het geheim van de waddenzee

Wat maakt deze grote modder-poel nu eigenlijk zo bijzonder?

In het waddengebied komenmiljoenen trekvo-gels langs, die op wadplaten, kwelders, stranden duin komen eten of broeden. Er zitten na-melijk gigantisch veel schelpdieren, wormen,krabbetjes en ander lekkers in de wadbodemverstopt. Bovendien groeien veel vissen uit deNoordzee op in het water van deWaddenzee.Eigenlijk is het één grote kinderkamer. Je vindter de meeste kwelders. En bijna alle zeehondenvan Nederland wonen in deWaddenzee!

DeWaddenzee...Wadlopen, zeilen, zeehon-

den spotten, de eilanden ontdekken, een

weekendjeweg, uitwaaien... DeWaddenzee

is aantrekkelijk voormensen.Maarwemoeten erwél een

beetje zuinig op zijn,want het is als natuurgebied van

onschatbarewaarde. Het is hetmeest bijzondere natuurge-

bied vanNederland énhet grootste natuurgebied van Europa.

In dit artikelwordt een deel van het geheimvandeWadden-

zee onthuld.Met twee voorbeeldlessen en aanvullende activitei-

ten.

24 praxisbulletin 27|9 mei 2010

3–8 natuur- en

Mieke Bon

& Janneke Bakker

Het gehe im van de w

Over de auteurs

Mieke Bon en

Janneke Bakker

zijnwerkzaam

bij de Educatieve

dienst van

Ecomare, Texel.

Lessenserie over een bijzonder natuurgebied

De Waddenzeeschool

Project van de waddencentraDeWaddenzeeschool is een project van de waddencentra op dewaddeneilanden, die zich hebben verenigd in de Stichting Wad-dencentra. DeWaddenzeeschool is opgericht om iedereen tijdenszijn/haar schoolcarrière een wadbeleving te geven. Met steun vanhetWaddenfondswordt deWaddenzeeschool uitgebouwd, metonderdelen voor alle leerlingen van 6 tot 18 jaar.Op de website www.waddenzeeschool.nl staan educatieve program-

ma’s, die bestaan uit lesmateriaal, dat op school gebruikt kan wor-den, eventueel gekoppeld aan een buitenprogramma op een van dewaddeneilanden.Maar ook voor scholen, die niet in de gelegenheid zijn om af tereizen naar het wad, biedt deWaddenzeeschool genoeg. DeWad-denzeeschool is dé informatiebron over educatieve producten inhet waddengebied, voor leerkrachten én leerlingen uit het heleonderwijsveld.

Voor elke leerling een wadbelevingVanaf maart 2010 staan het lesmateriaal én de buitenprogramma’svoor het basisonderwijs op de website. Binnen de leerlijn is ereen opsplitsing gemaakt tussen lessen die bruikbaar zijn in groep3-4 en lessen voor groep 5-8. Voor alle groepen zijn er lessen overstrand en zee, de duinen en het wad. Voor groep 5-8 zijn er daarnaastook lessen over de kwelder.Lesbeschrijvingen en werkbladen (in pdf-formaat) zijn te downloa-den en te gebruiken in de klas. Er is gekozen voor een grote ver-scheidenheid aan werkvormen. Bijvoorbeeld: proefjes, spellen, creatievewerkvormen, interactieve werkvormen, verhalen, enzovoort. Ookstaan er op de website links naar allerlei leuke en bruikbare film-pjes over deWaddenzee. Voor extra achtergrondinformatie is er eenuitgebreide zee-encyclopedie gekoppeld aan de website. En speciaalvoor kinderen is er het onderdeelWad voor kids.Om u kennis te laten maken met deWaddenzeeschool, volgen nu

twee lessen en twee (kort beschreven) aanvullende activiteiten, diealvast een voorproefje vormen op de lessen van www.waddenzee-school.nl.Nota bene. De lesbeschrijvingen in dit artikel zijn bedoeld voor

groep 5-8,maar zijn met wat aanpassingen zeker ook te gebruikenin groep 3-4!

praxisbulletin 27|9 mei 2010 25het geheim van de waddenzee

m i l i eueducat ie & wereldor iëntat ie

adden zee

Wewillen graag dat alle kinderen van Nederland – alis het maar één keer –met hun voeten in de wadden-prut hebben gestaan. Behalve dat dit een ervaring is,die je je leven lang niet meer vergeet, hopen we, dathierdoor alle kinderen óók van het waddengebiedgaan houden!Om iedere leerling de mogelijkheid te geven om ditbijzondere gebied te leren kennen, is er nu deWadden-zeeschool.

inle id ing•DeWaddenzee is het meest bijzondere na-tuurgebied van Nederland. Maar hoe is ditthema nu te introduceren in de klas? Hetmoet de kinderen duidelijk worden, datdeze grote moddervlakte niet alleen heelbijzonder is, maar bovendien voor heninteressant is. Dit gaan ze zélf ontdekken!

•U vertelt niet dat het thema De Waddenzeeis. Maar u introduceert het onderwerp aande hand van een foto. (Zie: figuur 1.)Op defoto is een spaghettivormig hoopje mod-der te zien. Het is een typisch wadplaatje.Het gaat om het poephoopje van eenwad-pier. De wadbodem zit vol met deze wor-men.

Figuur 1: het raadsel van de dag.

•U hangt de foto aan het begin van de och-tend op het bord, maar u vertelt er nogniets over. U kunt de foto introduceren alshet raadsel van de dag. Laat de kinderen be-denken wat het zou kunnen zijn. En vooralook waar het te vinden zou kunnen zijn.Geef de kinderen ook de gelegenheid omde informatie op te zoeken. Bijvoorbeeldop het internet. Laat de foto de hele dag ophet bord hangen.

het geheim van de waddenzee

kern•Op het moment dat u met het thema DeWaddenzee gaat beginnen, bespreekt u metde kinderen wat het antwoord op de vra-gen (Wat is het? Waar is het te vinden?) zoukunnen zijn. Dan vertelt u wat de fotovoorstelt en wijst u het waddengebied aanop de kaart.

•Op de foto is het poephoopje van een wad-pier te zien. De bodem van deWaddenzeezit vol met deze wormen.Wadpieren etenzand. En alles wat er in dat zand leeft – zo-als algen – verteren ze. Het schone zandpoepen ze weer uit. Om aan voldoendevoedsel te komen, moeten ze veel zandeten.Wel 3,5 liter per jaar!De wadpier leeft in een U-vormige buis.(Zie: figuur 2 op pagina 27.) Aan de ene kantvan de buis eet het diertje. Daar ontstaateen gaatje in de wadbodem. Aan de anderekant poept de wadpier het zand weer uit.Zo ontstaat het poephoopje.

•U schrijft het woordWaddenzee op hetbord. Zo kunt u een klassengesprek op gangbrengen over deWaddenzee. Vraag de kin-deren wat ze over dit onderwerp al wetenen wat hun ervaringen zijn met het ge-bied. Vertel in het kort dat deWaddenzeeeen heel bijzonder natuurgebied is. Maakeen woordweb op het bord.

afronding• Laat tot slot de uitzendingWadden (vanHet Klokhuis) zien. Bespreek de uitzendingmet de kinderen na.

• Laat de kinderen nogmaals noemen watdeWaddenzee zo bijzonder maakt enschrijf de antwoorden op het bord. Noemdaarbij ook het belang van deWaddenzeevoor trekvogels.

doelIntroductie van het thema. De kinderen wor-den geprikkeld om na te denken over deWaddenzee.

mater ialen– Foto: het raadsel van de dag.–Kaart van Nederland.–Wadden (uitzending van Het Klokhuis), tevinden op www.waddenzeeschool.nl.Nota bene. De genoemde foto is hiernaast(sterk verkleind) opgenomen. Maar omdatde foto in de klas moet worden opgehan-gen, is de afbeelding op ware grootte opge-nomen op www.praxisbulletin.nl, zodat u diegemakkelijk kunt downloaden en printenvoor bespreking in de groep.

groepsgrootteKlassikale les.

t i jdsduur• Inleiding: 10 minuten.•Kern: 15 minuten.•Afronding: 25 minuten.(Totaal: 50 minuten.)

26 praxisbulletin 27|9 mei 2010

L e s 1 h e t r a a d s e l v a n h e t p o e p h o o p j e ( i n t r o d u c t i e l e s )

praxisbulletin 27|9 mei 2010 27het geheim van de waddenzee

Figuur 2: doorsnede van de wadbodem (met daarin levende dieren) en wadvogels (met korte en lange snavels).

ko k e rwo rm

ko k k e l

– 1 0 c m

–20 c m

s t r a n d g a p e r

s l i j k g a r n a a l

wa d s l a k j e a l i k r u i k

w u l p

m o s s e l b a n k

k a n o e t s t r a n d lo p e r

n o n n e t j e

p l a t t e s l i j k g a p e r

s c h o l e k s t e r

z a g e r

wa d p i e r

het geheim van de waddenzee

Aanvullende activiteiten

Wad ben ik?•Kleine groepjes kinderen zoeken informa-tie over dieren, die op het wad leven.(Voorbeelden zijn: krab, garnaal, platvis,wadpier, heremietkreeft, kwal, kokkel, alikruik,zeeduizendpoot, wadvogel, zeehond, zeepok enzeester.) Ze presenteren de gevonden infor-matie daarna aan elkaar.

•Vervolgens worden er kaartjes gemaakt. Opelk kaartje komt een waddier te staan. Omde beurt trekken de groepjes een dieren-kaartje en beelden gezamenlijk het dieruit. De kinderen van de andere groepjesraden steeds omwelk dier het gaat.

Waddenbingo: ‘Wadpier!’Umaakt met de kinderen een bingospel.Op de kaartjes komen in dit geval géén ge-tallen te staan, maar plaatjes, die met hetwad te maken hebben. Laat de kinderenzélf de bingokaarten maken. In de vakjesschrijven ze (in woorden) wat er op deplaatjes staat.In plaats van ‘Bingo!’ roept degene diebingo heeft: ‘Wadpier!’ (Of bedenk sameneen ander woord om te roepen.) U zorgtuiteraard voor de bingoballetjes en vooreen klein prijsje voor de winnaars. (Bij-voorbeeld: een rode dropveter, als wad-pier.)

Tot slot

Een deel van het geheim van deWadden-zee, het bijzondere achter deze grote mod-dervlakte, is in de twee voorbeeldlessenonthuld. Maar bent u benieuwd naar watdit prachtige natuurgebied nog méér tebieden heeft voor u en uw klas? Duik daneens onder, via www.waddenzeeschool.nl!Veel succes en plezier met alle ontdekkingen!

Extensie op de website

Dit artikel heeft een extensie opwww.praxisbulletin.nl. Daar is opgenomen:de foto ‘Het raadsel van de dag’ (in kleur en opware grootte), zodat u die gemakkelijk kuntdownloaden en printen voor gebruik tijdenshet waddenproject.

kernDe platte bak (gevuld met zand en water)stelt de wadbodem voor. In de bak zittenknikkers verstopt. Dat zijn schelpdieren. Dekinderen gaan uit de bak zo snel mogelijktien knikkers vissen. Dat gaat als volgt:– Eén kind krijgt een blinddoek voor. Metéén vinger (de snavel) prikt hij/zij in demodder.– Een ander kind houdt de tijd bij met eenstopwatch. (Hoelang duurt het totdat alleknikkers gevonden zijn?)–Na elke beurt worden de knikkers weerin de modderbak verstopt en begint hetknikkerspel opnieuw.

afronding•U bespreekt het knikkerspel met de kinde-ren na. (Wie had de snelste tijd? Hoe washet om als wadvogel voedsel te zoeken inhet zand? Enzovoort.)

•De meeste kinderen zullen wel gemerkthebben, dat waddieren het lastig makenvoor vogels die jagen met hun ogen (dezichtjagers).Maar er zijn vogels, die hieriets op gevonden hebben! Zij kunnen methun snavel voelen of er iets eetbaars in dewadbodem zit (de tastjagers). Deze vogelsprikken met hun snavel in de bodem. Alsze voelen dat er iets lekkers zit, eten ze ditsnel op.Omdat niet alle dieren in de wadbodemeven diep zitten, zijn er vogels met langesnavels en vogels met korte snavels. (Zie:figuur 2 op pagina 27.Daar zijn enkelevogels als voorbeeld afgebeeld.)

28 praxisbulletin 27|9 mei 2010

doelDe kinderen ervaren hoe het is om alswadvogel voedsel te zoeken in het wad.

mater ialen– Platte bak, gevuld met zand en water.– Tien knikkers.– Stopwatch.– Blinddoek.– Potlood en papier.

groepsgrootteGroepjes van 3 à 4 leerlingen.

t i jdsduur• Inleiding: 10 minuten.•Kern: tijdsduur is afhankelijk van de groeps-grootte.

•Afronding: 5 minuten.

inle id ing•U blikt met de kinderen terug op les 1(introductieles). Een van de dingen die deWaddenzee zo bijzonder maakt, is dat heteen soort wegrestaurant voor trekvogels is.(‘Doet u mij maar een wadpier speciaal en eenmosseltje met!’)U bespreekt met de kinderen welke die-ren zoal gegeten worden door wadvogels.(Bijvoorbeeld: wormen, schelpdieren, krab-ben, visjes en garnalen.)Deze dieren willennatuurlijk niet opgegeten worden. Daar-om verstoppen ze zich in de modder. Zezijn er wél, maar je ziet ze niet!

•De meeste wadvogels kunnen alleen maarnaar voedsel zoeken als het laagwater is.Omdat het daarna gauw weer hoogwaterzal worden, moeten de wadvogels datvoedsel zo snel mogelijk proberen te vin-den. Dit gaan de kinderen nadoen in deklas. (Zie: Kern, hierna.)

L e s 2 v o e l j e v e t ! ( k n i k k e r s p e l )