Herbaryum Nedir?Önemli özelliklerini kaybetmeksizin kurutulupkarton üzerine tespit edilerek muhafaza edilenbitki ya da bitki kısımlarından oluşankoleksiyonlara herbaryum denir.

Herbaryum Niçin Kurulur?Herbaryum kurulmasının amaçları arasında;-Mevsime bağlı kalmadan bitkileri görme veinceleme imkanının sağlanması,-Bitki türlerinin morfolojik özelliklerinin vegösterdikleri varyasyonların belirlenmesi,-Bitkilerin yetişme yerleri hakkında bilgi sahibiolunması,-Belirli bir bölge veya yörenin flora (bitkitürleri) ve vejetasyonunun (bitki toplulukları)ortaya koyulması,gibi amaçlar sayılabilir.

Bitki Türleri Doğadan Nasıl Toplanır?Bitki türleri doğadan toplanırken bazı araçgereçlere ihtiyaç vardır. Bunlar;-Sırt çantası, not defteri , kurşun kalem ve silgi,etiket, standart bilgi formları,-Toplanan bitki örneklerinin içine koyulacağıplastik torbalar veya metal çantalar,-45X30 cm boyutlarında tahta presler, preslerisıkmak için örgü veya deri kayışlar,-Bitkileri sökmek için çapa, çepin, şaşula,kazma, çakı veya bıçak,-Farklı tipte eldivenler,-Bitkileri aralarına koymak için gazete kağıtlarıve kurutma kağıtları,-Toplanan tohumların koyulacağı zarflar,-El büyüteci; (X6 veya X10 büyütmeli),-Altimetre (yükseklik ölçer) ve dürbün-Çalışılacak bölgenin haritası,-Pusula, Küresel Durum Cihazı (GPS),-Fotoğraf makinesi

Toplama sırasında bitkilerin kök gövde yaprakçiçek ve meyveleri eksiksiz olarak alınmalıdır.

Küçük bitkiler topraktan kolaylıkla sökülerekpreslenir. Büyük bitkiler ise presekonamayacakları için bu bitkilerin karakteristikkısımları toplanır ve preslenir. Toplanan bitkilerhemen preslenmeyecekse naylon torbalariçerisinde tutulurlar ve fazla zaman kaybetmedenpreslenirler. Toplama sırasında bazı bilgilerinkaydedilmesi gerekmektedir: Toplama tarihi,toplama yeri ( Türkiye Florası’ ndaki karelemesistemine göre kare no.,il, ilçe, köy, yön, en yakınyerleşme yerine uzaklık vs.), yetişme yeri ( vadi,kayalık, çayır, step, dere kenarı, su içi, tarla içigibi), deniz seviyesine göre yükseklik, toplayanınadı bitki teşhis edilmişse cins ve tür adı, teşhisedenin adı ve teşhis tarihi gibi bilgileri kaydetmekgerekir.

Toplanan Bitkiler Nasıl PreslenipKurutulurlar?Toplama sırasında toplanan bitkiler gazetekağıtları arasına yerleştirilerek belirliboyutlardaki kurutma kağıtlarının aralarına

yerleştirilirler. Burada şu hususlara dikkatedilmelidir:-Aynı türden olduğu tahmin edilen bitkiler biraraya getirilmelidir.-Preste kurutulmalarını kolaylaştırmakamacıyla soğan ve rizom gibi etli kısımlarboyuna ikiye kesilirler.-Bütün organların karakteristik özelliklerininincelenebilmesi için yaprakların alt ve üstyüzeyleri ile terminal ve lateral çiçeklerininde görülebilecek şekilde preslenirler.-Bitki kısımları üst üste gelmemelidir.Yukarıda belirtilen hususlara dikkat edilerekhazırlanan örnekler prese alınırlar. Presleryaklaşık 45x30 ebatlarında olabilir. Tahta vekafes şeklindeki presler hafif olması sebebiyletercih edilirler. Preslenen bitkilerin prestendışarıya taşmamasına ve presi aşırı bir şekildedoldurmamaya özen göstermelidir. Toplamayeri farklı olan bitkiler guruplandırılarak venumaralandırılarak prese konulurlar. Ayrıcatoplama yeri hakkındaki bilgilerdekaydedilmelidir.Bitkiler prese yerleştirildikten sonra iki adetkemerle sıkıca bağlanır ve güneşli bir yerebırakılır. İlk günler en az bir kez., dahasonraki günlerde 1-2 günde bir nemlenmişkurutma kağıtları kuru olanları ile değiştirilir.Etli bitkilerde kurutma kağıtlarını daha sıkdeğiştirmek gerekir.

Kurutulmuş Bitkiler Nasıl HerbaryumÖrneği Haline Getirilir?Bitkiler tamamen kuruduktan sonra uzmankişilerce teşhis edilirler. Teşhisi tamamlanmışbitkiler özel olarak kesilmiş 42X26 cmebatlarındaki kartonlar üzerine kağıt bantlar ileyapıştırılırlar. Kartonun sağ alt köşesi bitkintoplandığı yer hakkındaki bilgilerinkaydedildiği etiket için boş bırakılmalıdır.Etiket üzerinde bitki ile ilgili bulgular(herbaryumun adı, bitkinin numarası, familya,cins ve tür adı ,Türkiye Florası’ ndaki kare no.,toplandığı yer, yetişme yeri, denizdenyüksekliği, toplama tarihi, toplayan ve teşhisedenin adı ve soyadı ve teşhis tarihi) yazılır.Herbaryum kartonunu üst köşesine küçük birzarf içerisine bitkinin çiçek tohum meyve gibiteşhiste rol oynayabilecek kısımları konaraksaklanabilir. Böylece materyal herbaryumörneği haline gelmiş olur.

Herbaryum Örnekleri Nasıl MuhafazaEdilmelidir?Herbaryum örnekleri böceklenmeyi önlemekamacıyla fumige edilirler ve özel dolaplardasaklanırlar. Hazırlanan örnekler, familya cins vetürlerine göre ayrılırlar Aynı türden olan bitkileraynı dosyaya konurlar. Tür dosyaları alfabetikolarak sıralanarak cins dosyasına konur cinsdosyaları da ait oldukları familyalara dahiledilerek benimsenen belli bir sınıflandırmasistemine göre dolaplara yerleştirilirler.

Dolapların kapaklarına içlerinde bulunanbitki örneklerinin familya adları yazılır.Bu dolapların yüksekliği kullanılan oda veyasalonların durumuna göre ayarlanabilir.Dolapların raf aralıkları ise örneklerin rahatyerleştirilebilmesi veya alınabilmesi içinherbaryum kartonlarının ebatlarından birazdaha büyük olmalıdır. Bu nedenle 20x35x50cm boyutları ideal ölçülerdir. Herbaryum dabulunan tüm bitkilerin toplama yerleri ileilgili bilgiler herbaryum listesi oluşturularakkayıt altına alınır.

Herbaryum için ayrılan odaların rutubetliolmaması örneklerin bozulmadansaklanması açısından önemlidir. Örneklerherbaryumda ara sıra kontrol edilmeli veyine fümigasyon kimyasalları kullanılarakböceklenmeleri önlenmelidir.

© ETAE Matbaası 2013 (Güncellenmiş 3. basım)

T.C.TARIM VE KÖYİŞLERİ BAKANLIĞI

TARIMSAL ARAŞTIRMALARVE POLİTİKALAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

EGE TARIMSAL ARAŞTIRMAENSTİTÜSÜ MÜDÜRLÜĞÜ

TEKNİK BROŞÜR No: 4

HERBARYUM HAZIRLAMATEKNİKLERİ

Doç. Dr. Tuncer TAŞKINDr. Ayfer TAN

Ege Tarımsal Araştırma Enstitüsü MüdürlüğüPK 9 Menemen 35661 İZMİRTel: (0232) 846 13 31 (5 hat)

Faks: (0232) 846 11 07E-mail: etae@aari.gov.tr

Web sayfası: www.etae.gov.tr