Hapat per ndertimin e nje sistemi survejance per

vetvrasjet

Hyrje ...

Perkufizimi i vetvrasjeve...

Llojet e vetvrasjeve ...

Faktoret e riskut mbi vetvrasjet ...

Barra e vetvrasjeve ne shendet publik ...

Evidenca mbi vetvrasjet ne Shqiperi ...

Sistemi i survejances mbi vetvrasjet : Hapat ... 

Permbajta :

Termi ‘’vetvrasje’’ eshte perdorur ne shek XVII . Termi eshte derivuar nga fjala latine sui (onself) dhe cedere (to kill ) , Thomas Brown .

Edhe pse nuk ka nje propozim te vetem te pranuar unanimisht te vetvrasjes, OBSH e ka perkufizuar si nje akt fatal te vetdemtimit, i ndermarre me qellimin pak a shume te vetdijshem per te demtuar veteveten.(WHO, 1998).

Akti i qellimshem i perfundimit te jetes se vet.

Vetvrasja ….

Faktoret rrezik per dhunen e drejtuar kahvetves jane te shumte .Studimet e ndryshme klinike kane treguar secrregullimet mendore jane te pranishme nga87% ne 98% te vetvrasjeve . Ndodhi te ndryshme stresi ose rrethana mund ti

sjellinnjerëzit në rrezik të madh për vetëlëndim, dukepërfshire : - humbjen e të dashurve, - konflikte ndërpersonale me

familjen/shoket - problem me ligjin / punën. Ajo eshte nje kompleks faktoresh psikologjike ,biologjike , social , kultuore , mjedisore dheekonomike .Keta faktore pershfshijne :

Crregullimet mendore , crregullime humori, skizofreni, crregullime ankthi dhe crregullime te personalitetit.

Crregullime lidhur me abuzimin e substancave dhe alkolin

Mungese shpreseTendenca impulsiviteti & agresivitetiHistori abuzimi apo traumaTentativa per vetvrasje te meparshmeHistori familjare per vetvrasje

Faktore Biopsiko-social :

Humbje te punes & financaveHumbje te shoqerise & maredhenieveAkses ndaj mjeteve vdekjeprurese

Mungese te mbeshtetjes sociale & izolim socialStigma Barriera ne aksesin ndaj qendrave te kujdesit

shendetesorBesime te caktuara kulturore dhe fetareEkspozimi ndaj medias

Faktore Mjedisore dhe Social-Kulturore

Vetvrasje me lende te ngurtaVetvrasje me varje në litarVetvrasje me gazVetvrasje me mbytje në ujeVetvrasje me arme zjarriVetvrasje me vegla prereseVetvrasje me hedhje nga vend i lartëVetrasje te tjera

Llojet e vetvrasjeve

Ne 45 vitet e fundit nivelet e vetvrasjeve jane rritur me 60 % ne mbare boten

1.8% te barres globale te semundjeve (1998) ,2.4 % ne vendet me ekonomi tregu dhe ato ish socialiste (2020)

  Tradicionalisht nivelet e vetvrasjeve kane qene me te larta ne mesin e

meshkujve te moshuar 65 +, nivelet tashme jane duke u rritur ne mesin e te rinjve

  Edhe pse femrat janë më shumë të nënshtruara ndaj mendimeve

vetvrasëse, shkallët e vetvrasjes janë më ta larta mes meshkujve.

Mesatarisht, ka 3 vetvrasje meshkujsh përkundrejt një të femrave   Crregullimet mendore ( depresioni dhe abuzimet me alkol) jane faktore

madhore risku ne vendet e Europes dhe Amerikes Veriore , megjithate ne vendet Aziatike luan nje rol shume te rendesishem impulsiviteti

 Barra e vetvrasjeve ne Shendet Publik

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 20090.0

10.0

20.0

30.0

40.0

50.0

60.0

70.0

80.0

68.6

60.8 61.8 61.5

71.0

62.1 61.9

69.2

31.4

39.2 38.2 38.5

29.0

37.9 38.1

30.8

Pesha specifike e vetvrasjeve sipas gjinise ne vite (ne %)meshkuj

femra

Evidencat e vetvrasjeve per Shqiperine

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 20090.0

10.0

20.0

30.0

40.0

50.0

60.0

70.0

60.3

45.847.9

39.2 39.4 39.5

45.6 46.2

39.7

54.252.1

60.8 60.6 60.5

54.4 53.8

Pesha specifike e vetvrasjeve sipas vendbanimit ne vite (%)urban rural

7.0

3.5

0.7

22.4

4.2

1.4

42.0

18.9

0.0 5.0 10.0 15.0 20.0 25.0 30.0 35.0 40.0 45.0

Vetvrasje me lende te ngurta

Vetvrasje me varje ne litar

Vetvrasje me gaz

Vetvrasje me mbytje ne uje

Vetvrasje me arme zjarri

Vetvrasje me vegla prerese

Vetvrasje me kercim nga vendi I larte

Vetvrasje te tjera

vetvrasje me lend te ngurta

vetvrasje me varje në litar

vetvrasje me gaz

vetvrasje me mbytje në uje

vetvrasje me arme zjarri

vetvrasje me vegla prerese

vetvrasje me kercim nga vend I lartë

vetrasje te tjera

0.0 10.0 20.0 30.0 40.0 50.0 60.0 70.0 80.0 90.0

50.0

28.9

0.0

66.7

16.0

0.0

33.3

33.3

30.8

50.0

71.1

0.0

33.3

84.0

0.0

66.7

66.7

69.2

Pesha specifike e vetvrasjeve sipas shkakut dhe gjinise, 2009 (ne %)

meshkuj

femra

femra31%

meshkuj69%

Vetvrasja sipas gjinise viti 2009 (ne %)

0.90.2

4.24.6

0.70.4

7.12.9

0.30.3

1.30.8

1.60.2

0.80.2

7.41.4

0.0 1.0 2.0 3.0 4.0 5.0 6.0 7.0 8.0

Hekurudhore

Qarkullimi rrugor

Jasht rruges kryesore

Transporti Ujor

Motor

Intoksikime nga prodhime biologjike

Intoksikime nga lende te gazta-ngurta

Renie aksidentale

Zjarri

Veprues Fizik te mjedisit

Fundosja ne uje

Te tjera te trensportit rrugor

Pasoja qe mbeten pas

Barna mjekuese me efekt te kundert

Vetvrasje

Vrasje

Trauma nga nderhyrja rendit

trauma.helmime

Survejanca e tipit aktive e bazuar ne popullate .

Mbledhja e te dhenave behet ne menyre periodike nga punonjesit shendetesor .

Kjo perfshin indentifikimin dhe ndjekjen e rasteve nga burime te ndryshme .

Tipi i survejances

Per te vleresuar impaktin ne shendetin publik te vetvrasjeve .

Per te percaktuar perparesite ne shendetin publik .

Per te vleresuar programet perkatese te kontrollit dhe parandalimit .

Per te realizuar sfondin per kryerjen e studimit/kerkimit shkencor epidemiologjik .

Qellimi i survejances

-Input :burimet per te implementuar sistemin. Ato perfshijne personelin, financat, lehtesi komunikimi , kompjuter, rezerva ne nevoje te pergjigjeve emergjente, paisje te tjera logjistike dhe te nevojshme.

 

-Procesit : perdoren per te monitoruar implementimin dhe aktivitete te tjera te planifikuara te cilat luajn rol te rendesishem ne funksionimin e sistemit te survejances : trajnimet , supervizioni, zhvillimi i udhezuesve etj.

 

-Output : jane matjet mbi rezultatet e menjehershme te aktiviteteve. Perfshijne raporte nga te dhenat e survejances, feedback i dhene nga ofruesit e te dhenave , nr i stafit te trajnuar.

-Outcome : jane matjet mbi cilesine e sistemit te survejances deri ne arritjen e objektivave. Ketu perfshihen indikatoret mbi vleresimin e dobise se sistemit, perdorimi i te dhenave te survejances per politika dhe programe vendimarrje

-Impaktit : jane matjet te cilat vleresojne se ne cfare shkalle po arrihen objektivat e pergjithshme te sistemit. Ato perfshijne ndryshime ne frekuencen e vdekshmerise nga vetevrasjet , ndryshime te sjelljes .

 

Indikatoret

Planifikimi

Implementimi

Skicimi

Ndertimi e nje sistemi survejance mbi vetvrasjet

Shendetesia : Ministria e Shendetesise Ministria e Rendit Spitalet rajonale dhe terciare ISHP/DSHP INSTAT Drejtesia Mjekesia Ligjore Siguria Drejtorite e Policive Komuniteti

 OJQ

Planifikimi Hapi 1Identifikimi i aktoreve ( Stakeholders)

Perse ne dhe palet e interesuara kerkojme te ndertojme

nje sistem survejance ?

Vleresimi i impaktit te vetvrasjeve ne popullateIdentifikimi i popullates me risk te larte per vetvrasjePercaktimi i madhesive te shpeshtesisje se hasjes se

ngjarjes shendetesoreIndentifikimi i zonave ku eshte e nevojshme nderhyrja

per parandalimMonitorimi dhe vleresimi i nderhyrjeve  

Hapi 2 Percaktimi i objektivave

Sistemi i survejances mbi vetvrasjet eshte nje sistem i bazuar :

Sipas severitetit te ngjarjes shendetesore : rastet fatale

Sipas llojit te ngjarjes shendetesore : - me lende te ngurta, - me varje me litar, - me gaz, - me mbytje ne uje, - me arme zjarri, - me vegla prerese, - me hedhje nga vende te larta, - te tjera.

Personat qe perfundojne ne raste fatale te paraqitur ne sherbimet shendetesore te emergjences dhe ne morg ardhur si pasoje e vet demtimit ne menyre te vetedijshme te kryera nga : lende te ngurta , varje me litar , gaz , mbytje ne uje , arme zjarri , vegla prerese, nga lartesite , etj.

Hapi 3 Perkufizimi i rastit

Informacioni mbi individet qe kane kryer vetvrasje do te

mblidhet ne baze te skedes individuale te vetvrasjeve e

cila permban elementet e nevojshem per indentifikimin

e faktoreve qe kane cuar deri ne vetvrasje .

 

 Hapi 4 Identifikimi i burimit te te dhenave

Te paturit personel te afte jo vetem per te plotesuar te dhenat por edhe per te analizuar dhe per te nxjerre raporte te perpunuara. Pervec burimeve njerzore nevojiten gjithashtu edhe te mira materiale si kompjutera etj.

 

Hapi 5 Vlersimi i burimeve te disponueshme

• si potencial ne sistemin e survejances.• duhet te bindesh aktoret qe survejanca eshte

e dobishme,gjithashtu duhet te sigurohet dhe bashkepunimi i tyre.

te dhena te perpunuara, u dergohen Ministrive (te Shendetsise, te Rendit) INSTAT , Spitaleve Rajonale dhe Terciare, ISHP dhe DSHP si dhe komunitetit.

Perfshirja e aktoreve ne percaktimin e sistemit te survejances duhet ndjekur hap pas hapi.

Hapi 6 Informimi dhe perfshirja e aktoreve

Nxjerrja e te dhenave kryesore nga skeda individuale per

te percaktuar faktoret potenciale te vetvrasjeve. 

 Hapi 7Percaktimi i te dhenave te nevojshme

Si do ti mbledhim te dhenat ? - Zgjedhja e vendit te pershtatshem - Hartimi i formave te mbledhjes se te

dhenaveKush do ti mbledhi te dhenat ? - Mjeku ligjor - Mjeku i qendres shendetsore

ImplementimiHapi 8Mbledhja e te dhenave

• Sistemi i mbledhjes se te dhenave mund te jete elektronik dhe manual .

Metoda elektronike e mbledhjes se te dhenave ofron avantazhe te medha dhe ajo perdoret ne qofte se :

- kompjuterat jane ne perdorim - stafi eshte i kualifikuar ne perdorimin e

kompjuterave - ka elektricitet te mjaftueshem • Metoda manuale ( te dhena ne leter ) : - krijim i te dhenave ne menyre te thjeshte,te lire

dhe efektive.

Hapi 9

Menyrat e mbledhjes se te dhenave

Analiza e te dhenave te mbledutra ne menyre periodike

do te pasqyrohen ne forme raporti politikberesve dhe

aktoreve te tjere te lartpermendur. 

Hapi 10 Prapashperndarja

Niveli i trajtimit Audienca target Permbajtja trajnimit

1

Cdokush qe ka lidhje me survejancen,nga surpevizoret dhe stafi qe operojne ne sistem deri tek perdoruesit perfundimtar te sist.te prodhimit te informacionit .

Njohja me epidemiologjine & survejancen e demtimit,nje veshtrim I pergjithshem I objektivave dhe perdorimeve te mundshme .

2Cdo kush qe ploteson dhe proceson ne te dhenat .

-rishikimi I detajuar duke patur ne konsiderate klasifikimin dhe kodimin e te dhenave-si te marrim te dhenat e duhura nga pacientet duke marre ne konsiderate etiken dhe konfidencialitetin.

3

Cdo kush qe do te mbledhe&kodon te dhenat,manualisht dhe elektronikisht,personat qe kane njohuri ne software

Marrja dhe perpunimi I te dhenave nga pyetesoret,kodimi dhe procesimi I tyre ne sist.manual dhe elektronik .

Hapi 11Trajnimi stafit

Aftesia e sistemit ne identifikimin e cdo rasti demtimi dhe raportimi korret i tij

Raportimi me kualitet dhe saktesi

Nje sistem i thjeshte i mbledhjes se te dhenave

  

Hapi 12Monitorimi dhe vleresimi

Referencat ….