Venkraai

Het verenigingsblad van de KNNV - afdeling Eindhoven

(Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging, Vereniging voor Veldbiologie)

De verschijningsdata zijn: 20 februari, 20 mei, 1 september en 20 december.

Kopij kan tot uiterlijk 1 maand voor verschijning ingeleverd worden bij de eindredacteur.

Eindredactie

Henny van Rijck

Redactieleden

Jan Schellekens

Jelle Schuurmans

Gerard Vos

De KNNV is een landelijke vereniging, opgericht in 1901. Het doel is natuurstudie en -bescherming

door middel van inventarisaties en activiteiten als excursies, lezingen en cursussen.

De afdeling Eindhoven - opgericht in 1945 - is op al deze terreinen actief, o.a. in een aantal

werkgroepen (zie hieronder). Het aantal leden bedraagt ongeveer 250.

Het lidmaatschapsgeld voor 2014 is € 30,50 voor een gewoon lid en € 12,75 voor een huisgenootlid per jaar. Bij toetreden na 31 juli geldt de helft van deze bedragen. Over te maken op de rekening van KNNV Afd. Ehv

Gewone leden ontvangen naast het verenigingsblad het landelijke KNNV-tijdschrift ‘Natura’ 5x per jaar.

Een informatiepakket voor toekomstige leden ligt bij de ledenadministratie gereed. Aanmelden en

opzeggen kan bij de ledenadministrateur (zie hieronder).

Website: www5.knnv.nl/eindhoven

Kopij

De volgende Venkraai komt uit op 20 februari 2014. Kopij hiervoor aanleveren vóór 20 januari 2014. Per email: redactie@eindhoven.knnv.nl, of per post aan: Redactie Venkraai, Vaartbroek 17, 5632 XA Eindhoven. De redactie behoudt zich het recht voor, teksten aan te passen of in te korten.

Adressen

Bestuur

Voorzitter

Annemieke van Vucht-Houniet

Secretaris

Jan Lanters

Penningmeester

Gerard Vos

Bestuurslid

Margriet Bekking-van Dort

Bestuurslid

Han Monteiro

Ledenadministratie

Henk van der Gaag

Lezingen

Neske Dupuis

Cursussen

Harry Nouwen

Annemieke van Vucht-Houniet

Publiciteit

Margriet Bekking-van Dort

Werkgroepen

Vogelwerkgroep

Johan Goossen

Vogelgroep

Willy Meijer

Floristische werkgroep

Wim v.d. Ven

Insectenwerkgroep

P.T.H. Tutelaers

Mossenwerkgroep

Marleen Smulders

Paddenstoelenwerkgroep

Nel Bulthuis

Micro-hydrobiologische werkgroep

Joost van de Sande

Plantenwerkgroep

Petra van Leeuwen

Commissies

Excursiecommissie

Trudy Vos

Natuurbeschermingscommissie

Jacqueline van Heek

Vertegenwoordiger in de Regionale Werkgroep Heempark

Wim Niemantsverdriet

Stichting Stadsnatuur Eindhoven

Voorzitter: Paul Timmermans

Natuurhistorisch archief

Dit bevat alle Wetenschappelijke Mededelingen, uitgaven

van de Stichting Uitgeverij KNNV, inventarisatierapporten,

Venkraaien, Dubbelloven, excursieverslagen en andere

literatuur. leder lid van de afdeling kan gebruik maken van

dit archief. Inlichtingen bij Jelle Schuurmans

Website

www5.knnv.nl/EINDHOVEN

Beheer: Jelle Schuurmans

webredactie@eindhoven.knnv.nl

1

Winter 2013/2014

Inhoud

Vooraankondiging: Algemene Ledenvergadering op 13 maart 2014 2

Wijzigingen ledenbestand 3

Excursies zo 5 jan Nieuwjaarswandeling 3

zo 19 jan Traditionele vogelexcursie naar Zeeland 4

zo 26 jan Plateaux 4

za 15 feb Landgoed de Baest 4

Excursies Vogelwerkgroep

za 28 dec Zeelandtocht 4

Lezingen do 6 feb Herpetologie (studie van amfibieën en reptielen) 5

do 6 mrt De natuur in Canada – Overeenkomsten met Europa 5

Cursussen Roofvogels en Uilen 6

Vooraankondiging cursus Planten Determineren 6

Activiteiten Hydrobiologische Werkgroep 6

Boekbespreking „Een bundel Ogentroost‟ 7

De Winterkustvogels achterna………..naar het noorden 8

Natuurmomenten van Jan Bos 9

Blik op de weg 10

Kraanvogels kijken bij Diepholz 12

Ode aan de duurzaamheid (en Piet) 13

Scherpenisse - Tholen, 6 oktober 2013 14

Tekeningen Annemarie Schrover-van Bokhoven

Voorblad Nachtvlinder: Roodbont heideuiltje (Anarta mytilli) - Foto: Trudy Vos

2

Vooraankondiging: Algemene Ledenvergadering

op 13 maart 2014

Agenda

1. Ontvangst met koffie

2. Opening.

3. Mededelingen, plannen en beleid van de afdeling.

4. Notulen van de Algemene ledenvergadering van 21 maart 2013.

5. Jaarverslagen.

6. Financiën.

7. Verkiezing afgevaardigde en reserve naar de Vertegenwoordigende Vergadering

8. Samenstelling bestuur

9. Vaststellen datum van Algemene Ledenvergadering in 2015.

10. Rondvraag.

11. Sluiting van de vergadering.

Pauze, waarna:

Lezing over De Mortelen, door Ari Martinali

Het gebied De Mortelen is een oud agrarisch

landschap, dat al is ontstaan in loop van de

twaalfde eeuw. Omdat het gebied zeer nat is,

zijn alleen de hoger gelegen gronden ontgon-

nen. Zo ontstond er een schilderachtige

afwisseling, tussen kleine akkers, weilanden

en broekbosjes. Na 1900 is er bijna niets ver-

anderd in dit gebied.

De Mortelen vormt nu samen met de Kampina,

de Geelders en de Scheeken een nieuw gebied,

het Groene Woud, dat beheerd wordt door het

Brabants Landschap.

Het gebied is zeer uniek en heeft een gevari-

eerde flora en fauna. Ari heeft hiervan in de

afgelopen 14 jaar veel foto‟s gemaakt, van

ijsvogel tot wespendief, van geelvlek heideli-

bel tot tienuurvlinder, van vos tot ree en van

bosanemoon tot Gelderse roos.

Na de lezing sluiten we af met een hapje en

een drankje.

3

Henk

van der Gaag

Wijzigingen Ledenbestand van 27-07 t/m 21-11 2013

Nieuw Mw. C.P. Pijlman Mw. L.M.A. Schotsmans

Geen lid meer per 01-01-2014 Dhr. T. Verwegen

Stuur wijzigingen naar onze ledenadministrateur: ledenadministrateur@eindhoven.knnv.nl

Excursies

Voor alle excursies geldt:

Laat het de excursieleider weten als je mee wilt gaan. Een kleine wijziging is altijd

mogelijk en vervoer kan aangepast worden aan de deelnemers.

Zorg voor proviand – eten en drinken.

Neem regenkleding mee, evt. laarzen.

En natuurlijk…. een veldkijker, een loepje, je favoriete boek om iets in op te zoeken.

Bij colonne rijden let de chauffeur altijd op degenen die volgen, dit om elkaar niet

uit het oog te verliezen.

De chauffeur kan de route ontvangen van, of vragen aan de excursieleider.

Iedereen is ook van harte welkom. Het mag duidelijk zijn dat het KNNV-principe is:

We leren van en ontdekken met elkaar, ieder brengt het hare of zijne in.

Zondag

5 januari

Nieuwjaarswandeling Het thema van de landelijke KNNV is in

2014 “Natuur dichtbij”. Daarom nodigt het

bestuur alle leden van harte uit voor een

wandeling rond De Dommel in het zuidelijke

deel van Eindhoven, richting De Hogt.

De organisatie is in handen van

Han Monteiro en Plonie van Campen.

Start: 10:00 uur, parkeerterrein Zwembad

De Tongelreep

Duur: Ongeveer 2 uur.

Na afloop nuttigen we een heerlijke kop

soep in het Paviljoen Genneper Parken.

De Dommel door Eindhoven is de afgelopen

jaren “schoongemaakt” en hier en daar zijn

meanders hersteld. We willen jullie een

beeld geven van wat er allemaal is gebeurd

en waarom. Afgelopen jaar, in november,

zijn de werkzaamheden zo goed als vol-

tooid. We hopen dat jullie een vernieuwde

indruk zullen krijgen van dit deel van deze

mooie laaglandbeek die ten noorden van het

MEC samenstroomt met de Tongelreep.

Vergeet niet je wandelschoenen tegen vocht

te behandelen, want het kan nat zijn, en

neem zoals gebruikelijk koffie of thee en

eventueel een driepootstoel mee.

Opgave vooraf is niet verplicht. Bij gladheid

of twijfel of de wandeling wel doorgaat is

het verstandig om 's ochtend vanaf half 9

contact op te nemen met Han.

4

zondag

19 januari

Traditionele vogelexcursie naar Zeeland Thema: Winterkustvogels

Leiding: Leden van de Vogelwerkgroep

Duur Hele dagexcursie

Start: 8:00 uur, vanaf de parkeerplaats

bij winkelcentrum Eckart (Albert Heijn), tus-

sen Firmamentlaan en Orionstraat, Woensel.

Aanmelden en inlichtingen:

Martien Helmig,

Doel van de excursie is het zien van water-

vogels, ofwel winterkust-vogels.

De Zeeuwse en Zuid-Hollandse eilanden zijn

bij uitstek de plekken om ze waar te nemen.

De precieze route wordt aan de hand van

waterstand, weer en meldingen van waarne-

mingen vastgesteld.

Er zullen zeker weer kol- en brandganzen te

zien zijn, maar ook rotganzen, zaagbekken,

brilduikers en steltlopers.

Kleed je warm aan, neem voldoende provi-

and en (warme) dranken mee. Einde van de

excursie ca. 16:00 uur (ter plaatse).

zondag

26 januari

Excursie naar de Plateaux

Thema: Al wat we tegenkomen

Contact: Carla van Moorsel

Duur: Halve dag

Start: 9:00 uur, Gerardusplein,

Eindhoven.

Grenzen vervagen in De Plateaux-Hageven,

een Nederlands-Belgisch natuurgebied,

liggend tussen Valkenswaard en Lommel.

Wandel door bos en over hei, langs vennen

en vloeiweiden: een watersysteem van begin

19e eeuw! Het is het hele jaar door een

mooie bestemming voor een wandeling of

excursie.

zaterdag

15 februari

Excursie op Landgoed De Baest Thema: Vogels

Contact: Riki Sleegers

Duur: Tot 14:00 uur

Start: 9:00 uur Trudoplein, Eindhoven

en 9:30 uur Heilige Eik, Oirschot

Een fraaie landschapswandeling in dit tussen

Spoordonk en Middelbeers gelegen landgoed,

dat al bestaat sinds de middeleeuwen.

De Grote Beerze en de Kleine Beerze meanderen

door het gebied, waar ze ook samenvloeien tot

de Beerze. De aanwezigheid van de riviertjes

geeft het gebied een grote afwisseling, met

vochtige en droge gedeelten. Er zijn naald- en

loofbosplantages, beukenlanen, oude eiken, en

akker- en weidegronden.

zaterdag

28 december

Excursies Vogelwerkgroep

Zeelandtocht

Vertrek: Orionstraat (AH) 08:00 uur

Informatie: Martien Helmig

Voor verdere excursies van de Vogelwerkgroep, zie:

www5.knnv.nl/knnv-afdeling-eindhoven/excursies-vogelwerkgroep-0

5

Lezingen

Herpetologie: Studie van amfibieën en reptielen

Donderdag

6 februari

MEC , Eindhoven 20:00 uur

Deze lezing wordt verzorgd door Domin

Dalessi. Hij is bioloog (zoölogie met als bij-

vak ecologie) en heeft in Utrecht en de VS

gestudeerd. Tijdens en na de studie eerst

onderzoek gedaan, later aan de slag gegaan

als hoofdconservator in Asten in Natuur-

historisch Museum de Peel.

Vervolgens fulltime in het onderwijs.

Eerst aan een HBO-instelling in Den Haag,

later aan de middelbare school, nu PCN.

Domin Dalessi is tevens regiocoördinator

reptielen in Oostelijk Noord-Brabant voor de

stichting Ravon en onder meer als voorzitter

van de Poelenwerkgroep Eindhoven actief.

De lezing begint met een algemene intro-

ductie van reptielen en amfibieën. Daarna

taxonomie (systematiek) en evolutie.

Vervolgens wordt er ingegaan op specifieke

kenmerken van de beide groepen, fysiologie,

voortplantingsgedrag en ecologie. Hierna

komen de Nederlandse soorten aan bod

met beeld en (waar relevant) geluid.

Onderwerpen als de poelenwerkgroep

Eindhoven, monitoring, bedreigingen van

de in Nederland voorkomende herpetofauna,

exoten, het door Domin recent opgestarte

onderzoek aan de Gladde slang en monitoring

en inventarisatie worden onder de aandacht

gebracht (afhankelijk van de beschikbare tijd

en voorkeur van het publiek), en natuurlijk

ook de stichting RAVON en haar werkzaam-

heden.

Domin gebruikt als natuurfotograaf (met

specialisme herpetofauna) zijn eigen beelden.

Een aantal zijn opgenomen op zijn website en

grotendeels ondergebracht bij fotostock-

bureau KINA: http://www.kina.nl

De natuur in Canada - overeenkomsten met Europa

Donderdag

6 maart

MEC Eindhoven, 20:00 uur.

Deze lezing wordt verzorgd door Martien

Helmig. Martien en zijn echtgenote bezoch-

ten vijf achtereenvolgende jaren familie in

Montreal en maakten aansluitend reizen in

het oosten van Canada.

De belangrijkste gebieden die ze hebben be-

zocht liggen allen in de omgeving van de

St Laurensrivier, die door z'n enorme breedte

hier eerder een zee kan worden genoemd.

Gaspé, de Mingan-archipel en Nova Scotia

zijn enkele van deze gebieden.

6

Het zijn boreale gebieden, hoewel de ligging

niet noordelijker is dan Nederland. Wat hen

is opgevallen in deze – Atlantische - streken

is dat de natuur soms sterke gelijkenis heeft

met die van Europa.

In de lezing zal Martien vooral vogels laten

zien en daarbij ook landschappen, vlinders

en libellen en enkele planten. Sommige soor-

ten zijn precies dezelfde als hier, andere zijn

herkenbaar, maar hij laat ook opmerkelijke

verschillen zien.

Cursussen

Roofvogels en Uilen

Pieter Wouters geeft een

cursus over Roofvogels en

Uilen.

Op de eerste avond ko-

men de roofvogels aan de

beurt. Alle in Nederland

voorkomende roofvogels

komen aan bod. Maar de

nadruk ligt op die soorten

die ook daadwerkelijk in

de Kempen broeden zoals

Buizerd, Wespendief,

Torenvalk, Boomvalk,

Bruine Kiekendief en de

Slechtvalk die zelfs in hartje Eindhoven

broedt.

De tweede avond is gewijd aan de uilen. Alle

in Nederland voorkomende soorten komen

aan bod, maar de nadruk zal weer liggen op

onze Kempische soorten Steenuil, Kerkuil,

Ransuil en Bosuil.

Data:

Maandag 10 februari, 20 – 22 uur

Maandag 17 februari, 20 – 22 uur

Locatie: MEC, Genneperweg 145 Eindhoven.

Aansluitend aan de cursus is er de kans om

een keer mee te gaan met Pieter om jonge

bosuilen te ringen, wegen en opmeten. Deze

avond zal zeer waarschijnlijk in april plaats

vinden.

De prijs van de cursus is 25 euro voor

3 dagdelen, inclusief koffie/thee op de

lesavonden voor leden. Voor niet-leden

is de prijs 32,50 euro.

Inschrijven kan met per e-mail.

Overmaking bedrag naar rekening

KNNV. Afd. Eindhoven.

Planten Determineren (vooraankondiging)

Nico Ettema geeft in maart en april een

cursus Planten determineren.

Deze kan gevolgd worden zowel door men-

sen die nog helemaal beginner zijn op dit

gebied als door mensen die al met een flora

gewerkt of kennis gemaakt hebben.

Het is een praktische cursus waarbij je werkt

aan de hand van planten, en leert met een

flora om te gaan.

De cursusdata zijn do 27 maart,

do 10 april en do 24 april.

Activiteiten Hydrobiologische Werkgroep

Wie eens een activiteit wil meemaken met de Hydrobiologische werkgroep

is van harte welkom in het MEC, om 20:00 uur op de volgende woensdagen:

15 jan Hydro – eigen watermonsters

5 feb Botanie – dennennaalden – Harrie

19 feb Hydro – eigen watermonsters

7

Boekbespreking "Een bundel Ogentroost"

Joep Spronk Vanaf 2003 schrijft John Bruinsma elk kwar-

taal een aflevering in zijn rubriek “Ogen-

troost” in het Zandblauwtje, het orgaan van

het IVN Son en Breugel. Samen met een voor-

loper uit 2002 zijn deze ter gelegenheid van

het 50-jarig bestaan van die vereniging uit-

gegeven onder de titel „Een bundel Ogen-

troost‟.

In de 43 stukjes behandelt de schrijver bijna

altijd onderwerpen uit de plantenwereld,

variërend van verschillen tussen nauw ver-

wante soorten tot begroeiingen. De onder-

werpen hebben allemaal een directe verbin-

ding met Son en Breugel. Die relatie wordt

ook immer gemeld en dat maakt de stukjes

heel direct. Voor de lokale gebruiker is – heel

praktisch – een index opgenomen van de in

de teksten genoemde locaties. De verkennin-

gen zijn van de schrijver alleen, of samen

met Willie of de leden van de plantenstudie-

groep van de IVN-afdeling.

We kennen John natuurlijk ook uit de door

hem begonnen en vaak gevulde rubriek

„Gras is om in te liggen‟ in de Venkraai/

Dubbelloof, dus we weten dat hij een gedul-

dig didacticus is en dat blijkt ook uit de

verzamelde Ogentroost. De teksten zijn dui-

delijk en vlot geschreven. Ik had bij het le-

zen herinneringen aan het – al lang geleden

gelezen – werk van Eli Heimans en co. De

Ogentroost-onderwerpen zijn niet te zwaar

en waar nodig worden de noodzakelijke

termen gebruikt, die altijd nader verklaard

worden. Onderwerpen die behandeld worden

zijn bijvoorbeeld: de teloorgang van het

Heitje van Oversteegen, het kerkhof van Son,

de Okkernoot en de Brede wespenorchis bij

de slagerij van Royackers.

Opvallend, maar begrijpelijk, is het bijna

ontbreken van de specialiteit van de schrij-

ver: de biologie van de wateren. Verwacht

dus geen verhandelingen over Fonteinkrui-

den, Kranswieren of Krozen. Het boekje is

geen wetenschappelijk werk en er wordt dan

ook geen literatuuroverzicht gegeven.

Indien aanwezig wordt als toegift op het

originele artikel een update gegeven onder

de titel „Nabloei‟. Omdat in de Nabloei van

het artikel over de Okkernoot geen nadere

informatie wordt gemeld over de omgang van

Kauwen met de noten wil ik die hier melden: De

laatste jaren – en ook de afgelopen week – wa-

ren in mijn woonwijk (Eindhoven-Stratum-

Nieuwe Erven) de Kauwen in de weer met de

noten. Ze worden van enige hoogte losgelaten

en daarna in de bomen verder opengemaakt en

leeggegeten. Ik herinner mij een beschrijving

van Kauwen uit Londen, die de noten door au-

to‟s stuk lieten rijden om ze daarna weer te

verzamelen. Het bijzondere daaraan was dat ze

samen met de mensen bij groen licht hun buit

kwamen ophalen. Overigens zie ik ten zuiden

van Eindhoven inmiddels al erg hoge jonge

Okkernoten (tot wel 8 meter).

Gelukkig kan ik de schrijver betrappen op een

enkel foutje. Zo wordt een Indische aardbei ten

tonele gevoerd. Dat is weliswaar een begrijpe-

lijke aanduiding van Potentilla Indica, maar

mijn editie van de Heukels‟ flora noemt de

soort Schijnaardbei. In een paar gevallen komen

er krantenafbrekingen voor die de schrijver niet

aan te rekenen zijn, maar die toch te vermijden

zouden moeten zijn: bijvoorbeeld Linna-eus,

sina-appel in het stukje over Groot en Japans

hoefblad.

De afbeeldingen zijn meestal erg goed. Enkele

malen is een tekening gebruikt die elektronisch

opgeblazen lijkt en daardoor enigszins stoort.

“Een bundel Ogentroost” is een aangenaam

boek met in ieder geval één serieuze fout van

de schrijver. Zijn inleiding besluit hij met:

“Lees dit boek niet. Ga lekker naar buiten”.

Dat moet iets zijn als: ”Ga in ieder geval naar

buiten en als het weer daarvoor niet meezit:

lees dan ook eens dit boekje”.

"Een bundel Ogentroost" is een uitgave van

IVN Son en Breugel en is verkrijgbaar bij

Fred Simons, Son.

De bundel kost € 10.

8

De winterkustvogels achterna……naar het noorden

Margriet Bekking

Met mijn voorliefde voor mossen is mijn

blikveld in de natuur doorgaans laag bij de

grond gericht. Manlief echter kijkt liever

omhoog. Om onze beperkte vogelkennis uit

te breiden, schreven wij ons afgelopen win-

terseizoen in voor de cursus „Winterkustvo-

gels” die Martien en Jan gaven. De cursus

paste goed in onze plannen om in het voor-

jaar naar Scandinavië te reizen, (dat doen de

kustvogels die we hier in de winter zien,

ook).

Na deelname aan het mossenvoorjaarskamp

van de Bryologische en Lichenologische

Werkgroep, dat eind april in de omgeving

van Oldenburg in Noord-Duitsland werd

gehouden, reden we met onze camper al op

1 mei verder noordwaarts. Dat bleek wel erg

vroeg in het seizoen te zijn, want ten noor-

den van Hamburg zat er nog geen blaadje

aan de bomen! Een dag later al stonden we

aan de westkust van Zweden bij Varberg aan

de rand van het vogelreservaat Getterön,

waar het gekrijs van de kokmeeuwen zelfs

tot in de camper te horen was... Bepakt en

bezakt met verrekijker en vogelboek trokken

we de rietlanden van het vogelreservaat in.

Er zijn twee vogelkijkhutten en er is een

bezoekerscentrum. Vanuit de kijkhutten kon

je goed de eilandjes zien waarop de kok-

meeuwen aan het broeden waren. Met behulp

van ons vogelboek noteerden we 26 soorten

vogels, voor ons al heel wat. Veel ganzen en

eenden, zoals bergeend, krak-, kuif-, slob-

eend, smient en de wilde eend.

Wat meeuwen betreft: Het is nog best moei-

lijk te zien of zo‟n meeuw dof-roze (zilver-

meeuw) of geelgroene (stormmeeuw) poten

heeft, terwijl die in het water staat….. Het is

een goede les om met het boek erbij naar

vogels te kijken, en het is nog leuk ook. In de

folder lazen we dat men hier tot nu toe meer

dan 320 verschillende vogelsoorten heeft

geteld…… Aan de rand van het gebied ligt

het bezoekerscentrum Naturum, waar je

door telescoopkijkers het zoutgrasland kan

bekijken. Hier waren grote groepen brand-

ganzen aan het foerageren. Al met al een

mooie eerste kennismaking met de vogels

van dit wetlandgebied.

In die eerste week van mei trokken we lang-

zaam verder langs de Zweedse westkust.

De natuur begint er nu pas te ontwaken en

de bosbodem is hier bedekt met een wit

tapijt van bosanemoontjes. Deze witte

bloempjes bleven we wekenlang in de bossen

zien, want wij reisden, zo‟n beetje met het

voorjaar mee, verder noordwaarts. Aan voor-

jaarsbloeiers was het wel genieten van de

vele leverbloempjes met hun tere paarsblau-

we kleur. Ook het geel van de geelsterren

zorgde voor een vrolijk accent in de nog kale

loofbossen.

Medio mei verlaten we Zuid-Zweden en

rijden tussen de grote meren Vänern en

Vättern door een paar honderd kilometer

noordwaarts naar de rivier de Klarälven bij

het gehuchtje Stöllet. We zijn een van de

eerste, en gedurende ons verblijf, de enige

gasten op de camping; het seizoen begint

hier pas eind juni! Het is nog rustig in de

bossen, zó rustig zelfs dat we een nietsver-

moedende eland op ons pad tegenkwamen.

Het dier was net zo verbaasd als wij en keek

ons recht aan zo van: „wat doen die nu hier?‟

alvorens hij verder tussen de bomen ver-

dween…..

9

Handig dat we steeds verrekijker en vogel-

boek paraat hebben, want in de top van een

spar ontdekten we een mooi gekleurde vogel,

en dat bleek de grauwe klauwier te zijn. Ook

een niet-alledaagse waarneming! Wel alle

daags waren kramsvogel, bonte kraai en

witte kwikstaart.

Bij de rivier wa-

ren veel vraat-

sporen van be-

vers. Ook zagen

we de brilduiker,

een kleine mak-

kelijk herkenbare

wit-zwart ge-

kleurde eend met

een grote witte

vlek bij de sna-

vel. Deze soort

zouden we nog

vaak in de Zweedse binnenwateren „spotten‟.

Voorts kwam een prachtig getekende forse

eend (die we nog nooit eerder hadden ge-

zien) heel statig langs gezwommen. Het vo-

gelboek gaf snel uitsluitsel, het bleek een

parelduiker in fraai grijswit gestreept en

zwart verenkleed.

Inmiddels is het voorjaar ook hier begonnen

en wel met heerlijke temperaturen van circa

20ºC. De bomen schieten nu langzaam in het

groen, vooral de berken krijgen een prachtig

lichtgroen waas. We reizen met het ontluiken

van de berken mee noordwaarts door Mid-

den-Zweden naar een camping in Borgsjö

(circa 80 km oostelijk van Sundsvall aan de

Botnische Golf), waar we onze camper tot op

een paar meter van het water neerzetten.

Hier hadden we een fantastisch uitzicht op

koppeltjes brilduiker en grote zaagbek in

hun mooiste verenkleed. Onze verrekijker

maakte overuren vanaf het ontbijt tot aan

zonsondergang, die hier (16 mei) pas rond

22 uur ‟s avonds is. Het wordt steeds warmer

en het jonge blad aan de bomen kan dit

nauwelijks bijhouden: 25ºC op 17 mei.

Dat hadden we van tevoren niet gedacht,

dergelijke zomerse temperaturen en zoveel

zon! We gaan op zoek naar een ijssalon…

En dat terwijl men in Nederland bij de kachel

zit te kniezen bij 13ºC met veel nattigheid

buiten. We reizen op 20 mei verder naar

Noorwegen waar we langs de kust weer an-

dere vogels zullen treffen.

Natuurmomenten van Jan Bos

Natuurfotograaf en IVN-gids Jan Bos ver-

zamelde in de afgelopen 35 jaar meer dan

23.000 dia‟s en digitale foto‟s. Hij be-

waarde alleen de beste foto‟s, die hij

vooral maakte in Nederland en zijn ge-

liefde vakantieland Frankrijk.

Voor "NATUURMOMENTEN" heeft hij een

selectie gemaakt van zijn mooiste beel-

den. Samen met zijn eigen verhalen vormt

het een uniek boekwerk, dat natuurlief-

hebbers als het ware meeneemt op één

van de vele excursies die Jan Bos in de af-

gelopen decennia heeft gegeven.

De prachtige fotografie en de speelse vorm-

geving maken dit boek leuk om te hebben én

om weg te geven. In deze uitgave vindt de

lezer ook nog een aardig cadeautje, waarmee

een klein stukje natuur binnen handbereik

komt.

Bestellen:

"NATUURMOMENTEN" van Jan Bos kost

€ 22,50. Het boekje is te bestellen via

www.syllabub.nl/natuurmomenten.html.

Wilt u eerst het boek inkijken? U krijgt

alvast een voorproefje in het online

inkijkexemplaar.

Voor wie in of in de nabijheid van

Eindhoven woont: afhalen bij de auteur

kan ook.

Neem dan te voren even contact op.

10

Blik op de Weg

Achilles Cools Ik heb nog nooit uit een blikje gedronken!

Een prestatie die ik mijn hele leven wil vol-

houden tot ik de enige ben. Ik kan het mis-

schien vermelden in mijn curriculum.

Een blikje kraken verging mij nooit, omdat

ik geen frisdrank moet.

Maar ik heb wel al duizenden blikjes opge-

raapt! Ik wandel niet altijd hand in

hand met Brénine. Soms maken wij onze

dagelijkse wandeling door het landschap

met een vuilzak tussen ons in. Waar wij een

rondje lopen door de Liereman houden wij

de blik gericht op de weg en de berm.

Wij prikken het blik weg, en ook flesjes, siga-

rettenpakjes, plastic, glas, petflessen, papie-

ren zakdoekjes, snoepverpakking, zilverpa-

pier tot en met incontinentieluiers. Wij ko-

men thuis met een volle zak en een goed

gevoel. Van ergernis wordt het

reservaat niet schoner.

Zwerfvuil komt natuurlijk niet uit de hemel

gevallen. Het zijn de hardlopers en moun-

tainbikes die niet zonder drinken kunnen.

Leeggoed is ballast. Sporters die het afval

van zich afwerpen terwijl ze door dit mooie

landschap hollen. Ook wandelaars zie je wel

eens met de blik op oneindig verder strom-

pelen met een blikje in de hand. Het weer is

zonnig en lokt iedereen naar de hei. Wat

verder ligt weer een hele troep. Afval is een

verworven recht van de levensgenieter. Vol-

gens onderzoek zijn het vooral jongeren tot

vierentwintig jaar. Maar ook ouderen van

boven de vijftig.

Paardenliefhebbers geven ruiterlijk toe dat

ze wel eens een klokhuis of bananenschil

overboord gooien. Een klokhuis is een lek-

kernij voor knaagdieren en vogels. Daar

wordt nog van gesmuld. Van bananenschil-

len blijft na drie jaar niets over. Toiletpapier

stop ik onder met gras of onder dennen-

naalden. Na een half jaar is het vergaan. Een

sigarettenpeuk na vijf jaar. Maar een metalen

blikje is na vijftig jaar pas helemaal afgebro-

ken. Aluminium blikjes na tachtig jaar. Een

polystyreen frietbakje na negentig jaar. Een

glazen fles na een miljoen jaar.

Het is slepend vuil dat niet zwerft, het blijft

rotzooi. Sigarettenpeuken zijn giftig, zijn

van plastic dat langzaam verweert tot mi-

nuscule snippertjes die in de magen van

vogels en andere dieren terechtkomen. Ik

heb tevens al enkele keren een muis en ook

een mees ontdekt die de dood vonden met

hun kopje geklemd in een drinkblik. Of ze

verdrinken in het regenwater van de alumi-

nium valputjes. Menige zeldzame rugstreep-

pad, kever of insect overkomt dit. Ik zag ooit

een kokmeeuw lopen op een stortplaats met

een blikje op de kop. En bij mijn vriend

vloog een reiger over het huis met een blik

aan zijn teen.

Ook ik ben niet vrij te pleiten, ook al doe ik

alles in een zak. Jaarlijks vele plastic yog-

hurtpotjes, brikken, konfituurpotjes en nog

zoveel plastic verpakking zijn ook mijn deel.

Hoeveel kilo‟s zouden dat niet zijn? Je kunt

haast niets kopen zonder plastic. Inconse-

quent zijn we allemaal en ieder heeft zijn

vuilnisbak.

11

Ik ben ook geen boomknuffelaar of utopist.

Maar ik verruim mijn blik. Ik maak de weg

vrij. Ik prik het blik en plastic gewoon mee!

Niet als wereldverbeteraar, maar als olijke

opruimer. Ook rond mijn kauwenhuis heb

ik in de nestelperiode mijn werk. Wat die

kauwen wel niet allemaal meebrengen!

Kleurige papiersnippers, zilverpapier, plastic,

repen linnen, sigarettenpeuken, breiwol.

Zelfs één keer een echt bankbiljet. Dat was

het kostbaarste wat ze uit het nest wierpen.

Een andere keer hing er ook een gebruikt

condoom uit hun broedhol. Het was bij een

ijverig koppeltje kauwen dat vroeg begonnen

was. Het heeft hun geen windeieren opgele-

verd.

Allemaal vuil dat zwerft rond ons kauwen-

huis. Thuisvuil! De kauwen halen aan en ik

hou het proper. Net zoals ijverige huismoe-

ders hun erf net houden. Er zijn genoeg men-

sen die vegen voor hun deur, maar je kan

ook opruimen wat op je weg komt.

Rob Bijlsma is ook een milieujutter. Hij

houdt in het Drents-Friese Wald een blikjes-

index bij. Deze roofvogelspecialist fietst

bijna dagelijks dezelfde route en noteert

al het zwerfvuil dat hij tegenkomt, en ruimt

het ook op. Zijn cijfers stijgen ieder jaar.

De pieken zijn de zomers, de winters het dal.

Het weekeind laat het meest zijn sporen

achter.

Ik heb twintig jaar geleden een hotspot van

storters gekend. Grofvuil. Elke week moest

ik een hele rotzooi opruimen. Want vuil

trekt vuil aan. Toen ik alles weg had, was

het uiteindelijk gedaan. Tot er op een dag

weer een grote witte plasticzak lag. Terwijl

ik die in mijn bagageruimte wilde gooien,

voelde ik gespartel. De zak was dichtge-

bonden. Nadat ik hem opende, keken vijf

magere katjes mij met betraande oogjes aan.

Ik heb ze niet in de vuilbak gedaan!

Natuurlijk, ik weet wel dat de grootste hoe-

veelheid zwerfafval rond drijft in de wereld-

zeeën. Daar rekent men op honderd miljard

kilo. De zee is een plasticsoep. Ze vermaalt

de kunststofarchipel tot Nano deeltjes. Plas-

tic is sterk, het is licht, giftig, onverwoest-

baar, en het is overal. Plastic is ons zelfge-

maakt Trojaanse Paard.

Wereldwijd stevenen we naar een onherstel-

bare plasticramp. In de toekomst krijgen we

nog plasticstranden. In sommige natuur

gebieden houdt men jaarlijks een landelijke

opschoondag. Een actie van schoonmakers

die een propere wereld beginnen met half-

vasten. Want de berm verdient een bloempje

als het lente wordt. Dan trekken een tiental

mensen met de handen uit de mouwen de

omgeving af en is alles opgeruimd, voor

enkele dagen. Een week later ligt er weer een

hele troep. Langs fietspaden zijn soms ook

blikvangers geplaatst.

Veel manieren om deze negatieve welvaart-

stekenen tegen te gaan zijn er bijna niet.

Voorlichting op scholen zou veel doen. Af-

valinzameling en verwerking helpen tot nu

toe niet voldoende. Het is een economisch

delict. Bedrijven die de producten op de

markt brengen zijn mede verantwoordelijk.

We moeten een verpakkingsbelasting invoe-

ren, maar er is geen politieke wil. Statiegeld

op zwerfvuil zou kunnen helpen. Het inza-

mel en beloningssysteem. Dan kan de vinder

het naar de winkel brengen. De vervuiler

betaalt de schoonmaker. Ofwel een lotto-

nummer op elk blikje! De lege blikjes kunnen

er bij winnen. En de natuur ook. Een weekje

rapen kan met wat geluk misschien een for-

tuin opleveren.

Maar de verrommeling van het landschap

gaat voorlopig gewoon door. De wegwerp-

waanzin is niet te stoppen. Moeten we de

vervuilers een geweten schoppen, een be-

wustzijn aanpraten. De schaamte voorbij.

En wat doe ik met al dat afval dat ik op mijn

wandelingen bij elkaar graai? Misschien moet

ik er een boom mee versieren op het dorps-

plein. Als aanklacht! Een guerrillakunst van

een afvalkunstenaar. „De Merci Tree‟. Niet

anoniem, ik zet er mijn naam wel bij, net als

bij die grote bronzen die ik mocht plaatsen

in de stad. De plasticwaanzin zal schitteren

in het tegenlicht, de blikjes blikkeren in de

wind als een zwanenzang. Rotzooikunst!

Dat kan in deze tijd.

12

Kraanvogels kijken bij Diepholz

Gerard Vos De laatste week van oktober hebben Trudy,

Ria, Wim en ik doorgebracht in de omgeving

van Diepholz in Duitsland, om naar Kraan-

vogels te kijken. Het bezochte gebied ligt

ongeveer 100 km ten

oosten van de grens

met Drenthe, waarmee

het voor ons dichterbij

is dan bijvoorbeeld het

Lauwersmeer.

De Kraanvogels waren

er weer volop. In het

midden van die okto-

berweek werden

er bij Diepholz niet

minder dan 74000

geteld. De vogels ma-

ken hier een tussen-

stop op hun trek van de broedgebieden in

Scandinavië naar Zuid-Europa en Noord-

Afrika. Ze foerageren op

de akkers waar mais- en graankorrels en

aardappels zijn blijven liggen. 's Avonds

vliegen ze naar een van de grote plaatselijke

veen- en moerasgebieden waar ze veilig kun-

nen slapen.

De Kraanvogels arriveren in de loop van

oktober, en begin december zijn de meesten

weer vertrokken. Ze hebben het gebied bij

Diepholz niet lang geleden "ontdekt". Aantal-

len van tienduizenden zijn hier pas geteld in

de laatste tien jaar. In die periode is ook het

aantal Kraanvogels op de gehele West-

Europese trekroute verdubbeld, tot 300.000.

De Kraanvogel is met zijn hoogte van

1,2 meter en spanwijdte van 2 meter groter

dan een ooievaar. Volwassen dieren hebben

een "petje" in de vorm van een rood gekleur-

de kale plek op de kop, terwijl de jongen een

bruine kop hebben. De verenpluim aan het

achterlijf is niet de staart maar bestaat uit de

veren van de vleugelpunten. Naast plantaar-

dig materiaal eten Kraanvogels insecten,

kikkers en kleine zoogdieren. Elders in de

wereld komen nog 14 andere soorten Kraan-

vogels voor.

De dieren zijn wel schuw. Het best kun je ze

bekijken vanuit de auto. Als je echter stopt

binnen een afstand van een paar honderd

meter houden ze je nauwlettend in de gaten,

en vliegen ze weg als je duidelijk dichterbij

komt. Zodra een Kraanvogel bukt weet je dat

hij op het punt staat op te vliegen. Men zegt

dat de schuwheid veroorzaakt wordt door

het feit dat de vogels in zuidelijker landen

worden verjaagd, of zelfs bejaagd... Maar de

vogels zijn ook intelligent: Bij drukke wegen

die niet geschikt waren om te stoppen zagen

we Kraanvogels die op korte afstand van de

weg rustig liepen te foerageren.

Het zijn prachtige vogels om te zien, zowel

op de grond als in de lucht. Elegant en waar-

dig stappen ze door het veld. Toch zegt men

dat ze zo nodig een bliksemsnelle uitval

kunnen doen, bijvoorbeeld wanneer een vos

of wild zwijn hun broedsel bedreigt. De

vlucht is majestueus, met trage vleugelslag

en uitgestrekte hals en poten. Regelmatig is

hun kenmerkende trompetterende geluid

“kru-kru” te horen. Bij de trek vormen ze

lijnvormige en V-vormige ketens. Kraanvo-

gels kunnen tot 2000 km non-stop vliegen.

Zij gelden als symbool van voorzichtigheid

en waakzaamheid, terwijl ze in de dichterlij-

ke wereld staan voor „het verhevene‟. De

vliegmaatschappijen Lufthansa en JAL heb-

ben een gestileerde Kraanvogel als logo.

Drie jaar geleden waren we ook hier bij

Diepholz, en deze keer vielen ons twee ver-

anderingen op: Er was een groot aantal

windmolens geplaatst, en nogal wat platte-

landswegen waar je vroeger de Kraanvogels

13

goed kon waarnemen zijn nu gesloten voor

verkeer. Deze afsluiting, die niet geldt voor

aanwonenden en boeren, heeft mogelijk de

rust van de vogels als doel. Maar het zou ook

kunnen zijn dat de boeren hinder hadden

gemeld van vogelaars die met hun auto in de

berm staan. Voor de boeren is verder van

belang, dat de Kraanvogels enige schade

kunnen veroorzaken door opeten van inge-

zaaid wintergraan.

Bij Diepholz ligt ook een groot meer, de

Dümmer. Het is een Natura 2000 gebied,

waarvan wel de oostelijke kant wordt

gebruikt door watersporters. Het heeft de

reputatie dat er in het voorjaar bijzonder

veel vogelsoorten voorkomen. Er zouden al

276 soorten zijn waargenomen. Hier broeden

Visarend, Zeearend, en honderden Zwarte

sterns. We konden mooi zien hoe een kop-

peltje Zeearenden een prooi verorberde.

We verbleven in het plaatsje Rehden, op een

vakantieboerderij. In weken met voldoende

gasten - en dat was nu ook het geval - wordt

er een "Hof-fest" gehouden. We werden ge-

trakteerd op zelfgemaakt biologisch brood

met gebakken eieren, salades en bier, en er

werden grappige films vertoond.

Een bezoek aan dit gebied in het Kraanvogel-

seizoen is beslist een aanrader!

Ode aan de duurzaamheid (en aan Piet)

„Meneer, uw schoenen zijn eigenlijk niet meer te repareren.

Het heeft maar weinig zin

dat ik daar nog aan begin.

Als ik U was zou ik nieuwe prefereren‟.

Gelukkig is er Piet, een aardige vent,

gewezen schoenmaker in Lierop.

Hij lapt mijn schoenen toch nog op

en dat voor zegge en schrijve drie euro en vijftig cent.

Ik draag deze schoenen nou al weer jaren en ... hoe.

Liep er onlangs nog mee van Asten naar Heeze,

terwijl ik daar geeneens hoefde te wezen.

In deze schoenen word ik namelijk zelden moe.

Vandaag echter, op deze trieste, droeve dag

haal ik mijn schoenen slechts traag tevoorschijn,

poets ze tot ze extra glimmend zijn,

want vandaag zeggen we Piet voorgoed gedag.

Vandaag, ik kan het niet genoeg herhalen,

wil ik als eerbetoon aan Piet mijn hoge schoenen dragen,

hoewel het nogal warm en nou al dagen

eerder weer is voor blote voeten in sandalen.

Gerard Compiet

14

Scherpenisse - Tholen, 6 oktober 2013

Martien Veraart

Mist, grijs, een druppel regen

in den beginne viel het een beetje tegen;

later blauwde de lucht

't werd zelfs warm, een windje met een lichte zucht

Op de geluidswallen zaten spreeuwen

hun nachtelijke dromen weg te geeuwen;

vleugels werden luis- en stofvrij gemaakt

formatievliegen hoort volmaakt

De dames Brandrood, Limousin en Witrik

krijgen van de mens een sik;

ze natneusden ons met haar allen toe:

"dit Scherpenisse is voor jullie taboe"

Lang niet alle akkers lagen winterklaar

aardappel, mais en suikerbiet waren nog daar;

riskant wat de boeren doen .........of.......

spelen ze met de grote poen!

Een vlokje dansende vogeltjes

voor velen behorend tot de onmogelijkjes;

ze streken neer in een boom,

alleen wat geel in de zoom;

het bleken gruttertjes

nog jonge puttertjes

Grote groepen ganzen......Nederlands paradijs

grauw en zwart, ganzenwijs;

nieuwsgierig, uitgestrekt de hals

want de mens is wel eens vals

Langs de Oosterschelde

geen vogel die ons wat vertelde;

eenzaam, een stervende zilvermeeuw

wijduitgespreide vleugels .....een Zeeuw;

over, het Luctor et Emergo

dat is het leven, het zij zo

Kieviten en goudpluvieren

houden elkaar in de kieren;

bij onraad vliegen jong en oud

tot een cloud;

al wolkend tuimelen ze door de lucht

jammer van de korte vlucht

maar ....wonderbaarlijk de tucht

De dieporanje luzernevlinder,

vanuit de Middellandse Zee

al fladderende met de warme zomers mee;

liefhebber van kattestaart, luzerne en klaver

een ware nectarlaver;

gezien de tijd van het jaar

een tweedegeneratie exemplaar.

15

Foto: Louis Schrover

Het bestuur van de KNNV wenst haar leden

Fijne Kerstdagen en een Gelukkig Nieuwjaar

Venkra

ai

KN

NV

Afd

elin

g E

indh

oven

A

nsba

ldusla

an 1

0 B

, 55

81 C

W W

aalre