Harita ve Kadastro Mühendisliğinin DeğişikMühendislik Kollanyle İl işkisi"

Y. Müh. Macit ERBUDAKİ.Y-T.O. Öğretim Üyesi

Eski Mısır'da Nil nehrinin taşmasiyle arpa tarlalarının sular altında ,■ •dalması ve sular çekildikten sonra tarla sınırlarının yeniden tesbitinde 'morlukların ortaya çıkması, sınırların, tıpkı bugün olduğu gibi, ölçülüp

•işaretlenmesine yol açmıştır. Böylece hukuki kadastronun temelinin eski••Mısırda atılmış olduğu söylenebilir, Nitekim, bazı Etnolog ye Antropolog-

lar, yalınız ölçme tekniğinin değil, bütün kültür ve uygarlıkların kökününeski Mısır'da aranması gerektiğini ileri sürmektedirler.

* Çünki, insan yaradılışı bakımından görenekleriyle yetinen, ve alişkan-liklarina sıkıca bağlı bir varlıktır. Güçlüklerle karşılaşmadıkça, kendi dü-şünce ve alışkanlıklarını gözden geçirmeğe yanaşmaz.

Eski Mısır'da ise, yüksek bir kültürün doğmasına elverişli bütün ko-şullâr vardı. Nil nehrinin peryodik taşkınları, eski Mısırlılara akıllarınıkullanmaya alıştırmış, onlara sulama ve tarım tekniğini öğretmiş, zamankavramının doğmasını astronomiyle ilişkin önemli olayların gözlenmesineve böylece takvimin bulunmasına yol açmıştır.

Uygarlığın en yüce noktasına ulaşan Eski Yunanlılar pratiğe hiç daönem vermemişlerdir. Ama onların geometride, astronomide ve tıbda eldeettikleri başarılar, III. cü yüzyılda kabaran hırıstiyanlık dolayisiyle süpü-rülmelerini önlemeğe yetmedi.

İslâm bilginleri, kan dolaşımının, ya da hastalıkların sırrını çöze-bilselerdi, günden güne artmakta olan taassuba, belki de karşı koyabilir-lerdi. Cebirde, Fizikte, Tıpta gerçekleştirdikleri ilerlemeler onları da kur-tarmaya yetmedi. Bütün o başarılarda bir yetersizlik, bir eksiklik vardı.Elle tutulur, gözle görülür bîr sonuca varamamışlardı. Bunun içindirkiXIII. yüz yılın ilk yıllarında başlayıp günden güne artan zulümlere uğra-dılar. Felsefe öğretimi yasak edildi. Felsefe üzerine yazılmış kitaplar yakıldı,

.(*) H. Harita ve Kadastro semineri'nde yazan tarafından verilen konferanstır.. .. , . ■ ' ■ •

' .65 .

ya da ortadan kaldırıldı. Astronomi de ancak kıbleyi tayin'i için öğrenil-mesine izin yerildi- Oysa Jbni Sina gibi dâhiler yetişmişti. İbni Sina büyükbir filozof, ayni zamandada çok iyi bir gözlemci ve büyük bir hekimdi.Bazı hastalıklara gözle görülmeyen bazı varlıkların sebep olduğunu sezi-yor ve bu gizli yaratıklara cin adını vermekle yetiniyordu. Elinde Tanrıvergisi olan sezgiden başka bir aracı yoktu.

Ama bir gün mikroskop, mikroskosmosun sırlarını açığa vurarak İb-ni Sinayi sezişinde haklı çıkaracaktı. 300 000 defa büyütebilen elektronmikroskoplarının yardımiyle, Asya ve Afrika ormanlarında yaşayan yır-tıcı hayvanlardan daha tehlikeli, virüs denilen canlı varlıklarla kuşatılmışolduğumuz anlaşılmıştır.

Öte yandan optikle ince mekaniğin gelişmesi, ölçme metod ve araç-larının da gelişmesini hızlandırıyordu. Tabiat bilimleri alanında mikros-kosmosun kanunlarını araştırabilmek için, onu gereğince büyütüp gözün igörüş alanı içine koymak gerekiyordu. Oysa, ölçme tekniğinde görüptanıyabilmek, ancak küçültmek suretiyle sağlanabilmektedir. Çevreyi,kavrayabilmek için, onu belirli araç ve metotlarla ölçüp, ölçü sonuçlarınıuygun bir ölçek ve projeksiyona göre küçülterek bu suretle düzlem üzerinegeçirmek gerekir.

Kısaca ölçme tekniğinin dayandığı, prensip ve işlemlerini sıralamışbulunuyoruz.

Ölçmede bugün kullanılan araçlara gelince; elektroniğin gelişmesiyle,bu araçlarda da paralel olarak büyük bir gelişme göze çarpmaktadır. Buyüzden de harita mühendisliği şubesinin ders programı gittikçe ka-barmaktadır. Son zamanlarda İstanbul Fen Fakültesi Jeofizik Enstitüsünebağlı lisans üstü foir yüksek Jeodezi öğretimi yapılması ve bu amaçla daelektronik, informasyon teorisi, istatistik matematik, matris ve tansörhesabı, integral denklemler gibi bazı derslerin eklenmesi düşünülmektedir.

Bugün kullanılmakta olan modern ölçme araçlarını kısaca bir göz-den geçirmeğe çalışalım :

Uzunluklar artık elektronik uzaklık ölçme aletleriyle ölçülmektedir-S.atel itler- gibi hızla hareket eden yapma gök cisimlerini gözlemeye yarı-ya n dört eksenli teodolitler yapılmıştır. Dürbünlerin büyük bir doğru-lukla hedeflere yöneltilmesi için fotosellüİlerden faydalanılmaktadır. Te-odolitlere, magnetik kuzeyi belirten puslalar yerine, coğrafi kuzeyi gös-teren jiroskoplar takılabilmektedir. Delikli kart sisteminin teodolitlere deuygulanması, suretiyle, ölçü işlerinin tüm otomatik bir duruma getiril-mesi düşünülmektedir.

Delikli kart sistemi ilk önce fotogrametrîde, kıymetlendirme aletle-rinde uygulanmıştır. Belirli noktaların koordinatları, kıymetlendirme ale-

66, ■

tine bağlı elektrikli bir yazı makînasi yardımı ile yazılarak kartlara zım-balanmaktadır. Delikli kartlara işlenmiş olan koordinatlar, elektronik he-sep makinalanyle hemen memleket koordinatlarına dönüştürülmektedir.

Kendi kendine ayarlanabilen rödrösman aletleri yapılmıştır. Kıymet-lendirme aletlerinde, yükselti (tesviye) eğrilerinin çizilmesinde, ölçü par-kaları yerine baz doğrultusunda senkron titreşimler yapan fotosellüllerkullanılmaktadır. Bu fotosellüller arasındaki akım farkları ölçülmekte,paralaksın sıfır olmasına karşılık akım farkları sıfır olmakta ve bu du-rumda bir nokta çizilmektedir. Tersim masaları da delikli kart sistemiile işlemektedir. En son olarak Amerika'da televizyonlu bir fotogrametrîkurulmasına çalışıldığını ölçme dergilerinden öğrenmiş bulunuyoruz.

Ölçü araçlarından sonra metodların gözden geçirilmesini, bu yazınıniçine almayı gereksiz buluyoruz. Ancak bu metodların çoğunun dayandığı

^temellerin daha XVIII. ci yüzyılda Laplace, Lagrange, Legendre ve Gauss»giİDİ büyük matematikçiler tarafından atılmış olduğunu belirtmekle ye-

, tineceğiz. .

Memleket ya da kıta gibi geniş alanların ölçülmesi, ölçü sonuçlarınınhesaplanıp çizim ve baskı söz konusu olunca, karşılaşılan güçlüklerde ooranda büyük olmaktadır. Bütün bu zorlukları yenebilmek için astronomi,yüksek matematik, hata teorisi, fizik gibi yüksek bilgi ve teorilere lü-lum vardı. • _ . - . . . . .

Alanlar büyüdükçe yer yüzünün de görünüşü değişmekte, başlangıç-üa düzlem olarak kabul edilebilen yüzeyin, alan genişledikçe küre, elip-soid ya da siferoid olarak ele alınması gerekmektedir. Ölçülen açıfar sa-bit tutulmak üzere bir elipsoidin bir düzlem üzerine iz düşürülmesi fonk-siyonlar teorisiyle ilgili bazı bilgiler gerektirmektedir- Dönel elipsoid yeryüzünün en uygun bir modelidir. Yer yüzeyi ise, Gauss'un işaret ettiğişakul eğrilerine dik olan bir yüzey olup durgun bir denizin yüzeyi iletemsil edilir. Böylece yer yüzeyinin biçiminin tayin edilmesi gibi bir prob-iemin çözülmesi söz konusu olunca, karşımızda biri geometrik, öbürüfiziksel olan iki yol belirmektedir. Böyle olunca da ölçme mühendisi isteristemez gravite (ağırlık kuvveti) ölçüleriyle de ilgilenmek zorunda kal-maktadır.

Nitekim harita mühendisliği dalında fiziksel jeodezi ile genel jeofizik,Jeofizik Enstitüsünde de jeodezi okutulmakla her i.ki bilim dalı, jeofizikile jeodezi arasındaki ilişki belirmiş olmaktadır. Nitekim, birinci dünyasavaşından sonra uluslar arası bir jeodezi ve jeofizik birliği kurulmuş bulunmaktadır. Bu birliğin (UGGI) jeodezi, sismoloji ve yerin .jç yapısı fiziği, yer magnetiğî ve elektriği, fiziksel oseanografi, vulkanolöji ve bilimsel hidroloji kollan vardır. - , .

İlk önceleri haritalar ele alınmış olduğundan harita daireleri asker-lerce yönetilmekte idi. Ama XIX. cu yüzyılın sonlarına doğru kültür veekonomi haritalarına olan ihtiyaç kendini duyurmaya başlayınca, ölçmeişleri de kendiliğinden sivil ellere geçmeğe başladı. Çünkü askeri yöne-tim, bu gibi karmaşık ihtiyaçları karşılamaya kalksaydı, kendi kuruluşamacından uzak düşmüş olurdu. Örneğin bir harita subayından kadastroölçüleri yapması beklenemezdi. İsviçre'de olduğu gibi, büyük ölçekli sivilharitalardan küçük ölçekli haritaların elde edilmesi, gizli tutulmasıgereken önemli noktaların koordinatlariyle her türlü atışlar için gereklielemanların hesaplanmasiyle uğraşılması daha olağandı.

Yer yüzeyini bütün ayrıtılarıyle taıntan coğrafya haritalarıyle top-rakların niteliğine göre değişik renklerle boyanmış ekonomi haritaları dı-

'' şında yol, köprü, tünel, baraj gibi yapı ve tesislerin veya İl Ve İlçelerinkurulması veya iman gibi şehircilik faaliyetlerinin maden ocakları ileormanların işletilmesi, sulama, kurutma, ekili toprakların düzene konul-ması, su ve enerji iletimi gibi teknik tasarıların verimli bir şekilde uy-gulanabilmesi için, her halde plân ve haritalara lüzum vardır. Tekniğin,kendini bütün ağırlığı ile duyurduğu bu çağda, bütün bu kalkınma pro-

,• jelerinin rasyonel bir çalışma sayesinde en az bir masrafla gerçekleştirile-bilmesi, ancak bütün mühendislik dallarının sıkı işbirliğine bağlıdır.

Nitekim, yurdumuzda da bu gerçek kısa bir zamanda anlaşılmış veharita mühendisine olan talep günden güne artmaya başlamıştır. Eski-den projeleri düzenleyen mühendisler, harita alımını da bizzat kendileriyaparlardı. Böylece arazinin harita üzerinde belirtilmeyen bütün özellikleriyakından tanımış olurlardı. Oysa bugün inşaat mühendisi veya mimarınharita mühendisliği dalını seçenler, daha okul sıralarında, değişik mü-hendislik dallarının gerekli konularıyle ilgilendirilmekte ve böylece alımirnı yapacakları harita ve plânlar üzerine çizilecek projelerin uygulanma-sında paylarına düşeni daha büyük bir anlayışla yerine getirebilecek dü-zeye yükseltilmektedirler. Şimdi harita mühendislerinin başarıyle katıldığıbazı önemli aplikasyon işlerine, yukarıda belirtilen sıraya uyarak bir gözatalım :

Bugün daha büyük bir hızla hareket eden taşıtların güvenliğini sağîıya-bîlmek için kara ve demir yollarında klotoid ve 3. cü dereceden parabol eğ-rileri uygulanmaktadır. Bu özel eğriler şimdi şehirler içinde yol kavşak-larında da uygulanmaktadır. Bu gibi eğrilerin uygulanması güvenlikle bir-Irkte estetiği de arttırılmaktadır. Kara yolları işletmelerinde yapılari'sönincelemeler ölçme tekniğinin bir kölü olan fotogrametrinin, klasik usulegöre 3 defa daha ucuz olduğunu göstermesi ayrıca hava fotoğraflarındankayşa (heyelan) bölgelerinin, toprağın nemliliği ve suların sığlığı gibi özel

68

durumların ayird edilebilmesi, bir çok teknik alanlarda olduğu gibi yolişletmelerinde de fotogrametri metoduna öncelik sağlamıştır.

Büyük bir alan üzerinde uçulduktan sonra, fotoğraflardan elde edilenharitalar üzerinde, istenilen şartlara uygun çok sayıda yol boylan seçilipbunlar üzerinde daha alçak uçuşlar yapılarak, en uygun yol boyu steroskopikinceleme sonunda seçilmekte, eskiler varsa, arazi de yapılan bütünleyiciölçüler ile tamamlatılmaktadır. Kıymetlendirme aletinde en uygun yolboyunun çizimi yapıldıktan sonra, yine harita mühendisinin aracılığı îlezemine uygulanmaktadır. Her türlü kesitlerde fotogrametrik , olarak eldeedilmektedir.

Modern yolların, otostratlarm yapımında bu gün fotogrametri ile bir-likte elektronik hesap makineleri de işe katılmaktadır. Enine kesitlerin eldeedilmesine yarıyan özel bir düzen, elektronik hesap mekinelerine bağ-lanmakta, delikli kartı sisteminin uygulanmasıyle toprak hesapları büyükbir hızla otomatik olarak yapılmaktadır. İş hacmi büyüdükçe fotogramet-rinin sağladığı fayda da o orantıda büyümektedir. Amerika Birleşik Devlet-lerinde yol projeleri için gerekli olan harita alımı içîn yaklaşık olarak 10yılda 200 milyon dolar harcanmıştır.. Bu miktar genel masrafların ancak% 023 dür. Misisipi otostratlarının yapımında 22 bin hava fotoğrafının^kullanıldığı bilinmektedir.

Çok ince açı ve uzunluk ölçüleri isteyen tünel ve köprü yapımlarında©İçme uzmanlarına sorumlu görevler düşmektedir. Bilindiği gibi yapım-larına karşılıklı her. iki yakadan birden başlanılan köprü ve tünellerde,'.örneğin bir demir köprünün yapımları birbirinden bağımsız olarak yü-rütülen, her iki yarı parçasının bir kaç milimetre doğrulukla kauşmalarıgerekir. Benzeri incelikler barajların şekil değişimleri ölçülerinde de aran-makta ve bu yüzden nirengi şebekeleri bir jeolog'un da yardımı ile sağlambir zemin üzerine kurulmakta ve baraj duvarları üzerine belirli bir sırayagöre özel çiviler çakılarak gözlemler birinci derece teodolitlerle bilyelerüzerinde yapılmaktadır.

.Bir ara İstanbul'da Elmalı Barajının deformasyon ölçüleri Harita Ge-nel Müdürlüğü ile birlikte, İstanbul Yüksek Teknik Okulu Harita şube*'tarafından yapılmıştır. Ayni şekilde Sanyar Barajı için hava fotoğraf-larından elde edilen plânlar ihtiyacı karşılamayınca, problem yüksek oku-lun Harita Şubesince, arazînin özel durumu dolayısiyle ancak fototeodo-litler ile yerden çekilen fotoğraflarla çözülebilmiştir.

Harita Mühendisi, özellikle dolgu barajlarının aplikasyonlarında vehidrometrik ölçmelerde etkili rol oynamaktadır. Bara] modelleri üzerin-de yapılan araştırmalarda ve su temel yapılarının toprak basıncı dene-melerinde fotogrametrinin uygulanması ile olumlu sonuçlar alınmaktadır*

■ r69

• Gözle izlenmeleri mümkün olmıyan hızlı hareket eden cisimlerin,köprülerin titreşim hareketlerinin incelenmesi gibi bilimsel çalışmalardafotogrametri metodundan faydalanılmaktadır. Özellikle değişik açilı plâk-ların eğme rrîomentterİnin (biegemomente) matematik yoldan elde edil-mesi oldukça güç olduğundan pratik yollar düşünülmüş, yüzeylerin eğri-likleri yansıma olayı ile tesbit edilebildiğinden, fotogrametri Lâboratuva-rında plâklar üzerine çizilen dairelerin, plâklar yüklendikten sonra izdü-şümleri elips olmaktadır. Bu elipslerin eksenlerinin, ölçülmesiyle eğme mo-mentlerinin değerleri ve yönleri tesbit edilebilmiştir.

Ölçme uçaklarına yerleştirilen magnetometre ve scintillometre gibi,yerin magnetik alanı ile radyo aktivitesini ölçen aletlerin çizdikleri eğrileryardımiyle hava fotoğraflarından maden yatakları hakkında aydınlatıcı

-» bilgiler elde edilebilmektedir Böyle bir uçakta ayrıca elektromagnetik dal-, galarla uzaklık ölçen bir alet de bulundurulmaktadır.

Tünel profil ölçüleri, kaplamalar için malzeme hesapları ve çizimlerfotogrametride özel bir alet yardımiyle yapılabilmektedir. Fotoplânlarşehirlerin yol şebekelerinin planlanmasında büyük kolaylıklar sağla-maktadır.

' « Savaşlarda yıkılmış olan Tapınak; tiyatro ve opera gibi tarihi yapı-ların onarım veya yeniden yapımları, uygulanan özel ölçü metodlarıylesağlanabilmektedir, yapılan eski fotoğrafları yoksa, maketlerinin fotoğ-rafları çekilip fotogrametri metodu ile de ölçülerek plânlan çizilmektedir.Hava fotoğraflarından yalnız bir ilin yol şebekesinin planlanmasında değilo ilin sosyal ve ekonomik yapısını incelenmesinde, yerden çekilen fo-toğraflardan da yapılarda olup biten kazaların sebepleri ile hasarlarıntesbitinde faydalanılmaktadır.

Harita Mühendisi, Jeologların araştırmalarında ve ince açı ve uzunlukölçülerine ihtiyaç gösteren gemi yapımlarında da yardımcı olmaktadır.

■■:■■■ ' Yapı ve iskân tekniği, şehir ve tarım suculuğu gibi bilgilerle yetişti-rilmiş harita mühendislerine, özellikle barajlara sular dolmaya başlayın-ca ihtiyaç duyulmaya başlanmış, Devlet Su İşleri Genel Müdürü SayınDemîrel'in Harita Şubesi Şefi Sayın Ekrem Ulsoy ile yaptığı görüşmede buihtiyaç dile getirilerek İstanbul Yüksek Teknik Okulunda ölçme tekniğiüzerine kurulu bîr Kültür Teknik Mühendisliği kolunun açılması uygungörülmüştü.

İmâr uygulamaları, parselasyon haritalarının düzenlenmesi, hamurişleriyle aplikasyon, yol yâpımıy kanalizasyon, içme suyu, gaz ve aydınlat-ma tesislerinin yapımı, işletme ve bakımı, enerji ihtiyacının karşılanması

• '70 .■

gibi Belediye hizmetlerini görebilecek nitelikte (benzeri Zürich YüksekTeknik Okulunda Kültür Teknik ve Harita Mühendisi adı ile yetiştirilentip'te) mühendislere büyük bir ihtiyaç duyulduğundan, bu görüşe İmâr veİskân Bakanlığı yetkilileri de katılmıştı. Bu dilek, Milli Eğitim Bakanlığınada duyurularak tasvibe mazhar olmuştu.

Milli Eğitim Bakanlığı acele bir emir ile Yıldız Teknik Okulu HaritaŞubesinin programının değiştirilmesiyle çok yönlü olan böyle bir ihtisasdalının açılmasını istemişti. Açılması kararlaştırılan bu şubenin ders müf-redat programı da hemen hazırlanıvermişti.

Böyle bir şube açılabilmiş olsaydı, toprak reformu uygulamalarındançalışabilecek en azından 10Ö-150 teknik kültür mühendisi yetiştirilmişolacaktı. Ne varkı insanlar, kendilerine fayda sağlayabilecek şeylerin far-kına çok geç varabilmektedir.

* ı DÜZELTME : 1967 Ocak 6 sayılı dergide çıkan Sayın Y. Müh. MacitERBUDAK'ın «Güvenlik Kavramı» adlı yazısı hakkında yazarın bir açıkla-masını yayınlıyoruz. Yine ayni yazının 9. sahifesinde katsayılar çizelgesininson iki sütununda 11 sayılı doğrultunun hizasıdaki sonsuz işaretleri ile,sonsuz olan bu iki sütunun toplamları da gösterilmemiştir. Ayrıca bu ikisütunun katsayılarının sütun değiştirmeleri gerekir. Katsayılar çizelgesi-nin doğru şekli yeniden dizilmiştir.

Bu yanlışlığı düzeltir, yayın kurulu adına yazarından özür dileriz.. YAYIN KURULU

£

AÇIKLAMA: 1967 Ocak 6 sayılı dergide çıkan Güvenlik kavramıile ilgili yazı hakkında bir açıklama yapılması gerektiğine işaret eden mes-lekdaşlar olmuştur. Bu uyarmalarına teşekkür ederim.

Kestirilen noktanın büyük bir güvenlikle elde edilebilmesi için ilkkoşul, üç noktanın ayni doğru üzerinde bulunmamaları gerekir.

Böyle bir koşul gerçekleşmediği takdirde, katsayılar determinantı sıfırolur. Bu bakımdan G güvenlik katsayısı, determinantlarla orantılı bîrbüyüklük olarak tanımlanmıştır.

Y. MÜh. Macit ERBUDAK

71

Çok Yönlü Ekonomik Haritalar c*]

Y. Müh. Hüseyin BOZKIRİstanbul Belediyesi

Harita İsleri Müdürü

Çok YönOl Ekonomik Hartİalar ı

Kadastro, İmar Plânlan, (arazi düzenlenmesi), arazi ıslahı, ormantahdit V.B. işlerde kullanılabilecek tek tip bir haritanın esasları hakkın-da düşünceler.

Dünyamız, vadileri, dağları, ormanları, kırları, denizleri, nehir veırmakları ile bir bütün olarak insanların hayat sahasıdır. Birçok kavimlerbinlerce sene evvel kültür alanında büyük ilerlemeler kaydederek toprak-ların verimini arttırmak ve dolayısıyle hayat şartlarını yükseltmek içinbh-çok tesisler inşa etmişlerdir.

Mevcudiyetlerini ve refah seviyelerini üzerinde yaşadıkları topraklaraborçlu olan insanlar daha o çağlarda bu toprakların büyüklüğünü vedünyanın şeklini tayin edebilmek amacı ile çalışmalara başlamışlar veçizim yolu ile üzerinde yaşadıkları toprakları göstermeye muvaffak ol-muşlardır.

Bu bilgiye gö're, kültür teknik ve ölçme tekniğinin binlerce sene ge-riye giden bir mazisinin olduğu anlaşılmaktadır.

Babillilerin milâttan 4500 sene evvel sulama kanalları inşa ederektoprağı büyük bir meharetle işlediklerini ve milâttan 2300 sene. evveltopraklarının haritalarını yaptıklarını, milâttan 1300 sene evvel Mısırlı-ların mülk sınırlarını gösteren mükemmel bir kadastroya sahip olduklarınıtarihi belgeler ifade etmektedir.

İlk çağın kapanışından 16. yüzyıla kadar geçen zaman zarfında ilminbütün kollarında bir duraklama devresi mevcuttur. 18. yüzyılda Fransız-ların çalışmaları ile haritacılık büyük ilerlemeler kaydetmiş, 18. ve 19.yüzyıllarda modern kadastronun temeli atılmıştır.

Napolyon kadastrosu diye adlandırılan bu kadastro 1. Napolyonun1807 de zamanının Maliye nazırına vermiş olduğu bir emir üzerine elealınmıştır.

(*) II. Harita ve Kadastro Seminerinde yazarı tarafından verilen konferanstır.

72

Napoiyonun iddiasına göre devletin/ içinde bulunduğu mali zorlukla-rın bertaraf edilmesi ülkenin bütün arazi ve emlâkinin sistemli bir tarzdaölçülerek adilane bir verginin tahsili ile mümkündür.

Fransızların tesis etmiş oldukları bu kadastro, tahrip olan bir mülksınırını mahkeme kararına lüzum kalmadan, ihya edebilecek nitelikte idi.

İlk çağ medeniyetlerinin kalıntıları bize kültür teknik ve ölçmetekniğinin uzun bir maziye malik olduklarını ispat eder.

Tekniğin bu iki kolu mühendisliğin diğer kollarının en eskilerindenolup diğer kollara nazaran toplumu daha geniş ölçüde ilgilendiren mev-zular ile meşguldür.

Kültür ve teknikte ileri bir memleket dahilinde seyahat edenler, ara-zide adım başında kültür mühendisleri ile kadastro ve harita teknik ele-manlarının müşterek çalışmaları ile meydana gelmiş bir çok eserleretesadüf ederler.Buna' karşılık Harita Mühendisinin çalışmaları daha aznazarı dikkati celbeder.

Devlet idaresinin hemen hemen bütün kollarında bilhassa iktisadive toprakla ilgili teknik çalışmalarda harita mühendisinin rolü önemli-dir. Böyle olmasına rağmen bu çalışmaların toplum tarafından takdir olun-"maması esef vericidir.

Arazi üzerinde dolaşırken aletile ölçü yaparak neticeleri ölçü kroki-lerinde işaretlemekle meşgul bir şahsa tesadüf edebilirsiniz. Bu şahıs, bin-lerce sene geriye giden şerefli bir maziye sahiptir, O eski yunanlılarınhendesecilerinin, Roma imparatorluğu zamanındaki ağrîmenzoriarın yap-tıkları işleri zamanımızda yürütmekte olan teknik elemandır. Bu eleman5000 seneden beri yapıla gelmekte olan mevzuları günümüzün icaplarınagöre yürütmektedir.

Modern kültür hayatının icabı olarak şon 70-80 sene içinde, aynıkökten olmak üzere ihtisas namı altında bir çok mühendislik şubeleri or-taya çıkmıştır. 19. yüzyılda (Baumeister) unvanı yerine Mimar ve mü-hendislik mesleklerinden bahsolunmaya başlanmıştır.

Mühendislik kollarının en modern ve yenilerinden oîan şehircilik vemesaha mühedisliklerî son yüz sene içinde teşekkül etmiş mesleklerdendir.

Kültür teknik ve şehircilik işlerine ait problemlerin büyük bir kıs-mının tatbikatçısı olan harita mühendisinin vazifesi biri teknik diğeri hu-kuki olmak üzere iki kısma ayrılır.

Harita Mühendisi tatbiki alandaki çalışmalarında yaratıcı değildir.O, sadece mevcut şekilleri plânimetrenin kaidelerinden faydalanarak

istenilen doğruluk derecesinde ölçüp sonuçlan değerlendirmek suretiyleşekillerin tersimini sağlar. •

: . "73

Hukuki alanda meşgul olduğu problemlerin en mühimlerinden biri :Tabiat kuvvetlerinin veya kötü kişilerin kısmen veya tamamen tahrip

ettikleri sınırların tashih veya ihyasıdır.Bu alandaki çalışmalarında harita mühendisi muteber bir ehlivu-

kuf durumundadır.Mülk sınırlarının tespiti (Kadastro), Küçük veya büyük sahaların öl-

çülmesi, parsel veya bina sahalarının tespiti, kadastrodaki tahavvülâtın ta-kip ve tespiti işleri bu alandaki çalışmalardandır.

Şehirlerin imarı ve tevsünde, imar plânlarının kıymetli arazi üzerin-de büyük bir itina ve doğrulukla tatbiki, yer altı inşaatına (Kanalizasyon)ait ölçü ve hesapların yapılması, harita mühendisinin mevzularındandır.

Arazi Islâhı :- ,A ' Toprak reformu ye zirai kalkınma mevzuunda zirai işletmelerin şart«koştuğu ebattaki parsellerin meydana getirilmesi ve bu parseller arasın-■,',da yol ve sulama kanallarının vücuda getirilmesinde harita mühendisinin rolüçok önemlidir.

Çeşitli Haritalar:♦' -•

•Bjr memleketin muhtelif ölçekte topoğrafik haritala rı ile kadastro ha-ritaları devlet eli ile yaptırılır. Bunun dışında bir çok resmi ve hususi te-şekküller bünyevi haritalarını kendileri yapar ve yaptırırlar.

Devlet eli ile yaptırılan topoğrafik haritalar çeşitli guruplar halindemütalâa olunurlar. Bir memleketin ekonomik problemlerinin çözümündeen elverişli topoğrafik harita 1/5000 ölçekli haritadır.

Muhtelif sebepler bu haritanın yapılmasını şart koşmuştur.Kalkınma çabası içinde bulunan bir memleketin 1/25000 ölçekl*

haritası sık sık revizyon dahî edilse zamanla ihtiyacı karşılayamaz halegelir. Bu gün için yurt müdafaası bakımından gizlilik değeri kalmamışolan bu haritadan memleketin 1/100000 lik haritasının yapılmasında fay-dalanılabilir.

Almanya'da 1851 de General-Baeyer yazmış olduğu bîr makalesinde,zamanının teknik ve ilmi araştırmalarına cevap verecek ve memleketinçeşitli sistemlerde yapılmış olan kadastrosunun aynı sistemde birleştiril-mesi için 1/5000 ölçekli haritanın lüzumlu olduğunu ileri sürmüştür.

Kısa zamanda bu teklifi yeni teklifler takip etmiştir.

Netice olarak :

19. asrın sonlarına doğru sanayileşmenin hızlanması iktisadi kalkınmave nüfus artışının yarattığı saha darlığı toprakların daha bakımlı bir şe-

kilde işletilmesi zaruretini doğurmuş ve gerekli tedbirlerin alınmasında1/25000 ölçekli harita ihtiyaca cevap veremez hale gelmiştir.

Bu zaruretler karşısında 1/5000 ölçekli temel haritanın yapılabilmesiiçin çalışmalara başlanılmıştır.

Bu haritanın muhtevası :

Bu haritanın muhtevası istenilen hizmetlerin çokluğuna ve ölçeğininmüsaadesine tabidir.

Bu ölçekte, işareti mahsusa kullanmadan bütün tarla ve parsellerinbinaların sınırlarını cadde ve yol şebekelerini göstermek mümkündür.

Arazinin morfolojik detayı bakımından zengindir. Tespit edilmiş bîrsıhhat dahilinde arazi şekillerinin eğrilerle gösterilebilmesi, birçok iktisadi ve ilmi problemlerin çözümlenebilmesini temin etmesi bakımından,bu harita kültür teknik, sulaffîa - Kurutma, Ziraat, Ormancılık, toprak ıslahı, jeolojik etüdİer gibi plânlı çalışmalara ihtiyaç gösteren mevzulardakullanılır. ' ■ '

Bu harita :

*' Kadastro haritalarından taşınmak suretiie elde olunan arazi, tarla vepa'rsel - sinırlarmi/ bütün demir yolu dekovil ve tramvay yollarını, karayollan ile bu yollar boyunca mevcut ağaçların bir kısmını gösterir.

Su ile ilgili mevzular :

Nehir ve dereler gibi akar sularla, havuz, balık havuzları^ göller gibibütün durgun suları menba ve gözeleri yükseklikleri ile birlikte, gösterir.

Vakit vakit su taşkınları neticesinde su altında kalan arazinin sınır-ları belirtilir.

Devamlı olarak kontrol altında bulundurulan ve devlete ait olan bü-tün maroğrafları bu haritada bulmak mümkündür.

Bütün köprüler inşa edildikleri malzeme cinselerine göre belirtilmiş-tir. (Demirbeton, taş, ahşap) gibi,

Bir metreden daha geniş olan hendek ve ırmaklar ölçekli olarak ter-sim edilmiştir.

Sulama kanallarile regülâtörler ve barajlar itinalı bir şekilde gösterilmiştir. .

Toprak ve Bitkiler :.

Bu ölçekte, Memleketin kalkınmasında önemi olan toprakları ve butopraklan örten bitkileri cinslerine göre işaretlerle belirtmek mümkündür.

. . . . 75

Meskûn sahalar;

Bütün binalar, çiftlikler yol ve bahçelerile ölçekli olarak bu haritadagösterilir.

Özel ve Resmi binalar, işyerleri taranmak suretile birbirlerinden ayırtedilmiştir. Yeşil sahalar, spor sahaları, küçük bahçeler, mezarlıklar, göllerve hava alanları gibi tesisler mekûn sahaları birbirinden ayırır.

Caddelerin ve meydanların isimleri köşe başlarındaki binaların No.lan yüksek binaların isimleri ve daha ilgi çekici bîr çok malûmat bu ha-ritada yer almıştır.

Topoğrafik bakımdan bu haritalarda ■:

Maden tesisleri, Kilise ve mezarlıklar, orman işletmeleri kule ve ba-calar, değirmenler Ve yüksek ağaçlar yüksek voltajlı- enerji hatları, su,gaz ve petrol boruları, tarihi anıtlar, çukurlar, nirengi ve nivelman te-sisleri, mülki sınırlar hatta bu haritaların bazı nevilerinde mülk sınırlarınıgösteren betonlar dahi gösterilmektedir.

... Arazi Şekilleri : t . .

'Arazi şekilleri, kotlandırılmış bir çok noktalar yardımı İle geçirrlmîşeğriler ile gösterilmiştir. Arazinin doğru olarak tecessüm ettirilmesine bil-hassa dikkat olunmuştur.

Eğriler 10 m., 5 m. ve 1 m. de geçirilmiştir. Eğimi 15° ye kadar olansatıhlarda bîr metrelik eğriler çok net olarak geçirilebilir. ' ■ -"'

Eğimi 15° den büyük olan arazide ise eğriler. 5 veya 10 m. bir geçirilmiştir. .:] . -■.,..-

Bu haritalarda düz ve arızasız yerlerde Ö.5 m: de-dahi eğrrgeçîrmekmümkündür. . " - • ' : ■ ' ■ •■v'-v.- . -- : ::

Yazımızın çeşitli haritalar bölümünde:

Devlet eli ile yaptırılan haritalardan1/5000 ölçekli temel haritadan1/25000 ölçekli topoğrafik haritadan1/100000 ölçekli topoğrafik haritadan bahsetmiştik. Bu ölçeklerin

dışında :1/200000 ölçekli topoğrafîk haritadan1/500000 ölçekli memleket haritasından1/1000000 ölçekli haritadan bahsolunabilir, ■Bu son haritadan denizcilikte ve havacılıkta faydalanılır.

:76

-■ Bu ölçekler dışında bünyevi haritalar olarak şehirlerin imarında vekadastrolarının yapılmasında

1/5000, 1/2000, 1/1000, 1/500, 1/250, 1/100 ve 1/50 ölçekli haritavb plânlardanda faydalanılır.

1/1000 ölçekli harita:

1/1000 ölçekli bir şehir haritası zamanda o şehrin kadastro ha-ritasıdır. Bu harita gayrımenkullerin tamamının tarla ve parsellerin sı-nırlarını gösterir. Bütün binalar taranmış olarak kat adetleri ve kapı no.lan île gösterilebilir.

Bu haritaların bazıları, haritanın okunmasını kolaylaştırmak baki--«rmndan, sınır betonlarım göstermez. Esasen kadastro arşivlerinde sınır

. betonlarına ait inandırıcı bilgiyi ihtiva eden ölçü krokileri mevcuttur.)' ' . ^

,Bu haritalar belediyelerce şehir haritası kadastro dairelerince ka-

dastro haritası olarak kullanılır.

1/500 ölçekli harita:

' 1/1000 ölçekli harita şehirlerin sık meskûn sahalarındaki plân ça-lışmaları için bazı hususlarda yetersizdir. Bu gibi ahvalde 1/500 ölçekliharitalar kullanılır,

1/2000 ölçekli harita :

Bu ölçek plân çalışmalarında şehirlere ait gayrımeskun sahalarınalımında kullanılır. 1/1000 ölçekli haritaya tercih sebebi : Büyük sahaların toplu olarak bir arada gösterilmesinden dolayı çalışmada kolaylıksağlanmasıdır., . .

KADASTRO PLÂNLARI HAKKİNDA

. Kadastronun tarihi muhtelif memleketlerde birbirinden farklıdır. Bir-çok memleketler 19. yüzyılın başında Napolyon kadastrosunu esas alarakişe başlamışlardır.

Başlangıçta gaye, adilane bir arazi vergisinin temini idi. Ele alınankadastronun başarılabilmesi için uzun zamana ihtiyaç gösteren ölçülerinyapılması icab ettiğinden yeni ölçülerden vaz geçilerek çiftlik haritalarından orman haritalarından ve çeşitli hizmetler için yapılmış olan haritalardan faydalanmak suretiyle bu kadastronun .yapılması cihetine gidilmiştir. . r. : .. --.

1 . • ■ . 77

Bu karar kadastro haritalarının çeşitli ölçeklerde yapılması zarure-tini doğurmuştur.

Vergi kadastrosu namı altında kullanılan bu kadastrodan kısa birsüre sonra başka hizmetlerde istenmiştir. Sanayinin hızla gelişmesi, sa-nayi bölgelerinde yeni mesken ünitelerinin doğması, yeni yol şebekele-rinin yapımını şart koşmuştur.

Bu hizmetlerin görülebilmesi için kadastro haritalarından yeni birtakım bilgilerin alınması icap ediyordu.

1— Bilhassa arazinin morfolojik bakımdan doğru olarak gösterilmiş olması, > .

2— Bütün binaların tam olarak ölçülmüş olması,•». . 3 — Arazinin değer bakımından haritalarda gösterilmiş olması gibi ,

A hususlar.

Bu zaruretler karşısında çok yönlü kadastro haritaları fikri ortaya' çıkmıştır.

kadastro: Gayrimenkullerin geometrik şekilleri ile tapu kütükle-rinde bu gayrimenkuİlerin hukuki durumlarını gösterir. Bu itibarla bütüngayrımenkullerin sınırlarını emniyet altına almakla cemiyette bir huzursağlat. .

Zirai memleketlerin kalkınmasının esasını teşkil eden arazi İslahı içinlüzumlu belgeler ancak çok yönlü kadastro haritalarının mevcudiyeti ile'mümkündür.

Kadastronun eri küçük ünitesi tarladır. Kapalı bir poligon veya bireğri ile sınırlandırılmıştır. Bütün bu üniteler inandırıcı ölçülere istinadenkadastro haritalarına resmolunur. ■ . . : , . .

Ölçüler ileride karşılaşılması muhtemel bütün fikir ayrılıklarını çö-zecek niteliktedir.

Kadastro haritaları : . . . . . .

Bütün sınırları, binaları, arazinin kullanış şekillerini ve verimini,ünitenin no. sunu ve sınır işaretlerini gösterir.

Bazı hallerde arazînin değerini gösteren hususi haritalarda tanzimolunur.

Kadastro haritalarının-değerlerini muhafaza etmeleri,, devamlı olarakrevizyona, tabî tutulmaları île, mümkündü/,; ,..................

Bütün bu değişiklikleri aynı zamanda memleketin temel haritası olan1/5000 ölçekli haritasında da işaretlenmesi icap eder. .

? m \ , ■ . .

Arazi İslahı :

Birçok memleketlerde arazi vergilerinde yapılan reform, o memle-ketin ziraata elverişli topraklarının veriminin tesbipine matuf çalışmala-ra yol açmış ve bu çalışmalar sonunda toprakların verim ve kullanış ba-kımından sınıflara ayıran yeni kadastro haritaları meydana gelmiştir.

Bu tarihalarda sadece vergi zaviyesinden değil araziyi ipotek edebil-mek suretiyle para temin edip arazinin plânla çalıştırılmasını sağlamakbakımından da faydalanılmıştır. Bir çok memleketlerde bu çalışmalar eiealınıp son a erdirilmiştir.

Bir memleketin ziraaîe elverişli topraklan :

Tarlaları ve yeşil sahaları diye iki büyük kısma ayrılır. Esas problem,, * toprakların jeolojik teşekkülüne, iklim şartlarına ve su durumlarına göre* guruplara ayrılmasıdır.

Bu guruplamalarda tarlalar topraklarının cinslerine ve teşekkülüne */eşil sahalar ise iklim şartlarına ve su durumlarına göre tasnife tabitutulur ve değerlendirilir.

Arazi İslahı dünyanın her tarafında zirai politikanın temelini teşkil'eder. Bunun sebepleri çeşitlidir.

1— Zirai ürünlerin arttırılması ile kritik zamanlar için hazırlıklıbulunmak, < ,2— Daha az emek ile daha yüksek randıman elde etmek,3— Ve neticede zirai alanda çalışanların kazanç miktarını memleketin sanayi ve diğer kollarında çalışanların kazanç seviyesineçıkarmaktır.

Yukarıda üç madde halinde'sayılan hususların tahakkuku, arazî dü-zenlenmesi probleminin ele alınıp neticelendirilmesi ile mümkündür»

Arazi düzenlenmesi probleminin esası :Küçük parseller halinde olan arazinin zirai işletmeciliğin şart koştuğu

büyükteki parsellere çevrilmesidir.

Bütün memleketler çeşitli sebeplerden dolayı bu problemi ele alıpçözmek mecburiyetindedir.

Problemin çözümü oldukça güç şümullü ve uzun sürelidir. Bu çözümüsüratlendirmek tekniğin bütün imkânlarından faydalanmak ve bu alandatecrübe sahibi kişilerin tecrübelerinden faydalanmakla mümkündür.

Dünyamızın nüfusu son yüz sene içinde, iki misline, çıkmıştır Bazımemleketlerde hayat sahaları- sabit, kaldığı halde bu artış (3 -4 ) katrnrbulmuştur, . .. . ,. :

Ziraate elverişli toprakların miktarı gün geçtikçe azalmaktadır.Fabrika sahaları, iskân üniteleri, elektrik havagazı tesisleri, kanallar,

yollar demir yolları, hava alanları, askeri ve müdafaa tesisleri ve dahabir çok tesisler hesaba katılacak alanlar işgal etmektedir.

Devletlerin politikalarının temeli nüfus artışını ön görür. Dünyadakinüfus artışı hızını almış değildir. Artma devam edecektir. Bu sebeptendolayı bugün her hükümetin en önemli problemi bu gün ve yarın içinnüfusunu besleyecek zirai ürünlerin teminidir.

Arazi düzenlenmesi yalnız bu günün değil yarınında en mühim prob-lemidir.

Üretimi tüketiminden fazla olan memleketler içinde bu problemin- çözümü ehemmiyet arz eder.

Çünki üretimin fazlasını dış piyasalarda satmak zorundaolduğun-, dan maliyeti düşük olmadığı takdirde rekabet edemez halegelir.

' Bu alanda harita Mühendisine, Harita ve Kadastro Teknik Eleman-larına çeşitli ve önemli işler düşmektedir.

Veraset, satış ve daha birçok, sebeblerden dolayı küçülmüş olan top-rakların birleştirilmeleri suretile, makineli ve modern zirai işletmeciliğinşart koştuğu büyüklükteki tarlaların meydana getirilebilmesi, bu işle-rin en önemlilerinden biridir.

Ziraatla meşgul olan bîr şahsın tarlalarının (5 -6 ) parsel halinde vebirbirinden oldukça uzak mesafelerde bulunduğu sık tesadüf olunan birhakikattir. Bu durum karşısında çiftçinin çalışma zamanının önemli birkısmının yollarda geçeceği aşikârdır.

Böyle birbirinden uzak ve küçük parçalar halinde bulunan arazinintek parsel haline getirilmesinin, bölgenin ihtiyacı olan her çeşit yollarınve kanalların yapılmasında büyük önemi vardır.

Bu sayede yol ve kanal şebekelerinin inşasından dolayı işletilen par-sellerin zedelenmeleri önlenmiş veya bu zedelenme asgari hadde indiril-miş olacaktır. Bu nevi tedbirler zirai gelirin artmasına yardım eden fak-törlerdir.

Arazi ıslahına matuf olan bu çalışmalar yapılırken bölgenin ihtiyacıolan okui, spor sahaları, mezarlık ve buna benzer tesisler için lüzumluolan sahaların da ayrılması1 icap eder.

. Bu işlerin başarılması ölçme tekniğini ilgilendiren birçok problem-lerin çözülebilmesi ile. mümkündür. Bu..problemlerin çözümünde çalışan-ların ölçme ve kültür teknik alanında bilgili elemanlar olması şarttır.

Yapılması gerekli işler siraslle i

Arazinin değer bakımından sınıflandırılarak haritalara işlenmesi; yenirol ve sulama kanal şebekelerinin planlanması; Bölge sınırlarının tespiti;nirengi ve poligon şebekelerinin planlanması ve ölçülerinin yapılması;yeni yol ve kanal şebekelerinin aplikasyonu ölçülüp haritalara tersimi;yeni parsellerin plânlanarak hesaplarının yapılması ve bu parsellerin araziüzerine aplikasyonu, ölçülerek parselasyon haritaların tanzimi ve bölge-nin yeni kadastrosu için lüzumlu bilgilerin toplanması.

Bütün bu çalışmaların dışında yol ve kanalların inşası için lüzumlutopoğrafik haritaların ikmali ve gerekli toprak hesaplarının yapılmasın-dan ibarettir.

İMAR PLÂNLARI :

ı İmar, beşeri faaliyetleri başında gelir. Tarihin derinliklerinde zama-nımıza kadar geçen bütün devrelerde insanlar çeşitli yapı sitilleri ile ka-saba ve şehirlerini süslemişlerdir.

Eski devirlerin büyük medeniyetleri büyük yapılar şeklinde kendinigöstermektedir. İmarın en mühim hedeflerinden biride, toplumun enKüçük ünitesi olan ailenin hayatını şekillendirecek meskenin teminidir.

Şehir ve Kasabaların Plânlan : ■

s Şehir ve Kasabaların İmar Plânlarının tanzimi imar faaliyetlerininen önemlisidir. Memleketimizde bu güne kadar yapılmış olan imar plân-larının gütmüş olduğu gaye mesken tanzimine matuf ve çeşitli yapılarınintizam içerisinde yerlerine yerleştirilmesidir. Yani geometrik çalışmalar-dır. Esas gaye ise şehrin bulunduğu bölge içindeki mevkii ile şehrin yeraltı ve civarındaki kaynaklarınında etüd edilerek bu kaynakların işletil-mesi halinde doğacak yeni iş sahalarının getireceği yeni gelişmelere cevapverecek uzun vadeli bir plânın hazırlanmasıdır.

Bu çeşit İmar plânlarının hazırlanabilmesi bölge plânlama çalışma-larının ilerlemesine bağlıdır.

Bölge Plânlama :

Bölge Plânlama çalışmaları memleketimizde yenidir. Uzun süren veyorucu çalışmalardır. Bu çalışmaların yürütülebilmesi için aşağıda sıra-ladığımız çeşitli haritalara ihtiyaç hissolunur.

1— Topoğrafik haritalar,2— Su ulaştırma ve sulama şebekelerini gösteren haritalar,,

81-

3— Ulaştırma sistemini gösteren haritalar,4— Nüfus dağılışını gösterir haritalar,5— Arazi kullanılışını gösterir haritalar,6— Kaynakları ve bunların çeşitlerini gösterir haritalar,7— Enfrastrüktür haritalar,8— Turistik potansiyel haritalar,9— İklim ve yağış haritalar,

10— Kadastral haritalar,11— Ve çeşitli hava fotoğrafları.

Bunun dışında sosyal ve ekonuomik durumları belirten bir çok bel-geler.

Yukarıda belirtilen bilgilerin toplanıp tertiplenmesi halinde bölgenin özellikleri ile gelişme İmkânları ortaya konmuş olur. >

Şehir imar plânlarının, bu çalışmaları müteakip ele alınması veya buplânların tanziminde ileride karşılaşılması melhuz bütün hususları göz-önüne almak suretiyle yapmak icap eder.

Şehir haritaları her ne kadar içme suları, kanalizasyon, elektrik projeleri,ile kadastro ameliyeleri gibi amme hizmetlerine yarayan bir unsur

^.olmakta isede en mühim vazifeleri müstakbel imar plânlarının yapılma-sına ve bunların tatbikatından iyi neticeler alınmasına vasıta olmaları-

dır.

Şehir imar plânlarının en ekonomik yoldan düzenlenmesi keyfiyetiehemmiyetli dâvalardan biridir.

Büyük şehirlerin bina ve arsa değerlerinin yüksek olması sebebi ileyeniden açılacak yollar ile park ve yeşil sahaların, blokların yerleştiril-mesinde büyük bir hassasiyetin gösterilmesi şarttır. Bu ise halihazırı gös-teren doğru kadastral haritaların elde bulundurulması île mümkündür.

Bu haritaların mevcudiyeti büyük tsarruflar sağladığından yaptırıl-ması içinde lüzumlu maddi fedakârlıklara katlanmak icap eder.

Şehirlerin imar plânlarının tanziminden evvel arazinin mahiyetinigösteren jeolojik haritaları hazırlamak lâzımdır. Böylelikle arazinin mü-sait olmadığı yerlerde temelleri çok pahalıya mal olan yüksek binalardansarfınazar edilir.

Arazinin mahiyetini bildiren jeolojik haritalar iktisadi yönden şehir-cilikte çok büyük rol oynar. (Yer altı inşaatı bakımından)

Plân çalışmalarına esas teşkil edecek haritalarla müstakbel şehirplânlarının ayni ölçekte hazırlanmaları, tatbikatta büyük kolaylıklar sağ-lar.

82

Plân çalışmalarında lüzumlu ©lan- Haritalar :

.1/100000 umumi vaziyeti gösterir haritalar1/50000 umumi vaziyeti gösterir haritalar1/25000 Mıntıka taksimatını gösteren haritalar.1/10000 Mıntıka taksimatını gösteren haritalar.1/5000 Şehrin nazım plân çalışmaları için lüzumlu haritalar.1/2000 Şehrin halihazır durumunu gösteren haritalar ve ileri imar

plânları ölçeği.1/1000 Şehrin halihazır durumunu gösteren haritalar ve ileri imar

plânları ölçeği.1/500 Meydanlar ve caddeler için lüzumlu haritalar.1/200 Detaylar için lüzumlu. „

1/100 Detaylar için lüzumlu.

■ İmar çalışmalarının hedefi: İmar durumlarına lüzumlu bilgilerivermek ve çeşitli yapıların mer'i kanun nizarrlname vetalimatname hü-kümlerine göre tanzimi ve yerlerine oturtulmasını temin etmektir.

Bir İmar durumunda gösterilmesi gereken hususlar :a.) İnşaat parselinin mahallinde tanzim olunmuş röperli krokisi/ f

■ p) Parselin üzerindeki ve mücavirindeki parseller, üzerindeki bi-nalar, bu binaların kullanış şekilleri ile çatı şekilleri,

c)Parselin üzerindeki ve cephesindeki kıymetli ağaçlar,d)Parselin topoğrafik durumu,e)Parselin kotları ve eşik kotu,f)Yüksek voltajlı teller, yer altı boru tesisleri,g) Parselin yüz aldığı cadde veya sokağa nazaran durumu ve no. su,h) Parselin kuzeye nazaran durumu,i) Kadastroya ait bilgiler: Parel sahibinin ve komşu parsel sahip-

lerinin isimleri parsel büyüklüğü ve no.su ile parselin tapu ve çapındabuiunan diğer bilgiler.

k) İmar plânına göre parselin tabi olduğu şartlar. Bina cephe ge-nişliği ve bina derinliği komşu mesafeleri ile geri çizgi mesafesi ve is-tikamet rölevesî gibi bilgiler.

Bütün bu bilgilerin gösterilmesi ancak 1/200 1/100 veya 1/50 öl-çekli krokiler üzerinde mümkündür. Bu ölçekleri, yeterli 1/1000 veya1/500 ölçekli bir haritadan fotomekanik yolu ile elde etmek mümkün-dür.

Bu ölçekler sıhhat bakımından aranmayıp üzerlerine işlenmesi icapeden detayların kolayca çizimini temin edebilmek bakımındandır.

83

Istanbulun İmar Plânları hakkında ".

İstanbulun bugün yürürlükte bulunan yüzlerce imar plânı 1934 yılın-dan bu yana muhtelif görüş ve zaruretlerin yapı ve yollar kanununun et-kisi altında hazırlanmıştır.

Bir imar plânının tanziminde en lüzumlu şartlardan biride haliha-zırı gösteren ve şehrin kadastro plânları ile intibak eden sıhhatli bir ha-ritanın el altında bulunması icap ederken yürürlükte bulunan imarplânlarının hepsi böyle bir dokümandan faydalanılmadan tanzim olun-muştur.

En müsait şartlar altında dahi tanzim olunan imar plânlarının (8 -10) senede bir revizyona tabi tutularak günün hal ve şartlarına göre tadiledilmeleri bir zaruret iken bu revizyonlarda yapılmamıştır.

Bir taraftan halihazırı gösteren sıhhatli kadastral bir haritanınelde ımevcut olmaması diğer taraftan plânlar üzerinde lüzumlurevizyonların yapılmaması bu plânları ner bakımdan kifayetsiz bîr halesokmuştur.

Takriben 45 sene evvel yapılmış olan cephe haritalarının ozalit kop-yaları üzerine çizilmiş olan bu plânlar renkleri solmuş ve uzun seneler .kullanılmanın neticesi olarak tamamen yıpranmış ve aplikasyon kabili-yetini kaybetmiştir.

Her ne kadar son on sen zarfında şehrin bünyesine daha uygun vebazı mahdut araştırmalara dayanılarak imar plânları tanzim olunmuş ise-t

de bu plânlarında istinad ettiği haritalar eski idi.

Bu plânların tatbiki, arasalarm tevhid ve ifrazını veya istimlakinişart koştuğundan bu bakımdan beklenilen ferahlık elde olunamamıştır.

Teşkil olunan bir komisyon mevcut ve tasdikli 360 adet imar plâ-nının durumunu tetkik etmiş ve neticede :

a) Bu plânlardan bir kısmının tatbikinin zararlı,b) Bir kısmının tatbikinin ise belediyeye mali külfet tahmil edeceği

mülâhazası ile terk edilmeleri ve geriye kalan 227 adet mevzii imar plânının yürürlükte kalması tavsiye olunmuştur.

Halen mer'i ve fakat Teknik ve hukuki bakımdan kifayetsiz olanbu plânlar muvacehesinde gün geçtikçe artan halkın şikayetleri mahke-melere kadar intikal etmekte ve hukuki ihtilâflara yol açmaktadır.

Tarihi eserleri ve emsalsiz tabii güzellikleri ile dünyanın sayılı şe-hirlerinden biri olan İstanbul'un plân işlerinin istikrarını sağlıyacak ted-bîrleri almak hususunda kararlı olan İstanbul Belediyesi şehrin haritaişini ele almış durumdadır.

841 . ; ■ 'T

Plânlar 1/5000, 1/2000, 1/1000 ve 1/500 ölçekli olup bilhassa1/2000 ölçekli haritaların tatbik kabiliyeti çok azdır.

Bunların üzerinde genellikle mülkiyet hudutları yoktur. Plânların is-tinad ettiği haritaların sabit noktalan yok olduğundan bu plânlar tatbikkabiliyetini kaybetmiş durumdadır.

İlk tedbir olarak 1/5000 ve 1/2000 ölçekli plânların tatbikat plânıolarak kullanılmamaları icap etmektedir.

Yukarıda arz edildiği gibi bu plânlar eskimiş, üzerinde kadastro du-rumu gösterilmediği gibi mevcut binaların çoğuda bulunmayan harita-

, ların ozalit kopyaları üzerine çizilmiştir. Orijinal kopyesi bulunmayanbu plânlar vaktile bezlenmiş olmalarına rağmen senelerse kullanılmak-

, • lan dolayı tamamen yıpranmış, boyaları solmuş bîr durumdadır. Plân' -* konsepsiyonu bakımından daha ziyade geçen yüzyılın tezyini şehirciliğine

' dayanan bu plânların çoğu aynı zamanda o tarihlerde yürürlükte olan'■ •• yapı ve yollar kanununun esaslarına göre tertiplenmiş fakat tatbikatta

o kanunun meselâ 6. maddesine göre tevhid ve ifraz suretile plânşart-larına uygun bir hale getirilmesi icap eden parseller üzerinde Belediyecefjerhangi bir tedbir alınmadığından meselâ plânda sarahaten ayrık nizamolarak gösterilen sahalar yine bitişik nizamda teşekkül etmiş, yenidenaçılması kararlaştırılan yollar açılmamış kapatılan eski yolİar üzerindeyeni binalar inşa ettirilmiş velhasıl bu gün artık bu plânın şartlarınınyerine getirmeğe maddeden imkân kalmamıştır.

Türkiye Kadastrosunun tarihçesi :

Gayrimenkul malların tasarruf ve tescili işleri ile bunlara müteallikher türlü işlemler, Osmanlı İmparatorluğunun sonlarına doğru, DefteriHakani Emaneti adında bir teşekkül tarafından idare edilmekte idi. Cum-huriyetin ilanından sonra bu görev Tapu Umum Müdürlüğü adı ile teşkiledilen idareye devredilmiş ve ilk defa 22/4/1925 tarihinde 685 sayılı ka-nunla bu Umum Müdürlüğe bağlı olarak kadastro teşkilâtı kurulmuştur.

Bu suretle Tapu ve Kadastro Umum Müdürlüğü haline gelen bu teşki-lât uzunca bir müddet Maliye Bakanlığına bağlı kalmış bilâhare Adalet Ba-kanlığına ve oradan da Başbakanlığa devredilmiştir.

Deftari Hakani emaneti isimli teşkilâtın bir merkez ve Memleket sat-hında Müdürlükler halinde teşkilâtı mevcut idi. Kadastroya gelince ilk ku-ruluşunda bu iş için yetiştirilmişhusisi elemanı bulunmadığından, Tapumemurlarından istifade edilerek kadastro teşkilâtında çalıştırılmaları mec-buriyeti hasıl olmuştur. Bu itibarla tapuculuk zihniyeti uzun seneler ka-

85

dastro teşkilâtına hakim olmuş ve bu hakimiyet teşkilâtın kuruluş tarihin-den itibaren uzun müddet mahdut miktarda yapılan şehir kadastro işlerin-de kendini göstermiştir.

Netice : Milletler, iktisadî, sosyal, teknik ve ilmi alanda başarmakmecburiyitinde oldukları hizmetleri; mülkün teminat altına alınması, adi-lane bir vergi sisteminin ihdasi, gün geçtikçe hızla artan dünya nüfusununyarattığı saha darlığından dolayı karşılaşılan müşküllerin kaldırılması içintoprakların bir düzen içinde işletilmesi ve buna benzer daha birçok prob-lemlerin çözümünde çeşitli ölçek ve özellikteki harita ve kadastro plân^larından faydalanmakta olmalarına rağmen bu hizmetlerin büyük birkısmının nirengi ve nivelman bakımından yeterli 1/5000 ölçekli topoğrafikve 1/1000 ölçekli şehir veya kadastro haritası ile görmek mümkündür.

86

Meslektaşlarımızı İkilendiren Kamu Kurumlan 3 :

Devlet Pilânlama Teşkilatı (DPT)Derleyen : Y.

Müh. Haldun ÖZEN

• Kısa Tarih Bilgisi : ■ .

o İhtiyaçları karşılama yollarının seçilmesi anlamında pilânlama fikriinsanlık tarihi kadar eskidir. Toplum yaşayışının başladığı günden bu . -

yana, insanların ihtiyaçları çeşitlenmekte devam etmiştir. Bu ihtiyaçları'karşılayabilecek yolların seçilmesi, seçilen yola göre mevcut olanakların'düzenlenmesi de daima gerekli olmuştur. Çünkü insan yaşayışında, ihti-'yaçlarla bu ihtiyaçları karşılama yolları, mevcut olanaklar arasında ken-diliğinden yeterli bir düzen yoktur. Toplumun içinde bulunduğu gelişmeevresinin, zamanın koşullarına uygun bir seçme, düzenleme yapmak gerek-

lidir. "

Özellikle, modern devleti, halkın ihtiyaçlarını daha kısa sürede karşılamayazorlayan toplumsal olgular, pilânlama hizmetini kamu yönetiminin başlıca

aletlerinden biri haline getirmiştir. Bugün pilânlama fonk-ssiyonu, diğeryönetim fonksiyonlarından ayrı, başlıbaşına bir yönetim fonksiyonu

olarak anlaşılmakta, benimsenmektedir.

Pîlâncılık, İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra büyük ölçüde gelişme ola-nağı bulmuştur. Yeni modeller, yeni usuller, yeni teknikler geliştirilmiştir.Böylece ulusların pîlânlı kalkınma çabaları yeni anlamlar kazanmıştır.Daha etkili bir uygulama sağlama yolunda yeni adımlar atılmıştır- De-mokratik pilânlama kavramı da oldukça yeni bir kavramdır. Artık demok-ratik düzen içinde, dengeli, adil bir kalkınma sağlayabilmek için plânlamatekniğinin kullanılması şart olarak görülmektedir.

Pîlânlamayı bir yönetim fonksiyonu olarak benimseyen memleketlerçoğunlukla bir pilânlama örgütü kurmak ihtiyacını duymaktadırlar. Bunakarşılık Birleşik Amerika, İngiltere gibi bazı devletlerde merkezi birpilânlama örgütü yoktur. Ancak, bu durum, pîlâhlama tekniğinin biryönetim tekniği olarak benimsenmemesi, kullanılmaması anlamına gel-memektedir.

Pilânlama tekniği, halen az gelişmiş olan fakat olabildiği kadar hız;»la gelişmek isteyen memleketlerde iksadi gelişmenin vazgeçilmez aracı

87-

olarak geniş şekilde uygulanmaktadır. Bu memleketlerde, mevcut yeter-siz kaynakların en uygun (optimum) kullanımının sağlanması yoluyla ih-tiyaçların karşılanması hayati önem taşımaktadır. Bu nedenle, en küçükbir israfa yol açılmaması, toplum yaşayışını düzenleyen birçok olguya za-manında, en uygun biçimde müdahale edilmesi zorunlu olmaktadır. Buda devletin toplumsal gelişmeye, özellikle iktisadi hayata bîr pilâna bağlıolarak el koymasına yol açmaktadır. Bu zoruniuklar, gelişme yolunda olanmemleketlerin, toplumsal hayatın bütününü düzenleyebilecek şekildemerkezi puanlama örgütleri kurmaları sonucunu doğurmaktadır. Bu ör-gütler, genellikle, en yüksek siyasal sorumluluğu taşıyan kişilere bağlı ol-maktadır.

Memleketimizde, kamu yönetiminde pilân fikri, iktisadi gelişmenindevlet eliyle sağlanabileceği yolundaki düşüncelerin kuvvetlendiği 1930yılında ortaya çıkmıştır. Türkiye devlet yönetiminde pilânlama tekniği ilk 1

uygulayan ülkeler arasında sayılmaktadır- Bu konudaki ilk çalışma 1932 -1934 yıllarında yapılan Türkiye'nin İktisadi Bakımdan Bir Tetkiki adlıeserdir. Bir yabancı uzmanlar kurulunca hazırlanmıştır. Uygulanmamıştır.

' 1933'de bir Rus uzmanlar kurulu Birinci Beş Yıllık Sanayi Pilânı'riıhatırlamıştır. Bu pîlân uygulanmıştır. 1936 tarihli İkinci Beş Yıllık Sa-nayi Filânı île 1946 tarihli Türkiye İktisadi Kalkınma Püânı ise çeşitlinedenlerle uygulanamamıştır.

Bu pilânlar, bugünkü anlamda birer iktisadi gelişme pilânı değildir.Bunlar belli konularda, belli sorunları çözümlemek için hazırlanan, büyüksanayinin kurulmasına yönelen teknik pırogramlardı.

Türkiye'de modern anlamdaki demokratik puanlamanın çıkağı 1960Anayasasıdır. Anayasa 41. maddesinin ikinci fıkrasında «İktisadi, sosyalve kültürel kalkınmayı demokratik yollarla gerçekleştirmek; bu maksat-la, milli tasarrufu artırmak, yatırımları toplum yararının gerektirdiğiönceliklere yöneltmek ve kalkınma plânlarını yapmak Devletin ödevidir.»demek suretiyle, devletin plânlama fonksiyonunu Anayasa koruyuculuğualtına almaktadır. 129. maddesinde ise, merkezi pilânlama teşkilâtına yervermektedir.

Devlet Puanlama Teşkilâtlanın kurulması hazırlıkları 27 Mayıs 1960Devrimi'nden hemen sonra başlamıştır. Bu terihlerde, Türkiye ve OrtaDoğu Amme İdaresi Enstitüsü, Siyasal Bilgiler Fakültesi birer örgüt tas-lağı hazırlamışlardır. Bu taslaklar üzerinde yapılan incelemelere göre ha-zırlanan tasarı Milli Birlik Komitesi'nce 91 sayılı kanun olarak kabuledilmiştir/Kanun 30/9/1960 tarihinde yürürlüğe girmiştir.

88

Amacı* ve Görevleri

DPT'nın amacı; Türkiye'nin kalkınmas' için gerekli uzun vadeli pilân-ları, yıllık piroğramları hazırlamakdır.

Kurumun başlıca görevleri şunlardır :1. Uygulanacak sosyal, özellikle iktisadi politikayı, bu politikanın

hedeflerini belirlemede hükümete yardımcı olmak,2- Bakanlıkların iktisadi politikaya ilişkin çalışmalarında koordi-

nasyon sağlayıcı tavsiyeler yapmak, müşavirlik görevi yapmak,3. Hükümetçe benimsenen hedefleri gerçekleştirecek uzun vadeli,

kısa vadeli pilânları hazırlamak,4. Filânların, programların başarı ile uygulanmasına yardımcı ola-

■» cak örgüt düzenleme tavsiyelerini yapmak,5.Pîlânların, programların uygulanmasını izlemek, değerlendirmek,gereken hallerde pilânda değişiklik yapılmasını teklif etmek,

6.Özel sektörün faaliyetlerini pilânın hedeflerine uygun yollarateşvik edecek, düzenleyecek tedbirleri tavsiye etmek.

DPT Başbakanlığa bağlı bir danışma ve kurmay birimidir. Hükümetinmüşaviridir, yardımcısıdır. İcra niteliği taşıyan kararlar almaz. Bu karar-ları almak görevi Hükümete, TBMM'ne aittir.

Kuruluşu :

DPT, Yüksek Puanlama Kurulu ile Merkez Örgütü'nden oluşmakta-dır.

Yüksek Puanlama Kurulu: Başbakanın ya da Başbakan Yardımcı-sının başkanlığında Kabinenin seçeceği üç bakanla Pilânlama TeşkilâtıMüsteşarı, DPT daire başkanlarından kurulur. Teknikopolitik bir kuru-luştur. Görevi, sosyal, özellikle iktisadi politika hedeflerinin belirlenme-sinde Bakanlar Kurulu'na yardımcı olmak, hazırlanan pilânları, belirlen-miş hedeflere uygunluk, hem de yeterlilik bakımından incelemektir.

Merkez Örgütü üç daire başkanlığı ile genel sekreterlikten kurul-muştur. Daire başkanlıklarının başlıca görevleri şunlardır :

İktisadi Pilânlama Dairesi Başkanlığı : Gerekli araştırmaları yap-mak, uzun vadeli, kısa vadeli, genel ya da bölgesel pilânları, pırogram-ları hazırlamakla görevlidir.

Sosyal Pilânlama Dairesi Başkanlığı: Türkiye'nin sosyal sorunları-nı incelemek, bunları çözebilecek uzun vadeli, kısa vadeli pilânları hazır-lamakla görevlidir.

89 ,

Koordinasyon Dairesi Başkanlığı : Görevi püânm gerçekleşmesinikolaylaştıracak tedbirleri belirlemek, uygulama sırasında izlemeyi, uyum-lama (koordinasyon) yi sağlamak, üçer aylık devre raporlarını değer-lendirmek, uygulamanın aksadığı anlarda öncelikle O - M (Organizasyonve Metot) incelemeleri yapılmasını sağlamaktır.

Bu örgütlerden başka, zaman zaman toplanan danışma kurulları, Özelİhtisas Komisyonları da bulunmaktadır. Özel İhtisas Komisyonları ilgili res-mi, ya da özel kuruluşlardaki uzmanların bir araya gelmesiyle kurulmakta-dır- Belirli faaliyet kolları (sektörler) nı incelemekte, çalışmalarını DPT'na; rapor halinde bildirmektedir. Harita, Tapu, Kadastro sorunlarını incelemeküzere kurulan Özel İhtisas"Komisyonu'nda Odamız da üye bulunmaktadır.

ÇalışmaSan :

DPT'nın ilk çalışmaları 1961 Devlet Bütçesi hakkında genel görüş bil-dlrmekle başlamıştır. Sonra 1962 yılında ugulanmak üzere bir Devlet proğ--

ramı hazırlanmıştır. Bu pırogram uzun vadeli pilâna geçişi kolaylaştırıcıbir nitelik taşımaktadır. Bu çalışmaların yanısıra, geniş bir bilgi toplama,

değerlendirme çalışma yapılmıştır.

DPT'nın büyük önem taşıyan ilk çalışması, memleketimizin temeliktisat siyasetini "kapsayan Pilân Hedefleri ve Sıtratejiss'ni hazırlamak içinyaptığı çalışmadır. Büyük önem taşıyan ikinci eser, bu sıtratejiye uygunolarak- hazırlanan Birinci Beş Yıllık Kalkınma Pilânı (1963 - 1967)'dir.Birinci Beş Yıllık Pilân hazırlıkları sırasında, sektör çalışmalarıyla ilgili'olarak 20 tane Özel İhtisas Komisyonu kurulmuştur. Pilân metni 3/12/1962günlü, 11272 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanmıştır. Ayrıca, 1963-1967döneminin her yılı için ayrı birer yıllık pırogram hazırlanmıştır. Bu yıllıkpırogramlar o yıl içinde kamu kuruluşları ile özel kuruluşlar tarafındanyapılacak çalışmaları, pırojeleri kapsamaktadır. Bu çalışmaların yanısıracari koordinasyonla veya ekonominin acil sorunlarıyla ilgili çalışmalar dayapılmaktadır.

DPT'nın ele aldığı diğer bir önemli iş İkinci Beş Yıllık Kalkınma FilânıHedefleri ve Sstraîejîsf'nin hazırlanmasıdır. 1968-1972 dönemi için ha-zırlanan hedefler ve sıtrateji Bakanlar Kurulu tarafından onaylanmış,10/2/1967 günlü, 12524 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanmıştır. Teşkilâthalen İkinci Beş Yıllık Pilân'ın birinci müsveddesini hazırlamış bulunmak-tadır. Bakanlar Kurulu'nca nihai hale getirilecek olan metin TBMM'ninonayından geçtikten sonra yürürlüğe konulacaktır.

DPT yukarıda belirtilen temel çalışmaları esas olan, yön veren araş-tırmalara da özel önem vermektedir. Özel İhtisas Komisyonlarınca hazır-lanan raporların yanısıra birçok bilim adamına özel araştırmalar yaptı-

9Q ,

rılmaktadır. Bu nitelikte bir araştırma Almanya'daki Türk işçileri hak-kında Prof. Dr- Nermin Abadan tarafından yapılmıştır. Prof. Dr. Mübec-cel B. Kıray da, ikinci büyük demir-çelik endüstrisinin kurulduğu Kdz.Ereğli kasabası hakkında, bu kasabadaki gelişme sorunlarını ele alan biraraştırma yapmıştır. Her iki araştırma DPT tarafından yayımlanmıştır.

Birinci ve İkinci Beş Yıllık Puanların Temel Hedefleri :

Memleketimizde 1963-1977 onbeş yıllık döneminde ulaşılacak baş-lıca hedefler; Türkiye'nin kalkınması için gerekli olan her alanda yeter

• sayıda, üstün nitelikte bilim adamı, teknisyen yetiştirmek, yüzde 7 lik birgelişme hızı sağlamak, istihdam sorunlarım çözmek, dış ödeme dengesine ulaşmak, bütün bu hedefleri sosyal adalet ilkelerine göre gerçekleştirmek şeklinde özetlenebilir.

* Diğer bazı hedefler şunlardır.' Türk ekonomisi Devlet ve özel teşebbüs sektörlerinin yanyana ça-

lıştığı bir karma ekonomidir. Devlet sektörünün çalışmaları, gelişme hızınıve sıtratejinin gereklerini gerçekleştirecek yönde dengeli bir kalkınmayısağlayacak şekilde pilânlanır. Tasarruf artışı, gelir dağılımındaki farkları /büyütücü yönde değil, azaltıcı yönde olacaktır. Yatırımlar yapılmasında,coğrafi dağılışında bölgeler arası dengeli bir kalkınmanın kuralları gözönünde tutulacaktır. Olanakların tam kullanılabilmesi için Devlet hiz-metlerinde organizasyonu düzeltici, geliştirici tedbirler alınacaktır.

' Kalkınma puanları, demokratik puanlamanın özü demek olan Mille-tin ana tercihlerine, arzularına uygun olarak hazırlanacaktır.

İkinci Beş Yıllık Kalkınma Pilânı, Türkiye'de bir yandan adam başınageliri hızla artırmayı hedef alırken, öte yandan çeşitli gelir gurupları, çe-şitii bölgeler arası dengeli gelişmeyi de sağlayacaktır. Kalkınmanın ni-metlerinde, külfetlerinde fırsat eşitliğine, sosyal adalete olanak veren istik-rarlı bir gelişme ana amaçlardan biridir. Gelişen ekonomide kıt bir kay-nak olan yetişmiş insan gücünün kullanılması için her kademede yeter-liğe dayanan bir çalışma politikası uygulanacaktır. Yetişkinler en etkiliolacakları iş alanlarında çalıştırılacaktır. Kalkınma gayretleri içinde şehir-leşme, özellikle sanayileşmenin bir sonucu olarak desteklenmesi gerekenbir sosyal oluştur. Eğitim, kalkınma hamlelerinin gerektirdiği insangücü-nün nicelik, nitelik bakımından yetiştirilmesi hedefine yöneltilecektir.

Tarım reformu, tarımsal bünyenin temelindeki aksaklıkları gider?-meye yönelmiş bir tedbirler dizisi olarak kabul edilecektir- Bu reformdanistenen sonucun elde edilmesi toprağın mülkiyet durumunun hukuki yön-den kesin, açık şekilde belirlenmesini zorunlu kılar. Bunu sağlamak için,

91

İkinci Beş Yıllık Pilân döneminde kadastro, tapulama işlerinin dahahızlı bir tempoda yürütülmesine önem verilecektir.

Puanlama İli İlgili Bazı Kaynaklar;

DPT ve bu teşkilât tarafından yapılan çalışmalar hakkında daha genişbilgi edinmek isteyenler için yararlı olabilecek bazı kaynaklar aşağıdagösterilmiştir.

1.Plân Hedeflen ve Stratejisi. Resmi Gazete Sayı : 10846, 5/7/1961.2.İkinci Beş Yıllık Kalkınma Plânı Hedefleri ve Stratejisi. Resmi GazeteSayı: 12524, 10/2/19673.Kalkınma Plânı, Birinci Beş Yıl, 1963-1967. Resmi Gazete Sayı:11272, 3/12/1962.

* % 4. 1967 Yılı Programı. DPT Yayımı, Ankara. 440 s. * j5. 1967 YılıProgramı İcra Plânı. DPT Yayımı, Ankara. 138 s. . ' 6. 1967 Yılı ProgramıProjeleri- Resmi Gazete Sayı ; 12526, 13/2/1967.

7. Merkezi Hükümet Teşkilâtı Kuruluş ve Görevleri. TODAIE Yayımı,Ankara, 1963. 670 s.

8. Plânlama ve Türkiye'de Uygulanması. TODAIE Yayımı, İdari Reform. Serisi V, Ankara, 1961. 32 s.

9. Plânfama Teşkilâtı İncelemeleri. TODAİE Yayımı, İdari Reform SerisiVII, Ankara, 1961. 52 s.

10. Plânlama. DPT Yayımı No: 1, Ankara, 1964. 56 s.

92

Harita ve Kadastro Terimleribozluğu İçin va9r/

Bakanlıklararası Harita İşlerini Koordinasyon ve Plânlama Kurulunun1967 Bilimsel Araştırma ve Koordinasyon Toplantılarının ilki 9-12 Mayıstarihlerinde İstanbul'da yapılmıştır. Odamızın da katılmasıyla Çu-„ buklu'daki Seyir ve Hidrografi Dairesinde yapılan toplantılarda görüşü-len çeşitli meslek konularının en önemlilerinden biri teknik terimler ko-

musu idi. Odamızın yıllardanberi üzerinde zaman zaman çalışmış olduğubu konuyla ilgili hazırlık çalışmaları, geçen yıl yine Odamız tarafından-dan yapılmıştı. Geçen yıl Ankara'da yapılan toplantıda bir ön raporla, bubilgiler, kurul üyelerine sunulmuştu. Kurul Başkanı Sayın Korg. ŞefikErensu'nun teşvikleri ve ilgisi ile Odamızın da katıldığı bir komisyon ku-

'rulmuş, Sayın Yüksek Mühendis Kerim Evinay Komisyon Genel Yazman-lığına seçilmiştir. Genel Yazmanlıkça yapılan ön hazırlık, «HaritacılıkTerimleri Sözlüğü - Deneme Fasikülü : 1» adıyla Çubuklu toplantısınasunulmuştur. Bu deneme fasikülü 680 terimi kapsamaktadır. Her teriminTürkçe, İngilizce, Fransızca, Almanca karşılıkları, Türkçe tanımı veril-mektedir. Odamız, üyelerimizin bu konudaki genel tekliflerini toplamayıuygun görmektedir. Bu nedenle, dileyen üyelerimizi, görüşlerini bildirmeye,terim önermeye çağırıyoruz. Aşağıda bir «Terim Önerme Fişi» örneğiverilmiştir. Bu örneğin boyutları 210X148 mm. olacak şekilde çizip herterim için bir tane doldurularak bize gönderebilirsiniz, yada elimizdebasılı halde bulunan fişlerden isteyebilirsiniz.

Terim önerme fişindeki başlıca kurallar aşağıda belirtilmiştir.1— Önereceğiniz Haritacılık teriminin Öz Türkçesini arayıp bulunuz.2— Önereceğiniz terim tek anlamlı ve mümkünse tek kelimeli olsun.3— Yalnız haritacılıkla ilgili terimleri derleyiniz.4— Kullanmakta bulunduğumuz yabancı asıllı her terimi türkçe-leştirmeye çalışınız.5— Yabancı kökten bir terimi türkçe karşılık ararken çeviri yolunagitmeyiniz. Kendiniz yeniden terim bulmaya çalışınız.6— Yabancı asıllı veya uluslararası bir terimi ancak zorunluk halinde öneriniz. Bu halde terimi türkçe okunuşuyla yazınız.

93

7 — Terim önermekten başka Haritacılık Terimleri Sözlüğüne ya-rarlı bulduğunuz her düşüncenizi komisyona bir (Düşünce notu) ile bil-diriniz

Teklifleriniz ve yardımlarınız içijı şimdiden teşekkürlerimizi sunarız.

Yönetim Kurulu

m

TANITIM:

Cari Zeiss Jena'nın KompansatorNivo Ni 025

(Jenaer Rundsehau 1963) den alınmıştır.

Ölçme tekniğinde yükseklik tayini için bugün hâlâ en önemli metod- geometrik nivelmandır. Son senelerde nivofarda büyük bir gelişme kayde

dilmiş ve nişan ekseninin stabilize edilmesiyle daha ekonomik ve hızlııçalişabilme imkânları sağlanmıştır. Bu imkânları sağlayan, kompansator

. ' sistemidir. VEB Cari Zeiss JENA, Kompansator Nivo olarak Ni 025 ve Ni007 âletlerini piyasaya arzetmiştir. ' . ' - ■ ' ■ ■

Kompansasyon sisteminin-klasik nivpJardan prensip bakımından farkı .optikeksenin artık elle, bir düzeç yardımıyla yataylanmayıp, sınırlı bir eğiklikalanı içinde otomatik yataylanmasıdır. Otomatik yataylanma dürbün ışın

yoluna sokulmuş ve sarkaç şeklinde asılmış, eğim kompansatörü ismi verilenoptik bir elemanla temin edilir.

8 Kompansator sisteminin nasıl çalıştığım şekil (1) de açıklıyaiım :a açısı kadar eğik bir nivo dürbününde —bu açının birkaç dakikayı

9ÖV

geçmemesi, şart koşulur— mira okuması Ah = s', oc kadar hatalı ola-caktır. Optik eksenin oc açısı kadar eğik olmasına rağmen hatasız birokuma yapabilmek istendiğinde, konvergent ışın demetinin bir kompan-sator yardımı ile i = g. (3 = f. cc kadar saptırılması gerekir. Kompansa-tor prensibi gereğince, bilinen v = j3./a oranı ve ( f ) odak uzaklığı, kolay-ca kompansatorun yerleştirilmesi gereken g = f. a/{3 uzaklığını verecek-tir.

Ni 025 nivosunun üç ayağı üzerine oturtulmuş dürbün, silindirsel birvertikal eksen etrafında dönebilecek şekilde yataklandırılmıştır. Üst kısmın ,döndürülmesi, sürtünme prensibine dayandığından bir yatay hareket tes-bitvidasına lüzum yoktur. İnce hareket vidası, her iki yönde ileri geri sonsuzhareket eder. Nivonun kaba yataylanması için bir küresel düzeci vardır.Dürbün oküler ve açı dairesi okuma mikroskobu alt altadır.

Âletin optik şeması şekil (2) de gösterilmiştir : Ön mercek (1) ve*'negatif fokus merceğinden (2) bileşik objektifle kıllar şebekesi (6) ara-sında kompansatör yerleştirilmiştir. Kompansatör bir sarkaç/a (8) bağlı iki90° prizma (3) ve (5) ile sabit bir çatı prizmadan (4) terekküp eder. Oküler(7) ile müşahede edilen görüntü doğru yönlü hale getirilir. Kom-pansatörünçalışma sistemi şöyledir : Yataylanmış bir âlette sarkaç *rfırdurumundadır. Nişan ekseni tam yatay yöndedir. Âlet birkaç dakika kadareğildiğinde, sarkaç yerçekimi etkisiyle sıfır durumuna göre (3 açısı kadarsapar. Sarkaç dönmesiyle eksen ışını .1. sarkaç prizmada 2$ kadar ve çatıprizmada 3 defa yansıdıktan sonra 2. sarkaç prizmada tekrar 2 3 s kadarsaptırılır. Toplam olarak ışın 4 S kadar yön değiştirmiş olur.Kompansatorun mesafesi daha dakik olarak

96

Burda, g' = okular tarafındaki sarkaç prizma giriş yüzeyi ile görüntüdüzlemi arasındaki mesafe; f = objektif odak uzaklığı; v == @/a = meka-nik sarkaç büyültme faktörü; a = Çatı prizma ile sarkaç prizma arasın-daki ışık mesafesi; So = havaya indirgenmiş çatı prizmadaki ışın yolu;h = sarkaç prizmanın dik kenarı; n' = sarkaç prizmanın cam kırılmaindisidir.

Kompanşator -10'^a< + 10' Iık bir alan içinde 0,5" lik bir yataylan-ma hassasiyetile çalışır. Bu demektir ki, nîvo küresel bîr düzeçle ± 10' Iıkbir hassasiyetle yataylandığında kompanşator otomatik olarak faaliyete^.geçer. Kompansatorun ölçüden sonra veya taşımalarda tesbit edilmesinelûzjjm yoktur. Sarkaç salınımlarını tesbit için bir hava pistonundan (9)faydalanılır. Sarkacın sükûnete kavuşması bir zaman saniyesinde olur.

T e k n i k d e ğ e r l e r i :

Dürbün büyültmesi 20x veya 25xObjektif çapı 30 mmÇarpım sabitesi 100Toplam sabitesi <0,l mEn kısa görüş uzaklığı 1,5 mKompanşator fonksiyon alanı ±10'Ortalama yataylanma hatası 0,5Yatay açı bölümü 10c-10'

Tahminle okuma 1C- T

Ölçü hassasiyeti : Normal şartlar altında bir kilometrelik çift nivel-manda ± 2,5 mm

Kompanşator sistemle kazanılan zaman : % 50Kompanşator nivolarda güneş altında şemsSyesiz çalışılabilir.

97

98

TÂYİNLER VE NAKİLLER

Tevftk ATEŞ, Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü A.K. ve Fotogra-metri Dairesi Reisliği görevinden ayni Genel Müdürlüğün TeknikMuavinliği görevine,Şevket ARISOY, Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü MerkezKadastro Müdürlüğü görevinden A.K. ve Fotogrametri Dairesi Reisliğigörevine, Emin ERTÜRK, Tapu ve Kadastro Genel MüdürlüğüMerkez Kadastro Müdür Muavinliğinden Merkez KadastroMüdürlüğü görevine, Galip VARİLCİOĞLU, İstanbul Yüksek TeknikOkulu Fotogrametri Laboratuarındaki görevinden Tapu ve Kadastro-İstanbul Belediyesi İrtibat Bürosuna,

Gültekin ERTÜRAN, İstanbul Yüksek Teknik Okulu Fotogrametri La-boratuarındaki görevinden ayrılarak İstanbul İl İmar Müdürlüğüne,Nuri DEMİR, Eyüp Tapulama Müdürlüğü Kontrol Mühendisliğindenayrılarak İller Bankası İstanbul Bölgesi Kontrol Mühendisliğine,Necmettin UNCUOĞLU, Tapu ve Kadastro Müfettişliğigörevinden * İstanbul Kadastro Müdürlüğü görevine,Tahsin ÖZTORUN, İstanbul Kadastro Müdürlüğü Kontrol Mühendis-liğinden Tekirdağ Kadastro Müdürlüğü görevine,Âlaaddln MİMSİN, Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğündekigörevinden ayrılarak Ankara Belediyesi İmar Müdürlüğü HaritaŞubesi Aplikasyon Şefliğine,A!i KÜÇÜKBAHAR, Ankara Tapulama Müdürlüğü KontrolMühendisliğinden ayrılarak İmar ve İskân Bakanlığı Gecekondu İşleriHarita Müdürlüğüne,Feyyaz GÜVENER, Ürgüp Kadastro Müdürlüğü Fen Amirliğigörevinden ayrılarak İmar ve İskân Bakanlığı Gecekondu İşleriHarita Müdürlüğüne,Sefahattin SOYKAN, Bursa Tapulama Müdürlüğü görevindenMenemen Tapulama Müdürlüğü görevine,Emin MARANGOZLAR, Hayrabolu Tapulama Müdürlüğü Kontrol Mü-hendisliğinden Edirne Tapulama Müdürlüğü Kontrol Mühendisliğine,Hüseyin UĞURLU, Eyüp Tapulama Müdürlüğü KontrolMühendisliğinden Sivrihisar Tapulama Müdürlüğü KontrolMühendisliğine, Ahmet ÖZTOK, Bergama Tapulama MüdürlüğüKontrol Mühendisliğinden Akhisar Tapulama Müdürlüğü KontrolMühendisliğine,

Muzaffer BİÇER, Akhisar Tapulama Müdürlüğü Kontrol Mühendisli-ğine,Turan HASDOGU, Babaeski Tapulama Müdürlüğü Kontrol Mühendisli-ğine,Aydın NOHUT, Çayeli Kadastro Müdürlüğü Kontrol Mühendisliğine,Bekir ÜNAL, Köy İşleri Bakanlığı YSE Genel Müdürülüğü Kayseri Böl-ge Müdürlüğüne,Yılmaz YARAN, İller Bankası Kayseri Bölge Müdürlüğü Kontrol

Mü-. hendisliğine,Hüseyin ÜLKÜ, Muğla Tapulama Müdürlüğü Kontrol Mühendisliğine,Yeîkiner ERİŞ, Sivas Tapulama Müdürlüğü Kontrol MühendisliğineEnver PALANDUZ, Simav Tapulama Müdürlüğü Kontrol Mühendis-liğine,Haldun ÖZEN, Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü Fen Müşavirliğin-deki görevinden ayrılarak İmar ve İskân Bakanlığı Plânlama ve İmarGenel Müdürlüğü Koordinasyon ve Plânlama Müdürlüğüne, Tayinedilmişlerdir. Yeni görevlerinde başarılar dileriz. Faik ÖZKAYA,Gebze Tapulama Müdürlüğü Kontrol Mühendisliği görevindenayrılarak İstanbul'da özel bir mühendislik .bürosu açmıştır. .Başarılar dileriz.İstanbul Yüksek Teknik Okulu asistanlarından Ali TUĞUOĞLU, BonnÜniversitesi Jeodezi Fakültesinde doktora yapmak üzere Almanya'yagitmiştir. Başarılar dileriz.

5 EVLENENLER:

* Saadet BÜYÜK ile Kerim KEÇECİ 17/5/1967 de İstanbul'da evlenmişlerdir. Tebrik eder, mutluluklar dileriz.

DOĞANLAR:

*Necmettin UNCUOĞLU ile Bayan UNCUOĞLU'nun 27/2/1967 de oğulları UĞUR, .*Ahmet YAŞAYAN ile Bayan YAŞAYAN'ın oğulları 30/4/1967 de oğulları R. YÜCEL, .*Sefahattin ÖNER ile Bayan ÖNER'in kızları 25/5/1967 de kızlarıNURCAN,*Y. Atilla ETE ile Bayan ETE'nin kızları ALEV,

Dünyaya gelmişlerdir. Ana ve babaları tebrik eder, yavrulara uzunömürler dileriz.

Not: Haberler Ankara'da elde edilen bilgilere göre düzenlenmiştir.

99

■ ■: