Hc 15 - c presentatie vrijdenken
-
Upload
adri-martens -
Category
Education
-
view
168 -
download
2
Transcript of Hc 15 - c presentatie vrijdenken
HV-Midden-Holland
1
Vensters uit de Humanistische Canon
www.humanistischecanon.nl
Bespreking: 4 juni 2014
Inleider: Peter de Wit
Venster Vrijdenken
Tijdsperiode 19e en 20e eeuw
Thema Wetenschap, vrijheid en solidariteit vanuit een ondogmatische houding
Met doorkijkjes op
Franz Junghuhn Multatuli
Jan ten Bokkel
HV-Midden-Holland
2
Agenda
1. Het voorafje
2. Het venster
van individuele daad naar beweging
3. De doorkijkjes Franz Junghuhn
Multatuli
Jan ten Bokkel
4. Vrijdenken in onze tijd Paul Cliteur
Peter Derkx
Vrijdenkersmanifest 2009
5. Afsluiting de relevantie
Oranje kantlijn: volgt de tekst van de Canon Groene kantlijn: n.a.v. het verder lezen
HV-Midden-Holland
3
Het voorafje
Het namenrondje
HV-Midden-Holland
4
Het voorafje
De Canon
35 Vensters geschiedenis en actualiteit
verder lezen
‘Het’ humanisme ligt nergens vast
is historisch veranderlijk
Attentie de thema’s
o zijn belangrijk in de geschiedenis van het humanistisch denken
MAAR: het georganiseerd humanisme o kan zich de thema’s uit de Canon niet toe-eigenen o elk thema kan ook in andere levensbeschouwingen voorkomen
impliciet en expliciet humanisme
HV-Midden-Holland
5
Het voorafje
Drie hoofdlijnen in de Canon
1. uitgangspunt: kritisch denken denken vanuit menselijke vermogens 2. streven: een politiek-moreel streven sociale rechtvaardigheid 3. ideaal: ontplooiing van het individu
Eigentijds Humanisme
Drie pijlers van het HV-humanisme de combinatie van deze drie hoofdlijnen
o zelf denken o samen leven o persoonlijke ontplooiing
HV-Midden-Holland
6
Het Vrijdenken
Vroege vrijdenkers Meester Eckhart
Het vrije denken van individuen tegen kerkelijke autoriteit en dogma’s
Middeleeuwse mystici o Hildegard van Bingen (+1100-1180) - heilig verklaard o Meester Eckhart (+1260-1330) - verboden preken
Renaissance humanisten o Erasmus (+1470 - 1535) - tegen orthodoxie
Verlichting o Spinoza (+1630-1680) - in de ban
Midden 19e eeuw: van individu naar een beweging Grondwet van 1848
o vrijheid van meningsuiting
het vrijdenken groeit uit tot een beweging o 1855 - het vrijdenkers- tijdschrift De Dageraad o 1856 - de vereniging De Dageraad
HV-Midden-Holland
7
Het Vrijdenken
Wat is vrijdenken ?
Eerst een onderscheid het vrije denken van individuen - een persoonlijke levensfilosofie de vrijdenkersbeweging in 19e en 20e eeuw
Uitgangspunt: ondogmatisch denken veel negatieve formuleringen
o ‘God noch autoriteit’ o niet geloven in geopenbaarde waarheden o geen dogma’s, geen vaststaande vooronderstellingen o geen gezag op grond van privileges, geen erfelijke machtspositie
positieve formulering o de ‘echte’ waarheid achterhalen vanuit de natuur en de menselijke rede o zelfstandig denken met beredeneerde conclusies o alleen de ratio is de richtsnoer in het zoeken naar het ware, goede en schone
De wortels liggen in de Verlichting o o.a. bij Spinoza en andere Nederlanders (Bayle, Van Dale)
HV-Midden-Holland
8
Het Vrijdenken
Start vrijdenkersbeweging in Nederland
Franz Junghuhn (+1810-1865) Licht en Schaduwbeelden (1854)
o 'Het Christendom verhindert de vrije, heldere ontwikkeling des geestes'. o 'We moeten blind geloof verwerpen, maar zelf nadenken en alles onderzoeken'.
Van deïsme naar atheïsme jaren 1855-1860: het deïsme toonaangevend
o spinozisme o god als de schepper van natuurwetten
vanaf 1860-65: geleidelijk wordt het atheïsme dominant
Multatuli (+1820-1890)
Gebed van den onwetende (1861) o 'Ik ken u niet, o God! Ik riep U aan, ik zocht.
Ik smeekte om antwoord, en Gij zweegt! De vader zwijgt, o God, er is geen God.'
HV-Midden-Holland
9
Het Vrijdenken
De Dageraad De Dageraad
1855: tijdschrift De Dageraad Magna est veritas et praevalebit
o machtig is de waarheid en zij zal zegevieren
1856: vereniging De Dageraad o opgericht door redactieleden, tevens vrijmetselaars
drie doelstellingen o zoeken van waarheid (op basis van de natuur en rede) o bevorderen van de onderlinge kennismaking o praktisch meewerken aan 'het geluk der maatschappij'
twee pijlers o zoeken naar waarheid zonder dogma o compassie met de medemens
twee politieke richtingen o socialist-anarchist: Domela Nieuwenhuis o links liberalen: Samuel van Houten, Aletta Jacobs
HV-Midden-Holland
10
Junghuhn (+ 1818-1865)
Natuuronderzoek op Java links: Junghuhn op Java
Franz Wilhelm Junghuhn Pruisisch-Nederlands ontdekkingsreiziger
o arts, botanicus, landmeter, geoloog
officier van Gezondheid in leger Nederlandse Indië o pionier in medicijn tegen malaria (kinine)
schreef boeken over zijn reizen o met gekleurde litho's van Indische landschappen
Natuurreligie naturalisme - pantheïsme
o in de onuitputtelijke natuur van Java o objectieve kennis krijgen we via onze zintuigen en door zelf aards te denken
deïst o er is een hoger principe (God),
dat geen macht over je uitoefent, maar wel een richtlijn is voor ethisch handelen.
spinozist: God is de Natuur
HV-Midden-Holland
11
Junghuhn (+ 1818-1865)
Licht en Schaduwbeelden
Commotie 1854: Licht en schaduwbeelden (€ 195,-- tweede hands)
o Christendom missie en zending in Indië doen meer kwaad dan goed
o Europa 'Sla Europa gade, inquisitie, heksenverbrandingen, godsdienstoorlogen, uitbuiting, volkerenmoord en slavenhandel onder christelijke wetten'.
o 'Alleen in de Natuur openbaart God zich aan den Mensch'
ruzie met autoriteiten en professoren o sluit zich aan bij de vrijzinnige Vrijmetselaarsloge in Amsterdam
een niet erkende loge in besloten kring spinozistische denkbeelden kennis van de Natuur dient het oude christendom te vervangen
Canon het begin van het georganiseerde seculiere humanisme in Nederland
HV-Midden-Holland
12
Junghuhn (+ 1818-1865)
Litho’s van Junghuhn
Ruïne van Tjandi Egypte Piramiden
HV-Midden-Holland
13
Junghuhn (+ 1818-1865)
Holisme bij Junghuhn
Extra uitgedrukt in de verrekijker Berg Meraki - Junghuhn met verrekijker Pantheïsme in Duitse romantiek – Caspar David Friedrich - 1818
HV-Midden-Holland
14
Multatuli (+1820-1890)
Eduard Douwes Dekker
Gebed van den onwetende (1861)
'Ik ken U niet, o God! Ik riep U aan, ik zocht, Ik smeekte om antwoord, en Gy zweegt! Ik wôu zo graag Uw wil doen... niet uit vrees voor straf, uit hoop op loon, Maar zo als 't kind den wil zyns vaders doet... uit liefde! Gij zweegt... en altyd zweegt Ge! De vader zwygt... O God, er is geen God!' ''t Kind, dat vergeefs den vader aanroept, doet geen kwaad... De vader, die vergeefs zyn kind laat roepen, handelt wreed! En schoner is 't geloof: daar is geen vader, Dan dat hy doof zou wezen voor zijn kind!'
Een persoonlijke God is onmogelijk het stelsel van de natuurwetten sluit het bestaan van een God uit
o uit de wetten van de Natuur vloeit noodzakelijkheid voort o God zou tot werkloosheid zijn gedoemd
HV-Midden-Holland
15
Multatuli (+1820-1890)
Het humanisme van Multatuli
'De roeping van de mens is mens te zijn!' de ethiek in zijn filosofie
o de mens moet zijn natuur volgen, die inherent goed is zich niet laten leiden door regels die tegen de natuur ingaan
o het is fnuikend als mensen elkaar regels willen opleggen: gelovigen maken elkaar uit geloofsijver het leven zuur godsdienst staat het geluk van de mensheid in de weg
Een seculiere ethiek Intusschen - tot we wyzer zyn - is goed en kwaad dan een?
'Ik zie niet in waartoe een God ons dient, in t scheiden van t boze en t goede. Integendeel!'
‘Wanneer wy God niet dienen naar zyn zin... dan is 't Zyn schuld, Zyn schuld, en onze schuld is 't NIET!
ethiek vinden we in de natuur, die inherent goed is
HV-Midden-Holland
16
Jan ten Bokkel (+1855-1930)
De sociale strijd of de atheïstische strijd?
Eén van de meest invloedrijke vrijdenkers vader was orthodox dominee
o grote bijbel kennis
1879: lid van De Dageraad o later ook in hoofdbestuur
schreef veel artikelen o eerste artikel: Multatuli (over vrijheid van meningsuiting)
ook over Darwin(isme) o vertalingen van standaardwerken o hield veel lezingen
in traditie van de vrijdenkersbeweging: ook vrijmetselaar
Jaren 1880: sociale strijd of strijd tegen de kerken sociaal-democraat
o primair: strijd tegen de funeste invloed van de kerken o vond Domela Nieuwenhuis te radicaal en anarchistisch
HV-Midden-Holland
17
Jan ten Bokkel (+1855-1930)
Godsdiensten brengen schijngeluk
Dominee, pastoor of rabbi? (1890) 60.000 exemplaren
godsdienst, zoals door dominee, pastoor of rabbi geleerd: o maakt het volk ongelukkig o houdt het volg dom en onwetend
wij willen geluk door verstand en wetenschap o godsdiensten missen elke grond van waarheid o onverenigbaar met de eenvoudigste kennis van de natuur
een gruwel in de ogen van de waarheidsvriend
Band wordt losser - alles voor de arbeidersbeweging 1895: geen functies meer in de Dageraad
1896: secretaris van de Weezenkas o weeskinderen van vrijdenkers niet overlaten aan christelijke pleegouders
bleef een financieel steun o voor de vakbeweging, SDAP, Vrijdenkers
HV-Midden-Holland
18
Domela Nieuwenhuis (+1845-1920)
Handboek van den Vrijdenker (postuum 1922)
Het erfdeel der vrijdenkers elk geslacht staat op de schouders van het voorafgaande
o de geestelijke nalatenschap der Grieksche wijsgeeren hebben de grondslagen gelegd voor de vrijdenkerij
de mens is voor de mens de maat van alle dingen o waar men aanneemt dat iets buiten of boven de mens
de maat voor de mens is, daar wordt het onmogelijk verder met elkaar te redeneren o niets komt tot ons verstand, wat niet tevoren was in de zintuigen
het leren kennen van de oorzaken van de dingen o de causaliteitswet – alles heeft een oorzaak o met aangenomen leerstellingen zit men vol vooroordelen o concluderen kan alleen na onderzoek o de studie van de natuur is het beste middel tot vrije studie, zij liegt niet
DN keert zich het dualisme van Plato o heeft deze Griekse nalatenschap op zijn kop gezet
HV-Midden-Holland
19
Het Vrijdenken in onze tijd
De Canon over Onze tijd
1978 Vrijdenkersvereniging De Vrije Gedachte kenmerkende grondhouding
o een rationele en atheïstische inzet o met hulp van rede, natuurwetenschap en logica de
mens bevrijden van vooroordelen, kerkelijke bevoogding, dogma's en schijnwaarheden
Thema’s tot op de dag van vandaag de strijd tegen het dogmatisme van de religies
o en vóór empirisch wetenschappelijk onderzoek
tegen sociale misstanden o en vóór emancipatie van de arbeidersklasse en vrouwen
tegen militarisme, nationalisme, kolonialisme en autoritaire stromingen o vóór openbaar onderwijs en opvoeding zonder dogma
Canon het ondogmatisch en atheïstisch geweten van het humanisme
HV-Midden-Holland
20
Paul Cliteur (geb. 1955)
Twee pijlers van vrijdenken 1. religie is niet alleen een factor ten goede, maar ook ten kwade 2. een positieve verwachting van de betekenis van vrijheid van meningsuiting
Religie en het kwaad in de Bijbel en de Koran:
o vrede en zachtmoedigheid naast goedkeuren van geweld
religie heeft mensen geïnspireerd tot nobele daden o Albert Schweitzer, Mahatma Ghandi
religie heeft ook aangezet tot religieus geweld o godsdienstoorlogen, moord op Theo van Gogh
Vrijheid van meningsuiting John Stuart Mill:
o inperking is waar fysiek gevaar ontstaat
Europese Verdrag voor de Rechten van de Mens o je mag met je mening aanstoot geven en mensen choqueren
discussie met respect, zonder taboe’s
HV-Midden-Holland
21
Peter Derkx (geb. 1951)
Waarheid, rede en wetenschap
Het zoeken naar waarheid o is het meest constante kenmerk van de vrijdenkersbeweging
vanaf de jaren 1850 o het natuurlijke tegenover bovennatuurlijke openbaring o het voortschrijden van de wetenschap o kritische waarneming en ervaring als enige kennisbron
Derkx na WO II: wat is waarheid ?
o eenvoudig principes van bewijsvoering zijn ontoereikend o juistheid van oordelen staan in het teken van voorlopigheid o er is geen gemakkelijk recept voor waarheid
sceptisch standpunt o een visie op de werkelijkheid kan niet bewezen worden
ware kennis o kan dichterbij komen door vrije gedachtewisseling
HV-Midden-Holland
22
Vrijdenkersvereniging De Vrije Gedachte
Vrijdenkersmanifest
Humanisme op atheïstische grondslag kleine groep naast de hoofdstroom van het Nederlands humanisme
Enkele van de actiepunten open samenleving: zo groot mogelijke individuele vrijheid
o mensen mogen elkaar zelfs kwetsen en beledigen beperking: fysiek geweld en privacy van personen
wetenschappelijk naturalisme o rationaliteit en de wetenschappelijke methode sluiten heel veel uit:
religie, New Age, het paranormale
laïcisme (absolute seculiere samenleving) o afschaffing van Artikel 23 lid 7 van de grondwet (bijzonder o nderwijs)
geen levensbeschouwelijke instellingen subsidiëren of bevoorrechten openbaar seculier onderwijs
o artikel 6 uit de grondwet (vrijheid van godsdienst en levensovertuiging) recht op vrijheid van meningsuiting biedt genoeg ruimte
HV-Midden-Holland
23
Vrijdenken nu
Discussie - voor zover dit niet al aan de orde is geweest -
Een lastige groep humanisten
slaat de vrijdenkersbeweging door ? o willen vanuit een ondogmatische houding werken o maar lijken anders te doen
komt dogmatisch over
bij de nadruk op de ratio en het atheïsme wringt m.i. de schoen o is de ratio onze enige kennisbron ?
het postmodernisme staat sceptisch t.a.v. waarheid o is laïcisme te seculier (te anti-religie)?
is agnost onvoldoende ? is er wel vrijheid van godsdienst ?
HV-Midden-Holland
24
Afsluiting
Brengen deze thema’s mijn denken verder ?
Vrijdenkersbeweging in 19e en 20e eeuw
God noch autoriteit o zoeken naar waarheid zonder dogma o compassie met de medemens
Junghuhn Christendom verhindert de vrije ontwikkeling van de geest o blind geloof verwerpen, zelf nadenken en onderzoeken
Multatuli De vader zwijgt, o God, er is geen God Ten Bokkel Primair de strijd tegen de funeste invloed van de kerken - in de praktijk o óók een sociale strijd De Vrije Gedacht Zo groot mogelijke individuele vrijheid
Laïcisme
Volgende bijeenkomst op dinsdag 2 september Thema: Humanisering
Dank voor uw belangstelling en bijdrage aan de discussie
Een vrijwillige bijdrage van 2 euro stellen we zeer opprijs pdw/juni 2014