II

Hart en Vaten, stilstaan bij eenhartinfarctArtsen kunnen aandoeningen aan hart en bloedvaten steeds beter behandelen. De ontwikkelingen op

dit gebied zijn in een stroomversnelling gekomen nu men op het lichaam de fundamentele inzichtenuit de biologie, chemie en natuurkunde toepast. De nit-module Hart en Vaten voor 5/6 vwo behandelthet hartinfarct aan de hand van de begrippen als druk, volume, chemisch evenwicht en de nernst-potentiaal.

. Kirsten Kosters-Klapwijk / Junior College UtrechtHarold van Rijen / UniversitairMedischCentrum UtrechtTon van der Valk/ Junior College Utrecht en Fisme,UniversiteitUtrecht

-De module Hart en Vaten,sti/staanbijeenhartinfarctisontwikkeld door het JuniorCollegeUtrecht OCU)' in samenwerkingmet de Nederlandse Hartstichting' en hetUniversitair Medisch Centrum Utrechp.

Door deze unieke samenwerking kwa-men inhoudelijke kennis van hart envaten, didactische kennis en concreteervaring vanuit de klas bij elkaar. De mo-dule is eerst uitgeprobeerd op het JCu.Daama is de herziene module met succes

gegeven op drie testscholen en juni2009gecertificeerd voor vwo4,domein F:biomedische technologie en biotechno-logie.Het is een module met veel digitaleextra's5.Leerlingen en docenten kunnencollegesover het hart op internet beluis-teren door middel van Podcasts.De basisleerstof staat in zeven hoofd-stukken, die kunnen worden aangevuldmet onderwerpen uit drie keuzehoofd-stukken. Het verhaal van Hans (ziekader) komt als rode draad in aIle hoofd-stukken terug.

"Hans is 17jaar en is fanatiek sporter. Hijis altijd op zijn racefiets te vinden.'Geenwonder, dat heeft ie van z'n vader; zegtz'n moeder altijd."Ditzijn de eerste zinnen uit de inleidingvan de leerlingenreader.ln het vervolgvan het verhaal krijgt de vader van Hanseen hartinfarct. Zo komt voor Hans het

hartinfarct opeens dichtbij, terwijl hetvoorheen voor hem een 'ver van mijnbed'-verhaal was. Deze gebeurtenis roeptbij Hans vragen op die jongeren zullenherkennen. Ze worden gaandeweg in demodule beantwoord.

mei 2010

Reanimatiepracticum op JCu. Foto: Kirsten Kosters-Klapwijk.

De leerlingen krijgen uitleg, maken op-gaven en doen practica. Vanaf het beginwerken ze in groepjes aan een artikelover hart en vaten.Het artikel vormt (eenonderdeel van) deafsluiting van deze mo-dule. Er kan ook eentoets gegeven worden.Of leerlingen kunnen de slotopdrach-ten uit de hoofdstukken inleveren vooreen cijfer. Afhankelijk van de gemaaktekeuzes kan 40 tot 60 studielastuur aande module besteed worden.

De vakinhoud en practicaDe module begint met de ernst van deproblematiek rond hart- en vaatziekten.

Een hartinfarct kanleiden tot een hart-stilstand. Wat moetje dan doen? Hierpast een practicumreanimeren waar-

voor Reanimatiepartners6 kan wordeningeschakeld.Vervolgens wordt de normale werkingvan het hart behandeld. Deze kan aan-

gevuld worden met een hart-snijprac-

Een nit-module met veeldigitale extra's

)

ticurn. Voor leerlingen met biologie inhun pakket kan dit hoofdstuk herhalingvan biologiestof zijn.

I

III

I

I

De hoofdstukken van demodule

Inleiding1.Acute situatie - Hartstilstand

2. Het hart- en vaatstelsel

3. Elektrische activatie van het hart

4. Elektrocardiografie

S.Het hart als pomp6. Bloedvaten en druk

7.Atherosclerose, hartinfarct en hartritme-stoornissen

Groepsopdracht - een artikel over hethartinfarct

Keuzehoofdstukken

K1.Risicofactoren

K2.Behandelmethoden

K3.Toekomstig wetenschappelijk onder-zoek

De scheikunde en natuurkunde in dezemodule komen naar voren in tweehoofdstukken over de elektrische acti-

viteit van het hart. Leerlingen kenneneen ecg (elektrocardiogram) wel vantelevisieseries, maar wat het nu preciesvoorstelt? Dat de nernstpotentiaal en

.

Leerlingen bezig met het maken van een ecg. Foto:Harold van Rijen.

een druk-volumelus, een lastig onder-werp. vooral voor NG-leerlingen diegeen natuurkunde hebben. Een docentvan een testschoolloste dit za op:

De scheikunde en natuurkundein deze module komen naarvorenin twee hoofdstukken over de elektrischeactiviteitvan het hart

chemische evenwichten een rol spelenbij de elektrische activatie vinden ze ver-rassend. Uiteindelijk leren de leerlingenwat ze zien op een ecg en wat er bij eenhartinfarct verandert in een ecg. Tijdenshet ecg-practicum maken de leerlingenvan zichzelf of van een klasgenoot eenecg.

Natuurkunde is ook aanwezig in depompfunctie van het hart. Dit onder-werp wordt uitgelegd met behulp van

"Ik liet een leerling met natuurkunde inzijn pakket de druk-volumelus aan derest van de klas uitleggen. Hij deed daterg goed!"Voor het onderwerp druk inde bloedvaten is de Wet van Poisseuille

no dig. Een practicum verheldert datals een bloedvat voor de helft dicht zit,de hoeveelheid doorgestroomd bloedafneemt tot r/r6e. De weerstand die

het bloed ondervindt is omgekeerdevenredig met de straal tot de vierdemacht.

In het laatste basishoofdstuk komen deonderwerpen uit de andere basishoofd-stukken samen. Aan de hand van wat er

gebeurt vaar, tijdens en na een hartin-farct komen onderwerpen als ecgendruk-volumelus opnieuw aan bod om uitte leggen hoe het lichaam reageert als ervernauwingen in de bloedvaten optre-den of een bloedvat bij het hart wordtafgesloten.Tot slot volgen de drie keuzehoofdstuk-ken.

Leerlingen schrijven een artikelAan het begin van de module kiezenleerlingengroepjes een bepaalde be-roepsgroep (medisch fysicus. moleculairbioloog, hartspecialist. ...)en startenvanuit dat perspectief met het schrijveneen artikel over het hartinfarct. Metdeze opdracht laten we de leerlingenervaren dat ze ook in een exacte stu-

mei 2010

.

Wat is een Podcast?die zoals natuurkunde of scheikunde,onderzoek in het medische veld kunnendoen. Tegelijkertijd leren ze een aantalacademische vaardigheden. Ze moeteninformatie opzoeken en samenwerkenbij het schrijven van het artikel. Als hetartikel aan het einde van de module af

is, lezen ze elkaars artikelen en gevenfeedback. De feedback op hun eigenartikel verwerken ze en dit definitievedocument leveren ze in bij de docentvoor een cijfer.

Een Podcast is een PowerPointpresentatie die automatisch afdraait. Naast het zien van dedia's hoort u de uitleg die daarbij hoort. Per onderdeel kunnen u en de leerlingen de Power-Pointdia's bekijken en luisteren naar wat de fysioloog en medeontwikkelaar Harold van Rijenuitlegt. Deze Podcast kunt u op verschillende manieren gebruiken als ondersteuning vanuw lessen. Op de website www.nlt-hartenvaten.nl wordt uitgelegd hoe u een Podcast kuntbekijken.

Prima!" aldus een docent van een test-school. Dat de module moeilijk is, wordtdus niet als probleem ervaren. Wel is ermeestal meer dan 40 slu nodig voor debasishoofdstukken en het schrijven vanhet artikel.

Noten

1. www.uu.nlljcu2. www.nederlandsehartstichting.nl3. www.umcu.nl4. Erwordt gewerkt aan een havomodule over

het hart. Naar verwachting zal deze modulemedio 20ro beschikbaar komen.

5. www.nlt-hartenbloedvaten.nl6. www.reanimatiepartner.nl7. Valk,T.van der (2009).Naar samenhang in

een nit-curriculum. NVOX, 34(6), 266 - 268.

Inleiding op De Franseparadox

door Jenneke Rasser,Martin Nieuwerth &Sebastian Sterl Starten met de module?

De module is geschikt voor leerlingenuit vwo 5 en 6 met een NG- en/of NT-pakket. Als docent zult u, afhankelijkvan de voorkennis van uw klas, meeraandacht aan het ene of juist aan hetandere onderwerp moeten besteden.In de docentenhandleiding staanaandachtspunten voor u als docentwanneer leerlingen Ofgeen biologieOfgeen natuurkunde in hun pakkethebben. De module is geschreven voornIt, maar leent zich ook uitstekend vooreen interdisciplinair project in de vrijeruimte.Op de website van de modules staatinformatie voor zowelleerlingen alsdocenten. Daar kunt u een pdf-versievan de leerlingenreader vinden enkunt u de Podcasts bekijken die bij dezemodule horen. Materialen zoals voor-

beeldtoetsen, antwoorden op de vragenen de docentenhandleiding staan opeen afgeschermde site. Als docent kunt

u zich ervoor aanmel-

den en krijgt u toegangtot al deze materialen.Daarnaast kunt u met

uw collegadocenten tipsen informatie uitwis-selen, de data van de

bijscholing vinden en vragen stellen aande fysioloog die mede deze module heeftontwikkeld.

Elkezomervakantie is het in Frankrijkge-nieten van de ondergaande zon met eenlekker glas rode wijn. De Fransen tafelenveel, drinken veel wijn en consumerenrelatief veel verzadigde vetten. Volgensveel wetenschappers zou dit betekenendat er veel mensen aan hart- en vaatziek-

ten lijden in Frankrijk.Dit is echter niet zooDitverschijnsel wordt de Franseparadox genoemd. De vraag is dus: hoekomt het dat het percentage hart- envaatziekten in Frankrijkgemiddeld lagerligt dan in Nederland?(De leerlingen geven daarna het ant-woord op deze vraag.)

~ Kirsten Kosters-Klapwijk was onder-

wijsontwikkelaar op het lCU. Het ontwikkelen

en coordineren van de module Hart en Vaten

was een van haar taken.

~ Ton van der Valk is curriculumcoordinator

van het lCU en doet vakdidactisch onderzoek

bij het FIsme van de Universiteit Utrecht.

~ Harold van Rijen is als universitair hoofd-

docent Medische Fysiologie verbonden aan het

Universitair Medisch Centrum Utrecht en heeft

de module Hart en Vaten mede ontwikkeld en

aan de leerlingen van het lCU onderwezen.

-Ervaringen van docenten enleerlingenOp de vraag wat ze het leukste on-derdeel van de module vonden, ant-woordde een leerling: "Het reanimatie-practicum, hetecg-practicum enhet artikel. Hierbijkun je namelijkgebruikmakenvan de kennis dieje in de modulehebt opgedaan en komt de stof meer totleven."Een andere leerling schreef: "Ik vond heterg leuk om te leren over hoe het hartwerkt en wat er gebeurt met je lichaam(met bijvoorbeeld je bloeddruk) wan-neer je een hartinfarct krijgt."Zowel docenten als leerlingen gevenaan dat de module moeilijk en veel is."Conclusie hoofdstuk 4:PITIIG! Laatleerlingen zich maar lekker vastbijten.

IIPittigeleerstof! Laat deleerlingen zich maar lekker

vastbijten!"

Hart en Vatenis een module die zich

leent voor teamteaching: samenwerkingtussen docenten scheikunde, biologie ennatuurkunde. Door zich elk £link in hun

eigen deel te verdiepen wordt het eenechte uitdaging die verrijkend is voor deleerlingen en de docenten.

mei 2010