DIPLOMATIJA

:Henry Kissinger

1

NOVI SVJETSKI POREDAK – Na međunarodne odnose u 20. st. utjecale su SAD. Amerika je zagovarala svjetski poredak zasnovan na demokratiji, slobodnoj trgovini i poštivanju međunarodnog prava. Takav idealizam posebno su isticali Vudro Vilson, Franklin Ruuzvelt Ronald Regan. Pošto takav poredak nikada nigdje nije postojao mnoge zemlje su bile skeptične. Novi svjetski poredak trebao je navesti ostale zemlje na ideju da je američki sistem vlasti najbolji i da ostatak čovječanstva može postići mir i napredak tako što će napustiti tradicionalnu diplomatiju i usvojiti američko poštovanje međunarodnog prava i demokratije. Novinu u ovom poretku u nastajanju predstavlja to što SAD prvi puta ne mogu ni da se povuku iz svijeta niti da njime dominiraju.SAD su 1945.g. posjedovale takvu moć, pa im je bilo preodređenoda preoblikuju svijet u skladu sa svojim idealima. Tri decenije kasnije status velike sile stekle su i druge zemlje. Danas u svijetu sastavljenom od nekoliko zemalja približno iste snage nameće se potreba da poredak bude zasnovan na ravnoteži snaga, što SAD ne želi. Smisao sistema ravnoteže snaga nije se sastojao u izbjegavanju kriza ili ratova, već mu je cilj bio ograničavanje sposobnosti država da uspostave hegemoniju i ograničavanje obima sukoba. Zadatak tog sistem nije bio samo mir, nego stabilnost i umjerenost. Ravnoteža snaga ne može da zadovolji sve članice međunarodne zajednice i tokom historije ovaj sistem se rijetko uspostavljao. Na Zapadu jedini primjeri funkcionisanja ravnoteže snaga mogu se naći u gradovima antičke Grčke i renesansne Italije, kao i evropskom sistemu država nastalom poslije Vestfalskog mira 1648 g. Nakon Prvog svjetskog rata Evropa više nikada nije obnovila svoju vodeću ulogu na svjetkskoj sceni. Kao glavni akter pojavile su se SAD, ali je Vilson ubrzo stavio do znanja da njegova zemlja odbija da se ponaša u skladu sa evropskim pravilima. Ni u jednom periodu Amerika nije bila uključena u sistem ravnoteže snaga. Nijedna evropska zemlja nije dovoljno jaka da bi preuzela vodeću ulogu u međunarodnom poretku, pa tu svoju slabost pokušava nadoknaditi u naporima za stvaranje ujedinjene Evrope.Danas će poredak morati grditi državnici koji pripadaju različitim kulturama. Državniku se pruža samo jedna prilika, njegove greške su nepopravljive. Na drugoj strani su analitičari kojima su a raspolaganju sve činjenice, a sud o njima donosi na osnovu njihovog intelekta. Sud o državnicim donosi historija.STOŽER: TEODOR RUZVELT ILI VUDRO VILSON – Ruzvelt se zalagao da Amerika stupi na međunarodnu scenu stoga što je smatrao da to zahtjeva nacionalni interes, kao i zbog uvjerenja da je globalna ravnoteža snaga bez američkog učešća nezamisliva. Vilson je opravdanje pronašao u mesijanskoj ulozi koju je Amerika trebalo da odigrana međunarodnoj sceni. Tokom Vilsonove administracije Amerika se pojavila kao ključni akter međunarodne politike i počela je daproklamuje ideju da mir zavisi od širenja demokratije.Vilson je bio incijator osnivanja univerzalne svjetske organizacije, Društva naroda koje je održavalo mir zasnovan na zajedničkoj bezbjednosti, a ne na savezništvima. Prvi američki predsjednik koji je isticao da je dužnost Amerike da proširi utjecaj na cio svijet bio je Teodor Ruzvelt. On je smatrao da je Amerika najveća nada za svijet, a da su V. Britanija i kasnije Njemača opasnost za američke interese i evropsku ravnotežu. Ruzvelt je postao prvi američki dobitnik Nobelove nagrade za mir. Ruzveltov pristup nije mogao da ubijedi njegove zemljake u neophodnost uključivanja u svjetski rat, dok je Vilson visoko moralnim argumentima uspio da pokrene emocije naroda. On je 2.12. 1913. iznio stavove koji su se kasnije nazvali „vilsonizmom“. Vilson je smatrao da se međ.sporovi moraju riješavati arbitražom, a ne silom, kak oje smatrao Ruzvelt. Ruzvelt je tvrdio da će rat u Evropi, a posebno eventualna njemačka pobjeda, ugroziti američku bezbjednost, dok je Vilson smatrao da se Amerika treba pojaviti u posredničkoj ulozi. Vilson je prezirao ravnotežu snaga. Prije nego što je Amerika stupila u rat Vilson je objavio da je njegov cilj mir bez pobjede, ali kada jje Amerika ušla u rat Vilson je izložio ideju da samo potpuna pobjeda može da donese mir. Vilsonova pojava na pol.sceni predstavljala je prekretnicu za Ameriku, a nejga učinila jednim od rijetkih državnika koji iz osnova mijenjaju tok historije svoje zemlje.

2

OD UNIVERZALNOSTI D ORAVNOTEŽE: RIŠELJE, VILIJAM ORANSKI I PIT – Poredak koji historičari danas nazivaju evropskim sistemom ravnoteže snaga nastao je u 17. st. poslije konačnog slona srednjovjekovne težnje ka univerzalnosti, odnosno ideje o svjetskom poretkku koji objedinjuje tradiciju Rimskog carstva i Katoličke crkve. Najstrija formulacija ovog pristupa nastala je u Francuskoj jednoj od prvih nacionalnih država u Evropi. Glavni predstavnik ove francuske politike bio je crkveni velikodostojnik, kardinal Rišelje, prvi ministar Francuske od 1624 – 1642. On je bio otac države u savremenom smislu, zastupao je doktrinu državnog razloga koju je neumorno sprovodio u korist svoje zemlje. Rišelje je došao na vlastu vrijeme kada je rimsko-njemački car Ferdinand II pokušao da oživi katoličku univerzalonst, iskorijeni protenstantizam i uspostavi carsku vlast nad srednjevropskim vlastodržcima. Rišelje je francuski građanski interes stavio iznad bilo kakvih crkvenih ciljeva. Francuska je zahvaljujući Rišeljeu postala najznačajnija država u Evropi, a njegova teritorija se znatno proširila. Veoma je oslabio značaj habsburške monarhije. Ravnotežu u Evropi konačno je učvrstila država čija je vanjska politika bila direktno posvećena održavanju ravnoteže – Engleska. Ona je, kak ogod bi to prilike zahtijevale, pružala pomoć slabijoj i ugroženoj strani. Tvorac te politike bio je engleski kralj Vilijam III. Engleska je bila jedina evropska zemlja nčiji državni razlog nije zahtijevao širenje po samom kontinentu.Shvatajući da je u njenom nacionalnom interesu očuvanje ravnoteže, Engeska je bila jedian zemlja koja za sebe u Evropi nije tražila ništa više od sprijećavanje dominacije samo jedne sile. V. Britanija je tako postala teg koji je obezbjeđivao ravnotežu u Evropi. Da se V. Britanija nije opredjelila za tu ulogu, Francuska bi u 18 i 19 st. uspostavila hegemoniju u Evropi, a Njemačka bi isto učinila u 20 st.EVROPSKI KONCERT: V. BRITANIJA, AUSTRIJA I RUSIJA- Nakon Bečkog kongresa Evropa je zakoračila u najduži period mira u svojoj historiji ( 40 godina nije izbio rat). Taj međ. Poredak zasnivao se na ravnoteži snaga. Državnici su slijedili Pitov plan o samoopredjeljenju narodanije postojala, pa stoga nisu ni najmanje vodili računa o stvaranju etnički homogenih država na teritorijama koje su povraćane od Napoleona. Austrija je ućvrstila svoju poziciju u Italiji, a Pruska u njemačkim zemljama. Holandska Republika dobila je austrijsku Nizozemsku ( današnju Belgiju). Francuska se morala da se odrekne svih osvojenih teritorija i da se vrti u stare granice, odnosno da se povuče na teritoriju koju je posjedovala prije izbijanja revolucije. Rusija je dobila središnje dijelove Poljske. U skladu sa svojom politikom neširenja V. Britanija se zadovoljila teritorijalnim ograničenjem na Rt. Dobre nade na jugu Afrike. Pream britanskoj ideji o svjetskom poretku provjeru ravnoteže snaga predstavljala je sposobnost pojedinih zemalja da igraju uloge koje su im dodijeljene u okviru cjelokupnog plana. Austrija je sebe i dalje smatrala za prvu među jednakim i bla je odllučna u namjeri da spriječi bilo koju njemačku državu, posebno Prusku, da joj oduzme primat.Poslije Bečkog kongresa veza između ravnoteže snaga i zajedničkog osjećanja legitimiteta potvrđena je osnivanjem dvaju koalicija: četvornog saveza u koji su stupile: V. Britanija, Pruska, Austrija i Rusija, i Svete alijanseu čiji sastav su ušle samo tri tzv. istočna dvora – pruski, austrijski i ruski. Odluke Bečkog kongresa sprovođene su 50 godina. Zahvaljujući tome što su tri istočne sile – Pruska, Rusija i Austrija – u svom jedinstvu vidjele glavnu branu revolucionarnom haosu i francuskoj dominaciji u Evropi. Poslije 1848.g. Austrija je sve više slabila, a njena politika je postajala sve pogrešnija, što je smanjivalo njenu ulogu ključnog faktora britanske politike u istočnom dijelu Sredozemlja.

DVA REVOLUCIONARA: NAPOLEON III I BIZMARK – Učešćem u tri rata i podsticanjem ostalih Francuska je izgubila dominantan položaj koji je preuzela Njemačka. Novi evropski poredak bio je zjedničko djelo dva čovjeka koji će vremenom postati

3

neprijatelji cara Napoleona III i Oto Fon Bizmarka. Oni su svoje djelovanje zasnivali na realpolitici – ideji da odnose među državama određuje sila i da pobjeđuje jači. Oni su doprinjeli ruššenju poretka na Bečkom kongresu, posebnou smislu samoograničavanja koje je proisticalo iz zajedničkih konzervativnih vrijednosti. Obojica su smatrali da poredak koji je 1815.g. Meternih stvorio u Beču predstavlja semtnju kojnu treba okloniti. Bečki poredak je trebao uništiti kako bi Pruska mogla da ostvari ono što joj je sudbina namijenila- da ujedini Njemačku. Napoleona III su nazivali Sfingom iz Tiljerija, jer se vjerovalo da stalno kuje krupne planove koje niko nije mogao da nasluti. On je izveo industrijsku revoluciju i podstakao razvoj velikih kreditnih institucija koje su odigrale ključnu ulogu u ekonomskom razvoju zemlje.Za njegove vladavine izvršena je rekonstrukcija Pariza koji je tada stekao svoj sadašnji izgled. On je stalno podsticao krize i zagovarao je evropski kongres koji bi izmjenio karte Evrope. Bizmark je predvidio da će Francuska zaratiti s Austrijom, jer je priželjkivao da oslabe austrijske pozicije u njemačkim zemljama. U julu 1866.g. Pruska i Austriaj su zaratile. Nasuprot svim Napoleonovim očekivanjima Pruska je odnijela brzu pobjedu.Mirovni sporazum potpisan 1866.g. u Pragu primoroa je Austriju da se povuče iz Njemačkih zemalja. Napoleon je svoju zemlju upropastio, ali je nastojao da poravi stanje. Tako je Bizmark iskoristio takvo stanje i naveo Napoleona da objavi rat Pruskoj 1870. Uz pomoć njemačkih država Pruska je pobijedila i time je otvoren put za ujedinjenje Njemačke koje su pruski političari objavili 18. 01, 1871.g. u Dvorani ogedala u Versaju. Tada se Njemačka pojavila ka ovelika sila u Evropi, a utjecaj Francuske je počeo slabiti. Razaranje poretka stvorenog na Bečkom kongresu koje je započeo Napoleon III a dovršio Bizmark. On je politički ugled stekao kao protivnik liberalne revolucije iz 1848.g., abio je prvi političar koji je uveo opće pravo glasa za u evropi, kao i veoma složen sistem socijalne zaštite. Bizmark u Austriji nije vidio partnera, nego prepreku za ostvarivanje pruske misije u vezi sa ujedinjenjem Njemačke.REALPOLITIKA SE OKREĆE PROTIV SEBE- Realpolitika – spoljna politka se je zasnovana na procjeni moći i nacionalnom interesu omogućila je ujedinjenje. Njemačke, što je dovelo do toga da se realpolitika okrene protiv sebe.Poslije ujedinjenja Njemačka je postala najjača država u Evropi, a stalno je bila izložena opasnošću od onoga što je Bizmar nazvivao košmarom neprijateljskih koalicija koje je okružuju. Ono što se još nazivalo Evropskim koncertom razdirale su dvije vrste animouziteta.: neprijateljstov Francuske i Njemačke i sve veće neprijateljstvo između Austougarske i Rusije. Jednom kada je stupila na međunarodnu scenu Rusija je brzo stekla dominantan položaj. Da nije bilo Rusije Napoleon i Hitler bi sigurno uspjeti uspostaviti svjetske imperije. Rusi su , kao i Amerikanci, smatrali da je njihova zemlja nešto posebno, a zajedničke odlike su im otvorene granice. Njemačkoj je bio neophodan savez i s Rusijom i s Austrijom. To je 1873.g. postigao Bizmark kada je uspostavio prvi . tzv. Trojecarski savez. Da je realpolitika postala dominantna tendencija tog perioda najbolje pokazuju dva događaja – izmišljena ratna kriza 1875.g. koju je pokrenuo uvodnik jednog od vodećih njemačkih listova. Taj uvodnik, s provokativnim naslovom „ Da li predstoji rat“, predstavljao je reakciju na francusko povećanje vojnog budžeta i kupovinu velikog broja konja od strane francuske vojske. Druga kriza bila je realna, ona je pokazala da ne postoje nikakve filozofske spone koje Trojecarski savez mogu da održe kada se suoči sa sukobom nacionalnih interesa. Ta kriza je podstakla sukob koji je uništio Bizmarkov poredak u Evropii izazvao Prvi svjetski rat. Bizmarkova diplomatija je stvorila niz saveza koji su uspjeli da zaštite Austriju od ruske agresije. Godine 1890. ideja o ravnoteži snaga bila je do kraja potrošena, koja je očuvala slobodu država, ali i ne mir u Evropi.

POLITIČKA PAKLENA MAŠINA: EVROPSKA DIPLOMATIJA DO PRVOG SVJETSKOG RATA Evropski koncert koji je 100 godina čuvao mir krajem prve decenije 20. st. više nije postojao. Velike sile su se uključile u bipolarno nadmetanje iz kojeg su nastala dva čvrsta bloka. Evropske države su ravnotežu snaga pretvorile u trku u naoružanju, ne

4

shvatajući da savremena tehnologija i opća vojna obaveza pretvaraju rat u najveću opasnost za njihovu vlastitu bezbjednost, ali i za evropsku civilizaciju u cjelini. Mada su sve evropske države vodile politiku koja je doprinijela katastrofi, Njemačka i Rusija su bile zemlje čiji je karakter podrivao svaki vid ograničenja. Tokom predhodna 2 vijeka Njemačka je bila žrtva, a ne pokretač evropskih ratova, pa je njemački narod osjećao duboku nesigurnost.Neprijateljstvo između Britanije i Rusije bilo je stalno u međunarodnim odnosima tokom većeg dijela 19. st. Deset godina kasnije, zahvaljujući tvrdoglavoj prijetećoj njemačkoj diplomatiji, došlo je do saveza Velike Britanije, Francuske i Rusije. Bizmarkovi nasljednici su u svim ostalim evropskim državama izazvali apsolutnu nesigurnost, što je automatski dovelo do stvaranja svaezništva kao protivteže. Dok su evropske zemlje uvijek smatrale da sudbinu Turske i Balkana treba da određuje evropski koncert, Rusija je s druge strane uvijek težila da se tim problemom bavi uniteralno i da ga rješava silom – prilikom sklapanja Jedrenskog mira 1829. g. i Unkar – iskelskog saveza 1833. g., sukoba sa Turskom 1853. g. i ratova na Balkanu. Kada je u poitanju bila Azija tokom čitavog 18. i 19. st. Rusija je na dalekom istoku bila sama. Stoga je mir u Evropi zavisio od jedine zemlje koja je tokom čitavog 19. st. vješto igrala ulogu jezička na vagi evropske ravnoteže, a to je Britanija. Od 1890. do 1914. g. došlo je do naglog zaokreta u britanskoj vanjskoj politici o kojoj je tada brinuo lord Solzberi koji je podsjećao na Džordža Buša. Njemačka ekonomska moć je sustizala britansku, a ruski i francuski ekspanzionizam su skoro svuda ugrožavali Britansku imperiju. Idealna politika Britanije, je da bude aktivna na otvorenom moru, dok na kontinentu nije bilo poželjno uključivanje u uobičajene saveze. Britanija i Japan su se sporazumjeli da će biti neutralni ukoliko jedna od te dvije zemlje bude uključene u rat s nekom drugom silom zbog Kine ili Koreje. Najozbiljniju prijetnju svojoj imperiji Britanije je vidjela u Rusiji 1903. Britanija je pokrenula sistematsku akciju s ciljem rješavanja otvorenih kolonijalnih pitanja s Francuskom čiju je kulminaciju predstavljao Srdačni sporazum iz 1904. g. – upravo ona vrsta saveza koju je Njemačka stalno odbijala. Nakon toga Britanija je počela ispitivati mogućnosti sklapanja sličnog sporazuma s Rusijom. Za samo deset godina Rusija je stupila u vojnu vezu s Francuskom, dok je Britanija koja je sve vrijeme koketirala s Njemačkom, ušla u francuski diplomatski tabor. Njemačka je uspjela sebe izolovat, a triu tradicionalna neprijatelja povezati i uvesti u antinjemačku koaliciju. Kada je 1907. g. nastao englesko – francuski – ruski blok na evropskoj diplomatskoj sceni ostale su samo dvije sile: Trojni sporazum i njemačko - austrijski dvojni savez. Njemačka je time bila potpuno zaokružena. Kao i u slučaju s Francuskom, Britanci su s Rusima najprije sklopili sporazum u vezi s kolonijama. Postoji jedan klasični dokument tzv. Krouov memorandum koji ne ostavlja nikakvu sumnju da je Britanija pristupila Trojnom savezu zato da bi onemogućila ono čega se pribojavala – uspostavljane njemačke dominacije u svijetu. Krajem prve decenije 20. st. ravnoteža snaga se preobrazila u dvije oštro suprostavljene koalicije. Kada su Francuska i Rusija 1891. g. sklopile savez usmjeren protiv Njemačke ova se još nadala da kao protivtežu može da uspostavi savez s Britanijom za kakvim je čeznuo Vilhelm II. Tadašnji međunarodni poredak mogao se uporediti sa onim iz vremena haladnog rata, i ako je bio mnogo nestabilniji nego svijet iz vremena hladnog rata. U nuklearno doba samose SAD i Sovjetski savez mogli otpočeti opći rat, dok je uoči Pvog svjetskog rata svaki član dviju glavnih koalicija bio u stanju da otpočne rat i da ucjenomprimora saveznike da mu pruže pomoć. Londonska konferencija iz 1913. g. bila je posljednja prilika u kojoj je tadašnji međunarodni poredak mogao da stiša neki sukob. Srbija nije bila zadovoljna mlakom ruskom podrškom, a Rusija je bila ozlojeđena što je Britanija zauzela neutralan stav. Francuska je oklijevala da uđe u rata, a Austrija je bila uznemirena što je Njemačka nije jače podržala. Njemački kancelar je 07. jula 1914. g. izložio politiku koja će za manje od četiri sedmice stvarno iazvati rat. Velike sile su uspjele da stvore diplomatsku paklenu maršinu, ma da nisu bile svjesne onoga što su učinile.

5

KA VRTLOGU: VOJNA PAKLENA MAŠINA Stvaranjem vojne paklene mašine stvorili su se samo teži uslovi za moguće sporazume.Prvi od niza sporazuma koji su stvoreni je vojni sporazum između Francuske i Rusije, time je paklena mašina bila spremna.Možemo reći da prvi svjetski rat nije pošao zbog toga što zemlje nisu poštovale svoje sporazume već suprotno što su ih ispoštovale.Možemo reći da je Britanija bila najodgovornija jer da je objavila solidarnost sa Francuskom i Rusijom rat bi bio izbjegnut.Austrija je poslje aneksije nad BiH proglasila Srbiji rat dok je Ruski car naredio mobilizaciju kako bi napao Njemačku.Nakon što Njemačka tržila od Rusije da prekine mobilizaciju međutim to Rusija nije ućinila Njemačka je tad objavila rat Rusiji ali u međuvremenu i Britanija je objavila rat Njemačkoj.Paradoksalno je to da je Balkanska kriza dovela do prvog svjetskog rata.Niko nije pokušao da sazove kongres radi obustave rata već je rat sa sobom doveo do 20 000 000 žrtava, uklanjanjem trgovaćki barijera osnivanjem društva naroda zbaćene su sa prijestolja kraljevske monarhije(Njemačka, Austijska i Ruska).Nakon rata Vilson je kritikovao ravnotežu snaga da je dovela do rata međutim to nije prouzrokovalo prvi svjetski rat već želja određeni zemalja za teritorijama za kolonijama.Najdeblji kraj je izvukla Francuska koja se borila za svoj identitet i suoćavala se sa izolacijom.Ispostavilo se da nakon I svjetskog rata nijedna zemlja nije ostvarila svoj cilj, do pomirenja sa Njemačkom nije došlo, Francuska nije postala bezbjedna.Vilson je bio zvjezda mirovne konferencije održane u Parizu 1919.god.Na toj konferenciji nisu ućestvovale poražene sile. Ne učestvovanjem Rusije i Njemačke Versajski mir je osudilo na propast. Bilo je pozvano 27 zemalja a najvažnije su bile V. Britanija, Francuska i SAD.U poćetku je Francuska tražila da joj se garantuje bjezbjednost i Britanska i Američka vlada su to prihvatile da će braniti u slućaju napada od Njemačke.Međutim Francuska nije naovome stala već je zahtijevala rasparćavanje Njemačke.Da bi umirili Francusku na taj naćin što su Amerika i Britanija predlagale novi sporazum i ukoliko bi ga Njemačka prekršila one bi ušle u rat protiv Njemačke.Iz toga je nastao Versajski ugovor.On je bio potpuno negativan na Njemačku jer je ona bila kažnjena u teritorijalnom ekonomskom i vojnom pogledu.Njemačkoj su najteže pala vojna ogranićenja ali britanci i francuzi su tražili da obešteti njihovo civilno stanovništvo. Versajski ugovor je bio osuđen na propadanje u samoj svojoj strukturi ( bio je prestrog za Njemačku).Francuska nije imala nijednog jakog saveznika protiv Njemačke zato je morala da igra policajca u ćitavoj Evropi.Versajski ugovor je bio pogrešan jer je jedinog krivca za I svjetski rat proglasila Njemačku što je izazvalo kontra efekat a to je geopolitičko jaćanje Njemačke.

DILEME POBJEDNIKA Versajski ugovor je u startu narušilo jako savezništvi između Njemačke i SSSR.Cilj saveznika je bio da stvori ideju o kolektivnoj bezbjednosti iznad pojedinih interesa pojedini zemalja kako bi se prevazišla budući konflikti.Ponašanje zemalja u Versaju je iznevjerilo Vilsonova oćekivanja.Vilson je bio iznenađen naroćito stavom Britanije kao kolijevke ravnoteže snaga i te pretpostavke su bile pogrešne jer se ispostavilo da je UN

6

tokom hladnog rata bila neefikasne. Un su se držale p strani i tokom Berlinske krize i Sovjetske intervencije u Mađarskoj i Afganistanu.Evropski političari su bili svjesni da ovaj sistem neće funkcoionisati dok njim nebude obuhvaćene tri najmoćnije zemlje SAD ,Njemačka ,SSSR.Zemlja koja je najviše pogođena posljeratnim poretkom je bila Francuska. Ženevski protokol iz 1924 godine predviđao je arbitražu Društva naroda u svim međunarodnim sporazumima. Taj protokol je propao kao i svi koji su se predlagali u vezi sa kolektivnom bezbjednošću. Versajski ugovor nije poštovan od strane Hitlera, nije postojao nikakav instrument koji bi Njemačku primorao da izvrši sve odredbe Versajskog ugovora. Versaj je više lićio na međunarodni gerilski rat nego na svjetski poredak.Apsurd je da je Njemačka poslije 4.godine od savezničke pobjede u međunarodnim pregovorima bila jača od Francuske, stoga je Britanski premijer Lojd Đorđ sazvao konferenciju koja je održana u Đenovi.Na toj konferenciji je bilo govora dase razmotre reparacije ratni dugovi i oporavak Evrope u cjelini, i na taj skup su bile pozvane diplomatije Njemačke i SSSR s obzirom da bez njih privredni aparat nije moguć. Cilj SSSR je bilo zbacivanje međunarodnog poretka, oni su predlagali međusobnu podjelu pljena podsticanje ne svjetsku revoluciju i zbog toga su ovjeti isključeni iz te konferencije Versaju.Sovjeti nisu imali nikakav mirovni plan, oni su svoju zemlju shvatali kao ideju a ne kao državu i zato su smatrali da je završetak rata i izazivanje revolucije u Evropi predstavlja dio istog procesa.Boljševička iluzija je bila brzo srušena Njemačka vrhovna komanda je prihvatila pregovore o miru u Brest – Litovsku i trenutno uspostavljanje mira.Njemačka je predložila surove uslove za mir time što je zahtjevala aneksiju cijele Baltičke oblasti dioBjelorusije i ogromne reparacije. Hofman je stavio doznanja da se neće povući dok Rusija potpuno nepoloži oružje.Suoćen sa potpunim porazom Lenjin i njegovi saradnici su pristali na Hofmanove uslove i potpisali mirovni ugovor Brest- Litovsku.Takva politika je doživjela koluminaciju 1939 god kad su Hitler i Stanjin sklopili pakt. Njemačku je Versajski ugovor doveo u sukob sa mnoštvom država a ne sa Atantom slićno je i sa SSSR jer je smatrao da je u teritorijalnom pogledu oštećen.Paradoksalno je da je prebližavanje Njemačke i SSSR omogućilo stalno cjepkanje oko reparacija, dok su godinu dana ugovarali tajne sporazume o vojnoj i ekonomskoj saradnji.ŠTREZEMAN I POVRATAK PORAŽENIH Svi principi evropske diplomatije koji su se zasnivali na ravnoteži snaga su podrazumjevali savez Velike Britanije i francuske naspram Njemačke međutim do takvog saveza nikad nije došlo. Štrezejman koji je najviše uticao na kreiranje diplomatskog milje dolazio je iz poražene Njemačke.Prje nego što se pojavio Štrezejman Francuzi su pokušali da nešto ućine na svoju ruku i to na taj naćin što su pokušali primorati Njemačku na sprovođenje reparacija iz Versajskog ugovora o reparacijama.To je Francuska pokušala ostvariti tako što je okupirala Rur (centar Njemačke industrije). Međutim Francuska je tu doživjela potpuni neuspjeh i bila je izolovana a SAD svoje nezadovoljstvo iskazala povlaćenjem iz Ranjske oblasti.Konstantnu neslogu između Francuske i Britanije Njemačka je koristila i ona je koristila politiku pružanja otpora.Štrezejman se zalagao za velika osvajanja i na istoku i na zapadu, takođe je podržavao korištenje mornarice, kobnu odluku koja će dati Americi povod za rat.Štrezejman je bio političar koj je eksplatisao geopolitičke prednosti Njemačke steknute Versajskim ugovorom.Ta njegova politika se prije svega zasnivala na ispunjavanju Njemački obaveza oko reparacija.Ovo poštivanje obaveza dovelo je u težak položaj Britanske i Francuske diplomate te Njemačku ponovo istaknula u prvi plan.Čembrlen je napravio koncep savezništva1925.g između Francuske Britanije i Belgije kako bi u vojnom smislu bile sigurnije od moguće Njemačke vojne agresije. Štrezejman je imao mnogo više uticaja na političke odluke od predstavnika pobjednički zemalja Brajana i Čembrlena. Štrezejman nije nikad priznao Njemačku granicu sa Poljskom. Konačno je Njemačka pristala da uđe u Društvo naroda i time prihvatila obavezu za rješavanje sporova mirnim putem.Lokarski pakt je doćekan kao početak novog svjetskog poretka, međutim on je zaobišao stvarne probleme.Italija je u Lokarnu stekla uslove velike

7

sile. Lokarski sporazum nije predstavljao mir između Francuske i Njemačke več potvrdu vojnog ishoda tek završenog rata.Brajan i Štrezejman su se sastali 1926 g. u okolini Ženeve da bi stavili konačnu tačku na rat, međutim sve što je tu dogovoreno nije podržano od strane dvaju prestolnica,te su razgovori naglo prekinuti.Poslije Lokorna Francuska je sve više odustajala od Versajskog ugovora a u Njemačku se počeo da sliva kapital što je dovelo do njene modernizacije i tajnog naoružavanja.Njemačaka je vješto iskoristila ulazak u Društvo naroda za povečanje pritiska na SSSR i Francusku u vezi sa naoružanjem. Njemačka i SSSR su sklopile mirovni sporazum o međusobnom nenapadanju i težište Evropskih zbivanja se usmjeravalo ka Berlinu.1929.god. Štrezejman umire i on je doprinjeo rehabilitaciji Njemačke i pacifikaciji Evrope, on je smatran predhodnikom Konrada Adenauera koji je shvatio da Francuska i Njemačka djele istu sudbinu bez obzira na njihovo historijsko rivalstvo.Uoći dolaska na vlast Hitlera Njemačka demokratska vlada se osječa dovoljno sigurno da napusti konferenciju u razoružanju u znak protesta od sttrane Francuske. Francuska više nije bila jaka da se odupre Njemačkoj, a Britanija je bila da s Francuskom sklopi vojni savez.Nakon deset dugi godina što se diplomatija bavila Evropom, nedostatak sistema kolektivne bezbjednosti Društvo naroda pokazao je Japan.Japan je okupirao dio Kine,takva intervencija nije bila od osnivanja Društva naroda,niko nije bio za rat sa njim.KRAJ ILUZIJE HITLER I RAZARANJE VERSAJSKOG PORETKA Sam dolazak Hitlera na vlast znacio je jednu od najvećih nesreča koje je svijet dozivio od njegovog postanka,velika razanja,masovno ubijanje ljudi. Hitler je na vlast dosao faktički demokratskim putem, on nije pripadao niti jednoj političkoj školi i sto je najinteresantnije on je na vlast dosao samostalno i to zahvaljujuči prije svega svome govorničkom daru i vještoj demagogiji koja se zasnivala prije svega na laznoj ideologiji. Djelovao je na osnovu svoga instikta, a ne na temelju realnosti. Svi veliki spoljno politički uspjesi ostvareni su u roku pet godina koliko je on bio na vlasti, i njegov jedini cilj je bio srušiti Versajski ugovor. Hitler se povukao iz društva naroda, a početkom 1934. on je pokušao sa ponovnim naoružavanjem. Francuska i Velika Britanija su to dozvolile jer nisu smatrale da to ima neku veliku težinu, i gorko su se prevarile što ce se kasnije ispostaviti kao fatalna greška.Oni su nešto i poduzimali ali je to bilo prtemaqlo, čerćil je naredio kao odmazdu na Njemačko naoružavanje jaćanje britanskoga vazduhoplovstva, dokje Francuska sklapala labave sporazume koji joj nisu nista dobroga donijeli.Jedini ozbiljni pokusaji Francuske su bili usmereni naspram Italije.Francuska se bojala da i Njemacka aneksijom Austrije zahtijevala vračanje Tirola kao njihovog etničkog prostora i stoga je potpisala vojni ugovor sa Italijom. Tri mjeseca kasnije posto je Hitler ponovo uveo opću vojnu obavezu, između Britanije,Francuske i Italije poćela je da se uspostavlja saradnja koja je podsjećala na savez.

NOVO LICE DIPLOMATIJE VILSON I VERSAJSKI UGOVOR 1918.god potpisano je primirje između Njemačke i sovjetskih snaga , a da su se evropski državnici ponašali u skladu sa pravilima do rata nebi ni došlo.Tokom 1914 do 1915 strategija i vanjska politika se razrušla i svi su željeli pobjedu što je ostavilo malo prostora za diplomatiju i dovelo do rata.Njemačka je pobjedom nad Rusijom htjela da pripoji treičinu Evropskog prostora Rusije i hegemoniju u Evropi, ovu je sudbinu Njemačka namjenila poraženu. Prvi svjetki rat je poćeo kao kabinetski

8

ali je on ispoljio Ameriku koja je stupila na međunarodnu scenu sa samopouzdanjem snagom idealizma.Amerika je mrzila ravnotežu snaga na koju su se zasnivali svi evropski sporazumi. Društvo naroda je bila Američka ideja a ono je imalo zadaču da sprijeći rat ukoliko bi došlo do nepoštivanja sporazuma.Amerika je 1917.god ušla u rat.Vilson je zatražio od evropljana da formulišu svoje ratne ciljeve,1918 Vilson je uzeo stvari u svoje ruke.On je iznio Američke ratne ciljeve u 14 taćaka.One su obuhvatale otvorenu diplomatiju, plovidbu morem i da se odupru nasilnom pokušaju Njemačke da izmjeni odredbe Versajskog ugovora.Dogovor iz Sreze je propao jer je Britanija potpisala pomorski sporazum sa Njemačkom što je značilo da će prije potpisati sporazum sa dojučerašnjim neprijateljem več sa saveznicima.Musolini je kao pristalica realpolitike smatrao da ima pravo na kolonijalna osvajanja i on je osvojio Abesiniju,što je savjet društva naroda to potvrdio kao svršen čin.Dvije godine kasnije Britanija i francuska su uoči skupa u Minhenu priznale to osvajanje i tako su svoje moralne primjedbe podredile strahu od Njemačke.Događaji u vezi sa Etiopiom obilježili su početak približavanja Italije Njemačkoj.Hitler je srušio posljednji branik Versajskog ugovora ulaskom u rajsku oblast i otvorio sebi put u srednju Evropu.Francuska je međutim zajedno sa Britaniom se povukla davajuči Njemačkoj mnoštvo sitni ustupaka smatrajuči da če tako zadovoljiti Njemčke apetite što nije tačno.Francuski i Britanski političari su 1937.god održali sastanak u Londonu kako bi odredili zajednički pravac djelovanja.Uporedo stim Hitler je počeo provoditi svoju strategiju a to je kolonizacija veikih djelova teritorije istočne Evrope i Sovjetskog saveza.1938 god. Hitler ulazi u Austriju i time je sistemu kolektivne bezbjednosti zvonilo posmrtno zvono a dok je društvo naroda gledalo kako Njemačka guta njene članice.Hitler je počeo da prijeti Čehoslovačkoj, Francuska je kao i SSSR bila obavezna da brani Čehoslovačku što je isto trebala da učini i Britanija ali to nisu učinile,čak se i Amerika isključila iz krize.Britanija je pristala na rasparčavanje Čehoslvačke.Musolini je sazvao sastanak ministara vanjskih poslova država Francuske,Britanije i Italije i ova konferencija je doprinjela Hitleru niz uspjeha i poslije Minhena njegovo oružje je bila brutalna sila. 1939.gad Hitler je okupirao Čehoslovaćku, uprkos tome što je Britanija i Francuska ponudile garancije za zaštitu.Prije nego što je nastupio drugi svjetski rat međunarodna zajednica je doživjela još jeda šok i to od Stanjinovog SSSR.

STANJINOVA TRGOVINA Da ideologija neupitno određuje vanjsku politiku Hitler i Stanjin nikad jedan drugom nebi pružili ruku,ali zajednički geopolitički interesi prestavlja čvrstu vezu, a one stare neprijatelje Hitlera i Stanjina gurao jedan ka drugom.Stanjin je kao i Hitler došao kao anonimus iz dna društvenog poretka i tako sticao moč zahvaljujuči potpunoj anonimnosti. Stanjin je bio monstrum i bio je vrhunski realista, strpljiv, lukav i neumoljiv.On je strahovao da se sve kapitalističke države neudruže i ne napadnu SSSR,stoga je on sklopio

9

ugovor sa Njemačkom u Rapalu i taj ugovor je bio obnovljen 1931.god. a on je podrazumjevao da se neče uključivati u neki kapitalistički rat. Prije nego što je Hitler okupirao Prag Stanjin je iznio strategiju Moskve a to je bila sovjetska neutralnost u sukobu između kapitalistički zemalja.Spoljna politika SSSR je bila nedvosmislena ona se zalagala za mir i učvršćivanje poslovnih veza sa svim zemljama.Pošto je Britanija dala garancije Poljskoj, Grčkoj i Rumuniji u slučaju napada od Njemačke, to je omogučilo Stanjinu da se okrene Hitleru i zaigra nacističku kartu.Stanjin je bio lukav jer je omogučio da SSSR bude posljednja velika zemlja koja če se posljednja opredjeljivati što joj je omogučavalo najveću korist iz toga. Njemačka je bila ustanju da mu ponudi željene teritorijalne ustupke u istočnoj Evropi dok je Britanija SSSR ponudila unilateralnu deklaraciju po kojoj če pomoč Sovjetske vlade biti dostupna svakom Sovjetskom susjedu koji bude pružao agresiju,što je Stanjin odbacio. On je odgovorio svojim predlogom a to je bio vojni savez Francuske V.Britanije i SSSR, međutim Istočnoevropske zemlje su odbile takav prijedlog. Hitlerovi prioriteti su bili baš Britanija i SSSR: od Britanije je zahtjevao da mu se nemješa u poslove na kontinentu,a od SSSR je želio Lebensraum- životni prostor.Nakon što je sklopljen u Moskvi Njemačko – Sovjetski pakt o nenapadanju, Rusija je odigrala značajnu ulogu u izbijanju oba svjetska rata.1914.god Rusija je ušla u rat da očuva svoju čast,a 1939.god ona je postakla rat da bi se priključila diobi Hitlerovog plijena.NJEMAČKO- SOVJETSKI PAKT Može se reči da su Hitler i Stanjin održavali svoj krhki pakt sve do 1941.god što je bilo i za naslutiti budući da če njihovi krhki govori i primirja biti nadvladani od strane ideologije jer su bili ideološki neprijatelji.Njemačka je pregazila Poljsku i time je Francuska bila demoralisana.Sanjin je predložio njemcima novi ugovor prema kojem bi mu Njemci dali dio teritorije Poljske a on njima zauzvrat Litvaniju.Na red je došla Finska zatim je i Francuska pala.Hitleru je trebalo samo da pokuša da osvoji SSSR i zatim ide na uništenje Britanije.U međuvremenu Stanjin je povratio sve teritorije koje je izgubila na kraju prvog svetskog rata,a zatim su Njemačka i SSSR potpisali trgovinski ugovor 1940.god, prema kojima je Rusija trebala da isporuči velike količine sirovina Njemačkoj,a Njemačka je Rusiju snadbjevala ugljem i industrijskim proizvodima.Najzlokobniji događaj za Stanjina je potpisivanje trojnog pakta između Britanije, Japana i Italije, taj pakt je isključivao bilo kakve odnose sa SSSR.Hitlerov cilj je bio da navede Stanjina na zajednički napad na Britaniju a kasnije bi Njemačka žestoko trebala poraziti SSSR.Hitler je predložio da Njemačka i SSSR potpišu sporazum o dugoročnoj zajedničkoj strategiji međutim Stanjin je u međuvremenu potpisao sporazum o nenapadanju između Rusije i Japana a zatim je to isto učinio i sa Jugoslaviom.Stanjin je objavio da prekida diplomatske veze sa svim marionetskim vladama koje su se našle u Londonu a priznaje režime koje je Njemačka uspostavila na okupiranim teritorijama.Stanjina je baš za to iznenadila Njemačka objava rata zbog koje je on pao u depresiju desetak dana.Hitler je konačno dobio rat koji je uvjek želio a kada je u 1941.god uveo Ameriku u rat to je značilo da je 70 miliona Njemaca zaratilo protiv 700 miliona neprijarelja.

AMERIKA PONOVO STUPA NA POZORNICU: FRENKLIN DERANO RUZVELT Američko ukljućivanje u rat je bilo presudno kako bi zaustavila Njemačku težnju da vlada svijetom.Amerika je ušla u rat zahvaljujući Ruzveltu koji je ubjedio kongres da uputi što veću pomoć Britaniji a napadom Japana na Perl Harbur je uticalo da se Amerika i direktno uključi u rat.Pije toga ona se služila izolionalističkom politikom jer je smatrala da niko nemože da ugrozi njenu bezbjednost.Utjecaj na Američke stavove na međunarodnom planuu je imala

10

pomorska konferencija 1922 i 1923.god u Wašigtonu.Tom konferenciom su određene granice ratnog razvoja mornarice prema kojoj je Amerika bila dominantna sila na Pacifiku.Ozbiljna svetska kriza je došla kada je Hitler došao za Njemačkog kancelara a Ruzvelt na mjesto predjsjenika u Americi, to je bilo vrijeme vrhunca ispitivanja događaja iz prvog rata i tada je kongres 1935 i 1937 izglaso zakon o neutralnosti. Ruzvelt je poslije Karantinskog govora održanog 1937 naglasio da se prbližava globalna opasnost prema kojoj 10% stanovništva prijeti bezbjednosti i slobodi 90% stanovništva.Ruzvelt je naglašavao da se Amerika neče uključiti u jedinstveni front protiv Hitlera međutim sklapanjem trojnog pakta Amerika je bila primorana da stane na ćelo demokratskog svijeta što je kao rezultat bilo uključivanje Amerike u rat.Američki neutralizam je urušila činjenica sklapanja vojnog sporazuma sa Britanijom a u vezi sa raspoređivanjem vojne mornarice.Kada Britanija je objavila rat Njemačkoj Ruzvelt nije imao drugog izbora nego da se pozove na zakon o neutralnosti.Tu neutralnost Rruzvelt je napustio 1940.god kada je Francuska pala u nacističke ruke i on je stao na stranu Britanije jer je smatrao da bezbjednost Amerike ovisi od opstanka Kraljevske ratne mornarice.Poslije toga dolazi do sastanka između Ruzvelta i Čerćila 1941.god i tokom tog sastanka obiljžene su dvije kategorije država i to agresorske i miroljubive zemlje.U Atlanskoj povelji nije nigde pomenuta ravnoteža snaga i ova povelja je objavljena u trenutku kada se Njemačka vojska približavala Moskvi a Japanska pripremala za prodor u Jugoistočnu Aziju. 1941.god SAD su se definitivno približile ratu.Ruzveltova naredba da se Britanska mornarica obavjesti o svakom položaju Njemačkih i Japanskih podmornica i naredba Američkoj mornarici da uništi svaku Njemačku i Italijansku podmornicu učinila je neizbježnim da prije ili poslje izbije sukob. Japan je 1941.god je iznenada napao Perl Harbur i uništio znatan dio Američke Pacifičke flote.Hitler koji je sa Japanom i Italijom sklopio trojni pakt objavio je 11.decebra 1941 rat SAD. Ruzvelt nije bio naklonjen ratu nego uništavanju nacizma.TRI PRISTUPA MIRU:RUZVELT STANJIN I ČERĆIL U DRUGOM SVJETKOM RATU Napadom na SSSR Hitler je zapoćeo največi kopneni rat u historiji.Dok je Njemačka vojska pustošila Rusiju,Hitler je istovremeno objavio rat Americi.Međutim njegova šesta armija koja je ćinila kičmu Njemačke vojske sva je uništena u Stanjingradu.Lideri saveznički zemalja Ruzvelt Stanjin i Čerćil su počeli razmišljati o pobjedi i budučem izgledu svijeta.Čerćil je želio da obnovi tradicionalnu ravnotežu snaga u Evropi na ćijem čelu bi bila Francuska,Britanija pa i poražena Njemačka.Ruzvelt je smatrao posljeratni poredak u kojem če tri pobjednika zajedno sa Kinom biti kao svjetski upravni odbor.Stanjin se zalagao za klasičnu komunističku ideologiju i on je želio da Rusija proširi uticaj u srednjoj Evropi.Ruzveltova ideja je bila da povrati sve trupe iz Evrope, da Britanija brani Evropu i nije želio da stavi Americi na teret obnovu Francuske, Italije i Balkana. Stanjin se zalagao za pravljenjem bezbjednosnog pojasa oko ogromne Sovjetske teritorije a njegova zvijezda vodilja je bila Sovjetski nacionalni interes. Čerćil je najduže učestvovao u ratu i čak uz Američku pomoć nije mogao da se nada pobjedi. Tradicionalni Britanski cilj je bio očuvanje ravnoteže snaga u Evropi.Čerćil je silno želio suradnju sa Amerikom ali mu Amerikanci nisu izražavali duboko povjerenje.Ruzvelt je u Čerćilu vidio druga po oružju u Stanjinu je vidio partnera za očuvanje posljeratnog mira.Ruzvelt je odigrao odlučujuću ulogu u oblikovanju posljeratnog svijeta.Ruzveltovo izbjegavanje razgovora o posljeratnom rješenju na geopolitičkom nivou Stanjin je u početku shvatao kao taktički manevar sa ciljem da se iskoriste ruske vojne poteškoće.Stanjin je želio rasparčat Njemačku a Poljsku potisnuti na Zapad da bi se SSSR vratio na granice 1941.god.Što je saveznička pobjeda bila bliža Stanjinova pregovaračka pozicija je bila sve jača.Ruzvelt je ispoljio nezadovoljstvo zbog Stanjinove taktike.Saveznici su se dogovorili o potpunoj demilitarizaciji Njemačke.Ruzvelt se u Teheranu veoma mlako zalagao za Američke političke ciljeve jer je nastajao pridobiti Stanjina za ideju o četri policajca.Britanija je postala isuviše ovisna o SAD.Čerćil je pokušao da povede razgovore o političkim rješenjima ali su ga druga dvojica nadglasala jer je svaki

11

slijedio svoj dnevni red.Na kraju se Ruzvelt i Čerćil prihvatili Ruske granice iz 1941.god.Stanjinov ustupak saveznicima je bila zajednička deklaracija o oslobođenoj Evropi kojima su obečani slobodni izbori i uspostavljanje demokratski režima u Jugoistočnoj Evropi.U posljednjim fazama rata dramatično su došla do izražaja Stanjinova pravila igre.On nije ni pomislio da se odrekne besplatnih političkih darova.Ravnoteža snaga je bila uništena, a sveobuhvatni mirovni procesi i dalje je bio neostvariv.Svijet je sada bio podjeljen na dva ideološka tabora.POČETAK HLADNOG RATA Ruzveltova smrt 12.aprila 1945god. Nikoga nije iznenadila, a novi američki predsjednik bio je Hari Truman. Slom nacističke Njemačke izazvao je raspad ratnog savjetništva. Truman je naslijedio planove kao što su bili okončanje rata I izgradnja novog međunardonog poretka. On je SAD uveo u prvi mirnodopski vojni savez. Pod njegovim vodstvom Ruzveltova ideja o četiri policajca zamijenjena nizom koalicija koje će u narednih 40 godina činiti osnovu američke vanjske politike. On je podržao Maršalov plan I program Četiri tačke na onsovu kojih je Amerika ulagala svoja sredstva I tehnologiju u obnovu I razvoj udaljenih zemalja. Truman je najprije pokušao da uspostavi dobre odnose sa staljinom jer je američki vojni vrh nestrpljivo očekivao sovjetsko uključivanje u rat protiv Japana. Ruzveltov san o Četiri policajca završen je na Postdamskoj konferenciji održanoj od 17.jula do 2.augusta 1945g. u Cecilijenhofu. Trojica lidera Truman, Čerčil I Staljin su se sastali u Postdamu. Dnevni red je bio obiman, uključivao je reparacije, budućnost Njemačke, status njemačkih saveznika kao što su Italija, Bugarska I Rumunija ili pomagača kao što je Finska. Ta konferencija se ubrzo pretvorila u razgovor gluhih, Staljin se zalagao za učvršćivanje svoje interesne sfere, a Truman I u manjoj mjeri Čerčil za svoje principe. Staljin je nastavio da učvršćuje položaj komunističkih partija širom Istočne Evrope. Međutim, Staljin je u Postadmu otkrio da je oblast između istočne I zapadne Nise namjenio Poljskoj. U Postdamu je postignuto veoma malo, mnogi Staljinovi zahtjevi su odbijeni kao što je vojna baza na Bosforu, starateljstvo nad nekim italijanskim teritorijama u Africi itd. Odbačeni su I neki Trumanovi prijedlozi kao što je bio prijedlog o slobodnoj plovidbi Dunavom. Trojica šefova država postigli su I neke sporazume kao što rješenje za Njemačka pitanja. Truman je uspio da natjera Staljina da prihvati njegov stav u vezi sa ratnom štetom po kojem bi svaka sila naplaćivala reparacije u svojoj okupacionoj zoni. Konačno je Staljin obećao da će ući u rat protiv Japana. Najznačajniji događaj u Postdamu tiče se nečega što se nije nalazilo na dnevnom redu. U jednom trenutku je Truman odveo Staljina u stranu da bi ga obavijestio o postojanju atomske bombe. Staljin je to shvatio kao Trumanovo zastrašivanje, pa se nije uopće interesovao za tu novu tehnologiju. Izbijanju hladnog rata doprinijela je razlika u mentalitetu između američkih I sovjetskih lidera. Američki pregovarači su se ponašali kao da će ponavljanje njihovih zakonskih I moralnih prava samo po sebi donijeti željene rezultate. Međutim, Staljinu bili su potrebni mnogo uvjerljiviji razlozi da bi promjenio svoj kurs. Novi međunarodni poredak koji je on imao na umu bio je panslavizam ojačan komunističkom ideologijom.

USPJESI I NEDOSTACI POLITIKE OBUZDAVANJA Konferencija u Postdamu I skupovi ministara vanjskih poslova nisu donijeli nikakve rezultate. Borbu između SAD-a I Sovjetskog Saveza, koja je tek otpočinjala, Truman je shvatao kao nadmetanje dobra I zla, a ne kao nešto što ima veze sa sferama političkog utjecaja. Staljin je na zapadne kapitalističke zemlje gledao kao na vječite neprijatelje. Amerika je tako morala da se pripremi za dugu borbu, pošto su ciljevi SAD-a I Sovjetskog Saveza potpuno različiti. Prvo sistematsko izlaganje novog pristupa pojavilo se u memorandum koji je stejt department 1.aprila

12

1946god.podnijeo na razmatranje jednom mješovitom komitetu. Taj dokument kojeg je potpisao Friman Metjuz predstavljao je pokušaj da se Kenanova zapažanja pretoče u vanjsku politiku. Bio je to prvi document u kojem se američki sporovi sa Sovjetskim Savezom razmatrani kao nešto što potječe iz samog sovjetskog sistema. Metjuz je smatrao da Ujedinjeno kraljevstvo ostati najjača sila u Zapadnoj Evropi kako bi se spriječilo uspostavljanje sovjetske hegemonije u Evropi. Na sastanku održanom u ovalnom kabinetu 27.feb.1947g. Truman, državni sekretar Maršal I podsekretar Din Ačeson pokušavali su da ubijede kongresmene u značaj pružanja pomoći Grčkoj I Turskoj. Od tada je program pomoći Turskoj I Grčkoj tumačen kao dio globalne borbe između diktature I demokratije. Tako je Truman 12.marta.1947g.objavio je doktrinu koja će kasnije biti nazvana po njegovom imenu. Truman je svoju doktrinu objavio kao politiku SAD-a da podrže slobodne narode koji se odupiru pokušajima da se potčine naoružanoj manjini ili spoljnim pritiscima. Tri mjeseca nakon objavljivanja ove doctrine državni sekretar Maršal je rekao da će se Amerika posvetiti uklanjanju društvenih I ekonomskih uslova koji podstiču na agresiju. SAD će pomoći obnovu Evrope kako bi podstakla opravak svjetske privrede. Ideja o osnivanju Sjevernoatlanskog saveza potekla je iz iskustva stečenog u Drugom svjetskom ratu iz kojeg je Amerika naučila da nadmoćna sila I spremnost da se ona primjeni predstavljaju najbolju zaštitu od agresije. NATO je bio prvi mirnodopski vojni savez u američkoj historiji. Neposredni povod za njegovo osnivanje bio je komunistički udar koji je u februaru 1948god. Izveden u Čehoslovačkoj. NATO je branio princip a ne teritoriju, odupirao se ideji aresije a ne nekoj posebnoj državi kako je stajalo u dokumentu Stejt departmenta. Vodeća uloga Amerike u tom savezu garantovala je da će novi međunarodni poredak biti pravedan moralističkim izrazima. Cilj hladnog rata je bio preobraćanje neprijatelja odnosno podsticanje suštinskih promjena u karakteru Sovjetskog sistema I to bi se moglo smatrati politikom obuzdavanja.

DILEMA DOKTRINE OBUZDAVANJA : KOREJSKI RAT SAD nisu vratile svoje trupe kućo, kako je to predviđao Ruzvelt pa su vojne snage I dalje bile angažovane u Evropi gdje su radi zaštite od Sovjetskog prodora osnivale institucije I pokretale programe, vršeći pritisak na sovjetsku sferu utjecaja. Politika obuzdavanja je tri godine funkcionisala onako kako je bilo predviđeno. Nato je služio kao vojni bedem protiv sovjetske ekspanizije, dok je Maršalov plan jačao Zapadnu Evropu u socijalnom I ekonomskom smislu. Program pomoći Grčkoj I Turskoj je otklonio sovjetsku prijetnju iz istočnog Sredozemlja, a vazdušni most s Berlinom pokazao

13

je das u demokratske zemlje, kada se suoče sa ozbiljnom prijetnjom spremne da se izlože riziku I od rata. Korejski rat je izbio zbog dvostrukog nesporazuma : komunisti, analizirajući tu regiju sa aspekta američkih interesa nisu smatrali da vjerovatnim da će Amerika, pošto je komunistima popustila već ogroman dio Azije, pružiti otpor na vrhu jednog od njenih poluostrva. Drugi razlog je taj da je Amerika bila mnogo manje zainteresovana za geopolitički položaj Koreje, nego za simboličan značaj nijemog pristanka na komunističku agresiju. Amerika je željela zaštiti Koreju ali su bili primorani da povuku svoje trupe iz Koreje. Kada je Kineska armija napala, šok izazvan iznenađenjem naveo je Američke snage na panično povlačenje s rijeke Jalu, južno od Seula. Očaran dotadašnjim uspjesima Ma Ce Tung pokušao da protjera Američke trupe sa cijelog poluostruva ali je doživio I velike gubitke. Kriza u Koreji je dovela do do jačanja američkog prisustva u Evropi I stvaranja Sjevernoatlanskog savjeta, što je bilo neophodno da bi se izdržalo dugo nadmetanje koje će se kasnije pretvoriti u Hladni rat. Kina je izvukla složeniju pouku ali iako je bila znatno slabije, uspjela je uspostaviti pat poziciju sa Amerikom. Najveći gubitnik u Koreji bio je Sovjetski savez, zemlja koja je I podstakla cijeli sukob.

PREGOVARANJE SA KOMUNISTIMA : ADENAUER, ČERČIL I AJZENHAUER Staljin je prije nego što je Korejski rat bio završen ipak preduzeo diplomatske inicijative u cilju prevazilaženja hladnog rata. Do ove inicijative nije došlo usljed promjene Sovjetskog sitema, već je veliki ideology pokušao da zaštiti komunistički sistem od trke u naoružanju. Staljin je bio spreman susresti se sa Dvajtom, Ajzenhauerom, novoizabranim predsjednikom SAD-a u želio bi da sazna šta Sovjetski Savez mogao da dobije ako se odrekne komunističkog režima u Istočnoj Njemačkoj. Međutim, tu inicijativu američki lideri su protumačili kao još jednim taktičkim potezom u hladnom ratu koji se mogao završiti isključivo pobjedom ili porazom. Kompromis sa Staljinom više nije bio moguć. Adenauer je smatrao da je Njemačkoj potrebna stabilna politika ukoliko želi da ovlada svojom budućnošću. Čerčil se zalagao za miroljubivu koegzistenciju kao kompromisno rješenje koje bi omogućilo da vrijeme učini svoje a da dugoročna sovjetska politika postane popustljiva. Uvjeriši se da se njna sfera u potpunosti konsolidovala Amerika je osjetila da može bezbjedno da pregovara sa Rusima. Obje strane su osjetile da slobodno mogu organizovati sastana na vrhu, ne da bi okončale hladni rat već zato što su znale da će se tom prilikom izbjeći sva suštinska pitanja. Čerčil se povukao, Njemačka ušla u NATO, a S.Savez zaključio da će biti mnogo bezbjednije ako sačuva svoju sferu utjecaja u Istočnoj Evropi, nego ako pokuša da navede Njemačku da raskine veze sa Zapadom. Nakon samita održanog u Ženevi Sovjetska politika se zasnivala na toleranciji koja uključuje dobre odnose sa svima. S obje strane linije razdvajanja koje su prolazile kroz Njemačku vremenom su učvrstile sfere utjecaja. Smatra se da je Berlinska kriza imala korijene u Ženevi. Njemačko pitanje je ostavljeno po strain. Sovjeti su morali da private zapadnonjemačku državu, a Amerikanci će učiniti isto u vezi sa Istočnom Njemačkom.

PRESKAKANJE SANITARNOG KORDONA : SUECKA KRIZA Priča o miroljubivoj keogzistenciji uspostavljenoj na samitu u Ženevi nije mogla da izmjeni realno stanje stvari : dvije apsolutno najjače sile na svijetu, SAD I Sovjetski Savez upustile su se u geopolitičko nadmetanje. Nakon sastanka u Ženevi Sovjetski Savez je u okviru jednog barter aranžmana isporučio Egiptu ogromne količine oružja u zamjenu za pamuk za kojim je u to vrijeme potražnja bila mnogo manja od ponude. Tim odvažnim korakom u pravcu širenja sovjetskog utjecaja na Srednji Istok Hruščov je preskočio sanitarni kordon što su ga SAD stvorile oko

14

Sovjetskog Saveza a Vašington doveo u situaciju da se sa Sovjetima suoči u oblastima koje su do tada bile zaštičene u okviru zapadne sfere. Staljin nikada nije bio spreman da zbog zemalja u razvoju dovede u pitanje kredibilitet Sovjetskog Saveza, pa je bilo jasno da će prva prodaja oružja zemlji u razvoju podstaći arapski nacionalizam, dodatno otežati rješavanje arapsko-izraelskog sukoba I biti protumačena kao ozbiljna prijetnja dominaciji Zapada na Srednjem Istoku. Britanija I Francuska su tokom Suecke krize definitvno izgubile status velikih slika, pa su od tada SAD bile prinuđene da same štite sve bedeme podignute u vrijeme hladnog rata. Ameriku je na Srednji Istok uvukla doktrina obuzdavanja, koja je zahtjevala suprostavljanje sovjetskom ekspazionismu ma gdje da do njega dođe I doktrina kolektivne bezbjednosti. U to vrijeme ni Britanija ni Amerika nisu shvatale Naserove stvarne namjere (grupa mladih oficira koje su srusile kralja Faruka sa trona a njihov vodja je bio Naser). Britanija je nastojala Nasera pridobiti na prihvatanje njene historijske dominacije dok su SAD pokušavale da ga pridobiju za uključivanje u vlastitu strategiju zasnovanu na doktrini obuzdavanja. Suecka kriza je najveće posljedice ostavila duž linije podjele u Srednjoj Evropi, SAD su naslijedile strateški položaj od kojeg je V.Britanija odustala. Velika Britanija je nakon Suecke krize počela da vodi drugačiju politiku I opredjelila se za stalno potčinjavanje Američkoj politici. Suecka kriza je najpogubnija bila za Sovjetski Savez I označila Američko preuzimanje vodeće uloge u svijetu.REALPOLITIKA SE OKRECE PROTIV SEBE Realpolitika-spoljna politika zasnovana na procjeni moci i nacionalnom interesu omogucila je ujedinjenje Njemacke, sto je dovelo da se realpolitika okrene protiv same sebe, ostvarujuci suprotno od onoga sto je trebala da postigne.Poslije ujedinjenja Njemacka je postala najjaca drzava u evropi, a stalno je bila izlozena opasnosti od onoga sto je Bizmark nazivao kosmarom neprijateljskih koalicija koje je okruzuju.Ono sto se jos nazivalo Evropskim koncertom razdirale su dvije vrste animoziteta- neprijateljstvo Francuske i Njemacke i sve vece neprijateljstvo izmedju Austrije i Rusije. Jednom kada je nastupila na medjunarodnu scenu Rusija je brzo stekla dominantan polozaj. Rusija se uvjek osjecalo udrzeno ali se postepeno pretvorila u veliku prijetnju ravnotezi snaga u evropi. Da nije bilo Rusije Napoleon i Hitler bi sigurno uspjeli uspostaviti svjetske imperije.Njemackoj je bio neophodan savez i s Rusijom i s Austrijom. To je 1873 postigao Bizmark kada je uspostavio prvi tzv Trojecarski savez koji je po tome sto se pozivao na jedinstvo tri konzervativna dvora podsjecao na Meternihovu Svetu alijansu. Taj savez pokazao je Bizmarku da vise ne moze da kontrolise tolike sile koje je oslobodio pozivajuci se na nacela austrijske i ruske unutrasnje politike. Da je realpolitika postala dominantna tendencija tog perioda najbolje pokazuju dva dogadjaja-izmisljena ratna kriza 1875 koju je pokrenuo uvodnik jednog od vodecih njemackih listova a predstavljao je reakciju na francusko povecanje vojnog budjeta.Druga kriza bila je realna, ona je pokazala da ne postoje nikakve filozofske spone koje Trojecarski savez mogu da odrze kada se suoci sa sukobom nacionalnik interesa. Ta kriza je podstakla sukob koji je unistio Bizmarkov poredak u evropi i izazvao prvi svjetski rat.Trojecarski savez zasnovan na jedinstvu konzervativnih monarha vise nije mogao da se odrzi. Poslije toga jedina koheziona snaga u medjunarodnim odnosima mogla je da bude sama realpolitika.Godinu dana poslije osnivanja drugog Trojecarskog saveza Bizmark je dodatno prosirio svoju mrezu tako sto je ubjedio italiju da pridje savezu njemacke i austrije koji je tako prerastao u trojni savez.Potpisnice italija i njemacka su se obavezale na uzajamnu pomoc u slucaju francuskog napada. Bizmarkova diplomatija je stvorila niz saveza koji su supjeli da zastite austriju od ruske agresije, rusiu od austrijskog avanturizna i njemacku od zaokruzivanja, a englesku naveli da na sebe preuzme sprijecavanje ruskog prodora ka sredozemlju.POLITICKA PAKLENA MASINA: EVROPSKA DIPLOMATIJA DO PRVOG SVJETSKOG RATA Evropske drzave su ravnotezu snaga pretvorile u trku u naoruzanju, ne shvatajuci da savremena tehnologija i opca vojna obaveza pretvaraju rat u najvecu opasnost za

15

nihovu vlastitu bezbjednost, ali i za evropsku civilizaciju u cjelini. Mada su sve evropske drzave vodile politiku koja je doprinjela katastrofi, Njemacka i rusija su bile zemlje ciji je karakter podrivao svaki vid ogranicenja.Tokom predhodna dva vijeka Njemacka je bila zrtva a ne ppkretac evropskih ratova, pa je njemacki narod osjecao duboku nesigurnost.Kljucni faktor mira u Evropi nakon 1890 god bila je Kajzerova diplomatija, jer je Kajzer zelio medjunarodno priznanje njemackog znacaja i njene snage. Pokusao je da vodi svjetsku politiku ali nikada nije definisao vezu te politike sa njemackim nacionalnim interesom. Francuska i Britanija samo sto nisu zaratile zbog egipta. Neprijateljstvo izmedju britanije i rusije bilo je stalno u medjunarodnim odosima tokom veceg dijela 19 st.Britanija je povremeno trazila saveznike protiv rusije pokusavajuci da pridobije njemacku prije nego sto se opredjelila za japan.Deset godina kasnije zahvaljujucu tvrdoglavoj njemackoj prijetecoj diplomatiji, doslo je do saveza velike britanije rusije i francuske.Stoga je mir u evropi zavisio od jedne zemlje koja je tokom citavog 19 st vjesto igrala ulogu jezicka na vagi evropske ravnoteze a to je britanija.Kasnije dolazi do naglog zaokreta u britanskoj vanjskoj politici koju je vodio ord Solzberi. Njemacka ekonomska moc sustizala je britansku a ruski i francuski ekspanzionizam su skoro svuda ugrozavali britansku imperiju.Po Solzberiju idealna politika britanije imajuci u vidu njen otocni polozaj trebalo je da bude aktivna na tvorenom moru dok na kopnu nije bilo pozeljno ukljucivati se u uobicajne saveze. Britanija i japan su se sporazumjeli da ce biti neutralni ukoliko jedna od te dvije zemlje bude ukljucena u rat sa nekom drugom silom zbog kine ili koreje, ukoliko jednu od njih napadnu dva neprijatelja druga potpisnica je obavezna da pruzi pomoc. Najozbiljniju prijetnju svojoj imperiji britanija je vidjela u rusiji.Britanija prvo potpisuje sporazum sa francuskom da bi rijesila kolonijlna pitanja , tzv srdacni sporazum, te se nada da je moguce da slican sporazum pšotpise sa rusijom. Preko Sredozemnih ugovora britanija se uspjeva povezati sa trojnim savezom nadajuci se da ce joj to ojacati poziciju protiv francuske i rusije.Kada su francuska i rusija sklopile savez usmjeren protiv njemacke ,ova se nadala da kao tezu moze da uspostavi savez sa britanijom. Britanija i njemacka nisu imale dovoljno paralelnih interesa da bi opravdai globalni savez kakav je trazilo njemacko carstvo.Evropske drzave su dopustile sebi da postanu robovi svojih neodgovornih balkanskih sticenika.Krize su pravazilazene ali su i dalje izbijale.Velike sile su uspjele da stvore diplomatsku paklenu masinu mada nisu bile svjesne onoga sto su ucinile.

KA VRTLOGU:VOJNA PAKLENA MASINA Konfrontacija Njemacke i austro-ugarske sa silama atante se zaostrila do maksimuma. Drzavnici svih vodecih zemalja ucestvovali su u stvaranju diplomatske paklene masine koja je svaku narednu krizu cinila sve tezom za rjesavanje.Razradjivanjem strateskih planova skraceno je vrijeme potrebno za donosenje odluka.Izrada vojnih planova otrgla se kontroli. Prvi korak u tom pravcu nacinjen je u vrijeme pregovora o sklapanju francusko-ruskog vojnog saveza.Prvi svjetski rat nije izbio sto zemlje nisu postovale svoje sporazume nego zato sto su ih u potpunosti ispostovali. Smatralo se da Britanija moze spasiti covjecanstvo od uzasne kataklizme ukoliko objavi solidarnost sa

16

francuskom i rusijom. Tokom kljucnih 96 sati kojih su mobilizacijski planovi unistili mogucnost za politicko manevrisanje britanska vlada je preuzela ulogu posmatraca. Austrija je 28 jula objavila rat srbiji, mada za vojnu akciju nije mogla biti spremna prije 12 augusta, istog dana ruski je car naredio mobilizaciju protiv austrije i njemacke , njemacka je 29 jula trazila od rusije da prekine mobilizaciju kako u protivnom nebi poduzela iste mjere. Bilo je jasno da je njemackoj mobilizacija znacila isto sto i rat.Umjesto da car prekine mobilizaciju on je naredio potpunu mobilizaciju. Njemacka je ponovo trazila prekid ruske mobilizacije i nakon sto se to nije desilo njemacka je rusiji objavila rat.Njemacka je traila od francuske odgovor na to da li namjerava ostati neutralna na sto je francuska odgovorila da ce djelovati u skladu sa svojim nacionalnim interesom. Iskoristivsi kao povod neke povrede granica od strane francuske njemacka joj 3 augusta objavljuje rat. Istog dana njemacke trupe upadaju u belgiju a sljedeceg dana Britanija objavljuje rat njemackoj sto nije iznenadilo nikog osim njemackih politicara. Velike sile su uspjele da balkansku krizu drugorazrednog znacaja pretvore u svjetski rat. Niko nije pokusao da sazove neki kongres koji bi doveo do iznalazenja rjesenja ovog rata.Na kraju rata 20 miliona ljudi bilo je mrtvo.DILEME POBJEDNIKA Glavni udarac versajskom sistemu predstavljala je sve cvrsva saradnja izmedju njemacke i sovjetskog saveza.Ideja o kolektivnoj bezbjednosti bila je suvise opca da bi se mogla primjeniti u okolnostima koje bi najvjerovatnije mogle da naruse mir. Ta ideja je bila dijametralno suprotna saveznistvu.Cilj saveznistva da proizvede obavezu koja mora da bude predvidljiva i preciznija od analize nacionalnog interesa.Sistem kolekivne bezbjednosti funkcionise suprotno. Sistem kolektivne bezbjednosti moze da doprinese bezbjednosti samo ukoliko sve zemlje djele priblizno isto misljenje u vezi sa prijetnjom i ako su spremne da pribjegnu sili ili da nametnu odgovarajuce sankcije. Samo pod tim uslovima svjetska organizacija moze da primjeni sankcije ili da djeluje kao arbitar u medjunarodnim sporovima.Ponasanje vecine drzavnika u versaju iznevjerilo je vilsonova ocekivanja. Oni su isticali svoje nacionalne interese prepustajuci vilsonu odbranu zajednickih ciljeva,buduci da njegova zemlja nije imala nikakav nacionalni interes u pogledu teritorijalnih pitanja. Ipak snaga Vilsonovih ideala ogleda se u njegovom utiocaju na Britaniju kolijevku politike ravnoteze sila. Evropski politicari su bili svjesni da ovaj sistem nece funkcionisati dok njom ne budu obuhvacene i tri najmocnije zemlje SAD njemacka i sovjetski savez. Jer SAD su odbile uclanjenje u drustvo naroda, njemackoj je bilo zabranjeno, dok je sovjetski savez koji je uzivao status parije pretirao tu organizaciju.Zemlja koja je bila najvise pogodjena poslijeratnim poretkom bila je francuska.Slabljenje Francuske u odnosu na njemacku postalo je sve ociglednije. Ona je ocajnicki zeljela savez sa britanijom kao nadoknadu za garanciju koja joj je uskracena kada americki senat odbio da ratifikuje versajski ugovor, sto britanija nije zeljela.Zenevski protokol predvisao je arbitrazu drustva naroda u svim medjunarodnim sporovima i uspostavljanje tri kriterija za opcu obavezu pruzanju pomoci zrtvama agresije, odbijanje agresora da omoguci savjetu da rijesi spor mirnim putem, neprihvacanje agresora da prepusti rjesenje sporova sudu ili arbitrazi, te ucesce zrtve u planu za opce razoruzavanje.Taj protokol je propao iz istog razloga kao i sporazum o uzajamnoj pomoc i kao svi ostali planovi koji su se dvadesetih godina predlagali u vezi sa kolektivnom bezbjednoscu.SAD su objavile da nece postovati zenevski protokol.Odredbe versajskog ugovora u razoruzavanju su masovno krsene, jos mnogo prije nego sto je Hitler direktno odbio da ih se pridrzava.S obzirom na to da je bilo nemoguce postici privredni oporavak evrope ukoliko dvije najvece zemlje budu iskljucene prvi puta nakon okoncanja rata na jedan medjunarodni skup pozvane su parije evropske diplomatije tj njemacka i sovjetski savez.Kasnije sovjetski savez se zvanicno posvetio zbacivanju medjunarodnog poretka.Kada su Hitler i Staljin sklopili pakt Versajski poredak nije suocio njemacku sa atantom vec sa mnostvom drzava, medju svima njima su postojale manje ili vece nesuglasice kao sto su i sve one bile trn u oku njemackoj i sovjetskom savezu jer su one smatrale da su ostecene u teritorijalnom pogl

17

ŠTREZEMAN I POVRATAK PORAZENIH Svi principi diplomatije zasnovani na ravnotezi snaga kakvu je evropa opraznjavala jos od vremena vilijama III nalagali bi da V Britanija i francuska s ciljem suzbijanja revizionistickih namjera svog neobuzdanog susjeda osnuju nekakav antinjemacki savez.Te dvije zemlje ponaosob su bile slabije cak i od porazene njemacke pa su samo u okviru koalicije mogle da se nadaju da ce joj predstavljati protutezu. Takva koalicija medjutim nikad nije uspostavljena. Drzavnik kome je bilo sudjeno da najvise utice na kreiranje diplomatskog miljea dvadesetih godina Gustav Stezeman nije poticao ni iz jedne pobjednicke zemlje vec iz porazene njemacke. U januaru 1923 ne konsultujuci ostale saveznike francuske i belgijske trupe okupirale su Rur centar njemacke idustrije, kako bi eksploatacijom tamoslnjeg gvozdja i uglja nadoknadila placanje reparacije koje je njemacka odbila.Njemacka vlada je naredila pasivan otpor a tamosnjim radnicima u industriji celika placala je da ne rade.Mada je njemacku drzavu dovela do bankrota i podstakla hiperinflaciju ta politika je sprijecila Francusku da ostvari cilj cime se okupacija Rura pretvorila u ogroman francuski neuspjeh.Francuska je sada bila potpuno izolovana.Francuska i britanija uspjele su da matiraju jedna drugu, Francuska time sto je pokusavajuci da oslabi njemacku preduzela jednostranu akciju zbog koje je izgubila britansku pomoc, a britanija time sto je vodeci racuna o ravnotezi snaga insistirala na pomirenju i time ugrozila francusku bezbjednost. Strezman se zalagao za velika osvajanja i na istoku i na zapadu, kao i za pripajanje francuskih i britanskih kolonija u aziji i africi. Podrzavao je i neograniceno koristenje podmornica , kobnu odluku koja ce americi posluziti kao povod da udje u rat.Stezman je bio prvi poslijeratni njemacki politicar i jedini demokratski politicar koji je eksploatisao geopoliticke prednosti sto ih je njemacka stekla Versajskim ugovorom. Njegov metod za obnavljanje njemacke moci bila je tzv, politika ispunjavanja obaveza,a prvi cilj toj politici bio je rasciscavanje pitanja reparacija.Njemacka je isplatila reparazije u jednoj godini u vrijednosti od 1 miliardu maraka, a primila zajmove u vrijednosti od dvije miliarde uglavnom od SAD,u stvari amerika je placala njemacku reparaciju, a ostatak njemci su iskoristili u modernizaciji industrije.Njemacka je sa svojim istocnim susjedima zakljucila ugovor o arbitrazi, cime se obavezala na mirno rijesavanje sukoba.Konacno je pristala da udje i u drustvo naroda i time prihvatila obavezu da svi sporovi budu rjeseni mirnim putem.Pomirenje njemacke i francuske donjelo je potvrdu vojnog ishoda u ratu, Njemacka je bila porazena na zapadu ali je na istoku pobjedila rusiju.Taj sporazum je stvorio osnov za definitivni njemacki udar na mirno rijesenje na istoku. U njemacku je poceo da se sliva kapital, sto je ubrzalo modernizaciju njene industrije,Njemacka se tajno sve brze naoruzavala.U V Britaniji se u medjuvremenu ucvrstila ideja da njemacka ima pravo na prioritet.Medjutim uskladjivanje njemackog prioriteta i francuske bezbjednosti ostao je nerjesen problem.Uoci Hitlerovog dolaska njemacka vlada osjecala se dovoljno sigurnom da napusti konferenciju o razoruzavanju u znak diskriminacije od strane francuske.Francuska vise nije bila dovoljno jaka da se odupre njemackoj a britanija je odbijala da s francuskom sklopi vojni savez koji je mogao da supostavi pribliznu geopoliticku jednakost.30 januara 1933 u Njemackoj na vlast dolazi Adolf Hitler koji je pokazao da je versajski poredak kula od karata.

VIJETNAM: IZVLACENJE, NIKSON Niksonovoj administracij pripao je zadatak da SAD izvede iz prvog neuspjesnog rata i prvog spoljno politickog angazmana u kojem su moralni stavovi nacije sudarali sa realnoscu.U namjeri da podpomogne uspostavljanu slobodnih institucija u Jugoistocnoj Aziji Amerika se 1659.g. uz opcu podrsku posvetila slamanju gerilskog rata, odnosno predpostavljanje globalne komunisticke zavjere. To je bio promasaj ratobornih politacara. Nikson je stupio na duznost 1969.g. Amerikanci su zeljeli da istupe iz rata ali da njihova zemlja ne kapitulira.I Nikson je zelio isto, ali se opredjelio za trecu varijantu- tzv vijatnamizaciju, jer je smatrao da ce to obezbjediti relativno najsigurniju

18

ravnotezu izmedu tri kljucne komponente americkog izvlacenja iz Vijetnama. Da bi se americko javno mnijenje smirilo moralo je da dode do povlacenje americkih trupa i ozbiljnog ulaganja truda u pregovore; Vijetnamu je trebalo omogucit da se uz obimnu americku pomoc i obuku sam brani; Hanoju bi se ponudila šargarepa, odnosno mirovna inicijativa, ali bi mu se povremeno i priprijtilo stapom, odnosno kaznenim akcijama koje bi ga iscrpljivale i upozoravale da americko strpljenje ima granice. Vijetnamizacija je daklje podrazumijevala slozenu strategiju i nije boli sigrno da li ce je amerika do kraja provesti. Pariski sporazum je izvukao SAD iz vojnog sukoba u Vijetnamu, ali je Vijetnam mogao prezivjeti samo uz americku podrsku. Ekonomska pomoc Vijetnamu je pocela da se topi. Program pomoci Kambodzi potpuno je obustavljen. Iste te godine komunisti su Kambodzu i Vijetnam. U Kambodzi je naravno pocinjen genocid. Novi vlastodrsci su pobili bar 15 posto stanovnistva, a veliki je broj protjeran u koncentracione logore.SPOLJNA POLITIKA KAO GEOPOLITIKA: NIKSONOVA „TRIANGULARNA“ DIPLOMATIJA Bolan proces izvlacenja Amerike iz vijetnama za niksona se na kraju sveo na ocuvanje americkog ugleda u svijetu. Nestala je americka superiornost na planu nuklearne tehnologije, a njenu ekonomsku premoc poceo je da ugrozava dinamican razvoj Japana i evrope, regije koje su bile obnovljene uz pomoc americkih sredstava i zasticene americkim bezbjednosnim garanacijama. Vilson je predvodio zemlju koja je tek stupila na medunarodnu scenu, a Nikson je dosao na celo frustrirane nacije cija je bezbjednost zavisila od sposobnosti da utvrdi realne dugorocne ciljeve i da istraje u njihovam ostvarivanju. Ričard Milhaus Nikson je bio slozena licnost. Uspio je da povede i prevede Ameriku iz poznatog u nepoznat svijet. Imao je nepogresiv instink za geopolitiku, pa nikad nije promasio nijedan cilj koji je podrazumijevao americki nacionalni interes. Nikson je smatrao da ce ravnoteza snag dovesti do stabilnosti u svijetu i da Amerika da bi se to postiglo mora da bude jaka. On je 25 jula 1969.g., kada su se prvi astronauti vratili sa Mjeseca, objavio nove americke kriterije za angazovanje u svijetu. Ti kriterij, kasnije nazvani Niksonovom doktrinom, detaljno su obrazlozeni u govoru odraznom u Novembru 1969.g., kao i u Februaru 1970.g., prilikom podnosenja prvog predsjednickog izvjestaja o vanjskoj politici. Prema doktrini odluku o angazovanju u takvim rgijama trebalo bi donosit na osnovu tri kriterija kao bi se izbjeglo prenaprezanje i povlacenje: 1. SAD ce postovati svoje ugovorne obaveze 2. SAD ce obezbjedit nuklearni stit, ukoliko nuklearna sila ugrozi slobodu neke saveznicke drzave 3. U slucajevima agresije u kojoj se ne bi koristilo nuklearno oruzje SAD ce ocekivat od direktno ugrozene zemlje da sama obezbjedi trupe za za odbranu. Ideja povezivanja SAD i S. Saveznika izazvla je buru negodovanja u diplomatskom krugovima. Pregovori su vodeni u Varsavi. Svaka strana je isticala svoje priduzbe: kineske su se odnosile na buducnost Tajvana i kineskom ucescu u razoruzanju i poravnanje americkih finansijskih potrazivanja prema Kini. Nikson je u Februaru 1972.g., potpisao Šangajski kominike koji ce postati putokaz za kinesko-americke odnos u narednih deset godina. Zahvaljujuci Šangaskom kominikeu Niksonova administracija je mogla da uspostavi ono sto je sama nazvala novom strukturom mira. Medunardni odnosi su se promjenili onda kada je objavljeno americko otvaranje prema Kini. To ce se na zapadu kasnije nazivati kinmeskom kartom. Prema Niksonovoj analizi, kinu ce dokle god od S .Saveznika bude vise strahovala nego od SAD-a licni interesi poticat na saradnju sa Amerikom. S. Savez je nakon toga suocen sa izazovima na dva fronta- Sjeveroatlantskim savezom na zapadu i Kinom na istoku. Sovjeti su strahovali od ubrazanog kinesko-americkog priblizavanja.DETANT I NJEGOVI KRITICARI Osim sto je izvela SAD iz vijetnamske krize i preusmjerila paznju nacije na medunarodna pitanja Niksonova administracija je pokusala da stvori strukturu mira. Odnosi uspostavljeni u trouglu SAD- S.Savez- Kina omogucili su proboj na mnogo znacajnim frontovima: okoncanje rata u vijtnamu, sporazum u vezi sa pristupom podjeljenom Berlinu, dramaticno smanjene Sovjetskog utjecaja na Srednjem istoku

19

i pocetak arapsko-izraelskog mirovnog procesa, a i odrzana je evropska konferencija o bezbjednosti i saradnji. Zahvaljujuci detantu (povezivanju) evropska diplomatija, koja je poslije konacnog ucvrscivanja zapadne i istocne sfere uticaja 1961.g. doslovice okamenila, iznova je postala fluidna. Samo tri zemlje su zemlje su bile sposobne da poremete poslijeratni status quo u evropi- dvije supersile i Njemacka, ako bi odlucila da sve podredi ujedinjenju. Podrska Brantove istocne politike Americi je omogucilo da okonca dvadestogodisnju krizu s Berlinom. Poslije kopmplikovanih pregovara u ljeto 1971.g. postignut je dogovar izmedu cetiri sile pobjednice u drugom svjetskom ratu koje su okupirale Berlin. Taj dogovor je garantovao slobodu Zapadnog Berlina i pristup tom gradu. Niksonova strategija je ogrnicila utjecaj S.Saveza, a SAD-u su obezbjedila nezamjenjivu ulogu u diplomatskim aktivnostima na Srednjem Istoku. Detant ili miroljubiva koegzistencija znaci stratesku alternativu uopsteno militantnim antagonizmu u odnosu na tzv kapitalisticke zemlje. Detant znaci zaostravanje ideoloskog sukoba. Konferencija o evropskoj bezbjednosti i saradnji iz 1975.g. u Zenevi na kojoj je ucestvovalo 356 zemalja i koja je dovela do Helsiskog sporazuma. Taj diplomatski proces gigantskih razmjera proistekao je iz duboku ukorijenjenog osjecaja nesigurnosti Moskve i njeni neutoljive žedi za legimitetom. Moskva je izgubila mnogo vise od demokratskih zemalja, posto je konferencija omogucavala svim zemljama ucesnicam, ukljucujuci i SAD da odlucuju o politickom ustrojstvu zemalja istocne evrope. Sporazum je potpisan u Helsinkiju. Najznacajnija odredba Helsinskog sporazuma je bila tzv treca korpa o ljudsskim pravima.(prva korpa se odnosila na politicka, a druga na ekonomska pitanja). Ona ce odigrat najznacajnu ulogu u dezintegracij sovjetske satelitske orbite i postat ce Biblija svim borcima za ljudska prava u zemljam clanicam Alijanse. Sastavljaci tog dokumenta ljudi sa zapada, nadali su se da ce njegove odredbe uspostavit medunardne standarde koji ce ogranicit sovjetsku represiju nad desindentima i buntovnicima.KRAJ HLADNOG RATA : REGAN I GORBAČOV Hladni rat je izbio u vrijeme kada je Amerika očekivala dugotrajan period mira, a okončao se u trenutku kada se pripremala za dugotrajnu konfrontaciju. Sovjetska imperija se neočekivano raspala, a brzo se promjenio i američki odnos prema Rusiji – za samo nekoliko mjeseci neprijateljstvo se pretvorilo u prijateljstvo. Ta promjena je sprovedena pod pokroviteljstvom Regana i Gorbačova. Regan je izabran za predsjednika zato što je Amerika poslije privremenog povlačenja u sebe željela da iznova potvrdi tradicionalne postavke svog ekspecionalizma. Našavši se na vrhu partijske hijerarhije do kojeg je vodila surova borba, Gorbačov je odlučio da udahne novi život svojoj superiornoj ideologiji. Regan i Gorbačov su bili uvjereni u ispravnost vlastitih uvjerenja. Baš kada je položaj Amerike na međunarodnoj sceni počeo da pada na najnižu tačku komunizam je počeo da se raspada. Sovjetska imperija se srušila, jer su njeni lideri izgubili osjećaj mjere za širenje teritorija i procijenili sposobnost svog sistema da konsoliduje ono što su vojno i ekonomski stekli. Dezintegracija komunističkog svijeta postala je primjetna tokom Reganovog drugog mandata. Pokretnicu u tom procesu odigrao je izbor Ronalda Regana za predsjednika SAD-a. On je posjedovao malo i površno akademsko znanje o diplomatiji, ali je uspio sprovesti uspješnu vanjsku politiku. On je dobro poznavao dušu nacije, tumačio je tradicionalne ideje. On je Sovjetski Savez 1983god.nazvao je imperijom zla. Njegov prvi mandat ozvaničio je kraj detanta. Cilj Amerike više nije bilo popuštanje zategnutosti, već krstaški rat i preobraćenje. Reganov cilje bilo je otklanjanje sovjetskog nepovjerenja u SAD. Regan i Mihail Gorbačov su se na samitu 1986 god.u Rejkjaviku složili da tokom narednih pet godina smanje svoje arsenale strateškog oružja za 50 %, odnosno da tokom deset narednih godina unište sve balističke rakete. Gorbačov je pokrenuo jednu od najznačajnijih revolucija svoga vremena, razorio je Komunističku partiju koja je bila organizovana da prigrabi i očuva vlast koja je praktično kontrolisala sve aspekte života u Sovjetskom Savezu. On je ćelio da svoju zemlju modernizuje, ali u tome nije uspio. Krajem 1988 god.Gorbačov je odustao od dugoročnih koristi što su mu bile skoro nadomak ruke i unilateralno je počeo da redukuje

20

sovjetske oružane snage. Gorbačov je deset mjeseci nakon rušenja Berlinskog zida pristao na ujedinjenje Njemačke i članstvo nove države u NATO-u. Ni Amerika ni Sovjetski Savez nisu bile nacionalne države. Sve je to iz korijena promjenilo suštinu, metodologiju i domet međunarodnih odnosa. Do modernog doba kontinenti su živjeli izolovano jedni od drugih, a tehnološki razvoj je smanjio razdaljine, pa su evropske sile počele da određuju budućnost ostalih kontinenata. Svijet nastao nakon Hladnog rata neki nazivaju unipolarnim ili svijetom u koje postoji samo jedna super sila. Američka vojna moć nema protivnika. Amerika je u 20 st.uspostavila svjetski poredak zasnovan na vlastitim vrijednostima. Pri tome je insistirala na razvoju demokratije. Demokratija u zapadnom stilu predpostavlja usaglašavanje stavova o vrijednostima, što omogućava vođenje usko stranačke politike.

21