Hausa-Ngizim Wordlist
Transcript of Hausa-Ngizim Wordlist
206
TSARIN KALMOMIN
HAUSA-NGIZIMANCI
A a
a kai a kai au- au, ishimuyi-ishimuyu
aía oí
abarba b ba
abin b
abin hannu b ca
abin nan b y ngu = b tk”nd u, b w
abin wuya ant , nd kwsa
abinci ab n, b kt
abokai m nm
aboki m nga, y wo
aboki babba shir m
abokin tafiya m r k nu
abota mang na
abu b
acibalbal kannu kw y k = p sh ,
p sh = kannu kw y k
adada kud md m
adaka dl t ka
adalci, nuna d ltu
adankiya l l w i, sh l n gwab
adda dda
adduía l k˘ o, k m gad
ado j g
ado, yi b dl u
aduwa ak
agana iza
agara j”gj k
agare ga
agogo g‰go
agola k yamjig , magwagw i agwagwar ruwa nd kam
aibu wala
aika w nau
aiki wan
aimaka sh u F”l t
ainihi gagay
ajali s” k p
ajiya mp yi ajiye damp yi, mpau, tl ku
aku kku
akumari akum , l b i akurki s g za
akushi d”gna
akwai n , n , w ra
akwaitin za e gw b g” c k”
akwati s nd k = s nd k
akwiya k , m u
akwiya buzuzu b z , ya z
akwiya tsohuwa m g ra
ala lai alabe b kta
alallaka k nkur m = k nk r”m d gig
alallaka ja k nk r”m b u
alangociya v”n gw ng r k
alíada d
alíamari l m , wuj = wud
alíamarin b
alaye s ai alayyaho layy po
albasa lbas
albashi k”ri alfadari lf d” a
algaita lg t
Alhamis L mis w
alheri h , k nu g yi, P sam M m d
Tsarin Kalmomin Hausa-Ngizimanci 207
alhudahuda bank k u
alilliba dl dl ba
aljanna jann
aljihu l fi alkama lkam
alkamar tururuwa p s
al alami kal m
al ali l g r = l y al urani l k n
Allah K kask = S k , M la
Allah ya sa! anj w
alli lli allon kafa a k mpal t
allura l b m
almajiri p k a
almakashi mak s
alwala walo
alwali l w l amai b na
amana m n
amarya amak m
ambaliya ganj u
ambaliya, yi p n u
ambata s nu
ambulas ng l k
amfana f id tu, mp tu
amfani payid
amini m ntau
amma mma = mman = at n, at n = mma
amsa ng mu
amsa amo ay y , b nt m, b k,
b”l s, b gwz gw , bang”zam,
b mba c m, bas, batol, b kw , b , b dl dl , b íyi ,
” ak, ” em, agwai, kws kw = m s i, ala ala = tla anai,
m s i = kws kw ,
m m, y s- y s, k,
c” i , c ck , ca ak, c l, ca , ci ,
ci ak-ci ak, cik”p = cikap, cik s,
c ktl , cil s, ci , cok, c mc m,
cuk, d” ”s, d p-d p,
da ”mak-da ”mak, detl, dl”p,
dl nt m, dl m-dl m, dl -dl , dlagdada , dlakaka, du u ,
d g , d kw -d kw , d k s,
z l, a ai, y m- y m, ol, ol = toi, fau, f ok, g l n,
g ms”g ms k, g”ra , g d md”m,
g j g j , g mag m , ga ,
g íy mm, ga tl , g t mt m,
g z -g bz , g atl-g atl, g zungumi, j kw , j” l, jagwalam, j gwzam, jilili = pil-pil, k” ”k, k” ak-k” ak, k” ” , k = k -k , k” us, k tl, kuk,
ku , ku il, k m, ku us, kwai, kw kw n i, l”ba -l”ba , l”gl”k,
l ks , l”nk” , l” g , l ml ml m,
l p, m dl-m dl, m”tl, m kws r i, manjau, mau, mb -mb , mb l il i, mb l, me ,
m -m , m k tl, nd” = ”m,
ndandol, nda , ngulet, nguli ,
ngw l, ngw zz n , nj g i, ny ktl m, nyimnyim, p”l”k, p”loi, p” ”k, p kat, pam, p s -p s , p u,
p uuu, pi pi , pil-pil = jilili, p t , puw , py‰ , m- m,
, etl, imbam- imbam, ‰i, , u , k , umus, s”l”m,
s”loi, s”l‰k, s” ”t, sa -sa , s k t ,
salai, sam, s sar s sag m, sasa -sasa , sharau, sh u, sol, su -su -su , s w k-s w k, t bg m,
t”kc”k”k” , t”kwa -t”kwa = s”kwa -s”kwa , t” , t” , tak,
t kwsh m, talai, tap-t p-tap,
t tar”nguda, tl” e -tl” e ,
tla anai = ala ala, tl u, tlit, tok,
tukwa , tusel, t yem, v v v ,
w l -w l , wal-wal-wal, wu-wu-wu,
y bz w i, íyamak, íyi , íyi l, z” k , z n, z” uk, z kwca ,
z l l i, za , z , zh , z˘l˘l˘
amsa kuwwa w r r w
amso amo ”tlok
an nda, nd , nd , nd
ango m s k m
ankara t s n , y k ntu
annashuwa nn sh wa
anoba dlam
antsuwa d”m
208 Tsarin Kalmomin Hausa-Ngizimanci
ap at ara s tu
araba ha
aradu us -us
aradu, yi m d u
araha b t
ararra i d ja
arewa z ga
arne k” d
aro s
arziki b ” , baci arzuta b u
Asabar S”bd w
asara sa
ashana sh na, j n d
ashasshara k k tu
ashe k n
asirce g madl y k
asiri sh”
aska rm s i aska ta kaciya kwash m
askan ruwa rm sai K kask ,
wiy k karau
aske s ku
aske bishiya s l mtu
assha m n n
asussuba d g”k
asusu dl ma
atishawa w t”sh = wattash
attaragu t ragu
au at auduga abak w
auna k ktlu, ng ltu
aura z bau
aure z b
auta g ji awaki g rau = g r wau = g r w win
awartaki tacam
awarwaro t f
aya v y w
ayaba y b
azahar duw
azumi sh m
azurfa m”nd lma, p lla
B ba bai, b
ba da ha uri bari m y
baía ng ntu
baba b ba, b ba, b ba, n gangam = m gangam = ng ngam, n gazg r = m gazg r
Babade Bad
Babarbare Zan
babba m r”m
babba da jaka shi and k = shi awugd k
babu g‰, n bai bado lbid
badukku m”nd”lm
ba i w yak
bafade kwakwana, w l di Bafilatani F”l t
bagaruwa g v ru
bagayi g n m
Bahaushe p no, mugwd
baiko bari baitulmali b t lm n
baiwa y = ya , g zbu
baiwar Allah ta w”nd w
baka bak
bakace t ng tu
bakan gizo m rma
bakarariya gud g m
Bakarkare Dl rai baki m ya
baki aya m ya g yi bakin daga nd gam-nd gam
bakkwaloji manda a
bakwai gatkas
ba i y w = iw
ba in ciki y w g”sh
ba in ciki, yi tl r u
ba in jini b s” n”n w
ba o mag raf = mag ra
ba unta mag rafkw n , m g r ftu
balaga b l g tu. b l g n tu
balaíi g p r”m
balambo b l nno
Tsarin Kalmomin Hausa-Ngizimanci 209
balbela n (k) balle b lle = b re
bambami k nk r”m b gda
bambaro d b”dl”m-b”dl”m
ban dariya dl rb du
bana d v n ngu
banda, yi k tu
Bangamo Ng m
Bangizme Ng”z”m
banka e dl ma
bante mbalal y
banza v tku = b naf
banza-banza kw l l
bara all o, b yi, g b yi, m dav n = m daf n, w li, z dai
bara a kan bara f tauf c
bara gurbi z b i bara waccan g d b”n
barance l bunc
baranda g”r
barandami p ri-p ri barba a w w u
barbaji g va
barbara bab = babu
barci y wan
bare m k b lu
barewa y
bargi j i bari b zu, vu
barka ba k
barkono c ta = sh ta
bashi bas
basur b w k
bataliya b t liy
batauye m y
batsa kwalam
batsiya w s
batu s m na
Bature N s a, w s”r
bauni capuw
baushe m l k
bauta gag zbu = gag zbu, g z ptu,
g z p na
bawa g z”p = g z”
baya kau, d kau, kau, w rzu
baya-baya d k u-d kau
bayar b ru
baza am a
bazara t rak af , w z n k
bazawara gwdu
bebe m”zgu, m k
bege, yi tl r u
beguwa am i bi gau
bi sartse ag atl m
bi ta da zugu d rmi gw na
bi-rana gu um m
bi-shanu w nyi
bijimi kw m
biki ng”m
biko ga
bil Adam n ngaiw
bincike t ktlu
bindiga b”nd”gi, g b l binne d bgu, s w w
birbiro g”d w n
birgima b b tu
biri v ji birki a b rz zan
bisa wak
bishiya wak
bishiya (iri) r r”k
biskit b sk t biya ng mau
biyar v
biyayya nakwana
biyu shirin
bodari k l -k la
bokan tsuntsu m l g du
bokici l k”d
Bolanci F k
bora tl a
bore b˘ e
borin tinke shi and k = shi awugd k
budu b d
budurci dababkinkw n
budurwa dabak
bu a e d” ng m
bu e dar”pt , r ptu
buga g b u, k mu, kk mu
bugu k y˘tu
buhu b fu, kwatank
buje p nj m
210 Tsarin Kalmomin Hausa-Ngizimanci
bukata f”tk n, lambe, l mb tu,
ma di bulala l k‰d , ng t
bultu z ”t bun asa b mtu
bunsuru g b bu
bunsuru buzuzu g b z ru
bununu g b”mb”m
bura g ny
burabusko b b”sk
burburwa g m r w
burdo gw
burduddugi b t”kt”k
burme r bgu
burodi b” ‰d
burtali ta b
busa b ktu, f yu
busasshe g u ak
bushe w u
bushiya t gw zh m
buta b z w ul , g”rw
butar tsafi g j”
buzuzu mb
aci dl bg nu
ad da y”d , y”n
adda kama al y
alli- alli b d d m
am are tl tl”ru
araraka b gdlu
arawo ak r k = k”r
are ru
argo shiy
ari sa
ari, yi t pku
ariya gampar m
arza tlu, t su
ata dl mtu, yu
auna d nak
aure y u = y wu
awo g dl , w rzu
awon kara tla am
era g d g m
era (iri) m la
eran aya cik
eran danga u
eran jeji dlagai eri ndl
u ula lu
ulla p ku
ulluko p c u
uya ab , b mu, d su
angare pali = pall
C cab i k” s
ca i c r i caca gz d wu, b ma, c ca
caccakai cakw yakw ya
cafke w tu
cake c kw u
cakke c”nku
caku c ku
cakulkuli d kucikuci cakwaikwaiwa g mtakarak
can n ngu, r t wu
can gefe shik r
canki-canki b w li cara k ku , kw kuriy k k, kw ryu
carafke j j nkwatl carki sh
cassa daw nan
cazbi c zbi ce iya zh zh ya
ceta rau
cewa m
ci tau
ci (nama) k u
ci- adangaru ng n ng na
cibiya zabau
cida g n, mad ad a, us -us
cigiya g l tu
cika c k tu, n yu
cikas ta w
ciki (na haihuwa) madau
Tsarin Kalmomin Hausa-Ngizimanci 211
ciki, yi p ltu
ciki(n) k nu
cikin w t
cilakowa t l k k
cilakowa mai jan baki k kk ji cimola d g dar i cin hanci s w
cinya g m , g va
cire p tu = f tu
cirnaka m d v r k, m d v r -K kask
citta mai waya c ta g j v”r
citta mai yatsa c ta afo
ciwake dl mb‰-dl mb
ciwo dl ra, t”t
ciyar tadu, tana
ciyawa z”m
ciza g du
cizal m l ng n
cu a d g zu
cuna sh shku = sh shku
cune b rmu
cura m m ru = m rm ru, n m m yu
cuta f ra, s k tu
D da d g , n , n , t”nu, w = w m
da dama d ma
da kyar b‰n
da wuyan t”t n
da zarar t k ni daa bay , d , w ci daa ma c m n
daba gal p
dabaibaya t fu = t pu
daban d m
dabara s m, d b
dabba dabb
dabba (iri) gw d
dabgi gurg m
dabino d b n
da a d g g ru
dace, yi g mo
dada m ”g = m g rv
daddawar batso amb i da i k rak
dafa b nu
dafaffe dab n
dafara dugulg l dafi m”nd , s” k , y
daga d , daga
daga baya d k gu
daga nan kad k ngu
dage m”g ya
dai d i daidai kalkal daíira d”mb dl m = d mb l”m
daji dl”r m, dlamdl m, pat
daka z t mu, z tu
dakali danga m
dakaren kurmi d kwand l
dakata z gu
dake yas k
dakurkura ngud˘k‰ko
da ashi ”d
dala z
dalili d l l dama c w tu, d m tu, m n wa,
m ta, ng n ptu, r v nu, w zu
damagi da nkwatl
damatsiri dl gwank
damina d man
damisa w r k
damisar uda j g dl j w k
damo m gba
damshi d ktl r y , nas w
damshi, yi d ktl r yu
damu j ktu, r v nu, s ltu
damuwa ng”n”p , r w wa
damuwa da Wane k ya
danda a t” b b u
dandali ngw p t
dandami g d md”m
danga g l g , k st
dangwali dangw l dankali d nkal
dan ara d d u
dan o anay
dantse damar
danya m wu
212 Tsarin Kalmomin Hausa-Ngizimanci
dara d n, d sa = dar
darago d mb tuw
darbejiya n m
dar a m nt‰d
dare d vi , z mtu
dargaza ka no
dari g r f y
dariya g mas
dariya, yi g msu
dasa d bu
dasashi g na
dashe m k k m i dashi tla k
daskare m tu
datsa ”rm
datse d tlu
dau a ny m
dau ar kunne sh g ag
daure ktu
dawa dl”r m, g v”rk = g r”fk dawa (iri) d sh , g g r g du
dayi dl ta uw
demo ura iyya d m k u = d m k tu
denderu g sa
diddigagge p tl , akatl
diddige l w ag
dila d”la
dillali d ll l din-din-din d k”n k n
dinya z”bg
direba d b
dodon ko i g‰ i dogara sh k ru
dogarin tsuntsu d m w
dogo g zb”
doka d dgu
doki d k
doki (iri) z” , b di, b k”li, d”mpu,
dakwt , g nam w , gunya, g v” ,
g v r kau, j” u, k y , kwale
dole doll , t”mi
domin g
don me g g” m˘?
dorina j gum, ng t
dosa t nu
doya dauya p s , dauy
doya (iri) ”rm w
duba gaz , g zau, gw mpi, l unu
dubu d”bu, dam k n m, zamb
dubura d” n , macawi duhu y w = iw
duka bal, cakcak = c cak, cam, d” us,
mak
dukiya d n y bu, l m n, v y
du ushi kust
duma a yu
duman kadar k raur
duman rafi dangw l dundu zh mbi dundumi kw kur
duniya d niy
duri akwshiy k, wiy k
dur usa du
durumi d rmi dusa b ji dushe azh mak
dutse gug yak
dutse (na ado) s y
dutsen ni a v nyi duwu ng dl”gd da
a w n
a(n) m tkam
aga s tu, s ktu
age z n wa u
aki s”s u
akin kaji dakw k
akwara w wu = w. l k = w. g ji ama t”ngu
an baiwa rw ri an dalo ashkiy k = akshiy k
an daudu g nt lm
an dutsen ni a m tkam v nyi an mazarin iyu v”n gw ng r k
an sane sw n m
an sarki main
an tsaka g c k”r k
an wuya g ”k ”k
Tsarin Kalmomin Hausa-Ngizimanci 213
ana t tau
ango d
anuwa y g n
anye g tla
anye- anye m d n s
ara s ptu
ari danamak, m m
auka m u
auka-ni c le
aukaka s ks ktu
aura t usu = t kwsu
aure datakws , tl utu
aure fuska t nu
auri t was
awiso t m s
aya g yi, k” en
aya da ak n
azu gac e
ebe amfanin gona t k nu
ebe- ebe k m-k um
iba dl u
ibe dangw
iga tlku, s s ru, tl ku
ika nu
ika, ci d gzu
imama d mau
imamme m gb”s
ingishi g”s
inka nku
inya y m u
n odago b ma
orawa r w nu
oyi f‰w = paw , ng a
un u g
unguma gzu
ura su
uwawu b mb kshi, v kshi
F fa? w m
fada garv
fa a tl r
fa a-wuta g r -g zbu, mag ru
fa i d g mu, v gu
fa in rai ‰ m r”m
fa a e garamak
fafa d d m
faffaran dawa b r pe
faifai d”b , d ba b kat, kwad ,
kwado d gwda r wai, l fe
fakara d wa
fakara (iri) b kc i fakara arama k lu
fallasa b za , b˘ e
fama b”d , p” m”sh
fan are lw tu, ‰li fangami pang m
fansa dl gdu
fantsama p n u
fara ngw m, b d tu, ndu, c u
faraía c p ri farar aya gumaw
farar tsutsa t”nt k = r w t”nt k
farar tumfafiya ngwam p r kau
farau-farau mb‰dl
farauta b ru
far e kw u
farfa o s ktu
farfajiya m tik
farfashe j g u [j k u] fargaba gafak , wakaf
fari r w i, bakt , c n, g u ak,
g b ga
fari, yi v ktu
farin ciki r w g”sh , kun , mb” n ,
p” ai farka d man , d w na, g du,
m”r n
farkar g dl dlu
farko s”ku
fartanya b g uji, k ram = k‰l w ,
kwad
faru w k tu
fasa k tlu, k n u
fasasshe gatatlak
fashe u = g u, t tlu
fashi b mb”
faskare dl du, dl b ru, u = g u
faso gan yik
fassara p s ltu
214 Tsarin Kalmomin Hausa-Ngizimanci
fata r v k, t m n
fatan, yi t m ntu
fatari s k l
fe e nau
fere p p u, s tu
feren tsamiya b j nga
fesa b z yu, p ru
feshi w ba
fi b ntu, kau
fidda tsammani ma d
fiffike gapt
fifito f fi fifito, yi f f yu
fi a zh y m
fi e c ck k
fili patata
fita v ru
fitar da d u
fitarwa d yi fitila p”t”l
fitina ang ang t
fitsari v au
fulaku shamsh m
fura g u
furau duw t tar
fure p tl y
furen gurjiya y w‰y w‰
furfura nkw
fusata s ktu, sh t nu, tl wura,
tl w tu
fushi g”zh
fuska f”sk , jamp l fyace tl nu
fya e m y
G ga (shi can) s , s t i ga (shi nan) s”n , s u, s u t i = s˘, s˘
t i ga (su can) nd
ga (su nan) nd”n , nd u
gaba dl , g ba, k ma
gaban hankaka gwamba
gabaruwa g v ru
gabas c
ga a t f
ga a (ta kara) d
gada g d˘tu, gad w
gadagi g d g a
gadawa d bab r k
gado gadau = c k le, rak i, wa t
gadon baya g d mb zh m
gadon katako g la = g la
gadu g b”s
ga akuka m z w nyi gafara! ush = ny íush
gafiya g mb g dlam
gagararre ga d mak
gaggafa shikw k
gaggauce w -w
gaggawa jal
gaiwa am u
gajarta g vgunkw n
gajere g vgun = g gwv”n
gaji w tlu
gajiya w tl
gajiyar da w tl”d , w tl”n
galawa t m le
galibu g l”f
gama d mu, kw ptu = kw tu,
n ku, t ku
gama toro katap p
gamba m dlbak
Gambo Gabau
gamji agw be
gammo kw shi ganda kw nd = kw nd
gan a h ha
gane s tu, s n tu
ganga g nga, g nga a a kuf ,
gunduwa
gangan w w i gangar jiki g vu
gangara s n p
gani kau, l unu
ganjar m zh
gansakuka kalangu
gansarwa j g l gantsarwa atl k
ganuwa g u
Tsarin Kalmomin Hausa-Ngizimanci 215
ganye wai gara d mba, ngalk , tarw
garafuni g d”kíyik
garaje w zg ga
garar shuri c
garara d mu
garaya y k ndi gardama g m ya, k mp k ,
tangwarm
gar i z n m-z n m
gare p p tuw
garga a g b u
garga i g ba
gari apt ,
garke b i garkuwa pa to
garma ng ma
garwashi van, vank ak
garwaya m ksu, t ksu
gasa g sa
gasaya ”mb
gashi y
gashi mara kitso ny ny”k”
gashin tsuntsu y
Gashuwa Ngw gw ram
gaskami g sk”rmi gaskiya j , j wa, ram g tak
gata g l”f
gatari gaw , mauni gatari arami g tl p i gatse m n w
gatse, yi ng tu
gatsika matak w
gauda g˘gal
gau e gw gu
gau en dutse gw gu gugw y k
gau en kura gw gu b dl mu
gauraka g v rak = v rak
gauta kw t w
gawa g v , m ktu
gawayi kwankw sak
gawo gw yu
gayan tuwo sh r = agw l gayar nd mu
gayauna y manci gayya ar , w g n i gaza mb˘tu
gazagi kalau
gazari nza
geburin d d
gefe b k
gemu m ri gero ma
gero (iri) b d i, gw gwa, l w ,
sh y -sh y
gero ja z w k
gero mai gashi g z b dl mu
geza g za
gida m”nd w = w”nd w
giginya kunam
gina n mu = l mu
gindi shi girar biri k yag
girgidi g g d
girgije k r k
girgiza j gj ktu, j g ntu
girma r wau
girman kai ˘k u
gishiri b z
gitta w du
giwa j un k
giwar ruwa gampar m
giya s”m
giyayya ag n n k
gizago k n fu
gizaka d mp w
gizo-gizo arar w
gobe amzh ru = anzh ru
goce gw fu
gode g˘d˘tu
go iya w z
goga masu yayyawu
goma g m
gomiya g mu
gona k m
gora g‰r , gw b
gorango gw ng
gorar ruwa g˘r ra
goro g‰
goruba t t ukur m
goshi d ba k ma
goya g yu, g dvu
goyo g daf goyon baya g daf kau
216 Tsarin Kalmomin Hausa-Ngizimanci
guda bal t k
guda (cikin adadai) ay wa
gudi b d
gudu r wau
gudummawa dl m
gu a íya a ai gu e-gu e gaunawu
guga ku p
guguwa ga n”sk
gujiya tuku wa
gulando d kwkwa
gulma d lam = y t k c m = r b r”b
gulmace-gulmace t p ram
gumba tamb zai gumi fau
gunaguni ng ng ( ), r ruwa
gunda k tkut gungume t mt”m
guntsa k yu
gurbi g t” , g r”s, t nyi gur ace g rb zu, t nu
gur atacce gat nak
gurfana pa kufu
gurgu gdu
gurgunta g du, gd tu
gurguzu m sh ya, m íy ri gurji ga ja , ng dli gurjiya k r r u
gurmi g r”m
gurza t su
gusa k y tu
gutsutstsura du
guza g zh n
guzami m g d mb
gwada gw d tu
gwado gw d m
gwa ayi tl tl”
gwafa d ng gu , gafaf w
gwafar tsafi m l k
gwaggon biri bang i gwaiduwa ng v n
gwaiwa nan
gwale mb stu
gwalegwale d k”n k n (k) gwalgwali kw ntal gwame b m
gwamki gask i gwanda gund mas , sh l
gwandar daji ag n ku
gwangwala gw ngw la
gwangwani gwangwam
gwaninta kacau
gwano sh sh w
gwate g dl rmai gwaten hatsi jangwal
gwaten rogo gw ‰z‰
gwatso m g u
gwauro z dai gwaza gw za
gwazarma d˘k k g za
gweba gwaib
gwigwiya g rm u
gwiwa k fu
gwiwar hannu zakiy
gya a gwadan
gya a mai waya aya gud g m
gya a mai tsuguno c˘mai gyambo dlay , matl
gyangya i z ng g u
gyara am, lmu = nmu
gyare m dlgur
gyatsa g dli gyatsa, yi g dlu
gyauro matl”r m
gyazbi daw
H ha! h = h ha
haba! m
habaici m n w
habaici, yi t f t k
ha a g mci ha o g d
hadiri k nam
ha a h tu, n ku, t f”d , t f”n
ha a fa a z bu
ha a e gand g mak
ha ama b mba, g d
ha in kai kw pta a
Tsarin Kalmomin Hausa-Ngizimanci 217
ha iye ntu
ha u nd g mu
hagu madlaw i hahharba v rk ku
haifu, haifa íy wu
haifuwa yi haila au b i, ga t” a, l wan m y
am i, ta kunu
haka k sau, k s”nu
ha a c u, tlu
ha ar ari r
ha ori y nau
ha ura m tu
ha uri k m , k n di hali h l halitta l tak s”k
hallaka k mb tu
hamata sh k íyuw
hamma f m , h m
hana d ptu
hanci t”n
handama b mba
hanga d g ru, taíyi d
hanji nda
hanjin rago g dl rwai hankaka h k
hankali ank l hankali, yi nk ltu = nk ltu
hankufa m sh shk k
hannu aikw k, am i hanta g”sh
hantsa uwak
hantsi g ny
hanu d ja
hanya d”lp , d vu
hanyar ruwa z nd
har d d , ha , kapa = ha
har abada lambaram, pata-pata
har lahira d”l har yanzu zam
haraji h j
harar b n wu
harara d gdu
harba v rku, v u
harba (da afa) t ku
harbi v yi
har e b d ng l tu = dl utu,
d m”sk nyi, d m”sk”nyi hargagi, yi m gb ktu
hargitse t gdl w
hari b mb”
harija kw nkw l m = kw nkw
har iya dagaz”ry wu
harshe m nyi harshen saniya m rnyik tl
haske w
Hassana Gw gwa
hatsari na
hatsi u
hau g yu, n da , s k mu
hauka au gacuk mak, tl wura
haukace tl w tu, z w ktu
haushi, yi (kare) g du
hawainiya k”nj = k k”nj
hawaye s urai haya i z wuk
hazbiya b gdl
hazi i damb
hazo g b nt nau
hininiya yayi hira, yi s kw kw yu
hoda f‰d
hora mu, t m tu
huce k ktu
hu a p u
hu u f” u
huhu f f
huje z kut hula bb ji, j kuwa
hula maras shafi l”bl p
hunding bar
hunhuna k mpu
hura f tu
hura wuta tank
huta d mafiy
I i wwo
idan g f = g f , kw y
218 Tsarin Kalmomin Hausa-Ngizimanci
ido d
igiya z yi igiya tsohuwa nj ug z yi igiyar cibi maskw i iíina gamd dak
ikon Allah d mb r mb
ikon Allah! dl mak S”ku
immerse s.t. hot in water sh yu
in kw y
in ba haka ba b ye
ina nda, raw n
ingarma nga g
ingidi o agaíy u
ingiza sh ksh ktu
inuwa n”nuw
invulnerable, become j yu
Inyamiri ny m”ri inyawara d g dar i iri j”ri irin tumu r i isa b tau, z dau
iska d gwar, kwakwt k, z w k
iska (iri) gw igwai iskanci t k shau
ita at
itace d m
iya d mau
iyaka kw yu, d d”g”ri, iy ka,
mad b k
iyakar gona c nkw pi iyali haula, y l iza r ksu
J ja b u, z ru = z rau
ja hankali z mau
ja ruwa z mtu
ja a g mz”
jagwalgwale c ktl tl nu
jahili g‰
jaje dl w p = dl w p , j b am i jaka j k tl
jaki b d l, kw a
jakin daji k˘ -k‰ o
jakin rijiya g d gul = gw nd l jam ba e ”tluw
jamaía alg , j m , nd w w
jan baki nj”l˘
jan baki bedu z
jan bauje nga maj l jan gwarzo angw zo
janjani g l i = ng l íyi jaraba ja ptu
jariri kul i jarraba gw d tu
jarumi dl gwam, zh gom
Jas T”ld
je ju
je ka ji je ki ji jefa f cu, v rku
jego m w
jela k t”
jemage d mb gay = d b gay , gwagw ra
jera s u
jeri s r”m
ji k mau, yau
jibda jibd
jibi f ag i jigida j gda, kw ikwad
jijita tu
jijiya d zhi jijjiga j g ntu
jika k ka
jika ta íya tlapk k
jiki t k
ji a j c u, dlu
ji a e ga adlak
ji o k p a
ji u dlu
jima s kw kw yu
jimaíi, yi t f yu = t p yu
jimina z m nu
jinga j gw i jingina t nk su
jingine gat”nk sak
jini d”d”m
jiniya takuya
jinjina, yi z zgu
Tsarin Kalmomin Hausa-Ngizimanci 219
jinke d zu
jira d”m u, d au, ku kus”m, z gu
jirgi j” gi, s wu
jirgi aya d”v r
jiri k”l d
jiya garv ca = garb ca
juji b zh k
Jumaía dl”m w
Jummai Dl”m
juna g tkau, t k
juya m stu, v tu
K ka ka, k , k , k
ka fi malam k fim l m
kaba a duw
kabari u u, ngamz kutkut kabari arami w m b u
kabashu s p d
kabewa g iy u
kabila u u
kacici-kacici ta tl -ta tla, taptl -taptl
kaciya w g s”k, w d
kada ka am
kadafkara d fkar k
kadai d ga
Kaduna D ng m, Nd ng m
ka a n nmu
ka a (miya) k k ru
ka a nono z p nu
ka ai - ka an ap
ka anya k t su
kafa d bu, k mu
kafa a gapt
kafa a-da-kafa a bang -bang
kafarar kunu s w
kafe dad b
kafin d mb = k b = k b n
kafur k p” i kagama k bambam
kago kag
kai a , b tau, c , j”d , j”n , k k ru,
yid , yin , z dau
kai aya a g yi kai ara b k tu = b g tu
kaifi y nau
kajiji j j
kaka k ka, tl r m
kaka-gida g nt m
kakaki g zhi kaki dl
kaki, yi tl u
kakin zuma anay
kakka e g g yu
kakkarai p dl dli kakkarye j g u [j k u], pu
kala b”
kalami t”l m
kalgo, íyaíya b gz iw
kalkaldi kalkald = kwam d”g”s
kalmasa
kalmi t”l m
kalwa kalwa
kam m n
kama g n w , g fau, j bu
kamar k , k , k b
kamata k m tu
kambun baka kw ry k
kan a
kan arawo a ag ak r
kan fakara ku dlo bad
kananzir k l nz
kanari k n i kandum kwaitak
kanjau kanj u
kanju a
kankana p ri kantakara atakur k
kanti k nti kanwa ar w
kanya v” mu
kar dafi k dd fi kar dangi d m -zadak
kara t”suw = s”suw
karambani z gw d
karamiski v wu K kask = v wusk
karan masallaci d nk” d vu
karanta d k u, k tu
220 Tsarin Kalmomin Hausa-Ngizimanci
karashiya jung m
karatu d k”
kar a g nu, t pau, w tu
karce k l u, kw tlu
kare j
kare (iri) b‰l , g s
kare ba i da fari d” w
karfa z”
karfasa b gd
kargo aps u
karin kumallo k”tl k mallo
karkandam m camb m
karkarwa j gjak, j gj ktu, k k l-k k l, matlkatlk
karkashi (iri) v”r k d m, b l gdu
karmami tlatlam w
karofi r n
karuwa k‰k w , zaw
karye t tlu
kasa b” , b ku, l u, mb˘tu
kasala k y y
kashe t ku
kashe mutum k nu
kashi kur k, shau
kashi mai tauri m nd”l kashi-kashi j mbi-j mbi = j mpi-
j mpi kashi, ba da dl k tu
kashin kaza j ngw l˘ i kashin mata p p sh w
kashin yawo y wo
kaska v vi
kasko kw y k
kasuwa s”k
kasuwar ran fashi d iy
katanga j g l katantanwa g tantawa
katarshe k nt p˘tu
katsari gash k mak
kau-da-bara w s k
kauci b w k
kauri g d b s
kaushi k sh shi kawai aram, kaw i kawo d d , d n , g y m
kawu b bangam, b bazg r ,
c nd w
kaya kak”r , ka , l”pt
kayar k u = k u
kaza g za
kaza (iri) d kw da
kaza bingi d k ca
kaza wake-wake dla ai kazganya abzh r = abdl r
ke k m
kece tl mp yu
keke k ke
kere kw kurai keso c c
kewaya g tu, v iku
kibiya d g
kibiya babba s k ba
kiciciya k tkut ki a n nam
ki an tsafi d w y
kifi v n kau
kilishi saur k
kimba k”mba
kin ka, k , k , k
kindai k nde
kira uru = ru = r ru = r uru
kirari m ga
kirci k shi kisa t”k
kisan baki, yi z g mu
kishi g ru
kishiya ba, b nc nkw na
kitsa n mu = l mu
kitse ny mi kitso (iri) bi kiwo, yi d wau
kiwon Allah d˘ e
kiyashi r w
ko bi, d , k‰, naÖna, , e, y ye, ye
ko yaya, komin n n y ye
kofi sh y
kofoto k l am
kogi ank
kogo g ri
koíina r w nke
koka nu
kokawa dl g
koma k l ktu, k tau
koma a t b u
Tsarin Kalmomin Hausa-Ngizimanci 221
koma e b fu
komayya g m r w
kome m˘ke, t mke = t nke
kora r kau, rau
kore tl” ”t koren uda avan k
korijo m s n
kowa t ke = t ye
kowane, kowace t w nke
kowar wake s k m k
koya g gzu, v wu
koyaushe fat w nke
ku k n
kuba sak
kuble k b le
kububuwa ng st w
kububuwar saniya ng st wak tl
kuburarre gatl tl rak
ku ewa g mb ram
kucika m”zb
kucincina p sh sh ru
kudu au
kududdufi wuriy , z” k
ku i d gwda
ku in cizo b wu
kufai g t”
kufta kupt
kujeme g ms”k p”t su
kujera gwaj r = kuj r
kujera doguwa ku s
kuka an, kuk
kuka, yi w du
kukuki mb”k
kul k” ak, l b”
kula da nk ltu = nk ltu
kulakula dlab w k
kul a sh l liy
kulki k mp”l kulki mai arfe k suw
kulla t pu
kulle k b le
kullum kulum = kullum
kuma w m, ye, zam
kumallo k mallo
kumama k s ka wa
kumbura g b mtu, k k lu, tl tl ru,
w su
kumurci kafai, kaf ng tl k r
kun kwa, kw , kw , kw
kunama w ji kunci j”g n
kunika c mc m
kunkuru ayak
kunne gu
kunnen jaki g d w
kunu aku n
kunu ba tsamiya gul
kunun aduwa b b i kunun gero b l nka
kunun gudi gw d˘gul k
kunya tar , zh rau
kunzugu tl ma
kura b dl mu
kuran buzuzu ga
kuranga zam k
kurar uda b dl m juw k
kurar rijiya k ms r ki kuratandu s k sant” m
kur a r vu, t usu = t kwsu
kurciya t tar
kurciya fara bull m t taru
kur a s ttu
kurege k yak
kuregen bisa dlendl n
kurkudu k kud , tarawai kurkunu d zhi kurkyat-kurkyat cikulet-cikulet =
c nk let kurma d kw y
kurmanta d kw y tu = d kw tu
kurmi d s
kurna ku n
kurtu g du, k tu
kurwa k tl m-k tl”m
kurwanga d g”n s
kurya k r y
kusa b ram, d mtau = d ntau
kuskura t ltu
kutsa kai su
kuturta gu d mi kuturu gu dad”m k
kuwa k y , k wa,
kuwwa kuruw
kwabo kwab
222 Tsarin Kalmomin Hausa-Ngizimanci
kwa a k mu, t mtlu
kwa e k kku = k pku
kwa ayi k l e, l mi, nd lam
kwa o k r n kau
kwa o (na kunci) ng s”k j”g n
kwaikwaya g gza miy
kwaikwayo s ga
kwaikwayon magana ga miy
kwakkora r rkau
kwakwa kw kw
kwakwasa ng tlng tl kwalaba kwal a
kwalekwale darag i kwana w n , w nu, y w n
kwanaki g k ma
kwance f tku, gavdak
kwanciyar hankali t íyi n”nuw
kwando d ” , l fe
kwankwao g dl dl
kwankwaso gw d ma
kwanso tl kw k r k
kwanta v du
kwanta rafi kwa kwanta = kw kwatan
kwantai, yi g z ru
kwantar s nu
kwantsa ng p c tl = ng c c au
kwara ng r
kwarara g g tu
kwari gw y
kwari (na kibau) g tliyamak
kwarkwata j nka
kwartanci, yi k tu
kwarwa ngatl”n kw k
kwasa-kwasa ng skam gusk
kwasfa tl kw k r k
kwashe ngw u
kwikwiyo kut”
kyankyaso k tl mp r m g n
kyanwa gay m, p tu
kyarkeci d mb dl gu = d b dl i kyarma z p”n wu
kyau b l n, c nd w
kyaure gwamp
kyauro sh lami kyauta v tku = b naf , z g ge
kyifta ido y ptu
aba kwa
abo m k”m
adandoniya sh u
adangare k r g m k
adangare (iri) d mj mja, kwalal‰k
afa z g”r
aguwa k dl m r k
aho at”m k, f w k
ai ayi raf w , tl
ai ayi koma kan mashe iya z”m b”j
ai ayi, yi tl u
aimi m saf y
aimi na zakara g c f s”n
aji kwa kwanta = kw kwatan
a a nika yi dl kwai a ira l t” u
alubale d dl gun = b r aikw k
ane g d”n
an ara ay yi anshi fon, f‰w = paw
ansuwa p r w
anwa g d”n
anwar miji g nwa
anzo wu n k
ara d” , b” k , s k nu = s k u
arago b ku
aramar Hukuma Gangam Cidi arami gangam
arangiya ap w
araya kwa ag
are su
are dangi d m -zadak
arfe y k
arfi awayau
arfi, a arfa g w yau
ari ng s”k, p sh wak, s kam ri arin gishiri ng”l
aro a an
aru ng b tu
arya papiy
Tsarin Kalmomin Hausa-Ngizimanci 223
asa d” , g gai = g g w k
asaita b mtu
asar Bade Ngw gw ram
ashi aw k
ashin baya zh m” = zh m”k
ato g dl mb m, gu j m,
m r ngw z i aura r gu
aurar tl ru
auri tl y m
awa m yi, nd lam
awance m yikw n
awara y w
aya j j”m
azafin z nkam
azamin goyo k g vgun
azwa k sh t w
era z mau
etare p ltu, s a
eya g du
i k ru
iba, yi d b yu
irare c c w
irga nau
irinjijiya w l w l
ir a b d ng r
irya y k
ishirwa g j
oda ku s siya
ofa m vgi, w su
o i- o i d k K kask
o iya d b k y wu
o on gwiwa da kuf
o on kai kwankw y k
oli arsh shi, asamuw k, m cilinge
olin bishiya leplep
onanne dab k , gabakak
one b ku
osa z t mu
osai e
osar d b y”d
osasshe gawayak = g w yak
oshi w yu
oshiya k p l oshiya (na fid da beli) tla k
ota g ji uda juw k
uda (ir) kwa a
udan doki g y ut k
udan tsando g du m s uy k
udan zuma j w k zhab w , m zhab w
udiji y si-y si ugi p yi = pai ugiya m rm r
uli- uli d nk m
ulla k isu
uma ”t umbo c”kw k
undu m s wu, m s kw k r
undumbala b t nu
ungiya kw pta miy
unzuge tl m u
ura b” b
urdumus k tlp”
urji v r
uru- uru gwagwal-gwagwal urungu kwa ag
urzune gw na-gw n
wace g mbu, z mtu
wai gwai wajaja r n
wa ula k tlk u
wa wa kwa l wa walwa dlan k
wala- wala gwagwal-gwagwal wallo ol ol wanarya g va
warnafi ya
waro k shak
waro (iri) k ka m zam
warya f n
warya arama m ba
warya mara zurfi t mb g l
waryar tafiya d nk lw
wauri m z ba z”m = ku angw m
yala gw j gwai yanda g c f r k
yan yashe tlu
yastu j n d
yaura- yaura kwa
yauri d s p s p
yazbi avari
224 Tsarin Kalmomin Hausa-Ngizimanci
L laíasar as
labari k‰ko, l b , n sh k
lada k”ri ladabi kwakwana, lad p
lafa k s mu
lafiya j”r”m, k lappiy , ng
lafta l ptu
laftacce d lapt
Lahadi L d w
lahira l , mazg i laifi aip , wala
laima l yim , nas w
lakata l nk u
lalace mb dl u, tl k tu
lalatacce gatlak tak
lale l l
lallasa z mau
lallashe s fu, s m m lu
lalle lall
lalo ‰l
lamba (iri) c ci k
langaciya dag yag ya
lan wasasshe ga b dlak
lan washe b dlu
lantarki l mta k
Laraba L ab
lardi cidi, dl”gdl k, la d
lasa b tu, p tku
lauje s kwai lauya l y
lawurje m z t k = m z t k
lawushi an k = k n m , k n m = an k
laya daga, mask = masp
layar zana mb ai lebura l b
le e p rshi le a ku
lemu l m n
li o r d o
liferu b l d
lifidi b g
likafani l kkaf
likita l k t
likkafa d w l li a tl gbu
lilo t t l
lilo, yi v w utu
linzami l j m
lisha l sh
Litinin R t r n
litir litt
lo a s l l
lodi l‰d
lofe kwal
lojiya m d ngo
lojiyar maharba m d ngo m zam
lokaci lakwt , sa t
lokacinsa s
losta t b u
ludayi zh nyi lullu a l l u
lullu e s m yu
lulu k ma ank l lungu kund w , dlakw k, m bak
lura y k n
lura da sh lu
M ma m n
maíaiki m w nak
mace am
maciji mb k
maciji (iri) g z , m”mmi ”m”c bai = m”mm ”m”k m bai
macijin mata d gazak
maciyi mat”k
madobiya dl nj
madubi k k t m
madugun ya i waíy íyi ma aci ag m k
ma aciya tl wu
ma ani mat tu
ma auki m k k ru
ma iga arsh shi mafa i m r mu
Tsarin Kalmomin Hausa-Ngizimanci 225
mafarauci m zam, m z m k,
ng b r k
mafarki s wan
mafarki, yi s unu
magaji mag ji magana ram
magani d m, d ngun, k g n
magariba m g b
magarya kw yu
magaryar kura kw yu b dl mu
mageduwa ma
magirbi d bi magori da n i magudana gu piy
magwas ya
magwatsin kunya d rawai mahaifa m spi mahaifi m íy wi mahauci b kt , s n
mahayin doki masko
mahuri z gu
mai m r k
mai amfani gamp tak
mai arziki b bu baci mai bayarwa mabari mai cimmawa mad g u
mai duba b ci gw mpi mai dukiya mab
mai fito p y‰t
mai gari b”l m
mai gida p t˘ma
mai gulma b bu p”rshi mai ha ama k n m
mai hawa mag yu
mai jego amam w
mai kai dubu g di t lo
mai kishiya mag ru
mai kwabo z ba
mai kwanciya m v ji mai kwando ny ny m
mai iba gadb yak
mai kyaui t f , t”f -t f
mai reno mash lu
mai ro on ruwa d ttam
mai sayarwa mad b”
mai surutu g r m k, m r r w k
mai takaba kushk m
mai toliya m l m baim
mai tsabta j g l
mai tsimi ng˘
mai wayo gag r yak
mai, masu b ci = b bu
Maiduguri He w = Ya w
maimai
maimako s” ”m
maits z mz mtu
maiwa m” iy
majajjewa t wunya
maje kwa atask n
majeni arv
majina tl”n
majinyaci ng f r k
maka c
makabarta r d bak
maka i b ci n nam, d k
makaho dl g = dlug yu
makami b m
makance dl g yu
makanta dl gw tu
makara ng stu
makari bab r”m, k dd fi makasa y si-y si makata z w ci makero kw kw d w , ng s”n
makiyayi makwat k
mako m g
makori maraki ma ale dl g yu
ma ata taka wa
ma eri m zam
ma erin tsuntsu d pk k”mau
ma esu c p m, wadla m
ma iyi makur
ma ogwaro ngu dladliya
ma o o kuc l
ma wabci makap t ma wabo m g eg e
ma wa wafi magwagwdliwak
ma yarwaya b z”ng”lu
malafa g mpam
malam m l m = m l m
malam-bu e-littafi t p t p”t
mamaki aj p
mamaki, yi j ptu
226 Tsarin Kalmomin Hausa-Ngizimanci
mamallaki m g nyi mamaye s m yu
man gora m rak g du
man shanu f la
mana b , bay , j , w , e
manda manda
man ewa gw dlag mak
mangala mangal
mangara m nu
mangara da kafa a z zku
mangare u
mangwaro mangw r
maniyyi angwalalo
manjagara dlakw k
manomi maruw i mantuwa p l l
manyanta m r mtu
manzo g z” K kask , m w nak
mara b mb”m, ka fe, m ra,
m sk l tu
mara arfi l kt , s kt
maraba l l
maraici t r k na
maraita t rk tu
mara i ab wan
mararrago nz a
maras gaskiya ji k n
maras tabbas gub
maras yatsu ngw g d m
maratayi d g g”
maraya m r ya, t rku
mareni m m w k
marga sarangai marigayi tl mtu
marina r n
marini m rin
mariri m r r
marka d g y
marka e d tu
marke an m
maro i d k , w w‰m = w‰w‰m
maruci zakk‰j
marufi akwata
maruru gab”rzai marurun ido ng c c au = ng p c tl,
ng p c tl = ng c c au
masa c
masaki m bu
masallaci m sh d
masara masa m
mashi nk l t lo, b‰yo, lam,
dl em = k sh go, n , ng s,
y g g
masifa kud , wakaf
mata am , t
mata mai bin maza olum
mata-maza yas k
matacce g mtak
matacin giya cackw k
matafiyi m r k n k
matakala kw k m
matokari cilke = col em
matoni ashiy k
matsa c pu = c pau, m tu, t m u
matsa-saraki c ta gw ng r k,
ng w íyi matsafi mag r”m
matsatsi tl” ”k
matsattsagi r m
matsattsaku dau, kalany = kal wuny
matse m u, m m u, t u
matsefata akum k
matsefi cap” a
matsiyaci ngud , tlatl w
matsoraci m k l u
mawashi dla t k
mayar k l kt”d , k l kt”n , k tad , k tan
mayawuya g d mau
maye bad , m b d
mayya z”g
maza ka , ka -ka
mazari t”ry kw k
mazauni mamb su
maziyyi tas
mazo m zh
me m˘, t m
mesa kafa
miji m s k
miki k m
mikiya zakwt k
mikiya babba d sh maz mak
mikiya arama d sh g msh y
Tsarin Kalmomin Hausa-Ngizimanci 227
mikiya arami gamshiya
mi a baki b ri miy
mi e mau = mu
mi o baki b r yi miy
mini = - nai minjirya m d”dd”
minshari dlankw
mintsine du
mishan m”sh n
mita languwa
miya dl gw n
miyar dage-dage gw rabz
miyar kuka dl gwanku, m dl a
miyar lami aun
miyar so arodo kub ru
miyar wake g b b r i, g v v r i mo a m unkwi moka e b fu
moromoro g n m k
mota m”tk , t”ma
motsa r u
mowa an t kau
mu j , w
muciya v”n
mudu g”rg y , k y ngi, s
mugu ga shu, k l d
mugunta z”m k nu
mugunya ankw k
mujiya b”skiy m , d zh
mujiya ba a aring”lp
mujiya fara c wi muku k n
mu amu i agalam, m, g r ya
mummuna ngw n
mun j , j , w , w
munafuki m n f k
munduwa kka
mura daf k murhu v kin
murici z k‰j
murje f rf ru, p rp ru
murtsuka m mtlu
murya w ra
murza b mtu, m m tlu
mushe m gvan
musu ksh
mutane nd w = nd w
mutanen nd
mutanen gida nd k a
mutu bag r bgu, m tu
mutum n n, n n gazg r
mutumin w au
mutuniya n”n g m = ng”n g m
mutuwa m tu
mutuwar jiki, yi ku nu
N n , g , g”, gu, w
na g = g nai, k , k”, na, n , n , n
na farko k” s”ku
na gode s m ba k
na kowa y ke
na wa y
na e dayai , y i u
na e wando k isu
Naira g kw a, L
naka k”c
naki k”k m
nakiya dakw
naku kuk n
na asa task
na asa, yi t sk˘tu
nama tl wai naman kaza g za dab n
namiji g ms k
namijin gasaya g ms k ”mb
namijin ka anya g ms”k p”t su
namijin irya sam w k
namu k”j , kuw
nan r tku
narkar dlu
narke dlu, sh sh yu
nasa k”r
nasara k nas
nasu kaksh
nata kar
nausa z ju
nauyi d kshi nawa k = k nai, naw n
nazari d k”
228 Tsarin Kalmomin Hausa-Ngizimanci
nema m ku
neman mata ”ng
nesa p” ”m
ni iy ,
ni a n yu
ninka ptu
nisa d k u, m z mu, p” ”m
nitsar j vu
nitse n yu, íy mu
nka c , c
nki k m, -k m
nku k n, -k n
nmu j , -j , w , -w
noma r wai noma, yi r yu
nomi banw
nono any
nonon kurciya anyig j
nsa g”r
nsu ksh , -ksh
nta gar
numfashi j mtu, mafiy
nuna v ru, n wau, t tku
P Pataskamu Patask m = P”t”sk m
R r , g , g”, ga, gu, w
raíayi, ja nz mu
raba ru, tu
raba fa a rau
rabi t
rabo n b
ra a ma w
rafi gumb k
raga r kau, tl ru
raga ruwa w zu
ragargaza su
ragaya r gay
rage d ptu, k yu, p l tu
rago gwam k = g‰m k, m s uy ,
t n n m n, task n
ragon maza b -b
ragwanci sauy
rahoniya d t”f k, v k u
rai o
rai ore m z w nyik d k
raka g rvu
rake r ke
raki lak k
rakuwa d z u
rakuwa (iri) d m k”na
ra umi dl”k”mau = dl”g”mau
ra umin dawa macak w
rama ga w
rame j w su
rami v k
rana af , g f = gaf
rana tsaka adl yadl ya
randa g r”f, v k n k
rani tl r m
ranta s tu
rantsuwa yin
rara daka ny ny m
rariya r riya
rarraba t u = t t u
rarrafa du
rarrashe s m m lu
rashi n mb
rashin kunya nang”b ko
rashin lafiya d gas, ma y m
rashin lafiya, yi f ru
rashin sakamako v naw
ratse dl du, dl gdu, z bu
rau da r u
rauni l
raushi y m
rawa s w ri rawa (iri) d gw o
rawani r y p
rawaya waya, t taf razana g r u, s ktu
rediyo dl”m = t m
rega s ng y tu, t ng tu
rena m wau, n ng n tu
rena baka p p”
Tsarin Kalmomin Hausa-Ngizimanci 229
reni nang w
rera (wa a) r wau
reshe gapt
riba tam n
ri i banw
ri in barewa s”níy gad w
riga g , n sh , w rmu, zan i riga (iri) d rb r
rige-rige m m
rigima p s d , tangwarm
rigimamme d dgw m
rigingine g n
rijiya duw
rikici n d
riki a m stu
ri e k yu, ˘tu
ri o, yi tl u
rimi r mi rina d ltu, g j v”
rinar doki zh gzh k mad u
rka c , c
rki k m, -k m
rku k n, -k n
rma era d”m
rmu j , -j , w , -w
roba ‰b
rogo dauy
roji gz d wu, c ca
ro a dl dl yu, m g tu
ro on Allah kkaí
rore t t mu
roriya p mp i roroma dank j gup
rowa, yi ngw su
rozo-rozo d k w rji rsa g”r
rsu ksh , -ksh
rta gar
rtaya dl gu
rubuta g vu = g vu, t nu
ru a e gadl gw ak, gat” ak
ru e dl gw u, t” u
ru a mb l stu
rufa l l u
rufe c mu, r pu
ruga b kw tu
rugurguje p tlu
rujiya m d ngo
ruma fada r m f d
ruman m n
rumbu g dlai rumbun asa b z m
rumfa bak = bag
runguma k yu
runhu ab”rw k
rusa dl rg du
rushe r bgu
ruwa m
ruwa a jallo nak t-nak t ruwa ba i ang j
ruwa-ruwa c m-c m,
kw tlkw , mb la
ruwa, yi g g tu
S sa wu, kw m
saía g d
saba (da) k wau
sabara mashash w
sabo b”r n, k r r
saboda wannan g au
sabunta k r r tu
sabuwar gona cimp
sa a dl gu, kw kwtlu
sa ani gab niya
sa ani, yi nd b ltu
sa xa nd b ltu
sadu ny d ntau
sadu da mace t f yu = t p yu
safiya p” ”k
sai b n = b n”n = b y , s = sai sai dai bay
saifa d p , k t mp
saiwa rau
saíi s
saje g g
saka t u
sakaina dlagwd ru
sakaya magana g n am
sake p ltu, w m
230 Tsarin Kalmomin Hausa-Ngizimanci
sakin jiki t íyi n”nuw
sakiya g wu
sa a c kau
sa a zana g unu
sa o sakwt
sallam s l m
sallama s l mtu
salu e k l u
sama d”sk , wak
samira s m a
sammako, yi t w tu
samu b u
sanaía s niy
sananne gazg yak, n˘gat = n˘kat
sanda zaw
sandar íyar gata kur mb”t sanduki s nd k = s nd k
san a b t , p u
san a, yi s m u
sangali ku angw m = m z ba z”m,
m z ba z”m = ku angw m
sanho ta a
sani z gau, z g y
saniya tl
saniya tabare-tabare jamal = ny b
sankace sapto, s a
san o s l i sannu us i sansami t li sansana f unu
sansantawa t k ram
santsi t ng l i sanyi layi, layi-layi sara k rmu
sarari patata
sarauta garv , g rv tu
sarautu Ba de, Ci ˘m , G l d m ,
K call , K igam , W z , Y m
sarewa sh r w , sh la = sh lak daw
sarikutup k k”tl = k ktl p
sarki d g m, m i sarkin zilliya d ma
sasantawa salo
sassabe azab i, z b yu
sassa a s sku, yau
sassarfa z fa
sassauta s˘s˘tu
sata k ru
sau z g r
sau da yawa ganaptak
sauka f wu, z d pu
saukar z d p”d , z d p”n
sauke f w”d , f w”n , w tu
sau i k sk , m , íyale
saura g g zh n, g zau, g v n ,
k k”n i saurara k mtu
saurayi m p”nd
sauri k mpuw i = k mp‰y , l ulau
sauro v d d w
sawu dal s
saya m su
sayar bdu
sha sau
sha (kamar ìsha ayaî) v r”Ö
sha dare m sh to
sha dundu sag b”t sha kai s a
sha nono ngwa -ngw = ngwamngw
sha ra a m”t”k s
sh -biri wak -y‰
sha-huda c ncin
sha-kauci c ncin
sha-mai sh m y
shaíawa, yi m ng tu
sha a w bdu
shafa z wau
shafe s spu
shagali ng”m
shagiri g d m
shaho dank
shaho (iri) k d
shaho babba dank j mp m
shaho fari nd kkwin
shaho mai sauri dank k d r
shaida shaid = sh ida
sha e s tu
sha uwa g t ”k = g t”k
shamuwa ng r ru
shan fate s page
shan ido d kw
shanshani nz mi
shantu j ltu
Tsarin Kalmomin Hausa-Ngizimanci 231
shanya r nu
sharai j jin g lo
share k su
sharewa sh la-sh la
shariía sh iy
sharif sh ip
shasshafa s p p ru
shasshawa g v
shasshekara m n nu
shata kw tu
shawara m wu, nj me , sh w ,
sh nk rin, t m le
shawarta sh w tu
shaya d yaw
shayar d u
shayi sh y
shazumami s ma ri shebur k t mpa
she an l f
shegantaka t k shau
shege b b l
Shehu Sh p
sheji (doki) waya
sheka sak
shekara man, m nu
shekaran jiya g ft tiyu
shekararre gamanak
she a tl r yu
shela k gal
shi ac
shi ke nan any = niy
shida z d
shiga t fu
shiga sharo ba shanu g g z
shigar t f”d , t f”n
shikenan d ci shimfi a p tu
shinge darag , d da , g g i, p da = f da
shinkafa gw s ma ri, sh nk pa
shiri sap
shirinya s su
shiru, yi b z mu
shirwa gazab
shirya k s mu, s rmu, s p tu
shisshigi l m- l m
shu i p lla
shuka z g mu
shuwaki m d v r k
sida f rak j
siffa g n w
silifa t ng l pet sirdi s di siriri gaj w sak
sirki p l m
siyaki gadam zai so nci, ntau, nt tu
so ale z z ru
soja sk bu
soka dl pu, z ktu
soko atl
soro kud md m
sosa tl u, z zgu
sosai nkat
soso kw tla
soya k uyu
su aksh
su (na kifi) s wa v n kau
su wa annan j ndau
su Wane j
su, yi sh yu
subhana! s ban
suda akwasu
su e s u u
sujada nakwana
sukari s”k
sukuni m n wa
sulhu salo
sulhu, yi s l˘tu
sulke kum k mi, s lke = s lge
sullu e b d gu, g mbu, s lp u
suma y n u
suna dl gun
sunan mace nja, Aps n, sh ,
t wun , C nd w , D l = L w ,
D ji = D ji, Damaz i, D w z ,
G dant , G z zai, G lk y ,
G nk y u, J juw , J j , K k ,
Ky llu, M l k , Nab m, Ny b ,
P sam, S”k -anciy , S ma, Shak = Shat , Sh l bai, Sh wa, Wur w ,
W w , Z a
sunan mace ko najimi anj m
232 Tsarin Kalmomin Hausa-Ngizimanci
sunan mace ko namiji g w , Al mpi, B zh k, B f = B h , B r n”nsk ,
B˘ri, D mz , Dab , D b w ,
D fiy , D r ma, D wan ng ,
G l unai, G z bu, Gw b , J d ,
J j , K n nc bai, Kw c r nd ,
M l m, M j , M l , N b bai, N d wu, Nak r bai, N l w ngu,
N m y , Nar nt m, N y k wu,
Z g nai sunan namiji y bai, ya,
g d m, Al mbaz m, Al mb ci, ncinai, r n”ns k , Ar g”sk ,
At y ye, B”nd , Ba k , B w ya,
B c , B lan, C nai, D nda,
D g m, D kask , D l , D mb ,
Dangari, Darsh , D r z , F t ,
G m , Gab kau, G b t , G i, G s ki, G sh w , J j , J l ,
J mj m, J t , K k u, K n”nsk = K n”sk , K ntap , K t i, K n”z gat m, M kwai, M m d ,
M au, Nag fau, N m yand ,
N nai, N r b u, N b ,
N b w ra, Ny k , R mn”nsk = R mn”sk , Tl kumnai, V”ng m,
W mai, Y b , Z gak”r ,
Z gan”ns k = Z gan”sk
sungumi g r fu = g r vu
sunkwiya g tku
surfa s p u
suri k s”
suruka s urak
suruki s urak
surutu r r u
sussuka ku
T ta g = g nai, k , k”
ta (na korar dabba) ta
ta zo ta wuce asasa
taíadda tag”dl w
taíaziyya dl w p = dl w p , j b am i
taba t b
tabare-tabare m zh -m zh
tabarma b c , b ci = b ci am i, b ci l”fi , b ci m miya iw ,
g jinj ri, ku li tabka mutuwa gdl mu
tabki gad
tabo mb l
ta a c u, l ntu, ng lte = ng le,
t mbau
ta a-ni-in-mutu ga shu l ntay
ta arya aw k
ta i l nt
ta o dapd p, t”lo, t o
tace c cku
tafarnuwa tam w k
tafasa r p u, t ”sa
tafashiya mag dl mba
tafi z rmu
tafi, yi tl pu
tafin hannu d”bag am i, patlag am i tafiya b w , r kan
tagumi dl w p = dl w p , j j”m
tagwaye m y yin
taiki s”lk m
taiki arami kayiwa
taimaka b n tu, l tu, t im k tu,
t mbau
taimako b na
taka k”c , t k u
taka a bado c ga
takalmi balk , s‰n , wanga
takalmi (iri) k t p” a
takan a ang b
takan ar giwa amb wag v ji takarda kakkad , tak da
taki k”k m, r gzhi takobi k sak
taku kuk n
takura k yu
takwara c b”n
takwas dand f” u
ta ama m ya = m yi ta ama, yi ktu, v u
talala z r
Tsarin Kalmomin Hausa-Ngizimanci 233
Talata T l k k
tale-tale g m nci gag y
talotalo t lot lo
tamata g m
tamba gad m s = gad m s
tambari tamb l tambaya t tlu
tambayayye gaj yak
tambo ng z t
tamu k”j , kuw
tana zh”bzh b
tanadi k nc”k
tandara ngwa -ngw = ngwamngw
tanke ntlu
tankolo sak rm s i tantabara b ri tantakwashi tl tara c cpu, c ptu, ku k vd
tarar d mau, t sau
tararadaddi c”n
tarauniya atakur k
tare d g u, k ptu, t sau
targa e, yi g tlu
tari dl
tarihi l b
tarko gan, as ta, k mb d , k l, s i, z g au
tarkon era ngamb ak
tarkon tsuntsu t m ma
taron dangi ng m y
taron dangi, yi ng mu
tarsatski d tl wu
taru c cpu
tarwa a b b rakk m
tasa k”r
tasbaha c zbi tashi tlau, tl yi tashin zuciya, yi s pk u
tasu kaksh
tata kar
tatata n n ne = t t te
tatsa w nu
tatsuniya z”nz n
tattabara y wa b ru
tattauna z ntu
tattsafe kaba p stu
tauna r m u
taura agwd fu
tauraro g”sh u = g”zh u
taure ay k, ayak-tl k
tauri g d gu , g u ak
tausa c pu = c pau
tausayi k nj”n = k nj n , mug r m
tautau taut wa
tawa k = k nai te a m d”b”
tinkiya t m ku
tinkiya tsohuwa d na
tinkwiya d ng dlu
tinya ng dl ge
tiriri gamb r”kr”k
tirke w yi tiyata si tofa ll tu, t pku, t pku
tofu w yu
toka b”b”t tokara t n su
tona b dlu, z u
toshe d n u, d su
totuwa k ungudla
tozali sant m
tsa s s k
tsaba ay wa
tsabar ku i y wa d gwda
tsabura f u
tsada dand nu, ta w”nd w , s da
tsafi g r”m
tsagagi t”nt s
tsaiko s g
tsaka m ks u
tsakanin w t
tsakar dare d” t (kuk) tsakar gida gand vu, patl
tsaki angaya, yi, s -m”sh”nu,
sh sh ri = sh sh ya = mb z m
tsakiya gad v , s kiy
tsakura c k mu
tsakuwa mbau, k c
tsalle j ” a
tsalle, yi k t ru
tsame s wu
tsami zh m
tsamin gwauro zh m-t k ri tsamiya m”sh”n
234 Tsarin Kalmomin Hausa-Ngizimanci
tsamiya anye anj lm
tsamiya mai za i l l w
tsamiya shekararriya t ntar s
tsamiyar biri m”sh”n v ji tsammani t m (d ), t m n
tsammanin, yi t m tu
tsana ng ptu
tsanani d r ri tsani d g”n s, zam k
tsanwaka k l w
tsanya c i, g nd v r k
tsara k l ma
tsaraba z g ge
tsare c r ptu, m yu
tsari ri tsarnu t k kin w”nd w
tsata kam ny
tsatso gab kug u
tsatsuba c kai = c ki tsattsama gam fak
tsaure r y k
tsautsayi s us u, taj f
tsawo d t
tsaya u, reu
tsayar ”d , ”n
tsaye d íyi, gatlak
tsefe s p u
tsegumi nyau
tsegumi, yi tu
tsere v ru
tsidau k y y
tsima gu u
tsimi k p a
tsine
tsingaro g j , j le
tsinkakke gagadak
tsinkaya d g ru
tsinke dl du, g du, g du
tsintsiya íyuw
tsintsiya mai laushi íyuwa l ma
tsintsiya tsohuwa d kwcakc
tsintsiyar damina g t b i tsintsiyar gona íyuwa k sa k m
tsintsiyar juji íyuwa k sa b zh k
tsintuwa b yi tsira g mbu, r mau
tsiraici ngw l de
tsire ad b , c re, tl w d b
tsirgagiya ang z = ang s
tsirkiya ukw k
tsiro v ru
tsirta c u
tsirya k˘ i tsitaka sh taka
tsiyace g r ku, tl wau
tsiyaya w zu
tsiyaye ktu, zh tu
tsoho g m n , gazg r , gw ng r k = gw g r kau
tsoka dug l tsoma baki su
tsorata k l wu, m w yu
tsoro kal u, m rwai tsotsa p u
tsufa g ru, g zg r tu
tsugune j˘kul l k
tsuliya v kshi tsumangiya ku p k
tsumma d n , z ap
tsuntsu (iri) b r k lik li, c c v”r ,
d fk k”mau, d w w , d d d , p ri tsuntsun t
tsuntsun maharba g˘ i tsuwawun zaki anyik j
tuba t ptu, t b
tubani l mb
tubanin dawaki gw nik d k
tu e r ntu, s ltu
tudu z g wu
tufafi k c m
tufaniya ma mba
tuge z zbu
tuje bad
tuka lifa t rmu
tukuna d go = d go
tukuno t k no
tukunya d w i, d w b n , d w dl gwan, d w g d v , d w gw rabz
tukunyar miya d kura
tu a t nk u
tu a igiya n mu = l mu
tulu-tulu aday u
tuma v u
Tsarin Kalmomin Hausa-Ngizimanci 235
tumatir t m t
tumbi b zhi, p kcip kci, t mpi tumbu i k na
tumu v a
tun t”n
tun zamanin da t d w
tuna t nu
tunani k r r”m = k r ram
tunar m g eg e
tunfafiya p r kau
tunjere gad gur
tunku s w n
tuntu d b b , tuntu
tuntu a c u
tuntu e ku t m
tura d bau
turare t sh n, kimba g zbu
turaren wuta ab s, l t ture aug l la
turmi t”m
turu canc s = kwalalai, d”mb l, kwalalai = canc s
tururuwa m y k w
tusa w íyi tusa mai diri kw kw k
tushiya c luwa
tuta l n = lan
tutsu kw ry k
tutu b t = butt
tuwo m s na
tuwom biri k t” b”dl”m
tuwon wake d mb lau = d mb l
U uba f”k
uku kwan
ulu m s
ungozoma m w t
ungulu d sh u
unguwa v d
usur y
uwa m i, y nyi
uwar hanji b z”ng”lu
uwar hatsi m g u
uwargida m j y
uwaye m wa
W wa gazg r , t i waíazi w z k
waccan s wu, s wu t wu, t wu
wacce t w n
wada f yin, w da
wadata c l u
wadiyyi mgwai wa ancan nd wu, t wu
wa annan nd”nu, ndau, t”ku = tku
wa anne t w n
wa ansu ag i, g fk i, j g p
wahala b‰n , k b n
wahalar t l u
wai d , m
waina s n s n
waiwaiya p mu
wajabi waj p
waje far , v d
wake a d w = r d w , j ga , m”sko p”l t
wake anye k wu
waken damo w íyi m gba
wa a ruw
wal iya w
wancan s wu, s wu t wu, t wu
wanda m w = m , w = w m
wando w ndo
wani ag i wani abu b
wanka, yi v yu
wanke c ltu, v yu
wanke tukwane s s u
wannan s”nu, sau, s tku, t”ku = tku,
t”nu
wanne t w n
wanzami d r d”r
236 Tsarin Kalmomin Hausa-Ngizimanci
ware p u
warhaka y g = y g tku = y g n = y g n ngu = y k sau
wari fon
warke ng tu
wasa k k n , k w , n au = n au
wasa (iri) d d ye
wasan anen miji k s r”k
wasan anwar miji g nw
wasan langa j kkwa
wata ag i, t a
wata ila d wanang = wanang , wanang = d wanang ,
y g n ngu
watsar mb zu
watse ga ”mb zak = ga ”mb zak,
t tlu, w yu
wawa b”lk n, gad w nak, k k ,
tl kum, z˘ri wawan rafi z˘ri z” k b
wawan sarki b ci dl rb d
wayar p ktu
waye g r yu, p ktu, tl nu
wayo g r y
wayo! y m i = y w i wofi p mp r p˘tlo, zh mp lk t
wuce n tu
wuji-wuji m” iy w
wu a audu
wulakanta b z tu
wuni n w , n wau
wuri r i, r , r tku, r t wu, wur
wurin r w
wushi w l w l
wuta ak
wutar kargo aka aps wu
wutsiyar ido shing l
wuya t”t , w ra
wuyan damo t ttakw o
wuyan hannu d aikw k
wuyan afa w ra z g”r
Y ya gazg r
yaba g dl u, s k tu = s k tu yabanya kunco
ya a k l u
ya e dak”l
ya iya ary wu
yafawa t b
yafe t ptu
yage ru
yaji gwdu, b t r
yaka, yaki yen
yakuwa ras
yakuwa fara kw tla
yakuwar daji íy
ya i zh
yalo y lo
yalwace b mtu
yam uru ny m gud g m
yamm d k ma
yamma ad wau
yammaci dl ma
yamutse s tu
yanga m e, v r riy
yanga, yi k ptu = ng y tu,
gdl u, v u
yanka z yat, z du
yankan Allah z d ura
yanke gad , w du
yanke da lauje tl ptu
yanki cidi yankwane l ks nu, z n u
yan wana f ntu
yanyawa aday u
yanzu g s”sku
yara m mau
yarda d y , k s ktu
yari balam, kuy g ag , kwata • yarinya w”ny
yarinyataka wunyakw n
yaro m y m
yarontaka m y mkw n
yashi ais u
yatsa aikw k, gurb k
Tsarin Kalmomin Hausa-Ngizimanci 237
yatsa, aramin g ji yatsu zh gw t yau g sku
yaudara b b tu, l v tu
yau i k l
yaushe fat w n
yautai l v tu m kw t k
yawa g wa
yawa, da l”bd
yawaita n ptu
yawon banza galawa = ga e-g
yawu n w”k
yaya n n
yaye tl rmu, tl ru
yayi l m = tl m
yazawa a
yi dl mu
yin ciyawa ng tl n
yin kashi mb s
yoyo, yi yau
yum u r b
yun ura t n su
yunwa l mlam, may
íY íya w”ny
íyammatanci dababkinkw n
íyan tsaki k tlai íyar giji shik t”m
íyar randa gamíyaíyi = w ku = ng ku, ng ku = w ku = gamíyaíyi
íyar shara fara gamd m
íyar shara shi iya zan g b r k
íyar tsana t tam
íyar wuya g ”k ”k
íyaíya yi, k tlai íyaíyan bishiya yi íyaíyan orawa f f wa, j , kw nga
Z za y /ya / zabira kumb”ra
zabo z b nu
zaga n ngu, sh yu
zago m k”s
zaitun z t n
zakara g skam
zakaran e uwa k ry -k”ry
zakaran wuya anj m
zaki jagadlau
zaki! (gaisuwar sarki) D n ! zakka nyim kunu ka
zaku a s pku
za ami a jal, z p”n wu
za i d”n”mn m
zal e ng kw k
zalunta z l mtu
zama mb s
zaman banza ng tl n , tuk
zaman makoko k m g n u
zamani z m n
zame z bg u
zana gadl , g vu = g vu, n u u,
s l m, t nu
zance s m na
zane m k ru, p pa
zane (iri) g nj am
zangarniya z mb
zangarniya ba hatsi t s”n k
zanta z ntu
zanzaro ng v vi zaraidu ng p z i zare g zan, p l u
zariya mb r
zarto g j go
zauna dl au = dl u, mb su
zaune damb s
zaurance ng sh b ram
zaure t
zawo z wat zawo, yi z utu
zaza g zai zazza i g vu
238 Tsarin Kalmomin Hausa-Ngizimanci
zina t pai zinariya d n
zirman dlab w k
zo d u
zobe gw b , k yu = kw yu
zogale z˘g l ganj
zomo v d
zuba pau
zuba hawaye g tu
zubar t pku, v ngu
zuciya g”sh , gazaf
zuffa fau
zugazugi k to
zuma am zhab w , m zhab w ,
zhab w
zungura sh shku = sh shku
zunguru z ng u
zura g b du, r kau
zurfi p” ”m
zuriya ng d m
zurta z b b yu
zurtu t msu
zuwa ny , ya, yad , yan
zuwo gany