặng đường rất đỗi bi thương ấy đã thắm đượm biết bao xương máu, mồ

hôi và nước mắt của thế hệ cha ông. Sự hy sinh của họ là để đánh đổi cho hai

tiếng Đồng Nai-Biên Hòa thân thương được bình yên, hạnh phúc. sự hy sinh tuổi

trẻ, hy sinh thân mình để giành lại độc lập, tạo nên trang sử vàng của dân tộc về

hào khí Đồng Nai oai hùng, bất diệt.

Chứng kiến sự hy sinh cao đẹp ấy được tái hiện sống động qua từng trang

sử vàng, lòng tôi như thôi thúc bản thân phải làm chút gì đó để lan tỏa quá khứ


2

hào hùng của dân tộc thật sâu, thật rộng. Phải để cho thế hệ trẻ biết và thấu

được cái tình, cái nghĩa của con người nơi đây, phải cho họ tìm thấy được tình

yêu với nơi mình gắn bó suốt cuộc đời. Từ đó, chính họ sẽ thấm đượm tinh thần

yêu quê hương mà xây dựng, làm cho vùng đất này thêm giàu đẹp, hạnh phúc.

Hưởng ứng cuộc thi tìm hiểu về giá văn hóa – lịch sử Đồng Nai năm 2018

do Sở Khoa học và Công nghệ Đồng Nai tổ chức, tôi đã nghiên cứu nhiều tài

liệu, đến tham quan Bảo tàng và một số di tích lịch sử cách mạng trên địa bàn

tỉnh Đồng Nai. Quá trình tham quan và nghiên cứu tư liệu tại bảo tàng và di tích,

tôi thấy Đồng Nai mình có nhiều điều tuyêt vời quá, dân mình anh dũng quá và

mình phải có trách nhiệm phải tuyên truyền những giá trị quý giá đang ẩn chứa

trong mỗi di tích. Tham gia Hội thi này tôi mong muốn bản mình hiểu thêm về

tập quán tín ngưỡng, dân gian của người dân Biên Hòa – Đồng, cùng với những

chiến công tiêu biểu của quân và dân Đồng Nai trải qua 320 năm hình thành

vùng đất Biên Hòa – Đồng Nai. Bên cạnh đó, tôi sẽ tuyên truyền nhưng hiểu biết

của bản thân về những giá trị văn hóa - lịch sử, nhân vật, sự kiện lịch sử, văn

hóa và con người Biên Hòa - Đồng Nai đến với mọi người, nhất là thể hệ trẻ để

góp phần trong công tác bảo tồn và phát di sản văn hóa của vùng đất Biên Hòa -

Đồng Nai.

Để hoàn thành được bài dự thi này tôi xin gởi lời chân thành cảm ơn đến

các các anh, chị thuyết minh viên đang công tác tại Bảo tàng Đồng Nai, Ban

Quản lý di tích – danh thắng tỉnh, thư viện tỉnh Đồng Nai đã cung cấp tư liệu.


3

Câu 1: Trong 320 năm hình thành và phát triển vùng đất Biên Hòa –

Đồng Nai, nhân dân Biên Hòa đã trải qua những cuộc kháng chiến nào?

Hãy trình bày cảm nhận của (anh), chị về truyền thống đấu tranh cách

mạng của quân Biên Hòa – Đồng Nai. Anh (chị) sẽ làm gì để phát huy truyền

thống cách mạng ấy.

I.1. Trong 320 năm hình thành và phát triển vùng đất Biên Hòa – Đồng

Nai, nhân dân Đồng Nai đã trải qua những cuộc đấu tranh sau:

I.1.1. Những cuộc đấu tranh chống thực dân Pháp xâm lược (1861 –

1954)

Đất nước Việt Nam là nơi mà lịch sử dân tộc gắn liền với lịch sử anh hùng

chống ngoại xâm. Ở đây mỗi tên đất, tên làng đều trở thành những địa danh gắn

liền với nhiều chiến công chói lọi, đặc biệt là hai cuộc kháng chiến chống thực

dân Pháp và đế quốc Mỹ xâm lược. Trong hai cuộc chiến đấu đó, trên mảnh đất

Biên Hòa – Đồng Nai quân và dân Biên Hòa – Đồng Nai đã cùng quân dân cả

nước cũng đã lập lên nhiều chiến công hiển hách nên đã được lưu danh trong sử

sách. Tiêu biểu như các trận đánh trong kháng chiến chống thực dân Pháp như:

Cuộc khởi nghĩa của các sĩ phu yêu nước trong cuộc kháng chiến chống thực dân

Pháp lần thứ nhất: Đoàn Văn Cự (1835 – 1905); tổ chức yêu nước của Trại Lâm

Trung (1916); Cách mạng tháng Tám 1945 ở Biên Hòa. Và kháng chiến chống

thực dân Pháp lần thứ hai gồm các trận đánh chống thực dân Pháp xâm lược như:

Trận tập kích thị xã Biên Hòa năm 1946; Trận đánh giao thông La Ngà diễn ra

vào ngày 01/8/1948; Trận đánh Tháp canh cầu Bà Kiên năm 1948; Trận tấn công

Yếu khu Trảng Bom năm 1951.

I.1.2. Cuộc khởi nghĩa sĩ phu yêu nước Đoàn Văn Cự (1835 – 1905)

Đoàn Văn Cự (1835-1905), là một thủ lĩnh kháng Pháp tại Biên Hòa (Đồng

Nai). Tuy hoạt động của ông bị đối phương nhanh chóng dập tắt, nhưng đã có

ảnh hưởng sâu rộng ở vùng miền Đông Nam Bộ trong những thập niên đầu thế

kỷ XX. Cả cuộc đời ông để bảo vệ độc lập dân tộc. Đoàn Văn Cự sinh năm Ất


4

Mùi (1835) tại làng Bình An, huyện Bình An, tỉnh Biên Hòa (nay là quận Thủ

Đức, thành phố Hồ Chí Minh). Ông sống tại một nơi hẻo lánh ở một ấp Vĩnh

Cửu thuộc xã Tam Hiệp, huyện Châu Thành, tỉnh Biên Hòa xưa (nay thuộc

phường Tam Hiệp, thành phố Biên Hòa, tỉnh Đồng Nai) sống bằng nghề dạy học

và hốt thuốc, nên được gọi là ông thầy Cự. Nhờ vậy, ông che tai mắt thực dân

Pháp được một thời gian, để có thể bí mật tuyên truyền và chiêu tập những người

dân có cùng chí hướng. Được tin tưởng, đông đảo người dân ở các vùng Chợ

Đồn, Chợ Chiếu, Bình Đa, Cù lao Phố, Núi Nứa (nay thuộc Bà Rịa)...đã tình

nguyện đi theo và ủng hộ ông. Để chuẩn bị cho đại cuộc đánh Pháp, ông Cự chọn

vùng Bưng Kiệu (thuộc xã Tam Hiệp) làm căn cứ, tổ chức lượng theo theo lối

Thiên Địa Hội (còn gọi là Hội kín), đồng thời cho tích lũy lương thực, mua sắm

khí giới, lập lò rèn vũ khí, luyện tập nghĩa quân... Mọi việc còn đang trong giai

đoạn chuẩn bị, thì thực dân Pháp dò la được. Sáng ngày 12 tháng 4 năm 1905,

một số lính mã tà (cảnh sát thời Pháp thuộc) do một viên quan ba (đại úy) chỉ huy

kéo vào căn cứ Bưng Kiệu. Thừa lúc nghĩa quân canh phòng sơ ý, quân Pháp liền

xông thẳng vào ngôi nhà Đoàn Văn Cự đang ở. Trước bàn thờ Tổ, Đoàn Văn Cự

trong bộ trang phục uy nghi, vừa thấy viên quan ba dẫn lính vào liền vung đoản

đao chém thẳng. Viên quan ba bị thương nhưng kịp rút súng bắn chết ông (thọ 70

tuổi). Sau khi giết được thủ lĩnh Đoàn Văn Cự, viên quan ba cho lính đốt phá căn

cứ, bắn giết và truy đuổi nghĩa quân cho đến ngày hôm sau. Kết cuộc, ngoài

Đoàn Văn Cự, còn có thêm 16 nghĩa quân bị hy sinh tại trận. Sau đó, quân Pháp

bắt dân làng chôn Đoàn Văn Cự cùng với 16 nghĩa quân vào một hố lớn. Ngôi

mộ chung chôn thủ lĩnh Đoàn Văn Cự cùng 16 nghĩa quân, tọa lạc trên khu đất

cạnh dòng suối Linh Tuyền (gọi tắt là suối Linh), thuộc phường Long Bình, cách

trung tâm thành phố Biên Hòa chừng 8km. Ban đầu, chỉ là một ngôi mộ đơn sơ.

Năm 1956, được nhân dân địa phương xây đắp lại nhưng quy mô nhỏ, mãi đến

1990 ngôi mộ mới được xây dựng bề thế như hiện nay Nam kỳ, nhiều nơi đã nổi

dậy chống lại chính quyền thực dân Pháp ở Biên Hòa - Đồng Nai. Thủ lĩnh Đoàn


5

Văn Cự cùng 16 nghĩa quân đã đóng góp một phần công lao to lớn vào độc lập

chung của dân tộc.

I.1.3. Tổ chức yêu nước của Trại Lâm Trung (1916)

Năm 1865, quân Pháp tập trung lực lượng tấn công, căn cứ Bàu Cá và Giao

Loan bị thực dân chiếm đóng. Phong trào kháng chiến ở Biên Hòa tạm lắng lại.

Những năm đầu thế kỷ XX, phong trào đấu tranh vũ trang chống Pháp ở Biên

Hòa lại được khôi phục. Năm 1905, Đoàn Văn Cự xây dựng căn cứ ở Bưng Kiệu

(ấp Vĩnh Cửu phường Tam Hiệp, thành phố Biên Hòa) và chuẩn bị khởi nghĩa vũ

trang. Tuy nhiên việc không thành, ông và 16 nghĩa quân hi sinh trong một cuộc

đột kích của quân Pháp vào căn cứ. Ngày 25 tháng 1 năm 1916, một tổ chức yêu

nước có vũ trang ở trại Lâm Trung – Biên Hòa đã mở cuộc tấn công đồng loạt

vào các nhà làng Tân Trạch, Tân Lương, Tân Triều Tây, khám đƣờng Biên Hòa

giải thoát nhiều thanh niên bị thực dân cưởng ép đi lính, sau đó tập trung tấn

công vào dinh tham biện Biên Hòa. Cuộc nổi dậy vũ trang của trại Lâm Trung

tuy không thành nhưng gây tiếng vang lớn. Thực dân Pháp bắt và giết hại nhiều

lãnh tụ và nghĩa binh. Ngày 27/4/1916, tòa án binh của thực dân Pháp tuyên án tử

hình chín người đứng đầu trại Lâm Trung và đưa đi xử bắn tại ngã ba Dốc Sỏi.

Trước cái chết, cả chín người lãnh tụ nghĩa quân đều thể hiện tinh thần bất khuất

của nhân dân Biên Hòa. Sự thất bại của nghĩa quân trại Lâm Trung đánh dấu sự

thất bại của các lực lượng đấu tranh do các sĩ phu, người yêu nước của hệ tư

tưởng Nho giáo, phong kiến ở Biên Hòa lãnh đạo.

Cách mạng tháng Tám năm 1945 thành công đã đưa nhân dân Biên Hòa nói

riêng, cả dân tộc Việt Nam nói chung bước sang kỷ nguyên mới – kỷ nguyên độc

lập, thống nhất và tiến lên xây dựng cuộc sống ấm no, hạnh phúc. Cùng với nhân

dân cả nước, nhân dân Biên Hòa hồ hởi bắt tay vào công cuộc xây dựng chính

quyền cách mạng, xây dựng cuộc sống mới trong bầu không khí độc lập, tự do.

Tuy nhiên, thực dân Pháp âm mưu xâm lược nước ta một lần nữa đã ngang nhiên

chà đạp lên nguyện vọng lao động xây dựng hòa bình của nhân dân ta, tìm mọi


6

cách trở lại Việt Nam và Đông Dương. Ngày 23 tháng 9 năm 1945, được quân

Anh và quân Nhật giúp sức, quân Pháp nổ súng đánh chiếm Sài Gòn, chính thức

mở đầu cuộc chiến tranh xâm lược nước ta lần thứ hai. Quân dân Biên Hòa tiếp

tục cuộc kháng chiến chống Pháp lần thứ hai với những trận đánh tiêu biểu như:

I.1.4. Trận tập kích thị xã Biên Hòa năm 1946

Sau Cách mạng tháng Tám, thực dân Pháp với âm mưu xâm lược Việt Nam

lần thứ hai đã tổ chức gây hấn, đánh chiếm Sài Gòn. Lợi dụng danh nghĩa đồng

minh, tháng 8 - 1945, quân Pháp theo chân quân Anh đổ bộ vào Sài Gòn và liên

tục gây hấn. Rạng sáng ngày 24-10-1945, thực dân quân Pháp với hỗ trợ của

quân Anh nổ súng đánh chiếm tỉnh lỵ Biên Hòa, chúng đưa quân trấn chiếm các

đầu mối giao thông ở các đầu mối giao thông, chiếm thành Xăng Đá, bưu điện,

kho bạc, tòa án. Cuộc kháng chiến ở Nam bộ đa bùng nổ, ngày 25 tháng 10 năm

1945, thực dân Pháp đánh chiếm Biên Hòa và thiết lập bộ máy cai trị. Cuối tháng

12 năm 1945, Khu bộ trưởng khu 7 Nguyễn Bình quyết định mở cuộc tập kích

quân Pháp tại tỉnh lỵ Biên Hoà. Lực lượng tham gia trận tấn công vào thị xã Biên

Hoà gồm: Vệ quốc đoàn Biên Hoà, Châu Thành, Liên quân Hóc Môn – Bà Điểm,

Liên chi 2, 3 bộ đội Bình Xuyên. Đêm ngày 1 rạng ngày 2 tháng 1 năm 1946, các

đơn vị lực lượng vũ trang tổ chức đồng loạt tiến đánh các mục tiêu: thành Biên

Hoà, sở Hiến binh, Bưu điện, nhà ga Biên Hoà, nhà máy cưa BIF, các tua gác

địch ở cầu Gành.

Cả tỉnh lỵ Biên Hoà vang tiếng súng. Lực lượng vũ trang cách mạng tập

kích bất ngờ, đốt cháy chợ Biên Hoà, nhà thông tin, tấn công các công sở, đồn

bốt địch. Quân Pháp hoàn toàn lâm vào thế bị động. Nhiều nơi, quân Pháp và lính

tay sai hoảng hốt bỏ chạy. Quân kháng chiến làm chủ thị xã đến gần sáng, bắt

được nhiều tù binh. Để bảo toàn lực lượng, các đội vũ trang tham gia trận tập

kích rút về căn cứ. Dầu không làm chủ được mục tiêu lâu dài trong thị xã Biên

Hoà nhưng trận đánh đã gây nên một tiếng vang lớn thời bấy giờ. Đây là trận


7

đánh đầu tiên của lực lượng kháng chiến cách mạng ở miền Nam vào một trung

tâm đô thị khi thực dân Pháp tiến hành xâm lược Việt Nam lần thứ hai.

I.1.5. Trận đánh giao thông La Ngà, năm 1948

La Ngà là một dòng sông, một chi lưu của sông Đồng Nai, (nay thuộc huyện

Định Quán, tỉnh Đồng Nai). Địa danh mà thực dân Pháp ghi tên vào bản đồ

Lagna, cũng là tên một địa danh đã đi vào lịch sử trong cuộc kháng chiến chống

thực dân Pháp xâm lược.

Trận đánh giao thông La Ngà là trận đánh giao thông lớn nhất ở miền Đông

Nam bộ trong thời kỳ kháng chiến chống Pháp do lực lượng vũ trang Chi đội 10

Biên Hoà phối hợp với Liên quân 17 (Khu 7) thực hiện.

Trận đánh giao thông La Ngà, năm 1948

Tại khu vực A lực lượng phục kích gồm đại đội B, quốc vệ đội và dân quân

du kích huyện Xuân Lộc, do đại đội trưởng Lê Văn Ngọc chỉ huy, có nhiệm vụ

khóa đầu đoàn xe, tiêu diệt bộ phận hộ tống mở đường và chặn đánh bọn lính từ

Định Quán xuống tiếp viện.


8

Tại khu vực C đại đội A của chi đội do đội trưởng Nguyễn Văn Quang chỉ

huy nhận nhiệm vụ khóa đuôi, tiêu diệt địch và đánh quân tiếp viện từ đồn La

Ngà lên. Một tổ đặc nhiệm của chi đội xây dựng trận địa nghi binh cách 4km

phía đông đường 20 nhằm đánh lạc hướng máy bay địch. Các bộ phận hậu cần

đặt ở tả ngạn sông Đồng Nai, cách sở chỉ huy khoảng 6 km. Lực lượng dân quân

du kích huyện Châu Thành cùng một trung đội thuộc đại đội C làm nhiệm vụ

quấy rối ngăn chặn nghi binh địch trên dọc quốc lộ 1 từ Hố Nai đến ngã ba Dầu

Giây, buộc địch phải giảm tốc độ hành quân, sao cho đoàn xe đến khu vực trận

địa phục kích vào khoảng từ 15 đến 16 là thời điểm trời về chiều, nhiều sương

mù, máy bay địch khó hoạt động và viện binh của chúng từ Biên Hòa không thể

lên kịp trước khi trời tối. Tin quân báo của chi đội từ Sài Gòn cho biết: đầu tháng

3 năm 1948, địch tổ chức cuộc hội nghị tại Đà Lạt thảo luận việc thành lập chính

phủ bù nhìn Bảo Đại.

Cuối tháng 2 - 1948, Ban chỉ huy chi đội nhận được tin cụ thể: sáng ngày 1

tháng 3 năm 1948, đoàn xe quân sự của địch trong đó có nhiều quan chức cao

cấp Pháp sẽ xuất phát từ Sài Gòn. Ngay đêm ngày 26 - 2 để lại một lực lượng

nghi binh và bảo vệ chiến khu Đ, đại đội A và đại đội C của Chi đội 10 cùng

Liên quân 17 bí mật hành quân vượt 80 km đến Suối Cát, vị trí tạm dừng gần trận

địa phục kích. Chiều ngày 28 tháng 2 toàn bộ lực lượng chiếm lĩnh xong trận địa.

Đại đội B của Chi đội 10 cùng quốc vệ đội Xuân Lộc từ hướng đông vượt sông

La Ngà và lộ 20 đến vị trí tập kết khu vực A. Sáng ngày 01 - 3, đúng như tin tình

báo của ta, đoàn xe địch gồm 70 chiếc xuất phát sớm từ Sài Gòn. Vừa qua khỏi

thị xã Biên Hòa, đoàn xe phải dừng lại nhiều lần để khắc phục chƣớng ngại vật

do du kích bố trí hoặc để đối phó với hoạt động bắn tỉa của bộ đội và du kích trên

từng chặng. Đến khu vực La Ngà thì trời đã ngã chiều, đoàn xe vừa hành quân

vừa bắn thị uy vào hai bên đường. Gần 15 giờ, bộ phận đi đầu lần lượt đi qua trận

địa phục kích khu vực C, rồi khu vực B. Đúng 15 giờ 02 phút, chiếc thiết giáp

mở đường vào đúng chỗ gấp khúc ngoặt trái của khu vực phục kích A, ba quả địa


9

lôi hất tung chiếc xe thiết giáp cùng hai xe chở lính hộ tống. Viên chỉ huy đoàn

xe cùng bộ phận thông tin tan xác tại chỗ. Mất liên lạc vô tuyến, các xe phía sau

vẫn tiếp tục nối đuôi nhau tiến lên và dồn đống tại khu vực trận địa A, một số

chiếc chồng lên nhau, có chiếc rơi xuống vực. Các chiến sĩ đại đội B cùng quốc

vệ đội Xuân Lộc dùng hỏa lực diệt tiếp 44 chiếc xe chở lính hộ tống thứ ba và

đồng loạt xông ra mặt đường. Quân địch bị tê liệt hoàn toàn, tại khu vực B, các

xe địch lâm vào tình thế tiến thoài lưỡng nan, lúng túng chống đỡ. Các chiến sĩ

của ta chủ động tiến công áp đảo địch ngay từ đầu, đốt cháy 28 xe, tiêu diệt 55

tên lính hộ tống. Tại khu vực C, cuộc chiến đấu diễn ra quyết liệt. Sau 10 giao

tranh, các chiến sĩ đại đội A phá hủy 16 xe chở lính, vô hiệu hóa 13 xe vận tải và

diệt một số tên địch. Số còn lại dạt xuống phía đông đường 20 và chạy lui về đồn

La Ngà. Cùng lúc ấy, tốp cuối cùng có xe thiết giáp hộ tống vừa tới trận địa phục

kích, gặp sức tiến công mãnh liệt của ta, vội quay chạy trở lui về phía La Ngà.

Trận đánh kết thúc lúc 15 giờ 57 phút, quân ta đưa hơn 200 tù hàng binh cùng số

hành khách đi theo đoàn xe về phía sông Đồng Nai. 17 giờ, khi toàn bộ lực lượng

phục kích và đoàn người đang trên đường đến khu vực Suối Cát, ba máy bay địch

từ sân bay Biên Hòa mới lên ứng cứu, bắn như vãi đạn vào những đống lửa ta đốt

ở khu vực nghi binh phía đông đường 20. Tại khu vực tập kết, bộ đội tổ chức nói

chuyện về tình hình kháng chiến và chính sách cách mạng, chăm sóc vết thương

cho số tù hàng binh và hành khách. “Chủ” và “khách” cùng ăn cơm vắt, cá khô

nướng, uống nước sông.

Đêm ngày 02 - 3, các chiến sĩ liên lạc đưa số tù hàng binh được phóng thích,

cùng hành khách ra quốc lộ 20 đón xe về lại Sài Gòn. Cũng ngay trong đêm ấy,

các lực lượng tham gia trận phục kích khẩn trương trở về căn cứ. Nhằm chặn

đường hành quân trở về chiến khu Đ của Chi đội 10, phá nát căn cứ trong khi

không còn lực lượng phòng bị tại chỗ, bộ chỉ huy quân đội Pháp tại Sài Gòn tổ

chức quộc phản kích. Lúc 8 giờ ngày 5 - 3 chúng tổ chức một cánh quân có

không quân yểm trợ hành quân bịt chặn đường sông Đồng Nai, Sông Bé và quần


10

nát khu vực Bù Cháp, Lý Lịch, Hàn Dài. Đồng thời, 5 máy bay vận tải thay phiên

đổ quân xuống Đất Cuốc 1.000 lính bộ binh và 50 xe cơ giới chia làm hai gọng

kìm quây tròn khu vực trung tâm căn cứ ở Tân Hòa, Mỹ Lộc. Đoán trước ý đồ

của địch, Ban Chỉ huy Chi đội 10 một mặt khẩn trương hành quân về chiến khu

Đ chuẩn bị đánh địch phản kích, mặt khác tách ra một bộ phận kết hợp với lực

lượng dân quân du kích hoạt động mạnh ở các địa phương. Đại đội B về Xuân

Lộc. Liên quân 17 về Tân Ba. Các đơn vị còn lại về đến chiến khu Đ trước khi

quân Pháp triển khai lực lượng chặn đường.

Tại chiến khu, lực lượng vừa tham gia trận La Ngà cùng với phân đội ở lại

phối hợp với dân quân du kích tại chỗ phân tán ra nhiều nơi vừa đánh tiêu hao

địch, vừa để bảo toàn lực lượng. Sau một tuần lùng sục, không tìm được lực

lượng chủ lực, lại bị đánh tiêu hao ở khắp mọi nơi, cả ngày lẫn đêm, quân Pháp

buộc phải chấm dứt cuộc càn, mang theo gần 100 xác chết.

Trận La Ngà là chiến thắng quân sự lớn nhất của lực lượng bộ đội tập trung

ở miền Đông Nam Bộ tính từ đấu cuộc kháng chiến đến thời điểm đầu năm 1948.

Đoàn xe quân sự gồm gần 70 chiếc bị đánh tan, 59 chiếc bị tiêu hủy. Quân ta đã

tiêu diệt tại chỗ 150 lính lê dương hộ tống, 25 sĩ quan chỉ huy. Sự kiện La Ngà

gây chấn động sâu sắc trong dư luận ở Sài Gòn, ở trong nước, và sang cả nước

Pháp. Quốc hội Pháp chất vấn chính phủ về trận La Ngà, viên đại tá Talles chỉ

huy trưởng khu vực Đồng Nai Thượng buộc phải tự tử. Số tù hàng binh được thả

và hành khách đi theo đoàn xe, trong đó có nhiều trí thức, doanh nghiệp Pháp sau

đó đã tuyên truyền rộng rãi về cuộc kháng chiến chính nghĩa của Việt Minh.

Cùng với các trận đánh giao thông ở Bảo Chánh, Trảng Táo, Bàu Cá, Đồng

Xoài, trận La Ngà đã góp phần có hiệu quả vào nỗ lực chung của quân và dân

miền Đông Nam Bộ trong nhiệm vụ đẩy mạnh hoạt động đánh địch chia lửa với

chiến trường chính. Chiến thắng La Ngà đã đánh dấu một bước phát triển quan

trọng về chất của lực lượng vũ trang tỉnh Biên Hòa nói chung, chi đội 10 nói


11

riêng. Từ đánh nhỏ lẻ, chi đội đã vươn lên tổ chức trận đánh có quy mô lớn trên

một phạm vi trận địa rộng và cách xa căn cứ với trình độ tổ chức hợp đồng chính

xác, ý thức chiến thuật cao và kỷ luật chiến trường chặt chẽ.

Tượng đài chiến thắng La Ngà

(Nguồn Internet)

I.1.6. Trận đánh Tháp canh cầu Bà Kiên năm 1948

Bị thất bại ở chiến trường Việt Bắc thu đông 1947 - 1948, thực dân Pháp

buộc phải chuyển hướng chiến lược từ đánh nhanh thắng nhanh sang bình định

Nam Bộ. Âm mưu của chúng là “lấy chiến tranh nuôi chiến tranh, dùng người

Việt giết người Việt”. Trên chiến trường miền Đông và Biên Hòa, tướng

De Latour đã cho thực hiện chiến thuật “điểm và đường”. Địch cho xây dựng

một hệt thống đồn bót, tháp canh dọc các quốc lộ 1, 15, 20 tỉnh lộ 24, 16, 2 nhằm


12

bảo vệ giao thông của chúng và gây gây cho ta nhiều khó khăn cho việc đi lại của

ta. Tháp canh Pháp gồm có hai loại: tháp canh con cao từ 6 đến 8 mét, tháp canh

lớn cao từ 10 đến 12 mét do 1 tiểu đội canh giữ. Các tháp canh được xây dựng

bằng tường hoặc đá, độ dày từ 0,6 đến 0,8 mét, chia làm 3 tầng, tầng trên cùng có

nhiều lỗ châu mai, các tháp canh cách đều nhau khoảng 300 mét tùy theo địa

hình, có cái chỉ cách nhau 100, 150 mét để hỗ trợ lẫn nhau khi bị tấn công. Địa

hình xung quanh tháp đều được địch phát trống, ban đêm có đèn soi, do đó việc

đến gần tháp là rất khó.

Tính đến tháng 6 năm 1949, ở miền Đông địch đã xây dựng được hơn 200

tháp canh. Hệ thống tháp canh của Pháp gây cho ta nhiều khó khăn; việc di

chuyển qua lại trên đường của ta bị địch khống chế.

Đại tá Trần Công An - Người chỉ huy trận đánh tháp canh cầu Bà Kiên của Pháp

(Nguồn Internet)

Đêm 18 rạng ngày 19 - 3 - 1948, tổ du kích Tân Uyên do Trần Công An, Hồ

Văn Lung và Trần Văn Nguyên cải trang dung bùn non bôi lên người vượt qua

hang rào quanh tháp, áp thang vào tường và dùng lựu đạn đánh tháp canh, sử

dụng mìn FT và bê-ta đánh sập hoàn toàn tháp canh Cầu Bà Kiên lần thứ hai.


13

Di tích tháp canh cầu Bà Kiên

Nguồn Internet

Ngày 23 - 3 - 1950, lực lượng vũ trang Biên Hòa ra quân đồng loạt đánh 50

tháp canh dọc các quốc lộ 14, 13, tỉnh lộ 16…tháp canh thủng lỗ nhưng không

sập. Công binh xưởng tiếp tục nghiên cứu cải tiến mìn FT (phá tường), tăng

cường mìn (Bêta). Ngày 19-4-1950, tháp canh Vàm Giá (QL14) bị đánh sập hoàn

toàn bằng vũ khí FT và Bêta với kỹ thuật tiếp cận bí mật mục tiêu, đánh bất

ngờ…

Kỹ thuật đánh tháp canh được phổ biến góp phần làm thất bại chiến thuật

Delatour của Pháp ở miền Đông. Góp phần hình thành kỹ thuật, bộ đội đặc công.

Từ 19/3/1967 Bác Hồ chỉ đạo Bộ Quốc phòng hình thành Binh Chủng đặc công

đặc biệt tinh nhuệ, lấy ngày 19/3 (ngày đánh tháp canh Cầu Bà Kiên) làm ngày

truyền thống của Binh Chủng. Đây là một đóng góp tiêu biểu, xuất sắc của phong

trào du kích chiến tranh Biên Hòa nói chung và lực lượng vũ trang nói riêng cho

phong trào giải phóng dân tộc của đất nước dưới sự lãnh đạo của Đảng.

Từ đó kỹ thuật đánh đặc công Biên Hòa được phổ biến ra khắp Nam Bộ.

Ngày 19-3-1948 được lấy làm ngày truyền thống của binh chủng Đặc công.


14

Tượng đài tưởng niệm trận đánh tháp canh Cầu Bà Kiên năm 1948

Trận đánh tháp canh Cầu Bà Kiên năm 1948 có giá trị lịch sử quan trọng.

Đây là trận đầu tiên trong điều kiện chưa có vũ khí phá được tường tháp. Cách

đánh bí mật tiếp cận mục tiêu của du kích địa phương chính là cơ sở để Khu ủy

miền Đông nghiên cứu về vũ khí, về kỹ thuật, tổ chức, trang bị cho bộ đội thực

hiện nhiệm vụ đánh tháp canh, đánh bại chiến thuật Delatour.

I.1.7. Trận tấn công Yếu khu Trảng Bom năm 1951

Yếu khu Trảng Bom là căn cứ quân sự quan trọng của thực dân Pháp ở Biên

Hòa, được Pháp bố trí lực lượng quân gồm: đại đội lính Âu Phi, các đồn bót phụ

cận, ga xe lửa mỗi nơi một trung đội lính.

Tỉnh đội Thủ Biên (Biên Hòa, Thủ Dầu Một sát nhập) tổ chức trận đánh.

Lúc 17 giờ ngày 20 tháng 1 năm 1951, tiểu đoàn 303, đại đội Lam Sơn, đội biệt

động Thủ Biên được cải trang tấn công. Bộ đội từ trên xe nhanh chóng tiến vào

cổng, tiêu diệt tên lính gác, dùng bộc phá đánh phá cac lô cốt và chiếm xe thiết

giáp. Cùng lúc đó, tiểu đoàn 303 và đại đội Lam Sơn đánh chiếm các vị trí trong

khu trung tâm căn cứ quân sự địch và đồn lính tại khu vực sân banh. Bị tấn công

bất ngờ, lính địch không kịp chống trả. Một số bị tiêu diệt ngay tại chỗ, một số bị

thuơng, bỏ chạy.


15

Lực lượng vũ trang cách mạng làm chủ yếu khu trong vòng một tiếng đồng

hồ và sau đó rút về cứ. Kết quả trận đánh, quân cách mạng tiêu diệt 50 tên lính

Âu – Phi, bắt sống 50 tên và thu 200 vũ khí các loại, nhiều tấn đạn dược, lương

thực thực phẩm, quân trang quân dụng. Đây là trận tập kích táo bạo, bất ngờ của

lực lượng vũ trang Thủ Biên, giành thắng lợi lớn và làm cho quân Pháp bị tổn

thất nặng nề.

I.2. Những chiến công tiêu biểu của quân và dân Biên Hòa – Đồng Nai trong

kháng chiến chống đế quốc Mỹ (1954 – 1975)

Trong kháng chiến chống đế quốc Mỹ (1954 – 1975), quân và dân Biên Hòa

– Đồng Nai đã trải qua chặng đường 21 năm kháng chiến, quân và dân ta đã vượt

qua gian khổ mất mát, hy sinh để tiếp tục làm nên những chiến thắng quan trọng,

góp phần cùng cách mạng cả nước đi đến thắng lợi cuối cùng vào mùa xuân

1975. Trong chặn đường đầy gia khổ ấy, quân và dân Biên Hòa – Đồng Nai đã

góp công sức làm nên những chiến công vang dội như: Trận nổi dậy phá nhà lao

Tân Hiệp năm 1956; Trận đầu tiên diệt Mỹ tại Nhà Xanh, tháng 7 năm 1959;

Trận đánh vào sân bây Biên Hòa, tháng 10 năm 1964; Trận đánh vào Tổng kho

liên hợp hậu cần Long Bình, năm 1965; Tiến công và nổi dậy Xuân Mậu Thân

năm 1968; Chiến dịch Xuân Lộc - đập tan cánh cửa thép của Mỹ ngụy năm 1975.

I.2.1. Cuộc nổi dậy phá nhà lao Tân Hiệp, năm 1956

Sau khi hiệp định Giơnevơ đươc ký kết vào ngày 20/7/1954, chính quyền

Ngô Đình Diệm đã công khai phá hoại hiệp định, đã tiến hành khủng bố, đàn áp

cách mạng miền Nam. Chính quyền Ngô Đình Diệm dựng lên 6 nhà tù lớn ở

miền Nam, trong đó có nhà tù Tân Hiệp (gọi là Trung tâm cải huấn Biên Hòa)

nhằm để giam cầm, tra tấn đày ải cán bộ, đảng viên và người yêu nước ở miền

Nam Việt Nam.


16

Thực dân Pháp lê máy chém khắp nơi chặt đầu những chiến sỹ yêu nước

Nhà tù Tân Hiệp là một trong 6 nhà tù lớn ở miền nam lúc bấy giờ có tên gọi

mị dân là “trung tâm huấn chính Biên Hòa. Nhà lao Tân Hiệp trước kia là bãi tha

ma chôn cất những người bạc số tử vì bệnh ở nhà thương Trí Biên Hòa. Sau khi

thực dân Pháp xâm lược chúng mở rộng và xây dựng đồn Tân Hiệp thành trại tù

binh chiến tranh. Đến năm 1955, Mỹ - Diệm cải tạo mở rộng trại tù binh chiến

tranh thành 1 trong 6 nhà tù lớn nhất ở miền Nam có tên gọi mị dân là trung tâm

huấn chính Biên Hòa nhân dân quen gọi là nhà lao Tân Hiệp. Nhằm giam giữ

phân loại và cải tạo tư tưởng những người cộng sản.

Nhà lao Tân Hiệp có 7 trại giam được gọi theo chữ cái A, B, E, D, G và trại

giam phụ nữ (trại ngoại). Trong đó, trại E, D, G và trại giam ngoại là nơi giam

giữ các chiến sĩ cách mạng, đảng viên Cộng sản trung kiên và đồng bào yêu

nước. Các trại này, kẻ thù xếp vào loại là “những trại cứng đầu” nên sự quản lý

và đối xử chặt chẽ, hà khắc hơn các trại khác.

Để bảo vệ nhà tù, Mỹ - Diệm đã xây dựng một hệ thống hàng rào hai lớp,

chín tháp canh, lô cốt được xây dựng kiên cố. Các tháp canh số 1, 3, 5, 7 được


17

trang bị súng trung liên, một loại vũ khí hiện đại lúc bấy giờ đễ dễ dàng trấn áp

khi có sự cố.

Sau luật 10/59 số tù nhân ở các nhà tù, nhà lao đã tăng lên đột ngột. Ở nhà

lao Tân Hiệp - Biên Hòa. Mỗi trại giam có diện tích 198 m2 đã giam giữ từ 250

đến 300 người. Mỹ - Diệm bắt anh em tù xây dựng thêm dãy xà lim còn gọi là

“trại giam tập thể” về phía đông nhà lao, bên cạnh trại giam phụ nữ. Khu trại

giam tập thể có diện tích 9.840 m2 (120 m x 82 m) toàn bộ nhà lao có kiến trúc

theo lối hình hộp vĩnh cửu, xây kiểu đúc liền. Mái bằng đổ bê tông. Mỗi phòng

có diện tích 113,46 m2 chia thành từng phòng nhỏ riêng biệt. Toàn bộ dãy xà lim

được bao bọc 2 lớp rào kẽm gai và xây thêm 2 tháp canh kiên cố về hướng Bắc

và Nam. Năm 1973, Mỹ - Diệm chuyển hết tù chính trị trung kiên sang biệt giam

ở dãy xà lim, các trại A, B, D, G, E... chúng giam thường phạm.

Đối với tù chính trị, tra tấn tù nhân để lấy lời khai là mục tiêu hàng đầu của

địch. Để lấy lời khai và để cải huấn những người tù trung kiên cai ngục đã sử

dụng nhiều hình thức tra tấn hết dã man hòng khuất phục ý chí kiên trung của các

chiến sĩ cách mạng.

Thế nhưng, trong lao tù khắc nghiệt, tàn bạo ấy, những chiến sĩ cách mạng

vẫn một lòng trung kiên với cách mạng, chấp nhận hy sinh để bảo toàn khí tiết

cộng sản, luôn thể hiện ý chí khát vọng sống mãnh liệt luôn hiệu hữu trong trái

tim những người yêu nước, từng ngày vẫn luôn hướng về Tổ quốc thân yêu, tiếp

tục đấu tranh vì quê hương.

Bằng nhiều hình thức và biện pháp đấu tranh, những chiến sĩ yêu nước đã

biến nơi này thành trường học để rèn luyện, thử thách bản lĩnh của người chiến

sĩ Cộng sản. Trong nhà tù, đã hình thành tổ chức Đảng để chỉ đạo, lãnh đạo

phong trào đấu tranh. Đặc biệt, tổ chức Đảng trong nhà tù đã lên kế hoạch cho

một cuộc nổi dậy phá khám để trở về với cách mạng.


18

Chiều chủ nhật ngày 02/12/1956, tại Nhà lao Tân Hiệp, dưới mắt địch, mọi

sinh hoạt vẫn diễn ra bình thường như mọi ngày. Thế nhưng, một đợt sóng trào

đang bắt đầu chực chở nổi lên khi có hiệu lệnh, thời cơ.

Bao khó khăn gian khổ thậm chí cả hy sinh đang trước mặt nhưng trong

lòng họ với niềm tin sẽ tự nổi dậy, phá khám cướp súng địch, trở về với Đảng,

với nhân dân trở thành niềm tin cho thắng lợi. Đúng 17 giờ 45 phút, đồng chí

Phạm Văn Còn – được phân công xé chiếc áo trắng trương lên làm ám hiệu, lập

tức tiếng hô “xung phong” vang dậy khắp trại. Các tổ theo kế hoạch mà tổ chức

Đảng đã phân công cùng nhất loạt thực hiện để phá khám, vượt ngục.

Cuộc nổi dậy phá khám Tân Hiệp của chính trị phạm diễn trong vòng 40

phút. Ta đã giải thoát được ta đã giải thoát được 462 cán bộ, đảng viên về với

cách mạng, thu được hơn 40 khẩu súng các loại là nguồn nhân lực và vật lực quí

báu bổ sung cho phong trào cách mạng miền Nam ở miền Đông Nam bộ sau này.

Di tích Nhà lao Tân Hiệp nơi diễn ra cuộc nổi dậy phá nhà lao năm 1956

I.2.2. Trận đầu diệt Mỹ tại nhà Xanh, năm 1959

Di tích Nhà Xanh hiện nay nằm trong khuôn viên trường Cao đẳng nghề ở

phường Thống Nhất, thành phố Biên Hòa, tỉnh Đồng Nai. Nơi đây đã diễn ra trận


19

diệt Mỹ đầu tiên. Di tích Nhà Xanh đã được bộ Văn hóa thông tin xếp hạng Di

tích lịch sử cách mạng cấp Quốc gia theo QĐ số 235/VH- QĐ ngày 12/12/1986.

Di tích lịch sử nhà xanh hiện nay là điểm sinh hoạt truyền thống, về nguồn đồng

thời còn là nơi sinh hoạt văn hóa, văn nghệ, thể dục thể thao trong những ngày lễ

lớn của đất nước.

Trận đầu diệt Mỹ là trận đánh vào phái đoàn cố vấn quân sự Mỹ MAAG (

Mission Army American Group) tại Biên Hòa. Tháng 7 năm 1956 Mỹ Diệm

khủng bố phong trào Cách mạng miền Nam rất ác liệt. Đặc biệt tháng 5/1959

Diệm ban hành luật 10/1959 khủng bố trắng phong trào cách mạng. Cả miền

Nam rên xiết dưới ách kiềm kẹp của Mỹ Diệm. Trước tình hình đó liên tỉnh Ủy

miền Đông quyết định tổ chức trận tập kích vào bọn cố vấn Mỹ, mục tiêu được

chọn tấn công là Nhà Xanh. Thực hiện trận đánh là phân đội đặc công C250 do

đồng chí Nguyễn Văn Hoa chỉ huy cùng 05 đồng chí nữa là Huề, Phú, Bé, Sắc,

Hưng. Địa điểm ém quân tại Gò Me cách khu cư xá hơn 200 mét, Ngày 7/7/1959

đực là ngày tấn công và cũng chính là ngày chính quyền Diệm tổ chức kỷ niệm 5

năm chấp chính.

Di tích nhà Xanh – nơi diễn ra trận đầu diệt Mỹ năm 1959


20

Vào lúc 19 giờ ngày 7/7/1959, phân độc C250 hóa trang lính đi tuần từ

Gò Me tiến về khu cư xá. Sau khi diệt tên gác cổng, phân đội C250 chia làm 3

mũi tấn công ( mỗi mũi 02 người), mũi thứ nhất ém quân sau cánh cửa sổ tầng

trệt chĩa súng bắn vào; mũi thứ hai núp sau cửa sổ chân cầu thang dùng súng máy

tấn công; mũi thứ ba gồm đô Huề, Sắc dùng mìn điện đưa vào bên trong phòng

giữa lúc bọn Mỹ đang xem phim, 06 cố vấn Mỹ đang say sưa theo dõi bộ phim

“cái áo rách”. Cuốn phim thứ nhất vừa hết, đèn bật sáng, đ/c Huề và Sắc chưa

kịp đặt mìn thì tên bồi bếp xuất hiện. Đồng chí Nguyễn Văn Hoa cho lệnh nổ

súng vào bọn cố vấn, đồng chí Nguyễn Văn Huề chấp nhận hy sinh ôm quả mìn

lao vào trong hô to: “Chấm điện” để đồng chí Sắc chấm điện cho nổ.

Trận đánh diễn ra chớp nhoáng trong vòng chưa tới 15 phút, kết quả diệt

được hai cố vấn Mỹ là thiếu tá Mỹ Bael Buis và trung sĩ Chester overmad chết tại

chỗ và đại úy Howard B.boston bị thương. Trận đánh vào Nhà Xanh đã gây tiếng

vang lớn trong và ngoài nước, báo chí Sài Gòn và phương tây đưa tin “Cố vấn

Mỹ Buis và Ovmand là hai người lính Mỹ đầu tiến chết trận trong kỷ nguyên

Việt Nam”.

Nhà Xanh là nơi ghi dấu ấn đậm nét sự can dự của Mỹ vào miền Nam Việt

Nam, đồng thời nơi đây còn thể hiện tinh thần ý chí cách mạng của quân dân

Biên Hòa- Đồng Nai trong cuộc káng chiến chốing kẻ thù xâm lược.

Ngày nay, tại thủ đô nước Mỹ Washington trên bức đá ghi tên những

quân nhân Mỹ chết trận tại Việt Nam theo thứ tự thời gian thì Buis và Ovmand

là hai lính Mỹ đầu tiên trong danh sách.

I.2.3. Trận tấn công vào sân bay Biên Hòa, năm 1964

Sân bay Biên Hòa là sân bay quân sự của chính quyền Sài Gòn. Diện tích

sân bay rộng khoảng 49 km2 với 2 đường băng dài 3.600m, 1000m. Hệ thống

phòng thủ sân bay nhiều tầng lớp rào, canh gác cẩn mật và có hệ thống ra đa, chỉ


21

huy liên lạc hiện đại, cách Sài Gòn 30km thường xuyên có từ 170 đến 190 máy

bay cùng đậu và Sân bay được bố trí phòng ngự rất nghiêm. Đây là căn cứ xuất

phát của các loại máy bay Mỹ đi đánh phá các lực lượng cách mạng ở miền Đông

Nam Bộ.

Trận tấn công vào sân bay Biên Hòa

( Nguồn Internet)

Chiều 31/10/1964, từ Chiến khu Đ các đơn vị bộ đội ta xuất phát hành quân

về Biên Hòa. Được các đội trinh sát biệt động thị xã Biên Hòa, bộ đội du kích

huyện Vĩnh Cửu và cơ sở mật phục vụ, hướng dẫn, các đơn vị pháo cối của ta đã

bí mật hành quân đến vị trí tập kết, bố trí 128 trận địa tại Hóc Bà Thức (Tân

Phong) cách sân bay Biên Hòa 1 km về phía đông bắc. Lúc 23 giờ 30 đêm 31

tháng 10 năm 1964 pháo cối ta bắt đầu cấp tập bắn và sân bay. Từng cụm lửa bốc

cháy sáng rực cả một góc trời. Cả thị xã Biên Hòa và các vùng phụ cận rung lên

vì những tiếng nổ long trời lở đất. Chỉ trong vòng 15 phút, 130 quả đạn cối rơi

gọn và chính xác xuống các mục tiêu, phá hủy 59 máy bay, trong đó có 21 máy

bay B57, loại máy bay tối tân của Mỹ lúc bấy giờ mới đưa từ Philippin sang,

chuẩn bị gây tội ác ở miền Bắc, 11 máy bay AD6, một máy bay do thám U2, diệt

và làm bị thương 293 tên địch, tiêu hủy và làm nổ tung hai kho bom đạn lớn, một


22

kho xăng, một đài quan sát và 18 trại lính. Địch không kịp phản kích, lực lượng

ta rút về căn cứ an toàn. Đây là một trận đánh táo bạo bất ngờ. Lần đầu tiên pháo

binh Miền đã tận dụng yếu tố bí mật, kết hợp với lực lượng địa phương và phong

trào cách mạng của quần chúng nhân dân luồn sâu vào lòng địch, dùng một lực

lượng nhỏ đánh một mục tiêu lớn và quan trọng, đồng thời khắc phục có hiệu quả

những hạn chế, nhược điểm của vũ khí đạn dược, cơ động nhanh chóng, bám sát

mục tiêu, bắn tập trung đạt hiệu suất cao, mở đầu cho những trận pháo kích, tập

kích vào các vị trí mục tiêu chiến lƣợc quan trọng của Mỹ, ngụy sau này. Chiến

thắng sân bay Biên Hòa làm nức lòng quân dân cả nước và bạn bè khắp năm

châu. Lực lượng pháo binh Miền được tặng thưởng Huân chương Quân công

hạng nhất, loại huân chương cao nhất lần đầu tiên được tặng thưởng ở miền Nam

trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước. Bác Hồ kính yêu đã viết thơ ca ngợi

chiến thắng sân bay Biên Hòa:

“Uy danh lừng lẫy khắp năm châu

Đạn cối tuôn cho Mỹ bể đầu

Thành đồng trống thắng lay lầu trắng.

Điện Biên, Mỹ chẳng phải chờ lâu”

Chiến công to lớn này có phần đóng góp không nhỏ của Đảng bộ, quân và

dân Biên Hòa, trực tiếp là lực lượng vũ trang huyện Vĩnh Cửu và thị xã Biên

Hòa. Những thắng lợi to lớn dồn dập của quân và dân ta khắp nơi đặc biệt là

chiến thắng sân bay Biên Hòa đã cổ vũ mạnh mẽ cho phong trào đấu tranh cách

mạng của quân và dân trong toàn tỉnh. Chiến thắng sân bay Biên Hòa có ý nghĩa

quan trọng, góp phần đánh bại chiến lược “chiến tranh đặc biệt” của đế quốc Mỹ.


23

I.2.3. Trận đánh vào Tổng kho liên hợp hậu cần Long Bình, năm 1966

Năm 1965 quân viễn chimh Mỹ và đồng minh của chúng trực tiếp đổ quân

xâm lược miền Nam. Nhiều căn cứ, quân sự kho tàng được mỹ xây dựng ở Biên

Hòa, trong đó là tổng kho Long Bình với 02 khu quan trọng là khu kho đồi 50 và

53. Kho liên hợp hậu cần Long Bình rộng 24 km2, cách thành phố Biên Hòa

khoảng 7 km2 và Sài Gòn 30 km2. Bao quanh khu kho Long Bình có từ 7 đến 9

lớp rào kẽm gai các loại, có gài mìn, lựu đạn, bên trong có nhiều đường để cơ

giới tuần tra .

Ngày 22/6/1966, 6 chiến sĩ đặc công gồm: Nguyễn Tấn vàng, Nguyễn Văn

Thái, Bùi Văn Hòa, Trịnh Văn thoàn, Phạm Văn Rô tiến vào mục tiêu, theo kế

hoạch, từ 1 đến 2 kho đặt một quả mìn hẹn giờ, khi các chuến sĩ đã đặt mìn hẹn

giờ xong và rút khỏi mục tiêu, khu kho đồi 53 nổ tung, tiếng nổ làm chấn động cả

Biên Hòa và Sài Gòn, tiếng nỏ liên tục cho đến ngày hôm sau; 40.000 quả đạn

đại bác ở khu kho đồi 53 bị phá hủy.

Những chiến thắng lớn ở sân bay Biên Hòa, Tổng kho Long Bình, Thành

Tuy Hạ, kho xăng Nhà Bè mãi mãi ghi truyền trong sử sách, nhằm giáo dục

truyền thống cách mạng cho thế hệ trẻ hôm nay và mai sau.

Hình ảnh trận đánh vào Tổng kho Long Bình ( Nguồn Internet)


24

I.2.4. Cuộc nổi dậy Xuân Mậu Thân năm 1968

Đến cuối năm 1967, trên toàn chiến trường miền Nam, quân và dân ta đã

giành được thắng lợi to lớn… Đặc biệt, ta đã làm thất bại hai đợt phản công chiến

lược mùa khô 1965 – 1966 và 1966 – 1967 của địch. Tháng 12 năm 1967 hội

nghị Bộ Chính trị Ban Chấp hành Trung ương Đảng quyết định: “Động viên

những nỗ lực lớn nhất của toàn Đảng, toàn quân, toàn dân cả hai miền đưa cuộc

cách mạng của ta lên bước phát triển cao nhất bằng phương pháp tổng công kích

tổng khởi nghĩa để giành thắng lợi quyết định”. Căn cứ nghị quyết của Bộ Chính

trị, Trung ương Cục, Quân ủy và Bộ Chỉ huy Miền đã đề ra kế hoạch tổng công

kích, tổng khởi nghĩa ở miền Nam. Trọng điểm của chiến trường B2 (Nam Bộ) là

Sài Gòn – Gia Định và miền Đông Nam Bộ. Mục tiêu là đánh chiếm các thành

phố, thị xã, làm tan rã đại bộ phận quân ngụy, diệt một bộ phận quân viễn chinh

Mỹ và chư hầu, đánh đổ ngụy quyền các cấp, làm chuyển biến cục diện chiến

trường, tiến lên giành thắng lợi quyết định.

Thị xã Biên Hòa được Trung ương Cục xác định là trọng điểm của cuộc

Tổng công kích – Tổng khởi nghĩa ở miền Đông. Sau khi quán triệt ý nghĩa mục

đích, yêu cầu quan trọng của chiến dịch, đồng chí Lê Đức Anh nêu rõ các mục

tiêu tiến công cụ thể ở thị xã Biên Hòa là: sân bay bộ tư lệnh quân đoàn 3 ngụy,

khu kho liên hợp Long Bình, bộ tư lệnh dã chiến 2 Mỹ, tòa hành chính tỉnh, ty

cảnh sát ngụy, chi khu Công Thanh, chi khu Đức Tu, chi khu Trảng Bom. Ở địa

bàn các xã phường, lực lượng biệt động, du kích, tự vệ mật tiến công các đồn bót,

trụ sở tế ngụy, diệt ác phá kềm, phát động quần chúng nổi dậy giành quyền làm

chủ.

Ở thời điểm này lực lượng địch đóng quân trên địa bàn Biên Hòa, Long

Khánh gồm có: ba lữ đoàn quân Mỹ (lữ đoàn dù 173, hai lữ đoàn bộ binh 199 và

314), trung đoàn 11 thiết giáp đóng ở Suối Râm – Long Khánh, bộ tư lệnh dã


25

chiến 2 Mỹ đóng ở Long Bình, các cụm pháo ở Gia Ray, Sông Thao, Trảng Bom,

Suối Đĩa…

Hình ảnh cuộc nổi dậy xuân Mậu Thân 1968( Nguồn Internet)

Giờ G ngày N thống nhất toàn Miền theo quy định mật của Bộ Chỉ huy

Miền vào đêm 30 Tết Mậu Thân 1968. Đúng 0 giờ đêm 30 Tết (31 tháng 1 năm

1968) pháo tên lửa của Trung đoàn 724 ĐKB từ trận địa bắc sông Đồng Nai bắn

liên tục vào sân bay Biên Hòa 110 quả đạn ĐKB gây thiệt hại nặng cho sân bay,

máy bay không cất cánh được. Tên lửa bắn sâu vào sân bay cũng là hiệu lệnh tiến

công ở mặt trận Biên Hòa.

Cũng trong đêm 1 rạng 2 Tết Mậu Thân (31 tháng 1 năm 1968), một đại đội

của Tiểu đoàn 2 đặc công U1 do đồng chí Nguyễn Văn Thái (chỉ huy đột nhập

vào kho Long Bình ở cao điểm 53 đánh phá hủy 127 kho chứa bom đạn Mỹ.

Tiếng nổ và lửa bốc cháy kéo dài suốt mấy ngày liền làm chấn động cả thị xã

Biên Hòa và các vùng phụ cận.

Bên trong thị xã Biên Hòa, lực lượng du kích, tự vệ mật cũng tổ chức tiến

công một số đồn bót của bọn tế ngụy, quần chúng cơ sở treo cờ, biểu ngữ rải

truyền đơn khắp các xã, ấp. Sau một ngày đêm tiến công quyết liệt ở mặt trận


26

Biên Hòa, các lực lượng vũ trang giải phóng đã loại khỏi vùng chiến đấu trên

5.000 tên Mỹ, ngụy, phá hủy và làm hư hỏng 120 máy bay các loại, 127 kho bom

đạn và nhiều phương tiện chiến tranh của Mỹ, ngụy.

Hình ảnh bộ đội tham gia cuộc nổi dậy xuân Mậu Thân

Qua một năm liên tiếp tấn công và nổi dậy, quân và dân Biên Hòa, Long

Khánh phối hợp chặt chẽ với bộ đội chủ lực đã đồng loạt đánh vào hậu cứ, bộ chỉ

huy, sân bay, kho tàng, các chi khu, yếu khu, tiêu diệt, tiêu hao nhiều sinh lực

địch, phá hủy nhiều phương tiện chiến tranh hiện đại của Mỹ, ngụy góp phần vào

chiến thắng chung của quân và dân toàn miền Nam, làm cho ý chí xâm lược của

đế quốc Mỹ lung lay, buộc chúng phải xuống thang chiến tranh, chấm dứt ném

bom phá hoại miền Bắc, ngồi vào đàm phán với ta ở Pari.

I.2.5. Chiến dịch Xuân Lộc đập tan cánh cửa thép cho đại quân ta tiến

về Sài Gòn giải phóng hoàn toàn miền Nam thống nhất đất nước

Những tháng đầu năm 1975, trước tình hình miền Nam trên đà nguy

cấp do sức tấn công của quân giải phóng, ngày 28 tháng 3, tướng Uây-oen (Tham

mưu trưởng lục quân Mỹ) cùng phái đoàn quân sự Nhà Trắng vội vã đến Sài Gòn

để bàn việc cứu nguy cho việc chống giữ. Địch quyết định chọn Xuân Lộc –Long

Khánh làm “tuyến phòng thủ thép” để giữ Sài Gòn.


27

Ngày 9/4/1975 chiến dịch Xuân Lộc mở màn, sau đó các đợt pháo bắt

vào các mục tiêu trong thị xã, chỉ sau 2 giờ đồng hồ quân ta đã chiếm lĩnh được

Ty cảnh sát, Dinh Tỉnh trưởng, Khu cố vấn Mỹ, Trụ sở tình báo CIA và một số

cơ sở trong nội ô thị xã Long Khánh.

Ngày 12/4 Lữ đoàn dù số 1 con át chủ bài của ngụy đã được tung vào

Xuân Lộc. Với ý chí quyết tâm tiêu diệt quân địch tại Xuân Lộc chúng ta đã mở

rộng giải phóng các vùng phụ cận lần lượt là chi khu Kiệm Tân, Suối Tre, An

Lộc đều được giải phóng. ngày 15 tháng 4, ta tiêu diệt chiến đoàn 32 ( Sư 18),

tại ngã ba Dầu Giây.

Trong cơn tuyệt vọng địch điên cuồng chúng tăng cường viện binh,

đánh trả và sử dụng những vũ khí sát hại nguy hiểm. Địch đã dung bom CBU

(loại bom hơi ngạt, đốt cháy ôxy) thả xuống chiến trường và gây tổn thất lớn cho

quân và dân thường vô tội.

Đúng 8 giờ sáng ngày 21/4/1975 Xuân Lộc tuyến phòng thủ cuối cùng của

địch hoàn toàn bị phá sản. Báo chí phương Tây lên tiếng bình luận rằng: Số phận

của Thành Phố Sài Gòn đang được định đọat ở Xuân Lộc, một thị trấn có 10 vạn

dân, cách Thành Phố Sài Gòn 78km về phía đông bắc. Đó là chiếc xoáy ốc cuối

cùng.” Giải phóng xuân lộc là một ý nghĩa chiến lược của chiến dịch Hồ Chí

Minh. Và đúng như dự tính, quân giải phóng sau khi đã phá vỡ tuyến phòng thủ

thép Xuân Lộc đã nhanh chóng tiến vào giải phóng Sài Gòn, giải phóng hoàn

toàn miền Nam. Lịch sử dân tộc ta bước sang trang sử mới.


28

Bắt tướng chỉ huy địch ở tiểu khu Long Khánh năm 1975

(Nguồn Bảo tàng Đồng Nai)

Đêm 29 tháng 4, Uỷ ban khởi nghĩa Bình Trước đã vận động quần chúng, tự

vệ mật phá nhà lao tỉnh Biên Hoà, giải thoát hàng trăm tù nhân. 6 giờ sáng 30

tháng 4, đảng viên mật của chi bộ chợ Biên Hoà là Trương Thị Sáu được cơ sở

mật là nội tuyến của ta trong biệt động quân bảo vệ đã hạ cờ ba que, kéo cờ Mặt

trận ở cột cờ dinh tỉnh trưởng Biên Hoà. Cùng thời gian, các cơ sở mật bên trong

đã thượng cờ Mặt trận ở dinh tư lệnh quân đoàn 3 (nay là Nhà thiếu nhi tỉnh), chi

khu Đức Tu, giải phóng hoàn toàn khu kỹ nghệ Biên Hoà. 10 giờ 30 phút, Ủy

ban khởi nghĩa tỉnh Biên Hoà cùng Trung đoàn 5 – Sư đoàn 6 tiến vào toà hành

chánh Biên Hoà trước rừng người và cờ hoa chào đón hai bên đường Trịnh Hoài

Đức (nay là đường 30 tháng 4). Chiến dịch Hồ Chí Minh lịch sử toàn thắng, miền

Nam nói chung và tỉnh Biên Hoà hoàn toàn giải phóng. Cuộc kháng chiến cứu

nước của dân tộc ta kết thúc thắng lợi vẻ vang.


29

I.3. Cảm nhận của bản thân về truyền thống đấu tranh cách mạng của

nhân dân Biên Hòa – Đồng Nai . Những việc làm thiết thực của bản thân để

phát huy truyền thống cách mạng ấy.

Tuổi trẻ với rất hoài bão và khát vọng đã thôi thúc tôi đi đến vùng đất mới

.18 tuổi, chân ướt chân ráo, tôi từ vùng quê xa xôi đến Biên Hòa lập nghiệp.

Ngày qua ngày, khi tình cảm đã chín muồi, tôi nhận ra Biên Hòa như quê hương

thứ hai của mình. Mình yêu nơi đây tự bao giờ. Mỗi ngày trôi, tôi cảm nhận được

Biên Hòa lại khoác thêm màu áo mới, trẻ trung, năng động hơn nhưng vẫn giữ

được những nét đẹp truyền thống vốn có đó là truyền thống đấu tranh cách mạng.

Từ thuở các Vua Hùng dựng nước cho đến khi cuộc kháng chiến chống Mỹ thắng

lợi, dân tộc Việt Nam đã viết nên bao trang sử hào hùng. Thế kỷ XX khép lại

bằng biết bao cuộc chiến thắng oanh liệt của dân tộc Việt Nam. Một cuộc chiến

đấu và chiến thắng kỳ diệu, góp phần đánh tan âm mưu xâm lược của địch. Trong

cuộc kháng chiến đó trên mảnh đất Biên Hòa – Đồng Nai đã gắn liền với những

chiến công oanh liệt.

Qua quá trình tìm hiểu về lịch sử vùng đất Biên Hòa – Đồng Nai đã trải qua

320 năm hình thành và phát triển, tôi được biết Biên Hòa trong kháng chiến

chống Mỹ, từng là trung tâm thành phố lớn thuộc miền Đông nam bộ, là trung

tâm văn hóa, kinh tế chính trị, là lá chắn phía Đông nam của Sài Gòn. Chính vì

vậy trong quá trình xâm lược nước ta thực dân Pháp đã tập trung bộ máy quân sự,

tăng cường lực lượng xây dựng nhà tù, đồn bót củng cố chính quyền tay sai để

thực hiện âm mưu xâm chiếm nước ta. Để đạt được mục đích địch đã dùng đủ

mọi cách, gây biết bao tội ác với quân và dân ta. Hiện tại tôi là một giáo viên

đang công tác tại trường phổ thông cơ sở Trần Hưng Đạo, thành phố Biên Hòa,

ngày qua ngày khi đứng trên bục giảng ngoài kiến thức văn hóa theo chương

trình Bộ Giáo dục – Đào tạo đưa ra, tôi còn với mong muốn truyền đạt những

kiến thức bổ ích, nhất là những kiến thức về giá trị văn hóa – lịch sử. Vì vậy,


30

trong những giờ học tôi luôn lồng ghép bài giảng qua những câu chuyện lịch sử

sinh động giúp các em có hiểu biết hơn về lịch sử tỉnh nhà, đặc biệt là truyền

thống yêu nước, đoàn kết đánh đuổi giặc ngoại xâm bảo vệ đất nước. Tôi muốn

mình như người trồng cây, gieo vào lòng các em tình yêu nước, để hạt giống đó

nảy mầm và cùng các em trưởng thành. Tình cảm đó sẽ là sự diều kì nuôi dưỡng

tâm hồn con người ta suốt cuộc đời.

Để tìm hiểu rõ về lịch sử kháng chiến của vùng đất Biên Hòa – Đồng nai

qua 320 năm hình thành, tôi đã đến tham quan các di tích lịch sử cách mạng như:

Di tích Đền thờ Đoàn Văn Cự và 16 nghĩa quân đã hy sinh trong những ngày đầu

chống thực dân Pháp, Di tích Nhà lao Tân Hiệp – nơi diễn ra cuộc vượt ngục đưa

được 462 chiến sĩ về với Đảng với nhân dân để tiếp tục chiến đấu chống đế quốc

Mỹ, di tích Nhà Xanh nơi diễn ra trận diệt Mỹ đầu tiên năm 1959, đến thắp

hương tại tượng đài Chiến thắng sân bay Biên Hòa và tham quan Bảo tàng

tỉnh…Trong các nội dung trưng bày tại các di tích, bảo tàng tôi đặc biệt ấn tướng

mô hình và hiện vật trưng bày nội dung giới thiệu về di tích nhà lao Tân Hiệp.

Bằng những hiện vật, hình ảnh, mô hình trưng bày đã thể hiện sinh động những

gian khổ, hy sinh mất mát của thế hệ đi trước bị giam cầm trong nhà lao Tân

Hiệp. Tôi cảm thấy như có một luồng điện chay qua người, những hiện vật, hình

ánh đó làm tôi hình dung được phần nào những cực hình mà họ phải trải qua, sự

mất mát , lòng dũng cảm, gan dạ và sự thông minh của thế hệ trước đã phải chịu

đựng mà vươn lên. Những chiến sĩ cách mạng ấy, dù phải chịu nhiều hình thức

tra tấn hết sức dã man, tàn bạo nhưng trong gian khó tình yêu nước của họ là bất

khuất con người Việt Nam vẫn cố gắng đoàn kết vươn lên cùng nhau hành động

và đã làm nên điều diệu kì, đã làm trọn sứ mệnh dân tộc giao phó. Bao cam go,

ác liệt, thậm chí cả hy sinh đang trước mặt nhưng trong lòng họ với niềm tin sẽ tự

nổi dậy, phá khám cướp súng địch, trở về với cách mạng, với nhân dân trở thành

niềm tin cho thắng lợi.


31

Qua hội thi là dịp để tôi hiểu biết hơn về giá trị lịch sử - văn hóa của tỉnh

nhà, trân trọng truyền thống đấu tranh cách mạng vẻ vang, những chiến công

oanh liệt của quân và nhân dân Biên Hòa – Đồng Nai qua hai cuộc kháng chiến

chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ. Hội thi còn giúp tôi càng thêm yêu, thêm

gắn bó với mảnh đất Đồng Nai thân thương. Tôi sẽ tham gia tích cực hơn nữa

trong công tác tuyên truyền những giá trị văn hóa lịch sử kháng chiến bằng

những bài giảng thiết thực sinh động, liên kết giữa trường học và Ban quản lý di

tích, bảo tàng tỉnh bằng những kế hoạch cụ thể để đưa học sinh đến tham quan

học tập tìm hiểu lịch sử tại các di tích, bảo tàng tỉnh. Sau những buổi tham quan

các em sẽ làm bài và thuyết trình trước lớp. Với mong muốn mỏi học sinh sẽ là

một thuyết minh viên có thể giới thiệu về giá trị lịch sử - văn hóa về di tích,

những sự kiện lịch sử cách mạng đến gia đình người thân, bạn bè…Để người

dân, thế hệ học sinh, sinh viên hiểu biết thêm về sự hy sinh gian khổ của thế hệ

ông, cha đi trước đã không tiếc máu xương, tuổi thanh xuân để chúng ta được

sống và làm việc ở một đất nước tự do, hạnh phúc như ngày hôm nay. Đồng thời,

giúp các em biết quí trọng nền hòa bình độc lập, ra sức học tập thi đua, bảo vệ

thành quả cách mạng và xây dựng đất nước ta ngày càng phát triển.


32

Câu 2: Hãy cho biết và nêu cảm nhận về những tập quán, tín ngưỡng dân

gian của người dân Biên Hòa – Đồng Nai; từ đó giới thiệu một hoạt động tập

quán, tín ngưỡng dân gian gắn với cộng đồng xã hội mà anh (chị) từng biết

hoặc tham gia? Để phát huy và bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc trong giai

đoạn hiện nay anh (chị) sẽ làm gì?

II.1. Trình bày và nêu cảm nhận về những tập quán, tín ngưỡng dân


quán, tín ngưỡng dân gian gắn với cộng đồng.

II.1.1. Tập quán và lễ thức trong một vòng đời người

II.1.1.1. Hôn nhân

Quan niệm về hôn nhân không khe khắt, chỉ những nhà gia thế mới tính

chuyện môn đăng hộ đối, còn lại số đông trong dân dã vốn ít phân biệt giàu -

nghèo, chủ - tớ, sang - hèn, chuyện hôn nhân thường chọn lựa theo tiêu chuẩn

"vừa đôi phải lứa", không cùng trực hệ và "được tuổi". Trường hợp chênh lệch

tuổi giữa trai gái, người ta dễ dàng chấp nhận sự "lệch chuẩn: Gái hơn hai, trai

hơn một".

Trai gái tìm hiểu khi thuận lòng nhau, về thưa với ba má để gia đình nhà trai

"bước tới". Một đám cưới bình thường của cư dân Việt thường được chú trọng

các lễ: Lễ hỏi, lễ biếu (xêu), lễ xuất giá (cô gái khấn cáo ông bà, cha mẹ sáng mai

về nhà chồng), lễ rước dâu, lễ lại mặt. Gần đây, lễ thức còn đơn giản hơn, chủ

yếu là lễ hỏi và lễ cưới. Có nơi thêm lễ thăm nhà, còn gọi là lễ chạm ngõ trước lễ

hỏi. Trước ngày cưới 8 ngày, có nơi còn làm lễ khai bát nhật (lập hôn ước, khai

tên tuổi, sức khỏe của trai gái). Lễ này xuất hiện từ khi thực dân Pháp cầm

quyền.

Sau lễ hỏi, trai gái được xem là vợ chồng chưa cưới. Trường hợp có đại

tang, việc cưới xin vẫn có thể được tiếp tục nếu đã được tang chủ cho phép xả


33

tang ngay khi sắp cử hành lễ động quan. Hoặc sớm hơn thì có thể chuyển ngày

cưới trước khi có đại tang gọi là cưới chạy tang.

Lễ cưới được họ hàng, làng xóm cùng chăm lo. Trai gái lo việc dựng cổng,

trang trí bàn ghế; gái lo việc làm bánh, bếp núc. Chăm lo phụ giúp cho lễ cưới là

niềm vui và trách nhiệm của cộng đồng. Đôi vợ chồng mới cưới được chăm lo

cảm thấy hãnh diện, ấm cúng và có trách nhiệm với nhau hơn trong cuộc sống.

Đàng trai đến nhà gái được tiếp đón bằng tràng pháo giòn giã và có người

đón tận ngõ, khi vào nhà có người "rước dù", "rước quả". Nhà gái đã bố trí sẵn,

thành phần chính gồm: Ông (bà) mai, cha mẹ, đại diện họ hàng được mời vào nơi

bàn chính đối diện với bàn thờ tổ tiên. Đàng trai được ngồi vào vị trí, dấu hiệu là

chiếc bình bông trên bàn thờ. Bình bông thường đặt theo hướng "đông bình, tây

quả". Đông theo cách của thợ mộc là hướng của cây đòn đông trên nóc nhà, tức

bên trái, hay nói cách khác:"Nam tả nữ hữu". Lễ vật bày ra, ông (bà) mai tuyên

bố lý do, nêu lễ vật. Lời nói khéo léo thường dẫn dắt lễ vật đi liền với ý nghĩa

luân lý, mỹ tục. Nhà gái nhận lễ (có lại quả như ở lễ hỏi). Chủ gia thắp ba cây

nhang khấn vái ông bà báo việc hôm nay gả con gái lấy chồng. Cô dâu được mời

ra trong trang phục cổ truyền có dâu phụ đi kèm. Lễ lên đèn được thực hiện trang

trọng; ông (hoặc bà) mai cầm đôi đèn từ lễ vật của nhà trai đốt cho cháy cùng

một lúc, khấn vái:

Đoàn người rước dâu gồm đại diện họ hàng, cơ cấu cũng đi lẻ về chẵn.

Người mẹ không đưa dâu, thường cài vào áo cưới của con gái một chiếc kim

băng hoặc một cái lông nhím hay móc tai, gọi là để trừ tà, nhưng lời dặn thực là

để sử dụng trong lúc bất trắc đêm tân hôn.

II.1.1.2. Tang ma

Khi gia đình có người vừa trút hơi thở cuối cùng, việc đầu tiên là phải "hú

vía", đến khi không còn hi vọng, mới tắm rửa cho xác chết gọi là "mộc dục". Sau


34

đó, người chết được đặt trong buồng hoặc nhà dưới, bỏ vào miệng ba hột gạo (có

nơi bỏ thêm một đồng tiền xu) gọi là phạn hàm, rồi đắp mặt, đốt nhang trên đầu

nằm. Trường hợp chết bệnh, thường đặt trên bụng một nải chuối sứ gọi là để hút

tà khí.

Khi báo tang xong, gia chủ nhờ người coi tuổi, coi ngày giờ để phân xếp

việc tang lễ. Giờ tẩm liệm được chọn là giờ tốt, có tính đến thời gian hội đủ mặt

người thân thích. Trước khi chưa tẩm liệm, chó, mèo trong nhà được nhốt lại, có

người luôn canh xác để không con vật gì có thể vượt ngang qua. Tục này gắn với

hàng loạt truyện quỉ nhập tràng lưu truyền ở địa phương. Những gương kiếng

tranh tượng phật trong nhà phải che (dán) lại bằng vải (giấy) đỏ có dấu vôi trắng,

nhiều nơi còn quay mặt tượng Phật về bên phải.

Giờ tẩm liệm, hội đủ mặt những người thân không kị tuổi. Hòm được đặt

giữa nhà (nếu nhà có người cao niên hơn còn sống thì chiếc hòm đặt lệch sang

một bên để tỏ ý khiêm nhường), kê quay đầu ra ngoài với ý nghĩa luôn nhớ về

nhà, phân biệt với cách của người Hoa: Quay đầu vào trong để một đi không trở

lại.

Lễ thành phục được xem là lễ chính thức của việc tang. Trong lễ thành phục,

người thân quì trước quan tài nghe thầy cúng đọc kinh và phát khăn tang. Sau lễ

thành phục là lễ phúng điếu của họ hàng, xóm làng.

Đến ngày giờ tốt đã định, bắt đầu lễ động quan. Việc động quan do đạo tì

đảm nhiệm. Đạo tì gồm những thanh niên, trai tráng trong làng mặc đồng phục

thao tác theo lệnh của người chỉ huy.

Quan tài vừa chuyển động, người nhà đập tan siêu hoặc niêu đất cho tiếng

kêu to để đánh thức và xua ma quỉ. Đám tang giàu có theo lối xưa, còn có tục

đánh động phá quàng diễn tích thầy trò Tam Tạng mở đường đi thỉnh kinh ở

chùa, cầu siêu hoặc mở đường đưa vong hồn người chết về Tây phương cực lạc.


35

Lễ mở cửa mả được thực hiện trong buổi sáng ngày thứ ba tính từ ngày an

táng. Lễ vật gồm: 3 ống tre đựng gạo, nước, muối bịt đầu bằng vải trắng cắm

trước mộ, đó là thức ăn, món uống của người chết. Một cái thang bằng tàu chuối

(nam 9 nấc, nữ 7 nấc) đặt trước mộ để vong linh người chết leo lên "cõi trời".

Một con gà con được cột chân vào ngọn cây mía.

Nếu gia đình sùng đạo Phật, sau lễ mở cửa mả là các lễ cúng thất, còn gọi là

làm tuần, mỗi thất cách nhau 7 ngày. Lễ cúng tại nhà hoặc tại chùa.. Sau lễ chung

thất, gia chủ vẫn phải cúng cơm ngày hai bữa cho đến lễ 100 ngày, gọi là lễ tốt

khốc; đúng một năm sau cúng giỗ đầu gọi là tiểu tường; lần giỗ thứ hai gọi là đại

tường, còn gọi là lễ xả tang, vì trong ngày này, đồ tang được đem đốt, có khi còn

đốt với đồ mã. Sau lễ đại tường, coi như là xong việc tang. Từ đó, người nhà

cúng giỗ hàng năm.

II.2.1. Phong tục thờ cùng trong nhà

II.2.1.1. Thờ cúng ông bà, tổ tiên

Đối với người Việt bao đời nay, tập quán thờ cúng ông bà tổ tiên là một

nghi thức tâm linh, thắm đượm tính nhân văn và đạo lý.

Ngoài thờ cúng ông bà trong ngôi nhà của mình thì người Việt còn có tục

xây nhà thờ họ, nhà Từ đường cho mỗi dòng họ; phổ biến là bàn thờ họ trong nhà

từ đường thường do con trai lớn hoặc con trai út dòng trưởng đảm nhiệm. Những

gia đình không phải là nhà từ đường cũng thường có bàn thờ ông bà (thờ vọng

hoặc thờ tượng trưng) ở bàn thờ giữa gian chính. Bàn thờ cha mẹ bên trái, thờ

ông bà nội (ngoại) bên phải. Những người khuất mặt khác như anh, chị, em, con

được thờ một góc trong nhà. Người mới chết (dù là cha mẹ, ông bà) được thờ

riêng cho đến khi xả tang mới được thỉnh lư hương, di ảnh, vào bàn thờ chung.

Cúng giỗ gắn với thờ phụng, việc thờ càng trang nghiêm, việc cúng càng

trang trọng. Hai hình thức cúng chủ yếu: Cúng hàng ngày và cúng giỗ


36

Trong nhiều thức cúng, một số gia đình còn giữ tục “luôn phải cúng một

món gì đó” gắn với sở thích hoặc đặc điểm của ông bà, gọi là cúng lề. Có gia

đình cúng khoai mì, rau chạy, cháo cá ám, ốc luộc... vì các món này vốn được

ông bà ưa thích hoặc nhờ nó mà vượt khó khăn.

II.2.1.2. Tục thờ thần độ mạng

Trong gia đình cư dân Việt ở Đồng Nai, ngoài việc thờ cúng ông bà để nhớ

nguồn cội, còn thờ thần độ mạng để được phù trợ, che chở. Thần độ mạng cho

đàn ông phổ biến là Quan Công (Quan Thánh Đế quân), độ mạng cho đàn bà phổ

biến là các mẫu còn gọi là mẹ sanh, mẹ độ.

Thờ Bà (thờ mẫu): Tục thờ Bà độ mạng phản ảnh tín ngưỡng thờ nữ thần

của Nam bộ; trong đó đan xen, tích hợp nhiều lớp văn hóa, có sự dung hợp các

nữ thần gốc Hoa, gốc Chăm, Việt trong niềm tin rộng mở của người địa phương.

II.2.1.3. Thờ cúng các thần bản gia

Thờ cúng Ông Địa - Thổ Công: một dạng thần Đất (tức Thổ Công), thường

được thờ ở khám thờ dưới đất phía bên trái bàn thờ chính, vật thờ gồm nhang,

đèn, nước, và cốt tượng với nét mặt vui tính, bụng phệ, vú to thể hiện sự sung

mãn, tính nữ. Đó là biểu tượng của sự thịnh vượng và sinh sản. Ông Địa giúp cả

việc dẫn vía trẻ nhỏ, chứng thực lễ thôi nôi, đầy tháng, tá thổ; mỗi khi cần tìm vật

gì người ta thường vái “ông bà, Ông Địa”. Ông Địa hòa nhập với mọi giới được

thờ cúng rộng rãi; thờ trong nhà, thờ cả trên ghe xuồng, trong chòi rẫy; một số hộ

người công giáo cũng bắt đầu hiện tượng thờ Ông Địa - Thần Tài.

Ngày vía của Ông Địa chưa được giải thích đầy đủ, cư dân Việt ở Đồng Nai

giữ lệ cúng Ông Địa vào ngày mồng mười của 5 tháng đầu năm từ tháng giêng

đến tháng năm âm lịch. Những ngày này Ông Địa - Thổ Công - Thần Tài được

cúng hoa, chuối, chè xôi và các thứ bánh ngọt khác.


37

Táo quân: Là vị thần bảo trợ việc bếp núc, có danh hiệu là Đông trù tư mệnh

Táo phủ thần quân, Định phúc Táo quân, còn được gọi là Ông Đầu Rau hoặc Vua

Bếp, có chuyện kể về Vua Bếp giải thích hiện tượng hai ông một bà; ba người

vẫn là một, được thờ ở kệ thờ (hoặc khánh) trong bếp hoặc ở gian chính thờ ở

bếp gọi là Táo Bếp, thuần gốc dân dã. Táo thờ ở gian chính gọi là Táo Phật.

Người xưa quan niệm chỉ có Táo Phật mới về trời trong ngày 23 tháng chạp.Canh

ba, giờ Tý ngày 23 tháng chạp, ông Táo được đưa về trời “cờ bay ngựa chạy”.

II.2.1.4. Tục thờ Thông Thiên: Thờ Thông Thiên (Bàn Trời) là một tín

ngưỡng thờ Trời phổ biến ở miền Nam nước ta. Theo tín ngưỡng dân gian, Trời

được xếp trước Phật trong các đối tượng được thờ, theo thứ tự "Trời - Phật -

Thánh - Thần", nên việc thờ Trời là việc đầu tiên của mỗi người, mỗi nhà. Là

hình thức thờ cúng phổ biến, được dựng ở sân nhà, bằng cây hoặc xây gạch cao

ngang tầm người, không có mái che, thường gồm 2 tầng: tầng trên thờ Thiên

Hoàng, tầng dưới thờ Thổ Kỳ; đó là một kiểu thờ cân đối hài hòa trời - đất, trong

- ngoài, trên - dưới của người địa phương. Có người lại giải thích đó là tàn tích

“cây vũ trụ” của người bản địa nhằm nối liền cõi người với cõi trời.

Vào những ngày quan trọng như mồng một, ngày rằm, cúng giổ thì có thêm

hai chén đựng gạo, muối và mấy dĩa hoa quả. Hằng ngày, vào lúc chập tối, chủ

nhà đốt một nén nhang, chắp tay đứng trước bàn thờ khấn vái, cầu Trời ban

phước lành, sức khỏe, bình an… hy vọng qua làn khói nhang tỏa lên Trời mang

theo những lời cầu khẩn của gia chủ, để nguyện vọng được "thông" đến Trời

(thông thiên), để Trời phù hộ cho người thân và gia đình mình.

II.3.1. Tập quán tín ngưỡng trong cộng đồng

II.3.1.1. Đình và lễ hội cúng đình

Đình, miễu, chợ, chùa là trung tâm văn hóa của người địa phương cho nên

thường được xây dựng gần nhau ở khu đông dân cư, nơi cao ráo, có phong cảnh


38

đẹp, có chòm cổ thụ vừa mát vừa oai linh. Phần lớn đình cổ gần sông và quay

hướng ra sông, đình trẻ hơn lập ở gần lộ và quay hướng ra lộ; hướng đình không

lệ thuộc theo hướng Nam và kiêng hướng Bắc.

Kiến trúc đình ở Đồng Nai thường theo kiểu nhà rường tứ trụ bằng vật liệu

tốt khai thác từ địa phương và bàn tay thợ đá, thợ gỗ, thợ gốm của Biên Hòa xưa,

tạo cho đình vẻ đẹp mang sắc thái địa phương. Đình Tân Lân ở Biên Hòa, đình

An Hòa ở Long Thành, đình Phú Mỹ ở Nhơn Trạch được xem là những đình sắc

nét của Đồng Nai. Việc bố trí trong đình cũng như các đình khác ở Nam bộ,

chánh điện có khám thờ Thành Hoàng bổn cảnh, hai bên là Tả ban, Hữu ban;

phía trước là hai dãy các bàn thờ các chư vị phối tự như: Bạch mã Thái giám,

Nhạc sư, Tiên sư... Trước mặt bàn thờ Thành Hoàng là bàn La liệt để bày lễ vật

cúng; tiếp đó là bàn Hội đồng. Tiếp theo bàn Hội đồng là bàn Chánh bái, hai bên

bàn Chánh bái là Tả hữu bồi tế. Đối diện với chánh điện là Võ ca có mái che nối

hoặc không nối với gian chính; nếu không Võ ca thì cũng là khoảng sân rộng để

có thể dựng rạp hát. Bên trái, bên phải mặt trước đình thường có bàn thờ thần

Nông, thần Hổ, Rái Cá...

Nhà hậu (sau đình) có gian thờ: Tiên sư, Tiền hiền, Hậu hiền, Tiền đại

hương chức, Hậu đại hương chức... Liền mái với nhà hậu là nhà khói dùng làm

nơi nấu nướng chuẩn bị cỗ cúng. Bố cục trong đình cơ bản là giống nhau nhưng

tùy theo các đối tượng thờ cúng trong đình mà các bàn cúng thờ vị này hay vị

kia.


39

Chánh điện nơi thờ Thần Hoàng Bổn cảnh và thờ Chủ tịch Hồ Chí Minh ở

Đình Phú Mỹ, xã Phú Hội, Nhơn Trạch

* Những vị thần được phụng thờ

Cũng như đặc điểm chung của Nam bộ, đình ở Biên Hòa - Đồng Nai “thờ

hàng chục, có khi đến ba bốn chục vị thần, gồm có Thành Hoàng, Phúc Thần,

Thần linh và những danh nhân sanh tiền có công xây dựng, kiến thiết địa

phương... rất phức tạp”. Việc kê danh sách cho đầy đủ các vị thần đã được thờ

trong đình ở Đồng Nai đã khó, việc phân loại càng khó.

+ Nhóm 1: Thành Hoàng và Phúc thần do những người đi khai hoang đem

từ quê hương cũ vào thờ.

+ Nhóm 2: Những vị thần linh theo tín ngưỡng dân gian.

Đáng lưu ý ở Đồng Nai là tục thờ vọng Quốc tổ và các anh hùng dân tộc.

Đền Hùng Vương ở Biên Hòa (xây dựng năm 1960), do giáo dân Công giáo lập

và phụng thờ, trong điện thờ tượng Hùng Vương thứ 18, có bàn thờ Bác Hồ như

vị Hùng Vương thứ 19. Ngày lễ hội 10 - 3 âm lịch rất đông người trong và ngoài

tỉnh đến dự tưởng niệm. Trước bàn thờ Quốc tổ Hùng Vương có đủ thành phần

già trẻ, gái trai, giáo dân, phật tử, cán bộ cách mạng. Đây là biểu hiện vừa cổ

truyền vừa hiện đại của truyền thống đại đoàn kết toàn dân và nghĩa đồng bào ở

người Việt Nam. Đền thờ Hùng Vương ở Tân Phú, Long Khánh cũng có ý nghĩa

tương tự. Lạc Long Quân - Âu Cơ cũng được thờ như Quốc tổ ở nhiều nơi, cách

thờ cúng đơn giản nhưng đầy ý nghĩa; điện thờ ở Dầu Giây huyện Thống Nhất


40

thờ 100 chiếc đũa và văn cúng bằng thơ song thất lục bát có ý nghĩa như một lời

tự giáo huấn.

Các anh hùng dân tộc: Trần Hưng Đạo, Nguyễn Tri Phương; các danh nhân

có công với vùng đất Đồng Nai: Nguyễn Hữu Cảnh, Trần Thượng Xuyên, Võ

Tánh, Nguyễn Huỳnh Đức, Chu Văn Tiếp... và những nghĩa sĩ chống Pháp:

Trương Định, Nguyễn Đức Ứng, Đoàn Văn Cự... cũng được phụng thờ như

Thành Hoàng của làng.

* Lễ hội cúng đình: Lễ hội cúng đình thể hiện phần hồn của đình. ở Nam

bộ phần lễ trội hơn phần hội. Do phối tự thờ nhiều vị thần trong đình, cho nên

lịch lễ dày đặc lễ cúng quanh năm, có thể chia thành hai loại: Tạp tế và cúng kỳ

yên.

Nghi lễ rước Sắc thần đình An Hòa thành phố Biên Hòa - Đồng Nai

II.4.1.2. Miễu và lễ hội cúng Bà

Miễu Bà ở Đồng Nai, Bà được thờ là một tập hợp các nữ thần có nguồn gốc

và “lý lịch” khác nhau, được thờ cúng ở miếu tùy theo tâm niệm của mỗi nơi:


41

Bà Âu Cơ lễ cúng chính vào ngày 10 - 3 âm lịch.

Bà Ngũ Hành: Được thờ phổ biến nhất, đó là 5 vị nữ thần ứng với: Kim

Đức Thánh phi, Mộc Đức thánh phi, Thủy Đức thánh phi, Hỏa Đức thánh phi,

Thổ Đức thánh phi. Năm bà Ngũ Hành chỉ là ý niệm chung về các vị nữ thần có

thiên chức phù trợ cho việc sản sinh và phát triển; không có thần tích cụ thể;

ngày vía chính là 5 - 5 âm lịch. Ở những vùng nhiều hỏa hoạn, đông người Hoa,

nhiều khi Bà Hỏa (Hỏa Đức thánh phi) được thờ riêng một miễu.

Liễu Hạnh Công chúa được cúng vía vào ngày rằm tháng 3 âm lịch.

Bà Chúa Thượng ngàn: Bà được phối hưởng trong lễ cúng đình, không còn

cúng ngày vía riêng.

Chúa Ngọc nương nương, Chúa Tiên nương nương Lệ cúng vào ngày 3

tháng 3 (âm lịch) và các ngày rằm lớn.

Chúa Xứ nương nương, Linh sơn Thánh mẫu: Cũng cùng một gốc với Chúa

Ngọc, Chúa Tiên nhưng có trú sở, lai lịch và thần tích riêng. Chúa Xứ được giải

thích có nguồn gốc ở Châu Đốc, điện thờ chính ở Núi Sam (Châu Đốc, An

Giang). Linh Sơn Thánh mẫu cũng vậy, tục gọi là Bà Đen, điện thờ chính ở núi

Bà Đen (Tây Ninh).

Thiên Hậu Thánh mẫu : Vía Bà Thiên hậu ngày 23 - 3 âm lịch.

Cửu Thiên Huyền Nữ: Bà được thờ trong miễu khắp nơi, vía Bà ngày 9 - 9

trùng với ngày Cửu Trùng của người Hoa.

Mẹ Thai sanh: Nguồn gốc là Kim Hoa Thánh mẫu của người Hoa, vị thần

trông nom về việc sinh nở. Người Đồng Nai thờ Mẹ Thai sanh với quan niệm là

“mười hai Mụ Bà và ba Đức Thầy”.


42

Thủy Long Thần nữ: Gốc là một thần giếng, dần dần được quan niệm là

một thần cai quản sông nước, gọi chung là bà Thủy. Trong quan niệm dân gian

hiện nay, bà Thủy bao hàm cả chức phận của Hà Bá và có thể cũng là Thủy Đức

Thánh phi trong bộ Ngũ Hành, cho nên ngày vía cũng là ngày 5 - 5 âm lịch.

Quan Âm Bồ tát: Vừa là Phật bà vừa là thần nữ. Người địa phương quan

niệm Quan Âm có họ hàng với các nữ thần, cùng chức năng cứu khổ, cứu nạn

nhất là cứu nạn trên biển. Cho nên, Quan Âm được kéo ra khỏi chùa, gắn với các

miễu, nhiều khi cũng được cúng đồ mặn như các nữ thần khác hoặc phối tự ở các

miễu lẻ.

Các nữ thần bổn địa: Vừa dung nạp những vị nữ thần nhập cư, người Biên

Hòa - Đồng Nai vừa có xu hướng gởi gấm niềm tin của mình ở những nữ thần

tuy không giàu thần tích nhưng gắn bó với mảnh đất mình đang sinh sống. Việc

bài trí điện thờ hết sức đơn giản, gồm bát nhang, bình bông, chén nước, chân đèn;

những ngày cúng thì: Nước trong, bông tươi, nhang thơm, đèn sáng; lễ vật cúng

có thêm bánh, trái, xôi, chè, thịt, thường là thịt vịt hoặc heo thu gọn thành thủ vĩ.

Nhiều nơi vật thờ còn có thêm: gương, lược, trâm cài, quạt và một vài món trang

sức khác của nữ giới.

Lễ hội cúng Bà ở mỗi miễu một khác, tùy vào ngày vía của mỗi Bà. Miễu

thuộc hệ dân dã nên nghi thức cúng Bà không đóng khung theo khuôn phép điển

lệ; cởi mở, sinh động hơn cúng đình. Tuy nhiên, nhiều địa phương vẫn áp dụng

nghi thức cúng đình trong cúng miễu.

Lễ vật cúng đơn giản không nhất thiết phải heo sống, heo đen, xôi tinh khiết,

cũng không nhiều kiêng kỵ như cúng đình.

II.5.1 Tập quán, tín ngưỡng của các cư dân bản địa ở Đồng Nai

II. 5.1.1 Người Chơ Ro


43

Người Chơ Ro chủ yếu làm rẫy, canh tác theo lối phát đốt rồi chọc lỗ tra

hạt. Cách phân bố các loại cây trồng trên rẫy khá độc đáo. Vòng ngoài cùng của

rẫy thì trồng một số loại cây dây leo như: bầu, bí, mướp, đậu ván... vòng trong

trồng sắn. Toàn bộ diện tích còn lại phía trong là trồng lúa có xen canh vừng.

Hiện nay, ngoài lúa rẫy, một số nơi đã làm ruộng nước có trâu cày. Việc săn bắn,

hái lượm thường tập trung vào thời gian nông nhàn (khoảng tháng 6, 7 âm lịch).

Nghề làm vườn, chăn nuôi trong gia đình và thủ công nghiệp chưa phát triển. Chỉ

có nghề đan lát bằng tre, mây nứa là phổ biến.

Người Chơ Ro ăn cơm tẻ là chính, hút thuốc lá sợi bằng tẩu. Thức uống

có rượu cần. Nam nữ đều ưa thích ăn trầu cau. Đàn ông đóng khố, đàn bà quấn

váy tấm. Nhưng ngày nay, đại đa số người Chơ Ro đã ăn mặc theo lối của người

Việt cùng địa phương. Ðiều mà khách qua đường có thể nhận biết được người

Chơ Ro là họ thường cõng trên lưng một cái gùi. Ðàn bà thường đeo ở cổ những

chuỗi hạt cườm ngũ sắc hoặc vòng đồng, vòng bạc hay nhôm. Thiếu nữ thường

mang kiềng, dây chuyền và đeo vòng tai rộng vành.

Xã hội truyền thống Chơ Ro chưa có chữ viết. Việc học hành truyền bá kiến

thức cho thế hệ sau theo lối truyền khẩu.

Hôn nhân

Ngày trước nam thanh nữ tú người Chơ Ro yêu nhau có một tục lệ khá thú

vị. Theo đó, chàng trai sẽ đến nhà cô gái, mang theo một cây đòn và một roi mây

(hoặc cành lồ ô). Trong đêm tối, chàng trai dùng cây đòn gõ nhẹ vào sàn, chỗ

buồng nằm của người yêu, đồng thời đưa roi mây qua khe báo hiệu cho cô gái.

Nếu đồng ý, cô gái sẽ nắm roi mây rung và báo hiệu cha mẹ và những người

trong nhà đã đi ngủ. Điều đó cũng đồng nghĩa với việc chàng trai sẽ được phép

leo lên phòng cô gái. Khi lên, chàng trai sẽ dùng chiếc đòn mang theo, đặt xuống

sàn nhà và đi trên chiếc đòn này. Đây là cách để tránh làm động các thành viên

khác trong nhà cô gái đang chìm trong giấc ngủ".


44

Trước khi tìm đến nhà và nhận được sự đồng ý của cô gái thì cả hai đã có

quá trình tìm hiểu, hẹn hò với nhau. Sau khi hai bên tìm hiểu kỹ và có ý muốn kết

thành vợ chồng thì chàng trai mới tìm đến nhà cô gái. Đây là bước quan trọng để

đi đến việc dạm hỏi và làm đám cưới. Khi chàng trai đến, nếu cả nhà cô gái chưa

ngủ thì cô gái sẽ không rung roi mây. Chàng trai kiên nhẫn đợi cho tới khi cô gái

rung roi. Khi ấy, cô gái sẽ mở cửa ra và chàng trai sẽ được lên phòng ngủ với cô

gái. Tuy nhiên, chàng trai không được phép ngủ đến sáng mà phải ra về trước khi

mọi người trong nhà thức giấc. Cứ thế, chàng trai sẽ đến và ngủ với cô gái trong

ba đêm liền. Người Chơ Ro không coi trong trinh tiết. Sau đó, chàng trai phải

tính đến hỏi chuyện cưới cô gái. Nếu muốn cưới, chàng trai phải để lại một vật gì

đó để làm tin. Có thể là áo, vòng hay vật dụng thân thiết nào đó và được cô gái

chấp nhận.

Trước đây, theo chế độ mẫu hệ, nhà gái thường chủ động sang nhà trai

hỏi cưới và bắt rể. Tùy vào hoàn cảnh gia đình mà bố trí lễ vật được mang theo

nhưng thông thường vẫn là trâu, heo, ché rượu cần, mỗi thứ một đôi. Theo quan

niệm của người Chơ Ro thì như thế mới có đôi, có cặp và vợ chồng sẽ hạnh phúc

viên mãn.

Đám cưới của người Chơ Ro thường có nhiều nghi lễ. Trong suốt đám

cưới, sau khi cúng tổ tiên, ông bà, thần linh, cô dâu và chú rể phải quỳ dâng rượu

những người đến mừng đám cưới mình. Nếu đám cưới có nhiều người đến mừng

thì cặp uyên ương đó phải quỳ cả ngày. Ngày nay, người Chơ Ro ở Đồng Nai và

các địa phương khác đã có nhiều thay đổi trong việc tổ chức cưới hỏi và nhiều

tục lệ khác. Theo đó, việc cưới hỏi cũng tùy theo hoàn cảnh, điều kiện của mỗi

gia đình và không còn bắt buộc theo tục bắt rể. Sau đám cưới, vợ chồng có thể về

nhà trai sống hoặc có thể ra ở riêng.

Tang ma: Người Chơ Ro theo tập quán thổ táng. Mộ phần được đắp cao lên

theo hình bán cầu. Trong 3 ngày đầu, người ra gọi hồn người chết về ăn cơm; sau


45

đó là lễ "mở cửa mả" với 100 ngày cúng cơm. Tập quán dùng vàng mã đã xuất

hiện trong tang lễ của người Chơ Ro và hàng năm cứ vào ngày 23 tháng Chạp âm

lịch, người ta đi tảo mộ như người Việt ở địa phương.

Nhà của người Chơ Ro

(Nguồn Internet)

Lễ hội của cộng đồng người Chơ ro

Lễ hội mừng lúa mới là lễ hội lớn nhất trong năm của ngườ Chơ Ro. Người

Chơ Ro gọi lễ hội này là SaYangva..,có nơi gọi là Op Yangva có nghĩa là cúng

Thần lúa hay mừng lúa, mới cầu mong thần linh phù hộ cho mùa màng tươi tốt,

cây lắm trái, lúa nhiều hạt, người Chơ Ro đem lễ vật ra kho lúa. Tại đây diễn ra

những nghi tế và khấn riêng cho thần lúa.Sau nghi lễ cúng , người Chơ Ro vui

chơi, nhảy múa, uống rượu cần. Nhạc cụ đáng lưu ý đến là bộ chiêng đồng 7

chiếc gồm 4 chiếc nhỏ và 3 chiếc lớn Xưa kia, lễ hội này kéo dài nhiều ngày đêm

thu hút cả cộng đồng tham gia. Ngày nay, người Chơ ro vẫn duy trì lễ hội mừng

lúa mới nhưng không còn kéo dài như xưa do tác động nhiều mặt của xã hội.


46

II. 6.1.2 Người Mạ

Người Mạ sống thành từng bon (làng), mỗi bon có từ 5 đến 10 nhà sàn dài

(nhà dài là nơi ở của các thế hệ có chung huyết thống). Đứng đầu bon là quăng

bon (ông già trưởng làng). Từ xa xưa, họ đã làm nương rẫy trồng lúa và các loại

cây khác. Người Mạ coi cây lúa là nguồn lương thực chính nuôi sống gia đình,

ngoài ra còn cây lương thực phụ trợ như sắn, ngô. Công cụ sản xuất thô sơ, có

các loại dao xà gạc, cuốc xà bách, rìu, gậy chọc lỗ tra hạt.

Phụ nữ Mạ nổi tiếng về nghề dệt vải truyền thống với những hoa văn tinh vi

hình hoa lá, chim thú với nhiều màu sắc. Nghề rèn sắt cũng từng nổi tiếng ở

nhiều bon làng. Họ tự luyện quặng lấy sắt để rèn các công cụ sản xuất và vũ khí

như dao xà gạc lưỡi cong, lao… Ở những vùng ven sông Đồng Nai, người Mạ

làm thuyền độc mộc để đi lại, vận chuyển và đánh cá trên sông. Phụ nữ Mạ

thường mặc váy quấn, dài quá bắp chân, nam giới thì đóng khố. Mùa làm nông,

nhiều người ở trần, mùa rét choàng tấm mền.

Phong tục làm đẹp của người Mạ xưa là “cà răng, căng tai”, đeo nhiều vòng

trang sức. Cà răng thì đàn ông làm, căng tai thì dành đàn bà, phụ nữ.. Thế nhưng

đến nay thì tục lệ đó đã không còn nữa, do điều kiện sống và quan niệm đã thay

đổi. Còn tục căng tai thì chỉ còn dấu tích trên những đôi tai dài thỏng của người

già. Hôn nhân của người Mạ ở Đồng Nai theo chế độ phụ hệ, một vợ một chồng

và tuyệt nhiên không có quan niệm trọng nam khinh nữ. Đặc biệt, khi con cái

trong nhà đến tuổi trưởng thành, khoảng 15 - 17 tuổi được thoải mái tự do tìm

hiểu. Nhà trai chủ động trong hôn nhân, nhưng sau lễ cưới chú rễ phải sang ở nhà

vợ, đến khi nộp đủ đồ sính lễ cho nhà gái mới được đưa vợ về ở hẳn nhà mình.

Người Mạ tin có rất nhiều thần: Yang (trời) là thần tối cao, ngoài ra có

thần sông, thần núi, thần lửa… Cũng như các dân tộc khác thuộc nhóm ngôn

ngữ Môn-Khơmer, người Mạ thường tổ chức lễ đâm trâu vào dịp tết cổ truyền

(sau tết Nguyên đán khoảng 1 tháng và mùa lễ hội đâm trâu kéo dài tới 1-2


47

tháng) khi mùa màng thu hoạch xong.Lễ đâm trâu thường được tiến hành vào

buổi xế chiều. Lễ hội đã kéo người dân trong các buôn gần lại với nhau hơn

trong mối gắn kết cộng đồng

Ngày nay, đời sống phát triển hơn, với nhiều nguyên nhân chủ quan hoặc

khách quan, một số phong tục tập quán, văn hóa của người Mạ đã có những phần

bị mai một. Nhưng vẫn còn đó những bon, làng người Mạ, sống giữa núi rừng.

Do vậy, hiện tại các cơ quan chức năng đã và đang thực hiện việc bảo tồn và phát

huy các giá trị văn hóa dân tộc Mạ nhằm giữ gìn nét đẹp, nét hay của dân tộc bản

địa tại Đồng Nai.

Người Stiêng, Châu Ro có tập quán, tín ngưỡng tương tự như người Mạ,

khác nhau ở tiểu tiết, tiếng nói, giống nhau ở quan niệm cổ truyền của cư dân.

II.7.1 Tập quán, tín ngưỡng dân gian của người Hoa

Trước đây, ở Đồng nai cũng như toàn miền Nam, người Hoa được gọi bằng

nhiều tên khác nhau: Người Hoa, người Việt gốc Hoa, người Hán, người Hoa

Nùng, người Khách, người Minh hương, Hoa kiều. Người Hoa đến làm ăn sinh

sống lâu đời ở Đồng Nai cư trú khắp nơi: thị trấn, thị tứ, nông thôn. Họ làm đủ

mọi nghề khác nhau. Gia đình người hoa mang tính chất phụ hệ gia trưởng sâu

sắc. Gia đình người Hoa xưa kia là gia đình lớn, có khi mấy thế hệ cùng chung

sống. Nếu năm thế hệ cùng chung sống dưới một mái nhà( ngũ đại đừơng) thì gia

đình đó được coi là đại phúc.Trong nhà, người cha hoặc người chồng làm chủ,

quyết định mọi việc lớn, nhỏ. Ảnh hưởng lễ giáo Khổng Mạnh tuy đã mờ nhạt

nhưng vai trò của người cha, người chông, người con trai cả vẫn khá rõ nét. Khi

chia gia tài cho con thì người con cả thường được nhiều hơn vì anh ta phải cúng

giỗ tổ tiên.

Theo phong tục tập quán cũ, trai gái cùng họ không được lấy nhau vì người

Hoa cho là cùng tổ, là anh em một nhà. Người thuộc hai họ kết nghĩa cũng không


48

được lấy nhau. Chuyện quạt ước trâm thề giữa đôi bên cha mẹ hẹn gả cho nhau

từ lúc còn nhỏ hoặc chưa sinh đã đi vào dĩ vãng .

Ngày nay, tục tảo hôn đã biến mất. Nam nữ người Hoa cưới xin ở độ tuổi

trưởng thành. Chế độ một vợ, một chồng là phổ biến, bến chặt. Cưới hỏi là kết

quả tự do tìm hiểu của đôi trai gái, song ít nhiều vẫn chịu ảnh hưởng môn đăng

hộ đối, nhất là về tài sản.

Việc ma chay của người Hoa ở Đồng Nai dần có nhiều nét tương đồng với

người Việt ở Đồng Nai ở địa phương. Họ quan niêm người ta sống gửi, chết về

( để sang thế giới bên kia hoặc lên cõi nát bàn, hoặc bị sa địa nguc. Một đám tang

có nhiều bước: báo tang, phát tang, khâm niệm,phúng điếu, đưa đám, chôn cất, lễ

mở cửa mả...Người Hoa di cư ( năm 1954) ở vùng nông thôn báo tang bằng cách

cho thổi tù và sừng trâu hoặc phèng la theo tiết tấu nhất định.

Trong đời sống tâm linh, người Hoa coi trong việc thờ cúng tổ tiên.Bna2

thờ tổ tiên được đặt nơi trang trọng nhất trong nhà với lư hương, cặp chân nến và

một số bài vị. Mỗi nhà – nhất là người buôn bán đều thờ thổ địa, thần tai2o73

cùng một trang thờ đặt sát đất. Họ cũng có những trang thờ: Cửu Thiên huyền

nữ, Quan Thánh đế quân, Tiền hậu địa, chủ tài thần, thờ Bát quái ...Các nhà buôn

luôn có miếng giấy dán vào cửa ra vào thờ thổ công, hàng tháng cúng cô hồn hai

lần vào ngày mùng hai và ngày 16 âm lịch.

Mỗi năm người Hoa có một số lễ trọng vào ngày 14 tháng giêng âm lịch( lễ

Thượng Nguyên), ngày 28 tháng hai( lễ Thanh Minh), ngày 5 tháng năm( tưởng

nhớ Khuất Nguyên), rằm tháng bảy( lễ Vu lan) rằm tháng tám (Trung thu), ngày

9 tháng chín( Trùng cửu), rằm tháng mười( Hạ nguyên)

Cộng đồng người Hoa kiến tạo một số công trình phục vụ: đền chùa, trường

học, nhà thương. Ở Đồng Nai họ dựng chùa Ông thờ Quan công ở Cù Lao Phố.


49

. Chùa này cúng Quan công ngày 24 tháng sáu âm lịch, cúng Kim Hoa

nương nương ngày 17 tháng tư và cúng bà Thiên Hậu ngày 23 tháng ba Quan

công tượng trưng cho trung cang nghĩa khí, trung nghĩa thiên thu. Là khuôn vàng

thước ngọc thước của tình bạn, tình anh em kết nghĩa. Do đó nhiều gia đình

người Hoa cũng thờ tranh Quan công trong nhà, trang thờ được đặt ở nơi trang

trọng.Chùa Bà thờ Bà Thiên Hậu ở Bửu Long, hằng năm lễ cúng thường được tổ

chức vào ngày 13 tháng ba âm lịch. Người ta đến đây cầu mong làm ăn phát tài,

đi đường gặp nhiều may mắn; nếu ai được như lời cầu họ làm lễ tạ ơn rất hậu.

Đình Tân Lân ( gần chợ Biên Hòa) thờ Trần Thượng Xuyên cúng ngày 26 tháng

mười. Phụng Sơn tự ở thành phố Biên Hòa thờ Quảng Trạchtôn vương, hàng năm

cúng lễ hai lần vào các ngày 22 tháng hai và 22 tháng tám. Mỗi khi cúng người

Hoa đều có dàn nhạc lễ phụ họa các nghi thức. Tục bán đấu giá đèn lồng ở các

đền chùa người Hoa rất đặc sắc: vài năm mỗi đền chùa tổ chức bán một lồng đèn,

ai trả giá cao nhất sẽ thắng, số tiền ấy dùng vào việc cúng tế hoặc việc công ích

và được quản lí chặt chẽ. Người mua là nhà giàu mong muốn được các thần phù

hộ cho gia đình mình thêm phúc, lộc, thọ, khang, ninh.

Để giữ gìn tiếng nói và chữ viết là bản sắc văn hóa dân tộc, người Hoa

thường mở các trường dạy chữ tiếng Hoa. Ở thành phố Biên Hòa trước kia có

trường Dục Đức( nay đổi thành trường Hùng Vương)

II.7.1 Tập quán, tín ngưỡng dân gian của các dân tộc thiểu số

II.7.1.1. Tập quán, tín ngưỡng dân gian Người Tày, Nùng ở Đồng Nai.

Người Tày là một trong 54 dân tộc ở Việt Nam. Trước năm 1975, đa số

người Tày sống ở địa bàn trung du và miền núi phía Bắc của đất nước. Từ năm

1954, một bộ phận người Tày di cư đến miền Đông Nam bộ. Ở Đồng Nai, người

Tày có mặt hầu hết ở các huyện, thị, thành phố Biên Hòa.


50

Người Nùng là một dân tộc ít người phân bố chủ yếu ở vùng Việt

Bắc: Cao Bằng, Lạng Sơn, Bắc Cạn, Hà Giang, Tuyên Quang, Thái Nguyên, và

cũng có ở Bắc Giang, Quảng Ninh. Người Nùng sử dụng ngôn ngữ Tày - Thái

thuộc dòng Nam Á.

Người Nùng tới đất Đồng Nai cư trú từ sau hiệp định Genève 1954 trong

đó một bộ phận là lính sư đoàn 5 của Voòng A Sáng. Họ thuộc nhiều nhóm

khác nhau. Mới đầu sư đoàn 5 Nùng đóng ở vùng Bình Thuận, sau mới chuyển

về Đồng Nai. ở vùng đất mới, họ không còn phân biệt các nhóm địa phương

(như ở quê cũ) mà đã cố kết, hòa vào nhau, giữ được những điểm chủ yếu đồng

nhất, còn khác biệt ít bộc lộ rõ.

Theo số liệu của Cục thống kê Đồng Nai năm 1996, cả tỉnh có 1 2279

nhân khẩu Nùng (trong đó có 5827 nữ) xếp thứ nhì trong tổng số hơn 40 dân tộc

ít người (sau người Hoa). Địa phương nào trong tỉnh cũng có người Nùng song

họ có số lượng đông nhất ở huyện Xuân Lộc 4540 người (2222 nữ), huyện

Thống Nhất ít hơn một chút 4486 người (2088 nữ)... và ít nhất là huyện Nhơn

Trạch: 10 người (7 nữ). Ấp Ngô Quyền, xã Bàu Hàm 2, huyện Thống Nhất tập

trung 331 hộ với 1068 nhân khẩu là nơi người Nùng sống đông đảo nhất.

Sinh hoạt vật chất

Phần lớn người Nùng ở Đồng Nai làm nghề nông là chính, số làm nghề buôn

bán dịch vụ thủ công không nhiều. Xưa kia ở quê cũ họ phân bố ở những thung

lung nhỏ hẹp vùng đồi núi thấp, ít ruộng nên làm nương rẫy là chính. Từ ngày

giải phóng , nhiều hộ người Nùng ở các huyện Thống Nhất, Long Khánh, Xuân

Lộc , Định Quán,… đầu tư vốn, mở vườn trồng cà phê, tiêu điều nên có thu nhập

hơn hẳn các hộ chỉ trồng lúa hoặc hoa màu.


51

Ở những nơi tương đối bằng phẳng, bà con khai phá thành ruộng lúa và

trồng hoa màu. Nơi nào có sẵn nguồn nước thị họ trồng hai vụ lúa, nơi không có

suối chỉ làm một vụ lúa nhờ mưa.

Người Nùng chăn nuôi nhiều loại gia súc: trâu, heo, gà, vịt. Xua kia người

Nùng chăn nuôi theo lối thả rong, ngày nay bà con biết làm chuồng xây cất cẩn

thận và dọn rửa thường xuyên. Người Nùng vốn có một số ngành nghề truyền

thống khá nổi tiếng: dệt, rèn. Nhưng ở Đồng Nai các ngành nghề này của đống

bào đã bị mai một từ khi họ tới định cư

Nhà cửa của người Nùng có nét khác biệt so với nhà của người Việt và anh

em khác sinh sống xen kẽ. Ở khu vực Bàu Xéo ( xã song Trầu, huyện thống

Nhất) nhà của đống bào Nùng ở san sát nhau như hình ống, không có vườn, vách

nhà này liền vách nhà kế bên. Đại thể căn nhà hình chữ nhật, có hai mái xuôi về

phía trước và sau,. Từ hai đầu đòn dông có kèo,vì, nhà khá giả thì vách lợp tôn,

nhà nghè vách phên hoặc trát đất lợp tranh. Mái sau thường dài hơn mái trước;

bếp có thể làm liền hoặc lui về phía sau một chút tùy từng gia đình.Khi làm nhà,

đồng bào thường nhờ đến thầy mo ( thầy cúng )xem giúp ngày giờ xây cất nhất là

khi dựng cây đòn dông.

Phần lớn người Nùng ở Đồng Nai làm nghề nông là chính, số làm nghề

buôn bán dịch vụ, tiểu thủ công không nhiều. Vào nửa cuối thập niên 50, đến

vùng đất mới Đồng Nai - lúc đó thuộc hai tỉnh Biên Hòa, Long Khánh còn

nhiều đất đai hoang hóa, họ ra sức khai phá rừng và đất rừng. Thoạt tiên họ áp

dụng lối đao canh hỏa chủng nguyên thủy làm nương rẫy nên cũng du canh khi

đất trồng bạc màu. Nhưng dân cư ngày càng đông, đất trồng trở nên hiếm hoi

dần, từng bước họ buộc phải thâm canh nương rẫy để trồng các loại hoa màu:

bắp, khoai lang, khoai mì, đậu... và các cây công nghiệp ngắn ngày: đậu tương,

thuốc lá... Từ sau ngày giải phóng, nhiều hộ người Nùng ở các huyện Thống


52

Nhất, Long Khánh, Xuân Lộc, Định Quán... đầu tư vốn, mở vườn trồng cà phê,

tiêu, điều... nên có thu nhập hơn hẳn các hộ chỉ trồng lúa hoặc hoa màu.

Người Nùng chăn nuôi nhiều loại gia súc: trâu để lấy sức kéo và

phân bón, heo lấy thịt và phân, gà vịt... Chăn nuôi hiện nay vẫn còn ở qui

mô nhỏ gia đình, chưa trở thành ngành sản xuất riêng, vẫn là ngành phụ của

trồng trọt.

Người Nùng vốn có một số ngành nghề truyền thống khá nổi tiếng: dệt,

rèn.

Nhà cửa của người Nùng có nét khác biệt so với nhà của người Việt

hoặc dân tộc anh em khác sống xen kẽ, nhà của đồng bào Nùng san sát nhau

như hình ống, không có vườn, vách nhà này liền vách nhà kế bên. Đại thể căn

nhà hình chữ nhật, có hai mái xuôi về hai phía trước và sau. Từ hai đầu đòn

dông có kèo, nhà khá giả thì vách lợp tôn, nhà nghèo thì vách phên hoặc trát đất

lợp tranh. Mái sau thường dài hơn mái trước, bếp có thể làm liền hoặc lui về

phía sau một ít tùy từng gia đình.

Tập quán tín ngưỡng người Nùng

Phần đông người Nùng ở Đồng Nai hiện nay thờ cúng tổ tiên làchính. Số

người theo tôn giáo khác không nhiều, các ông bà già thường đi vào chùa lễ phật

vào ngày mùng một hoặc ngày rằm âm lịch.

Hằng năm, người Nùng ở Đồng Nai còn giữ một số ngày cúng lễ:

Cúng Tết cổ truyền, rằm tháng riêng, thanh minh, mùng năm tháng năm âm lịch,

cúng ruộng ngày mùng 6 tháng 6 âm lịch làm ngay ở ruộng, cúng rằm tháng

bảy, trung thư, tất niên.

Người Nùng có một số cấm kị: Phụ nữ không tham dự các lễ cúng ở nơi

công cộng; Tháng giêng người ta không ăn, không cúng thịt vịt và trứng các


53

loại; Ngoài hai ngày 29, 30 tháng chạp và mùng 3 tháng ba người Nùng không

dãy cỏ ở mả. Làm nhà, sửa nhà, chuyển bàn thờ phải mời thầy mo chứ không tự

ý làm. Họ rất sợ ma gà- loại ma quấy phá làm hại người và gia súc

Phần đông người Nùng ở Đồng Nai hiện nay vẫn thờ cúng tổ tiên là

chính. Số người theo các tôn giáo khác không nhiều. Các ông bà già thường

đi chùa lễ Phật vào ngày mùng một hoặc ngày rằm âm lịch.

Trong mỗi gia đình, nơi trang trọng nhất, dễ thấy nhất (vì ở giữa nhà) có

bàn thờ tổ tiên tương tự như bàn thờ của người Việt hoặc người Hoa. Bàn thờ

này có thể được bày cỗ mặn vào các dịp cúng kiếng.

Vào dịp Tết, người Nùng mua giấy lì xì màu đỏ in trang kim dán trước

cửa ra vào mong được hên trong mọi việc làm ăn. Việc dán giấy lì xì có thể là

do họ chịu ảnh hưởng của người Hoa. Ở gian bếp, người Nùng cũng thờ ông

Táo nhưng không có lệ cúng ông Táo chầu Trời ngày 23 tháng chạp. Người ta

cấm kị việc nấu thịt chó, mèo, trâu ở bếp vì sợ xui. Các món thức ăn để cúng

nhất thiết không được dùng thịt các loại gia súc nói trên.

Đám Cưới

Trai gái Nùng ngày nay hoàn toàn tự do tìm hiểu nhau để tiến tới hôn

nhân. Nếu đúng tuổi kết hôn do pháp luật qui định. Tảo hôn hầu như không thấy

có ở Đồng Nai.Người Nùng rất coi trọng chữ trinh. Khi đôi thanh niên đã ưng

nhau, họ báo cáo với cha mẹ đôi bên. Người ta cũng đi coi bói, so tuổi... và

phần lớn các cặp nam nữ đều tiến tới cưới xin, ít có trường hợp phải chia tay vì

khắc tuổi.

Tang ma

Khi gia đình có người qua đời, một người đến nhà thày mo để xem ngày giờ tẩm

liệm, động quan, di quan, chôn cất...Để báo tin buồn cho cộng đồng, người ta

đánh cồng (chiêng có núm) theo một điệu bi ai.


54

Trong nhà có người qua đời thì mọi vật dụng trên bàn thờ tổ tiên đều bỏ

đi hết (vì tể tiên không giữ được cho người đó thì không cúng). Chôn cất xong,

người ta lại mua các vật dụng khác để tiếp tục cúng kiếng (thí dụ: bát nhang, lô

chén nước, chân nến...).

Tập quán tín ngưỡng người Tày

Tín ngưỡng của đồng bào Tày bắt nguồn tù thuyết vạn vật có linh hồn,

chủ nghĩa đa thần nguyên thủy, tục thờ thần dòng họ, tục tin ở nhiều thứ ma kết

hợp với một số yếu tố Đạo giáo, Phật giáo, Khổng giáo do những người làm

nghề cúng bái đem truyền bá cho dân gian. Người Tày cho rằng những người

“có ma” trông thấy người ốm có thể làm cho ốm nặng thêm, hoặc chết. Xuất

phát từ tín ngưỡng cho rằng tất cả những bệnh tật, tai họa xảy ra trong đời sống

đều do ma quỉ gây nên. Vì vậy, nhiệm vụ chính của các Thầy Cúng, Bà Then là

phải chống ma quỉ tức là diệt trừ được tận gốc mọi tai họa, cho nên các Thầy

Cúng Bà Then phải tranh thủ được sự hỗ trợ của các vị thầy có uy quyền lớn, có

phép mầu nhiệm, nắm được nhiều thiên binh, thiên tướng để giúp mình trừ tà

ma. Vì vậy, khi gia đình có người ốm, người nhà của họ sẽ tìm đến Thầy Then

để xin quẻ (xin keo) chữa bệnh.

Tập quán tín ngưỡng người Mường

Người Mường từ miền Bắc di cư vào Đồng Nai sau hiệp định Giơnevơ

tháng 7 năm 1954, chủ yếu định cư tại ấp Tân Lập, xã Phú Túc, huyện Định

Quán. Quê hương của người Mường xưa kia ở tỉnh Hòa Bình và tỉnh Phú Thọ.

Khi di cư đến Đồng Nai, cùng chung sống cộng cư trên vùng đất mới họ mang

theo hành trang văn hóa vốn có của mình, nhiều nét văn hóa độc đáo của họ vẫn

được gìn giữ và bảo lưu cho đến ngày nay.

Từ mấy đời nay những người đàn ông cũng như người phụ nữ Mường vẫn

giữ gìn những tập tục ban sơ trong văn hóa của dân tộc họ. Nếu có dịp đi vòng


55

quanh làng, sẽ bắt gặp một nét văn hóa khá lạ của người Mường. Trong nhà

cũng như ngoài ngõ đâu đâu ta cũng dễ dàng thấy hình ảnh những người phụ nữ

Mường hút thuốc lào, đó là nét chấm phá sinh động trong văn hóa truyền thống

của người Mường. Đối với những người phụ nữ Mường lớn tuổi, hút thuốc lào

như một thói quen thấm sâu vào trong nếp sống, nếp sinh hoạt hàng ngày của

họ. Mặc dù biết điều đó có thể làm cho sức khỏe, răng bị ố vàng, đen xạm, đôi

khi còn làm ảnh hưởng đến những người xung quanh, đặc biệt là trẻ nhỏ, thế

nhưng họ vẫn không sao từ bỏ được. Có lẽ tục hút thuốc lào là một trong nhiều

nhân tố giúp những người phụ nữ xích lại gần nhau hơn gắn kết tình cộng đồng,

khi cùng nhau ngồi hút thuốc họ có dịp kể nhau nghe những câu chuyện vui

buồn, khó khăn đang diễn ra trong đời sống hàng ngày, để từ đó họ thông cảm,

giúp nhau cùng vượt qua khó khăn, hướng đến xây dựng một cuộc sống tốt đẹp

hơn.

Người Mường theo chế độ phụ hệ từ lâu. Thường thường họ sống theo gia

đình nhỏ, nhưng cũng có nhá có tới hai, ba thế hệ chung sống thuận hòa. Người

cha, người chồng, người con trai có vai trò quan trọng trong gia đình. Khi cha

mất, người trai cả được thừa hưởng toàn bộ gia sản nhưng cũng có trách nhiệm

dựng vợ, gả chồng cho các em và lo việc cúng giỗ tổ tiên, ông bà, cha mẹ..

Tang ma của người Mường tương tự người Việt, con trai, con gái người

chết đội mũ rơm, mặc áo dài xô không viền gấu, các anh chị em hay cháu chắt

chít khăn tang màu trắng. Con, cháu ruột nằm lót đường ở cửa để quan tài

khiêng qua bên trên. Con trai thì cầm dao đi rừng, con gái thì cầm quạt ống nước

bằng bương, vẫn theo sau là thầy mo và quan tài ra nghĩa địa.Chôn cất được vài

ngày, tang chủ làm lễ mở cửa mả, một trăm ngày sau làm lễ trăm ngày. Đủ ba

năm, chín tháng mười ngày, gia đình làm lễ đoạn tang, những bộ quần áo tang

đem đốt bỏ. Người Mường có tục cải táng như người Việt ở miền Bắc. Sau một

số năm chôn cất, khi có điều kiện, gia đình bốc mộ người chết lấy hài cốt


56

chuyển sang tiểu sành và đem chôn ở địa điểm khác. Nấm mồ cải táng mới là

ngôi mộ vĩnh viễn

Người Mường phần lớn chỉ thờ cúng tổ tiên- các bậc sinh thành. Hằng

năm, mỗi gia đình đều cúng giỗ người đã khuất với thái độ tôn kính. Người con

trai cả phải đảm đương nhiệm vụ nặng nề này. Mỗi gia đình đều có bàn thờ tổ

tiên ở vị trí trang trọng. Nhiều nhà bàn thờ thổ địa ở một nơi cao, phía tay phải

là bàn thờ gia tiên.

Một năm, người Mường có bốn lễ liên quan đến nông nghiệp:

- Lễ khai hạ( hạ nêu) vào ngày bảy tháng giêng âm lịch, chấm dứt Tết cổ

truyền.

- Lễ hạ điền vào tháng ba âm lịch, khi trời sắp mưa, bà con chuẩn bị

bước vào vụ cày cấy trong năm.

- Lễ thượng điền vào tháng bảy âm lịch, sau khi bà con làm cỏ xong

xuôi, cầu mong cho Trời phù hộ làm cho lúa tốt, mùa màng bội thu.

- Lễ cơm mới tháng mười âm lịch khi lúa chín được gặt

Ba lễ: hạ điền, thượng điền, cơm mới tổ chức tại miếu ở các xóm. Mỗi lễ

cúng này thường chỉ làm một buổi, kéo dài chừng hai, ba giờ và kết thúc bằng

bữa tiệc tập thể. Xét theo mặt nào đó, các lễ cúng nói trên có tác dụng đoàn kết,

gắn bó cộng đồng vào những dịp họp mặt đông đủ này.

II.8. Giới thiệu một hoạt động tập quán, tín ngưỡng dân gian gắn với

cộng đồng xã hội mà bản thân và những việc cần làm của bản thân nhằm

phát huy và bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc trong giai đoạn hiện nay.

II.8.1. Giới thiệu một hoạt động tập quán, tín ngưỡng dân gian gắn với

cộng đồng đó là lễ hội Kỳ Yên đình Tân Lân, thành phố Biên Hòa.

Lễ Kì yên ( Cầu an) là một trong những lễ hội chính ở các đình của Đồng

Nai. Ngoài đối tượng thờ chính là thấn Thành hoàng bổn cảnh có tính chất minh


57

định danh chung, một số đình làng ở Đống Nai tôn thờ với những con người có

công với làng, với xã được tôn lên hàng phúc thần như: đình Bình kính thờ Lễ

thành hầu Nguyễn Hữu Cảnh, đình Tân Lân thờ Đức ông Trần Thượng Xuyên,

đình Mĩ Khánh thờ Danh tướng Nguyễn Tri Phương, đình Tam Hiệp thờ anh

hùng chống Pháp Đoàn Văn Cự…

Lễ hội Kỳ yên ( Cầu an)- tên người dân thường gọi lễ cúng tế chính của

đình. Đây là một lễ quan trọng, lễ lớn mỗi năm của đình làng ở Biên Hòa. Thời

gian của lễ Kỳ yên của mỗi đình ở Biên Hòa khác nhau nhưng phổ biến nhất là lễ

diễn ra vào mùa xuân và mùa thu. Đáo lệ ba năm và còn tùy thuộc vào kinh phí

của làng xã có đình mà tổ chức lễ Kỳ yên lớn – Đại Lễ Kỳ yên. Đại lễ Kì yên

thường kéo dài trong ba ngày và đình làng tổ chức đầy đủ các nghi tiết, có tổ chức

hát bội, hát chầu cúng thần và cho người dân thưởng ngoạn.

Mục đích của Lễ Kỳ yên là Cầu an- những điều an lành, tốt đẹp cho làng xã

cho con người địa phương và cho đất nước. Những nghi thức quá trình diễn lễ cho

thấy, người dân địa phương có lòng thành tôn thờ , tổ chức lễ Kỳ yên nhằm tạ ơn

vị phúc thần đã ban ơn, bảo vệ người dân địa phương qua một năm trên nhiều khía

cạnh của cuộc sống và họ mong muốn vị thần tiếp tục ban cho có hoặc hơn những

điều tốt đẹp như thế.

Môi trường sống ngày nay của làng xã Biên Hòa trước đây có nhiều thay

đổi. Tính chất nông thôn ở một số địa bàn đã dần thay đổi hoặc thay đổi chuyển

biến mạnh mẽ qua tính chất của đô thị. Thế nhưng , thiết chế tín ngưỡng đình vẫn

tồn tại và là một nhu cầu lớn trong đời sống tâm linh của con người. Lễ hội Kỳ yên

của làng xã có tính chất lễ nghi nông nghiệp cổ xưa vẫn hài hòa và thích ứng trong

môi trường đô thị với sự phát triển của nhiều ngành nghề trong xã hội. Lễ hội Kỳ

yên ở Biên Hòa có tính chất cầu an cho làng xã và cho đất nước thái bình, muôn

người dân bình yên sinh sống điều này thể hiên tính cá nhân, gia đình, tự trị của

làng xã hài hòa trong tính cộng đồng lớn của người Việt.


58

Ở Biên Hòa Lễ Kỳ yên ở đình Tân Lân đã thu hút được đông đảo người dân

tham dự. Đây là ngôi đình thờ Đô đốc tướng quân Trần Thượng Xuyên. Để ghi

nhớ công lao của ông trong công cuộc khai phá mở mang thương mại vùng Đồng

Nai.

Có thể nói, kiến trúc đình Tân Lân đã thể hiện

được sự hoành tráng mà tinh xảo, tôn nghiêm

mà trữ tình. Tất cả các yếu tố văn hóa được

tuyền tải hòa quyện trong ngôi đình là kết quả

quá trình nhập cư của người Hoa vào vùng đất

phương Nam để sinh sống cùng người Việt

nhiều thế kỷ qua.

Tại đây, Đình Tân Lân không chỉ là nơi

thờ phụng Thành hoàng, vị thần của làng mà

còn là trung tâm sinh hoạt văn hoá gắn bó với một cộng đồng cư dân và mang đặc

trưng văn minh lúa nước Việt Nam. Hàng năm, vào ngày 23 tháng 10 âm lịch, đình

tổ chức lễ hội Kỳ yên, cũng là ngày lễ trọng thu hút đông đảo người dân không kể

Hoa, Việt qui tụ về dâng hương cầu an, cầu phước. Lễ hội được diễn ra trong hai

ngày với các hoạt động cơ bản như: lễ nhập đoàn, lễ cung thỉnh sắc ông, lễ thỉnh

sanh, lễ cúng tiên yết, lễ xây chầu đại hội, lễ hạ đàn. Trong những ngày này, dân

chúng khắp nơi thường tụ tập về đây trẩy hội, thắp nhang, đưa đức ông đi chu du

trong thành, xem hát bội, hát tuồng. Những người trong ban tổ chức trước khi tham

gia các hoạt động làm lễ phải thực hiện tẩy uế bản thân bằng rượu trắng. Trước khi

rước đức ông đi chu du trong thành, phải làm lễ khai sắc ông: đưa đức ông ra tắm

rửa bằng rượu, mặc áo bào… Ngoài ra, trong lễ hội còn có nghi thức cúng tiên yết,

là hoạt động cầu nguyện cho quốc thái dân an. Tất cả các nghi thức trong lễ Kỳ


59

Yên đều được Ban tế tự, học trò lễ,… thực hiện có bài bản, trang nghiêm theo quy

định từ xa xưa và cũng thể hiện sự tôn kính với thần linh.

Lễ hội Kỳ Yên ở đình Tân Lân thu hút đông đảo nhân dân tham gia không

chỉ bởi phần lễ long trọng mà còn bởi có phần hội đó là hát bội. Hoạt động lễ hội

đã đem lại cho dân làng sự vui vẻ quên hết những lo âu, nhọc nhằn đời thường, hòa

vào không khí linh thiêng, màu nhiệm của lễ hội nhưng cũng rất gần gũi với cuộc

sống, hoài niệm về tổ tiên - những người có công đức khai nghiệp cho làng xã,

đồng thời thể hiện sự gắn kết cộng đồng trong mối giao cảm với nhau.

Trải qua thời gian lâu dài, nhưng những nội dung quan trọng trong lễ hội Kỳ

yên vẫn giữ nguyên bản sắc như ngày đầu sơ khai. Cùng với đình Tân Lân, lễ hội

góp phần bảo tồn những giá trị văn hóa của dân tộc, nhất là của vùng đất Đồng

Nai.

II.9. Những việc cần làm của bản thân nhằm phát huy và bảo tồn bản sắc

văn hóa dân tộc trong giai đoạn hiện nay

Bản sắc văn hóa dân tộc là giá trị cốt lõi nhất của nền văn hóa, thể hiện tâm

hồn, cốt cách, tình cảm, lý trí, sức mạnh của dân tộc, tạo nên chất keo kết nối các

cộng đồng người gắn bó, đoàn kết với nhau để cùng tồn tại và phát triển. Những giá


60

trị của bản sắc văn hóa dân tộc là một trong những động lực to lớn đảm bảo sự ổn

định và phát triển bền vững của quốc gia dân tộc. Cũng chính nhờ bản sắc dân tộc

mà nước ta trên cuộc gặp gỡ Năm châu luôn mang trên mình màu sắc đặc trưng và

ấn tượng.

Bản sắc văn hóa dân tộc Việt Nam được hình thành, phát triển gắn liền với lịch

sử dựng nước, giữ nước và quá trình xây dựng chủ nghĩa xã hội. Mỗi phong tục tập

quán của 54 dân tộc anh em hoàn trộn lại với nhau tạo thành bản sắc chung của Việt

Nam, đa dạng nhưng vẫn hòa quyện chặt chẽ Trong bối cảnh đất nước ta đang đẩy

mạnh công nghiệp hóa, hội nhập quốc tế mạnh mẽ, vấn đề giữ gìn và phát huy bản

sắc văn hóa dân tộc trên nền tảng kế thừa di sản văn hóa của cha ông, kết hợp học hỏi

những tinh hoa văn hóa nhân loại cần được đặc biệt chú trọng. Tuy nhiên, bên cạnh

những mặt tích cực còn có mặt tiêu cực của nó đó là nguy cơ xói mòn, phai nhạt và

biến dạng hệ thống giá trị trong bản sắc văn hóa dân tộc, sự du nhập của lối sống của

các nước đã làm suy giảm thuần phong mỹ tục, sự chống phá của chủ nghĩa đế quốc

và các thế lực thù địch trên lĩnh vực tư tưởng, văn hóa. Chúng ta tiếp thu cái mới,

không có nghĩa là gạt bỏ hoàn toàn cái cũ. Bởi cái cũ, giá trị của nó là tạo nên nền

tảng của con người, giúp ta có chỗ dựa vững chắc để tiếp thu tinh hoa của nhân loại

một cách chọn lọc và phù hợp nhất. Vì vậy theo tôi vai trò của việc sáng tạo và gìn

giữ văn hóa dân tộc, tránh bị ngoại lai là việc làm cần thiết có vai trò quan trọng to

lớn trong việc giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc. Hơn ai hết mỗi người dân Việt Nam

sẽ tự ý thức bảo vệ, giữ gìn, bổ sung, phát triển và quảng bá những giá trị văn hóa dân

tộc. Vì vậy, để phát huy vai trò của người dân Việt Nam với việc giữ gìn bản sắc văn

hóa dân tộc trong bối cảnh hội nhập quốc tế hiện nay theo tôi chúng ta trước hết phải

bảo tồn giá trị di sản văn hóa của mỗi địa phương, vùng miền cụ thể bằng một số việc

làm thiết thực như sau:

Biên Hòa - Đồng Nai là vùng đất đã trải qua 320 năm hình thành và phát triển,

là người dân Đồng Nai bản thân tôi tự hào vì đã được sinh ra và lớn lên trên mảnh


61

đất anh hùng này, nơi gắn liền với hai cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế

quốc Mỹ, nơi có nhiều di tích lịch sử văn hóa được xếp hạng cấp quốc gia và cấp

tỉnh, nhiều công trình văn hóa được xây dựng, nhiều phong tục tập quán, tín ngưỡng

dân gian có giá trị. Vì vậy, tôi thiết nghĩ để bảo tồn di sản văn hóa của địa phương

và phát huy giá trị di sản văn hóa đó một cách hiệu quả cần phải có sự chung tay

của cả cộng động, chính quyền ban ngành các cấp. với nhiều nguồn kinh phí (nhà

nước đầu tư, người dân đóng góp, xã hội hóa… và các tổ chức hoạt động văn hóa

nước ngoài hỗ trợ). Nên tiếp tục nghiên cứu, phát hiện các giá trị văn hóa, lành nghề

truyền thống ở Đồng Nai. kịp thời trùng tu tôn tạo các di tích đã xuống cấp. Bên

cạnh đó đẩy mạnh các hoạt động tuyên truyền, giới thiệu các di tích, các làng nghề

truyền thống của tỉnh nhà. Đào tạo bồi dưỡng đội ngũ cán bộ làm công tác bảo tồn

di sản văn hóa, nâng cao năng lực chuyên môn cho đội ngũ thuyết minh viên tại các

di tích, bảo tàng tỉnh phục vụ tốt việc đón tiếp các đoàn khách trong và ngoài nước,

quảng đại quần chúng nhân dân, các đối tượng học sinh, sinh viên… đến nghiên

cứu, tham quan, học tập. Chương trình bảo tồn văn hóa phi vật thể góp phần sưu

tầm, bảo lưu, phục dựng những loại hình lễ hội của cộng đồng các dân tộc vốn đã bị

mai một. Tôi thiết nghĩ nếu làm tốt các công việc nêu trên sẽ góp phần bảo tồn

những giá trị văn hóa của dân tộc Việt Nam nói chung và Biên Hòa - Đồng Nai nói

riêng. Những giá trị văn hóa ấy đã góp phần tô đậm thêm cho di sản văn hóa, ghi

dấu công lao của bao thế hệ tiền nhân được gìn giữ cho đến hôm nay.

Về phương diện cá nhân, là một giáo viên Tiểu học, tôi sẽ tiếp tục tìm tòi nghiên

cứu những giá trị ẩn chứa bên trong mỗi di sản văn hóa, di tích lịch sử của tỉnh nhà,

tham gia tích cực hơn nữa trong công tác tuyên truyền những di tích lịch sử cách mạng

bằng những bài giảng thiết thực sinh động. Tôi biết, muốn duy trì điều gì đó hãy duy

trì nó từ trong ý thức của những học sinh, mầm non của đất nước. Bởi chính các em sẽ

là chủ nhân của nơi này, mọi việc các em làm sẽ ảnh hưởng tới tương lai của Tổ quốc.

Để giúp các em hiểu và tự hào về những trang sử hào hùng của dân tộc là vô cùng

quan trọng. Giáo viên phải giúp các em yêu thích môn lịch sử, khích thích được sự tìm


62

tòi của các em về lịch sử của dân tộc thông qua những bài học . Chính vì vậy bản thân

mỗi người giáo viên phải thay đổi, lựa chon phương pháp dạy học tích cực, lồng ghép

những đoạn phim về những sự kiện lịch sử, hoặc những trò chơi vào trong tiết học làm

cho các em bớt nhàm chán và thích thú học. Giáo viên làm cho tiết học lịch sử nhẹ

nhàng, sinh động. Lập kế hoạch liên kết giữa trường học và Ban quản lý di tích, bảo

tàng tỉnh để đưa bảo tàng đến với học đường bằng các đợt trưng bày tại trường, lên

lịch trình đưa học sinh đến tham quan học tập tìm hiểu lịch sử tại các di tích, bảo tàng

tỉnh. Sau những buổi tham quan các em sẽ làm bài và thuyết trình trước lớp. Với mong

muốn mỏi học sinh sẽ là một tuyên truyền viên, có thể giới thiệu về giá trị lịch sử -

văn hóa về các di tích, về những nội dung trưng bày tại bảo tàng, qua những sự kiện

lịch sử cách mạng cụ thể đến gia đình người thân, bạn bè…Qua những buổi tham quan

học tập ngoại khóa như thế sẽ giúp các em biết quí trọng nền hòa bình độc lập, cuộc

sống ấm no hạnh phúc, để các em ra sức học tập thi đua, bảo vệ thành quả cách mạng

của thế hệ cha ông đi trước và xây dựng đất nước ta ngày càng giàu đẹp văn minh

sánh vai với các nước năm châu như lời Chủ tịch Hồ Chí Minh lúc sinh thời đã từng

dạy.


63

Kết luận

Tôi tự hào vì đã lập nghiệp trên vùng đất Biên Hòa – Đồng Nai, nơi có

nhiều di tích lịch sử văn hóa được xếp hạng cấp quốc gia và cấp tỉnh, nhiều công

trình văn hóa được xây dựng, nhiều phong tục tập quán, tín ngưỡng dân gian

được bảo tồn và phát huy. Những giá trị văn hóa ấy là hành trang cho mỗi cá

nhân con người, đã và đang góp phần tô đậm thêm cho di sản văn hóa, ghi dấu

công lao của bao thế hệ tiền nhân được gìn giữ cho đến hôm nay.

Bảo tồn và phát huy di sản văn hóa cùng các di tích cách mạng ghi dấu

những chiến công của quân và dân Biên Hòa – Đồng Nai qua 320 năm hình

thành và phát triển trong thời kỳ hiện nay là một vấn đề không hề đơn giản.

Thậm chí, trong tình hình hội nhập phát triển, đẩy mạnh công nghiệp hóa - hiện

đại hóa và xu thế đô thị hóa mạnh mẽ hiện nay, những giá trị văn hóa truyền

thống, trong đó có loại hình di tích đã, đang và sẽ đứng trước những thách thức,

nguy cơ tác động, ảnh hưởng đến sự tồn tại. Đồng thời, quá trình này cũng tạo

nên những cơ hội cho sự phát huy di tích nêu biết vận dụng một cách khoa học,

đúng đắn. Để bảo tồn và phát huy di tích di sản văn hóa một cách hiệu quả nhất,

đòi hỏi ý thức, trách nhiệm và sự nỗ lực lớn của các cấp chính quyền, các cơ

quan hữu trách và ý thức của mỗi người, đặc biệt với thế hệ trẻ hôm nay./.


64

Tài liệu tham khảo

1. Tỉnh ủy, Ủy ban nhân dân tỉnh Đồng Nai (Nhiều tác giả) (1998). Biên

Hòa - Đồng Nai 300 năm hình thành và phát triển. NXB tổng hợp Đồng Nai.

2. Ban điều tra hậu quả chiến tranh tỉnh Đồng Nai. Tội ác thực dân Pháp –

Đế quốc Mỹ trên địa bàn thành phố Biên Hòa. Nhà xuất bản tổng hợp Đồng Nai

– năm 2000.

3. Th.s Trần Quang Toại (chủ biên). Đồng Nai di tích lịch sử văn hóa. Nhà

xuất bản tổng hợp Đồng Nai - năm 2004.

4. Trịnh Hoài Đức (2005), Gia định thành thông chí (Lý Việt Dũng, Huỳnh

Văn Tới chú giải, hiệu đính), NXB Tổng hợp Đồng Nai.

5. Phan Đình Dũng – Nguyên Thanh Lợi (2010), Hỏi đáp về Biên Hòa Đồng

Nai, Nxb Đồng Nai.

6. Phan Đình Dũng (2009), Cơ sở tín ngưỡng và lễ hội truyền thống ở Biên

Hòa, Trung tâm Văn Miếu Trấn Biên.

7. Huỳnh Văn Tới - Phan Đình Dũng, (2013), Đồng Nai những góc nhìn văn

hóa, Nxb Đồng Nai.

8. https://www.dongnai.gov.vn.

9. https://vi.wikipedia.org/wiki

https://www.dongnai.gov.vn/

https://vi.wikipedia.org/wiki


65

PHẦN PHỤ LỤC HÌNH ẢNH

Đình Mỹ Khánh - Đền thờ Nguyễn Tri Phương

Đền thờ Đoàn Văn Cự và 16 nghĩa binh


66

Tượng đài chiến thắng Sân bay Biên Hòa

Tác giả tại di tích tượng đài chiến thắng sân bay Biên Hòa


67

Tác giả tại di tích Nhà lao Tân Hiệp



68




69

Một số dụng cụ tra tấn tù nhân ở Nhà lao Tân Hiệp

Một số dụng cụ tra tấn tù nhân ở Nhà lao Tân Hiệp


70

Tác giả tại Nhà lao Tân Hiệp

Tác giả tại Bảo tàng Đồng Nai


71

Di tích lịch sử Nhà Xanh


72

MỤC LỤC

Trang

Lời nói đầu….…………………………………………………………........1

Câu 1: Trong 320 năm hình thành và phát phát triển vùng đất Biên Hòa –

Đồng Nai đã trải qua những cuộc kháng chiến nào? Hãy trình bày cảm nhận của

(anh), chị về truyền thống đấu tranh cách mạng của quân Biên Hòa – Đồng Nai.

Anh (chị) sẽ làm gì để phát huy truyền thống cách mạng ấy.

I.1. Trong 320 năm hình thành và phát triển vùng đất Biên Hòa – Đồng Nai,

nhân dân Đồng Nai đã trải qua những cuộc đấu tranh sau

I.1.1. Những cuộc đấu tranh chống thực dân Pháp xâm lược (1861 – 1954)

I.1.1.1. Cuộc khởi nghĩa của sĩ phu yêu nước …………………………....3

I.1.1.2. Tổ chức yêu nước Trại Lâm Trung (1916)…………………………5

I.1.1.3. Trận tập kích thị xã Biên Hòa năm 1946……………………………7

I.1.1.4. Trận đánh giao thông La Ngà diễn ra vào ngày 01/3/1948………..6

I.1.5. Trận đánh Tháp canh cầu Bà Kiên năm 1948.................................11

I.1.6. Trận tấn công Yếu khu Trảng Bom năm 1951................................14

I.1.2. Những chiến công của quân dân Biên Hòa - Đồng Nai trong kháng

chiến chống Mỹ 1954 - 1975

I.1.2.1. Cuộc nổi dậy phá nhà Lao Tân Hiệp, ngày 02/12/1956………..15

I.1.2.2. Trận đầu diệt Mỹ tại Nhà Xanh năm 1959……………………...18

I.1.2.3. Trận tấn công vào sân bay Biên Hòa, năm 1964…………….....20

I.1.2.4. Trận tấn công vào tổng kho Long Bình 1966…………………....23

I.2.5. Cuộc nổi dậy Xuân Mậu Thân năm 1968......................................24


73

I.2.6. Chiến dịch Xuân Lộc đập tan cánh cửa thép cho đại quân ta tiến về Sài

Gòn giải phóng hoàn toàn miền Nam thống nhất đất nước.............................26

I.2. Cảm nhận của bản thân về truyền thống đấu tranh cách mạng của quân

Biên Hòa – Đồng Nai. Những việc làm của bản thân để phát huy truyền thống cách

mạng ấy…………………………………………………………….....................29

Câu 2: Hãy cho biết và nêu cảm nhận về những tập quán, tín ngưỡng dân


quán, tín ngưỡng dân gian gắn với cộng đồng xã hội mà anh (chị) từng biết hoặc

tham gia? Để phát huy và bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc trong giai đoạn hiện

nay anh (chị) sẽ làm gì?

II.1. Hãy cho biết và nêu cảm nhận về những tập quán, tín ngưỡng dân gian

của người dân Biên Hòa – Đồng Nai; từ đó giới thiệu một hoạt động tập quán, tín

ngưỡng dân gian gắn với cộng đồng xã hội mà anh (chị) từng biết hoặc tham gia

II.1.1. Tập quán và lễ thức trong một vòng đời người

II.1.1.1 Hôn nhân.....................................................................................32

II.1.1.3. Tang ma.......................................................................................33

II.2.1. Phong tục thờ cùng trong nhà

II.2.1.1. Thờ cúng ông bà, tổ tiên..............................................................34

II.2.1.2. Thờ thần độ mạng........................................................................36

II.2.1.3. Thờ cúng các thần bản gia..........................................................36

II.2.1.4. Thờ thờ Thông Thiên...................................................................37

II.4.1. Tập quán tín ngưỡng trong cộng đồng

II.4.1.1.Đình và lễ hội cúng đình.............................................................37

II.4.1.2. Miễu và lễ hội cúng Bà................................................................40


74

II.4.1 Tập quán, tín ngưỡng của các cư dân bản địa ở Đồng Nai .........42

II. 4.1.1 Người Chơ Ro......................................................................42

II. 5.1.2 Người Mạ.............................................................................46

II.6.1 Tập quán, tín ngưỡng dân gian của người Hoa....................... ....47

II.7.1.2. Tập quán, tín ngưỡng dân gian Người Tày, Nùng ở Đồng Nai..49

II.5. Giới thiệu một hoạt động tập quán, tín ngưỡng dân gian gắn với cộng

đồng xã hội mà bản thân và những việc cần làm của bản thân nhằm phát huy và

bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc trong giai đoạn hiện nay.............................56

II.5.1. Giới thiệu một hoạt động tập quán, tín ngưỡng dân gian gắn với cộng

đồng đó là lễ hội Kỳ Yên đình Tân Lân thành phố Biên Hòa.........................57.

II.5.2 Những việc cần làm của bản thân nhằm phát huy và bảo tồn bản sắc

văn hóa dân tộc trong giai đoạn hiện nay…………………………....................59

Kết luận……..…………………………………………………...............63

Phụ lục hình ảnh

- Tài liệu tham khảo

- Mục lục


75

Tươ

T

Trận đánh La NgàT

HỘI THI TÌM HIỂU GIÁ TRỊ VN HÓA – LỊCH SỬ TỈNH ĐỒNG NAI … · Bài tham dự...

Documents

Transcript of HỘI THI TÌM HIỂU GIÁ TRỊ VN HÓA – LỊCH SỬ TỈNH ĐỒNG NAI … · Bài tham dự...