1

Nhaân dòp xuaân Maäu Tí,

xin chuùc quí ñoäc giaœ moät naêm an khang va thònh vöôïng

Lòch söœ caän ñaïi Champa Hieän töôïng ca só Cheá Linh trong boái caœnh xaõ hoäi hoâm nay

Trình baøy vaø phaân tích bôœi

BBT Harak Champaka Trong quaù trình lòch söœ, ngheà ca haùt dieãn tuoàng taïi Vieät Nam vaãn laø sôœ tröôøng daønh cho daân toäc Vieät. Sau naêm 1970, saân khaáu ngheä thuaät ôœ mieàn nam Vieät Nam laïi ñoùn nhaän theâm trong vöôøn hoa vaên ngheä naøy moät ngheä só nöõa ñoù laø Cheá Linh, goác daân toäc Chaêm, moät ca só noåi tieáng ñaõ töøng ñaït huy chöông vaøng ñeä nhaát haïng nam ca vaøo naêm 1972. Cuõng nhôø ngheà ca haùt naøy, Cheá Linh ñaõ vöôït leân˜ñænh cao cuœa söï nghieäp vaø ñaõ gaây tieáng vang cho daân toäc Champa treân khaép giaœi ñaát Vieät Nam. Beân caïnh ñænh cao cuœa söï nghieäp naøy, Cheá Linh coøn laø moät hieän töôïng mang tính chaát thôøi söï vaøo naêm 2007 ñaõ laøm thay ñoåi haún boä maët xaõ hoäi ngöôøi Chaêm ôœ haœi ngoaïi vaø ñaõ trôœ thaønh moät yeáu toá caáu thaønh lòch söœ hieän ñaïi maø daân toäc Champa caàn bieát söï thaät cuœa bieán coá naøy. Baøi vieát veà Cheá Linh khoâng nhaèm muïc tieâu baøn veà ñôøi tö cuœa ngheä só (tình caœm gia ñình, tieàn cuœa hay loái soáng caù nhaân, vì ñaây laø ñieàu caám kò trong luaät phaùp), maø laø phaân tích laäp tröôøng chính trò, quan ñieåm xaõ hoäi vaø haønh ñoäng ñaáu tranh cuœa sa só naøy caáu thaønh moät yeáu toá tích cöïc ñaõ ñöa lòch söœ xaõ hoäi Champa hoâm nay ñi vaøo moät khuùc quanh môùi. Hieän töôïng Cheá Linh trong boái caœnh lòch söœ hoâm nay chæ laø moät hieän töôïng caù nhaân, nhöng ñaõ trôœ thaønh moät bieåu töôïng chung cho moät tröôøng phaùi nhoœ nhoi ñaõ xaœy ra trong khoâng gian xaõ hoäi Champa taïi haœi ngoaïi hoâm nay. Ñaây laø moät loaït baøi khaœo luaän trong döï aùn nghieân cöùu vôùi chuœ ñeà : Lòch Söœ Xaõ Hoäi Champa do taäp san Champaka thöïc hieän, sau khi ra maét taùc phaåm Töø Maät Traän Giaœi Phoùng Daân Toäc Thöôïng ñeán

Harak Champaka

Dieãn ˜Ñaøn Lòch Söœ vaø Neàn Vaên Minh Champa Chuœ nhieäm: Musa Porome

56 Square des Bauves, 95140 Garges les Gonesse, France Email : champaka1999aol.com, champaka@club-internet.fr

Harak Champaka soá 24, ngaøy 14-3-2008

° Hieän töôïng Cheá Linh (trang 1) ° Quan ñieåm veà daân toäc baœn ñòa Champa (trang 15) ° Qui cheá Harak Champaka (trang 17)

2

Phong Traøo Fulro. Cuoäc ñaáu tranh cuœa daân toäc thieåu soá ôœ nam Ñoâng Döông (1955-1975) do IOC-Champa xuaát baœn, Paris-San Jose, 2007. Nghieân cöùu veà hieän töôïng Cheá Linh laø coâng taùc goùp phaàn nhaèm laøm saùng toœ laïi boái caœnh xaõ hoäi Champa sau ngaøy suïp ñoå phong traøo Fulro vaøo naêm 1975 maø ñoái töôïng cuœa xaõ hoäi naøy khoâng phaœi laø cheá ñoä Vieät Nam Coäng Hoøa nöõa maø laø Xaõ Hoäi Chuœ Nghóa Vieät Nam ; ñöa ra nhaän ˜ñònh veà vai troø cuœa trí thöùc ngöôøi Chaêm trong caùc phong traøo ñaáu tranh taïi haœi ngoaïi cuõng nhö phaân tích laäp tröôøng cuœa taäp theå trí thöùc naøy maø ña soá laø ngöôøi vöôït bieân vaø tuø nhaân chính trò, ñoái vôùi cheá ñoä coäng saœn Vieät Nam ñang môœ roäng chính saùch ñoùn nhaän Chaêm kieàu veà nöôùc, ñang tìm moïi caùch ñeå ngaên chaän nhöõng phong traøo ñaáu tranh cuœa daân toäc Champa ôœ haœi ngoaïi, duø cuoäc ñaáu tranh naøy chæ mang noäi dung vaên hoùa vaø xaõ hoäi. Cheá Linh laø ai Cheá Linh teân thaät laø Löu Vaên Lieân, goác daân toäc Chaêm Phan Rang, moät ca só raát ñöôïc haâm moä trong giôùi thính giaœ Vieät Nam. Naêm 1980, oâng ta vöôït bieân vaø sang ñònh cö ôœ Gia Na Ñaïi. Taïi haœi ngoaïi, Cheá Linh laø nhaân vaät raát tích cöïc trong caùc phong traøo ñaáu tranh cho töï do nhaân

quyeàn vaø cuõng laø thaønh vieân haêng say trong caùc toå chöùc lieân minh choáng coäng taïi haœi ngoaïi.

Vì khoâng bao giôø ñoäi trôøi chung vôùi cheá ñoä coäng saœn, Cheá Linh thöôøng bieåu döông hình aœnh vaø gioïng ca cuœa mình qua caùc baêng nhaïc Video (xem AÙo cöôùi maøu hoa caø, Röøng laù thaáp : http://www.saigonbao.com/che-linh.htm) trong boä ñoàng phuïc ngöôøi lính, löng mang saéc balo, tay caàm suùng Myõ, vuøng daäy vaø gaøo theùt treân traän ñòa nhaèm toân vinh chieán só Vieät Nam Coäng Hoøa ngaõ guïc treân baõi chieán tröôøng, cuõng nhö toœ loøng caêm thuø cuœa mình ñoái vôùi cheá ñoä coäng saœn ñaõ haønh haï oâng ta suoát maáy naêm trong tuø caœi taïo. Laø moät ca só choáng coäng, Cheá Linh coøn laø ñöùa con ngöôøi Chaêm coù yù thöùc veà queâ höông Champa ñoå naùt, raát toân kính theå dieän daân toäc Champa baïi traän, luùc naøo cuõng nhaän mình laø ngöôøi Chaêm duø daân toäc naøy thöôøng bò khinh mieät nhö moät taäp theå man rôï «moïi, hôøi», thích noùi tieáng Chaêm vaø meâ aên moùn Chaêm, hay noùi moät caùch khaùc, Cheá Linh laø ca só coù doøng maùu Chaêm thaät söï.

Cuõng vì mang thaân phaän hoï Cheá, töùc laø doøng toäc cuœa vua chuùa Champa, ngoaøi laøm ngheà ca só haùt rong kieám tieàn, Cheá Linh coøn laø moät ngheä só ñaáu tranh ñeå baœo veä söï thaät lòch söœ cuœa vöông quoác Champa ñieâu taøn, luoân luoân chung vai saùt caùnh gaàn 25 naêm (töø 1984 ñeán thaùng 11 naêm 2006) vôùi coäng ñoàng ngöôøi Chaêm ôœ haœi ngoaïi trong moïi phong traøo baœo toàn di saœn vaên hoùa Champa vaø söï soáng coøn cuœa daân toäc naøy trong theá kyœ thöù 21.

Laø moät ca só tích cöïc, Cheá Linh luùc naøo cuõng coù maët treân saân khaáu vaên ngheä do coäng ñoàng Champa toå chöùc treân theá giôùi, töø Phaùp, Ñan Maïch, Maõ Lai ñeán Hoa Kyø… ñeå haùt cho queâ höông Champa ñoå naùt, haùt cho daân toäc Champa ngheøo ñoùi vaø baàn cuøng chôø ngaøy dieät vong. Cheá Linh cuõng ñeå laïi cho theá heä Champa moät coâng trình lôùn lao baèng caùch thöïc hieän cuoán CD taäp trung 14 baøi haùt daân ca Chaêm xuaát baœn vaøo naêm 2000, nhöng bò caám löu haønh taïi Vieät Nam vaøo naêm 2004, (vì noäi dung khoâng phuø hôïp vôùi chính saùch toân giaùo vaø ñaïi ñoaøn keát daân toäc cuœa ñaœng vaø nhaø nöôùc Vieät Nam !?)

Duø laø moät nhaân vaät coù tieáng taêm, nhöng Cheá Linh coù cuoäc soáng raát bình dò, bieát hoøa ñoàng daân toäc, ñöôïc ngöôøi Chaêm ngöôõng moä vaø ñöôïc giôùi trí thöùc Chaêm traân troïng. Ñoù laø chaân dung thaät cuœa ca só Cheá Linh tröôùc thaùng 11 naêm 2006.

Cheá Linh

(Pho. Champaka)

3

Beân caïnh söï thaät cuœa cuoäc ñôøi ca só ñaáu tranh, Cheá Linh cuõng laø moät nhaân vaät bí aån, thöôøng ñeå laïi nhieàu daáu aán baát thöôøng veà nhaân sinh quan cuõng nhö tö töôœng chính trò ñeå roài ngöôøi ta khoâng coøn bieát Cheá Linh laø ai : moät ngheä só ca nhaïc hay moät nhaø ñaáu tranh tö töôœng ?

Sinh ra töø kieáp ngöôøi laøm ngheä só, coù chaêng Cheá Linh khoâng theå thoaùt ra khoœi nghieäp chöôùng cuœa con ngöôøi ngheä só, töùc laø luùc naøo cuõng muoán xaây döïng cho mình moät theá giôùi aûo vaø huyeàn thoaïi hoaøn toaøn khaùc laï vôùi theá giôùi maø ngöôøi Chaêm ñang soáng hoâm nay. Trong theá giôùi naøy, Cheá Linh ít khi phaân ñònh ñöôïc ñaâu laø bieân giôùi cuœa söï thaät vaø gian doái, theá naøo laø laäp tröôøng ñaáu tranh vaø tö töôœng chuœ baïi qui haøng, ñaâu laø theå dieän cuœa moät daân toäc vaø quyeàn lôïi rieâng tö. Ñoái vôùi Cheá Linh, moïi giaù trò tö töôœng duø laø tö töôœng chính trò, yù thöùc heä veà lòch söœ hay khaùi nieäm veà vaên hoùa xaõ hoäi chæ ñònh nghóa theo chieàu gioù cuœa bieán coá nhaát thôøi, theo dö aâm cuœa ngöôøi thaân caän coù aœnh höôœng hay theo goác ñoä danh voïng, tieáng taêm maø oâng ta muoán chinh phuïc.

Theá giôùi aûo vaø huyeàn thoaïi maø Cheá Linh ñang soáng hoâm nay laø khoâng gian taäp trung nhöõng ngöôøi raát laïc quan vôùi cuoäc ñôøi vaø thô moäng trong cuoäc soáng, sao cuõng ñöôïc, mieãn laø ñöôïc leân saân khaáu laøm ngheà ca haùt laø ñuœ roài. Chính vì theá, Cheá Linh khoâng phaœi laø ngöôøi ca só maø laø moät ngheä só thì ñuùng hôn, coù nghóa laø nhaân vaät khoâng coù moät laäp tröôøng roõ reät, khoâng nghieâm tuùc vôùi lôøi höùa, khoâng ñaén ño tröôùc khi tuyeân boá noäi dung cuœa moät vaán ñeà, duø ñoù laø vaán ñeà ñaïi söï hay coát truyeän khoâi haøi.

Chæ caàn moät ñeâm suy nghó, Cheá Linh coù theå ñöa ra 100 döï aùn, phaùt huy ra 100 chöông trình ñaáu

tranh. Söï ra ñôøi cuœa moät toå chöùc mang teân laø Hoäi Vaên Hoùa vaø Ngheä Thuaät Champa Theá Giôùi maø Cheá Linh giöõ caœ 3 chöùc vuï vöøa laø chuœ tòch, vöøa laø toång thö kyù, vöøa laøm thaønh vieân ñaõ noùi leân goác ñoä khoâng nghieâm tuùc cuœa ngheä só naøy.

Chæ caàn moät giaác mô quyeán ruõ, Cheá Linh hoâ haøo daân chuùng Chaêm tham gia vaøo coâng trình xaây döïng Nhaø Vaên Hoùa Champa ôœ Hoa Kyø, thaønh laäp Thö Vieän Cheá Linh ôœ Vieät Nam, vôùi bao sô ñoà kieán truùc vó ñaïi, nhöng cho ñeán hoâm nay, Nhaø Vaên Hoùa Champa cuõng khoâng thaáy vaø Thö Vieän Cheá Linh cuõng khoâng bieát ôœ ñaâu.

Töø thaùi ñoä khoâng nghieâm tuùc vôùi nhöõng gì maø mình ñaõ phaùt ngoân ñaõ bieán Cheá Linh thaønh moät nhaân vaät « xaœo ngoân » trong nghóa « nöûa ñuøa nöûa thaät », nhöng Cheá Linh khoâng phaœi laø ngöôøi « xaœo quyeät » vì oâng ta khoâng laøm haïi ai, ganh tò vôùi ai hay löôøng gaït ai caœ. Cuõng vì baœn tính « nöûa ñuøa nöûa thaät » naøy, moät soá ngöôøi Chaêm khoâng goïi oâng ta laø Cheá Linh nöõa maø laø Cheá Laor, coù nghóa laø « Cheá noùi laùo », töùc laø phong caùch theâu hoïa quaù ñaùng moät vaán ñeà ñeå roài ngöôøi ta khoâng coøn bieát Cheá Linh ñang « noùi thaät » hay « noùi ñuøa». Khôœi ñaàu cho cuoäc ñaáu tranh : Ñaïi hoäi Champa 2007

Beân caïnh nhöõng bí aån trong tö duy, theâu hoïa cuoäc ñôøi trong moät theá giôùi aœo cuœa con ngöôøi ngheä só, Cheá Linh vaãn laø moät ñöùa con Champa thích haønh ñoäng ñeå baœo veä quyeàn lôïi daân toäc Champa. Cuõng vì lyù töôœng chung ñoù, Cheá Linh hoâ haøo baø con thaân höõu Champa, ña soá laø thaønh phaàn trí thöùc, toå chöùc cho baèng ñöôïc Ñaïi Hoäi Champa 2007 nhaèm ñaùnh daáu 175 naêm Champa bò xoùa boœ treân baœn ñoà (1832-2007).

° Yeáu toá lòch söœ cuœa ngaøy ñaïi hoäi

Champa laø vöông quoác coù moät nguoàn goác lòch söœ laâu ñôøi. Lòch söœ Champa laø moät khoâng gian toång theå cuœa bao bieán coá ñaõ xaœy ra trong quaù khöù caáu thaønh moät

di saœn thieâng lieâng ñaõ aên saâu vaøo tìm thöùc cuœa moät daân toäc naøy. Noùi ñeán lòch söœ Champa töùc laø noùi ñeán tieán trình cuœa moät cuoäc ñaáu tranh trong suoát 17 theá kyœ thaêng traàm, noùi ñeán chieán tranh maø haäu quaœ chæ laø thaønh

4

tích hy sinh cuœa haøng traêm ngaøn chieán só ñaõ ngaõ guïc treân chieán tröôøng ñeå baœo veä ñaát ñai, cuœa haøng ngaøn cung ñieän ñeàn ñaøi ñoå naùt tang hoang, cuœa haøng trieäu ngöôøi daân Champa bò tieâu dieät hay bò ñoàng hoùa, maát goác lai caêng ñeå roài hoâm nay khoâng ai tìm ra moät ngöôøi Champa naøo coøn hieän höõu ôœ ñoàng baèng duyeân haœi chaïy daøi töø Quaœng Bình ñeán bieân giôùi Cam Ranh.

Nhaän dieän mình laø ñöùa con Champa hoâm nay töùc laø chaáp nhaän di saœn lòch söœ thieâng lieâng naøy nhö moät tôø di chuùc baát di baát dòch, khoâng ai coù quyeàn theâm bôùt hay söœa ñoåi. Vì lòch söœ laø söï thaät cuœa moät khoâng gian bieán coá. Noùi ñeán lòch söœ Champa khoâng nhaèm khôi daäy haän thuø daân toäc maø laø neâu ra söï thaät ñeå ruùt ra baøi hoïc haàu neù traùnh nhöõng söï kieän tang thöông cuœa lòch söœ khoâng coøn taùi dieãn nöõa.

Nhaän dieän mình laø ñöùa con Champa töùc laø chaáp nhaän ñaáu tranh ñeå baœo veä di saœn thieâng lieâng naøy, coâng nhaän lòch söœ, theå dieän vaø quyeàn lôïi cuœa daân toäc Champa laø yeáu toá treân heát vaø phaœi vöôït leân treân lòch söœ, theå dieän vaø quyeàn lôïi cuœa moät caù nhaân.

Cuõng vì ao öôùc laøm soáng laïi di saœn thieâng lieâng naøy, baø con vaø thaân höõu Champa thieát tha vôùi queâ höông ôœ haœi ngoaïi ñaõ nhaän lôøi keâu goïi cuœa Cheá Linh ñeå toân vinh naêm 2007 thaønh ñieåm moùc cuœa lòch söœ, ñaùnh daáu 175 naêm Champa bò xoùa boœ treân baœn ñoà. Chính vì theá, Ñaïi Hoäi Champa 2007 khoâng coøn laø moät leã hoäi vaên ngheä quaàn chuùng nöõa maø laø moät ngaøy lòch söœ troïng ñaïi.

° Muïc tieâu cuœa ñaïi hoäi Theo döï aùn, Ñaïi Hoäi Champa 2007 taïi Hoa Kyø khoâng phaœi laø ngaøy kyœ nieäm Champa maát nöôùc vaø

cuõng khoâng phaœi laø ngaøy ñoøi chuœ quyeàn Champa ñoäc laäp maø laø moät hoäi thaœo quoác teá nhaèm thoâng tin ñeán quaàn chuùng theá giôùi bieát veà nguyeân nhaân phaùt sinh söï ngheøo ñoùi vaø khoán cuøng cuœa daân toäc Champa taïi Vieät Nam, naïn muø chöõ tieáng meï ñeœ cuœa hoï, söï caám ñoaùn daân toäc Champa bieát ñeán nguoàn goác lòch söœ cuœa hoï, vaán ñeà chieám ñoaït ñaát ñai cuœa hoï, vaán ñeà quoác höõu hoùa nhöõng ñeàn thaùp maø hoï ñang thôø phöôïng, vaán ñeà ñaœo loän theá giôùi taâm linh cuœa hoï, tình traïng thaùi hoùa cuœa cô caáu toå chöùc xaõ hoäi vaø gia ñình cuœa hoï, söï ñoàng hoùa phong tuïc vaø taäp quaùn cuœa hoï, söï cheânh leäch veà möùc soáng kinh teá cuœa hoï cuõng nhö chính saùch aùp löïc vaø ñe doïa maø hoï ñang gaùnh chòu hoâm nay.

Lôøi keâu goïi cuœa Cheá Linh laø moät bieán coá lòch söœ ñaõ ñaùnh thöùc coäng ñoàng Champa ôœ haœi ngoaïi höôùng veà queâ cha ñaát toå, chuaån bò ngaøy ra ñôøi cuœa Ñaïi Hoäi ñeå cuøng nhau chia xeû ngoït buøi sau 175 naêm laøm thaân phaän cuœa moät ñöùa con Champa vong quoác.

° Söï ra ñôøi cuœa ban toå chöùc Nhaèm tieán ñeán muïc tieâu, Cheá Linh toå chöùc moät phieân hoïp vaøo ngaøy 9-7-2006, nhaân dòp traïi heø Thanh Nieân Champa taïi Sacramento (California), taäp trung haàu heát caùc thaân haøo, thaân só, trí thöùc, thanh nieân sinh vieân Champa ôœ haœi ngoaïi ñeå baàu ban toå chöùc laâm thôøi cuœa Ñaïi Hoäi Champa 2007. Tröôùc khi khai maïc chöông trình, Cheá Linh long troïng yeâu caàu taát caœ anh em tham döï phieân hoïp phaœi laøm moät phuùt maëc nieäm ñeå toân vinh baäc tieàn nhaân Champa quaù coá vaø xin hoï giuùp ban toå chöùc thöïc hieän cho baèng ñöôïc Ñaïi Hoäi 2007.

Theo truyeàn thoáng ngöôøi Chaêm, moät phuùt maëc nieäm ˜laø moät haønh ñoäng linh thieâng, moät lôøi theà cao caœ maø khoâng ai coù quyeàn phaœn laïi lôøi höùa naøy, ngoaïi tröø nhöõng ngöôøi xaœo quyeät coù löông taâm khoâng bình thöôøng. Cheá Linh laø ngöôøi dö bieát ñaâu laø giaù trò cuœa lôøi theà trong truyeàn thoáng cuœa daân toäc Chaêm.

Keát quaœ cuœa phieân hoïp, Cheá Linh ñöôïc baàu laøm chuœ tòch ban toå chöùc laâm thôøi Ñaïi Hoäi Champa 2007, Töø Coâng Thu (toát nghieäp Quoác Gia Haønh Chaùnh) vaø cöïu daân bieåu Löu Quang Sang laøm phoù chuœ tòch, Töø Coâng Nhöôøng (con cuœa töø Coâng Thu) vaø Löu Quang Saùng (con cuœa cöïu daân bieåu Löu Quang Sang) laøm toång thö kyù.

5

Theá laø ñònh meänh cuœa Ñaïi Hoäi Champa 2007 hoaøn toaøn naèm trong tay cuœa ba nhaân vaät noåi baät trong coäng ñoàng Champa ôœ haœi ngoaïi, ñoù laø ca só Cheá Linh, cöïu daân bieåu Löu Quang Sang vaø Töø Coâng Thu cuøng vôùi hai thanh nieân öu tuù laø Töø Coâng Nhöôøng vaø Löu Quang Saùng. Vaøo thaùng 9 naêm 2006, laïi coù cuoäc hoïp maët taïi Maõ Lai giöõa oâng Po Dharma, Löu Quang Sang vaø Thaønh Phuù Baù (Baù cuõng laø thaønh vieân cuœa ñaïi hoäi) nhaân dòp hoäi thaœo veà ngoân ngöõ chöõ vieát Chaêm. Trong dòp naøy, Löu Quang Sang vaãn giöõ vöõng laäp tröôøng laø phaœi toå chöùc ngaøy ñaïi hoäi naøy. Sau ngaøy hoïp maët taïi Kuala Lumpur, Löu Quang Sang trôœ veà Vieät Nam thaêm gia ñình. Theo nguoàn tin ñaùng tin caäy laø Löu Quang Sang coù tieáp xuùc nhieàu laàn vôùi coâng an Vieät Nam nhöng chuùng toâi khoâng bieát noäi dung cuœa cuoäc gaëp gôõ naøy.

° Ñoái töôïng cuœa ngaøy ñaïi hoäi Sau bieán coá 1975, daân toäc Chaêm vaø anh em Taây Nguyeân trôœ thaønh ñoái töôïng thuø ñòch cuœa cheá ñoä

coäng saûn Vieät Nam, moät quoác gia luùc naøo cuõng xeáp hoï vaøo danh saùch taäp ñoaøn phaœn ñoäng tieáp tay cho Fulro, ñeo ñuoåi yù ñoà phuïc höng Champa ñoäc laäp. Söï vuøng daäy cuœa daân toäc Taây Nguyeân vaøo naêm 2001 vaø 2004 caøng khuyeách ñaïi theâm baàu khoâng khí caêng thaúng trong khu vöïc ngöôøi Chaêm ˆôœ Ninh Thuaän vaø Bình Thuaän. Chính vì theá, haàu heát trí thöùc Chaêm kieàu veà thaêm queâ höông ñeàu bò coâng an ñieän thoaïi xin gaëp hay môøi ñeán vaên phoøng ñeå laøm vieäc, khai thaùc tin töùc neáu caàn, xem hoï nhö toäi phaïm maëc duø hoï laø coâng daân Hoa Kyø hay Phaùp ñi nöõa.

Moät khi ñaõ lieät keâ vaøo haøng nguõ phaœn ñoäng, moïi sinh hoaït cuœa daân toäc Chaêm ôœ haœi ngoaïi duø ñoù chæ laø sinh hoaït vaên hoùa xaõ hoäi cuõng bò xeáp vaøo danh saùch cuœa moät toå chöùc coù yù ñoà choáng phaù cheá ñoä. Chính vì theá, nhaø nöôùc Vieät Nam ñaõ trôœ thaønh moät ñoái töôïng tröïc tieáp cuœa ngaøy Ñaïi Hoäi.

Tröôùc tình theá naøy, phieân hoïp ngaøy 9-7-2006 do Cheá Linh chuœ toïa cuõng ñaõ neâu ra vaán ñeà laø moät soá ngöôøi Chaêm ôœ haœi ngoaïi seõ khoâng daùm tham gia Ñaïi Hoäi Champa 2007 vì sôï lieân luïy ñeå roài khoâng ñöôïc pheùp trôœ veà Vieät Nam. Nhöng keát quaœ cuœa phieân hoïp ñaõ ñi ñeán moät keát luaän roõ raøng laø Ñaïi Hoäi Champa 2007 khoâng phaœi laø dieãn ñaøn chính trò vaø cuõng khoâng phaœi laø ngaøy hoøa giaœi vaø hoøa ñoàng daân toäc giöõa ngöôøi Champa ñeå ñi tìm ñoàng thuaän vôùi nhau, maø laø ngaøy Hoäi Thaœo Quoác Teá ñeå baøn veà thöïc traïng vaên hoùa xaõ hoäi Champa maø thaønh vieân chuœ yeáu trong ban toå chöùc cuœa ñaïi hoäi laø nhöõng baø con thaân höõu Champa coù yù thöùc roõ reät ñoái vôùi queâ höông ñoå naùt maø thoâi. Coù theå vì lyù do chính trò hay caù nhaân, moät soá ngöôøi Chaêm khoâng ñeán tham döï, nhöng ñoù laø yù rieâng cuœa hoï maø ban toå chöùc ñaïi hoäi phaœi toân troïng.

Söï ñôøi cuœa ban toå chöùc Ñaïi Hoäi Champa 2007 do Cheá Linh laõnh ñaïo vaø coù söï trôï giuùp cuœa Löu

Quang Sang vaø Töø Coâng Thu ñaõ laøm chaán ñoäng tình hình chính trò ˆôœ Vieät Nam. Heát ñoái phoù vôùi söï vuøng daäy cuœa daân toäc Taây Nguyeân vaøo naêm 2001 vaø 2004, nhaø nöôùc Vieät Nam laïi gaùn cho daân toäc Chaêm ñang chuaån bò xuoáng ñöôøng taïi Hoa Kyø vaøo naêm 2007 ˜ñeà ñoøi quyeàn lôïi. Chính vì theá, cô quan an ninh tình baùo coäng saœn tìm ñuœ moïi caùch laøm aùp löïc vôùi ngöôøi Chaêm trong nöôùc qua nhieàu hình thöùc ñeå ñaùnh phaù ngaøy ra ñùôøi cuœa ˜Ñaïi Hoäi naøy. Coâng an cuõng khoâng ngaàn ngaïi ñieän thoaïi tröïc tieáp cho moät soá thaønh vieân trong ban toå chöùc ôœ Hoa Kyø ñeå chaát vaán vaø ñaët vaán ñeà veà noäi dung cuœa ñaïi hoäi naøy.

˜Ñöùng tröôùc tình theá naøy, Ñaïi Hoäi Champa 2007 phaœi ñöông ñaàu vôùi hai ñoái töôïng roõ reät ñoù laø chính quyeàn Haø Noäi coù ñuœ quyeàn löïc, saün saøng ngaên caám nhöõng ai choáng cheá ñoä trôœ veà Vieät Nam vaø taäp theå ngöôøi Chaêm ôœ haœi ngoaïi chæ mong ñöôïc pheùp trôœ veà Vieät Nam thaêm gia ñình hay hôïp taùc vôùi cheá ˜ñoä. Theá laø ngaøy ra ñôøi cuœa Ñaïi Hoäi Champa 2007 ñaõ trôœ thaønh moät vaán ñeà nan giaœi maø khoâng ai coù theå tieân lieäu ñöôïc, vì noù tuøy thuoäc vaøo yù chí, laäp tröôøng vaø söï saùng suoát cuœa moãi thaønh vieân trong ban toå chöùc nhaèm khaùng cöï laïi vôùi hieän töôïng chính trò naøy.

6

Cheá Linh thay maøu côø chính trò

Söï vieáng thaêm Vieät Nam cuœa cöïu daân bieåu Löu Quang Sang vaøo thaùng 10 naêm 2006 ñaõ ñöa chöông

trình Ñaïi Hoäi Champa 2007 ñi vaøo moät khuùc quanh môùi vaø cuõng laø ñieåm moùc thôøi gian cuœa söï phaùt sinh bao bieán coá ñaõ laøm ñaœo loän khuoân maët xaõ hoäi ngöôøi Chaêm taïi haœi ngoaïi.

Sau ngaøy trôœ veà Vieät Nam cuœa Löu Quang Sang, Cheá Linh vieát thö gôœi cho baø con Chaêm ñeà ngaøy 28 thaùng 11 naêm 2006, xin töø chöùc ra khoœi Ñaïi Hoäi Champa 2007, vì lyù do laø chöa ñaït ñöôïc « söï ñoàng thuaän roäng raõi cuœa anh em », vaø caàn coù thôøi gian ñeå toå chöùc moät ñaïi hoäi « coù taàm voùc roäng lôùn vaø qui moâ hôn », yeâu caàu ñoàng baøo Chaêm dôøi ñaïi hoäi naøy sang 2008. Sau böùc thö cuœa Cheá Linh, cöïu daân bieåu Löu Quang Sang cuõng vieát thö cho baø con Chaêm xin ruùt lui ra khoœi hoäi tröôøng.

° Nguyeân nhaân cuœa söï töø chöùc Söï töø chöùc cuœa Cheá Linh vaø Löu Quang Sang vaøo thaùng 11-2006 trong

moät khoâng gian baát ngôø vaø cuøng moät luùc, sau ngaøy vieáng thaêm Vieät Nam cuœa oâng Löu Quang Sang vaøo thaùng 10-2006, ñaõ trôœ thaønh moät vaán ñeà bí aån vaø ñaõ ñöa nhöõng thaønh vieân Chaêm cuœa ban toå chöùc laâm thôøi cuûa ñaïi hoäi vaøo tình theá voâ cuøng khoù xöœ.

Song song vôùi lyù luaän laø chöa ñaït « söï ñoàng thuaän roäng raõi cuœa anh em », Cheá Linh tieáp tuïc leân

tieáng treân maïng email gôœi cho baø con Chaêm ôœ haœi ngoaïi ñeå giaœi thích 6 caùi « Khoâng » ñaõ buoäc oâng ta phaœi töø chöùc maø chuùng toâi xin trích nguyeân vaên :

1. Khoâng cuøng quan ñieåm vaø moâ thöùc toå chöùc 2. Khoâng phuø hôïp chung vôùi nguyeän voïng cuœa ñoàng baøo 3. Khoâng mang laïi söï ích chung cho ñoàng baøo 4. Khoâng ñöôïc söï ñoàng nhaát uœng hoä cuœa moïi giôùi ñoàng baøo vaø hoäi ñoaøn 5. Khoâng cuøng phöông höôùng ñaáu tranh cho quyeàn lôïi vaø söï an nguy cuœa daân toäc 6. Khoâng cuøng chuœ tröông ñaáu tranh trong hoøa bình vaø söï ñoaøn keát daân toäc Nhìn qua lòch söœ hieän ñaïi cuœa xaõ hoäi Champa hoâm nay, chæ coù ca só Cheá Linh vaø cöïu daân bieåu Löu

Quang Sang môùi khoâng coù löông taâm ñeå neâu ra 6 caùi « Khoâng » naøy haàu ruùt teân ra khoœi ñaïi hoäi. Ai cuõng bieát, ña soá nhöõng thaønh vieân Chaêm thuoäc ban toå chöùc laâm thôøi cuœa ñaïi hoäi do Cheá Linh laõnh

ñaïo laø nhöõng ngöôøi xuaát thaân töø moät taàng lôùp trí thöùc ñaùng traân troïng, laø nhöõng ngöôøi coù hoïc thöùc vaø coù trí tueä : kyõ sö, baùc só, tieán só, quoác gia haønh chaùnh, quoác gia sö phaïm, v.v. Ñoái vôùi hoï, söï ruùt lui cuœa Cheá Linh vaø Löu Quang Sang chæ laø moät loái bieän luaän khoâng cô sôœ vaø moät loaïi vaên chöông doái traù maø thoâi. Ñaây laø baèng chöùng cuï theå maø nhöõng thaønh vieân naøy ñaõ ñöa ra:

Töø ngaøy nhaäm chöùc vaøo thaùng 7 naêm 2006 cho ñeán ngaøy töø chöùc vaøo 28 thaùng 11-2006, Cheá Linh

vaø Löu Quang Sang chöa coù laàn naøo toå chöùc moät phieân hoïp vôùi nhöõng thaønh vieân Chaêm ñeå baøn veà chöông trình, quan ñieåm hay moâ hình toå chöùc ñaïi hoäi naøy. Theá thì ñaâu laø nguyeân nhaân cuœa 6 caùi « Khoâng » maø Cheá Linh ñaõ neâu ra.

Löu Quang Sang (Pho. Champaka)

7

Ñoät ngoät, Cheá Linh vaø Löu Quang Sang vieát thö ruùt lui vaø ñöa ra lyù luaän quanh co vôùi 6 caùi « Khoâng » voâ côù. Chính vì theá, söï ruùt lui baát ngôø cuœa Cheá Linh vaø Löu Quang Sang chæ laø yù ñoà xaœo traù ñeå ly khai vôùi Ñaïi Hoäi Champa 2007. Vaø söï ruùt lui naøy ñaõ trôœ thaønh moät yeáu toá nhaèm chöùng toœ raèng Cheá Linh vaø Löu Quang Sang laø ngöôøi khoâng nghieâm tuùc trong qui luaät toå chöùc coäng ñoàng (neáu khoâng muoán laøm thì ít ra phaœi hoïp laïi anh em ñeå baøn vieäc), phaœn boäi laïi vôùi lôøi höùa cuœa mình duø ñaõ theà nguyeän trong moät phuùt maëc nieäm tröôùc baäc tieàn nhaân. Coù chaêng Cheá Linh vaø Löu Quang Sang chæ xem nhöõng thaønh vieân Chaêm trong ban toå chöùc, nhö moät taäp theå voâ hoïc khoâng ñaùng ñeå baøn vaán ñeà, chæ bieát laøm noâ leä cho quan ñieåm cuœa Cheá Linh vaø Löu Quang Sang vaø hoï khoâng coù quyeàn phaûn ñoái laïi?

Nhìn qua dieãn tieán tình hình naøy, ngöôøi ta coù theå keát luaän raèng söï töø chöùc cuœa Cheá Linh vaø Löu

Quang Sang khoâng phaœi laø vì chöa ñaït ñöôïc « söï ñoàng thuaän roäng raõi cuœa anh em » maø laø tìm caùch mua loøng chính quyeàn coäng saœn ñeå ñöôïc pheùp trôœ veà Vieät Nam. Ñaây laø baèng chöùng cuï theå maø Cheá Linh vaø Löu Quang Sang khoâng theå choái caõi ñöôïc :

° Ngaøy 28-11-2006 Cheá Linh ruùt teân ra khoœi ban toå chöùc laâm thôøi Ñaïi Hoäi Champa 2007, tieáp theo

laø Löu Quang Sang. ° Moät tuaàn sau, töùc laø ngaøy 6 thaùng 12 naêm 2006, qua ñaøi phaùt thanh BBC, Cheá Linh xin nhaø nöôùc

Vieät Nam trôœ veà queâ höông moät laàn ñeå haùt cho thính giaœ mình nghe tröôùc khi oâng ta ly bieät khoûi coõi ñôøi naøy. ° Möôøi thaùng sau, töùc laø ngaøy 18 thaùng 10 naêm 2007, baùo chí Vieät Nam loan tin laø ca só Cheá Linh

trôœ veà Saøi Goøn ñeå chuaån bò chöông trình vaên ngheä Chaøo Xuaân 2008 taïi queâ nhaø. Duø ñaõ traœi qua gaàn 7 naêm trong tuø cuœa cheá ñoä coäng saœn, cöïu daân bieåu Löu Quang Sang luùc naøo cuõng

ñöôïc pheùp veà thaêm queâ höông haøng naêm. Hoâm nay, cöïu daân bieåu naøy keùo theâm ca só Cheá Linh ñaõ töøng vöôït bieân ly khai vôùi coäng saœn veà hôïp taùc vôùi cheá ˜ñoä coäng saœn thì caøng laø moät thaønh coâng nöõa. Theá laø nhöõng lyù luaän quanh co cuœa Cheá Linh vaø Löu Quang Sang döïa vaøo 6 caùi « Khoâng » ñeå choáng phaù ñaïi hoäi chæ coù muïc tieâu duy nhaát laø ly khai vôùi Ñaïi Hoäi Champa 2007 ñeå laäp coâng vôùi cheá ñoä Haø Noäi haàu ñöôïc pheùp trôœ veà Vieät Nam. ˜Treân maët phaùp lyù, söï trôœ veà Vieät Nam laø quyeàn thieâng lieâng cuœa Cheá Linh, nhaân danh moät coâng daân cuœa Gia Naõ Ñaïi hay nhaân danh Chaêm kieàu vöôït bieân ñi nöõa. Nhöng söï thay ñoåi baát ngôø maøu aùo chính trò cuœa Cheá Linh vaø Löu Quang Sang ñaõ ñöa lòch söœ coäng ñoàng Champa taïi haœi ngoaïi ñi vaøo moät khuùc quanh môùi, laøm maát loøng tin caœ moät taäp theå trí thöùc ngöôøi Chaêm cuøng tuyeân theä vôùi Cheá Linh vaø Löu Quang Sang trong phieân hoïp vaøo thaùng 7 naêm 2006 laø phaœi trung thaønh vôùi lyù tröôœng chung vaø kieân trì ñaáu tranh ñeå toå chöùc cho baèng ñöôïc Ñaïi Hoäi Champa 2007.

Theo quan ñieåm chung cuœa nhöõng thaønh vieän ngöôøi Chaêm, Cheá Linh vaø Löu Quang Sang coù quyeàn thay ñoåi maøu côø chính trò : ñöùng veà phía Vieät Nam Coäng Hoøa hay trôœ veà hôïp taùc vôùi Xaõ Hoäi Chuœ Nghóa, nhöng Cheá Linh vaø Löu Quang Sang khoâng coù quyeàn bòa chuyeän ñeå löøa doái baø con thaân höõu ngöôøi Chaêm veà ngaøy Ñaïi Hoäi Champa 2007.

Trôœ veà hôïp taùc vôùi cheá ñoä coäng saœn cuõng laø moät giaœi phaùp chính trò maø Cheá Linh vaø Löu Quang Sang coù quyeàn choïn löïa. Coäng ñoàng Champa taïi haœi ngoaïi khoâng coù yù kieán gì veà söï löïa choïn naøy duø hoï coù moät laäp tröôøng khaùc bieät. Khoâng phaœi vì theá maø Cheá Linh vaø Löu Quang Sang laïi thay ñoåi lôøi höùa tröôùc baäc tieàn nhaân, ruùt teân ra khoœi ban toå chöùc cuœa ÑaÏi Hoäi Champa 2007 vaø taïo neân chieán tröôøng choáng phaù ñaïi hoäi naøy ñeå laäp coâng vôùi nhaø nöôùc Xaõ Hoäi Chuœ Nghóa.

8

Ñoái vôùi thaønh vieân Chaêm trong ban toå chöùc ñaïi hoäi, söï boäi tín cuœa Cheá Linh vaø Löu Quang Sang laø khoâng toân troïng theå dieän daân toäc Champa maát nöôùc, laø phong caùch hoaøn toaøn ñi ngöôïc laïi vôùi baœn chaát cuœa ngöôøi Chaêm, moät taäp theå raát laø chaát phaùt vaø thaät thaø, nhöng khoâng bao giôø chaáp nhaän ngöôøi naøo löôøng gaït hoï.

Cheá Linh laø ngöôøi ngheä só khoâng trung thaønh vôùi lôøi höùa laø ñieàu coù theå tha thöù. Nhöng Löu Quang

Sang laø cöïu daân bieåu, töùc laø ngöôøi ñaïi dieän cho daân toäc Chaêm vaø ñaáu tranh vì daân toäc Chaêm. Chính vì theá, Löu Quang Sang khoâng coù quyeàn löøa ñaœo baø con thaân höõu ngöôøi Chaêm ñeå khoâi phuïc quyeàn lôïi vaø danh voïng rieâng tö cho mình. Söï ruùt lui ra khoœi hoäi tröôøng Ñaïi Hoäi cuœa Löu Quang Sang ñaõ chöùng minh raèng oâng ta khoâng phaœi laø cöïu daân bieåu vì daân maø laø mò daân. Coù chaêng töø phong caùch vaø thaùi ñoä khoâng trung thaønh ñoái vôùi taäp theå maø chính oâng ta laø thaønh vieân chính thöùc ñaõ ˜ñöa moät soá baø con Chaêm ñaët cho oâng ta moät teân goïi baèng tieáng Chaêm: ong Sang di hu talang o = oâng Löu Quang Sang khoâng coù xöông, töùc laø ngöôøi troøng treùo, chui luoàn vaøo baát cöù nôi naøo mieãn laø coù lôïi cho mình laø ñöôïc roài.

° Cheá Linh choáng phaù ñaïi hoäi Champa 2007

Vaán ñeà trôœ veà Vieät Nam cuœa Cheá Linh laø söï kieän bình thöôøng, vì oâng ta coù quyeàn veà thaêm queâ höông, nôi choân nhau caét ruùn cuœa oâng ta. Cuõng khoâng coù ai traùch moùc Cheá Linh, neáu oâng ta baøy toœ söï thaät vôùi thaân höõu vaø baø con Chaêm veà yù ñònh trôœ veà Vieät Nam, thaønh vaäy oâng ta phaœi ruùt teân ra khoœi Ñaïi Hoäi 2007 ñeå neù traùnh söï chuù yù cuœa cô quan tình baùo coäng saœn.

Nhaèm taïo coâng lao vôùi nhaø nöôùc Xaõ Hoäi Chuœ Nghóa, Cheá Linh vaø cöïu daân bieåu Löu Quang Sang döïng leân chieán tröôøng choáng phaù ñaïi hoäi baèng caùch tung ra haøng loaït email gôœi cho baø con Chaêm treân khaép theá giôùi ñeå leân aùn muïc tieâu cuœa Ñaïi Hoäi Champa 2007. Danh saùch 6 caùi « Khoâng » cuœa Cheá Linh laø moät minh chöùng cuï theå. Hai ngöôøi naøy tìm caùch boâi baùc ban toå chöùc cuœa ñaïi hoäi qua haøng loaït email naëc danh; keâu goïi ngöôøi thaân caän cuœa mình ruùt teân ra khoœi ban toå chöùc. Söï ra ñi cuœa Kieàu Ngoïc Quyeân laø moät thí duï ñieån hình. Chuùng toâi saün saøng cung caáp nhöõng tö lieäu naøy neáu ñoäc giaœ naøo caàn ñeán.

Moät nhaân vaät maø Cheá Linh vaø Löu Quang Sang xem nhö ñoái töôïng thuø ñòch haøng ñaàu ñoùng vai troø chuœ ñoäng trong chöông trình toå chöùc Ñaïi Hoäi 2007 laø tieán só Po Dharma, cöïu thaønh vieân Fulro. Chính vì theá, hai ngöôøi naøy tìm moïi caùch taåy chay cho baèng ñöôïc Po Dharma ñeå daäp tan Ñaïi Hoäi. Tieác raèng, Cheá Linh vaø Löu Quang Sang choïn sai ñoái töôïng, vì Po Dharma chæ laø moät thaønh vieân cuœa ban toå chöùc, ñaët traùch veà maët khoa hoïc, chöù khoâng phaœi laø ngöôøi naém toaøn quyeàn quyeát ñònh cuœa ngaøy ñaïi hoäi.

Thay vì goùp phaàn toå chöùc ñaïi hoäi nhaèm ñaáu tranh cho quyeàn lôïi daân toäc Champa, thoâng tin ñeán nhaø

nöôùc Vieät Nam nhöõng thöïc traïng vaên hoùa vaø xaõ hoäi voâ cuøng bi ñaùt maø daân toäc Champa hoâm nay ñang gaùnh chòu, Cheá Linh vaø Löu Quang Sang laïi quay ñaàu choáng phaù ñaïi hoäi ñeå laäp coâng vôùi cheá ñoä coäng saœn haàu ñöôïc pheùp trôœ veà Vieät Nam. Ñaây laø thaùi ˜ñoä ñaõ laøm toån thöông ñeán theå dieän vaø quyeàn lôïi cuœa daân toäc Champa maø ña soá baø con thaân höõu ngöôøi Chaêm ôœ haœi ngoaïi khoâng theå chaáp nhaän ñöôïc.

Neáu laø ngöôøi coù tinh thaàn ñaáu tranh cho daân toäc thaät söï, Cheá Linh vaø Löu Quang Sang phaœi ñöùng ra toå chöùc cho baèng ñöôïc ñaïi hoäi naøy, sau ñoù trôœ veà Vieät Nam ñeå giaœi thích vôùi chính quyeàn Haø Noäi theá naøo laø muïc tieâu cuœa ngaøy hoäi thaœo naøy. Chính ñoù môùi laø haønh ñoäng ñaùng traân troïng, moät coâng taùc höõu ích ñeå baœo veä quyeàn lôïi cuœa daân toäc.

Ca só Cheá Linh vaø cöïu daân bieåu Löu Quang Sang duø sao cuõng laø thaønh phaàn trí thöùc daân toäc Chaêm,

töùc laø ngöôøi coù yù thöùc heä cao veà laäp tröôøng vaø tö töôœng chính trò. Nhaân danh trí thöùc ngöôøi Chaêm, Cheá Linh vaø Löu Quang Sang khoâng theå queân ñi lôøi theà cuœa mình vôùi moät toå chöùc Champa maø hai oâng ta laø thaønh

9

vieân, quay löng vôùi queâ höông Champa ñoå naùt haàu laøm vöøa loøng cheá ñoä Xaõ Hoäi Chuœ Nghóa. Ñoù laø thaùi ñoä phaûn boäi cuœa ngöôøi trí thöùc maø ña soá baø con thaân höõu Chaêm taïi haœi ngoaïi khoâng bao giôø tha thöù.

° Cheá Linh ra chieán tröôøng ngoân ngöõ chöõ vieát Chaêm Keå töø theá kyœ thöù 17 ñeán naêm 1975, daân toäc Chaêm chæ coù moät ngoân ngöõ vaø moät chöõ vieát Akhar

Thrah, töùc laø chöõ vieát phoå thoâng raát oån ñònh hieän ñang söœ duïng trong toaøn theå coäng ñoàng chöùc saéc vaø boâ laõo ngöôøi Chaêm hoâm nay.

Sau naêm 1975 nhaø nöôùc Xaõ Hoäi Chuœ Nghóa Vieät Nam thaønh laäp Ban Bieân Soaïn Chöõ Chaêm giao quyeàn laõnh ñaïo cho oâng Nguyeãn Vaên Tyœ sau naøy laø Loä Minh Traïi, coù traùch nhieäm bieân soaïn saùch giaùo trình ñeå daïy tieáng Chaêm trong caùc tröôøng lôùp. Thay vì taïo ñieàu kieän ñeå con em ngöôøi Chaêm hoïc chöõ Chaêm truyeàn thoáng cuœa hoï, nhaø nöôùc Vieät Nam bieán cheá chöõ Chaêm truyeàn thoáng naøy thaønh moät loaïi chöõ vieát Chaêm lai caêng hoaøn toaøn khaùc bieät vôùi chöõ Chaêm maø daân toäc Chaêm ñang söœ duïng hoâm nay.

Vaøo thaùng 9 naêm 2006, Po Dharma ñöùng ra toå chöùc moät hoäi thaœo quoác teá veà Ngoân Ngöõ Chöõ Vieát Chaêm taïi thuœ ñoâ Kuala Lumpur cuûa Malaysia. Keát quaœ cuœa ñaïi hoäi laø taát caœ ñaïi bieåu yeâu caàu nhaø nöôùc Vieät Nam phaœi chænh ñoán laïi saùch giaùo trình ñuùng vôùi chöõ vieát truyeàn thoáng cuœa daân toäc Chaêm, ñöôïc xem nhö laø di saœn vaên hoùa cuœa nhaân loaïi.

Sau ngaøy hoäi thaœo taïi Kuala Lumpur, nhaø nöôùc Vieät Nam toå chöùc moät dieãn ñaøn vaøo thaùng 2 naêm 2007 taïi Phan Rang ñaët döôùi quyeàn chuœ toïa cuœa baø Thöù Tröôœng Boä Giaùo Duïc ñeå cöùu xeùt laïi vaán ñeà khuœng hoaœng ngoân ngöõ chöõ vieát Chaêm hoâm nay.

Nhaân dòp naøy, Cheá Linh töï toân mình laø ñaïi dieän cho boâ laõo vaø trí thöùc Chaêm ôœ haœi ngoaïi, gôœi moät ñieän thö ñeán Phan Rang chuùc möøng baø Thöù Tröôœng vaø baøy toœ quan ñieåm uœng hoä heä thoáng chöõ vieát Chaêm lai caêng do nhaø nöôùc Vieät Nam xuaát baœn. Ñieän thö cuœa Cheá Linh ñöôïc ñoïc moät caùch long troïng taïi hoäi tröôøng, trong ñoù Cheá Linh töï laäp ra moät danh saùch ma taäp trung nhieàu teân boâ laõo vaø trí thöùc Chaêm ôœ haœi ngoaïi nhö thieáu taù Döông Taán Sôœ, Thaønh Phuù Baù, Baù Trung Xin, v.v. maø hoï khoâng heà hay bieát gì veà ngaøy hoäi thaœo naøy.

Cheá Linh laø ca só Vieät Nam goác ngöôøi Chaêm, bieát noùi tieáng Chaêm nhöng khoâng bieát ñoïc vaø cuõng khoâng bieát vieát chöõ Chaêm (nghóa laø: khoâng bieát chöõ Chaêm ñuùng sai nhö theá naøo?). Theá thì taïi sao ca só naøy laïi gôœi ñieän thö chuùc möøng hoäi thaœo ngoân ngöõ chöõ vieát Chaêm maø muïc tieâu khoâng coù gì lieân heä vôùi ngaønh ca haùt cuœa oâng ta?

Cheá Linh laø ngöôøi töøng soáng ôœ Gia Naõ Ñaïi, töùc laø moät quoác gia phaùp quyeàn. Taïi sao Cheá Linh laïi maïo danh chöõ kyù cuœa boâ laõo vaø trí thöùc Chaêm ˜ñeå laäp coâng vôùi chính quyeàn coäng saœn? ˜Ñaây laø ñieàu caám kò trong luaät phaùp cuœa quoác gia töï do vaø daân chuœ.

Nhìn qua noäi dung, ñieän thö cuœa Cheá Linh ñaõ trôœ thaønh moät vaên chöông chính trò nhaèm taåy chay nhoùm Po Dharma, moät coäng ñoàng taäp trung nhöõng nhaø khoa hoïc ñang ñaáu tranh ñeå baœo toàn giaù trò ngoân ngöõ chöõ vieát Chaêm truyeàn thoáng hoâm nay; nhaèm keát naïp ngöôøi Chaêm trong nöôùc nhaát laø oâng Nguyeãn Vaên Tyœ vaø Loä Minh Traïi, hai nhaø laõnh ñaïo Ban Bieân Soaïn Saùch Chöõ Chaêm ñeå daäp tan nhoùm Po Dharma ñang chuaån bò cho ngaøy ra maét Ñaïi Hoäi Champa 2007 taïi Hoa Kyø.

Söï nhuùng tay cuœa moät ca só khoâng bieát ñoïc vaø cuõng khoâng bieát vieát chöõ Chaêm vaøo vaán ñeà ngoân ngöõ chöõ vieát Chaêm ñaõ ñeå laïi moät daáu aán khoâi haøi trong lòch söœ hieän ñaïi cuœa Champa. Coù chaêng Cheá Linh laø con côø cuûa moät nhaân vaät chính trò ngöôøi Chaêm ñang nuùp sau boùng hình naøy ñeå neùm ñaù daáu tay maø chuùng toâi seõ phaân tích trong loaït baøi saép tôùi.

° Cheá Linh gaây chieán tröôøng toân giaùo

10

Sau ngaøy Ñaïi Hoäi Champa 2007 taïi Hoa Kyø, Cheá Linh laïi taïo theâm moät chieán tröôøng môùi baèng caùch döïa vaøo maøu côø toân giaùo Chaêm Ahieùr (Baø La Moân) ñeå taåy chay oâng Thaønh Coâng Thoœa vaø Töø Coâng Thu, hai ngöôøi Chaêm Hoài Giaùo vaø cuõng laø hai nhaø laõnh ñaïo trong ban toå chöùc ñaïi hoäi, vì toäi laáy teân vua chuùa Champa laø Po Romeù vaø Po Klaong. ˜˜

Trong chieán tröôøng naøy, Cheá Linh laõnh traùch nhieäm phaân phaùt cho baø con Chaêm ôœ haœi ngoaïi moät

böùc thö cuœa oâng caœ sö Haùn Baèng chuœ trì thaùp Po Romeù ôœ Phan Rang vieát vaøo ngaøy 1-5-2007 ngaên caám Thaønh Coâng Thoœa vaø Töø Coâng Thu khoâng coù quyeàn duøng teân Po Romeù vaø Po Klaong treân theœ chöùng minh nhaân daân cuœa hai ngöôøi naøy ôœ xöù Hoa Kyø, vôùi lyù do laø Po Romeù vaø Po Klaong laø hai thaàn maø ngöôøi Chaêm Ahieùr (Baø La Moân) ñang thôø phöôïng hoâm nay. Hai thaùng sau, töùc laø ngaøy 18-9-2007 Cheá Linh laïi vieát moät böùc thö rieâng gôœi cho baø con thaân höõu ngöôøi Chaêm treân khaép theá giôùi yeâu caàu oâng Thaønh Coâng Thoœa vaø Töø Coâng Thu phaœi xoùa boœ teân hoï naøy.

Cheá Linh laø moät ca só chöù khoâng phaœi laø moät chieán só ñaáu tranh cho toân giaùo. Theá thì taïi sao ca só naøy laïi nhuùng tay vaøo vaán ñeà tín ngöôõng ngöôøi Chaêm khoâng coù gì lieân heä vôùi ngaønh ca haùt cuœa mình. Coù chaêng Cheá Linh chæ laø ñaàu ñaïn cho moät ngöôøi Chaêm khaùc ñang laøm ngheà neùm ñaù daáu tay ôœ haäu tröôøng?

Ai cuõng bieát caœ sö Haùn Baèng chæ laø thaønh vieân cuœa Hoäi Ñoàng Chöùc Saéc Ñeàn Thaùp Chaêm ôœ Ninh

Thuaän coù traùch nhieäm chuœ trì nghi leã ôœ thaùp Po Romeù, khoâng coù quyeàn phaùp lyù ngaên caám Thaønh Coâng Thaœo vaø Töø Coâng Thu laø hai coâng daân Hoa Kyø laáy teân vua chuùa Champa. Ñaây chæ laø thö caù nhaân cuœa caœ sö Haùn Baèng, vì caœ sö Quí, ngöôøi chuœ trì ñeàn Po Klaong Garai, cuõng laø ñaïi dieän chính thöùc cuœa Hoäi Ñoàng Chöùc Saéc Ñeàn Thaùp Chaêm trong Maät Traän Toå Quoác khoâng heà hay bieát ñeán vaán ñeà naøy.

Theâm vaøo ñoù, caœ sö Haùn Baèng laø tu só Chaêm tuoåi ñaõ cao, ñang teâ lieät naèm treân giöôøng beänh, khoâng thoâng thaïo tieáng Vieät vaø khoâng heà bieát Thaønh Coâng Thoœa vaø Töø Coâng Thu laø ai vaø hieän ñang ôœ ñaâu. Chính vì theá, caœ sö Haùn Baèng khoâng theå naøo thaœo böùc thö baèng tieáng Vieät gôœi cho baø con Chaêm ôœ haœi ngoaïi nhaèm keát toäi Thaønh Coâng Thaœo vaø Töø Coâng Thu. Theá thì ai laø ngöôøi chuœ möu xuùi duïc caœ sö Baèng thaœo coâng vaên naøy neáu khoâng phaœi laø Cheá Linh trong ñoù coù Löu Quang Sang ñang nuùp phía sau ñeå ñieàu haønh bieán coá, vì ngöôøi mang thö caœ sö Haùn Baèng sang Hoa Kyø, theo nguoàn tin ñaùng tin caäy, laø Phuù Vaên Löu, moät thaønh vieân cuœa toå chöùc Löu Quang Sang. Cuõng theo nguoàn tin naøy, böùc thö cuœa caœ sö ñöôïc vieát trong luùc Phuù Vaên Löu coù maët ôœ Phan Rang.

Cheá Linh vaø Löu Quang Sang dö bieát laø phong tuïc ngöôøi Chaêm khoâng ngaên caám ai laáy teân vua chuùa

Champa ñeå laøm teân goïi cho mình vaø cuõng khoâng caám ñoaùn ai duøng teân thaàn thaùnh vua chuùa Champa ñeå laøm nhaân chöùng trong cuoäc caõi vaõ nhau. Chính vì theá baø con Chaêm hoâm nay thöôøng loâi teân Po Romeù maâk hö, Po

Kloang ngap glac di hö (Po Rome seõ gieát haïi maøy, Po Klaong seõ tröøng trò maøy) ñeå chöœi bôùi con caùi cuœa mình. Söï hôïp taùc cuœa Cheá Linh vôùi caœ sö Baèng nhaèm ngaên caám baø con Chaêm khoâng neân loâi teân vua chuùa Champa trong vieäc caõi vaõ vaø chöœi bôùi nhau môùi laø coâng taùc ñaùng laøm.

Ñöùng treân phöông dieän lòch söœ, laáy teân thaàn thaùnh vaø vua chuùa Champa töùc laø baøy toœ loøng toân kính

ñoái vôùi baäc tieàn nhaân cuœa daân toäc naøy. Chính vì theá, coäng ñoàng trí thöùc ngöôøi Chaêm trong ñoù coù thieáu taù Döông Taán Sôœ, Thaønh Phuù Baù, Nguyeãn Vaên Tyœ vaø Löu Quang Sang, v.v. ñaõ choïn teân Po Klaong, moät vò thaàn Champa, ñeå ñaët teân cho moät tröôøng trung hoïc taïi Phan Rang maø chính oâng Thaønh Phuù Baù ñaõ töøng laøm quaœn ñoác vaø Löu Quang Sang, ñaõ töøng laøm hieäu tröôœng. Taïi sao caœ sö Haùn Baèng vaø ca só Cheá Linh khoâng ñöùng ra phaœn ñoái Döông Taán Sôœ, Thaønh Phuù Baù, Nguyeãn Vaên Tyœ vaø Löu Quang Sang vì toäi lôïi duïng danh nghóa thaàn thaùnh Champa ñeå ñaët teân cho moät ngoâi tröôøng. Vaø hoâm nay, teân thaàn Po Klaong vaãn coøn hieän roõ treân maùi tröôøng trung hoïc naøy naèm ngay trong thaønh phoá Phan Rang. Taïi sao caœ sö vaø Cheá Linh khoâng yeâu

11

caàu nhaø nöôùc Vieät Nam phaœi ñaäp boœ teân Po Klaong ra khoœi maùi tröôøng naøy haàu neù traùnh söï xuùc phaïm ñeán thaàn thaùnh ngöôøi Chaêm maø oâng caœ sö Haùn Baèng ñaõ neâu ra trong thö.

Ai cuõng bieát, nhieàu ngöôøi Vieät ôœ Nha Trang vaø Ñaø Naüng cuõng laáy teân thaàn thaùnh vua chuùa Champa nhö Po Nagar, Po Klaong, v.v. ñeå ñaët teân cho tieäm buoân baùn cuœa hoï. Taïi sao Cheá Linh khoâng xuùi caœ sö Baèng ñöa vaán ñeà naøy ra aùnh saùng.

Ngöôøi ta cuõng töï hoœi ôœ ñaây, Cheá Linh laø ai neáu khoâng phaœi laø oâng ca só mang hoï Cheá teân laø Linh.

Theá thì Cheá Linh cuõng laáy teân vua chuùa Champa, nhöng taïi sao ca só naøy laïi caám oâng Thaønh Coâng Thoœa vaø Töø Coâng Thu? Ñaây laø caâu chuyeän khoâi haøi chöa töøng xaœy ra trong lòch söœ cuœa Champa.

Ñöùng treân phöông dieän phaùp lyù, böùc thö cuœa caœ sö Haùn Baèng chæ laø moät vaên kieän voâ giaù trò, vì khoâng

coù moät ñieàu luaät naøo trong truyeàn thoáng cuœa daân toäc Chaêm caám ñoaùn ngöôøi khaùc laáy teân vua chuùa Champa. Theâm vaøo ñoù, caœ sö Baèng laø ngöôøi laõnh ñaïo theá giôùi taâm linh cuœa daân toäc Chaêm Baø La Moân, khoâng coù vai troø ñöùng ra kieän tuïng tröôùc coâng phaùp quoác teá veà vuï hai ngöôøi Chaêm mang quoác tòch Hoa Kyø ñaõ laáy teân vua chuùa Champa. OÂng ta cuõng khoâng coù chöùc naêng phaùp lyù ñeå kieän caùo hay ngaên caám baø con Chaêm hoâm nay thöôøng loâi teân Po Romeù, Po Klaong, Po Bhaok, v.v. trong cuoäc chöœi bôùi vaø caõi vaõ vôùi nhau. Chính vì theá, haønh ñoäng xuùi duïc cuœa Cheá Linh vaø Löu Quang Sang chæ laøm cho caœ sö Haùn Baèng mang theâm toäi vaï vaø nhaát laø laøm toån thöông ñeán danh döï caœ moät coäng ñoàng tu só ngöôøi Chaêm Ahieùr (Baø La Moân) hoâm nay, vì Hoäi Ñoàng Chöùc Saéc Ñeàn Thaùp Chaêm ôœ Ninh Thuaän khoâng heà hay bieát vaán ñeà naøy.

Söï nhuùng tay cuœa Cheá Linh nhaèm keát toäi Thaønh Coâng Thoœa vaø Töø Coâng Thu, hai ngöôøi Chaêm Hoài

Giaùo laáy teân vua chuùa Champa ñaõ trôœ thaønh vaên chöông chính trò döïa vaøo maøu côø toân giaùo ñeå khôi daäy haän thuø daân toäc. Ñaây laø haønh ñoäng coù moät taùc haïi voâ cuøng nguy hieåm coù theå gaây ra chieán tröôøng tranh chaáp toân giaùo, maø khoâng ai coù theå ño löôøng ñöôïc haäu quaœ cuœa noù. Söï xuùi duïc naøy chæ laøm moài cho söï chia reõ trong coäng ñoàng tu só ngöôøi Chaêm Ahieùr (Baø La Moân), vì caœ sö Haùn Baèng khoâng coù quyeàn kieän tuïng moät coâng daân nöôùc ngoaøi maø khoâng coù söï ñoàng yù cuœa Hoäi Ñoàng Chöùc Saéc Ñeàn Thaùp Chaêm ôœ Ninh Thuaän vaø khoâng coù giaáy pheùp cuœa Maët Traän Toå Quoác Vieät Nam.

Bi kòch trôœ veà Vieät Nam cuœa Cheá Linh

Maëc duø Cheá Linh ñaõ töøng tuyeân boá vôùi thaân höõu ngöôøi Chaêm laø nhaø nöôùc Vieät Nam ñaõ maáy laàn môøi

oâng ta veà Vieät Nam ñeå trình dieãn vaên ngheä vôùi giaù raát cao tính hôn tyœ ñoàng, nhöng oâng ta luoân luoân töø choái. Coù chaêng ñaây chæ laø moät coát truyeän huyeàn hoaëc. Vì raèng, ngaøy trôœ veà Vieät Nam cuœa Cheá Linh ñeå chuaån bò

chöông trình Chaøo Xuaân 2008 chæ ñeå laïi moät bi kòch buoàn thaœm. Sau 27 naêm ra ñi, Cheá Linh trôœ laïi saân bay Taân Sôn Nhaát

vaøo ngaøy 18-1-2007 ñôn thaân ñoäc maõ, khoâng troáng vaø cuõng khoâng keøn, khoâng ngöôøi ñoàng nghieäp ñaïi dieän cho ngheä só Vieät Nam chöa noùi ñeán caáp laõnh ñaïo cuœa nhaø nöôùc ra ñoùn chaøo, ngoaïi tröø 3 thanh nieân Chaêm lui thuœi taëng boù hoa cho Cheá Linh maø nhaät baùo Theå Thao-Vaên Hoùa keå laïi. Taïi sao chæ coù 3 thanh nieân Chaêm ra saân bay ñoùn chaøo moät ca só noåi tieáng vaø löøng danh trong giôùi thính giaœ ngöôøi Vieät Nam. Ñoù laø nghi vaán maø khoâng ai tìm ra caâu traœ lôøi.

Cheá Linh vaø chaùu Löu Quang Sang

(Pho. Web Ngoâi Sao)

12

Ñeå ñaùnh daáu ngaøy trôœ veà cuœa Cheá Linh, nhaø nöôùc Vieät Nam chæ cho pheùp moät tôø baùo duy nhaát ñaêng tin ngaén goïn veà Cheá Linh ñoù laø nhaät baùo Theå Thao-Vaên Hoùa ra maét ngaøy 22-10-2007 maø Web Vaên Chöông Vieät (vannghesongcuulong.org) truyeàn laïi. Baœn tin naøy coù ñaêng moät taám hình Cheá Linh lui luœi uoáng nöôùc traø vôùi nhaø thô Inrasara (xem Inrasara.com) treân taám neäm trong phoøng nguœ cuœa nhaø thô naøy ôœ Saøi Goøn (xem

hình) vaø keå laïi chöông trình laøm vieäc cuœa Cheá Linh ôœ Vieät Nam trong ñoù ngaøy 22-10-2006 Cheá Linh seõ bay sang Haø Noäi, nhöng khoâng bieát ñeå laøm gì vaø gaëp ai ?

Ngoaøi nhaät baùo Theå Thao-Vaên Hoùa, hai maïng web ôœ Vieät Nam ñoù laø VTC New (http://www.vtc.vn) vaø Ngoâi Sao (http://ngoisao.net) cuõng ñöôïc pheùp ñaêng baøi phoœng vaán veà Cheá Linh.

Söï vaéng maët cuœa baùo chí cuõng nhö khoâng coù söï tieáp ñoùn naøo cuœa moät cô quan nhaø nöôùc Vieät Nam daønh cho söï hieän dieän cuœa Cheá Linh ñaõ chöùng toœ raèng ca só naøy chæ lui chui xin veà Vieät Nam cuõng nhö haøng traêm ngaøn Vieät kieàu khaùc veà thaêm queâ höông khoâng hôn khoâng keùm.

° Cheá Linh veà Vieät Nam ñeå laøm gì? Baø con thaân höõu ngöôøi Chaêm raát noùng loøng ñeå bieát Cheá Linh veà Vieät Nam ñeå laøm gì, trong toå chöùc

naøo? Nhöng khoâng ai traœ lôøi ñöôïc cho caâu nghi vaán naøy, vì nhöõng gì oâng tuyeân boá ôœ Vieät Nam thöôøng chöùa ñöïng moät noäi dung maâu thuaãn vaø coù phaàn theâu deät.

- Chaøo Xuaân 2008 Maëc duø Cheá Linh cho bieát laø « Toâi veà kyø naøy laø chuaån bò cho chöông trình Chaøo Xuaân 2008 seõ dieãn

ra vaøo thaùng 1 tôùi sau ñoù seõ laø Liveshow Cheá Linh » (Web VTC News, 29-10-2007). Ñaây chaúng qua chæ laø lôøi saùo roãng, vì muøa xuaân 2008 ñaõ qua, nhöng chöông trình Chaøo Xuaân 2008 cuœa Cheá Linh cuõng khoâng thaáy vaø Liveshow Cheá Linh cuõng khoâng thaønh, trong khi ñoù coù nguoàn tin töø coäng ñoàng Chaêm cho bieát laø Cheá Linh xoùa boœ chöông trình vì chính quyeàn Haø Noäi yeâu caàu oâng ta phaœi haùt nhaïc môùi vaø phaœi ngoài beân caïnh chuœ tòch nhaø nöôùc laø Nguyeãn Minh Trieát vaø trung töôùng Nguyeãn Cao Kyø trong ngaøy ñaïi hoäi Chaøo Xuaân 2008.

Cheá Linh boœ chöông trình Chaøo Xuaân 2008 hay laø Cheá Linh xin haùt trong chöông trình Chaøo Xuaân nhöng Haø Noäi khoâng cho pheùp ? Theá thì Cheá Linh veà Vieät Nam ñeå laøm gì ?

Nhaân dòp veà thaêm queâ höông, Cheá Linh voâ cuøng hôùn hôœ ñöôïc chuïp hình chung vôùi moät nhaân vaät cao caáp duy nhaát taïi Vieät Nam laø baø Hoaøng Thò Ut Lan, chuœ tòch uœy ban nhaân daân tænh Ninh

Thuaän, khi Cheá Linh veà Phan Rang thaêm queâ, theá thì taïi sao Cheá Linh khoâng muoán ngoài beân caïnh chuœ tòch nhaø nöôùc Vieät Nam laø Nguyeãn Minh Trieát ñeå laáy hình laøm kyœ nieäm. Coù chaêng Cheá Linh bòa ra caâu chuyeän maø thoâi vì oâng Nguyeãn Minh Trieát khoâng bieát Cheá Linh laø ai.

Cheá Linh vaø Inrasara

(Pho. Web Vaên Chöông Vieät)

Cheá Linh vaø baø Hoaøng Thò Ut Lan (Pho. Web VTC-New)

13

- Thaønh vieân UNESCO Ngaøy 29-10-2007, Cheá Linh tuyeân boá vôùi maïng web VTC New : « toâi veà theo lôøi môøi cuœa UNESCO,

toâi cuõng laø thaønh vieân cuœa UNESCO. Chuùng toâi veà thöïc hieän moät soá chöông trình haùt töø thieän... vaø Chaøo Xuaân 2008… Hai chöông trình naøy döôùi söï taøi trôï cuœa UNESCO ».

Khoâng coù gì vinh döï baèng cho daân toäc Champa hoâm nay neáu Cheá Linh ñöôïc boå nhieäm laøm thaønh vieân cuœa UNESCO, moät cô quan cuœa Lieân Hieäp Quoác. Tieác raèng ca só naøy khoâng bieát truï sôœ cuœa UNESCO naèm ôœ ñaâu vaø cuõng queân raèng UNESCO hoâm nay chæ coù 191 thaønh vieân chính thöùc daønh cho quoác gia ñoäc laäp coù chuœ quyeàn trong ñoù coù Vieät Nam gia nhaäp töø ngaøy 6 thaùng 7 naêm 1951 vaø 6 thaønh vieân baùn chính thöùc daønh cho laõnh thoå töï trò nhö Ma Cao, Trung Quoác, v.v. Theá thì laøm sao Cheá Linh ñöôïc gheá thaønh vieân trong toå chöùc quoác teá naøy.

Ñaõ laø thaønh vieân cuœa UNESCO, taïi sao Cheá Linh chæ lui thuœi ñeán phi tröôøng Vieät Nam khoâng ai ˜ñöa ñoùn. Moät maâu thuaãn nöõa neáu laø ñaïi dieän cho UNESCO, thì taïi sao Cheá Linh laïi tuyeân boá vôùi “nhaø thô” Inrasara « Cheá Linh veà Vieät Nam trong chöông trình cuœa UNESCO. Lòch trình cuœa anh raát kín » (Inrasara.com, 8-11-2007). Cheá Linh ñaâu coù veà Vieät Nam ñeå gaây phong traøo khuœng boá, thaønh ra phaœi coù lòch trình raát kín.

Sau khi hoœi veà vuï naøy, cô quan UNESCO coù truï sôœ taïi Paris cho bieát laø UNESCO khoâng bieát Cheá Linh laø ai vaø khoâng coù taøi trôï naøo daønh cho Cheá Linh sang Vieät Nam haùt töø thieän hay Chaøo Xuaân 2008 gì caœ. Coù chaêng caâu truyeän UNESCO cuœa Cheá Linh chæ laø caâu chuyeän bòa ñeà löøa ñoäc giaœ.

° Cheá Linh noùi gì vôùi baùo chí ôœ Vieät Nam Moät khi xin trôœ veà Vieät Nam ñeå hôïp taùc, taát caœ moïi ngöôøi ñeàu phaœi toân troïng caâu chaêm ngoân « aên

côm chuùa thì phaœi muùa theo chuùa ». Chính vì theá, Cheá Linh khi ñeán Vieät Nam phaœi ñöùng veà phe nhaø nöôùc coäng saœn vaø huøa theo cheá ñoä coäng saœn, duø oâng ta ñaõ töøng laø moät ca só löøng danh choáng coäng saœn ôœ haœi ngoaïi. Ñaây laø qui luaät chung cuœa nhöõng ngöôøi laøm chính trò ôœ trong tö theá qui haøng, ngoaïi tröø Traàn Bình Troïng giaùm tuyeân boá « Thaø laøm quyû nöôùc Nam coøn hôn laøm vöông ñaát Baéc ».

Khi hoœi veà caœm nghó nhaân dòp trôœ veà thaêm queâ höông, Cheá Linh traœ lôøi cho tôø VTC News (29-10-07)

raèng « toâi chæ thaáy mình nhö keœ ñi laøm xa nhaø, giôø veà nhaø mình ». Moät khi ñaõ xin veà Vieät Nam hôïp taùc roài, Cheá Linh khoâng theå noùi : toâi laø keœ vöôït bieân choáng coäng, giôø veà nhaø ñeå phaœn ñoái Vieät Coäng ñaõ haønh haï mình.

Noùi ñeán söï hieän dieän cuœa oâng ta ôœ haœi ngoaïi, VTC News (29-10-07) thuaät laïi lôøi cuœa Cheá Linh nhö

sau « Caùi söï vöôït bieân cuœa toâi cuõng laï laém. Toâi chöa bao giôø coù yù ñònh vöôït bieân….Hoâm ñoù toâi ñi aên vôùi baïn beø, roài caœ ñaùm vöôït bieân, toâi cuõng ñi luoân ». Theá thì caâu chuyeän tuø ñaøy, khuœng boá cuœa coäng saœn buoäc Cheá Linh phaœi vöôït bieân maø ca só naøy thöôøng keå laïi cho baø con thaân höõu ngöôøi Chaêm nghe cuõng chæ laø moät chuyeän bòa ñeå löøa doái thieân haï.

Hoœi ñeán vaán ñeà khuùc maéc giöõa Cheá Linh vaø ˜ñaát nöôùc Vieät Nam, ca só naøy traœ lôøi cho tôø baùo Ngoâi

Sao (30-10-2007) : « Anh thaáy toâi trôœ veà ñaây roài maø. Ñaâu coù khuùc maéc gì nöõa… Quaù khöù chìm saâu roài, baây giôø Cheá Linh laøm ñieàu gì cuõng vì daân toäc mình, vì ñaát nöôùc mình. Nhöõng khuùc maéc ôœ baœn thaân, toâi khoâng muoán nhaéc laïi nöõa vaø toâi cuõng khoâng muoán ai nhaéc »

14

Quaù khöù ñaõ chìm saâu roài, khoâng neân nhaéc nöõa coù nghóa laø nhöõng baøi tröôøng ca choáng coäng maø Cheá Linh töøng ñeo ñuoåi trong maáy naêm qua phaœi ngöøng laïi ôœ ñaây. Hy voïng coäng ñoàng Vieät Nam choáng coäng ôœ haœi ngoaïi seõ hieåu lôøi keâu goïi naøy.

Cuoái cuøng, Cheá Linh chæ xin VTC News (8-11-07) loan tin moät ñieàu : « Mong baø con cho Cheá Linh

thay aùo môùi » coù nghóa laø Cheá Linh xin töø giaœ boä aùo dô baån cuœa cheá ñoä Vieät Nam Coäng Hoøa ñeå thay vaøo ñoù moät boä aùo môùi trong saïch hôn cuœa Xaõ Hoäi Chuœ Nghóa Vieät Nam. Taïi sao laïi vöùt ñi nhöõng aân suœng cuœa Vieät Nam Coâng Hoøa, moät cheá ñoä duø sao ñi nöõa cuõng ñaõ ñöa Cheá Linh ñeán ñænh cao cuœa söï nghieäp ?

Keát Luaän Xaõ hoäi laø moät khoâng gian lieân ñôùi giöõa nhöõng thaønh vieân cuøng chung moät lyù töôœng vaø moät nhaän ñònh

veà giaù trò lòch söœ cuûa coäng ñoàng maø hoï xem ñoù laø moät hieän töôïng thieâng lieâng aên saâu vaøo tieàm thöùc. Moïi haønh ñoäng ñi ngöôïc laïi vôùi qui luaät khoâng gian lieân ñôùi naøy trôœ thaønh moät thaùi ñoä phaœn boäi vaø löøa gaït nhau.

Cheá Linh vaø Löu Quang Sang laø ngöôøi ñaõ nhaän laõnh traùch nhieäm ñöùng ra toå chöùc ñaïi hoäi 2007.

Khoâng vì lyù do gì, Cheá Linh vaø Löu Quang Sang laïi trôœ tay choáng phaù ñaïi hoäi, töùc laø taøn phaù khoâng gian lieân ñôùi maø chính oâng ta laø thaønh vieân. Ñaây laø thaùi ñoä löøa gaït nhau maø nhöõng thaønh vieân cuœa ban toå chöùc ñaïi hoäi khoâng bao giôø chaáp nhaän, vì moïi thaùi ñoä löøa gaït nhau chæ ñeå laïi moät bi kòch ñau xoùt cho xaõ hoäi Champa ñoå naùt naøy, khoù maø haøn gaén laïi trong töông lai.

˜ Ñoái vôùi nhöõng thaønh vieân Chaêm trong ban toå chöùc ˜ñaïi hoäi, Cheá Linh vaø Löu Quang Sang ñaõ trôœ

thaønh moät nhaân vaät ngoaïi leä khoâng coøn ai tin caäy nöõa, vì hai ngöôøi naøy ñaõ quay löng vôùi queâ höông Champa ñoå naùt, queân ñi lôøi theà cuœa cuœa mình tröôùc thaàn thaùnh Champa vaø baø con thaân höõu ngöôøi Chaêm ôœ haœi ngoaïi. Hieän töôïng naøy chæ laøm khuyeách ñaïi theâm söï chia reõ vaø haän thuø nhau trong moät xaõ hoäi Champa ñaõ muïc naùt ñaõ dieãn ra gaàn nöõa theá kyœ roài. Cöïu daân bieåu Löu Quang Sang laø nhaân chöùng haøng ñaàu cuœa tieán trình xaõ hoäi muïc naùt naøy. Taïi sao oâng ta, ngöôøi ñaïi dieän cho daân vaø vì daân, laïi taïo theâm hieän töôïng vaøo naêm 2007 ñeå xaõ hoäi muïc naùt naøy caøng theâm muïc naùt nöõa. ˜Ñoù laø troïng taâm vaán ñeà maø moät soá baø con thaân höõu ngöôøi Chaêm taïi haœi ngoaïi thöôøng ñöa ra.

Vì bò thoâi mieân bôœi moät nhaân vaät nuùp döôùi boùng hình ñeå leøo laùi bieán coá, Cheá Linh thay maøu côø chính

trò xin veà Vieât Nam ñeå roài phaœi gaùnh laáy moät keát quaœ phuœ phaøng : nhaø nöôùc Vieät Nam khoâng bieát ca só naøy laø ai.

Moät khi ñaõ trôœ veà hôïp taùc vôùi cheá ñoä coäng saœn, theá thì ñaâu laø chaân ñöùng cuœa ca só Cheá Linh trong

coäng ñoàng Vieät Nam choáng coäng hoâm nay ôœ haœi ngoaïi. Chæ coù thôøi gian môùi coù theå traœ lôøi cho caâu caâu hoœi naøy.

Cheá Linh ra ñi vôùi ngaøn hy voïng haõo huyeàn, nay ñaõ trôœ veà tay khoâng. Söï ra ñi cuœa Cheá Linh ñaõ choân

vuøi moät gia saœn voâ cuøng quí baùu, khoâng coù giaù trò naøo cuûa vaøng baïc coù theå so bì ñöôïc, ñoù laø ñaùnh maát loøng tin vaø söï troïng voïng cuœa moät taäp theå trí thöùc ngöôøi Chaêm, trong ñoù coù baùc só, kyõ sö, tieán só, toát nghieäp ñaïi hoïc, xuaát thaân töø quoác gia haønh chaùnh, quoác gia sö phaïm, v.v. ñaõ daønh cho Cheá Linh trong suoát 25 naêm ñaáu tranh chung vaø cuøng naèm chung trong moät toå chöùc ôœ haœi ngoaïi naøy. Chæ vì khoâng saùng suoát nghe theo keû neùm ñaù daáu tay, maø baûn thaân Cheá Linh laø ngöôøi «voâ toäi » ñaõ trôœ thaønh ngöôøi « coù toäi » ñoái vôùi ñoàng ñoäi cuœa mình.

15

Phaân tích hieän töôïng cuœa Cheá Linh trong moät khoâng gian cuœa xaõ hoäi töùc laø laøm saùng toœ laïi lòch trình

cuœa moät bieán coá maø daân toäc Champa caàn bieát söï thaät vaø ñaõ trôœ thaønh yeáu toá caáu thaønh lòch söœ hieän ñaïi cuœa daân toäc Champa.

Noùi ñeán söï thaät töùc laø seõ maát loøng nhau. Nhöng söï thaät cuœa lòch söœ khoâng bao giôø laøm maát loøng ai caœ, neáu taát caœ nhöõng nhaân chöùng cuœa lòch söœ chæ haønh ñoäng theo söï thaät vaø phaœi toân troïng söï thaät vôùi baát cöù giaù naøo. Baèng chöùng cuï theå, neáu khoâng laõnh traùch nhieäm toå chöùc ñaïi hoäi nöõa vì lyù do muoán trôœ veà Vieät Nam, Cheá Linh chæ caàn trieäu taäp moät phieân hoïp vôùi nhöõng thaønh vieân cuœa mình ñeå neâu ra söï thaät vaø tìm moät giaœi phaùp chung cho söï thaät naøy, theá thì moïi chuyeän ñeàu xaœy ra eâm xuoâi cho xaõ hoäi.

Moïi haønh ñoäng khoâng toân troïng söï thaät vaø khoâng chaáp nhaän ñònh nghóa xaõ hoäi nhö laø moät khoâng gian lieân ñôùi cuœa caùc thaønh vieân cuøng chung moät lyù töôœng, moät nhaän ñònh veà giaù trò di saœn cuœa lòch söû, chæ mang laïi bao söï phieàn haø cho xaõ hoäi maø thoâi. Hieän töôïng Cheá Linh laø moät baøi hoïc cuœa lòch söœ xaõ hoäi Champa hoâm nay.

Coù neân taùi laäp laïi qui cheá daân toäc baœn ñòa Champa taïi Vieät Nam

Musa Porome

Champa laø moät vöông quoác huøng maïnh ñaõ töøng ñoùng moät vai troø quan troïng trong tieán trình hình thaønh lòch söœ quoác gia ôœ Ñøoâng Nam AÙ. Hôn 17 theá kyœ toàn taïi, vaø gaàn 1.000 naêm döôùi söùc eùp Nam Tieán, vöông quoác naøy bò xoùa boœ treân baœn ñoà vaøo naêm 1832 vaø chæ ñeå laïi cho haäu theá hoâm nay moät chuoåi ñeàn ñaøi hoang pheá, moät ít ñeàn ñaøi coøn ñöùng vaãn tieáp tuïc huøng traùng treân nhöõng ngoïn ñoài doïc mieàn trung nöôùc Vieät.

Taát caû nhöõng huy hoaøng traùng leä cuœa vöông quoác Champa xöa kia ñaõ ñi vaøo lòch söû. Nhöng nhaéc laïi lòch söœ khoâng nhaèm muïc ñích khôi daäy loøng haän thuø hay phaùt huy tinh thaàn phuïc quoác maø laø neâu ra söï thaät cuœa söï kieän ˜ñeå hai daân toäc Vieät vaø Champa cuøng nhau tieáp thu nhöõng quaù khöù bi thöông maø daân toäc Champa ñaõ gaùnh chòu haàu ñi tìm moät giaûi phaùp chung laøm theá naøo daân toäc baïi traän naøy ñöôïc toàn taïi trong theá kyœ thöù 21 naøy, döïa treân tinh thaàn hoøa giaøi vaø hoøa hôïp daân toäc.

Chaáp nhaän söï thaät lòch söœ cuœa daân toäc Champa, duø söï thaät coù chöùa ñöïng moät noäi dung tang thöông vaø ñau buoàn ñi nöõa, seõ laø yeáu toá caàn thieát ñeå xaây döïng hoøa bình cho Vieät Nam, moät quoác gia ña chuœng, ña vaên hoùa vaø ña toân giaùo. Noù khoâng coøn laø phöông tieän nöõa maø laø cöùu caùnh cho moïi giaœi phaùp hoøa bình giöõa hai daân toäc Vieät vaø Champa. Vì raèng xaõ hoäi Vieät Nam hoâm nay laø khoâng gian lieân ñôùi taäp trung nhieàu thaønh phaàn chuœng toäc trong ñoù coù daân toäc Vieät vaø daân toäc Champa.

Moät khi ñaõ coâng nhaän daân toäc Champa laø moät thaønh phaàn trong xaõ hoäi Vieät Nam, thì ít ra nhaø nöôùc Vieät Nam phaœi coâng nhaän nguoàn goác lòch söœ cuœa daân toäc naøy, coù nghóa laø phaœi khaúng ñònh raèng daân toäc Champa khoâng phaœi laø nhoùm ngöôøi thieåu soá töø phöông xa ñeán ñònh cö ôœ mieàn trung Vieât Nam maø laø daân baœn ñòa sinh ra töø queâ cha ñaát toå cuœa hoï. Nguyeän voïng cuœa hoï khoâng phaœi

laø ñoøi laïi laõnh thoå Champa trong quaù khöù maø laø chæ xin nhaø nöôùc Vieät Nam ban cho hoï quyeàn sôœ höõu ñaát ñai trong khu vöïc maø hoï ñang sinh soáng hoâm nay. Hoï cuõng khoâng ñoøi ñoäc laäp hay töï trò maø chæ mong nhaø nöôùc Vieät Nam cho hoï quyeàn ñöôïc soáng trong bieân giôùi truyeàn thoáng cuœa hoï, quyeàn ñöôïc laøm chuœ nhaân treân di tích ñeàn ñaøi nôi maø hoï ñang thôø phöôïng.

Musa Porome

(Pho. Champaka)

16

Cuõng vì yù thöùc ñeán nguoàn goác lòch söœ cuœa daân baœn ñòa Champa vaø naâng cao chính saùch hoøa giaœi vaø hoøa hôïp daân toäc, vua Thieäu Trò ñaõ taùi laäp khu töï trò vaøo naêm 1840 daønh cho daân toäc Chaêm ôœ khu vöïc Ninh Thuaän vaø Bình Thuaän vaø vua Baûo-Ñaïi ñaõ ban haønh qui cheá “Hoaøng Trieàu Cöông Thoå” treân laõnh thoå Taây Nguyeân. Muïc tieâu cuœa chính saùch naøy laø taïo ˜ñieàu kieän ñeå hai daân toäc Vieät-Champa cuøng chung soáng beân nhau nhöng khoâng traø troän vôùi nhau trong moät bieân giôùi haàu neù traùnh moïi tranh chaáp veà ñaát ñai maø haäu quaœ chæ ñöa ˜ñeán söï xung ñoät ñaãm maùu.

Sau ngaøy leân naém chính quyeàn, Ngoâ Ñình Dieäm phuœ nhaän qui cheá daân toäc baœn ñòa vaø huõy boû chính

saùch “hoaøng trieàu cöông thoå”. Chính saùch naøy ñaõ phaùt sinh ra phong traøo ñaáu tranh Bajaraka ôû Taây Nguyeân, sau ñoù laø maët traän Fulro haàu ñoøi quyeàn sôœ höõu ñaát ñai cuœa hoï. Khi Ngoâ Ñình Dieäm bò laät ñoå, ñaõ coù nhieàu chính saùch môùi trong guoàng maùy chính quyeàn Saøi-Goøn daønh cho daân toäc Champa moät ít keát quaœ nhöng khoâng ñaùng keå. Phaœi chôø söï ra ñôøi cuœa cheá ñoä Nguyeãn-Vaên-Thieäu, nhaø nöôùc Vieät Nam môùi baét ñaàu yù thöùc ñöôïc theá naøo laø yeáu toá lòch söœ cuœa daân baœn ñòa, thöôøng goïi laø daân toäc thieåu soá, ñeå roài cho thaønh laäp moät Boä Phaùt trieån Saéc Toäc coù chöùc naêng quaûn lyù nhaân daân hoï.

Vieäc thaønh laäp moät boä phaän haønh chính rieâng bieät cho daân toäc thieåu soá Champa khoâng phaûi laø moät nhöôïng boä cuœa chính quyeån Saøi Goøn maø laø moät giaûi phaùp hoøa ñoàng daân toäc haàu neù traùnh nhöõng tranh chaáp chính trò coù theå xaœy ra. Chuœ tröông cuœa Nguyeãn Vaên Thieäu laø moät chieán löôïc taâm lyù vaø cuõng laø moät chính saùch thieát thöïc ñaõ mang nhieàu lôïi ích cho quoác gia Vieät Nam treân nhieàu laõnh vöïc. Theá nhöng quyeàn bình ñaúng daân toäc vaãn chöa ñöôïc phaân ñònh roõ raøng, vì giai caáp giaàu ngheøo giöõa hai daân toäc Kinh-Champa coøn quaù cheânh leäch.

Sau bieán coá 1975, chính quyeàn Haø Noäi quoác höõu hoùa toaøn dieän ñaát ñai cuœa daân toäc Champa, bieán

daân toäc naøy thaønh moät taäp theå voâ saœn ngheøo ñoùi vaø baàn cuøng. Chính quyeàn Haø Noäi thay ñoåi hoaøn toaøn cô sôœ toå chöùc ôû caáp Xaõ, Huyeän nôi coù ña soá ngöôøi Champa, giao quyeàn quaœn lyù ñôn vò haønh chaùnh Xaõ vaø Huyeän cho ngöôøi Kinh chæ bieát phuïc vuï theo chính saùch cuœa ñaœng vaø nhaø nöôùc ˜ñeå roài gaït boœ moïi yeáu toá caáu thaønh phong tuc taäp quaùn cuûa ngöôøi Champa.

Heát xoùa boœ quyeàn sôœ höõu ñaát ñai, nhaø nöôùc Vieät Nam cuõng quoác höõu hoùa luoân ñeàn thaùp Champa ñeå laøm nôi du lòch kinh doanh mang lôïi nhuaän cho quoác gia, khoâng caàn xin quan ñieåm hay yù kieán cuœa daân toäc naøy.

Ñoái vôùi daân toäc Champa, quoác höõu hoùa ñeàn ñaøi nôi maø hoï ñang thôø phöôïng ñoàng nghóa vôùi quoác

höõu hoùa thaàn linh cuœa hoï, laø haønh ñoäng laøm ñaœo loän caœ theá giôùi taâm linh cuœa daân toäc naøy maø haäu quaœ chæ caøng khuyeách ñaïi theâm loøng caêm thuø cuœa nhaân daân ñoái vôùi nhaø nöôùc.

Söï vuøng daäy cuœa daân toäc Taäy Nguyeân vaøo naêm 2001 vaø 2004 ñoøi nhaø nöôùc Vieät Nam phaœi trao traœ laïi cho hoï ñaát ñai bò chieám ñoùng vaø quyeàn töï do haønh ñaïo laø moät baøi hoïc thích ñaùng. Thay vì giaûi quyeát vaán ñeà naøy trong tinh thaàn hoøa giaœi vaø hoøa hôïp daân toäc, chính quyeàn Haø Noäi duøng baïo löïc caøng queùt baét bôù vaø khuûng boá nhaân daân Taây Nguyeân voâ toäi. Söï vuøng daâïy naøy cuõng phaùt sinh töø nhöõng taàng lôùp laõnh ñaïo goác ngöôøi Kinh chæ bieát lôïi duïng quyeàn löïc cuœa ñaœng ñeå cai trò daân toäc baœn ñòa, luùc naøo cuõng ñöùng ra beânh vöïc quyeàn lôïi cho haøng traêm ngaøn cö daân Vieät traøn leân Taây Nguyeân tha hoà chieám ñoaït taøi saûn ñaát ñai cuûa daân baœn ñòa.

Naêm 2005 laïi xaûy ra vuï aáu ñaû giöõa giôùi treœ Kinh-Chaêm taïi laøng Hoøa-Thuûy tænh Ninh thuaän ñaõ laøm thieät maïng moät thanh nieân Chaêm. Thay vì giao traùch cho nhöõng caùn boä ñòa phöông naém roõ tình hình ñeå giaûi quyeát vuï vieäc, chính quyeàn Haø Noäi laïi ra leänh cho löïc löôïng coâng an ñaøn aùp thanh nieân Chaêm, baét bôù vaø giam caàm hoï. Ñeå traœ lôøi cho cuoäc baïo ñoàng naøy, nhaø nöôùc chæ cho bieát vuï vieäc xaûy ra baét nguoàn töø caùc baêng

17

ñaûng cuœa giôùi thanh nieân, nhöng khoâng giaœi thích baêng ñaûng naøy ñaõ phaùt sinh töø nguyeân do naøo. Coù chaêng töø hoaøn caûnh ngheøo ñoùi baàn cuøng?

Daân toäc Chaêm hoâm nay chæ laø moät coäng ñoàng voâ saœn, khoâng ñuœ côm aên aùo maëc. Giôùi treœ ngöôøi Chaêm hoâm nay chæ laø moät taäp theå ngheøo ñoùi khoâng coâng aên vieäc laøm. Töø thöïc traïng ngheøo ñoùi vaø baàn cuøng ñaõ naåy sinh ra taät troäm caép cheùm gieát nhau. Ñoù laø nhöõng nguyeân do giaœi thích söï hoån loaïn xaõ hoäi ngöôøi Chaêm maø chính quyeàn caàn quan taâm tìm giaûi phaùp.

Ai cuõng bieát raèng daân toâïc Champa hoâm nay khoâng bao giôø mô öôùc taùi laäp chuœ quyeàn Champa ñoäc

laäp. Nguyeän voïng chính ñaùng cuœa hoï chæ laø thænh caàu nhaø nöôùc Vieät Nam ban cho hoï quyeàn coâng baèng tröôùc luaät phaùp, quyeàn phaùt trieån phong tuïc taäp quaùn vaø vaên hoùa cuûa hoï vaø nhaát laø quyeàn laøm chuœ ñaát ñai ñeå naâng cao möùc soáng kinh teá cuûa hoï, chæ coù theá thoâi.

Nhaèm thoœa ñaùng nhöõng nguyeän voïng ñoù, nhaø nöôùc Vieät Nam neân traœ laïi ñaát ñai cuœa daân toäc Champa maø nhaø nöôùc ñaõ tòch thu, taùi laäp laïi qui cheá töï trò haønh chính ôœ ñòa phöông töø caáp xaõ huyeän nôi coù ñoâng daân cö Champa maø trieàu ñình Hueá ñaõ ban haønh vaøo naêm 1840 vaø coù hieäu löïc cho ñeán naêm 1975.

Taïi trung öông, nhaø nöôùc Vieät Nam cuõng neân thaønh laäp moät cô quan ngang haøng vôùi caáp Boä ñaëc traùch veà daân toäc baœn ñòa. Ñaây cuõng laø chính saùch nhaèm chöùng minh raèng nhaø nöôùc Xaõ Hoäi Chuœ Nghóa cuõng baœo veä quyeàn lôïi daân toäc baœn ñòa khoâng khaùc gì thôøi Vieät Nam Coäng Hoøa. Söï ra ñôøi moät cô quan ñaëc traùch veà daân toäc baœn ñòa laø vaán ñeà öu tieân vaø caàn thieát, taïo ñieàu kieän ñeå chính ngöôøi Champa ñieàu haønh vaø laõnh ñaïo tröïc tieáp nhaân daân hoï, phaùt trieån chính saùch hoøa ñoàng daân toäc chaët cheõ. Chính ñoù môùi laø öôùc voïng thaät söï cuûa toaøn theå nhaân daân Champa.

Moïi thaát voïng cuœa daân toäc baœn ñòa chæ loâi keùo hoï vaøo con ñöôøng ñaáu tranh baïo ñoäng, haâïn thuø daân toäc vaø taøn phaù caœ hoøa bình cuœa moät quoác gia, nhaát laø quoác gia Vieät Nam ña chuœng, ña toân giaùo vaø ña vaên hoùa.

Qui Cheá Harak Champaka

° Muïc Tieâu Harak Champaka laø dieãn ñaøn lòch söœ vaø neàn vaên minh Champa, moät vöông quoác ôœ mieàn trung Vieät

Nam bò xoùa boœ treân baœn ñoà vaøo naêm 1832. Baœn tin ñieän thö naøy chæ taäp trung nhöõng baøi vieát trung thöïc lieân quan ñeán thöïc traïng vaên hoùa, xaõ hoäi

vaø lòch söœ cuœa daân toäc Champa hoâm nay, moät yeáu toá ñaõ caáu thaønh lòch söœ Vieät Nam. Moãi taùc giaœ chòu traùch nhieäm hoaøn toaøn veà noäi dung vaø goác ñoä chính xaùc trong baøi vieát cuœa mình.

° Nhaø xuaát baœn

Harak Champaka ñöôïc aán haønh bôœi International Office of Champa (IOC-Champa), moät toå chöùc phi chính phuœ nhaèm baûo trôï nhöõng chöông trình nghieân cöùu lòch söœ vaø neàn vaên minh Champa, goùp phaàn phoå bieán vaø baœo toàn di saœn vaên hoùa cuœa daân toäc naøy treân theá giôùi. Ñòa chæ : P.O. Box 60577, Irvine, CA 92602, USA.

° Web Champaka Web Champaka laø cô quan ngoân luaän cuœa toå chöùc International Office of Champa (IOC-Champa) ñang hình thaønh. Quiù ñoäc giaœ coù theå link vaøo www.champaka.org ñeå xem nhöõng baøi ñaõ ñaêng trong Harak Champaka vaø taäp san khoa hoïc Champaka.

18

° Ñoäc giaœ Töø ngaøy ra maét vaøo thaùng 4 naêm 2005 cho ñeán thaùng 2 naêm 2008, soá löôïng ñoäc giaœ cuœa Harak

Champaka ñaõ taêng leân 1723 ngöôøi vaø 645 cô quan vaø hoäi ñoaøn Vieät Nam treân theá giôùi. Nhöõng ñoäc giaœ khoâng muoán tieáp tuïc nhaän baœn tin Harak Champaka, xin lieân laïc vôùi Ban Bieân Taäp

cuœa chuùng toâi qua ˜ñòa chæ champaka@club-internet.fr hay champaka1999@aol.com