Hamidin Mektupları

7/21/2019 Hamidin Mektupları

http://slidepdf.com/reader/full/hamidin-mektuplari 1/26



MURATKOÇ

vazgeçilmez

1

mektubunda

kendisini teselli

Bey e ki burada

ve

mektuptan verecek yoktur." (s.56)

ve daha uzun

görevi

bu

mektuplar

Ha.mid'in

edebiyat

önemli rol oynarlar:

bulunan ve

ülkelerde

yazan Hamid.

veya gonderir Osman

ve

Ibrahim Bey e

pek

çok mektupta, edilmesi,

telif

bilgiler

mevcuttur

esen matbaaya pek çok Uzakta

tashih etme yoktur.

zamanla

de

sebeplerle

gecikmektcdir

bu konudan

çok

goruyoruz

Gm·am

çok uzun sure sonra ömeklcr,

edebi

da mektuplar

devam gösterir:

"5,'aadet vürüdunu geçen hafta ihbar tekrara hacet

yoktur Ancak bana gelen iv akher'in için hezeyan

kitap yani taraflan edibilneyi hilvi

da

gönderirsen

ve

bu edebsizlerin gazetesinde bana

bir soz vakit o lütfen buraya edersen memnun

ne vermiyorsunuz. Sefile'yi

buldunuz') Bence alelimsus mensur yerleri fena

ne Sejile de Arakcl Efendi'den bir Makher

göndennesini rica "(s.383)

"Gonderilen Sejile'ye ederim Sefile'yi Maarif ama

de

da beyit olmak ediyor

bundan kür edecek fakat si;:e doku;: teslim

lira daha vennesi eder. adam iki tertip daha

olurdu Bunu soy le de daha olsun al. Yoksa bir daha eser yoUamam

(

ne yapacaklar? Onun. olursa bu s.

392

,-lhdulha/, Mektup/an

c 1-2, haz Dcrgah Istanbul 1995, s

X o

bu

mektuplan

bkz·

Dr

1 ... sy 4, Istanbul 1' 95, s 267-274, Dr I-Iulya

yahut

Dergah,

sy 80, 1996, s 10-11



ABDllLHAK HAMID TARHAN'IN l\1EKTUPLARI

87

S'ardanapal'i tebyiz ediyomm. Bitince gönderirim. Sen

de

Maarife veriverip

a. murdar meclisten kurtar da bana gönder.

vermeyecekler. (s. 405)

Karabet'ten almakta etmemeni tekrar rica ederim.

çoktan bitirdim. Gelecek hafta yollanm. Ona terfik bir

mektupla beraber Arakel vermenizi ve Maarife verilmeden evvel

ve

Maanfe

verilmesini kendisine tenbih

inayet-i beklenm:· (s. 409) Sardanapal'i bugün paket

gibi kitap Arakel'e Arakel Efendi suretini

\'c Maarife verecek. Arakel istemez ise Karabet'e hangisi çok

para ona ver Bunu

da

gibi yapmayahm.

böyle ilunal biliyorsunuz ki sizden kimsem yoktur. (s. 41 1

Bu

mümkündür

emen

her eseri için

bu tip

eserleri fikirlerini beliitmelerini ister. Ekrem'e

mektupta· ( .. )Yeni olan Nesteren risalemi

tesyir Me'mul ederim

ki

sair

ustadilennden iltifata bu tecrübe-i de mazhar olur.

Vesreren dahi gidecektir orada telilli görür. (s. 100

uzakta yüzünden Hamid, devrin bu

mektuplar yoluyla eder. Pek çok mektubunda ve ailesinden

veya gazetelerin istemekte ve eserler

da Özellikle Kemal, Recaizade

Mahmut

Ekrem ve Sezai'ye mektuplarda bir edebi

muhteva göze Ekrem'e bir mektubunda, yurdun edebiyat

uzak olmaktan üzüntüyü dile getirir

ve

o muhitteki

bahseder:

Edebiyat ile edilemiyar

mi?

Senin orada hiç olmazsa Tevfik Fikret'in

var. Ben ne Londra denilen kilmat alem-i edebiyat da mevcuttur.

Fakat benim yahut dürbünümk

0

Örümnüyor,

görülmüyor, veyahut pek

az gözüküyor O, ne kadar olsa bizim için ecnebidir, biz de onun için garibiz. Her

Ben kendi dilünde ötmek ve ilimden olan isterim.

Halbuki hep sükut. Yukanda feryad Bari

(s

527

Dost, ve çevresine bu mektuplarda samimi bir

hava gbze çarpar. Hamid ve eserler hakkmda herhangi bir

sansüre tabi tutmadan, yazar. Recaizade Mahmut Ekrem'e bir

mektubunda, ileride iyi

ama

mahremane

ifade eder.



88

MURATKOÇ

evet olursa bir kitap olur. L1kin çok yerleri

öyle mi? Çünkü çok ycrlen

(s

356)

Mektuplarda edebi dört

I-Kendi edebi ve eserleri

ve eserleri

a)Divan

Turk

dair

edebiyatma dair

Uzun sosyal ve edebi hayat tecrübesine sahip olan

Hamid

bu

mektuplarda Sanatkarlara mahsus en guzel örneklerini verir. ir

mektubunda

Bende yoktur tayin halde bir esen

ya

yahut

(s.

57)

Hakikaten elde tam bir tenkitçi hüviyetine sahip

göstermektedir. O esen tahassüsleri ve

göre Bu onun Sanatkarlara mahsus

ve

huyuyen Cumhuriyet donemi de dahil

olmak uzcre bir edebiyat fakat

ve daha

mektuplarda kendi

ve bu kanunlar edebi devam ir

pek tabiidir. Bugün için bize

her eserlerinin

yonlerden

1-Kendi Edebi Edebiyat ve Eserleri

. edebi ve

hakkmda bilgiler

ise

dünyaya gelecek var

da

bir

kadar (s

56)



ABDULHAK HAMID TARHAN'IN MEKTUPLAR

89

"Rize'de matbaa yok Istanbul'da olarak

için böyle perakende olarak

tab- yoktur. "(s 177)

"Bazen bende de oluyor bir esen hem sonra. hem

hem de sonra oluyomm. Fakat nedennet ne

sonra

ne

de sonra tab· mani olmuyor." s. 254)

"Benim guzel muhassenat hep

garip hayaller ise mahsul-i Ben garabeti de iltizam

o benden ne

s

308)

"Ben olmayan (s 319)

sözlere de ziyade severim,

çunku acz fakat olmazsa

ne

bence o u zar gibi

halde

o kabilden sanayi-i evvel kalbe eder.

yoktur kerre yüzünden yiu:de kalemle bir

yoktur (s

37

I)

en m Bununla beraber pek çok tenki<11tm

zamana havaleetmek Aczden s. 376)

kendim tenkid edecek olsam

ne

kadar kusurlar görürdüm.

Belki en sonrak öyle bir tenkid " (s 7 I1)

kadimde de göstermek yok ya, ben devr-i

o hod-pesendlikle ki hala

bir eski yeni tabaka-i

m için itiraf eden m " s. 7 I1)

okumaya (s 71 1)

tt na

olarak aleyhindeyim.

tt

s

713)

"Ben o (s. 787)

mektupta kendi ve

ve toplayan

Türk ve

çeken nokta.

bütun

bu

kendi

bir ekole

ve

bu ekole Yemesidir. Bir

için söyleyecek kadar son giden

sadece <<kendine benzemesi>> ve

bir

ekole

son

derece Köklu

bir

mensup

olan.

"efsane"ye

çok sanatkar

Bu sebeple

sonra

mal onda



90

MUR TKOÇ

saf

ve yol

de

bunun herhangi veya ekol kendi

ekole tabii

( )Garp pek o kadar Sadi ile

ve Fudevsi'yi sairlenne tercih ve ise Shakespeare. Hugo.

ve Racine'den mahdud ve

Sembolizm. Klasisizm meslekleriyle benim bile bile hiçbir

kemteranemden

olanlar var de sair meslek

ve Osmaniye kudemadan Fuzuli.

Nedim. Galib

ve

ihtiram ile yad ve hatta

bunlardan de en feyz ü ilhfmu

ve

Kemal ve Ekrem mektebinden telakki ve kendi takdir

Bunlar. evlat kabilinden birini ziyade sevmek kabil

cümlesim de gah takdir ve gah tekdir etmekte beyana

ve

hayat husüsiyye-i hutüt sualinc cevaben de

ve bir de den m (s

6 7 I)

mektupta, ve

kabul Bazen hüner göstermek için da

eder. münevverler , bir tabaka-i

avam . da

-Makher

ederek- kendisi

söyler:

":\ akher'de. ()fu'dc

Olu'den

Makher'de gördüi;,>iinüz

kusurlar na-

surette çok, ü

yoktur Ve siz galiba bunlarla iktifi\ etmek Sair da tedkik etseniz daha

çok tcsaduf Bundan

ve

de temin ederim ki bunlar bence

meçhul edecek olsam kim bilir daha ne kadar

kusurlar görürdüm. Belki en sonraki eserim oyle bir tenkid Sizden sonra en

münekkid Ustad Ekrem idi Merhumun Nesteren

ne kadar Daha büyuk Kemal de Nesteren'i

hece veznine

Makher

ve

Olu

ne

Fakat o herkesin bile ki pek

Tezer öyle derdi

Hayide edaya sunma kim el

kerre daha evvel

dahi Hani

de yok ya. ben devr-i o

bir eski yeni

avanu bir da kendim için

(s.

711)

Sark

gazetesinde

Macera-yi

hatiyat ve garipçe mükalemat

bir Bu volkan kelimesini

garip Hfunid cevabi mektubunda bir sultan



ABDULHAK

HAMJD

TARHAN'IN MEKTUPLARI

91

ve bunu derecede bu

ona bir volkan

fen tahsil en bunu Sehname den

eserini bizde

okunmak

ve kelimeleri

bizde

Son olarak da. eserlerindeki

hatalan mutlu

soyler

bir mektupta ve

bozuk

hususuna

Kemal lc :h

K1z'm

çok fazla

atasozu de kendisini bu

yola Ahmet

söyler

ve

bunun

yollara eder

üstün de le

Sehat

oralara da hala

çtinku lçh üçüucu telifim ise

Onu kifayet eder. Duhter-1

Jfmdü

tiyatrom var. Güç ettik. (Çünkü Maariften

tab· almak o suubetli oluyor.)

mdü Aslen. güzeldir diyecektim Her ne

sonra efendimize aya kadar Ama

Hak'tan o zamana kadar Istanbul'a da gonderecek

yerde de takdim edenm

Içi KIZ a

çokça

emsal var emsal hasretmek

k

mesel olsun. olsun. hayal olsun. olsun. cinas olsun. yolda

soylerse Iddia zmmediyorum.) Halbuki

da emsal Hem de oyunun

O yoktur. Fakat

emsal tencere buldu . yahut Atina

emsal isti' maline sevkeden

mecbur O

da

'Lur elbette

O adam Garp hepsine tercih eder.

Hele Hugo'yu. hiç Alexandre Dumas Fils'den ben de

ki

tehdidiyye ile

var. fakat de sabit üzere bu

ziynct tahrinnde edemedim. Oyun tabiilikten (s.26)

Kemal. Sabiha'nm ve

dummuna göre fazlaca

olarak

söyler

göstermek genç o kadar

vurgulamak

Yine

Kemal e mekiubunda

kuçuk bulan Ham bazen

yapmaya bu bütun eserlerinde

elffiza adeta mecburiyet meylinin söyler. Bazen



MURATKOÇ

söz ararken. haylde

ifadelere dile

ve Sahr u ifade da cevap verir:

( ) ,)'abr u burunsuz. yolunda millayani

meseller ve A

m.

katipsin ama kaleme. gelmezsin

l

gibi velev tezyif kasdiyle

cinaslar ve mahalle avam-pesendane laklakiyyat ile

yine tekrar edenm ki. ed'ibanenize tesadüf etmesin

. ldcerd yt o kadar zevaid ve beraber. pek sade

mukilfaten mütalaa halde mübtedilik eseri

Duhter-1

Hmdu'nun

kokusu sarunm Biraz

okuyup Buna teessüf vücut

da

daha

cam m (s 33)

Mektubun sonunda Hamid Duhter-1 Hmdft'nun de

lç:h

K Z'a

eserc ve

Farsça bir

kullanma yoluna hatalardan

söyler ve Sahra ile müjdeler:

( )

Sahra bir tiyatro Mahir

Siz Arap Fakat manzume

bir gönderdim. Bir de Sardanapal

oyun tesvidinde mensür idi. fakat. nazmen teby iz ki.

onun

da

Turkçc yazmak elimden Bu

Alcxandre Pcrc

\ C

(s 35)

Ekrem'e mektupta, onun Nesteren tenkitlerine

cevap

Bu

mektup.

Hamid'in en uzun

Bu

sonra

Ekrem'le yine

Prof

Dr smail bu mektubu beraber

) Ham

mektupta once ve

azarken. lügat bundan

söyler

Ekrem,

Macerii-)11 Nesteren'e

üstün

muteessif

varsa

o

da Macerô-y1

"

(s 120) der Hamid'e göre Nesteren "mukafra" için

mukayyed için kusurlu Nesieren mevzun

vezni denen

heceyi tercih

Turkçe söyleyen Hamid parmak ve

katiye

ile

Türkçe Hamid Türkçe

yola fakat garbi" yolunda

söyler

2 Dr "i'v'esreren ve Mektubu",

A l DT C F S, Ankara 1989. s 123-167

kt

Prof Dr

"Ni s/1 1'1.'11'1 ve

Hdnnl Ile Kll'glllbk", Recwzcide

,\Jalmmt

Ekre111,

Ataturk Kultur

Yay.

Ankara 1995, s 260-264)



ABDULHAK TARHAN'IN

93

.Vesteren

mevzun Çunkü vezin

Bunun Biz mcvzun

bir

sozü

evzana tatbikan ve o evzandan birisine

olursa kabul yoktur Bunun ona vezin

Turkçc anu:da olan C\

de oylcdir. Uç bir var.

Boyle olmasa gazeliyyat

'-'C

Turkçc dememek gelir. Bu ise

de Turkçe demek olur Madem ki Türk

Ona Türk der L O hisab olan bir sozc de. hcceli ve

Turkçe bendeniz de Nesleren'c hem hem

de Turkçc garbl

bunun Turkçe beraber-

on hecc ilc onelan on dörde

kadar ve halde o on on

tahatturcn. bu eserin

de Fransllca etmek on bir

soylemek frcnklerde de moda gorenck

Bu halde hem

de etmek gelme;:

Acaba de fade c\ garb u Arab'a

an Turkçc \ t ' ere-n'de bu Turkçc ar bu

oluuan garbi demek

Orada

etmek Turkçc

eder. Oy le (s

1

22)

eserdeki saf

de

hece vezni

vurgulamak soyler Bundan "sat

nmkay:ede" gencimden

memnundur

Parmak

Nesieren'de

uygun

Hamid. da

vezninden feragat

da Hfumd eserin

bulunur

ve

omekler verir

Kemal'e mektubunda

"mukafta"

bahsine

tekrar

doner

ve

ortaya

ve

buna

soyler

Bu

Ekrem

kabul

Nesieren Fakat

de bunu

denemek

soyler

"( mektup kerre de ceyap bir

Yar

Ben

\'C

olarak bir

daha etmek O dcr Her ifade

Bunun hecü yani

mukaffü fakat demektc

bcher on geçmemek ve ondan on kadar hecc

üzere bir

yusak

da. de ve



MURATKOÇ

ama hecenin ondan on kadar

o da yalruz desek olur'/ Ben

beraber öyle mukafta açmak ne

\ esteren de hece on on

uçe

kadar ondan

on

ve

kadar olacak. mensur beraber

ve

tc'hirler

anlatacak ve

dahi mesela on, on on yani

bilmecek bunlara beyit

de kafiye sen

de

isen de

bir uzcnne Daha iyi olur. (s I 86)

Ekrcm'e mektupta bu mukafta meselesme

döner

ve böyle bir

de fena soyler gonlündeki hecaya da

pek etmeyerek ncsre de genre

bir o

Mukaffi\ olsa daha ziyade daha ziyade

itiyad Eski eski .\olda yani Homer'in da

halde Sonra ka li.\ c mevzun ve

olan

d11.

olur daha

Evet. daha oluyor Fakat bana daha

Bununla beraber kaliyesiz yoktur kaliyesiz

mc\ ;:un oluyorum da

sen de meydana

clsmede ncv'iler ilc

en prose . en vers

\ de

en yolu var

Bunun en vers olup Paris'te iken

Her ne ne olursa olsun Turkçe'dc bunlardan

la genre daha da

ama.

fena

olur'

1

da ve mensurdan fa;:la olarak-

yahut olma1. Bana

de

on

uzcre ctsek. ilc o yolda

bir desek olur.

sana da pek etmeyerek ncsre de

gcnrc ne

Olama1.smn

al (s

25-1

Menemenlizade

Mehmet

Tahir'c

mektupta onun

Ölü

eser

sadece hatalar

mevcut söyler.

bu

mektubunda konusunda da

fikrim sövler.

daha

çok (s. 371

Mehmet

mektubunda Makber

Saadet

gazetesinde Bu

gorse



ABDULHAK TARHAN'IN MEKTUPLA RI

95

cevap vermemenin daha <<edibane>> bir

hareket

söyler.

hatalar kabul

eder

(s 376)

mektupta,

Makher'e

sozkonusu

eder

kopan beraber E/han olan kabak

sadalarma Ve senin de hükümete pek

..

ben için

yahut

"hey hey"leri

Bilmem da Bu

yaLinak or

"\'ejile

eserleriine

Sejile

suküt etme (s

385)

mektupta, Makher tenkitlerio

onun

belirtir

( anlamayan olamaz O

pek

(s

71

S)

'l'a' tm-7

dehtyafa

ovgu

dolu

sozlerle alan Ekrem.

1:'/han'da ondan sadeec

zat

mektubunda

bunun

ve suskun

sorar

Makher'den daha buyük

söyler.

Sahra'da

konusunda Murad

tcklifleri

(s 385)

e

Ekrem'e

mektupta.

eserde

n

esir

ve

daha

soyler ve Fmtcn'de bunu

mensur tercih ediyorsun Bence de öyledir

ett m n es ilc, de ile fade daha oluyor Bunu.

sonra yazmadan en·el anlamak

(Ftnten)

oy le ve vezinler de

bin

Ve yine

mesela uzun vezinden bilmem ki) vezinden

cevap tavil mi derler')

Aman doktor

.. Bu

derde siz bulun çare. bi-te'lur

Bulun dostane çare, yani güzel bir tedbir.

bir peder olsun ferzend-i hat<1-perver

Bulun nanuna bir

E\

eL

Benim de olumden Ona dair

de Bu melek zaman

ucuyla oyunda mahsus bir

hastahane var ki orasmm tebyiz "(s

HS)



MURATKOÇ

Osman

Bey'e

mektupta haber Sürekli

olan bu esennde her vezinde

soyler (s. 638)

Mehmet Cevdet

Bey'

e

mektupta teveccühe eder

ve

Kemal ve Ekrem iktidadan

Bu Türkçe bu sozleri

bu adam bazen

mezak-pervcrine söyleyip

butün

bu

kabul eden Hamid.

ele

yok o o içinde muslb ve

\'C tcnbih;lt da ki a; çok u \ C le

· b ncb bu· I hi\t n

etmek .\c olan

tel:k<lr

bey

bu la \ ve

olmak c c bulunmak

sc\ çok Bu

s

\ C

bu

tekrar vefa

eder. de\ ran da ccra için ne

\ C <lS<lr ve fakat mancn

olan Turk

Ilcnde benden ne

; s;lr

c ne yolda tcncuul tasrihan

buy memnun inba fa (s

Bey'e

)

mektupta salmelenecek olan

Nesteren ve gereken noktalara

çeker.

otuz sekiz sene evvel

(s.700 ve

burada

Duhter-1

lakap ve olan

705

ve bu esen evvel

mektupta

ve cevaplarla

Nanf. Gcçcndc

:at

bana en 7'avflar

Ruhlar. fakat bunlar bugünkü Ccvabcn.

guldti

Sonra siz daha sevcrsiniz? irad etti. l··a tdem'i

mi? dedi. Mukabcleten ihtimal ki valiele

de

hillisi

Fakat ben onu kafiyesiL



ABDULHAK HAMID TARHAN'IN MEKTUPLAR

9

dedim. Taaccüb

hatta seci ve

demek istedi Ve u gadbenin sordu ve makul cevap

dedim bu çocukça bir ki

Mesela en sallifelerinde bile ve lilizi

Ve

mesela hususi olsun, olsun, tarsi'

murassa kelime

ler,

hatta murassa ve cümleler 'mal

ederdi. Her

de

bu yolda ve tahtielere öyle yazmakta

kava.fi-i

mukayyede

da

o olsa

hazretlen bunun

da

sanat ve sanat kolay söyledikten

sonra anune sordu. dedim etti

Ve

Islanuyyeden. ve

iken onlara de, edebiyata taallukuyla beraber, bir

eser teessüfve taaccüb olunacak bir hal midir?" dedi. Bu

hüviyetini, milliyetini belki merak eder. istersin. Ben

de

ismi Abdulhak (s. 721)

Bey'e bir mektupta Sahra da Frenk

bunun söyler bu olarak

"Tanaggum" Daha önce

mektuptan bu yola Murad

"Edebiyat ile tevaggul edenlere malumdur ki "frenk

en evvel nakleden tecrübe Duhter-z bir

oldu tecrübe ki o kadar

beraber en buyük tahsm olundu" (s 783)

Mihriinnisa mektupta Zeynep in son

sekiz sene evvel

bu

o zaman de olsan

zaman o

da

tebeddül etti. Ancak

evvelden beri o nam ilan olunuyordu Her ne ise gördün

okudun. Zeynep bir ki hayal ise de

pek baid Ben öyle bir

ne

ne

Deme ki tecsim ederler Ben ne kadar

tasavvur etsem o kadar edemem Evet ben Zeynep bir bilirim, ne

ne hayali.

Zeynep

Kendime bu O kazibdir.

Ben kendimi bilmem, biraz o kadar.

bu eser fikri hayali onu anlamak

"

(s.

787)



98

MUR TKOÇ

• ve

Esederi

a)

Divan

kudemadan Fuzuli, Galib ve

ile yad ve hatta bunlardan dahi

Bunun Nedim ve üzerinde

mektupta. ve

be;-1inin tarifeyeterli soyler

Civamnerd-i

Nedim

Nedim'in de Eserde Nedim dile

tam tasarruf

gerek ve gerek maharctme

parçadan da luç yerinde

bir ibare ve ekser-i gorulmez

fikirleri. cümleleri hakikaten bu zamanda (s. 736)

Onu Nabi ve

Nefi

bir olarak

Bugün esk görünen N ed

m

da tam portres

Son olarak her dem bahar

çeker Istanbul

terennüm bir

Bundan evvel söylenen yahut

ya1.1lan

Turkçc bugunku Istanbul

Turkçe Elfaz ve olsa

da

ki bundan iki yuz sene evvel Istanbul

o büyük hem de daha evvel

bu

da deha-) eder

Alfred de Sman

ve Alunet

Hem böyle ve muhtelif nesrin

yegan cami hem de yegane olmak ne müstesna bir

Ben o 738)

Süleyman Nazif'e mektupta kadim eseri üsn

u

nedim

ü usn u

Ve o büyük

ebedi olan bu yazmak bu dünyaya (s.788)



ABDÜLHAK HAMfD TARHAN'IN MEKTUPLAR

99

b Yeni Türk Hanud

Ye

Turk

Nam

Kemal ve

"ustad" kabul

her

soyler "En sah1h feyz u

Kemal ve

Ekrem

671

onlara "peyrev" buyuk mutluluk duyar. Ekrem'le

sozume

cevabcn

beyan

ediyorsun.

durdukça Kemal ile Ekrem

da

ben

olmak

mazhar

gomyorum Hem bu

de

olmazsa

ne "(s

429) Ve

edebiyat alemi'nde

vucudu olarak Ekrem o alcmde

vucudum olanlar "(s 198) halde

Kemal

sen bana pedcr. oldunuz "(s 249) Ekrem Fenelon ve

Shakespeare o

da

"Hele Fcnelon'la

Kemal

o

kalemle

da

"(s

3..J.3)

dcr

Seza '} de

712

sayar Bu

Sulcyman

Cenab ve de

ekler Sulcyman

Ccnab,

TC\ tik Bunlar KemaL Ekrem. S eza

kadar

onlar da

"(s 726)

Seza 'yc mektupta

tarihi

roman

Cezmt

henuz

\C adeta bU} söyler Roman olaraksa

Kemal'den

Ce::nu') lakin kadar

kopuyor Oyle öyle cdeb,

oylc ;cl ;clc-i dcha, Roman

Les

Mtserah es daha Kemal'e nisbet olan derece-i

ise de alt neler edecek " s

238)

mektupta

adeta

c

soyler yok" m Ic

adamm

ve olmamak mumkun mudur'

1

"

(s 351)

Y Ekrcm'c mektupta a

l'ortuffe

tcrcumesmi

soyler Tercüme

çok

Tartujfe'unu gordum onun

O O)

Ic

Allah

1

Dur Tartuffe ge o Tartuffe

esen nesren tercüme sonra onu takfiycdc içm

guçluk }Oktur Bunda merhum

Çünku ben fakat " s

253)



100

MURATKOÇ

Hamid makalen bile edebdir (s 249)

adeta ikinci üstad kabul eder feyz Ekrem'in kendi eseri

tenkitlerinden çok en önemlisi edebi konudaki

kendisini çok mutlu söyler. yenilik

yolunda bir yön belirten Hamid, Kemal'e

mektupta Ekrem'i akran belirtir

"(

)Ekrem Bey'i edebiyatta akran bilmek bence bir olur.

çünkü

o,

sizin benden mukaddem olan (s. 32)

Hamid. bu eseri Halakat

gazetesine bir gönderir Üzerinde tespit

Osmaniyye bu

(s

240) Ekrem'e

2-Elhac Efendi'nin cevap

3-Ekrem'in eski yolda da eder. Ve onlar

bir iftihar söyler

Ekrem'e mektupta ve

eserin ve bir delil belirtir

(s.

244) Bir mektubunda yine ifade eder. La

Fontaine tercümelerini de üstün bulur

ve Nesieren

meselesinin de

temenni eder:

ise hergün okuyomm. Bana makalen hayalin bile

bir ders-i edebdir. gibi seni de

olumm. çünkü takdir edenlerin

birincilerindensin. Aile-i edebiyat içinde bir yetim halde Kemal ile sen

bana peder. birader oldunuz. Seni daha

...

Nesieren

meselesinde Bunun için o kadar nedamet

halde daha vunnak

Nesteren e

mütalaa pek

idi. Fakat için olsun söyle, da pek muydu? yerleri tezyif-

güne miydi? Olmasa bile ben öyle gördüm, benimle beraber okuyanlar

da

öyle

gördüler. Onun üzerine ma'küs bir cevap verdim. ederek söylerim

ki o bir senin mana Her ne ise

unutulur.

Senin La Fontaine pek gidiyor. o yolda benim

birkaç kerre

(s.

249-253

)"

Zemzeme

Ekrem'e mektupta eseri vatandan bir selam,

benim bir mukabcle-i (s. 321) kabul eder.

Zemzeme yi bulur: Var

ol

Ekrem Var

ol

edebiyat olan basirete yeni marifet daha



ABDULHAK HAMID TARHAN'IN MEKTUPLARJ

101

eyledin Ben daha

bu

kadar nerm ü nazik, bu derece kalbi bir eser, bu

kadar

ir görmedim (s 3 21)

tek tek Hamid, mucize kabilinden

olarak görür: Bunlar nedir Ekrem? Bu ne edebdir? . Elini melekler mi

tahrik ediyor? Kalemin perilerio mi Bu selaset

nedir ki her bir peyda ediyor Ve her

bir

fevvare-i

meydana ge

s

325)

mektubunda yine Zemzeme yi Mektubun sonunda

Ekrem'den ve bu mümkün

olmazsa ederek göndermesim ister. Hamid için ölçü

Çunkü yeni ve orjinal tikrindedir. (s. 35

I

onun zeyl

guzelliktc söyler buna bir

duyan bu mukabclenin ancak belirtir.

Ekrem gönderilen N Jad Ekrem hüzün, his, ölüm ve

yüksek dolu Hamid'i heyecan ve üzüntüye sevkeder:

dair

olan iltifatnameni Kitap

da

salimen

oldu.

Birçok yerlerini

bu

kitap, yahut

bu

muazzam kitabe-i illem-i türab

bem ne kadar Ve bunun için senin ne derece . Zira pek

var

için Eski ölü bir biiridi diyorsun.

Bu

kitap ki

bence blitün edebiyye-i Osmaniyye'nin ilelebed fevkinde tecelli edecek,

döktürecek

ve

birçok nasihatlar

ve

tesliyetler verecek

mükemmel ve

mualla

bir yadigiir, muazzam ve bir eser-i üstadiinedir. Var

de eski edebiyat ne demek oluyor? Edebiyat güzellikleri eskimez. O

fikr

güzeller, melekler her dem Ve hangi girseler

Fecr-i atide

de de millik-i

ab u

tab

görünürler

k

pekala

s 680)

Ekrem'e mektupta Sezal'nin zaman içinde iyi bir

yazar söyler Onun Zemzeme ve

Daha sonra mektuplarda, bu

Sezal'nin bulur. (s. 319)

Seza1'ye mektupta Eseri bütünüyle

ve sebebiyle heyecana söyler. Konusu

da

ve tabiat la dolu olan eser, üslup, ifade ve tasvir yönünden de

Tavsifat

ve

tekerrür kusursuz bulur:



102

MURATKOÇ

bir ne kadar

kuçuk kadar buyük, Cevher mümkün

kadar Bu surette

Ben beraber buna

gulunecek ve h<lh ise milliyet ve

daha kalb halecana

kadar o halde devam en

nran.

en

olan bu o

biçare üdet \ C usul ve Olurken damla

tahattur en buyük senil budur bence

çok guzcl ve da tekerrür var olmasa daha

olurdu bundan s -1-5--1

Osman Bey'e

mektubunda

Seza]'den

ler (s 457)

Sczal'yc mektubunda Kuç:uk

" k7yuzellz

Bu· As1r Pandomnna.

Kedi/er,

Vus/at" en çok

ve nisbetle bu

esen büyük

bulur

(s

512-5 l 3)

Ekrem'e mektupta Naci'nin

sells her

eser

tenkit

eder

bu: onun

biLl

hiç pek selis O

sclüsctc ben az tcsaduf Acemanenin de

Oraya Oylc denilemez, sade bir irtika

fikr-i kanatla nerdubanla -

bilmem''- tabiata ne

Ben ona zaman iken Bcrlin'e gitmeyi tavsiye

kabul turlu Ta'lim'e

ne kadar güzel

.

'Jte,1pdre'yi

.

.

de o

yapmak vakti olsa bir

ne ala olurdul olsa öyle

Ate,1pôre

ve

s 308-3 1O)

mektupta en Ta'lim-1

Hdehtyot'a

SO)

ler mektupta

da

bu en gelen (s

347)

Suleyman mektupta

selaset e tekrar

don er

Bunun

ve bu sebeple Ahdul ahu 's-sagfr'de bu

yola



ABDULHAK HAMID TARHAN'IN MEKTUPLARI

103

soyler Fikrct

ve

onun eserinden istifade fikrine ise

(s 71lJ

Mehmet mektubunda

tenun-i istikbaline de çok

olacak gayet

s

Ekrem'e mektupta

terakkiye

pek müstaid

buluyorum ve memnun ve mustefid oluyorum (s.

385)

der.

Bey

ve

söyler: Ali

Bey'e

yyar amza

daha

ne derecede

Bu

gece Tevfik Ec:el 1

O)

Bedbahtm

eserindek maceradan

kaleme

dakikada tahatturla

daktüm . (s. 32)

Yunus Nadi'ye mektupta

Cenab

Cenab,

mektubunda

yol

l gorunur

çok bilen

Cenab.

hçm

l

ornek hem

de

n ve

Cenab gibi benim

da

e

onun çok

ben

o yegane kanaatle

en olan Garp Cenap

Hiilii da etmekle eser Ve her esen

s 770)

mektubunda ve

onun

için bir

yazar

Cenab bu emsalsiz

hizmetler

edemez

Cenab. ben de halde birçok

ve

olmayan de

hizmet

ve

humnet

Ne siz')

yoktur

Cenab

Hey u eel.

ecel

s 770-771)

Ekrem'e mektupta ve

söyler

Fakat eser

mektupta



104

MUR TKOÇ

ve

ve soyler, tercih

eder

"Ben okudum, pek de Birinci derecede oyunlardan

de oyunlan ulyacta Lakin

tiyatroca ve muteber olan nokta-i onlara tefevvuk edebilir.

Mesela Hugo'nun Alexandre Dumas Fils'in

o bana daha Me'mul ki

murdar gafilesine yolu gösterecek

olur Tevfik ve Cenab o pek güzel, fakat b:ma pek

mubtezel Bu ben yenilik veyahut tazelik

bu ham yok

Tevfik büyük bir taklid taklid

olunmak da gelse onun O,

Cenab pek de Ekrem üstad onun tercih

Ben de bulumm üslüptan müstefid

..

burada senden sana bahsetmek

cümlenin malum ve ham gelsin bir mütalaa

muvaffak " s 660-662)

mektubunda gonderilen

esen "Matbu ve muntazam ve mükemmel eser ... " bularak Ali Ekrem'i tebrik

eder ve ondan zamanla ister. (s. 664)

de Faik Ali ve Celal Sahir'i

tezyin eden sitarelerden de Faik Ali'dir

k

bana gittikçe

taklid etmek Ben onun bu kusumyla iftihar

O ve ediyor. "

s.

661)

atiden Celal Sahir'i pek Ve diyebilirim ki

genç yeganedir."

s

681)

Bey'e mektupta onun

yonunu bulmakla beraber,

soyler

s

684)

Mehmed Emin Y urdakul'a mektubunda

Türkçe

Eseri ve üslüp mükemmel ve Türk'e has

bulur "Anadolu'dan Ses" çok Hamid, hcce

da olumlu ve konuya bu yolda

devam söyler



.t\BDULHAK HMHD TARHAN'IN MEKTUPLA RI

105

Ihda ile meslek-i

Turkler'in ahlak ve süireden

ol<m bu içinde en çok Anadolu'dan Bir Ses

olan muhriktir k kadar bu zeminde

veyahut bu makamda tesaduf

Türk askeri bu tekrar ederek

dcreler onun makam ve de

olan soz hangi vezinde olursa olsun

Ve

öyle hep Bu cvsaftan bulunan sözler, yahut de her

olsa O sozlcre akval-i manzumc de

evzün halde vezni de

tevafuk ediyor. tebrik görüyorum.

Turklcr'e mahsus üslüp. de kühsar ve

sürette ve mensup demek olan bu dcv<un kasabat

ve u bazar u gosteren bu yolda ilerlemek

ve

emin

olabilirsiniz.

okunurken

için bunlar birer belki de ittihaz

oluna s 569)

Halkevi'ne çöl ve gurup vaktinin içli

Ahmet mektupta,

akla

tamamen soyleyen de

daha

ustün sürer. daha

fazla

eserlerle

tezvine devam edecekti

Ahmet benim nesrinde Cenab

en

mümtaz bir

Fakat getirmez. Bence onun

mensurelerinden olan çok fevkindedir.

ve tarif tarzda olmak elbet güzel addolunmak

gelir. ne kadar vefi ise o kadar olan bu nadire-i zeka, vatan

on sene daha üstünde -onu bizar eden ma'luliyet

öyle ve nabehengfun olarak ve hiç etmemelidir

ki ihide o ve bir olur ve kudret-i ona vaad

bilyuklük daha ziyade meydana bulunurdu. Fakat ikrar etmeliyiz ki

hillinde bile edebiyat eden bir idi. (s. 767)

Muammer Bey'e mektupta M 'ale eseri

Garb1

Türk bu eseri

bulan Hamid,

amelimanda

eder:

Ye eserinizden irsal dikkatle okudum.

Bu genç takdir bu yolda devam halde

emin beyan ederim Garbi Türk



1 6

MURAT KOÇ

oluyorsunllL bu Fakat

kudema

bu

de teYakkuf Güzel her yerde güzel,

her tarafta her frenk güzelini

olmaz, onun yeni yolda fakat

yolda guzcl leri yoktur ama

1 m tecrübe oluyor,

sonra de

Bende yoktur Scbcbmi halde esen

ya

yahut Yedt Onun

\ C

s 752)

Leyla mektupta Ç ç:ekler

Daha oncc tarzda nazaran, son

hevesli bu

ve soyler ( s 754)

mektupta

Mektupta çeken nokta. Fünun devrinde üzerinde

çok fikrini

boyle bir eserin

mensur soyler ve nesir gcnre

deneyen. fakat maruz kalan de ve

usanç yol bulsa o yolda soyler

ancak manevi bir mensur kabul

s

779)

air

ve bulur:

Garp'ta dahi Hugo Shakespeare ve (s.

71

3)

A

nca Iran ve s 671)

air

mektupta. Shakespeare

ve Hugo'yu rehber bunun hiçbir zaman tek bir tesire

çunku yazmaktan okumay3 vaktinm

Nesteren

ve sadece

iktibas, ve söyler. Goethe, Byron, Dante

mektupta geçen

seyr u seferlerinde Hugo, Shakespeare ile

Sadi bana rehber (Kemal o haricinde edib

veya

veya si;:den hem edib, hem bir



ABDULHAK HAMID T

ARHAN lN MEKTUPLARI

07

pek

1

olanlardan ve

olmayanlardan

maatleessüf kaçmaktan

yazmaktan

okumaya

Ne

fakat hal

budur

,Vesteren i Le

C

okuduktan

sonra

itiM

etmesi e

C 111 dcn Yalnu. 'de Horace'dan

yalniL Kemal merhum

Horacc'dan

de

ondan

etmek

Merhum

bu turlu gorur ve

bulurdu ben

yazarken

Byron un

o bana tavsiye Ben

mcvw

bulmakta guçlnk ve bundan almak ve

ya;:mak bulunan

acezeden

Sardanapal

haber

Fakat

Makher le Olu'nun yahut Bdlddan

13tr

yoktnr

mezar

olum ve

de

cem ct daha geçen gun

ta vs okudu Afakher lcr.

0/u lcr.

1 Jôlôdan ses ler geçen geçen

ve otuz kadar sene C\ \ cl Baladan Btr ahiren

de o da pek bunlar ne ne ne

Hugo

mwu

:am u edebe olsun

ne büyuk Fakat

sun·un

ben

Gocthc Byron'la Dantc'yle

pek

sathi \'e

pek

cuz'i bir

operada, Byron'un Sardanapa/ de ve

Cennet ve de otede beriele gördüm Derecelerini

Hugo. Shakespeare için

büyük,

küçuk yoktur

yor. dcreec etmiyor Onlar fakat her bin bir

demek or Insan boyle demek i Hugo si o en

mektupta

de e Ekrem cevaben. "sana

da lalifcdc

bulunarak

yoktur Ve bence Garp'ta hakiki Hugo

ile

Shakespeare

\ C

S adi

Bence

çunku b

kadar

Siz

1//um ununda Hafu a

,,arsa (s 712)

3 fdllltd

ve esen

bu

adla

Bunun

bkz Tcvtlk

. lhdullwk Ifônud ve

IlaL

Dr

Abdullah

Uçman,

I

(J

Edb

Fak Ya\ .

[stanbul l9X4. s 3 J9-4ll



1 8

MURATKOÇ

Muhtemelen gazete veya mektupta,

Türk

çeker

4

Tanzimat'la beraber yüzünü

Türk

büyük ölçüde tesirinde

u

ve edebi olmak üzere iki koldan Aydmlanma

okuyan

Edebi de

bu

fikri muhtevamn Hamid

üslUbu nun da belirtir.

döneminde, tesirinin artarak devam görüyoruz.

okullarda

bu

nesil kaynaklara daha kolay gitme imkam buradan

bir edebiyat ortaya Hamid

bunlara

ve

tiyatrodaki dikkati çeker ve eserlerin

adeta soyler Mektubunu Fransa ve

övgü dolu sozlerle

( ile beyan ederim ki Türk tesir-i

killiisi daima mahsüs

ve

mevcuttur On dokuzuncu evahirinde bir meslek-i edebi

muvaffak olan Kemal, Ekrem, gibi peyrevleriyle

beraber, hep o muakkibleri bu muvaffakiyeti

ve daha alakadar suretle idame Kemal

evvela Pertev ve Akif mümtaz ve ma'ruf Ali ricaliyle

daha sonra sadrazam ve ve Fuad mesai-i tekamül

Bu takliden Ali

zamanlara gelinceye kadar devam ve ise de en sonra Ali

beraber sukut etmekle resmiyyede bir nev'i Jurnalist lisam

Kemal sonra Cenab

Tevfik mektebi teessüs ki birincinin az çok olmakla beraber hayli

teceddüd ve bunun müessisleri edebiyatma evvelkilerden takarrüb

mektep bir edebiyye daha

onun

da

Akif. Faik Ali ve Halid Ziya Bey'lerle

daha Ve bunlar her mektepten mütefeyyiz Birinci

edeb romantik. mektep idealist ve talebe ile

Kemal'de Racine ile Comeille'm, Lamartme

ile

Alfred de Musset'nin ve hususuyla

Victor Hugo'nun tesiri Cenab ile Tevfik Fikret'te ise hem

hem de görülür. Son zamanlarda

Türkçe olmak ve Arabi ve Farisi'den ari bulunmak üzere bir

de, acizanemce bunda muvaffakiyet

da fikrileri Fransa'mn yeni ve

hiçbir vakitte infikak etmemek uzere Türkiye

kaleminin yahut naturalize Hatta

olarak bir muharrir varsa Türkçe

mütercem derecede garbi, asri

ve

medenidir. Siyasiyat

edebiyat da muktebestir.

4 bkz Cevdet

nda Tesm

I

U

Yay , Istanbul 1946, 278 s



ABDULHAK HAMID TARHAN'IN

109

ale'I-ekser eserler olunuyor Ve butün

sahne

k

Turkçe Rahmet bize

bu irfan en müessir isabet

Hugo'nun gönilür

ve

bahar ve Gitler yüzümuz sizin,

Fransa'ya

ne

derecelerde meftun ve medyün münevver

bu s 734

Sezai

mektubunda

H5mid se

bu

de Yunan

Yunan

edebiyatma

olarak

vans halyan

Fransa da

ve eser soyler bu gelenekten

Fransa da

daha evvel Paris

pek

çok

Bv: Shakespeare. Shelley. Byron gibi ve

olan Fransa'dan hükmolunabilir'7

Byron'u tarafa o hem luç hem de dünyaya on

son daha yuz seksen sene sonra

Hugo'dan evvel Shakespeare bin yüz

kadar sene sonradan kadar

edebiyat Isa'dan evvel Homer'de ve

devam ederek

ve bu Yunan ve Romen u irfan ve meziyetlerine,

kudret ve en evvel o

ü

olmayan Dante'mn, Le vesair

ve ta'dada hacet edebin o

bin yüz,

üç

yuz, bin dört yüz senelerindedir Bu tarih ki,

içinde olarak Leon devri demekle dört

bilyuk devr-i Bunlardan Fransa'da

ve Alfien, memleket-i Pans'e hieret

Fransa'da Fransa'da alenler dursun, ekser-i

en evvel Fransa'da u

bin yüzden bin kadar

Fransa olarak de Lorris'leL. De Champeaux'lar,

Clopmel'Ier, Abelard'lar ve daha bilmem nakl ve ve

yukarda

bu

süretic Hem

ne h<ketl edeben, olan

olur. Pans darü'l-

olarak onuucu veya on nüliidide

hep

bu

numune üzere o tesis

Fransa sonra ve ve ve

meydana Hem hem



MUR TKOÇ

olarak universitesi de

De

o ne

ne

ele

Chauscr'a ise

h

yerde bizim

memleketten her seyahat eder Bu hal Fransa ve

a') a olan delaletlerle oralardan

seferber pek olunmamak Ifwm gelmez (s 206

mektubunda bu a tekrar doner

Fransa

once tekrar

Hanud

Ic soyler Buna tck

ortaya

eserler Hugo'nun

Shakespeare'e kabul eder. fakat ondan

daha

savunur (s 239-240)

Yu

da

bu tam

bir

Bunlar Sanatkarlara mahsus guzel

pek

çok

mek1ubunda kenara

Ama ele

e

genel olarak

ornekler

Burada sozkonusu mektuplar daha onceki

da

Ben bu sende bir butim

ele edebi orta:: a bu

pek çok vermek

Bu

da Bu sebeple

Hamidin Mektupları

Documents

Transcript of Hamidin Mektupları